PLAN WYNIKOWY NAUCZANIA BIOLOGII W ZAKRESIE PODSTAWOWYM W LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCYM

Transkrypt

1 PLAN WYNIKOWY NAUCZANIA BIOLOGII W ZAKRESIE PODSTAWOWYM W LICEUM OGÓLNOKSZTAŁCĄCYM ( w roku szkolnym 2004/2005 w zakresie podstawowym odbędą się 34 godziny lekcyjne w klasie I i 68 godzin w klasie II - w sumie 102 godziny w cyklu 3 letnim nauczania ). Dział Rozdział Temat lekcji Podstawy biologii Molekularne podstawy życia Materiał genetyczny komórki -- 1 Wymagania podstawowe - wymienić składniki ciała ludzkiego; - wymienić nazwiska odkrywców struktury DNA; - przedstawić budowę DNA i RNA. Uczeń potrafi Wymagania ponadpodstawowe - ocenić znaczenie prac odkrywców struktury DNA; - porównać budowę DNA i RNA, - skonstruować model DNA i RNA. Rola DNA i RNA Synteza białek -- 1 Ludzki genom -- 1 Organizmy modyfikowane genetycznie -- 1 komplementarność, replikacja, transkrypcja, translacja, kodon, antykodon; - podać rodzaje RNA i wyjaśnić ich rolę; - sprawnie posługiwać się instrukcją. komplementarność, replikacja, transkrypcja, translacja, kodon, antykodon; - podać istotę procesów replikacji, transkrypcji, translacji. - wyjaśnić pojęcie genom; organizmów, których genomy zostały całkowicie poznane; - uzasadnić ogromne znaczenie badań nad genomem człowieka. inżynieria genetyczna, organizmy transgeniczne; - wymienić przykłady organizmów transgenicznych. - przedstawić schematycznie budowę DNA i RNA; - analizować przebieg procesu replikacji, transkrypcji i translacji; intron, egzon; - wyjaśnić proces składania genu. - wykonać model replikacji na podstawie podanej informacji; - dokonać transkrypcji i translacji na podstawie sekwencji zasad; - posługiwać się tabelą kodu genetycznego; intron, egzon. - omówić stan badań nad ludzkim genomem; - przewidywać pozytywne i negatywne skutki poznania genomu ludzkiego. - wykazać potrzebę modyfikowania organizmów; - argumentować własne stanowisko; - ustosunkować się do argumentów kolegów.

2 Choroby wynikające ze zmian w strukturze DNA -- 1 Geneza i profilaktyka chorób nowotworowych białek wyjaśnić pojęcie mutacja; mutacji genowych i choromosomowych, - podać czynniki mutagenne; - wyjaśnić pojęcie karcinogeny. - wymienić przykłady karcinogenów; - podać skutki palenia tytoniu; - określić możliwość i znaczenie profilaktyki przeciwnowotworowej; - ocenić wpływ trybu życia na powstawanie nowotworów. - podać skład białek; - wykazać możliwości zastąpienia białka zwierzęcego białkiem roślinnym; - analizować tabelę (zawartość aminokwasów egzogennych w wybranych produktach). - analizować mechanizm powstawania nowotworów; - rozróżnić rodzaje nowotworów; - analizować mechanizm powstawania nowotworów złośliwych. - podać przyczyny różnych nowotworów w różnych regionach świata; - przedstawić funkcje białek w komórce; - opisać strukturę przestrzenną białek; - wykazać związki między niedoborem aminokwasów a zdrowiem człowieka. - zdefiniować pojęcia: aminokwasy egzogenne i endogenne; Budowa i rola tłuszczów -- 1 Węglowodany. Wykrywanie związków organicznych -- 1 Metabolizm opisać budowę tłuszczów; kwas tłuszczowy nasycony i nienasycony; kwasów tłuszczowych; - uzasadnić rolę enzymów jako biokatalizatorów w trawieniu tłuszczów. - opisać budowę węglowodanów; produktów spożywczych, w których występują białka, cukry, tłuszcze. metabolizm, anabolizm, katabolizm, szlak metaboliczny; szlaku metabolicznego i opisać go. - rozróżnić na schemacie kwas tłuszczowy nasycony i nienasycony; - określić rolę tłuszczów i wskazać miejsce ich występowania w komórce; - opisać działanie enzymów lipolitycznych, -potrafi wyjaśnić pojęcie emulgacji. - określić funkcje węglowodanów; - wskazać miejsce występowania węglowodanów w organizmie człowieka; - opisać sposoby wykrywania związków organicznych; - wykryć cukier, białko i tłuszcz; - interpretować uzyskane wyniki. - identyfikować procesy metaboliczne na rycinie; - analizować szlaki metaboliczne; - wnioskować na podstawie schematów.

3 Komórki, tkanki, narządy Witaminy i sole mineralne -- 1 Powtórzenie wiadomości z gimnazjum -- 1 Budowa i funkcja organelli komórkowych -- 2 błon biologicznych -- 2 Budowa komórki -- modelowanie określić właściwości witamin; - podzielić witaminy ze względu na rozpuszczalność; witamin; mikro- i makroelementów; - określić ich rolę. - wyjaśnić podstawowe pojęcia dotyczące komórki, takie jak: komórka, błona komórkowa, chromosom itp. - wymienić elementy budujące jądro komórkowe, mitochondrium, rybosomy, siateczkę wewnątrzplazmatyczną, peroksysomy, lizosomy, cytoszkielet; - podać funkcje jądra komórkowego i pozostałych organelli komórkowych; - podać funkcje elementów jądra komórkowego (jąderka, błony jądrowej, chromatyny, chromosomów); jądro komórkowe i pozostałe organelle komórkowe; - opisać budowę chromosomu. - opisać budowę błony biologicznej; - rozpoznać na schemacie błonę biologiczną; - opisać proces plazmolizy i deplazmolizy; - wymienić funkcje błony. - określić proporcje organelli komórkowych na podstawie tekstu. - określić rolę witamin, makro- i mikroelementów w prawidłowym funkcjonowaniu organizmu; - analizować ulotki preparatów farmaceutycznych; - ocenić przydatność składu preparatu przy określonych objawach braku witamin i soli mineralnych; - dokonać właściwego wyboru preparatu. - przypisać wymienianym elementom właściwą im funkcję i miejsce w komórce. - wykazać związki między budową i funkcjami elementów składowych jądra; - wykazać związki między budową i funkcjami poszczególnych organelli komórkowych; - na podstawie schematu omówić budowę jądra i wykazać jego przystosowanie do pełnionych funkcji; - rozpoznać na fotografii kariotyp człowieka i wskazać chromosomy płci. - wykazać związek budowy błony z pełnionymi funkcjami; - uzasadnić rolę błon w strukturze i funkcjonowaniu komórki; - interpretować wykonane eksperymenty; - wykonać schematyczny rysunek błony. - wykonać modele organelli komórkowych na podstawie zdobytej wiedzy i tekstu z podręcznika.

4 Hodowle komórkowe -- 1 Potencjał elektryczny błony -- 1 Podziały komórek -- mitoza -- 1 Redukcyjny podział komórek -- 1 Procesy komórkowe -- 1 Budowa i funkcja tkanek podać warunki przechowywania tkanek przeznaczonych do transplantacji; zastosowania hodowli komórkowych. - wyjaśnić, jakie czynniki powodują powstawanie polaryzacji na błonie; - opisać sposób powstawania potencjału czynnościowego. - wskazać miejsce i cel mitozy; chromatyda, wrzeciono podziałowe; - opisać przebieg mitozy; - podać liczbę komórek i chromosomów po podziale. - wskazać miejsce i cel zachodzenia mejozy; - podać liczbę komórek i chromosomów po podziale; - wyjaśnić pojęcie chromosomy homologiczne i biwalenty; - opisać przebieg mejozy; - podać przykład chorób związanych z błędami w podziale komórek; -porównać mitozę z mejozą. - wyjaśnić pojęcie homeostaza komórkowa; - opisać cechy komórki tłuszczowej; - określić okres zwiększania się liczby komórek tłuszczowych u człowieka; - wyjaśnić problem tycia i chudnięcia; - analizować tekst źródłowy. - opisać budowę tkanek i ich funkcje; - podać umiejscowienie tkanek; - narysować komórki budujące tkanki. - opisać przygotowanie i prowadzenie hodowli komórkowych; - uzasadnić przydatność hodowli komórkowych w rozwoju medycyny; - ocenić etyczne aspekty hodowli tkanek ludzkich. - posługując się schematem, interpretować przenoszenie się pobudzenia w neuronie i synapsie; - uzasadnić konieczność przekazywania informacji w komórkach i tkankach. - opisać etapy cyklu życiowego komórki; - wykonać model chromosomu; - rozpoznać na zdjęciu etap mitozy; - uzasadnić konieczność podziału chromosomów na chromatydy. - omówić proces crossingover; - uzasadnić rolę crossingover w zmienności genetycznej; - rozpoznać na fotografii etap mejozy; - wyjaśnić mechanizm powstawania błędów podczas podziału komórek. - porównać tkankę tłuszczową z innymi tkankami; - wskazać warunki przekształcania się fibroblastów w komórki tłuszczowe; - wyjaśnić pojęcie apoptoza i nekroza; - rozróżnić na rysunkach apoptozę i nekrozę. - rozpoznać tkankę pod mikroskopem; budową a funkcją tkanek.

5 Budowa i czynności życiowe człowieka Wprowadzenie do anatomii i fizjologii człowieka Powłoka ciała Układ ruchowy człowieka: szkielet i mięśnie szkieletowe Wprowadzenie do anatomii i fizjologii człowieka -- 1 Zmienność budowy ciała człowieka -- 1 skóry -- 1 Choroby i higiena skóry -- 1 kości człowieka -- 1 jama ciała, trzewia, otrzewna, błona surowicza, komórka, tkanka, narząd, układ; - podać podstawowe funkcje układów; - wymienić części ciała ludzkiego; - wymienić jamy ciała i określić ich miejsce w organizmie człowieka. - opisać zróżnicowanie budowy ciała ludzkiego; - wykonać pomiary części ciała; - skonstruować tabelę. części skóry; - wpisać uzyskane wyniki w tabelę. - wymienić warstwy skóry; - opisać rolę skóry; - wyjaśnić rolę melaniny; - podać wytwory naskórka i ich rolę. chorób i opisać ich objawy; - opisać sposoby pielęgnacji skóry; - charakteryzować rodzaje cery. - wymienić podstawowe elementy szkieletu człowieka; (szkielecie) podstawowe kości; - podać kryteria rozróżniania kości; - wymienić elementy budowy kości długiej; - narysować schemat kości i stawu; - uzasadnić, że kość jest tkanką żywą; - podać funkcję okostnej; - podać umiejscowienie i funkcje szpiku; - wymienić przykłady nieruchomych i ruchomych połączeń kości; - opisać składniki chemiczne kości; - określić rolę komórek kostnych. krezki, więzadła; lub modelu jamy ciała w obrębie tułowia, trzewia, otrzewną, krezki, więzadła; - przyporządkować jamom określone narządy; - opisać zmiany zachodzące w wyglądzie i budowie człowieka z upływem lat. - postawić hipotezę; - zaproponować sposób weryfikacji hipotezy; - wykonać wykres, wykorzystując dane z tabeli; - interpretować wykonany wykres. barwą skóry a wrażliwością na słońce; obecnością barwnika a kolorem skóry i włosów; - wyjaśnić termoregulacyjną rolę skóry. - wykazać związki między odżywianiem a funkcjonowaniem skóry; - ocenić skutki niewłaściwej pielęgnacji skóry. - wykazać powiązania między budową, rozmieszczeniem i funkcją tkanki kostnej zbitej i gąbczastej; - wskazać miejsca połączeń kości na szkielecie i zaklasyfikować je do nieruchomych lub ruchomych; - zinterpretować wyniki ćwiczenia.

6 Koordynacja. Nerwowohormonalna regulacja funkcji fizjologicznych Choroby kostnostawowego -- 2 Źródła energii potrzebnej do funkcjonowania mięśni -- 1 Typy komórek mięśniowych i ich rola w wykonywanym ruchu -- 1 Sposoby podwyższania sprawności fizycznej -- 1 Ocena możliwości uczniów do wykonywania określonych ruchów -- 2 Przypomnienie podstawowych wiadomości o układzie nerwowym i hormonalnym wymienić najczęściej występujące choroby kostno-stawowego; - wymienić czynniki wpływające na prawidłowe funkcjonowanie ruchu; - wskazać grupy wiekowe i płciowe o większej częstotliwości występowania osteoporozy. - omówić budowę mięśnia i filamentu mięśniowego; - wskazać elementy budowy mięśnia i filamentu mięśniowego na schemacie; - podać funkcję ATP; - wymienić szlaki metaboliczne uzyskiwania energii; - wymienić źródła energii. - podać cechy mięśni przystosowanych do różnego wysiłku; - wymienić miejsca występowania tych mięśni; - omówić czynniki wpływające na wykonywanie wysiłku. - wymienić sposoby podwyższania sprawności fizycznej; anabolików; - opisać negatywny wpływ anabolików na zdrowie. - wykonać określone ćwiczenia fizyczne. - podać elementy budujące układ nerwowy; - dokonać podziału na ośrodkowy i obwodowy; odruch, hormon, koordynacja, regulacja; odruchów; gruczołów i hormonów przez nie wydzielanych. - opisać objawy chorób kostno-stawowego; - podać przyczyny patologicznej kifozy, skoliozy i lordozy, wykazać związki między odżywianiem i trybem życia a powstawaniem chorób kostnostawowego; - scharakteryzować przyczyny powstawania osteoporozy. wybrane mięśnie człowieka i określić ich rolę; - uzasadnić etapowość uzyskiwania energii; - zapisać wzorem przebieg szlaku metabolicznego; źródłem energii a rodzajem ruchu. - uzasadnić występowanie różnych komórek w mięśniach; - powiązać występowanie różnych komórek w mięśniach z uprawianą dyscypliną sportową; - interpretować wykres rozkładu normalnego zawartości kinazy kreatynowej w mięśniach. - wyjaśnić związek między rodzajem treningu a budową mięśni; - uzasadnić rolę treningu w ekstremalnych warunkach; -negatywnie ocenić dopping. - ocenić przy pomocy nauczyciela preferencje do wykonywania określonego wysiłku. - znaleźć związki pomiędzy poszczególnymi pojęciami; - przyporządkować pojęcia do odpowiednich układów; -wyjaśnić na czym polega sprzężenie zwrotne.

7 komórek nerwowego -- 1 Budowa i działanie nerwowego -- 1 Wybrane narządy zmysłów -- oko. Złudzenia zmysłowe -- 1 Stres -- biologiczny mechanizm -- 1 Jak radzić sobie ze stresem? wymienić elementy budowy neuronu i synapsy; - wyjaśnić rolę neuronu i synapsy; - narysować schemat neuronu i synapsy; - określić rolę komórek glejowych; - wymienić przykładowe neuroprzekaźniki nerwowego; receptor i efektor; - omówić za pomocą schematu przebieg impulsu w łuku odruchowym. - omówić budowę i funkcję rdzenia kręgowego; - wymienić części mózgu i określić ich rolę. - wymienić elementy budowy gałki ocznej; - określić rolę poszczególnych części; akomodacja, krótkowidz, dalekowidz ; - wskazać na modelu lub schemacie poszczególne części oka. - zdefiniować pojęcie stres; - podać objawy stresu; sytuacji stresowych i stresorów; - analizować własne zachowanie się w sytuacji stresowej. - podać sposoby kontrolowania własnych reakcji; - wymienić metody walki ze stresem; - prezentować przemyślenia na forum klasy. neuronów pełniących różne funkcje; budową a działaniem neuronu i synapsy; - udowodnić, że w synapsie następuje zmiana informacji. - podać rozmieszczenie ośrodków w mózgu; - analizować łuk odruchowy; części rdzenia kręgowego i mózgu; - korzystać z filmu jako źródła wiedzy. - analizować proces powstawania obrazu w oku; - narysować powstawanie obrazu po przejściu światła przez soczewkę; - umiejscowić obraz w zależności od wady wzroku; - wyjaśniać obserwowane zjawiska optyczne; -znajomość chorób oczu : jaskra, zaćma, astygmatyzm i daltonizm. - wymienić hormony biorące udział w reakcji stresowej; działaniem stresora a reakcją organizmu; długotrwałym działaniem stresu a zdrowiem; - analizować wykres. - analizować własne reakcje; - kontrolować własne reakcje.

8 Krążenie. Układ krwionośny i limfatyczny Neuroprzekaźniki, czyli jak związki chemiczne wpływają na ludzkie zachowania -- 1 krwionośnego -- 2 Choroby krwionośnego. Profilaktyka -- 1 Składniki krwi i ich funkcje -- 1 Układy grupowe krwi -- 1 Diagnostyka laboratoryjna opisać rolę neuroprzekaźników; - wymienić choroby związane z zaburzeniami metabolizmu przekaźników; - wymienić zachowania człowieka związane z działaniem neuroprzekaźników; - odszukać właściwe informacje w literaturze. - podać funkcje krążenia; - wymienić elementy budujące układ krwionośny; - opisać budowę serca i naczyń krwionośnych; - narysować serce i zaznaczyć elementy jego budowy; - analizować przepływ krwi w układzie, posługując się schematem. chorób krwionośnego, ich objawy i sposób powstawania; - opisać sposoby zapobiegania tym chorobom; - wyjaśnić pojęcia tętno, ciśnienie krwi; - wykonać pomiar ciśnienia i tętna; - wymienić składniki krwi; - opisać budowę i funkcje erytrocytów, leukocytów i trombocytów; - wskazać miejsce występowania i opisać rolę hemoglobiny. grupy krwi, antygen, przeciwciało, pamięć immunologiczna, konflikt serologiczny; - podać cechy AB0 i Rh; - opisać sposób oznaczania grup krwi; - uzasadnić konieczność oznaczania grup krwi. - określić warunki przystąpienia do badań laboratoryjnych; - podać podstawowe normy (OB, erytrocyty, leukocyty, trombocyty, cholesterol, glukoza); - odczytać wynik badania laboratoryjnego. - zaprezentować swoją wiedzę; rodzajem neuroprzekaźnika a sposobem zachowania się człowieka; - udowodnić wpływ zaburzeń metabolizmu neuroprzekaźników na pojawianie się chorób. - opisać działanie zastawek w sercu i naczyniach krwionośnych; - nazwać przedstawione na schematach typy naczyń krwionośnych; - wyjaśnić mechanizm działania automatyzmu serca; układ rozrusznikowy serca; - porównać budowę żyły i tętnicy. - ocenić wpływ stylu życia na funkcjonowanie krążenia; - uzasadnić zależność między szybkością tętna a ruchem. - rozpoznać na schemacie i pod mikroskopem poszczególne krwinki; - zaplanować sposób prezentacji pracy grupy; - uzasadnić związki między budową krwinek a ich rolą. - wykonać symulację oznaczania grup krwi; - wyjaśnić przyczyny konfliktu serologicznego; - ocenić znaczenie profilaktyki konfliktu serologicznego; - podać możliwości zapobiegania konfliktowi serologicznemu. - podać przyczyny fizjologicznych odstępstw od norm wyników badań laboratoryjnych; - ocenić zgodność z normą wyniku badań.

9 Odporność Układ oddechowy limfatycznego -- 1 Jak organizm broni się przed intruzem? -- 1 AIDS i inne choroby związane z działaniem odpornościowego. Przyczyny, objawy, profilaktyka -- 2 oddechowego wymienić elementy budujące układ limfatyczny; - opisać rolę limfatycznego i limfy; elementy limfatycznego. - wymienić sposoby obrony organizmu przed infekcją; - opisać działanie limfocytów. - wymienić choroby związane z funkcjonowaniem odpornościowego; - opisać sposoby zarażenia się wirusem HIV; - nazwać i opisać etyczne problemy osób zakażonych; - podać możliwości zapobiegania zarażeniu się wirusem HIV. - wymienić funkcje oddechowego; - omówić budowę i funkcje poszczególnych odcinków oddechowego (jama ustna i gardło, krtań, tchawica, oskrzela, płuca); elementy oddechowego; - opisać budowę i funkcje pęcherzyków płucnych; - wyjaśnić, jakie cechy budowy oddechowego umożliwiają transport i oczyszczanie powietrza wdychanego do płuc; - wykazać, że budowa pęcherzyków płucnych zapewnia odpowiednie warunki do wymiany gazowej; - podać położenie przepony i żeber przy wdechu i wydechu. - opisać sposób powstawania limfy i jej skład; - wykazać związek limfatycznego z układem krwionośnym. narządy odpornościowego; - udowodnić negatywne skutki życia w warunkach aseptycznych; specyficzna i niespecyficzna reakcja odpornościowa. - opisać podłoże chorób odpornościowych; - ocenić jakość życia osób chorych na AIDS; - wykorzystać różnorodne źródła informacji. - zmierzyć pojemność życiową płuc bez pomocy spirometru; - opisać czynnościowe i strukturalne powiązania pomiędzy układem oddechowym i krwionośnym; - wykazać, że ciśnienie gazów w powietrzu pęcherzykowym i krwi wpływa na wymianę gazową w płucach; - opisać funkcje surfaktantu; - wykazać, że położenie żeber i przepony determinuje wdech i wydech; - wykazać, że uszkodzenie pnia mózgu może zablokować oddychanie; wyjaśnić pojęcie pojemność życiowa płuc; - wyjaśnić, w jaki sposób praca mięśni oddechowych warunkuje oddychanie (wentylację płuc).

10 Układ pokarmowy i odżywianie Oddychanie w warunkach ekstremalnych -- 1 Choroby oddechowego -- 1 Wtórne funkcje oddechowego -- 1 pokarmowego człowieka wymienić problemy, jakie napotyka człowiek przy oddychaniu w wysokich górach i na głębokościach (podczas nurkowania); - opisać skutki niedoboru tlenu; alpinizm, nurkowanie, hipoksja, choroba kesonowa, dekompresja, aklimatyzacja, adaptacja; - zaproponować sposób wspomagania oddychania w górach i na głębokościach; - wskazać na mapie obszary wysokogórskie (powyżej 3500 m n.p.m.). -wymienić kilka chorób oddechowego, podać ich przyczyny; - omówić szkodliwe efekty palenia papierosów; - przewidzieć skutki palenia papierosów przez uczniów. - podać elementy oddechowego biorące udział w wytwarzaniu mowy, omówić ich funkcje; - przekazywać informacje za pomocą mowy ciała. - wymienić części pokarmowego; - przyporządkować rolę poszczególnym narządom; - określić funkcje wątroby i trzustki; poszczególne narządy. - opisać reakcję organizmu na ekstremalne warunki oddechowe; - wyjaśnić na przykładach przyczyny i skutki niedotlenienia mózgu; - charakteryzować przyczyny i objawy choroby kesonowej; - wyjaśnić, jak można jej zapobiec; - wykazać, że hipotermia może zmniejszać skutki niedotlenienia mózgu; - wyjaśnić pojęcia kwasica, zasadowica w kontekście poziomu dwutlenku węgla w organizmie. - charakteryzować mechanizm alergizacji; - wyjaśnić, na czym polega biologiczny mechanizm uzależnienia; - opisać objawy i sposoby diagnozowania alergii. - wyjaśnić, dlaczego zwierzęta nie używają języka artykułowanego do porozumiewania. budową narządu a jego funkcją. Procesy trawienne określić i wskazać na schemacie miejsca trawienia poszczególnych składników pokarmowych; - podać zasadę trawienia składników pokarmowych; - wskazać drogi wchłaniania produktów trawienia. obróbką pokarmu a jego trawieniem; - opisać przystosowanie dziecka do trawienia mleka; - wykazać zależność między odżywianiem, trybem życia a rodzajem związków lipoproteinowych w organizmie i ich wpływem na zdrowie człowieka.

11 Wydalanie Choroby pokarmowego -- 2 Potrzeby pokarmowe organizmu -- 2 Zdrowe odżywianie -- 2 wydalniczego -- 1 Powstawanie moczu wymienić przyczyny chorób pokarmowego; organizmów powodujących zatrucia; - określić zasady zapobiegania zatruciom pokarmowym; - uzasadnić stosowanie higieny w przygotowaniu posiłków; - wymienić objawy anoreksji i bulimii. - wymienić źródła glukozy dla mózgu w różnych fazach głodówki; - uzasadnić negatywne skutki głodówki; - opisać sposób wykorzystania substancji zapasowych w organizmie; - wyjaśnić pojęcie metabolizm podstawowy. - podać składniki diety śródziemnomorskiej; - opisać sposób prawidłowego odżywiania się; - wskazać szkodliwe składniki diety; - rozróżnić "dobre" i "złe tłuszcze"; - ocenić swój sposób odżywiania i zweryfikować go. - wymienić elementy budujące układ wydalniczy; - na schemacie określić położenie nerek; - na modelu nerki wskazać korę, rdzeń, miedniczkę, moczowody; - rozróżnić pojęcia wydalanie i wydzielanie, podać przykłady tych procesów; - przyporządkować rolę poszczególnym narządom wydalniczego. - opisać funkcje nerek; - podać budowę nefronu; - wymienić procesy odbywające się w nefronie; - opisać sposób powstawania moczu. - rozpoznać objawy anoreksji i bulimii; - znaleźć pomoc dla osób chorych na anoreksję i bulimię (psycholog, poradnia, stowarzyszenie); - obliczyć wskaźnik masy ciała i prawidłowo go zinterpretować. - opisać konsekwencje wykorzystania białek jako źródła energii; - wyjaśnić rolę tłuszczu jako najlepszej formy materiału zapasowego; - obliczyć wartość metabolizmu podstawowego i zapotrzebowania energetycznego własnego organizmu; - wykorzystać dane z tabeli. - dobrać składniki prawidłowej diety; - podać zalecenia dietetyczne w profilaktyce chorób nowotworowych; - opisać zmiany w sposobach odżywiania na przestrzeni wieków; - prezentować wyniki swojej pracy; - projektować formę graficzną wyników swojej pracy. - wykonać schematyczny rysunek nerki i wydalniczego; - wyjaśnić mechanizm kontroli oddawania moczu; - przyporządkować proces do miejsca, w którym się odbywa. - narysować schemat nefronu i umiejscowić go w nerce; - określić rolę leków moczopędnych.

12 Rozmnażanie i rozwój człowieka Badania laboratoryjne moczu -- 1 rozrodczego u człowieka -- 1 Hormonalna regulacja pracy rozrodczego wymienić składniki prawidłowego moczu; - opisać wygląd moczu; - wymienić składniki nieprawidłowego moczu. - wymienić zadania rozrodczego; - wymienić I i II-rzędowe cechy płciowe; - omówić budowę i funkcje narządów płciowych męskich (jąder, moszny, dróg wyprowadzających nasienie, pęcherzyków nasiennych, prostaty, gruczołów opuszkowocewkowych, prącia); i nazwać główne elementy płciowego męskiego; - wyjaśnić pojęcia stulejka, obrzezanie; i nazwać główne elementy płciowego żeńskiego; - omówić budowę i funkcje narządów płciowych żeńskich (jajników, jajowodów, macicy, pochwy, sromu). - wymienić funkcje męskich hormonów płciowych; - wymienić hormony płciowe żeńskie, podać ich funkcje; - korzystając ze schematu, omówić przebieg cyklu menstruacyjnego; - opisać objawy zespołu napięcia przedmiesiączkowego. - analizować i interpretować wynik moczu; - skojarzyć wynik z chorobą; - wykazać związki między trybem życia a funkcjonowaniem wydalniczego. - omówić położenie rozrodczego męskiego w stosunku do elementów moczowego; - wykazać, że wspólna droga dla moczu i nasienia w obszarze cewki moczowej nie przeszkadza w funkcjonowaniu obu układów; - uzasadnić położenie jąder poza jamą brzuszną; - wymienić funkcje składników nasienia; - omówić położenie rozrodczego żeńskiego w stosunku do elementów moczowego. - podać różnice w cyklu wydzielania hormonów płciowych u kobiet i mężczyzn; - wykazać skutki różnic w cyklu wydzielania hormonów płciowych u kobiet i mężczyzn; - na podstawie schematu omówić proces oogenezy; - na podstawie schematu omówić proces spermatogenezy; - wykazać wzajemne oddziaływania hormonów na osi podwzgórzeprzysadka-gonady u kobiet i mężczyzn.

13 Zapłodnienie, ciąża, poród, połóg -- 2 Planowanie rodziny -- 1 Choroby przenoszone drogą płciową wymienić funkcje aktu płciowego; - opisać zapłodnienie i rozwój zapłodnionego jaja do momentu implantacji; - wymienić czynniki zagrażające ciąży; - analizować zachowania zmniejszające ryzyko porodu przedwczesnego w ciąży zagrożonej; - wymienić objawy wskazujące na rozpoczęcie porodu; - wyjaśnić pojęcie połóg; - analizować teksty źródłowe; - konstruować metaplan. - opisać naturalne metody kontrolowania płodności; hormonalne i barierowe środki antykoncepcyjne; - wymienić przykłady barierowych i mieszanych środków antykoncepcyjnych; - omówić najczęściej spotykane przyczyny niepłodności i sposoby leczenia. - wymienić choroby przenoszone drogą płciową; - opisać objawy chorób przenoszonych drogą płciową; - przedstawić zasady higieny i profilaktyki w chorobach przenoszonych drogą płciową. - opisać wygląd zarodka i płodu pod koniec każdego trymestru ciąży; - omówić sposoby badania rozwoju i stanu zdrowia płodu. - przedstawić etyczne problemy związane z antykoncepcją i zapłodnieniem pozaustrojowym; - zaprezentować referat na temat adopcji w Polsce; - zaplanować i przeprowadzić wywiad ze specjalistą na temat planowania rodziny; - omówić pozytywne i negatywne skutki stosowania poszczególnych metod planowania rodziny; - wyjaśnić, na czym polega zapłodnienie pozaustrojowe. - opisać sposoby leczenia chorób przenoszonych drogą płciową; - nazwać i opisać etyczne problemy osób zakażonych; - wyszukać informacje na temat AIDS i przedstawić je w formie krótkiej prezentacji. Uwarunkowania rozwoju biologicznego wymienić czynniki wpływające na rozwój płodu; - wymienić czynniki wpływające na rozwój człowieka w okresie postnatalnym; - wymienić etapy rozwoju ontogenetycznego. - zaklasyfikować osoby ze zdjęć do odpowiedniego okresu ontogenetycznego; - czytać siatki centylowe; - interpretować dane odnoszące się do odpowiednich siatek centylowych.

14 Człowiek i środowisko Ewolucja i bioróżnorodność Rozwój biologiczny człowieka: dzieciństwo i dojrzewanie -- 1 Rozwój biologiczny człowieka: dojrzałość, przekwitanie, starość -- 1 Teoria ewolucji -- główne założenia i tezy -- 1 Mechanizmy i warunki ewolucji: dobór naturalny i zmienność -- 1 Dowody ewolucji. Ewolucja organizmów chorobotwórczych wymienić etapy rozwoju człowieka; - scharakteryzować okresy: noworodkowy, niemowlęcy, dzieciństwa i pokwitania. - scharakteryzować biologiczne i pozabiologiczne zmiany w okresie dojrzałości, przekwitania i starości; - wyjaśnić różnicę pomiędzy menopauzą a andropauzą. - analizować tekst źródłowy; - omówić podstawowe tezy teorii ewolucji. - podać przejawy i cele doboru płciowego; - zdefiniować zmienność i wyjaśnić jej znaczenie dla działania selekcji; - wymienić źródła zmienności. - wykazać konsekwencje ewolucji mikroorganizmów chorobotwórczych dla skuteczności działania antybiotyków i szczepionek; - wymienić rodzaje dowodów ewolucji. - opisać biologiczne i pozabiologiczne zmiany w wymienionych etapach rozwoju ontogenetycznego; - zaproponować działania łagodzące problemy związane z tymi zmianami; - powiązać zmiany widoczne w okresie pokwitania ze zmianami w gospodarce hormonalnej organizmu. - powiązać zmiany widoczne w okresie przekwitania ze zmianami w gospodarce hormonalnej organizmu; - zaproponować działania łagodzące problemy występujące w okresie przekwitania (rak piersi, rak prostaty); - zaproponować działania społeczne poprawiające jakość życia ludzi starych. - przedstawić różne znaczenia pojęcia ewolucja; - omówić poglądy biologów na narodziny i ewolucję życia. - wyjaśnić pojęcia dobór naturalny, dobór sztuczny; - wyjaśnić znaczenie dryfu genetycznego w powstawaniu gatunków; - wyjaśnić, w jaki sposób mutacje, rozmnażanie płciowe i związki symbiotyczne organizmów żywych determinują (wytwarzają) zmienność. -analizować przyczyny szybkości tempa ewolucji mikroorganizmów; - opisać metody datowania materiałów kopalnych; - wyjaśnić sposób wykorzystania skamielin przewodnich do datowania znalezisk; - opisać uwarunkowania i przebieg ewolucji wirusa HIV. - uzasadnić, że melanizm przemysłowy oraz zmienność wirusów i bakterii to adaptacyjna reakcja tych organizmów za zmianę środowiska wywołaną przez człowieka.

15 Zasoby środowiska Pochodzenie i ewolucja człowieka -- 1 Podstawowe pojęcia ekologiczne -- 1 Czynniki kształtujące bioróżnorodność Wymieranie gatunków -- 1 Sposoby ochrony bioróżnorodności -- 1 Zasoby środowiska i ich eksploatacja przez człowieka wymienić w chronologicznej kolejności przedstawicieli człowieka anatomicznie współczesnego; - rozpoznać na rycinie przedstwicieli przodków człowieka; - scharakteryzować ich wygląd, zachowanie, przejawy kultury. - zdefiniować środowisko, ekologię, ekosystem, niszę, siedlisko; - opisać przykłady adaptacji organizmów do środowiska; - omówić przykłady selekcji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej; - omówić zasady klasyfikacji istot żywych. - wykazać znaczenie bioróżnorodności; - omówić czynniki ograniczające bioróżnorodność; - wymienić przejawy zmniejszania się (ograniczania) bioróżnorodności. gatunków wymarłych i wymierających; - określić przyczyny wymierania gatunków; - opisać sposoby ratowania wymierających gatunków. - opisać sposoby zachowania bogactwa form świata ożywionego; - uzasadnić konieczność ochrony istniejącej bioróżnorodności. - zdefiniować pojęcia zasoby odnawialne, zasoby nieodnawialne; zasobów odnawialnych i nieodnawialnych; - wymienić czynniki wpływające na tempo wzrostu populacji. - przedstawić alternatywne hipotezy pochodzenia człowieka anatomicznie współczesnego; - omówić dowody, na których opiera się rekonstrukcja ewolucji człowieka. - wskazać na przykładach różnice pomiędzy zasobami i warunkami środowiska; - opisać, w jaki sposób i w jakim celu organizmy żywe utrzymują wewnętrzną homeostazę; - wyjaśnić, jak zmienia się tolerancja organizmów na warunki środowiskowe w odniesieniu do konkretnych funkcji życiowych. - wyjaśnić przyczyny bogactwa różnorodności świata żywego; - określić powiązania pomiędzy różnorodnością siedlisk a bioróżnorodnością; - opisać ekonomiczne (gospodarcze) znaczenie bioróżnorodności. - opisać największe epizody wymierania gatunków w historii Ziemi; - ocenić działalność człowieka jako przyczyny wymierania gatunków; - zaproponować działania pozwalające na zapobieganie wymieraniu gatunków. - zaproponować sposoby ochrony bioróżnorodności; - omówić możliwości współczesnej nauki w badaniu i podtrzymywaniu bioróżnorodności. - zaklasyfikować podane przez nauczyciela zasoby do grupy odnawialnych lub nieodnawialnych; pojemność środowiska, eksploatacja populacji; - wyjaśnić, który moment w rozwoju populacji jest najkorzystniejszy do osiągania wysokich zbiorów w dłuższej perspektywie czasowej.

16 Biomy: klimat, flora, fauna -- 4 Strategie ekologiczne stosowane przez człowieka -- 1 Ewolucja relacji człowiekśrodowisko -- 1 Nowoczesne sposoby produkcji żywności: rolnictwo przemysłowe -- 1 Problemy ekologiczne i zdrowotne spowodowane przez rolnictwo -- 3 Problemy zdrowotne w krajach bogatych: choroby cywilizacyjne wyjaśnić pojęcie biom; - wskazać poszczególne biomy na mapie świata. - wymienić i opisać stosowane przez człowieka strategie ekologiczne; współcześnie żyjących społeczeństw stosujących daną strategię ekologiczną. - wymienić przedstawicieli rodzaju Homo, opisać ich wygląd, przyporządkować im określone zachowania kulturowe. - omówić nowoczesne metody uprawy roślin i hodowli zwierząt. - wymienić zagrożenia i korzyści dla zdrowia człowieka wynikające ze stosowania: -- nawozów sztucznych w uprawie roślin, -- sztucznych pasz w karmieniu zwierząt, -- inżynierii genetycznej w hodowli nowych odmian roślin i zwierząt; - wymienić choroby przenoszone przez zwierzęta hodowlane, opisać zachowania człowieka pozwalające uniknąć zakażenia. -uzasadnić wpływ diety, ruchu i stylu życia na zdrowie; - wskazać bogate i biedne obszary świata; - wymienić choroby cywilizacyjne; - wyjaśnić przyczyny wybranych chorób cywilizacyjnych; - opisać sposoby zapobiegania wybranym chorobom cywilizacyjnym. - scharakteryzować klimat, warunki środowiska, florę i faunę poszczególnych biomów; - wykonać modele stref klimatycznych Ziemi. - przyporządkować poszczególne strategie do mapy biomów; wykazać, że cechy poszczególnych biomów "wymuszają" daną strategię ewolucyjną. - przyporządkować określone strategie ekologiczne do konkretnego okresu w rozwoju społeczeństw europejskich; - wykazać, że zachowania kulturowe i organizacja społeczna są konsekwencją stosowanej strategii ekologicznej. - wskazać różnice pomiędzy rolnictwem tradycyjnym a przemysłowym. - uzasadnić wpływ nowoczesnych sposobów produkcji żywności na zdrowie człowieka; - scharakteryzować wpływ nowoczesnych sposobów produkcji żywności na środowisko; - scharakteryzować czynniki zakaźne, wywołujące choroby u zwierząt hodowlanych i ludzi. - podać przyczyny niezrównomiernego podziału dóbr na świecie.

17 Problemy zdrowotne w krajach ubogich: choroby biedy i brudu -- 1 Idea zrównoważonego rozwoju wymienić choroby najczęściej występujące w krajach ubogich; epidemia, pandemia; - wymienić przykłady epidemii w przeszłości i we współczesnym świecie. - opisać tempo wzrostu populacji ludzkiej w świecie; - omówić konsekwencje tempa wzrostu populacji ludzkiej; - opisać konsekwencje niekontrolowanej eksploatacji środowiska; - określić właściwe warunki dla równowagi środowiska; - podać możliwości działania człowieka na rzecz ochrony środowiska; - zdefiniować pojęcie zdrowa żywność, wymienić jej przykłady; - opisać sposoby produkowania zdrowej żywności. - wyjaśnić przyczyny nasilenia występowania tych chorób; - omówić sposoby leczenia oraz zapobiegania najpowszechniejszym chorobom w krajach ubogich; - opisać sposoby radzenia sobie z epidemią; - uzasadnić związek zagrożenia epidemią z postępem cywilizacji; - analizować czynniki utrudniające opanowanie epidemii. - ocenić globalne znaczenie wycinania lasów, stosowania rolnictwa przemysłowego i urbanizacji; - ocenić wpływ działalności przemysłu na stan środowiska i zdrowie człowieka; - przedstawić ideę ekorozwoju; - zinterpretować wykres przedstawiający model rozwoju świata z 1970 r.; - na podstawie wykresów z podręcznika przedstawić możliwe scenariusze rozwoju świata; - ocenić znaczenie biotechnologii dla rolnictwa i środowiska naturalnego; - znaleźć w Internecie witryny poświęcone ekorozwojowi. Plan wynikowy oparty na planie zamieszczonym w przewodniku metodycznym Biologia zakres podstawowy autorstwa G. Wojciechowskiej, A.Kozłowskiej Rajewicz i J. Duszyńskiego, Wydawnictwo Szkolne PWN i poddany modyfikacjom dostosowującym do obecnych klas w Katolickim Liceum Ogólnokształcącym im. św. Jadwigi Królowej w Świnoujściu.