Zamojskie Studia i Materiały ZAMOŚĆ 2012

Transkrypt

1 Zamojskie Studia i Materiały ZAMOŚĆ 2012 Rok wyd. XIV, zeszyt 1(35) Fizjoterapia Jolanta Zwolińska, Andrzej Kwolek Instytut Fizjoterapii Uniwersytetu Rzeszowskiego Przydatność tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych w diagnostyce i ocenie efektów leczenia pacjentów z zespołem cieśni kanału nadgarstka. doniesienie wstępne Streszczenie Wprowadzenie. Tradycyjne metody elektrodiagnostyczne nie są w pełni wykorzystywane w diagnostyce i monitorowaniu efektów rehabilitacji. Metody te, jako nieinwazyjne i powszechnie dostępne w każdej pracowni fizjoterapii mogą być pomocne w podejmowaniu decyzji terapeutycznych. Celem pracy była ocena przydatności parametrów elektrodiagnostycznych w monitorowaniu procesu usprawniania pacjentów z zespołem cieśni kanału nadgarstka. Materiał i metoda. W badaniu wzięło udział 6 osób skierowanych na zabiegi fizjoterapeutyczne z powodu zespołu cieśni kanału nadgarstka. Analizie poddano osiem rąk 6 prawych i 2 lewe. W badaniach zastosowano ilościowe metody elektrodiagnostyczne. Oceniano pobudliwość nerwową mięśni kłębu kciuka. Wyznaczano wartość reobazy, chronaksji, progu akomodacji oraz współczynnika akomodacji. Oceniano też subiektywne objawy kliniczne a metodą komputerową mierzony był zakres ruchu w stawach ręki i siła ścisku ręki. Badania wykonywano przed wdrożeniem programu rehabilitacyjnego i po jego zakończeniu. Program obejmował: sonoterapię, masaż wirowy oraz neuromobilizacje nerwu pośrodkowego. Wyniki. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy oceną zdolności do samoobsługi a wartością współczynnika akomodacji (mniejszej sprawności odpowiadała niższa wartość współczynnika akomodacji). Żaden z uwzględnionych parametrów elektrodiagnostycznych nie uległ w wyniku terapii istotnej statystycznie zmianie. Wnioski. Z uwagi na niewielką liczność badanej grupy, na tym etapie badań, ocena wynikówodnośnie przydatności tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych musi być ostrożna. Słowa kluczowe: zespół cieśni kanału nadgarstka, elektrodiagnostyka, przewodnictwo nerwowe, reobaza, chronaksja.

2 Zamojskie Studia i Materiały Wstęp Tradycyjne metody elektrodiagnostyczne nie są w pełni wykorzystywane do oceny zaburzeń pobudliwości nerwowo-mięśniowej. Ich przydatność w praktyce klinicznej wynika z tego, że pozwalają one ocenić odpowiedź pobudliwej tkanki na bodźce elektryczne [1]. Do ilościowych metod elektrodiagnostycznych zalicza się chronaksymetrię, wykreślenie krzywej i/t oraz oznaczenie współczynnika akomodacji [2]. Metody te polegają na wyznaczaniu progowego natężenia prądu i czasu trwania bodźca niezbędnego do wywołania widocznej reakcji jednostki nerwowo mięśniowej [3]. Te proste i ogólnie dostępne metody dostarczają przydatnych informacji o stopniu uszkodzenia nerwu obwodowego i efektach leczenia w różnego rodzaju neuropatiach, w tym także zespołach cieśni. Zespół cieśni kanału nadgarstka (zckn) jest najczęściej występującą neuropatią obwodową, spowodowaną uwięźnięciem nerwu pośrodkowego na poziomie nadgarstka [4, 5]. Najczęstszymi przyczynami występowania zespołu są przebyty uraz bądź długotrwałe i powtarzalne przeciążanie ręki w trakcie wykonywania czynności zawodowych [6, 7]. Zckn stanowi istotny problem terapeutyczny. Uciążliwe objawy wpływają negatywnie na sprawność ręki i obniżają jakość życia pacjentów [8]. Wielu z nich wybiera zachowawcze metody leczenia zarówno z powodów osobistych jak i innych uwarunkowań zdrowotnych. Zdarza się, że wyniki zachowawczego leczenia tego zespołu są mało zadowalające, co powoduje, że zagadnienia skutecznego postępowania w takich przypadkach są wciąż aktualne. Specjalistyczną metodą badania czynności bioelektrycznej mięśnia jest elektromiografia kliniczna wykorzystywana powszechnie w diagnostyce pacjentów z różnorodnymi zaburzeniami neuromięśniowymi [9]. Ze względu na koszty i utrudniony, w przypadku niektórych pacjentów, dostęp do takiego badania w ocenie skuteczności terapii pacjentów z zckn mogą okazać się pomocne ilościowe metody diagnostyczne [10]. Celem pracy była ocena przydatności ilościowych metod elektrodiagnostycznych w monitorowaniu stanu pacjentów z zespołem cieśni kanału nadgarstka. Materiał i metoda Do badań wstępnie zakwalifikowano 8 osób (7 kobiet i 1 mężczyznę). W grupie tej były 3 osoby z zespołem obustronnym i 5 osób z zespołem jednostronnym. W badaniu kontrolnym wzięło udział 6 osób i ostatecznej analizie poddano osiem rąk 6 prawych i 2 lewe. Wiek badanych wynosił od 33 do 59 lat (średnia: 50). Czas trwania dolegliwości mieścił się w przedziale od 12 miesięcy do 12 lat (średnia: 41 miesięcy). U wszystkich pacjentów przyczyną dolegliwości była praca zawodowa. Leczenie zachowawcze stosowano wcześniej u dwu osób i dotyczyło ono trzech rąk. Metody kinezyterapeutyczne stosowano u jednej osoby, natomiast zabiegi fizykalne u dwu osób. Kryteria włączenia do badań stanowiły: jedno lub obustronny zespół cieśni kanału nadgarstka potwierdzony badaniem eng, aktualne skierowanie lekarskie do pracowni fizjoterapii, niestosowanie w okresie pomiędzy badaniem wstępnym a badaniem kontrolnym żadnych innych metod leczniczych, świadoma i dobrowolna pisemna zgoda pacjenta na udział w badaniach i ukończenie programu badawczego. Kryteria wyłączenia związane były z przeciwwskazaniami do aplikacji zabiegów ultradźwiękowych i obejmowały: stany po leczeniu chorób nowotworowych, ciążę, ostre procesy zapalne i stany gorączkowe, skazy krwotoczne, czynną gruźlicę płuc, 10

3 Jolanta Zwolińska, Andrzej Kwolek Przydatność tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych ostrą niewydolność krążenia, zaburzenia rytmu serca, ciężki stan ogólny chorego i nerwobóle niewyjaśnionego pochodzenia. W rękach objętych badaniem oceniano obecność dodatnich testów prowokacyjnych (test Tinela, test Phalena, test Phalena odwrócony oraz test opaski uciskowej), obiektywne objawy kliniczne (zaburzenia czucia, objaw butelki Litt ego, jakość chwytu zgrubnego i zaburzenia wegetatywne) oraz subiektywne objawy kliniczne (ból, drętwienie, mrowienie, sztywność poranna, trudności w samoobsłudze). Utrudnienia w samoobsłudze i wykonywaniu czynności codziennych oceniano przy wykorzystaniu wizualno-analogowej skali VAS. Wykonywano komputerowy pomiar zakresu ruchu w stawach ręki i siły chwytu globalnego ręki. Wykonywano tradycyjne badanie elektrodiagnostyczne i oceniano pobudliwość nerwową mięśni kłębu kciuka. Wyznaczano wartość reobazy, chronaksji, progu akomodacji i współczynnika akomodacji. Dokonywano dwukrotnej oceny stanu ręki: przed terapią i po terapii. Analizę miar sprawności ręki i dolegliwości mających charakter liczbowy przeprowadzono z wykorzystaniem statystyk opisowych. Do oceny zależności pomiędzy wynikami badań elektrodiagnostycznych i innymi miarami stanu ręki zastosowano analizę korelacji rang Spearmana. Program terapeutyczny obejmował: masaż wirowy, nadźwiękawianie okolicy kanału nadgarstka falą ultradźwiękową o natężeniu 0,6 W/cm 2 oraz neuromobilizacje nerwu pośrodkowego i splotu ramiennego. Wyniki Tylko jedna korelacja okazała się być istotna statystycznie; jest to zależność pomiędzy subiektywną oceną zdolności do samoobsługi a współczynnikiem akomodacji oznaczonym w badaniu pierwszym. Ujemny znak współczynnika korelacji ( 0,73) pozwala stwierdzić, że wyższa wartość punktowa samoobsługi (czyli większe utrudnienia odczuwane przez pacjenta przy wykonywaniu czynności dnia codziennego) odpowiada niższej wartości współczynnika akomodacji. W celu ułatwienia interpretacji wyników korelacje przeciętne i silne zostały zobrazowane na wykresach rozrzutu. Współczynnik korelacji rang Spearmana wykorzystano również do zbadania zależności pomiędzy zmianami parametrów elektrodiagnostycznych a zmianami Tab. 1. Wartości współczynnika korelacji rang Spearmana dla porównań pomiędzy poszczególnymi miarami sprawności oraz wynikami tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych w badaniu pierwszym Korelacje przed leczeniem Reobaza [ma] Chronaksja [ms] Próg akomodacji [ma] Współczynnik akomodacji Ból dzienny 0,40 0,16 0,29 0,01 Ból nocny 0,49 0,02 0,62 0,70 Samoobsługa 0,49 0,18 0,68 0,73* Zakres ruchu [mm] 0,17 0,17 0,12 0,14 Siła mięśniowa [kpa] 0,08 0,10 0,07 0,43 R < 0,3 brak korelacji; 0,3 R < 0,5 słaba korelacja; 0,5 R < 0,7 przeciętna korelacja; 0,7 R < 0,9 silna korelacja; 0,9 R < 1 bardzo silna korelacja symbolem * oznaczono korelacje istotne statystycznie (p < 0,05) 11

4 Zamojskie Studia i Materiały Rys. 1. Zależność pomiędzy nasileniem bólu nocnego w ocenie subiektywnej pacjenta a wartościami progu akomodacji w badaniu pierwszym Rys. 2. Zależność pomiędzy zdolnością do samoobsługi w ocenie subiektywnej pacjenta a wartościami progu akomodacji w badaniu pierwszym pozostałych miar sprawności ręki uzyskanymi po przeprowadzeniu leczenia. Najwyraźniejsze korelacje zanotowano pomiędzy zmianami poziomu bólu dziennego i wartości reobazy oraz zmianami wartości siły mięśniowej i progu akomodacji. Kierunek tych zmian jest jednak przeciwny do oczekiwanego. Osoby, u których wartość reobazy wzrosła notują większy spadek poziomu bólu dziennego. Osoby, u których próg akomodacji wzrósł, notują większy wzrost siły mięśniowej. Zależności istotne statystycznie pomiędzy zmianami analizowanych wskaźników zostały zilustrowane na wykresach rozrzutu. 12

5 Jolanta Zwolińska, Andrzej Kwolek Przydatność tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych Rys. 3. Zależność pomiędzy nasileniem bólu nocnego w ocenie subiektywnej pacjenta a wartościami współczynnika akomodacji w badaniu pierwszym Rys. 4. Zależność pomiędzy zdolnością do samoobsługi w ocenie subiektywnej pacjenta a wartościami współczynnika akomodacji w badaniu pierwszym Istotne statystycznie zmiany dotyczyły siły mięśniowej ręki oraz zdolności do samoobsługi i wykonywania czynności codziennych. W wyniku leczenia uzyskano znaczący wzrost siły mięśniowej oraz poprawę zdolności do samoobsługi (znaczący spadek wyniku punktowego oceny). Żaden z parametrów elektrodiagnostycznych nie zmienił się w sposób znamienny statystycznie (tab. 3). Wyniki zilustrowano odpowiednimi wykresami. Jak wynika z wykresów, u niemal wszystkich osób po leczeniu uzyskano wzrost siły mięśniowej i poprawę zdolności do samoobsługi wyrażona niższą oceną punktową pacjenta. 13

6 Zamojskie Studia i Materiały Tab. 2. Wartości współczynnika korelacji rang Spearmana dla porównań zmian poszczególnych miar sprawności ręki i wartości parametrów elektrodiagnostycznych Korelacje przed leczeniem Reobaza [ma] Chronaksja [ms] Próg akomodacji [ma] Współczynnik akomodacji Ból dzienny 0,72* 0,49 0,16 0,48 Ból nocny 0,50 0,07 0,48 0,14 Samoobsługa 0,34 0,10 0,27 0,12 Zakres ruchu [mm] 0,36 0,24 0,29 0,02 Siła mięśniowa [kpa] 0,40 0,39 0,74* 0,67 R < 0,3 brak korelacji; 0,3 R < 0,5 słaba korelacja; 0,5 R < 0,7 przeciętna korelacja; 0,7 R < 0,9 silna korelacja; 0,9 R < 1 bardzo silna korelacja symbolem * oznaczono korelacje istotne statystycznie (p < 0,05) Tab. 3. Wartości statystyk opisowych i prawdopodobieństwa testowego (p) dla zmian poszczególnych parametrów uzyskanych w wyniku leczenia Zmiana w wyniku leczenia Średnia Min Max Me p Reobaza [ma] 0,01 3,1 2,5 1,10 0,7237 Chronaksja [ms] 0,11 0,2 1,5 0,10 0,7237 Próg akomodacji [ma] 0,81 14,1 8,5 0,50 0,7237 Współczynnik akomodacji 0,05 0,5 0,8 0,25 0,2888 Ból dzienny 1,75 8,0 2,0 0,00 0,6171 Ból nocny 2,88 10,0 5,0 1,50 0,4497 Samoobsługa 2,75 7,0 0,0 1,50 0,0233* Zakres ruchu [mm] 2,66 10,6 1,0 1,72 0,2888 Siła mięśniowa [kpa] 4,58 0,4 12,4 3,18 0,0133* Dyskusja Celem pracy była wstępna ocena przydatności ilościowych metod elektrodiagnostycznych w ocenie stanu pacjentów z zespołem cieśni kanału nadgarstka. Badanie elektroneurofizjologiczne w połączeniu z badaniem przedmiotowym jest uznawane za złoty standard w diagnostyce zckn, co pozwala przypuszczać, że tradycyjne badanie elektrodiagnostyczne może być pomocne w ocenia stopnia uszkodzenia nerwu [11]. Różne nasilenie objawów zespołu i różne tempo procesów degeneracyjnych toczących się w obrębie nerwu pośrodkowego uzasadniają potrzebę przeprowadzania badań mających na celu ocenę pobudliwości nerwu. Uzyskane w badaniach parametry elektrodiagnostyczne porównane zostały z subiektywnymi i obiektywnymi objawami klinicznymi ocenianymi zarówno przed jak i po zakończeniu serii zabiegów fizjoterapeutycznych. Reobaza, chronaksja i współczynnik akomodacji to wskaźniki najczęściej wykorzystywane do pomiaru zmian pobudliwości nerwowo-mięśniowej [12, 13]. Najczęściej zaburzenia unerwienia mięśni szkieletowych skutkują spadkiem pobudliwości połączonym ze znacznym wzrostem wartości chronaksji [14]. Wzrost ten stanowi miarę zaburzeń przewodnictwa nerwowego. Pomiar wartości chronaksji wykorzystywany był też do śródoperacyjnej 14

7 Jolanta Zwolińska, Andrzej Kwolek Przydatność tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych Rys. 5. Zależność pomiędzy zmianami poziomu bólu dziennego a zmianami wartości reobazy Rys. 6. Zależność pomiędzy zmianami siły mięśniowej ręki a zmianami wartości progu akomodacji oceny struktur wzgórza. Śródoperacyjna implantacja głęboko stymulujących mikroelektrod (DBS) w obrębie mózgu umożliwiła pobudzanie kolejno istoty szarej i białej przy wykorzystaniu oznaczonych wcześniej wartości chronaksji [15]. Oznaczanie współczynnika akomodacji umożliwia ocenę stopnia zaburzeń, rokowanie dotyczące stopnia i czasu trwania restytucji, a także ocenę skuteczności różnych metod leczenia Wartość tego współczynnika dla prawidłowo unerwionych mięśni wynosi od 3 do 6, zaś niższe wartości współczynnika świadczą o częściowym odnerwieniu mięśnia [13]. Obserwacja dokonana przed zabiegami wykazała, że w rękach z wyższą 15

8 Zamojskie Studia i Materiały Rys. 7. Ocena zdolności do samoobsługi w badaniu pierwszym i drugim zdolnością do samoobsługi i czynności codziennych wartość współczynnika akomodacji była wyższa w porównaniu z rękami o mniejszej zdolności do samoobsługi (tab. 1). Odnotowana, istotna statystycznie, korelacja pomiędzy zmianami wartości progu akomodacji i siły mięśniowej uzyskanymi po leczeniu (tab. 2) może sugerować, że obniżenie pobudliwości badanych mięśni na eksponencjalnie narastające natężenie prądu wyrażone wyższą wartością progu akomodacji skutkuje znaczniejszym wzrostem siły mięśniowej w ocenianych rękach, natomiast w rękach, w których po leczeniu uzyskano obniżenie progu pobudliwości na impuls trójkątny wzrost siły mięśniowej był nieznaczny (rys. 6). Mając na uwadze fakt, że wyższa wartość progu 16 Rys. 8. Wartości siły mięśniowej ręki w badaniu pierwszym i drugim

9 Jolanta Zwolińska, Andrzej Kwolek Przydatność tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych akomodacji skutkuje wyższą wartością współczynnika akomodacji (przy założeniu o nierosnącej wartości reobazy) można wnioskować o poprawie siły mięśniowej w tych rękach, w których wzrasta wartość współczynnika akomodacji. Taka obserwacja stanowi bodziec do kontynuowania badań, tym bardziej, że niektórzy autorzy podkreślają iż zmiany wartości tego współczynnika w trakcie procesu reinerwacji wyprzedzają zarówno zmiany czynności bioelektrycznej w zapisie emg, jak też zmiany w zakresie siły i funkcji odnerwionych mięśni [13, 16]. Badania przeprowadzone przez Krukowską i wsp. [13] potwierdziły przydatność współczynnika akomodacji w ocenie uszkodzeń i rokowaniu w obwodowym uszkodzeniu nerwu twarzowego. Przed leczeniem wykazano najniższe wartości współczynnika u pacjentów wykazujących najwyższy stopień uszkodzenia nerwu (w skali House'a i Brackmanna) oraz najmniejszą sprawność (w skali Pietruskiego), natomiast najwyższe wartości współczynnika odnotowano w grupie osób z najniższym stopniem uszkodzenia nerwu oraz największą sprawnością mięśni. Wraz z powrotem pobudliwości nerwu tj. po czterech i sześciu tygodniach po leczeniu zaobserwowano ponowny wzrost wartości współczynnika akomodacji [13]. W badaniach własnych wykazano też istotną statystycznie korelację (tab. 2) pomiędzy zmianami nasilenia bólu dziennego i wartości reobazy, jednak kierunek tych zmian wskazuje na zależność odwrotną do oczekiwanej. Interpretacja takiego wyniku pozwala jedynie wnioskować, iż wzrost wartości reobazy wynikający z obniżenia pobudliwości nerwowo-mięśniowej mięśni kłębu kciuka nie musi skutkować pogorszeniem stanu ręku wyrażonym nasileniem dolegliwości bólowych w badanej ręce. W badaniach dotyczących zmian pobudliwości mięśnia piszczelowego przedniego u królików wykazano istotny statystycznie wzrost wartości reobazy bezpośrednio po odnerwieniu mięśnia. Wzrost ten był jednak przejściowy, wartość reobazy wróciła po wartości wyjściowej po okresie 14 dni, a następnie w ciągu 24-tygodniowego okresu obserwacji utrzymywała się na niezmienionym poziomie [14]. Obserwacje tych badaczy uzasadniają przyjęte w analizie wyników badań własnych założenia o niezmienności wartości reobazy w okresie pomiędzy badaniem pierwszym i drugim. Niewielkie wzrosty wartości reobazy dotyczyły czterech rąk objętych badaniem i należy przypuszczać, że są wynikiem błędu pomiarowego. Błędem tym obarczony jest w szczególności pomiar reobazy. Dla bardziej precyzyjnego określenia reobazy i chronaksji pożądane jest ujednolicenie warunków badania oraz zachowanie istotnych elementów metodologii elektrodiagnostyki. Przydatnym narzędziem do oceny jakościowej i ilościowej skurczu mięśnia jest elektromiografia powierzchniowa. Przy wykorzystaniu tej metody wykazano, że stymulacja zmiennym prądem elektrycznym o ściśle ustalonym czasie trwania impulsów i ich częstotliwości pozwala uzyskać większą aktywność dowolną badanych mięśni podczas stymulacji dwóch mięśni synergistycznych w porównaniu ze stymulacją pojedynczego mięśnia [17]. Elektromiografia powierzchniowa jest wykorzystywana do badania mięśni leżących bezpośrednio pod skórą o odpowiednio dużej powierzchni, co umożliwia właściwe ułożenie elektrod. Przed badaniem konieczne jest oczyszczenie i przygotowanie skóry mające na celu zminimalizowanie jej oporu [18]. Podobne elementy metodologii zdają się być istotne w przypadku tradycyjnych badań elektrodiagnostycznych, a ich zastosowanie winno zminimalizować błąd pomiaru. 17

10 Zamojskie Studia i Materiały Zaobserwowany kierunek i charakter zmian wartości parametrów elektrodiagnostycznych na tym etapie badań nie pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków dotyczących przydatności tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych w diagnostyce i ocenie efektów leczenia pacjentów z zespołem cieśni kanału nadgarstka. Procesy niedokrwienne zachodzące w obrębie nerwu pośrodkowego dotyczą początkowo włókien czuciowych, które przebiegają najbardziej powierzchownie i stanowią około 70% wszystkich włókien [19]. Huber i Kaczmarek [20] po przeprowadzeniu porównawczych testów neurofizjologicznych także wnioskują, iż proces patologiczny związany z zaburzeniami przewodnictwa w obrębie splotu ramiennego dotyczy w większym stopniu włókien czuciowych [20]. W badaniach Szczechowicza i wsp. (2008) uzyskano istotną statystycznie poprawę kategorii statycznego rozróżnienia dwupunktowego u pacjentów po operacyjnym leczeniu z powodu zckn [21]. Podobnie w badaniach Kwolka i Zwolińskiej [22] po zachowawczym leczeniu pacjentów z tym zespołem wykazano istotną statystycznie poprawę w zakresie jakości czucia powierzchniowego [22]. Takie wyniki zachęcają do podjęcia prób oceny przewodnictwa zarówno ruchowego jak i czuciowego u pacjentów z zckn przy wykorzystaniu tradycyjnej elektrodiagnostyki jak też innych, stosowanych we współczesnej praktyce klinicznej, badań neurofizjologicznych. Huber i Kaczmarek [20] przeprowadzili badania mające na celu ocenę przydatności wybranych testów neurofizjologicznych do oceny przewodnictwa aferentnego i eferentnego w diagnostyce pacjentów po urazach splotu ramiennego. Prawidłowość przewodnictwa eferentnego weryfikowano poprzez rejestrację ruchowych potencjałów wywołanych (MEP) z odprowadzeniami z mięśni ręki, badania elektroneurograficzne fal M po stymulacji nerwów kończyn górnych oraz testy elektromiografii globalnej. Za najbardziej użyteczną metodę uznano metodę MEP, umożliwiającą ocenę przewodnictwa we wszystkich strukturach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego [20]. Spostrzeżenia autorów pozwalają przypuszczać, że zmiany parametrów zmierzonych w trakcie tradycyjnych badań elektrodiagnostycznych mogą być pomocne w programowaniu rodzaju, intensywności i liczby wybranych zabiegów fizjoterapeutycznych szczególnie z zakresu elektroterapii. Precyzyjna modyfikacja tych zabiegów dokonywana w oparciu o wyniki badań z zakresu neurofizjologii klinicznej bądź tradycyjnej elektrodiagnostyki może poprawić skuteczność i skrócić czas terapii zmierzającej do odzyskania sprawności czuciowej i ruchowej pacjenta. Badania mają charakter pilotażowy i będą kontynuowane na bardziej licznej grupie pacjentów. Literatura 1. Łukasik A., Krukowska J., Krekora K., Czernicki J., Podstawy elektrodiagnostyki w porażeniach nerwów obwodowych, Acta Balneol., 2010, 53(3), s Kuliński W., Fizykoterapia, [w:] Kwolek A. (red), Rehabilitacja Medyczna, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, Wrocław Zwolińska J., Kwolek A., Majka M., Przygoda Ł., Czy tradycyjne metody elektrodiagnostyczne można wykorzystać do diagnozy i oceny efektów postępowania rehabilitacyjnego w uszkodzeniach obwodowego układu nerwowego?, Przegląd Medyczny UR, 2004, 1, s Wiącek R., Pielka S., Rutowski R., Evaluation of the dynamics of sensory improvement in the hand after surgical treatment of carpal tunnel syndrome. Adv. Clin. Exp. Med., 2007, 16(1), s

11 Jolanta Zwolińska, Andrzej Kwolek Przydatność tradycyjnych metod elektrodiagnostycznych 5. Sulewski A., Nawrot P., Nowakowski A., Współczesne poglądy dotyczące leczenia neuropatii uciskowych w obrębie nerwów kończyny górnej, Ort. Traum. Reh. 2008, 6(10), s Coert H.J., Meek M.F., Gibeault D., Dellon L., Documentation of Posttraumatic Nerve Compression in Patients with Normal Electrodiagnostic Studies, J Trauma 2004, 56, s Dakowicz A., Kuryliszyn-Moskal A., Latosiewicz R., Kita J., Pogorzelski R., Ocena skuteczności dwóch różnych procedur terapeutycznych w leczeniu zachowawczym zespołu cieśni nadgarstka, Reumatologia, 2010, 48(4), s Kmieciak Ł., Krekora K., Etiologia i patofizjologia uszkodzenia nerwu pośrodkowego w zespole cieśni nadgarstka, Kwart. Ortop., 2007, 2, s Gilchrist J., M., Sachs G.M., Elektrodiagnostic studies in the management and prognosis of neuromuscular disorders, Muscle&Nerve, 2004, 29, s Gilchrist J., Sachs G., Elektrodiagnostic studies in the management and prognosis of neuromuscular disorders. Muscle&Nerve, 2004, 29, s Nowak M., Jethon J. Zespół kanału nadgarstka przegląd literatury i doświadczenia własne. Postępy Nauk Medycznych, 2009, 22(9), s Halski T., Konieczny G., Rusinowska A., Rieger L., Psalmister E., Elektryczna pobudliwość nerwowo-mięśniowa po dozowanym wysiłku fizycznym, Fizjoterapia, 1999, 7(4), s Krukowska J., Woldańska-Okońska M., Czernicki J., Wpływ fizjoterapii na regenerację nerwu twarzowego, Fizjoterapia, 2010, 18(3), s Ashley Z., Sutherland H., Lanmuller H. i inni, Determination of the Chronaxie and Rheobase of Denervated Limb Muscles in Conscious Rabbits, Artificial Organs, 2005, 29(3), s Kiss Zelma H.T., Anderson T., Hansen T., Kirstein D., Suchowersky O., Hu B., Neural substrates of microstimulation evoked tingling: a chronaxie study in human somatosensory thalamus, European Journal of Neuroscience, 2003, 18, s Kwolek A., Snela S., Rehabilitacja w chorobach i uszkodzeniach obwodowego układu nerwowego, Przegląd Medyczny UR, Rzeszów, 2008, 1, s Williams D.M., Bilodeau M., Assessment of voluntary activation by stimulation of one muscle or two synergistic muscles, Muscle&Nerve, 2004, 29, s Bartuzi P., Roman-Liu D., Ocena obciążenia i zmęczenia układu mięśniowo-szkieletowego z zastosowaniem elektromiografii, Bezpieczeństwo pracy, 2007, 4, s Georgiew F., Otfinowska E., Adamczyk T., Testy diagnostyczne stosowane w rozpoznawaniu zespołu kanału nadgarstka, Reh. Med., 2008, 12(3), s Huber J., Kaczmarek M., Neurofizjologiczna diagnostyka różnicowa w przypadkach uszkodzeń włókien nerwowych splotu ramiennego, Nowiny Lekarskie, 2004, 73(2) s Szczechowicz J., Pieniążek M., Pelczar-Pieniążek M., Wątroba J., Restytucja czucia i możliwości codziennego funkcjonowania u pacjentów leczonych operacyjnie z powodu zespołu kanału nadgarstka, Reh. Med., 2008, 12(1), s Kwolek A., Zwolińska J., Skuteczność wybranych parametrów fali ultradźwiękowej w leczeniu zachowawczym zespołu cieśni kanału nadgarstku, Przegląd Medyczny UR, 2009, 3, s

12 Zamojskie Studia i Materiały The usefulness of the traditional electrodiagnostic methods in the diagnosis and assessing the effects of treatment of patients with carpal tunnel syndrome. Preliminary report Abstract Introduction. Traditional electrodiagnostic methods are not fully used in diagnosing and monitoring the outcomes of rehabilitation. These are non-invasive methods which are commonly available in all physiotherapy rooms and may be helpful in taking decisions related to therapy. Purpose. The study aimed at accessing the usefulness of electrodiagnostic parameters in monitoring the process of rehabilitation in patients with carpal tunnel syndrome. Material and method. The study group included 6 patients referred for physiotherapy due to carpal tunnel syndrome. Altogether 8 hands were analysed: 6 right and 2 left hands. The study applied quantity-based electrodiagnostic methods. Nervous excitability of thenar muscles was assessed. The following values were measured: rheobase, chronaxie, accommodation threshold, and accommodation index. The assessment also included subjective clinical symptoms, and a computer method was used to measure the range of motion in hand joints, and hand grip strength. Examinations were performed before the rehabilitation programme was initiated and after it was concluded. The rehabilitation programme included sonication, whirlpool massage, and neuromobilization of the median nerve. Results. The study showed statistically significant correlation between the assessment of self-care ability and the value of accommodation index (lower ability coincided with a lower value of accommodation index). None of the electrodiagnostic parameters were significantly changed as a result of the therapy. Conclusions. Due to the small size of the study group, at this stage of the research the obtained results did not confirm the usefulness of the traditional electrodiagnostic methods. Keywords: Carpal tunnel syndrome, elektrodiagnostics, nerve conduction, rheobase, chronaxie. 20