WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKSPLOATACJI W MELIORACJACH
|
|
- Marek Marczak
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2004: t. 4 z. 1 (10) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2004 WSPÓŁCZESNE PROBLEMY EKSPLOATACJI W MELIORACJACH Krzysztof NYC, Ryszard POKŁADEK Akademia Rolnicza we Wrocławiu, Instytut Kształtowania i Ochrony Środowiska Słowa kluczowe: eksploatacja urządzeń, melioracje, systemy wodno-melioracyjne S t r e s z c z e n i e W pracy zwrócono uwagę na odpowiednie wykorzystanie urządzeń melioracyjnych, które w Polsce znajdują się na 36% powierzchni użytków rolnych. Skutki melioracji są uwarunkowane poziomem eksploatacji urządzeń, a także poziomem rolniczego użytkowania terenów. W wyniku doskonalenia procesów eksploatacyjnych użytkowania i utrzymania urządzeń melioracyjnych można nie tylko intensyfikować produkcję rolną, lecz także poprawiać jakość środowiska, m.in. przez poprawę jakości wód odpływających ze zmeliorowanych obiektów. W celu poprawy jakości środowiska proponuje się docelowo czterokrotne zwiększenie powierzchni nawadnianej, stosowanie zasoboi energooszczędnych systemów gospodarowania wodą, zwiększenie dużej i małej retencji wodnej. Zwrócono również uwagę na potrzebę doskonalenia struktur organizacyjnych służb wodno-melioracyjnych i zasad finansowania kompleksowej gospodarki zasobami wodnymi w kraju. WSTĘP Zasadniczym celem melioracji są działania techniczne i agrotechniczne, poprawiające zdolność produkcyjną gleby. Ich skutkiem jest wprowadzenie pożądanych zmian w ekosystemach rolniczych, leśnych czy wodnych w celu poprawy produktywności i zapewnienia ekonomicznej efektywności gospodarowania [MAR- CILONEK, 1994]. Stanowią więc jeden z głównych czynników intensyfikujących produkcję rolniczą. Współcześnie coraz więcej uwagi poświęca się poprawie jakości środowiska przyrodniczego z uwzględnieniem wymagań ekologicznych. Melioracje wpływają Adres do korespondencji: prof. dr hab. K. Nyc, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, Instytut Kształtowania i Ochrony Środowiska, pl. Grunwaldzki 24, Wrocław; tel. +48 (71) , +48 (71) , nyc@miks.ar.wroc.pl, pokl@miks.ar.wroc.pl
2 32 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 1 (10) na podstawowe elementy środowiska przyrodniczego przez kształtowanie obiegu zasobów materii, zwłaszcza wody, a także energii, głównie cieplnej. W działalności służb melioracyjnych podkreśla się ich rolę w łagodzeniu skutków występowania ekstremalnych zjawisk hydrologicznych (powodzie, susze). Współczesne melioracje powinny więc umożliwiać zwiększenie efektywności gospodarowania zasobami przyrody z uwzględnieniem ochrony i racjonalnego kształtowania środowiska [KOWALIK, 2003; MARCILONEK i in., 1995]. Efekty wykonanych inwestycji melioracyjnych mogą być uzyskane dopiero w fazie ich eksploatacji. Urządzenia techniczne stosowane w inżynierii środowiska, do której należą melioracje, mogą oddziaływać na środowisko korzystnie lub nie, zależnie od sposobu eksploatacji. Doskonalenie eksploatacji urządzeń i systemów odgrywa więc szczególną rolę w strategii gospodarowania zasobami przyrody. W okresie przeobrażeń gospodarczych Polski rolnictwo znalazło się w szczególnie trudnej sytuacji ekonomicznej - ma więc problemy z zamawianiem usług melioracyjnych. Nie można jednak kwestionować potrzeby rozwoju melioracji jako czynnika poprawiającego jakość środowiska, w którym żyje i gospodaruje człowiek. Znaczący majątek narodowy, który stanowią urządzenia i systemy melioracyjne na ok. 36% powierzchni użytków rolnych [Ochrona..., 2001], należy odpowiednio wykorzystać, włączając do intensywnej produkcji rolniczej, jak również do poprawy jakości środowiska. Skutki melioracji są uwarunkowane poziomem eksploatacji urządzeń i systemów melioracyjnych, a także poziomem rolniczej gospodarki na tych obszarach. Jednym z ważnych problemów gospodarki wodnej i melioracji są bardzo ograniczone zasoby wód dyspozycyjnych Polski jednego z najuboższych pod tym względem państw europejskich [Stan..., 1996]. Do znanych i stosowanych metod zwiększania dyspozycyjnych zasobów wody należy magazynowanie jej w zbiornikach, a także różne formy tzw. małej retencji wodnej. Retencja zbiornikowa, która w Polsce wynosi ok. 3,6 km 3 (ok. 6% średniego rocznego odpływu rzek), ma potencjalne możliwości rozwoju do ok. 9,1 km 3 (15% średniego odpływu rzek) [Stan..., 1996]. Na powierzchni ok. 18,5 mln ha użytków rolnych w Polsce zmeliorowano ok. 6,66 mln ha, w tym 0,454 mln ha wyposażone jest w urządzenia nawadniające [Ochrona..., 2001]. Potrzeby melioracji, które oceniane są na ok. 9,45 mln ha [RYTELEWSKI, 1994] zrealizowano w ok. 70%, głównie w zakresie wprowadzania urządzeń o działaniu odwadniającym (drenowanie, rowy). Uregulowania stosunków wodnych wymaga jeszcze 2,75 mln ha użytków rolnych. Podobny stan zmeliorowania utrzymuje się od ponad 15 lat. Niskie wskaźniki wykonawstwa nowych urządzeń melioracyjnych (10 15 tys. ha rocznie) nie pokrywają ubytków w wyniku ich dekapitalizacji. W warunkach ograniczonych możliwości inwestowania szczególną uwagę należy zwrócić na postęp w eksploatacji, by jak najlepiej spożytkować istniejące rozwiązania w zakresie melioracji.
3 K. Nyc, R. Pokładek: Współczesne problemy eksploatacji w melioracjach 33 EKSPLOATACJA SYSTEMÓW MELIORACYJNYCH JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA Skutki melioracji są uwarunkowane odpowiednim poziomem eksploatacji opartym na podstawach naukowych weryfikowanych w działalności gospodarczej. Eksploatacja jest nauką, która zmierza do optymalnego wykorzystania urządzeń technicznych. W eksploatacji urządzeń technicznych i systemów wodno-melioracyjnych wydziela się dwa podstawowe procesy [KONIECZNY, 1971; 1975]: obsługiwania (utrzymania) urządzeń i systemów, który zapewnia trwałość, funkcjonalną sprawność oraz odpowiednią niezawodność w długoletnim okresie użytkowania (konserwacja, naprawy, remonty); użytkowania urządzeń i systemów, który zapewnia pożądane kształtowanie zasobów materii (wody) i energii (ciepła) na meliorowanym obiekcie. W procesie obsługiwania urządzeń realizuje się tzw. obsługi urządzenia. Obejmują one: operacje diagnostyczne, profilaktyczne i terapeutyczne, których wykonanie zapewnia utrzymanie lub odtworzenie stanu zdatności urządzenia. Operacje diagnostyczne umożliwiają kontrolę stanu urządzenia i lokalizację niezdatności. Dzięki operacjom profilaktycznym uzyskuje się informację o możliwości wystąpienia niekorzystnych zjawisk pogarszających stan zdatności. W wyniku operacji terapeutycznych następuje odtwarzanie stanu zdatności w przypadku jego utraty w procesie użytkowania. Proces użytkowania urządzeń jest najbardziej pożądanym procesem eksploatacyjnym. W inżynierii środowiska, do której należą melioracje wodne, urządzenia techniczne kształtują obieg wody w środowisku i regulują stosunki powietrzno- -wodne i termiczne gleby, chronią przed powodzią, wyrównują odpływ za pomocą retencji powierzchniowej i gruntowej, wykorzystują właściwości nawożące ścieków i gnojowicy, chronią przed erozją, zaopatrują gospodarstwa w wodę itd. W praktyce dość często eksploatacja urządzeń melioracyjnych ogranicza się do realizacji procesu użytkowania. Konsekwencją tego jest między innymi zmniejszanie się sprawności urządzeń i przyspieszona ich dekapitalizacja. Warunkiem prawidłowej eksploatacji danego urządzenia technicznego jest więc jego obsługiwanie (utrzymanie) i użytkowanie zgodnie z przeznaczeniem. Model eksploatacji urządzeń wodno-melioracyjnych przedstawiono na rysunku 1. Teoria eksploatacji systemów wprowadza pojęcie otoczenia, które stanowią uwarunkowania zewnętrzne wpływające korzystnie lub nie na realizację procesów eksploatacyjnych. Mogą to być np. czynniki gospodarcze, ekonomiczne, klimatyczne i inne, które sprzyjają lub nie sprzyjają realizacji zadań. Od obiektów technicznych inżynierii środowiska wymagana jest określona niezawodność działania, to jest zdolność do zachowania użyteczności w określonych warunkach pracy i w określonym czasie [WAŻYŃSKA-FIOK, JAŹWIŃSKI, 1990]. W procesie eksploatacji urządzenie techniczne w wyniku fizycznego zużycia lub
4 34 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 1 (10) System eksploatacji obiektów wodno-melioracyjnych System of exploitation of water-melioration objects Użytkowanie Use System użytkowania obiektów eksploatacji System of use of exploitation objects Otoczenie systemu użytkowania Surrounding of use system Obsługiwanie (utrzymanie ) Service System obsługiwania obiektów eksploatacji System of service of exploitation objects Otoczenie systemu obsługiwania Surrounding of service system Otoczenie systemu eksploatacji Surrounding of exploitation system Rys. 1. Model systemu eksploatacji urządzeń wodno-melioracyjnych Fig. 1. Model of the system of exploitation of water-melioration facilities ukrytych usterek przechodzi ze stanu normalnej pracy do strefy usterek, a z tej do strefy uszkodzeń. Zbyt mała niezawodność urządzenia powoduje wzrost kosztów eksploatacji. Konieczne jest więc zapewnienie odpowiedniego poziomu niezawodności urządzeń, uzasadnionego względami ekonomicznymi. Poziom niezawodności urządzeń melioracyjnych powinien wynikać z łącznego udziału kosztów inwestycyjnych i eksploatacyjnych w stosunku do uzyskiwanych efektów. Urządzenia bardziej doskonałe, których koszty inwestycyjne są wysokie, są bardziej niezawodne i wymagają niższych nakładów eksploatacyjnych. Niezawodność można zwiększać m.in. przez: stosowanie odpowiednio wysokiej jakości materiałów, unifikację rozwiązań elementów systemu, dublowanie elementów szczególnie zagrożonych, stosowanie sieci zamkniętych w rurociągach ciśnieniowych i odpowiednie ich wyposażenie w urządzenia zabezpieczające i sterujące, racjonalne użytkowanie i prawidłową obsługę urządzeń. Należy dążyć do optymalizacji wskaźników niezawodności. Statystyki wskazują, że awarie obiektów hydrotechnicznych wynikały z następujących przyczyn [MARCILONEK, 1994]: błędów projektowania 40 45%, błędów wykonawstwa 20%, błędów eksploatacji 30%, fizycznego zużycia 5 7%.
5 K. Nyc, R. Pokładek: Współczesne problemy eksploatacji w melioracjach 35 Błędne projektowanie (niedokładne rozpoznanie warunków hydrogeologicznych, meteorologicznych, hydrologicznych, wadliwe modele obliczeniowe), wadliwe użytkowanie i zaniedbania realizacji procesu obsługi (nieterminowa konserwacja i naprawy urządzeń), a także niewłaściwa technologia wykonania bywają najczęstszymi przyczynami katastrof obiektów budownictwa wodnego i wodno- -melioracyjnego. Teoria eksploatacji zajmuje się stosowaniem urządzeń przez człowieka. Określa działanie człowieka związane z dowolnym urządzeniem, nie wnikając w specyfikę konstrukcyjną i funkcjonalną tego urządzenia. Wykorzystuje się tu elementy prakseologii, czyli nauki o sprawnym działaniu, gdzie sprawcą jest zwykle człowiek, oraz cybernetyki jako nauki o układach względnie odosobnionych, która traktuje człowieka i urządzenie jako jeden system. W eksploatacji dużą rolę przypisuje się kontroli i ulepszaniu rezultatów działań. Bada się zachowanie systemów w warunkach oddziaływania otoczenia, modeluje procesy sterowania nimi i opracowuje zależności sterowania. Sterowanie polega tu na dokładnym określeniu funkcji każdego obiektu w systemie, uporządkowaniu struktury, opracowaniu efektywnych rozwiązań i włączeniu ich w proces technologiczny, a tym samym zmniejszeniu ich awaryjności [Sterowanie..., 1985]. Naukowe spojrzenie na eksploatację urządzeń i systemów może być pomocne do oceny złożonych problemów, z którymi mają do czynienia użytkownicy systemów wodno-melioracyjnych. STAN EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ MELIORACYJNYCH Równolegle z postępem naukowo-technicznym w zakresie inżynierii melioracyjnej znacząco wzbogacona została wiedza o doskonaleniu eksploatacji urządzeń i systemów wodno-melioracyjnych. Temu zagadnieniu poświęcono kilka ogólnopolskich konferencji naukowych, przeprowadzono badania na obiektach terenowych, wydano kilka opracowań książkowych, ukazały się liczne publikacje naukowe i popularnonaukowe. Praktyka rolnicza jednak niedostatecznie docenia korzyści wynikające z doskonalenia procesów eksploatacyjnych. Nabiera to szczególnego znaczenia w sytuacji gospodarki wolnorynkowej, kiedy udział budżetu państwa w finansowaniu inwestycji melioracyjnych został znacznie ograniczony. Stopień zmeliorowania użytków rolnych przedstawiono w tabeli 1. W sytuacji słabej kondycji ekonomicznej rolnictwa i małych środków finansowych kierowanych na inwestycje melioracyjne brakuje funduszy na działalność eksploatacyjną. Najgorszy problem występuje z urządzeniami melioracji szczegółowych finansowanymi przez właścicieli zmeliorowanych gruntów, przeważnie zrzeszonych w spółkach wodnych. Z powodu niedostatku środków finansowych ogranicza się zakres realizacji robót konserwacyjnych na ciekach. Efektem tego jest utrudniony, a często uniemożliwiony odpływ wody z rowów, lokalne pogor-
6 36 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 1 (10) szenie funkcjonowania lub niefunkcjonowanie systemów drenarskich, a w związku z tym wystąpienie gospodarczych i przyrodniczych skutków nadmiernego uwilgotnienia gleb. Coraz liczniejsze są tego skutki wiosną oraz po wysokich opadach atmosferycznych. Również zaniedbania w zakresie konserwacji cieków i prawidłowego utrzymania urządzeń piętrzących, a także systemów nawodnień ciśnieniowych sprawiają, że w sytuacjach występowania klęsk nieurodzaju w rolnictwie spowodowanych suszą nie można w pełni wykorzystać urządzeń nawadniających. Zjawisko to potwierdza, że sprawność techniczno-eksploatacyjna systemów nawadniających sukcesywnie maleje. Z danych statystycznych [Ochrona..., 2001] wynika, że stosunek powierzchni nawadnianej do powierzchni wyposażonej w urządzenia nawadniające wynosił przykładowo: 301,5 tys. ha w 1990 r. = 0, ,2 tys. ha 201,1 tys. ha w 1995 r. = 0, ,1 tys. ha 99,1 tys. ha w 2000 r. = 0, ,0 tys. ha W okresie wykorzystanie urządzeń nawadniających w Polsce zmniejszyło się z 61 do 22%. Niepokojąca jest również sytuacja z utrzymywaniem przepompowni melioracyjnych. Wzrastające koszty energii elektrycznej sprawiają, że użytkownicy ograniczają ich wykorzystywanie, a nawet wyłączają z eksploatacji. W związku z tym polderowy system melioracji, który w wielu przypadkach jest najbardziej korzystny dla środowiska przyrodniczego, ma małe szanse zastosowania. Malejącemu wskaźnikowi wykorzystania urządzeń nawadniających towarzyszy zwiększanie się powierzchni odłogów i ugorów, które na gruntach ornych Polski wynosiło: w 1990 r. 163 tys. ha, w 1995 r tys. ha, w 2000 r tys. ha. ROLA MELIORACJI ROLNYCH W PRZYSZŁOŚCI Rozwój gospodarczy Polski wymaga rozwoju rolnictwa, a przy tym również melioracji z odpowiednio wysokim poziomem eksploatacji urządzeń i systemów wodno-gospodarczych. Kierunki rozwoju melioracji powinny wynikać z rzeczywistych potrzeb gospodarki rolnej, a także z racjonalnego kształtowania i ochrony cennych zasobów przyrody. Według Ministerstwa Rolnictwa w Polsce mamy ok. 3,7 4,7 mln ha gleb, na których produkcja rolnicza staje się nieopłacalna. Oznacza to, że powierzchnia użytków rolnych może ulec zmniejszeniu do mln ha, tj. o 2 3 mln ha poniżej granicznej wielkości, zapewniającej samowystarczalność żywnościową [RYTELEWSKI, 1994]. Zmniejszenie o ok. 20% powierzchni upraw-
7 K. Nyc, R. Pokładek: Współczesne problemy eksploatacji w melioracjach 37 nej należy rekompensować odpowiednim zwiększeniem produkcyjności gleb. Nowoczesna agrotechnika, wspierana osiągnięciami plonotwórczymi genetyków, nie rozwiąże problemu racjonalnej intensyfikacji produkcji bez uregulowania stosunków wodnych w glebie. Wymagane jest więc uporządkowanie gospodarki wodnej na użytkach rolnych i leśnych, m.in. przez usprawnienie odprowadzania okresowych nadmiarów wody z gleb za pomocą dobrze działających systemów melioracji odwadniających (drenowanie, rowy), dostosowanych również do regulowania odpływu wody ze środowiska. Rozwój gospodarczy regionów, w tym intensyfikacja rolnictwa, zwiększenie zużycia wody przez gospodarkę komunalną oraz przemysł i rzemiosło powodują ubożenie zasobów wody w zlewniach. Wynikiem tego jest obserwowane już obniżanie się poziomu wód gruntowych, zmniejszanie powierzchni bagien i oczek wodnych, a w konsekwencji zwiększanie powierzchni wymagających nawodnień. W obecnej sytuacji Polski odpowiednio zlokalizowane i eksploatowane systemy melioracyjne powinny zagwarantować: stabilizację poziomu produkcji rolniczej na odpowiednio wysokim poziomie, zwiększenie efektywności zużycia wody przez rolnictwo, poprawę jakości wód w ciekach. Wykorzystując waloryzację przyrodniczo-rolniczą gleb Polski, a także charakterystykę warunków klimatycznych i glebowo-wodnych regionów, określono potencjalne potrzeby melioracji nawadniających, umożliwiających zrównoważony rozwój polskiego rolnictwa oraz ochronę zasobów przyrody na tys. ha, w tym tys. ha na trwałych użytkach zielonych i 500 tys. ha na gruntach ornych i w uprawach sadowniczych. Przedstawione stosunkowo duże potencjalne potrzeby melioracji nawadniających obejmują wszystkie dostępne formy wzbogacania środowiska w wodę (intensywne i ekstensywne sposoby nawadniania), łącznie z uwzględnieniem korzystania z efektów małej retencji wodnej [MIODUSZEW- SKI, 1997; NYC, 1996]. Zróżnicowanie tych potrzeb na obszarze 16 województw przedstawiono w tabeli 2. Docelowo należy się spodziewać czterokrotnego zwiększenia powierzchni nawadnianej. Nawodnienia gruntów ornych oraz upraw sadowniczych i ogrodniczych powinny wynikać z lokalnych potrzeb intensyfikacji produkcji rolniczej, a ich rozwój z uwarunkowań gospodarczo-ekonomicznych. Uregulowania stosunków wodnych wymagają szczególnie trwałe użytki zielone w dolinach rzecznych. Poza walorami przyrodniczymi pełnią one znaczącą rolę w kształtowaniu jakości środowiska przyrodniczego [NYC, 1999]. W regulacji uwilgotnienia gleb w dolinach cieków nizinnych największe znaczenie mają różne formy nawodnień podsiąkowych. Ich zapotrzebowanie na wodę może być bardzo zróżnicowane od ok. 1,5 1 dm 3 s 1 ha powierzchni nawadnianej do wartości nawet 10-krotnie mniejszej [NYC, POKŁADEK, 2000]. W tym drugim przypadku, kiedy wody nie wystarcza już na pokrycie ewapotranspiracji, czyli poniżej ok. 0,3 dm 3 s 1 ha 1, stosowanie regu-
8 38 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 1 (10) Tabela 2. Docelowe potrzeby melioracji nawadniających w Polsce Table 2. Targed requirements of irrigation in Poland Województwo Province Użytki zielone Grasslands tys. ha thous. ha % Grunty orne i sady Arable lands and orchards tys. ha thous. ha % Ogółem użytki rolne Agricultural lands, total tys. ha thous. ha % Dolnośląskie Kujawsko-pomorskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Warmińsko-mazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie Polska Poland 33,7 64,9 45,7 57,1 54,4 14,6 44,5 17,1 21,1 27,3 35,7 12,6 32,2 39,2 55,3 60,6 38,9 1,7 6,8 1,8 5,4 6,4 0,2 7,4 0,9 0,2 0,2 0,7 0,1 0,4 0,9 7,4 0,7 3,5 9,7 14,0 10,6 17,5 14,6 3,3 16,9 3,5 5,4 9,2 8,3 2,9 6,1 12,0 15,2 14,1 11,3 lowanego odpływu wody ze środowiska może znacząco poprawić gospodarkę wodną roślin pod warunkiem dobrej organizacji procesu eksploatacji urządzeń. Dotyczy to szczególnie przestrzegania terminów i sposobu piętrzenia wody oraz konserwacji cieków. Badania tego zagadnienia, prowadzone w latach w zlewni rzek Rów Polski i Rów Śląski k. Wschowy i Góry Śląskiej [NYC, 1985] oraz od 1995 r. w zlewni cieku Zdrojek k. Wrocławia [POKŁADEK, 2001], potwierdzają, że w warunkach prawidłowej eksploatacji obiektów melioracyjnych wyposażonych w urządzenia piętrzące wykorzystywane do regulowania odpływu uzyskiwano znaczącą poprawę uwilgotnienia gleb, a przy tym ustabilizowane, odpowiednio większe plony roślin. Badania na obiekcie Miękinia k. Wrocławia dodatkowo wykazały, że dbałość o pełną realizację procesów eksploatacyjnych, a także rolnicze użytkowanie terenu wpływało korzystnie na poprawę jakości wód [NYC, POKŁADEK, 2001]. Dla przykładu przytoczono niektóre wskaźniki jakości wody w cieku Zdrojek na dopływie do obiektu i oddalonego o 3 km odpływie z obiektu Miękinia (tab. 3).
9 K. Nyc, R. Pokładek: Współczesne problemy eksploatacji w melioracjach 39 Różnice jakości między dopływem a odpływem stanowią o efektach poprawy jakości wody. Dane zestawiono dla dwóch okresów różniących się poziomem eksploatacji rolniczej i urządzeń melioracyjnych: lata rolnicze użytkowanie terenu bez zakłóceń, realizacja procesów eksploatacyjnych zgodna z harmonogramem potrzeb; lata wyłączono z rolniczego użytkowania ok. 50% użytków rolnych (odłogowanie), ograniczenie eksploatacji urządzeń melioracyjnych tylko na cieku głównym, realizacja w niepełnym zakresie. Efektem prawidłowej eksploatacji obiektu Miękinia było: zwiększenie natlenienia wody o 41%, zmniejszenie ChZT o 54,6%, BZT 5 o 66,3%, stężenia azotu ogólnego o 38,2%, fosforu o 57,1% i potasu o 43,5%. Stwierdzono też, że w wodzie powierzchniowej odpływającej z obiektu w stosunku do wody gruntowej było więcej tlenu rozpuszczonego, sodu, potasu, wapnia, magnezu i manganu, niższe wartości miało BZT 5, mniej było azotu ogólnego, fosforu i żelaza. Ośmioletnie obserwacje terenowe i badania laboratoryjne dowodzą, że systemy melioracyjne wyposażone w urządzenia drenarskie oraz system rowów z piętrzeniem do regulowania odpływu wpływały korzystnie na jakość środowiska, powodując: korzystne kształtowanie poziomu wód gruntowych i uwilgotnienia gleb, zmniejszenie ilości biogenów w wodach odpływających ze zmeliorowanego obiektu, poprawę natlenienia wód płynących. Korzystniejsze wskaźniki jakości środowiska uzyskiwano w warunkach pełnej realizacji procesów eksploatacyjnych: użytkowania (nawadniania zgodnie z potrzebami roślin), obsługi (coroczne wykaszanie skarp oraz co 2 lata odmulanie koryta cieku jesienią). MOŻLIWOŚCI USPRAWNIENIA EKSPLOATACJI SYSTEMÓW WODNO-MELIORACYJNYCH Efekty melioracji wodnych w zasadniczym stopniu zależą od poziomu realizacji procesów eksploatacyjnych w systemach wodno-gospodarczych. Powinien więc funkcjonować tam system eksploatacji, uwzględniający relacje: człowiek urządzenia melioracyjne środowisko przyrodniczo-rolnicze. Rolę gospodarza zasobów wodnych i użytkownika zastępczego urządzeń melioracyjnych powinna spełniać służba eksploatacyjna, odpowiednio zorganizowana i przygotowana (prawnie, technicznie i ekonomicznie) do realizacji powierzonych jej zadań. Przedstawione wyniki badań wpływu eksploatacji systemu melioracyjnego Miękinia na jakość wód odpływających z obiektu jednoznacznie wskazują na po-
10 40 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 1 (10) trzebę realizacji procesów użytkowania i obsługi (utrzymania). Prawidłowe utrzymanie cieków (terminowa ich konserwacja lub naprawa) nie tylko gwarantuje niezbędną przepustowość hydrauliczną i sprawność działania systemu melioracyjnego, lecz także chroni koryto przed gromadzeniem się niepożądanych substancji mineralnych w mulistym dnie oraz przed skutkami procesów gnilnych zachodzących w roślinach nie usuniętych w odpowiednim czasie. W celu spełnienia wszelkich wymagań ekologicznych, gwarantujących prawidłowy rozwój fauny i flory, prace konserwacyjne na ciekach należy prowadzić w określonych dla danego siedliska terminach, uwzględniając okresy ochronne zwierząt. Odmulanie cieku zaleca się wykonywać przeważnie jesienią. W literaturze podawane są sposoby konserwacji cieków melioracyjnych przyjazne środowisku [BONDAR-NOWAKOWSKA, 2000; BONDAR-NOWAKOWSKA, DEJAS, REINHARD, 2003]. Zależnie od szerokości koryta cieku proponuje się różne proekologiczne metody konserwacji. Na większych ciekach zaleca się konserwację jednego, a następnie drugiego brzegu, natomiast na mniejszych na przemian odcinkami co m. Stwarza to możliwość przemieszczania się organizmów zwierzęcych w bezpieczny rejon. Ustalając terminy wykonywania prac konserwacyjnych na ciekach, powinno się uwzględniać okresy ochronne występujących tam organizmów żywych. Realizacja procesów eksploatacyjnych w systemach melioracyjnych zmierza do uzyskania określonych rezultatów w ekosystemach. Potrzebna do tego jest zintegrowana, operatywna służba, zdolna do wypełniania określonych zadań. W zintegrowanej strukturze eksploatacji występuje hierarchia celów, a przy tym hierarchia organizacyjna, np. ministerstwo, rady dorzecza, zarządy zlewni hydrologicznych, obiektowe spółki wodne [MARCILONEK, NYC 1995]. Obiektem działania spółki wodnej może być system wodno-melioracyjny obejmujący terytorialnie wielu jego użytkowników. Współczesne zasady gospodarowania zasobami wodnymi wymagają pełnienia wiodącej roli w hierarchii zarządzania przez szczebel najniższy. Struktury wyższego rzędu powinny pełnić funkcję koordynacyjną, bilansować zasoby wodne oraz określać strategię działania systemu wodno-gospodarczego. Spółki wodne, które w Polsce mają już ponad stuletnią tradycję, odgrywają również wiodącą rolę w gospodarowaniu zasobami wody państw wysoko rozwiniętych gospodarczo. Działalnością spółek wodnych objętych jest w Polsce 73,25% powierzchni zmeliorowanej. Zgodnie z ustawą Prawo wodne (art. 164 p. 2.), spółki wodne mogą być tworzone w szczególności do wykonywania oraz eksploatacji urządzeń służących do [Ustawa..., 2003]: 1) zapewnienia wody dla ludności, 2) ochrony wód przed zanieczyszczeniem, 3) ochrony przed powodzią, 4) melioracji wodnych oraz prowadzenia racjonalnej gospodarki na terenach zmeliorowanych,
11 K. Nyc, R. Pokładek: Współczesne problemy eksploatacji w melioracjach 41 5) wykorzystania wody do celów przeciwpożarowych, 6) utrzymania wód. Zgodnie z p. 6 tego art. spółki wodne mogą łączyć się w związki spółek wodnych. Możliwości prawidłowej realizacji zadań w zakresie eksploatacji systemów wodno-melioracyjnych, m.in. przez działalność spółek wodnych, w dużym stopniu zależą od środków finansowych kierowanych na ten cel. Zasygnalizowane różnorodne działania w zakresie melioracji, a tym samym kształtowania i ochrony środowiska, wymagają uregulowań zasad finansowania inwestycji melioracyjnych i ich eksploatacji. Koszty inwestycji i eksploatacji powinny być dzielone między licznych konsumentów produkowanych dóbr, bowiem w organizmie gospodarki narodowej spełniają różne funkcje (ekologiczne, rekreacyjne, produkcyjne, przeciwpowodziowe, zaopatrzenia w wodę oraz oczyszczania i wykorzystania ścieków i inne), służąc bezpośrednio lub pośrednio całemu społeczeństwu. Współczesne problemy eksploatacji urządzeń i systemów melioracyjnych mają niezbędne naukowe oraz prawno-organizacyjne podstawy do wprowadzania korzystnych rozwiązań dla rolnictwa i gospodarki wodno-melioracyjnej kraju. WNIOSKI 1. Naturalne warunki przyrodniczo-gospodarcze Polski, w tym okresowa zmienność opadów oraz małe zasoby wody dyspozycyjnej, a także potrzeba racjonalizacji rolniczego użytkowania gleb, wskazują na celowość rozwoju melioracji wodnych o działaniu odwadniająco-nawadniającym. 2. Docelowy program rozwoju gospodarki wodnej i melioracji powinien uwzględniać: zwiększenie retencji zbiornikowej z 3,6 do 9,1 km 3 wody, zwiększenie powierzchni zmeliorowanej z 6,7 do 9,45 mln ha, w tym zwiększenie powierzchni nawadnianej z 0,454 do 2,1 mln ha użytków rolnych, leśnych i ekologicznych. 3. Kierunki rozwoju melioracji na potrzeby produkcyjne i ekologiczne powinny uwzględniać: stosowanie wszystkich możliwych do zrealizowania sposobów gospodarowania wodą, wprowadzanie wodooszczędnych i energooszczędnych systemów nawadniających, powszechne stosowanie regulowanego odpływu wody z obiektów oraz różnych form małej retencji wodnej. 4. Istnieje potrzeba doskonalenia struktur organizacyjnych służących prowadzeniu racjonalnej, kompleksowej gospodarki zasobami wodnymi w zlewniach hydrologicznych. Podstawową rolę w realizacji procesów eksploatacyjnych (użyt-
12 42 Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie t. 4 z. 1 (10) kowania i obsługi) urządzeń melioracyjnych powinny odgrywać obiektowe spółki wodne, mające odpowiedni status prawny, zagwarantowany w ustawie Prawo wodne. 5. Prawidłowa realizacja procesów eksploatacyjnych (użytkowania i obsługi) systemów melioracyjnych, a także rolnicze użytkowanie terenów zmeliorowanych mają znaczący wpływ na zdolność poprawy jakości wód przepływających przez system wodno-melioracyjny. 6. Postęp w realizacji eksploatacji systemów wodno-melioracyjnych sprzyja rozwojowi rolnictwa, a równocześnie wzrostowi gospodarczemu kraju. LITERATURA BONDAR-NOWAKOWSKA E., Oddziaływanie florę i faunę wybranych cieków nizinnych. Zesz. Nauk. AR Wroc. nr 391 Rozpr. ss BONDAR-NOWAKOWSKA E., DEJAS D., REINHARD A., Auswirkungen der Unterhaltungsarbaiten auf die Wirbellosen eines Gewassers in Niederschlesien/Polen. Landnutzung und Landentwicklung 44 s KONIECZNY J., Wstęp do teorii eksploatacji urządzeń. Warszawa: WNT ss KONIECZNY J., Sterowanie eksploatacją urządzeń. Warszawa: PWN ss KOWALIK P., Dyrektywa wodna Unii Europejskiej a rolnictwo. Wiad. Melior. nr 1 s MARCILONEK S., Eksploatacja urządzeń melioracyjnych. Wrocław: Wydaw. AR ss MARCILONEK S., NYC K., Główne kierunki usprawnienia eksploatacji współczesnych systemów melioracyjnych. Zesz. Nauk. AR Wroc. nr 266 s MARCILONEK S., KOSTRZEWA S., NYC K., DRABIŃSKI A., Cele i zadania współczesnych melioracji wodnych. Kraków: Wydaw. Inst. Ochr. Przyr. PAN s MIODUSZEWSKI W., Formy małej retencji i warunki jej realizacji. Inf. Nauk. i Techn. SITWM nr 1 s NYC K., Sterowanie zasobami retencji gruntowej w dolinach rzek nizinnych. Zesz. Nauk. AR Wroc. nr 53 Rozpr. ss. 67. NYC K., Ekonomiczne systemy nawadniające. Zesz. Probl. Post. Nauk Rol. z. 438 s NYC K., Optymalizacja procesów eksploatacyjnych na systemach melioracyjnych siedlisk hydrogenicznych. Wiad. Melior. nr 2 s NYC K., POKŁADEK R., Rola eksploatacji małych piętrzeń w poprawie jakości wód płynących. Zesz. Probl. Postęp. Nauk Rol. z. 477 s NYC K., POKŁADEK R., Efekty eksploatacji nawodnień podsiąkowych w warunkach ograniczonych zasobów wodnych. Inf. Nauk. i Techn. SITWM nr 5 s Ochrona środowiska, Warszawa: GUS ss POKŁADEK R., Skuteczność nawodnień poprzez regulowanie odpływu. Zesz. Nauk. AR Wroc. nr 417 s RYTELEWSKI M., Melioracje wczoraj i dziś. Wiad. Melior. nr 1 s Stan i wykorzystanie zasobów wód powierzchniowych Polski Mater. Bad. nr 20 Ser. Gosp. Wod. Ochr. Wód. Warszawa Kraków: IMGW ss. 52. Sterowanie i zarządzanie eksploatacją urządzeń technicznych, Pr. zbior. Red. S. Ziemba. Warszawa: PWN ss Ustawa z dn. 18 lipca 2001 r. Prawo wodne. Dz.U nr 115 poz WAŻYŃSKA-FIOK K., JAŹWIŃSKI J., Niezawodność systemów technicznych. Warszawa: PWN ss. 340.
13 K. Nyc, R. Pokładek: Współczesne problemy eksploatacji w melioracjach 43 Krzysztof NYC, Ryszard POKŁADEK CONTEMPORARY PROBLEMS IN MELIORATION Key words: exploitation of installations, melioration, water-melioration systems S u m m a r y Appropriate utilization of melioration facilities (which are installed on 36 % of croplands in Poland) is the focus of this paper. The effects of reclamation depend on the level of exploitation of these devices and on the extent of agricultural land use. Improvements in exploitation and maintenance of reclamation facilities may intensify agricultural production but may also improve environmental status through e.g. the improvement of water quality in outflows from the reclaimed objects. For this purpose it is proposed to enlarge fourfold the irrigated areas, to use energy and resource saving systems of water management and to expand small and large water retention. The need for improving the organization of water-reclamation services and the principles of financing water management in the country is also underlined in this paper. Recenzenci: prof. dr hab. Edmund Kaca prof. dr hab. Czesław Szafrański Praca wpłynęła do Redakcji r.
14 Tabela 1. Powierzchnia zmeliorowana ogółem w Polsce oraz wg województw 1) Table 1. Total reclaimed area in Poland and in provinces 1) Wyszczególnienie Specification tys. ha thous. ha ogółem total udział w ogólnej powierzchni użytków rolnych, % % of total agricultural lands Powierzchnia zmeliorowana Reclaimed area grunty orne, tys. ha arable lands, thous. ha zdrenowane drained nawadniane irrigated użytki zielone, tys. ha grasslands, thous. ha zdrenowane drained nawadniane irrigated objęta działalnością spółek wodnych tys. ha managed by water cooperatives thous. ha Dolnośląskie 488,0 42,5 240,7 1,5 37,2 3,6 388,9 Kujawsko-pomorskie 466,3 39,8 346,6 4,2 8,0 7,9 348,2 Lubelskie 323,6 18,8 124,4 0,3 30,3 49,0 241,0 Lubuskie 199,8 36,4 60,3 5,6 6,0 22,9 149,2 Łódzkie 473,6 37,9 383,8 0,3 10,8 15,5 380,7 Małopolskie 204,4 23,1 149,3 0,3 10,0 0,7 179,6 Mazowieckie 783,1 32,4 507,8 1,3 25,6 59,2 715,1 Opolskie 248,9 43,0 132,0 1,2 14,6 4,5 160,6 Podkarpackie 225,8 23,9 120,9 0,3 40,9 6,9 163,5 Podlaskie 358,8 29,8 179,6 0,1 29,0 65,7 332,4 Pomorskie 422,9 46,6 164,3 14,7 22,5 33,8 263,1 Śląskie 223,1 36,1 135,9 0,2 19,1 4,3 151,0 Świętokrzyskie 115,6 15,8 52,3 0,2 11,3 9,7 102,1 Warmińsko-mazurskie 639,0 50,3 374,0 6,3 88,2 28,8 201,2 Wielkopolskie 1 052,2 55,2 760,5 12,8 12,6 45,6 843,4 Zachodniopomorskie 436,3 39,5 247,3 3,8 37,0 42,8 259,6 Polska ,4 36, ,7 53,1 403,1 400, ,5 Poland ,7 35, ,0 63,0 394,1 428, , ,2 35, ,4 59,7 405,0 414, ,8 1) Stan dla województw na ) Status for provinces as of
15 Tabela 3. Wybrane wskaźniki jakości wody w cieku Zdrojek na dopływie i odpływie z obiektu Miękinia w latach Table 3. Selected indices of water quality in the Zdrojek stream on the inflow and outflow from Miękinia object in years Wskaźnik Index Odczyn ph ph Jednostka miary Measurements Dopływ od do średnio Inflow from to meanly Odpływ od do średnio Outflow from to meanly unit Różnica Difference przyrost (+) increase (+) ubytek ( ) decrease (+) mg dm 3 % mg dm 3 % ,1 7,5 7,2 7,2 8,2 7,8 7,2 7,6 7,3 7,5 8,2 7,9 0,1 1,4 0,1 1,3 Tlen rozpuszczony Dissolved oxygen mg O 2 dm 3 3,7 7,4 6,1 7,5 8,6 7,9 8,1 9,0 8,6 8,3 9,9 9,3 2,5 41,0 1,4 17,7 ChZT (Cr) mg O 2 dm 3 COD (Cr) 19,9 60,5 33,5 13,6 19,0 16,4 12,2 18,0 15,2 10,3 15,3 13,2 18,3 54,5 3,2 19,5 BZT 5 mg O 2 dm 3 BOD 5 2,2 19,2 8,0 1,78 2,4 2,1 2,4 3,1 2,7 1,4 2,0 1,8 5,3 66,3 0,3 14,3 Azot ogólny Total nitrogen mg N og dm 3 7,7 17,7 13,1 4,5 7,8 6,0 6,4 11,1 8,1 4,6 9,2 6,5 5 38,2 0,5 8,3 Fosfor Phosphorus mg P dm 3 0,3 1,4 0,7 0,1 0,3 0,2 0,2 0,5 0,3 0,2 0,3 0,2 0,4 57,1 0 0 Sód Sodium mg Na dm 3 12,4 16,3 14,9 12,2 15,8 14,5 12,1 13,7 13,1 10,9 14,5 12,6 1,8 12,1 1,9 13,1 Potas Potassium mg K dm 3 5,5 14,4 8,5 3,4 5,0 4,2 4,1 5,3 4,8 2,4 4,4 3,6 3,7 43,5 0,6 14,3
16 Wapń Calcium mg Ca dm 3 136,1 187,7 154,1 164,1 197,3 174,9 162,5 228,9 193,7 170,6 215,0 8,5 cd. tab. 3 39,6 25,7 24,6 14,1 Magnez Magnesium mg Mg dm 3 24,7 34,6 28,9 16,9 24,1 20,4 26,3 38,5 32,1 18,5 25,4 21,1 3,2 11,1 0,7 3,4 Mangan Manganese mg Mn dm 3 0,32 0,68 0,50 0,39 0,46 0,43 0,52 0,79 0,70 0,23 0,60 0,36 0,2 40,0 0,07 16,3 Żelazo Iron mg Fe dm 3 0,68 1,38 1,0 0,77 1,06 0,93 0,56 1,11 0,8 0,38 1,29 0,88 0,2 20,0 0,05 5,4 Siarczany Sulphates mg SO 4 dm 3 254,6 269,2 259,9 198,7 243,8 225,3 311,3 439,5 372,3 244,2 298,7 266,0 112,4 43,2 40,7 18,1 Chlorki Chlorides mg Cl 2 dm 3 56,0 65,0 60,3 52,3 60,0 56,1 50,0 56,0 53,0 45,5 57,6 51,9 7,3 12,1 4,2 7,5
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy. Stanisław Krasowicz. Puławy, 2008
Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy GŁÓWNE UWARUNKOWANIA KONKURENCYJNOŚCI POLSKIEGO ROLNICTWA Stanisław Krasowicz Puławy, 2008 Polska to kraj: o stosunkowo dużym potencjale
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2017 Głównego Urzędu Statystycznego opublikowany 15 stycznia 2018 r.) POWIERZCHNIA UŻYTKÓW
SYSTEMY MELIORACYJNE A WDRAŻANIE DYREKTYW UNIJNYCH
Polski Komitet GLOBALNEGO PARTNERSTWA DLA WODY Walne Zgromadzenie 29 marzec 2011 r. SYSTEMY MELIORACYJNE A WDRAŻANIE DYREKTYW UNIJNYCH Edward Pierzgalski Katedra Kształtowania Środowiska SGGW PLAN PREZENTACJI
EKSPLOATACJA URZĄDZEŃ MELIORACYJNYCH NA TERENACH POLDEROWYCH
Tadeusz Durkowski, Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, ZOB Szczecin, Katedra Gospodarki Wodnej, ZUT Szczecin Tomasz Płowens Zachodniopomorski Zarząd melioracji i Urządzeń Wodnych w Szczecinie
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2010 Głównego Urzędu Statystycznego) ROLNICZE UŻYTKOWANIE GRUNTÓW WEDŁUG WOJEWÓDZTW użytki
Problemy małej retencji wodnej w pracach nad kompleksowym urządzaniem obszarów wiejskich. Franciszek Woch
Problemy małej retencji wodnej w pracach nad kompleksowym urządzaniem obszarów wiejskich Franciszek Woch Podstawowe definicje: > Obszary wiejskie /wg Polskiej Normy -Gospodarka ziemią w rolnictwie/: całość
NOWE SPOJRZENIE NA GOSPODAROWANIE ROLNICZYMI ZASOBAMI WODNYMI
Konferencja Naukowa Instytut Technologiczno Przyrodniczy dla nauki, praktyki i doradztwa NOWE SPOJRZENIE NA GOSPODAROWANIE ROLNICZYMI ZASOBAMI WODNYMI I ROZWÓJ J MAŁEJ RETENCJI Waldemar Mioduszewski Zakład
Zalesienia gruntów w Polsce w latach ,4 93,1 114,5 152,1 106,0 55,5 47,5 21,2 21,6 4,1 4,4 4,9 9,9 11,9 35,2 12,2 9,7 10,7 12,5 13,1 58,2
54 5. Tabele Zalesienia w Polsce w latach 945-2000 Tabela Lata (rok) Ogółem Grunty zalesione w tys. ha państwowe niepaństwowe przeciętnie w roku maksymalnie w roku 2 4 5 6 945-949 950-955 956-960 96-965
Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce. Stanisław Krasowicz Jan Kuś Warszawa, Puławy, 2015
Regionalne uwarunkowania produkcji rolniczej w Polsce Stanisław Krasowicz Jan Kuś Warszawa, Puławy, 2015 Hipoteza 1. Zasoby czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału) wyznaczają potencjał produkcyjny
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2014 Głównego Urzędu Statystycznego) POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ROLNYCH WEDŁUG WOJEWÓDZTW według
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2013 Głównego Urzędu Statystycznego)
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2013 Głównego Urzędu Statystycznego) POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ROLNYCH WEDŁUG WOJEWÓDZTW według
POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ROLNYCH WEDŁUG WOJEWÓDZTW. Województwo
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2015 Głównego Urzędu Statystycznego opublikowany 15 stycznia 2016 r.) POWIERZCHNIA UŻYTKÓW
POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ROLNYCH WEDŁUG WOJEWÓDZTW. Województwo
ROLNICTWO POMORSKIE NA TLE KRAJU W LICZBACH INFORMACJE OGÓLNE (Źródło informacji ROCZNIK STATYSTYCZNY ROLNICTWA 2016 Głównego Urzędu Statystycznego opublikowany 15 stycznia 2017 r.) POWIERZCHNIA UŻYTKÓW
Ocena jakości wód powierzchniowych rzeki transgranicznej Wisznia
VI KONFERENCJA NAUKOWA WODA - ŚRODOWISKO - OBSZARY WIEJSKIE- 2013 Ocena jakości wód powierzchniowych rzeki transgranicznej Wisznia A. Kuźniar, A. Kowalczyk, M. Kostuch Instytut Technologiczno - Przyrodniczy,
Uwaga: Ubiegający się o dofinansowanie projektu nie wypełnia pól zaciemnionych
WNIOSEK O DOFINANSOWANIE REALIZACJI PROJEKTU W ZAKRESIE DZIAŁANIA GOSPODAROWANIE ROLNICZYMI ZASOBAMI WODNYMI Uwaga: Ubiegający się o dofinansowanie projektu nie wypełnia pól zaciemnionych Data wpływu wniosku
SYSTEMY MELIORACYJNE NAWODNIENIA ODWODNIENIA PLANOWANIE - EKSPLOATACJA
SYSTEMY MELIORACYJNE NAWODNIENIA ODWODNIENIA PLANOWANIE - EKSPLOATACJA Waldemar Mioduszewski Zakład Zasobów Wodnych Instytut Technologiczno-Przyrodniczy PRAWO WODNE WŁASNOŚĆ WÓD 4) marszałek województwa,
Ochrona środowiska Studia II stopnia stacjonarne. KARTA KURSU (realizowanego w module specjalności)
KARTA KURSU (realizowanego w module specjalności) PLAN MODUŁU SPECJALNOŚCI Ochrona środowiska wodno-gruntowego Nazwa Nazwa w j. ang. Gospodarka zasobami wodnymi Water resource management Kod Punktacja
MIKRORETENCJA JAKO ELEMENT OBIEGU WODY W ROLNICTWIE, SADOWNICTWIE I HODOWLI
MIKRORETENCJA JAKO ELEMENT OBIEGU WODY W ROLNICTWIE, SADOWNICTWIE I HODOWLI Waldemar Mioduszewski Instytut Technologiczno-Przyrodniczy 1 października 2015 r. ZAKRES WYSTĄPIENIA 1. Wprowadzenie nowe wyzwania
Zachodniopomorskie rolnictwo w latach
Arkadiusz Malkowski Wydział Ekonomiczny Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie Zachodniopomorskie rolnictwo w latach 2007-2017 16.10.2017 ROLNICTWO W WOJEWÓDZTWIE ZACHODNIOPOMORSKIM
Realizacja zadań z zakresu gospodarki wodnej
Kujawsko Pomorski Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych we Włocławku Realizacja zadań z zakresu gospodarki wodnej w województwie kujawsko - pomorskim Toruń 28.12.2017 Uchwałą Nr 585/2001 Sejmiku Województwa
Waldemar Mioduszewski
PROBLEMY WDRAśANIA RAMOWEJ DYREKTYWY WODNEJ NA OBSZARACH WIEJSKICH Waldemar Mioduszewski Zakład Zasobów Wodnych Instytut Melioracji i UŜytków Zielonych Falenty, 05-090 Raszyn e-mail: w.mioduszewski@imuz.edu.pl
WODA TO ŻYCIE. Wstęp do zagadnienia Rolnictwo i obszary wiejskie a ochrona klimatu. SEJMOWA KOMISJA ROLNICTWA i ROZWOJU WSI 14 stycznia 2016
WODA TO ŻYCIE Wstęp do zagadnienia Rolnictwo i obszary wiejskie a ochrona klimatu SEJMOWA KOMISJA ROLNICTWA i ROZWOJU WSI 14 stycznia 2016 Wiesław Dembek Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Fot. Rezerwat
ROLA URZĄDZEŃ MELIORACJI SZCZEGÓŁOWYCH W ROLNICTWIE I ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM
prof. dr hab. inż. Krzysztof Ostrowski ROLA URZĄDZEŃ MELIORACJI SZCZEGÓŁOWYCH W ROLNICTWIE I ŚRODOWISKU PRZYRODNICZYM 1. WSTĘP 2. ZAKRES POTRZEB I EFEKTY MELIORACJI W POLSCE 3. ZNACZENIE WODY W GLEBIE
BUDŻET WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO POMORSKIEGO NA 2017 ROK
BUDŻET WOJEWÓDZTWA KUJAWSKO POMORSKIEGO NA 2017 ROK DOCHODY PLANOWANE W 2017 ROKU WEDŁUG ŹRÓDEŁ POCHODZENIA Dotacje na zadania z udziałem środków z Unii Europejskiej 33,12% Inne środki zagraniczne 0,02%
GOSPODARSTWA ROLNE OSÓB PRAWNYCH (GOP) W PROCESIE PRZEMIAN SYSTEMOWYCH I INTEGRACJI Z UE
GOSPODARSTWA ROLNE OSÓB PRAWNYCH (GOP) W PROCESIE PRZEMIAN SYSTEMOWYCH I INTEGRACJI Z UE Plan prezentacji 1. Problemy systematyki gospodarstw rolnych 2. Uwarunkowania zmian w sektorze GOP 3. Zmiany w wielkości
Stare Pole, 14 marca 2019 r.
Stare Pole, 14 marca 2019 r. Problem suszy w woj. pomorskim oraz znaczenie dla rolnictwa ustawy Prawo Wodne Plan - PGW Wody Polskie wprowadzenie; - Zagrożenie suszą w regionie wodnym; - Obowiązki rolników
CELE I ELEMENTY PLANU GOSPODAROWANIA WODĄ W LASACH. Edward Pierzgalski Zakład Ekologii Lasu
CELE I ELEMENTY PLANU GOSPODAROWANIA WODĄ W LASACH Edward Pierzgalski Zakład Ekologii Lasu ZAKRES PREZENTACJI 1.Wprowadzenie 2.Informacja o projekcie : Metodyczne podstawy opracowywania i wdrażania planu
Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy
Przyroda łagodzi zmiany klimatu cykl szkoleniowy Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego się klimatu Andrzej Ruszlewicz Retencja, sposób na susze i powodzie w warunkach zmieniającego
CHARAKTERYSTYKA I ROZMIESZCZENIE GOSPODARSTW EKOLOGICZNYCH W POLSCE
Problemy Inżynierii Rolniczej nr 2/2008 Jan Kuś, Krzysztof Jończyk Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach CHARAKTERYSTYKA I ROZMIESZCZENIE GOSPODARSTW EKOLOGICZNYCH
ZAGROŻENIA ZWIĄZANE Z WODĄ NA OBSZARACH WIEJSKICH
Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Konferencja naukowo-techniczna p.n.: Uwarunkowania przebiegu zjawisk hydrologiczno-meteorologicznych na obszarach wiejskich Falenty, 1-2.12.2010 r. ZAGROŻENIA ZWIĄZANE
Wsparcie na infrastrukturę wiejską w ramach PROW 2014-2020
Wsparcie na infrastrukturę wiejską w ramach PROW 2014-2020 Działania PROW 2014-2020 bezpośrednio ukierunkowane na rozwój infrastruktury: Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich Scalanie gruntów
Prof.dr hab. Andrzej Kowalczyk. Dr Sylwia Kulczyk Wydział Geografii i Studiów Regionalnych Uniwersytet Warszawski
Ochrona i konserwacja wartości przyrodniczych Polski Wschodniej jako podstawa trwałego rozwoju Prof.dr hab. Andrzej Kowalczyk Wydział Geografii i Studiów Regionalnych, Uniwersytet Warszawski Dr Sylwia
WYBRANE PROBLEMY Z KONSERWACJĄ I RENOWACJĄ ROWÓW MELIORACYJNYCH
WYBRANE PROBLEMY Z KONSERWACJĄ I RENOWACJĄ ROWÓW MELIORACYJNYCH mgr inż. Piotr Michaluk Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Warszawie Prof. dr hab. inż. Krzysztof Wierzbicki Instytut Technologiczno
Krzysztof Ostrowski, Włodzimierz Rajda, Tomasz Kowalik, Włodzimierz Kanownik, Andrzej Bogdał
Uniwersytet Rolniczy w Krakowie, Katedra Melioracji i Kształtowania Środowiska University of Agriculture in Krakow Department of Land Reclamation and Environmental Development Krzysztof Ostrowski, Włodzimierz
POSSIBILITIES OF USING BIOMASS IN POLAND
POSSIBILITIES OF USING BIOMASS IN POLAND Ryszard Gajewski POLSKA IZBA BIOMASY www.biomasa.org.pl Miskolc, 28 kwietnia 2011 r. Powierzchnia użytków rolnych w UE w przeliczeniu na jednego mieszkańca Źródło:
PLONOWANIE ZBÓŻ ORAZ TOWAROWOŚĆ PRODUKCJI ROLNICZEJ NA TLE WALORÓW OBSZARÓW WIEJSKICH W UJĘCIU REGIONALNYM
WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2004: t. 4 z. 2b (12) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 57 67 www.imuz.edu.pl Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2004 PLONOWANIE ZBÓŻ ORAZ TOWAROWOŚĆ PRODUKCJI
Szanse rozwoju gospodarczego Województwa Świętokrzyskiego w perspektywie realizacji RPOWŚ na lata Kielce, kwiecień 2008 r.
Szanse rozwoju gospodarczego Województwa Świętokrzyskiego w perspektywie realizacji RPOWŚ na lata 2007-2013 Kielce, kwiecień 2008 r. Problemy ograniczające rozwój Województwa Świętokrzyskiego Problemy
NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R.
NORMY I WYMOGI WZAJEMNEJ ZGODNOŚCI OBOWIĄZUJĄCE ROLNIKÓW NA OBSZARACH NATURA 2000 LUBAŃ 16 GRUDNIA 2016 R. Normy DKR obowiązujące w 2016 r. NIEZGODNOŚĆ z normą N.01 Na obszarach zagrożonych erozją wodną
Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa
Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowaniem rolnictwa i leśnictwa 06.10.2006. Cel działania 1) wytyczenie i urządzenie funkcjonalnej sieci dróg dojazdowych do gruntów rolnych
AKTUALNE PROBLEMY MELIORACJI UŻYTKÓW ZIELONYCH
WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2008: t. 8 z. 2b (24) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 97 103 Trwałe użytki zielone stanowią atrakcyjny i bardzo pożyteczny element krajobrazu. Mają znaczenie ekologiczne
Propozycja działań naprawczych zwiększających potencjał ekologiczny Zbiornika Sulejowskiego
Propozycja działań naprawczych zwiększających potencjał ekologiczny Zbiornika Sulejowskiego Dr Aleksandra Ziemińska-Stolarska Politechnika Łódzka Wydział Inżynierii Procesowej i Ochrony Środowiska Smardzewice,
L I S T A PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH DO DOFINANSOWANIA PRZEZ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W KIELCACH w 2016 ROKU
Załącznik do uchwały Nr 14/15 Rady Nadzorczej WFOŚiGW w Kielcach z dnia 29 czerwca 2015 r. L I S T A PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH DO DOFINANSOWANIA PRZEZ WOJEWÓDZKI FUNDUSZ OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI
Lista pytań ogólnych na egzamin inżynierski
Lista pytań ogólnych na egzamin inżynierski numer Pytanie 1 Trzy podstawowe rodzaje przestrzeni, podstawowe cechy przestrzeni 2 Funkcje zagospodarowania przestrzeni i zależność między nimi 3 Przestrzenne
Lokalne instrumenty. w gospodarce nadrzecznej
Lokalne instrumenty planowania przestrzennego w gospodarce nadrzecznej KONFERENCJA Katowice 13-14 czerwca 2018. Politechnika Śląska Wydział Architektury Katedra Urbanistyki i Planowania Przestrzennego
Lista pytań ogólnych na egzamin inżynierski
Lista pytań ogólnych na egzamin inżynierski numer Pytanie 1 Trzy podstawowe rodzaje przestrzeni, podstawowe cechy przestrzeni 2 Funkcje zagospodarowania przestrzeni i zależność między nimi 3 Przestrzenne
Znaczenie biomasy leśnej w realizacji wymogów pakietu energetycznoklimatycznego
Znaczenie biomasy leśnej w realizacji wymogów pakietu energetycznoklimatycznego w Polsce. Ryszard Gajewski POLSKA IZBA BIOMASY www.biomasa.org.pl Łagów, 5 czerwca 2012 r. Wnioski zużycie energii finalnej
Sanitacja jako istotny problem gospodarki wodnej w dorzeczu Górnej G
Sanitacja jako istotny problem gospodarki wodnej w dorzeczu Górnej G Wisły Małgorzata Owsiany Katarzyna Król Seminarium nt. Eko- sanitacji & Zrównoważonego Zarządzania Gospodarką Ściekową Kraków 18 grudnia
Produkcyjne i środowiskowe skutki nawożenia roślin w Polsce
Produkcyjne i środowiskowe skutki nawożenia roślin w Polsce JANUSZ IGRAS INSTYTUT NAWOZÓ W SZTUCZN YCH P U ŁAWY WOJCIE CH LIPIŃSKI KRAJOWA STACJA CHEMICZ NO - ROLNICZA WESOŁA Efektywność syntezy amoniaku
Acta 12 (2) 2012.indd :41:15. Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus 12 (2) 2013,
Acta 1 () 01.indd 93 013-1-1 11:41:15 Acta Sci. Pol., Formatio Circumiectus 1 () 013, 9310 ** Streszczenie. Abstract. Acta 1 () 01.indd 94 013-1-1 11:41:15 94 Acta Sci. Pol. Acta 1 () 01.indd 95 013-1-1
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ochrona wód i gospodarka wodna
Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej Ochrona wód i gospodarka wodna Warszawa 2013 Skutecznie i efektywnie wspieramy działania na rzecz środowiska. NFOŚiGW lider systemu finansowania
Program Mikroretencji
Program Mikroretencji 1 Klimatyczny Bilans Wodny - 2015; okres 1.VI-31.VIII. 2 Dawne mapy pokazują nam dobitnie jak wiele obiektów mikroretencji utraciliśmy na przestrzeni ostatnich lat. Na zdjęciu mapa
mapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich gmin Polski (2478 gmin) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych gminach aktualny stan zagrożenia
Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w Polsce w 2012 r.
mld zł GŁÓWNY URZĄD STATYSTYCZNY Departament Badań Regionalnych i Środowiska Notatka informacyjna WYNIKI BADAŃ GUS Nakłady na środki trwałe służące ochronie środowiska i gospodarce wodnej w Polsce w 2012
Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5
Szkolenie z zakresu stosowania nawozów BLOK 5 opracowanie: Kierownik DAOR OSChR mgr inż. Krzysztof Skowronek Starszy Specjalista DAOR OSChR mgr inż.. Grażyna Sroka Program szkolenia Blok 5. Zasady stosowania
ŁADUNEK SKŁADNIKÓW NAWOZOWYCH WNOSZONYCH Z OPADEM ATMOSFERYCZNYM NA POWIERZCHNIĘ ZIEMI NA PRZYKŁADZIE PÓL DOŚWIADCZALNYCH W FALENTACH
WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2006: t. 6 z. specj. (17) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 23 27 www.imuz.edu.pl Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2006 ŁADUNEK SKŁADNIKÓW NAWOZOWYCH
PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA MIEJSKA SZCZYTNO
PROGRAM MAŁEJ RETENCJI DLA WOJEWÓDZTWA WARMIŃSKO MAZURSKIEGO NA LATA 2016 2030 POWIAT SZCZYCIEŃSKI GMINA MIEJSKA SZCZYTNO 2016 1 Spis treści 1. Wstęp... 3 2. Ogólna charakterystyka gminy... 3 2.1. Położenie,
od 1 kwietnia do 31 maja 2018 roku, stwierdzamy wystąpienie suszy rolniczej na obszarze Polski
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
S T U D I A I R A P O R T Y IUNG - PIB. Jan Jadczyszyn, Piotr Koza. Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach
S T U D I A I R A P O R T Y IUNG - PIB ZESZYT 27(1) 2011 9 Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa - Państwowy Instytut Badawczy w Puławach PROGRAM ROLNOŚRODOWISKOWY I ZALESIENIA NA OBSZARACH PROBLEMOWYCH
SPIS TREŚCI. ROZDZIAŁ 2: Charakterystyka i ocena aktualnego stanu środowiska gminy.
Program ochrony środowiska Gmina Izbicko str. 1 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. Strategia i wizja rozwoju Gminy a ochrona środowiska. 1.1. Cel opracowania programu.... 3 1.2. Metodyka
Na podstawie art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne (t.j. Dz. U. z 2012 r. poz. 145 z późn. zm.), zarządza się co następuje:
Rozporządzenie nr Dyrektora Regionalnego Zarządu Gospodarki Wodnej we Wrocławiu z dnia... w sprawie ustalenia warunków korzystania z wód zlewni Małej Panwi Na podstawie art. 120 ust. 1 ustawy z dnia 18
Solsum: Dofinansowanie na OZE
Solsum: Dofinansowanie na OZE Odnawialne źródło energii (OZE) W ustawie Prawo energetyczne źródło energii odnawialnej zdefiniowano jako źródło wykorzystujące w procesie przetwarzania energię wiatru, promieniowania
Sadzarki do ziemniaków i opryskiwacze w rolnictwie polskim
PROBLEMY INŻYNIERII ROLNICZEJ PIR 212 (X XII): z. 4 (78) PROBLEMS OF AGRICULTURAL ENGINEERING s. 35 44 Wersja pdf: www.itep.edu.pl/wydawnictwo ISSN 1231-93 Wpłynęło 7.9.212 r. Zrecenzowano 2.1.212 r. Zaakceptowano
LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH NA 2019 ROK Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie
Załącznik do uchwały Rady Nadzorczej nr 39/2018 z dnia 20.06.2018 r. LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH NA 2019 ROK Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Olsztynie 1. Celem strategicznym
Rola i znaczenie małej retencji dla jakości życia i środowiska na obszarach wiejskich, przeciwdziałanie zmianom klimatu.
Mała Retencja - Duża Sprawa kampania na rzecz poprawy małej retencji na obszarach wiejskich Rola i znaczenie małej retencji dla jakości życia i środowiska na obszarach wiejskich, przeciwdziałanie zmianom
MONITORING NIEDOBORU I NADMIARU WODY W ROLNICTWIE NA OBSZARZE POLSKI
MONITORING NIEDOBORU I NADMIARU WODY W ROLNICTWIE NA OBSZARZE POLSKI dr inż. Bogdan Bąk prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki Instytut Technologiczno-Przyrodniczy Kujawsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy
Zalesianie marginalnych gruntów rolnych finansowane z PROW
Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej Państwowy Instytut Badawczy Zalesianie marginalnych gruntów rolnych finansowane z PROW 2014-2020 Marek Zieliński 7.12.2017r. Plan prezentacji Wstęp
Średnia wielkość powierzchni gruntów rolnych w gospodarstwie za rok 2006 (w hektarach) Jednostka podziału administracyjnego kraju
ROLNYCH W GOSPODARSTWIE W KRAJU ZA 2006 ROK w gospodarstwie za rok 2006 (w hektarach) Województwo dolnośląskie 14,63 Województwo kujawsko-pomorskie 14,47 Województwo lubelskie 7,15 Województwo lubuskie
Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego)
Ogólna charakterystyka zlewni górmej Zgłowiączki (Kanału Głuszyńskiego) Zygmunt Miatkowski Karolina Smarzyńska IMUZ Falenty Wielkopolsko-Pomorski Ośrodek Badawczy w Bydgoszczy Projekt finansowany przez
Ocena presji rolnictwa na zanieczyszczenia wód gruntowych azotanami w Polsce
Ocena presji rolnictwa na zanieczyszczenia wód gruntowych azotanami w Polsce Artur Łopatka Tamara Jadczyszyn Jan Jadczyszyn Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa Państwowy Instytut Badawczy Polska
LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W RZESZOWIE NA 2019 ROK
LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA I GOSPODARKI WODNEJ W RZESZOWIE NA 2019 ROK Rzeszów, czerwiec 2018 r. Lista przedsięwzięć priorytetowych Wojewódzkiego Funduszu
ROLNICTWO W LICZBACH. Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Lubaniu
Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Lubaniu Lubań, ul. Tadeusza Maderskiego 3, 83-422 Nowy Barkoczyn tel. 58 326-39-00, fax. 58 309-09-45 e-mail: sekretariat@podr.pl, www.podr.pl ROLNICTWO W LICZBACH
Zintegrowana strategia zrównoważonego zarządzania wodami w zlewni
Zintegrowana strategia zrównoważonego zarządzania wodami w zlewni Projekt Zintegrowana Strategia zrównoważonego zarządzania wodami w zlewni finansowany ze środków funduszy norweskich, w ramach programu
Zasoby biomasy w Polsce
Zasoby biomasy w Polsce Ryszard Gajewski Polska Izba Biomasy POWIERZCHNIA UŻYTKÓW ROLNYCH W UE W PRZELICZENIU NA JEDNEGO MIESZKAŃCA Źródło: ecbrec ieo DEFINICJA BIOMASY Biomasa stałe lub ciekłe substancje
mapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
Stan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ w kraju dr hab. Jerzy Barszczewski, prof. nadzw.
Stan i przewidywanie wykorzystania potencjału produkcyjnego TUZ w kraju dr hab. Jerzy Barszczewski, prof. nadzw. 6. Konferencja Naukowa "WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE" Falenty, 27 28 listopada 2013
Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa
Prawo chroniące środowisko w obszarze rolnictwa A A 1. Wstęp Prawo ochrony środowiska tworzą akty prawne o różnej randze. Najwyższym z nich jest Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, uchwalona w 1997
UTRZYMANIE I ROZBUDOWA OBSZARÓW RETENCJI NA TERENIE ŁODZI
UTRZYMANIE I ROZBUDOWA OBSZARÓW RETENCJI NA TERENIE ŁODZI Anita Waack-Zając Wydział Gospodarki Komunalnej UMŁ RETENCJA Retencja to możliwość gromadzenia deszczu lub wód roztopowych w miejscu powstania.
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ. Wybrane zagadnienia i metody ochrony zasobów wodnych w Polsce. Informacja. Nr 9
KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ Wybrane zagadnienia i metody ochrony zasobów wodnych w Polsce Grudzień 1991 Elżbieta Berkowska Informacja Nr 9 - 1 - Rozwój przemysłu, intensyfikacja rolnictwa
22 MARZEC ŚWIATOWY DZIEŃ WODY. Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Tarnowskich Górach
22 MARZEC ŚWIATOWY DZIEŃ WODY Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. w Tarnowskich Górach 22 marca obchodzimy Światowy Dzień Wody. Święto to ma na celu uświadomienie nam, jak wielką rolę
ROLNICTWO W LICZBACH. Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Lubaniu
Pomorski Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Lubaniu Lubań, ul. Tadeusza Maderskiego 3 83-422 Nowy Barkoczyn tel. 58 326-39-00, fax. 58 309-09-45 e-mail: sekretariat@podr.pl, www.podr.pl ROLNICTWO W LICZBACH
OCENA POZIOMU PRODUKCYJNOŚCI I WYDAJNOŚCI W ROLNICTWIE NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH REGIONÓW POLSKI
Inżynieria Rolnicza 6(115)/2009 OCENA POZIOMU PRODUKCYJNOŚCI I WYDAJNOŚCI W ROLNICTWIE NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH REGIONÓW POLSKI Katarzyna Grotkiewicz, Rudolf Michałek Instytut Inżynierii Rolniczej i Informatyki,
KUJAWSKO - POMORSKI ZARZĄD MELIORACJI I URZĄDZEŃ WODNYCH WE WŁOCŁAWKU
Powódź rozumie się przez to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą, powstałe na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach
NIEZGODNE Z ZASADAMI OCHRONY PRZYRODY I OCHRONY ŚRODOWISKA UDZIELANIE DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW UE DLA ROLNICTWA W POLSCE
Maria Staniszewska Polski Klub Ekologiczny NIEZGODNE Z ZASADAMI OCHRONY PRZYRODY I OCHRONY ŚRODOWISKA UDZIELANIE DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW UE DLA ROLNICTWA W POLSCE BAŁTYCKI PLAN DZIAŁANIA Nasze zobowiązania:
Projekt aktualizacji Programu wodnośrodowiskowego. - programy działań dotyczące Regionu Wodnego Środkowej Odry. 11 czerwca 2015 r.
Projekt aktualizacji Programu wodnośrodowiskowego kraju - - programy działań dotyczące Regionu Wodnego Środkowej Odry 11 czerwca 2015 r. Wałbrzych PLAN PREZENTACJI 1. Aktualizacja Programu Wodno-środowiskowego
PROBLEMY GOSPODAROWANIA WODĄ W ROLNICTWIE WIELKOPOLSKI
WODA-ŚRODOWISKO-OBSZARY WIEJSKIE 2004: t. 4 z. 2a (11) WATER-ENVIRONMENT-RURAL AREAS s. 25 38 www.imuz.edu.pl Instytut Melioracji i Użytków Zielonych w Falentach, 2004 PROBLEMY GOSPODAROWANIA WODĄ W ROLNICTWIE
ROZDZIAŁ 2: Charakterystyka i ocena aktualnego stanu środowiska Powiatu
Program ochrony środowiska Powiat Strzelce Opolskie Spis treści str. 1 SPIS TREŚCI ROZDZIAŁ 1: Wstęp. Informacje ogólne. 1.1. Cel opracowania programu.... 3 1.2. Metodyka opracowania... 4 1.3. Informacje
Woda pitna Sanitacja Higiena
Woda pitna Sanitacja Higiena Dr inż. Marcin Janik Mgr inż. Maria Staniszewska Polski Klub Ekologiczny Cele w zakresie gospodarowania wodą Ramowa Dyrektywa Wodna Dyrektywa 2000/60/WE z dn. 23.10.2000r.
(Ustawa z dnia 10 lipca 2007 r. o nawozach i nawożeniu Art. 17 ust. 3)
Załącznik nr 9 Minimalne wymogi dotyczące nawozów i środków ochrony roślin 1. Pakiet 1. Rolnictwo zrównoważone - Wymóg 4 - dotyczy 8.2.10.5.1.4.1.2. Minimum requirements for fertilisers and pesticides
Powierzchnia województw w 2012 roku w km²
- 10 %? powierzchnia w km2 lokata DOLNOŚLĄSKIE 19947 7 KUJAWSKO-POMORSKIE 17972 10 LUBELSKIE 25122 3 LUBUSKIE 13988 13 ŁÓDZKIE 18219 9 MAŁOPOLSKIE 15183 12 MAZOWIECKIE 35558 1 OPOLSKIE 9412 16 PODKARPACKIE
Warszawa, dnia 10 maja 2019 r. Poz. 872
Warszawa, dnia 10 maja 2019 r. Poz. 872 ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROLNICTWA I ROZWOJU WSI 1) z dnia 6 maja 2019 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie wysokości limitów dostępnych w poszczególnych ch lub
Wyzwania strategiczne stojące przed obszarami wiejskimi
Posiedzenie Zespołu Wojewódzkiego analizującego szanse i zagrożenia oraz potencjalne kierunki rozwoju obszarów wiejskich Wyzwania strategiczne stojące przed obszarami wiejskimi dr Ryszard Zarudzki Podsekretarz
dr inż. Bogdan Bąk, prof. dr hab. inż. Leszek Łabędzki
MONITORING AND SHORT-TERM AGRO-HYDRO-METEOROLOGICAL FORECASTING FOR OPERATIONAL PLANNING OF SUBIRRIGATION AND DRAINAGE MONITORING I KRÓTKOTERMINOWE PROGNOZOWANIE AGRO-HYDRO-METEOROLOGICZNE NA POTRZEBY
Program wodno-środowiskowy kraju
Program wodno-środowiskowy kraju Art. 113 ustawy Prawo wodne Dokumenty planistyczne w gospodarowaniu wodami: 1. plan gospodarowania wodami 2. program wodno-środowiskowy kraju 3. plan zarządzania ryzykiem
Wydział Geodezji i Kartografii Legnica, 12 wrzesień 2012 r.
Studium zapotrzebowania na prace scaleniowe w województwie dolnośląskim Wydział Geodezji i Kartografii Legnica, 12 wrzesień 2012 r. Studium zapotrzebowania na prace scaleniowe w województwie dolnośląskim
mapę wartości klimatycznego bilansu wodnego (załącznik 2), zestawienie statystyczne zagrożenia suszą dla upraw (załącznik 3),
IUNG-PIB zgodnie z wymogami Obwieszczenia opracował wartości klimatycznego bilansu wodnego dla wszystkich Polski (2478 ) oraz w oparciu o kategorie gleb określił w tych ach aktualny stan zagrożenia suszą
LISTA PRZEDSIĘWZIĘĆ PRIORYTETOWYCH PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH
PLANOWANYCH DO DOFINANSOWANIA ZE ŚRODKÓW WOJEWÓDZKIEGO FUNDUSZU OCHRONY ŚRODOWISKA IGOSPODARKI WODNEJ W KATOWICACH NA 2015 ROK I. Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach,
Pozwolenia wodno prawne w nowym Prawie wodnym
Wrocław, dnia 22.02.2018 r. Pozwolenia wodno prawne w nowym Prawie wodnym Nowe Prawo wodne wprowadziło zmiany w systemie pozwoleń i zgłoszeń wodnoprawnych. Wszystkie rodzaje rozstrzygnięcia administracyjnego
METODA DEA W ANALIZIE EFEKTYWNOŚCI NAKŁADÓW NA GOSPODARKĘ ODPADAMI
Katedra Statystyki METODA DEA W ANALIZIE EFEKTYWNOŚCI NAKŁADÓW NA GOSPODARKĘ ODPADAMI XX MIĘDZYNARODOWA KONFERENCJA NAUKOWA GOSPODARKA LOKALNA I REGIONALNA W TEORII I PRAKTYCE Mysłakowice k. Karpacza 17-18
Zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi w Metropolii Poznań
Zintegrowane zarządzanie zasobami wodnymi w Metropolii Poznań Prof. UAM dr hab. Renata Graf Zakład Hydrologii I Gospodarki Wodnej, Instytut Geografii Fizycznej I Kształtowania Środowiska Przyrodniczego,
Wyzwania dla Podlasia Zielonej Krainy
Wyzwania dla Podlasia Zielonej Krainy Przemysław Nawrocki Projekt współfinansowany przez Szwajcarię w ramach SZWAJCARSKIEGO PROGRAMU WSPÓŁPRACY Z NOWYMI KRAJAMI CZŁONKOWSKIMI UNII EUROPEJSKIEJ 1 Województwo