RAPORT Z BADAŃ METODĄ DELPHI

Transkrypt

1 RAPORT Z BADAŃ METODĄ DELPHI DO PROJEKTU FORESIGHT»SIECI GOSPODARCZE WIELKOPOLSKI«SCENARIUSZE TRANSFORMACJI WIEDZY WSPIERAJĄCE INNOWACYJNĄ GOSPODARKĘ Redakcja Magdalena K. Wyrwicka POZNAŃ 2011

2 Recenzent prof. dr hab. JÓZEF ORCZYK, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Pracy i Polityki Społecznej Redakcja naukowa dr hab. inż. MAGDALENA K. WYRWICKA, prof. nadzw. Redakcja językowa BEATA DOMOSŁAWSKA Projekt okładki MAREK DERBICH Opracowanie komputerowe EMILIA KOZŁOWSKA Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających i innych bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich Monografia stanowi raport podsumowujący zadanie drugie (Przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych) projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka (UDA POIG /09) Publikacja współfinansowana przez Unię Europejską z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka ISBN Copyright by Politechnika Poznańska, Poznań 2011 WYDAWNICTWO POLITECHNIKI POZNAŃSKIEJ Poznań, pl. M. Skłodowskiej-Curie 2 tel. +48 (61) , faks +48 (61) office_ed@put.poznan.pl, Wydanie I Nakład 800 egzemplarzy Egzemplarz bezpłatny Druk i oprawa:

3 SPIS TREŚCI Wstęp Magdalena K. Wyrwicka Metoda Delphi Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber Przebieg badania metodą Delphi Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber Charakterystyka Ekspertów Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wyniki badania metodą Delphi Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi Karolina Werner, Łukasz Hadaś Analizy statystyczne wyników badania Delphi Katarzyna Ragin-Skorecka Podsumowanie Magdalena K. Wyrwicka Panel Główny Projektu Instytucje wspierające Projekt Zespół moderatorów zadania drugiego Spis załączników

4 4 Spis treści

5 WSTĘP Projekt Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę jest współfinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego oraz z budżetu państwa w ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka. Jest realizowany w ramach Osi priorytetowej: 1. Badania i rozwój nowoczesnych technologii, Działanie: 1.1. Wsparcie badań naukowych dla budowy gospodarki opartej na wiedzy, Poddziałanie: Projekty badawcze z wykorzystaniem metody foresight na podstawie umowy UDA POIG /09. Przedmiotem Projektu realizowanego przez Politechnikę Poznańską (Wydział Inżynierii Zarządzania) jest opracowanie scenariuszy transformacji wiedzy o produktach, technologiach i nowych koncepcjach zarządzania z perspektywą roku Projekt adresowany jest do społeczności Wielkopolski i ma wspierać innowacyjność Regionu. Celem bezpośrednim Projektu jest pozyskanie wiedzy nt. możliwości rozwoju gospodarki opartej na wiedzy (GOW) w Wielkopolsce poprzez określenie różnych scenariuszy transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych i ich wpływu na budowę Innowacyjnej Wielkopolski (RSI 2004 i 2010) oraz uruchomienie procesów antycypowania przyszłości i wykorzystania tej wiedzy w Regionie dzięki zastosowaniu metod foresightu. Wizja rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski oparta będzie na dialogu społecznym, szerokim konsensusie, w budowę którego zaangażowani będą przedstawiciele sektora badań i rozwoju (B+R), przedsiębiorcy (małe, średnie i duże firmy), jednostki samorządu terytorialnego oraz instytucje otoczenia biznesu i sfera edukacji. Celem pośrednim (ogólnym) Projektu jest wsparcie zrównoważonego rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski poprzez jego oparcie na wiedzy i aktywnym antycypowaniu przyszłości. Rozwój ten powinien odbywać się na bazie debaty różnych grup i poprzez budowanie szerokiego konsensusu społecznego, któremu sprzyjać powinny prace realizowane z wykorzystaniem metod foresightu. Foresight definiowany jest 1 jako systematyczny proces partycypacyjny polegający na gromadzeniu wiedzy dotyczącej przyszłości. Jego efektem jest budowanie wspólnych wizji rozwoju. Proces ten jest zorientowany na obecne decyzje i wymusza uzgadnianie wspólnych wizji lub strategicznych poglądów dotyczących przyszłości. Ma na celu wskazanie i ocenę przyszłych potrzeb, szans i zagrożeń związanych z rozwojem społecznym i gospodarczym oraz przygotowanie odpowiednich działań wyprzedzających z dziedziny nauki i techniki. To odkrywanie wspólnych 1 A Practical Guide to Regional Foresight, FOREN, Foresight for Regional Development Network, European Communities, Bruksela 2001, s. 3.

6 6 Magdalena K. Wyrwicka dla różnych grup społecznych przestrzeni myślenia o przyszłości oraz inkubacja elementów strategii lub koncepcji strategicznej. Proces foresightu obejmuje intensywne, powtarzające się okresy otwartej refleksji, tworzenia partnerskich sieci, konsultacji społecznej oraz dyskusji prowadzące do wspólnego doskonalenia wizji przyszłości oraz powszechnego utożsamiania się ze strategią w celu eksplorowania długoterminowych możliwości wykreowanych dzięki oddziaływaniom nauki oraz innowacji na społeczeństwo. Realizację opisywanego tu Projektu przewidziano od 1 października 2009 do 31 grudnia 2011 r. (tj. na 27 miesięcy). W Projekcie wyróżniono trzy pola badawcze (PB), które odnoszą się do całego zakresu zadania: PB I Potencjalne sieci gospodarcze i społeczno-gospodarcze w Regionie ma zidentyfikować typy relacji między różnymi podmiotami z ukierunkowaniem na transformację innowacji i przypływ wiedzy; PB II Dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw przedmiotem badań są innowacje produktowe, procesowe, technologiczne, organizacyjne oraz procesy, struktury, ich formalizacja, a także uwarunkowania poprawiające zdolność do wprowadzania innowacji w Regionie; PB III Instytucje generujące wiedzę odpowiedzialne za transformację obiektem badań jest wykorzystanie potencjału Wielkopolski dla wzrostu konkurencyjności gospodarki oraz rozwoju podmiotów tworzących sieci gospodarcze. Projekt obejmuje swoim zakresem 6 zadań badawczych realizowanych w dużej mierze współbieżnie, co oznacza, że numery zadań mają jedynie ułatwić identyfikację, a nie wskazują kolejności wykonywanych prac. I tak: Zadanie 1. Zakończone w marcu 2010 r. polegało na przygotowaniu analiz wstępnych oraz określeniu celów i obszarów badawczych. Efektem realizacji tego zadania jest opublikowana w 2010 r. monografia pod redakcją Magdaleny K. Wyrwickiej pt. Analiza sytuacji Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych. Zaprezentowano w niej potencjał innowacyjny Wielkopolski, funkcjonowanie sieci gospodarczych w Regionie, proces transformacji wiedzy do przedsiębiorstw i pracowników oraz podsumowano całość, wykonując analizy strategiczne PEST i SWOT. Wykazały one istnienie sprzyjających warunków do rozwoju transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych Wielkopolski oraz istnienie dużego potencjału zarówno wewnętrznego, jak i zewnętrznego do podjęcia strategii rozwojowej w Regionie. Zadanie 2. Zakończone w połowie 2011 r. Jego celem było przeprowadzenie badań Delphi oraz określenie priorytetów badawczych. Etap ten opierał się na pracy Ekspertów. Działania polegały na przygotowaniu tez opisujących stany istotne z punktu widzenia rozwoju innowacyjności Regionu, na opracowaniu kwestionariuszy do badań Delphi, na analizie ocen i komentarzy uzyskanych od Ekspertów w trzech rundach pytań i na opracowaniu raportu z badań. Opinie Ekspertów mogą pomóc w ocenie opracowywanych później scenariuszy, ukierunkować konsultacje społeczne, a także wesprzeć walidację procesów symulacji lub stanowić tezy do

7 Wstęp 7 badań ukierunkowanych na diagnozowanie funkcjonowania instytucji otoczenia biznesu. Efektem realizacji tego zadania jest właśnie niniejsza książka pt. Raport z badań metodą Delphi do projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę. Zadanie 3. Zakończone we wrześniu 2010 r. pt. Analiza megatrendów przebiegało równolegle do zadania pierwszego (dotyczącego analiz wstępnych) oraz częściowo na zakładkę względem zadania drugiego. Efektem badań była identyfikacja najważniejszych czynników zewnętrznych (wynik badania makrootoczenia) oraz trendów, które będą oddziaływać na rozwój sieci gospodarczych w Regionie, a także na generowanie w nich, dyfuzję i absorpcję innowacji (procesy transformacji wiedzy). W wyniku realizacji tego etapu powstał we wrześniu 2010 r. raport pt. Tendencje rozwojowe Wielkopolski w kontekście transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych. Zawiera on wyniki analiz megatrendów w gospodarce Regionu i opisy czynników zewnętrznych, które mogą oddziaływać na rozwój Wielkopolski. Zadanie 4. Ma polegać na opracowaniu scenariuszy. Przewiduje się, że na podstawie wcześniejszych badań przygotowane zostaną do końca września 2011 r. przynajmniej trzy scenariusze rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski, bazujące na zjawisku dyfuzji i transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych. Mają powstać: scenariusz optymistyczny, scenariusz umiarkowanego rozwoju i scenariusz negatywny stagnacji. W pracach nad scenariuszami przewidywane jest zastosowanie metodyki myślenia sieciowego Petera Gomeza, Gilberta J.B. Probsta i Hansa Ulricha. Przesłankami dla budowy i analizy sieci relacji będą wyniki uzyskane podczas dotychczasowych prac dotyczących analizy sytuacji Regionu (zadanie 1.), tendencji rozwojowych (zadanie 3.), a także oceny i opinie Ekspertów zebrane podczas badań metodą Delphi (zadanie 2.). Zadanie 5. Prowadzenie konsultacji społecznych ma na celu zapewnienie jak najszerszego uczestnictwa różnych grup społecznych i zawodowych zarówno w zakresie ich dostępu do wyników badań, jak i ich uczestnictwa w procesie tworzenia scenariuszy rozwoju. Konsultacje prowadzone są od kwietnia 2010 r. współbieżnie do innych zadań. Odbywają się one w formie spotkań, badań ankietowych prowadzonych wśród społeczności Regionu, zamieszczania informacji na stronie internetowej Projektu, nieodpłatnego rozpowszechniania raportów z badań. Prowadzone są konsultacje z instytucjami wspierającymi realizację Projektu. Badana jest także spójność wyników uzyskiwanych podczas badań na rzecz Projektu z regionalnymi, krajowymi i unijnymi dokumentami strategicznymi. Zadanie 6. Przygotowanie raportu końcowego z badań foresight jest planowane na koniec roku Powstanie wówczas synteza wyników uzyskanych podczas realizacji wszystkich zadań Projektu. Raport końcowy powinien zawierać rekomendacje dalszych działań będące pochodną opinii Ekspertów wynikających m.in. z analizy opracowanych scenariuszy w kontekście regionalnych dokumentów stra-

8 8 Magdalena K. Wyrwicka tegicznych. W ramach tego ostatniego zadania planuje się również organizację konferencji podsumowującej Projekt. W efekcie realizacji Projektu przewiduje się ustalenie ogólnych kierunków proinnowacyjnej polityki regionalnej w aspekcie wspierania transformacji wiedzy, jak również opisanie scenariuszy transformacji wiedzy do gospodarki i jej dyfuzji w sieciach gospodarczych Wielkopolski. Wyniki Projektu powinny ułatwić wskazanie potencjalnych zakresów działalności wspomagającej zachowania proinnowacyjne oraz zainspirować kolejne badania foresight w Wielkopolsce. Projekt powinien przyczynić się do budowania społecznego konsensusu wokół idei transformacji rozwojowej, proinnowacyjnej Wielkopolski i Gospodarki Opartej na Wiedzy. Realizacja Projektu ma przyczynić się do dalszego rozwoju współpracy pomiędzy sferą badań i rozwoju a przedsiębiorstwami i jednostkami administracji lub instytucjami otoczenia biznesu oraz pozytywnie wpłynąć na urzeczywistnianie wizji Innowacyjnej Wielkopolski. Oddawany do rąk Czytelnika Raport z badań Delphi do projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę, to jak wynika z opisów zamieszczonych powyżej już trzecie opracowanie prezentujące wyniki prac realizowanych przez Politechnikę Poznańską, Wydział Inżynierii Zarządzania. Skoncentrowano się w nim na istotnych, z punktu widzenia metodyki foresightu, badaniach delfickich, zaliczanych do eksperckich badań o charakterze jakościowym. Ich wyniki stanowią zbiorową opinię lub ocenę grupy Ekspertów na zadany temat, użyteczną przy formułowaniu wizji przyszłości lub scenariuszy wiodących do ich urzeczywistnienia. Warto tu podkreślić, że zebranie razem wypowiedzi Ekspertów wywodzących się z różnych grup wiekowych, zawodowych i dziedzin działalności, miało przyczynić się do pełniejszego uchwycenia wizji rozwoju Wielkopolski oraz zebrania opinii o istniejącym lokalnie potencjale. Niniejszy raport dotyczy wyłącznie badań metodą Delphi prowadzonych na rzecz Projektu. Zawarto w nim sześć rozdziałów. Pierwszy dotyczy genezy i istoty metody Delphi zaliczanej do klasycznych metod badania przyszłości. Opisano tu krótko warunki stosowania, ideę oraz przebieg badań, akcentując cechy metody, jej zalety i wady. W rozdziale drugim dotyczącym przebiegu badań realizowanych na rzecz Projektu opisano procesy przygotowawcze związane z iteracyjnym formułowaniem tez do badań, sposoby ich grupowania oraz kalendarium badań z podaniem identyfikatora etapu badania (numer rundy) i liczby uczestników. Pierwszy zestaw 85 tez opracowanych w lutym 2011 roku przedstawiono w Załączniku 1. W kolejnym trzecim rozdziale opisano sposób powoływania i charakterystykę grupy Ekspertów z punktu widzenia płci, wieku, stażu pracy oraz wykonywanych zawodów. Przedstawiono też zmiany liczby opiniodawców w poszczególnych rundach.

9 Wstęp 9 W rozdziale czwartym najbardziej obszernym opisano sposób oceniania stanu istniejącego w 2010 r. i przewidywanego w roku 2030, wyjaśniono pojęcia średniej arytmetycznej, mediany, kwartyla 1. i kwartyla 3. oraz przytoczono wyniki uzyskane podczas badań dla każdej z 37 tez. Dla zobrazowania przytoczonych w rozdziale 4. definicji, autorzy prezentują w Załączniku 2. przykład ułatwiający interpretację praktyczną czterech statystyk opisujących wyniki badań Delphi. Schemat prezentacji wyników dla poszczególnych tez jest ujednolicony: treść tezy jest tytułem podrozdziału, a opis zawiera kolejno: wyniki oceny stanu za rok 2010, rozkład częstotliwości ocen tych Ekspertów, którzy uczestniczyli we wszystkich trzech rundach badania oraz prezentacje wyników ocen stanu przewidywanego na rok 2030 za pomocą mediany z trzech kwestionariuszy. Opis wyników badań w formie statystyk lub wykresów dopełniają komentarze, które w dalszych pracach nad Projektem będą uwzględniane przy formułowaniu scenariuszy rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski opartej na dyfuzji wiedzy w sieciach gospodarczych. Rozdział piąty to analizy zmienności ocen Ekspertów w poszczególnych rundach i sprawdzanie występowania tzw. efektu delfickiego, polegającego na tym, że w kolejnych rundach badania noty wystawiane przez oceniających lub ich opinie na dany temat są coraz bardziej zbieżne. Szczegółowe wykresy pokazujące zmiany wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów w kolejnych rundach badania przedstawiono w Załączniku 3. W rozdziale szóstym zaprezentowano wyniki kilku analiz statystycznych. Analiza czynnikowa wskazała, do których tez można by zredukować opis charakterystyki sytuacji z roku Analiza korespondencji, która identyfikuje jednoczesne występowanie poszczególnych kategorii rozpatrywanych zmiennych, została przeprowadzona dla mediany i dla średniej arytmetycznej w odniesieniu do ocen stanu w 2010 i w 2030 r. Wskazała ona te tezy, dla których występowały największe różnice w ocenach w poszczególnych rundach badania. Podjęto też wnioskowanie na podstawie przyporządkowania tez do pól badawczych (PB), w których przebiegają prace nad Projektem i analizy krzyżowej tez. Analiza rozkładu ocen według pól badawczych wskazuje, że potencjał sieci gospodarczych i społeczno-gospodarczych (PB I) uzyskał wyższe oceny Ekspertów niż dyfuzja innowacji w sieciach (PB II). Oceny pośrednie uzyskała działalność instytucji odpowiedzialnych za transformację wiedzy (PB III). Analiza krzyżowa oddziaływań tez wskazała, że: występowanie wspólnych inicjatyw, dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej, poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców oraz produkty regionalnych środowisk naukowych mogą w istotny sposób oddziaływać na kreowanie Innowacyjnej Wielkopolski. Z analizy krzyżowej wynika również, że największą podatność na wpływy wykazują wspólne inicjatywy gospodarcze. Raport z badań Delphi do projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę

10 10 Magdalena K. Wyrwicka kończy podsumowanie. Zawarto w nim syntezę najistotniejszych wniosków cząstkowych rejestrowanych w trakcie badań. Autorzy raportu są przekonani, że wyniki zawarte w niniejszym opracowaniu wspomogą dalsze prace w Projekcie i będą użyteczne dla osób, które analizują przesłanki i możliwości rozwojowe Wielkopolski. Do raportu dołączono płytę CD, zawierającą wykresy prezentujące oceny Ekspertów z trzeciej rundy badań Delphi dotyczące stanu na rok PODZIĘKOWANIA Moderatorzy badań Delphi realizowanych na rzecz projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę dziękują wszystkim, którzy przyczynili się do sprawnego przebiegu i walidacji tych badań. Szczególne podziękowania należą się Ekspertom, którzy zechcieli przeznaczyć swój cenny czas na wypełnianie kolejnych formularzy i uzasadnianie swoich ocen. Za cenne uwagi merytoryczne, pomoc w analizach i sugestie dotyczące badań wdzięczne słowa kierujemy pod adresem prof. zw. dr. hab. Józefa Orczyka, prof. zw. dr. hab. inż. Leszka Pacholskiego, dr. hab. inż. Stefana Trzcielińskiego, prof. nadzw., dr inż. Pauliny Golińskiej, dr. Jerzego Głuszyńskiego, dr inż. Agnieszki Grzelczak, dr. inż. Arkadiusza Borowca, dr. inż. Edmunda Pawłowskiego, dr. Huberta Palucha, dr. inż. Krzysztofa Kubiaka, dr inż. Barbary Zasady, mgr. inż. Cezarego Główki, mgr. Rafała Janowicza, mgr. inż. Grzegorza Klimarczyka i mgr inż. Anny Stasiuk. Poznań, maj 2011 roku Magdalena K. Wyrwicka

11 Magdalena K. WYRWICKA, Karolina WERNER, Michał LEITGEBER 1. METODA DELPHI 1.1. METODA DELPHI RYS HISTORYCZNY Metoda Delphi jest rodzajem badania eksperckiego, gdzie ludzkie sądy traktuje się jako uprawniony i użyteczny wkład w formułowanie prognoz na temat teraźniejszości i przyszłości lub w wybór metod rozwiązywania problemów w sytuacji niepewności. Ekspertami w badaniach są osoby obeznane z tematem. Przekazują one swoje stanowisko korespondencyjnie bez zbędnej straty czasu na podróż i pobyt w miejscu ewentualnego spotkania ekspertów. Nie bez znaczenia jest nazwa narzędzia. Określenie Delphi wywodzi się od słynnej starożytnej wyroczni Apollina w Delfach, gdzie natchniona przez bogów Pytia przepowiadała przyszłość. Słowa wyroczni były następnie tłumaczone i interpretowane. Sami zainteresowani lub inne osoby nadawały sens i znaczenie przepowiedni. Metoda Delphi (delficka) powstała w latach 50. XX w. w amerykańskim ośrodku badań strategicznych RAND Corporation, który został utworzony w 1946 r., aby prowadzić badania i analizy dla sił powietrznych Stanów Zjednoczonych. Twórcami metody byli Olaf Helmer, Norman Dalkey i inni badacze kalifornijskiego oddziału RAND. Metoda powstała jako narzędzie do prognozowania działań wojennych 1. Rozwijana była w latach 60. XX w., aby zminimalizować wady tradycyjnych metod prognostycznych, a zwłaszcza wyeliminować niekorzystne zjawiska związane z pracą grupową, w tym z myśleniem grupowym 2. U podstaw metody delfickiej leżą trzy zasady: 1) powtarzane, indywidualne przepytywanie ekspertów biorących udział w badaniu, 2) anonimowość ekspertów i brak konfrontacji między nimi, 3) kontrolowane informowanie ekspertów o wynikach poprzednich rund badania 3. 1 Ciałkowska M. i in., Czym jest metoda Delphi? Zalety i ograniczenia, Psychiatra Polski, t. XLII, nr 1, 2008, s Tamże, s Borodako K., Foresight w zarządzaniu strategicznym, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 82.

12 12 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber W związku z powyższym, metodę delficką zalicza się do grupowych technik eksperckich. Prognozy tworzy się na podstawie indywidualnej wiedzy członków zespołu, tzw. ekspertów. Skuteczność wykorzystania metody delfickiej zależy w znacznej mierze od umiejętności opracowania pytań (tez) przekazywanych ekspertom oraz od trafności interpretacji otrzymanych odpowiedzi 4. Pierwsza publikacja prezentująca wyniki studium Delphi pochodzi z 1964 r. Jest to raport RAND pt. Raport in a Long-Range Forecasting Study zawierający prognozy dotyczące odkryć naukowych i technologicznych w perspektywie roku Część z nich potwierdziła się znacząco, przeszacowania obejmowały rozwiązania takich problemów, jak: ograniczona kontrola pogody, lądowanie człowieka na Marsie, utrzymanie populacji światowej na poziomie niższym niż 6 bilionów ludzi, kontrolowanie energii termojądrowej, ogólna odporność biochemiczna 5. Od tamtych czasów metoda delficka była i pozostaje wykorzystywana w wielu różnorodnych dziedzinach badań, m.in. w medycynie, ekonomii, zarządzaniu, edukacji, technologii informacyjnej, czy transporcie. Trwałe miejsce znalazła także w programach typu foresight, realizowanych m.in. w Japonii, Korei Południowej, Niemczech, Francji, Wielkiej Brytanii, na Węgrzech, w Czechach 6. Została również wykorzystana w Narodowym Programie Foresight Polska METODA DELPHI WARUNKI STOSOWANIA Metodę Delphi stosuje się do przewidywania długoterminowych procesów (trwających do 30 lat) lub zjawisk, o których wiedza jest niewystarczająca lub niepewna, tzn. gdy nie istnieją na ich temat żadne wiarygodne dane lub gdy determinujący wpływ mają czynniki zewnętrzne 7. Jest pożytecznym narzędziem do prognozy i oceny pojawiających się zjawisk rozwojowych, na temat których nie istnieją żadne wiarygodne dane, a także w przypadku, gdy zewnętrzne czynniki mają zdecydowany wpływ i gdzie argumenty społeczne mogą dominować nad ekonomicznymi lub technicznymi czynnikami 8. Badanie stanowi istotną podstawę 4 Pritchard C.L., Zarządzanie ryzykiem w projektach. Teoria i praktyka, Wyd. WIG- Press Polska, 2002, s Tamże, s Kowalewska A., Głuszyński J. (red.), Zastosowanie metody Delphi w Narodowym Programie Foresight Polska Główne wyniki, doświadczenia i wnioski, Warszawa 2009, s Tamże, s Przegląd wybranej metodyki realizowanych na świecie projektów typu foresight broszura informacyjna Narodowego Programu Foresight Polska 2020, dostępna (dostęp: ).

13 1. Metoda Delphi 13 w przypadku, gdy uzyskane dane są potrzebne dla określenia priorytetów 9. Zaleca się stosowanie tej metody w sytuacji, gdy eksperci wypowiadający się na temat projektu nie mogą się spotkać lub jest możliwe, że spotkanie doprowadzi do niepotrzebnych konfliktów METODA DELPHI IDEA Badanie polega na dwu-czterokrotnym ankietowaniu tej samej grupy ekspertów. Zaproszeni do udziału w badaniach eksperci wypełniają kwestionariusz, w którym oceniają stan obecny oraz formułują opinie na temat rozwoju wydarzeń w danej dziedzinie w dłuższej perspektywie czasowej. W każdej rundzie eksperci wypełniają ten sam kwestionariusz, lecz od drugiego kwestionariusza podaje się im wyniki zbiorcze zestawiające wypowiedzi wszystkich ekspertów. Eksperci mogą zmieniać swoją ocenę lub podtrzymać dotychczasową w każdym kolejnym kwestionariuszu. Taka procedura pozwala na uzyskanie bardziej jednoznacznych sądów 11. Według klasycznej metody Delphi działania są powtarzane w kolejnych rundach do momentu uzyskania konsensusu wśród ekspertów lub doprowadzenia do innego punktu zbieżności w badaniach. W praktyce przyjmuje się, że uzyskanie konsensusu następuje w chwili dojścia % ekspertów do zbieżnych lub zgodnych odpowiedzi METODA DELPHI OPIS METODY Badanie składa się z 4 zasadniczych etapów: przygotowawczego, dystrybucji kwestionariuszy i pomiaru zmiennych (w co najmniej 2 rundach), analizy wyników oraz ich wdrożenia po zakończeniu badania. Cały proces nie jest skomplikowany, ale okazuje się czasochłonny ze względu na potrzebę interakcji w trakcie realizacji, która jest niezbędna podczas: 9 Przegląd wybranej metodyki realizowanych na świecie projektów typu foresight, jak wyżej. 10 Pritchard C.L., Zarządzanie ryzykiem w projektach. Teoria i praktyka, Wyd. WIG- -Press Polska, 2002, s Kowalewska A., Głuszyński J. (red.), Zastosowanie metody Delphi w Narodowym Programie Foresight Polska Główne wyniki, doświadczenia i wnioski, Warszawa 2009, s Borodako K., Foresight w zarządzaniu strategicznym, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2009, s. 82.

14 14 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber identyfikacji lub zapraszania ekspertów i pozyskania ich zgody na uczestnictwo w badaniach, sprawdzenia reprezentatywności grupy, opracowywania pytań i kwestionariuszy, konsultacji, określania metod odpowiedzi ekspertów na pytania, zestawiania wyników oraz przeglądu i interpretacji komentarzy, rozsyłania kolejnych kwestionariuszy (kolejne rundy badania), porównywania wypowiedzi ekspertów udzielonych w kolejnych rundach oraz próby interpretacji zmian 13. Na rysunku 1. zaprezentowano typowy schemat przebiegu badania metodą Delphi. Zaznaczono na nim, że w etapie II dystrybucji kwestionariuszy i pomiaru zmiennych są tylko 2 rundy wypowiedzi ekspertów. Liczba rund zależy od moderatorów analizy przyjętych przez nich wstępnych założeń dotyczących czasu trwania badania, potrzeby uzyskania konsensusu, eksploracji rozbieżności lub uzyskania stabilności wyników. Wyniki badań metodą Delphi przybierają postać zinterpretowanych i zweryfikowanych odpowiedzi (ocen i uzasadnień lub komentarzy do nich) dotyczących tez zawartych w kwestionariuszu. Wprawdzie wypowiedzi pochodzą od ekspertów, ale ich ostateczna postać, czy ekspozycja wybranych zjawisk, to efekt pracy zespołu realizującego projekt. Istotnym rezultatem badań powinno być uchwycenie trudno mierzalnych przemian jakościowych. W przypadku rozważanego tu Projektu badania metodą Delphi stanowiły istotny element zbierania ocen i opinii na temat stanu i perspektyw funkcjonowania sieci gospodarczych w Wielkopolsce. Wyniki badań posłużą jako zestaw przesłanek transferu i transformacji wiedzy w sieciach oraz kreowania innowacyjnej gospodarki w Regionie. Wystawione oceny i ich uzasadnienia będą wykorzystane w analizach systemowych, a także będą pomocne w budowaniu lub weryfikacji tworzonych scenariuszy. 13 Pritchard C.L., Zarządzanie ryzykiem w projektach. Teoria i praktyka, Wyd. WIG- -Press Polska, 2002, s. 110 i nn.

15 1. Metoda Delphi 15 Rys. 1. Przebieg badania Metodą Delphi Źródło: opracowanie własne na podstawie: Ciałkowska M. i in., Czym jest metoda Delphi? Zalety i ograniczenia, Psychiatra Polski, t. XLII, nr 1, 2008, s. 8

16 16 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber 1.5. METODA DELPHI CECHY Metoda delficka ma charakter jakościowy. Atrybutami metody Delphi są: Anonimowość ekspertów uczestniczących w badaniu. Tożsamość osób wchodzących w skład zespołu eksperckiego jest znana tylko moderatorom (koordynatorom) badania, natomiast wobec siebie pozostają anonimowi. Ta cecha metody delfickiej jest gwarantem pełnej szczerości respondentów i eliminuje wpływ grupy społecznej na podejmowanie decyzji (w tym: syndrom grupowego myślenia). Dzięki anonimowości wyeliminowane są takie czynniki zmniejszające trafność odpowiedzi poszczególnych osób, jak np.: wpływ jednostki postrzeganej jako ekspert na podejmowanie decyzji grupowej, skłonność do jednomyślności, lęk przed autorytetem 14. Atmosfera anonimowości będąca cechą metody Delphi pozwala na pełne zaangażowanie się ekspertów w badania, daje poczucie bycia równowartościowym członkiem zespołu, pozwala zachować autonomiczność swoich poglądów, które eksperci mogą swobodnie wyrażać bez obawy o opinię ze strony innych. Ponadto uczestnicy badania mają pewność, że zmieniając własne odpowiedzi w kolejnej rundzie Delphi nie stracą twarzy 15. Asynchroniczność rozumiana jako niejednoczesność udzielania odpowiedzi w czasie. Ta cecha metody pozwala ekspertom na udzielenie odpowiedzi bez presji czasu, w odpowiednim dla nich tempie i w najwygodniejszy dla nich sposób. Sprzyja to wielostronności analiz podejmowanych w ramach danego tematu. Kontrolowane, regularne sprzężenie zwrotne wynikające z faktu, iż metoda delficka jest procesem powtarzalnym, w którym dane z poprzedniego etapu są wykorzystywane do tworzenia etapu następnego. Analiza statystyczna odpowiedzi udzielonych przez poszczególne jednostki. Respondenci po każdej z rund są informowani o statystykach każdej pozycji kwestionariusza, dzięki czemu mają możliwość porównać swoje własne stanowisko z opinią grupy, a także po przeanalizowaniu argumentów mogą zmieniać własne zdanie 16. Ponadto wiele sprzężeń zwrotnych przyjmuje postać analiz liczbowych i statystycznych z użyciem miar tendencji centralnych: mediany, kwartyli, średniej arytmetycznej, dominanty, a także miar dyspersji przede wszystkim odchylenia standardowego Ciałkowska M. i in., Czym jest metoda Delphi? Zalety i ograniczenia, Psychiatra Polski, t. XLII, nr 1, 2008, s Tamże. 16 Tamże. 17 Tamże, s. 11.

17 1. Metoda Delphi METODA DELPHI ZALETY I WADY Zalety metody delfickiej ściśle korespondują z jej cechami. Wśród mocnych stron omawianej metody eksperckiej wymienić należy: dokładność metody, gdyż stwarza możliwość wypowiadania się na badany temat bardzo różnym ekspertom; szczegółowość wypowiedzi związana z faktem, że raczej nie ogranicza się zakresu komentarzy przekazywanych przez ekspertów; użyteczność informacji uzyskanych w wyniku kilkukrotnej interakcji z ekspertami, co prowadzi do ujednolicenia ocen lub stanowisk; anonimowość ekspertów, która wprowadza korzystny klimat dla poszukiwań, kreatywności i rozwijania własnych poglądów; obiektywizm otrzymanych rezultatów zwiększający się w każdej kolejnej rundzie oraz eliminacja elementów wstępnych nastawień uczestników dzięki stadialnemu przebiegowi; efekt końcowy wyraźnie widoczny w postaci konsensusu lub dyssensusu; skłanianie ludzi do myślenia o przyszłości; inspirowanie do zgłębiania wiedzy i zebranie informacji dotyczącej tematyki będącej przedmiotem badania w czasie występującym między poszczególnymi rundami; fakt, że uzyskane opinie ułatwiają analizę, klasyfikację i określenie priorytetów; sformalizowaną metodologię, ilość danych, liczbę zaangażowanych ekspertów oraz fakt, że rozbieżne opinie są ukryte częściowo za głównym wspólnym punktem widzenia; zbieranie wyników w formie pisemnej, korespondencyjnie lub z wykorzystaniem Internetu. Wymienione powyżej zalety metody Delphi przemawiają za korzystaniem z tego narzędzia, jednakże wielu specjalistów formułuje zarzuty pod jej adresem. Krzysztof Piech 18, Mike Robson 19, Grażyna Gierszewska i Maria Romanowska 20 wskazują na następujące słabe strony metody delfickiej: konieczność zaangażowania dużego grona osób zarówno opracowujących ankietę, jak również odpowiadających; długi czas trwania badania (gdy konieczne jest przeprowadzenie wielu rund, badanie może trwać nawet kilka miesięcy); brak możliwości bezpośredniej wymiany poglądów między uczestnikami; 18 Piech K., Tradycyjne metody heurystyczne przegląd i zastosowania, [w:] Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, nr 40, praca zbiorowa pod red. E. Tomkiewicz, Warszawa 2003, s Robson M., Grupowe rozwiązywanie problemów, PWE, Warszawa 2005, s Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa 2005, s

18 18 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber zniechęcenie oraz małe zaangażowanie ekspertów, jeśli nie zostaną wprowadzeni w szczegóły badania lub nie do końca zrozumieją postawione pytania; trudność w uwzględnianiu wzajemnych powiązań pomiędzy czynnikami determinującymi prognozowanie zjawisk; trudności w doborze właściwych osób do grona ekspertów lub problem z określeniem reprezentatywności grupy; trudności w zbudowaniu poprawnej ankiety dającej jednoznaczne odpowiedzi; wykorzystanie metody tylko do prognoz długookresowych, co odkłada w czasie ich weryfikację. Do tego zestawu można jeszcze dodać subiektywizm w ocenie użyteczności wyników, który jednak można zniwelować, wprowadzając co najmniej trzy rundy badań. W związku z tym, że odpowiedzi uzyskiwane w poprzednich rundach są integrowane w całościowy obraz, który jest komunikowany ekspertom podczas kolejnej rundy pytań zarzuca się często metodzie niwelowanie rozbieżności. Jednak zjawisko to, jako efekt delficki, bywa podkreślane jako istota metody i pozytywny zwiastun możliwości budowania konsensusu lub tworzenia wspólnych wizji przyszłości. BIBLIOGRAFIA [1] Borodako K., Foresight w zarządzaniu strategicznym, Wyd. C.H. Beck, Warszawa [2] Ciałkowska M. i in., Czym jest metoda Delphi? Zalety i ograniczenia, Psychiatra Polski, t. XLII, nr 1, [3] Gierszewska G., Romanowska M., Analiza strategiczna przedsiębiorstwa, PWE, Warszawa [4] Kowalewska A., Głuszyński J. (red.), Zastosowanie metody Delphi w Narodowym Programie Foresight Polska Główne wyniki, doświadczenia i wnioski, Warszawa [5] Piech K., Tradycyjne metody heurystyczne przegląd i zastosowania, [w:] Zeszyty Naukowe Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie, nr 40, praca zbiorowa pod red. E. Tomkiewicz, Warszawa [6] Pritchard C.L., Zarządzanie ryzykiem w projektach. Teoria i praktyka, Wyd. WIG-Press Polska, [7] Przegląd wybranej metodyki realizowanych na świecie projektów typu foresight broszura informacyjna Narodowego Programu Foresight Polska 2020, dostępna (dostęp: ). [8] Robson M., Grupowe rozwiązywanie problemów, PWE, Warszawa 2005.

19 Magdalena K. WYRWICKA, Karolina WERNER, Michał LEITGEBER 2. PRZEBIEG BADANIA METODĄ DELPHI 2.1. PRZYGOTOWANIA I FORMUŁOWANIE TEZ DO BADANIA METODĄ DELPHI W Projekcie Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę badania metodą delficką przewidziano w ramach zadania drugiego, realizowanego współbieżnie z analizą megatrendów (zadanie 3. od stycznia do września 2010 r.) i konsultacjami społecznymi (zadanie 5. od kwietnia 2010 r. do grudnia 2011 r.) po zakończeniu analiz wstępnych (zadanie 1. od października 2009 r. do marca 2010 r.). Realizację badań Delphi na rzecz Projektu i ich walidację planowano od kwietnia 2010 r. do czerwca 2011 r. Przygotowania do zaplanowanych badań metodą Delphi rozpoczęły warsztaty szkoleniowe, które odbyły się 1 lutego 2010 r. Dr inż. Edmund Pawłowski omówił metodykę przeprowadzania tego typu badań i zaprezentował przykłady zastosowań metody Delphi. Dnia 15 lutego 2010 r. odbyło się spotkanie Panelu Realizatorów, na którym zostały sformułowane w pierwszej wersji tezy do badania eksperckiego metodą Delphi. Podstawą do dyskusji była lista 26 pytań dotyczących transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych: 1. Jak można ocenić wpływ inicjatyw lokalnych na innowacyjność Regionu? 2. W jakim stopniu utrwalą się działania innowacyjne w sieci przedsiębiorstw po zaprzestaniu dotowania unijnego? 3. Jak można ocenić szanse na budowę dostatecznej infrastruktury w Wielkopolsce (sieci energetyczne, drogi, dworce, lotnisko)? 4. W jakim stopniu dywersyfikacja działalności będzie sprzyjała rozwojowi Regionu? 5. Jak oceniana jest perspektywa uruchomienia działań w obszarze partnerstwa publiczno-prywatnego? 6. Jak oceniana jest perspektywa współfinansowania przez przedsiębiorców prac badawczo-rozwojowych? 7. Jak można ocenić szanse na przełamanie bierności zawodowej? 8. W jakim stopniu założenie firmy stymuluje do dalszego kształcenia?

20 20 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber 9. W jakim stopniu współpraca z innymi instytucjami stymuluje do dalszego kształcenia? 10. Na jakim poziomie można ocenić zjawisko wymuszania korzystania z konkretnych rozwiązań i pospiesznego dokształcania przez firmy wiodące? 11. Jak można ocenić jakość propagowania dobrych praktyk? 12. Jak można ocenić szanse na zmniejszenie poziomu bezrobocia do 3%? 13. W jakim stopniu wprowadzenie ulg podatkowych na szkolenia lub podnoszenie kwalifikacji będą sprzyjać rozpowszechnianiu wiedzy w Regionie? 14. W jakim stopniu zmniejszenie obciążeń publiczno-prawnych (ZUS, podatki itp.) będzie sprzyjać transferowi i transformacji wiedzy w Regionie? 15. Na jakim poziomie można ocenić akceptację społeczną dla przedsiębiorczości i innowacyjności w społeczności Regionu? 16. Jak można ocenić poziom akceptacji społecznej dla sukcesu życiowego? 17. Jak można ocenić obecny stan wymiany wiedzy i doświadczeń między pokoleniami? 18. Jak można ocenić poziom dzielenia się wiedzą i doświadczeniem zawodowym w najbliższym środowisku? 19. Jak można ocenić gotowość do wyjaśniania i instruowania w najbliższym środowisku? 20. Jak można ocenić dostępność najnowszej wiedzy? 21. Na jakim poziomie jest gotowość do przekazu wiedzy? 22. Jak w najbliższym środowisku oceniany jest poziom umiejętności absolwentów szkół? 23. Jak w najbliższym środowisku oceniany jest poziom dopasowania programów szkolnych do potrzeb praktyki? 24. W jakim stopniu można ocenić profesjonalizm nauczania? 25. Jak można ocenić znaczenie samokształcenia? 26. Jak można ocenić znaczenie technologii teleinformatycznych w przekazie wiedzy? Na podstawie powyższego zestawu pytań sformułowano wstępnie 85 tez do badania Delphi (Załącznik 1.). Były one obiektem dyskusji podczas Panelu Głównego ( r.), którego uczestnikami są przedstawiciele: przedsiębiorstw, izb gospodarczych, administracji lokalnej oraz uczelni wyższych z terenu województwa wielkopolskiego. Efektem dyskusji było spostrzeżenie, że niektóre tezy opisują podobne zjawiska w różnych aspektach i dają się grupować. W związku z tym pojawiła się sugestia (szczególnie podkreślana przez przedstawicieli przedsiębiorstw), by zredukować liczbę tez do maksymalnie 40. Co do skali ocen wstępnie przyjęto, że zarówno w ocenie stanu na rok 2010, jak i w perspektywie roku 2030 Eksperci mieli wyrazić swoją opinię w skali pięciostopniowej od 1 do 5. W przypadku oceny sytuacji bieżącej objaśniono jedynie, że ocena 5 oznacza najwyższą. Dla ocen dotyczących przyszłości ustalono, że:

21 2. Przebieg badania metodą Delphi 21 ocena 1 oznacza, iż stan opisany daną tezą istotnie się pogorszy, ocena 2 oznacza, iż stan opisany daną tezą pogorszy się, ocena 3 oznacza, iż stan opisany daną tezą pozostanie na niezmienionym poziomie, ocena 4 oznacza, iż stan opisany daną tezą poprawi się, ocena 5 oznacza, iż stan opisany daną tezą istotnie się poprawi. Przedstawiciel Pentor Research International zasugerował w trakcie dyskusji, aby skala ocen dotycząca perspektywy roku 2030 była skalą 6-stopniową. Dzięki temu uniemożliwi się Ekspertom powielanie ocen dotyczących stanu opisanego tezą w roku 2010 i wymusi deklarację, czy zdaniem Eksperta w przyszłości stan się poprawi, czy pogorszy. Efektem tego stanowiska było wprowadzenie skali 6-stopniowej, w której: ocena 1 sytuacja istotnie się pogorszy, ocena 2 sytuacja pogorszy się, ocena 3 sytuacja pogorszy się w stopniu nieznacznym, ocena 4 sytuacja ulegnie nieznacznej poprawie, ocena 5 sytuacja poprawi się, ocena 6 sytuacja wyraźnie się poprawi. Dnia 15 marca 2010 r., podczas kolejnej tury prac nad tezami do badań Delphi, Panel Realizatorów w wyniku kilkugodzinnej dyskusji w grupie po uwzględnieniu sugestii uczestników Panelu Głównego zredukował liczbę tez z 85 do 35. Dokonano pogrupowania tez dotyczących różnych aspektów tej samej sytuacji i drogą syntezy wygenerowano pojedyncze stwierdzenia opisujące badane stany. W związku z tak radykalnym umniejszeniem liczby tez uznano za konieczne przeprowadzenie próbnych, pilotażowych badań umożliwiających jeszcze przed rozpoczęciem badań właściwych weryfikację użytych sformułowań oraz sprawdzenie, czy problem funkcjonowania sieci gospodarczych w Wielkopolsce w aspekcie transformacji wiedzy został ujęty całościowo. Próbne badanie metodą Delphi w grupie 18 Ekspertów dobranych spośród osób nieuczestniczących w Projekcie przeprowadzono 22 marca 2010 r. Badanie to przeprowadzone przez dr inż. Paulinę Golińską dotyczyło nie tylko trybu zbierania opinii, ale także sprawdzenia jasności i jednoznaczności sformułowanych tez. Zebrano wiele cennych uwag, dzięki którym dnia 26 marca 2010 r. sformułowano w gronie realizatorów Projektu 37 tez, które wykorzystano później w badaniach właściwych (tabela 2.1.). Tabela 2.1. Tezy do badania metodą Delphi (wersja obowiązująca) (1) Inicjatywy proinnowacyjne w Regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są kontynuowane z innych źródeł finansowania (2) Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki (3) Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia (4) Istnienie w Regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych

22 22 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber tabela 2.1. cd. (5) System informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie (6) Promowanie innowacyjności przez media regionalne (7) Wspieranie innowacyjności Regionu przez współpracę międzynarodową (8) Występowanie wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza Regionu (w Polsce) (9) Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie (10) Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców (11) Istnienie wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej (12) Wspieranie przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu (13) Współfinansowanie prac badawczo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa (14) Wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno- -prawne (15) Wprowadzenie ulg podatkowych (dla pracodawców i osób fizycznych) stymuluje rozpowszechnianie wiedzy (16) Pozyskiwanie spoza Regionu gotowej do wykorzystania wiedzy (17) Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z Regionu (18) Zaufanie do kompetencji regionalnych specjalistów (19) Zaufanie do instytucji administracji (państwowej, samorządowej) (20) Wzajemne zaufanie przedsiębiorców (21) Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi (22) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi (23) Poziom wiedzy o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi (24) Oddziaływanie podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej (25) Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy (26) Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy (27) Akceptacja społeczna przedsiębiorczości i gotowość wspierania jej (28) Akceptacja społeczna innowacyjności i gotowość wspierania jej (29) Dostępność Internetu (30) Powszechność stosowania technologii teleinformatycznej w działalności gospodarczej (31) Kształcenie w miejscu pracy (inne niż studia i szkolenia) (32) Znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawa budowania relacji gospodarczych (33) Szacunek dla klienta (34) Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych (35) Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej (36) Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców (37) Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu Źródło: opracowanie własne

23 2. Przebieg badania metodą Delphi 23 Tezy przyjęte do badań Delphi w Projekcie Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę można przyporządkować do 5 obszarów tematycznych (tabela 2.2.): Generowanie, promowanie, rozpowszechnianie wiedzy. Wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości. Występowanie wspólnych inicjatyw. Zaufanie, szacunek w relacjach gospodarczych. Rozwój edukacji. Tabela 2.2. Struktura tematyczna grupy tez do badania Delphi Tematyka tez Generowanie, promowanie, rozpowszechnianie wiedzy Wspieranie innowacyjności i przedsiębiorczości Występowanie wspólnych inicjatyw Zaufanie, szacunek w relacjach gospodarczych Rozwój edukacji numer tezy 1,2,3,5,6,16,25,2 6,29,30 7,11,12,13,14,15,27, 28 4,8,9,10,21,22, 23,24 18,19,20,32,33, 34 17,31,35, 36,37 liczba tez udział % Źródło: opracowanie własne 27,03% 21,62% 21,62% 16,22% 13,51% Najliczniejszą grupę stanowią tezy dotyczące generowania, promowania i rozpowszechniania wiedzy występujące w liczbie 10 i stanowiące 27% wszystkich 37 tez. Jest to efektem problematyki Projektu, która dotyczy transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych. Osiem tez dotyczy problematyki wspierania innowacyjności i przedsiębiorczości. Takiej samej liczności jest grupa tez związanych tematyką występowania wspólnych inicjatyw. Zaufanie i szacunek w relacjach gospodarczych, to wspólny mianownik 6 tez. Zaledwie 5 tez dotyczy tematyki związanej z rozwojem edukacji. Równolegle z formułowaniem tez odbywało się tworzenie bazy Ekspertów do badań Delphi. Przyjęto zasadę, że każda z instytucji wspierających może zgłosić po pięć osób do pełnienia tej roli. Jako Ekspertów zaproszono też wszystkich członków Panelu Głównego i poproszono ich o wskazanie innych kandydatów. Tak powstała wstępna baza 140 potencjalnych Ekspertów REALIZACJA BADANIA METODĄ DELPHI Badanie metodą Delphi zainicjował etap zapraszania Ekspertów. W okresie od 25 stycznia do 8 kwietnia 2010 r. wysłano 140 zaproszeń, na które pozytywnie odpowiedziało 109 osób. Zaproszenia kierowano do następujących grup zawodo-

24 24 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber wych: pracownicy sfery B+R, pracownicy oświaty, studenci, przedstawiciele mediów, przedstawiciele izb gospodarczych, pracownicy przedsiębiorstw, przedsiębiorcy, przedstawiciele administracji publicznej. Od kwietnia 2010 r. rozpoczęto badania właściwe zbieranie ocen i komentarzy do nich. Terminarz przebiegu badań oraz liczbę uczestników poszczególnych rund zaprezentowano w tabeli 2.3. W założeniach dotyczących realizacji badań delfickich w ramach Projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę Eksperci mieli być poddani trzykrotnemu ankietowaniu, jednak z uwagi na skąpe i nieliczne komentarze Ekspertów dotyczące przyznanych ocen w trzech zasadniczych rundach badania, moderatorzy zdecydowali się na przeprowadzenie rundy dodatkowej. Tabela 2.3. Kalendarium badania metodą Delphi Data rozesłania Liczba rozesłanych kwestionariuszy Ostateczny termin odesłania odpowiedzi przez Eksperta Liczba odesłanych odpowiedzi r r r r r r r r r r. 21 Źródło: opracowanie własne Uwagi Zaproszenia do udziału w badaniach Delphi 1. Kwestionariusz z metryczką 2. Kwestionariusz 3. Kwestionariusz Kwestionariusz dodatkowego opiniowania Ostatnia runda polegała na pisemnej wypowiedzi Ekspertów na temat uzasadnienia ocen sytuacji w roku 2010 i w perspektywie roku Dzięki temu moderatorzy zebrali dodatkowy zestaw komentarzy dotyczących ocen Ekspertów.

25 Magdalena K. WYRWICKA, Beata MROCZEK, Karolina WERNER, Michał LEITGEBER 3. CHARAKTERYSTYKA EKSPERTÓW Jak zaznaczono w poprzednim rozdziale, do badań Delphi zaproszono 140 osób. Grupa ta wyłoniła się drogą wskazań przez uczestników Panelu Głównego, przez instytucje wspierające Projekt, a także przez realizatorów. Moderatorzy badań Delphi starali się zaprosić do współpracy przedstawicieli różnych środowisk zawodowych, różnych grup wiekowych (zapraszano tylko osoby dorosłe) i z różnych części Regionu. Zaproszono także dwie osoby spoza Wielkopolski. Zgodę na podjęcie się roli Eksperta w badaniach Delphi na rzecz Projektu wyraziło 109 osób. Do tej grupy skierowano pierwszy kwestionariusz z prośbą o staranne wypełnienie i odesłanie. W pierwszym kwestionariuszu badania Delphi przeprowadzanego w ramach Projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę Eksperci zostali poproszeni nie tylko o ocenę stanów opisanych tezami na rok 2010 i 2030, ale i o wypełnienie metryczki, która pozwalała na dokonanie charakterystyki populacji Ekspertów. Respondenci zostali poproszeni o podanie informacji dotyczących: płci; wieku do wyboru w przedziałach: lat, lat, lat, lat, powyżej 75 lat; stażu pracy zawodowej do wyboru: 0-3 lat, 4-10 lat, lat, lat, lat, lat, powyżej 50 lat;

26 26 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber zajmowanego stanowiska lub reprezentowanej sfery gospodarczej do wyboru: pracownik sfery badawczo-rozwojowej (B+R), pracownik oświaty, student, przedstawiciel mediów, przedstawiciel izby gospodarczej, przedstawiciel administracji, pracownik przedsiębiorstwa, kierownik lub przedsiębiorca. W trzeciej rundzie badania Delphi uczestniczyło 57 Ekspertów. W porównaniu z pierwszą rundą w której wzięło udział 85 respondentów do końca badania wytrwało 67,06% badanej grupy. Niektórzy Eksperci badania delfickiego rezygnowali z uczestnictwa z powodów od nich niezależnych (np. nadmiar obowiązków służbowych, choroba, pobyt za granicą, itp.). Pomimo zmniejszenia liczby uczestników w kolejnych rundach (wykres 3.1.) końcowa liczba Ekspertów jest reprezentatywna, a w tego typu badaniu jest wynikiem bardzo dobrym. Wykres 3.1. Udział Ekspertów w kolejnych rundach badania Delphi Liczba Ekspertów w kolejnych rundach badania Delphi runda I runda II runda III

27 3. Charakterystyka Ekspertów 27 W ostatecznej grupie Ekspertów badania Delphi 44% (25 osób) ankietowanych stanowiły kobiety, natomiast 56% respondentów (32 osoby) mężczyźni (wykres 3.2., wykres 3.3.). Wykres 3.2. Liczba kobiet wśród Ekspertów w kolejnych rundach badania Delphi Wykres 3.3. Liczba mężczyzn wśród Ekspertów w kolejnych rundach badania Delphi

28 28 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Struktura wieku Ekspertów (wykres 3.4.) wskazuje, że najliczniejszą grupę w każdej z rund stanowiły osoby w wieku lat. Wśród osób, które wzięły udział w badaniu, zabrakło osób w wieku ponad 75 lat. Porównywalne pod względem liczności we wszystkich rundach badań są grupy wiekowe: lat (najmłodsi) oraz lat (wiek średni). Wykres 3.4. Wiek Ekspertów badania Delphi Analiza struktury badanej populacji pod względem stażu pracy zawodowej Ekspertów wskazuje, że w rundzie pierwszej najliczniej reprezentowani byli pracownicy, których staż pracy wynosił lat 19 osób (22,35%), jednak bardzo porównywalna bo licząca 18 osób (21,18%) była grupa Ekspertów, których staż pracy wynosił 4-10 lat i lat. Przedstawicieli z najkrótszym stażem pracy (0-3 lat) w chwili rozpoczęcia badania było 16, natomiast ze średnim stażem pracy (21-30 lat) 10 osób (11,76%). Najmniej licznie reprezentowaną grupę stanowiły osoby z bardzo długim stażem pracy (41-50 lat) było ich 4 (4,71%) w rundzie I i ani jednej w rundzie III. W badaniu nie wzięły udziału osoby z ponad 50-letnim stażem zawodowym (wykres 3.5.). Od drugiej rundy badań można zauważyć, że z wyjątkiem osób, których staż pracy jest najdłuższy z występujących, liczba Ekspertów w każdym z przyjętych przedziałów długości stażu pracy była porównywalna i oscylowała wokół wartości 13, co potwierdza reprezentatywność poszczególnych grup zaproszonych do badań.

29 3. Charakterystyka Ekspertów 29 Moderatorzy analiz delfickich nie mogą się odnieść w charakterystyce Ekspertów do kwestii reprezentacji różnych subregionów Wielkopolski, ponieważ respondenci z reguły nie wypełnili pola miejscowość zamieszkania w metryczce pierwszego kwestionariusza. Wykres 3.5. Staż pracy Ekspertów badania Delphi Struktura stażu pracy Ekspertów w kolejnych rundach badania Delphi staż pracy 0-3 lat staż pracy 4-10 lat staż pracy lat staż pracy lat staż pracy lat staż pracy lat powyżej 50 lat runda I runda II runda III

30 30 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Struktura populacji badanej zbiorowości Ekspertów została scharakteryzowana również pod względem wykonywanych przez nich zawodów. Wykres 3.6. Zawód wykonywany przez Ekspertów badania Delphi Struktura zawodów wykonywanych przez Ekspertów w kolejnych rundach badania Delphi pracownik strefy B+R pracownik oświaty student przedstawiciel mediów przedstawiciel izby gospodarczej pracownik przedsiębiorstwa kierownik lub przedsiębiorca runda I runda II runda III przedstawiciel administracji

31 3. Charakterystyka Ekspertów 31 Na podstawie danych zauważyć można, że w całym badaniu najliczniej reprezentowaną grupą byli pracownicy sfery nauki (B+R), a najmniej liczną przedstawiciele mediów (wykres 3.6.). Jednakże, co ciekawe, przedstawiciele sfery badawczo-rozwojowej byli tymi, którzy najczęściej nie kontynuowali udziału w badaniach. W pierwszej rundzie udział wzięło 23 pracowników sfery B+R, w drugiej 17 (co wskazuje, że 26,1% zrezygnowało z dalszego opiniowania), a w ostatniej rundzie uczestniczyło 16 Ekspertów z tej sfery. Na prawie niezmienionym poziomie pozostała w całym badaniu Delphi liczba przedstawicieli izb gospodarczych, co może świadczyć o szczególnym zainteresowaniu tych instytucji rozważaną problematyką i chęci współtworzenia przyszłości Regionu.

32 32 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber

33 Magdalena K. WYRWICKA, Beata MROCZEK, Karolina WERNER, Michał LEITGEBER 4. WYNIKI BADANIA METODĄ DELPHI Badanie metodą Delphi realizowane w ramach Projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę polegało na zebraniu opinii od anonimowej grupy Ekspertów na temat stanów rzeczywistości opisanych za pomocą 37 tez oraz tych samych stanów w perspektywie roku Każdy kwestionariusz zawierał 37 tez (jak w tabeli 2.1.) opisujących różne diagnozowane obszary tematyczne oraz odpowiednie rubryki, w które Eksperci byli zobowiązani wpisywać swoje oceny dotyczące stanu na rok 2010 i 2030, przy czym skale ocen dla sytuacji obecnie występującej i przewidywanej w przyszłości nie były jednakowe (co było zabiegiem celowym ze strony moderatorów badania). Jak wspomniano w rozdziale 2., oceny stanu opisanego kolejnymi tezami w roku 2010 Eksperci dokonywali w skali 5-stopniowej. Można przyjąć interpretację tych ocen jako adekwatną do ocen w szkole: 1 niedostateczna, 2 dopuszczająca, 3 na poziomie dostatecznym, 4 dobra, 5 bardzo dobra. Eksperci nie mogli przyznawać ocen pośrednich, np. 3,5 lub 4,75. Dla oceny stanu prognozowanego opisanego kolejnymi tezami w perspektywie roku 2030, Eksperci mieli do dyspozycji skalę 6-stopniową, gdzie kolejne cyfry oznaczały: 1 sytuacja istotnie się pogorszy, 2 sytuacja pogorszy się, 3 sytuacja pogorszy się w stopniu nieznacznym, 4 sytuacja ulegnie nieznacznej poprawie, 5 sytuacja poprawi się, 6 sytuacja wyraźnie się poprawi.

34 34 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Zgodnie z metodologią przeprowadzania badania metodą Delphi zaprezentowaną w rozdziale 1., na podstawie ocen otrzymanych z wypełnionych kwestionariuszy, dokonano analizy statystycznej ocen przyznanych przez Ekspertów. Analiza statystyczna polegała na obliczeniu czterech statystyk: 1) średniej arytmetycznej, 2) mediany, 3) kwartyla 1., 4) kwartyla 3. Średnia arytmetyczna jest to suma wartości wszystkich jednostek objętych badaniem podzielona przez liczbę jednostek tworzących badaną zbiorowość statystyczną 1. Do jej obliczenia służy wzór (4.1.): x x 1 x2 x3... xn i x, (4.1.) N N gdzie: x i oznacza wartość cechy statystycznej u poszczególnych jednostek statystycznych; N oznacza liczebność badanej populacji. Średnia arytmetyczna w sposób syntetyczny (za pomocą jednej liczby) charakteryzuje zbiorowość statystyczną 2. Pozwala na ustalenie przeciętnego poziomu zjawiska 3. Mediana inaczej wartość środkowa jest to wartość wyrazu środkowego w uporządkowanym szeregu statystycznym. Sposób obliczania mediany zależy od rodzaju szeregu statystycznego, w którym przedstawiono informacje o wartości cechy statystycznej, a także od tego, czy liczba jednostek w badanej populacji jest parzysta czy nieparzysta 4. Jeśli liczebność badanej zbiorowości jest nieparzysta, to w pierwszej kolejności należy ustalić numer wyrazu środkowego (4.2.): N N 1 Mx, (4.2.) 2 gdzie: N Mx wyraz środkowy (wyraz mediany); N liczebność badanej populacji. Po ustaleniu pozycji wartości środkowej odczytuje się wartość wyrazu środkowego, czyli wartość badanej statystyki (4.3.): 1 Kosma A., Musiałkiewicz J., Statystyka, Wyd. Ekonomik, Warszawa 2001, s Tamże, s Tamże. 4 Tamże, s. 109.

35 gdzie: M x wartość mediany; x NMx wartość cechy jednostki środkowej. 4. Wyniki badania metodą Delphi 35 M x = x NMx, (4.3.) Jeśli liczebność badanej zbiorowości jest parzysta, to występują dwa wyrazy środkowe N 1Mx i N 2Mx ; ich pozycję oblicza się ze wzorów (4.4a) i (4.4b): N N1 Mx, (4.4a) 2 2 N2 N Mx, (4.4b) 2 W takim przypadku wartość mediany obliczana jest według wzoru (4.5.): ( X N X N 2 ) 2 2 M x, (4.5.) 2 gdzie: M x wartość mediany; N liczebność badanej populacji. Kwartyl 1. (Q 1 ) zwany też kwartylem górnym dzieli uporządkowany szereg na dwie części tak, że 1/4 jednostek zbiorowości przyjmuje wartości nie wyższe niż wartość Q 1, a 3/4 jednostek ma wartości nie niższe od Q 5 1 (wykres 4.1.). Wykres 4.1. Graficzna interpretacja kwartyla1. Źródło: Ignatczyk W., Chromińska M., Statystyka. Teoria i zastosowanie, Wyd. WSB, Poznań 2004, s Ignatczyk W., Chromińska M., Statystyka. Teoria i zastosowanie, Wyd. WSB, Poznań 2004, s. 89.

36 36 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Z kolei kwartyl trzeci (Q 3 ) zwany dolnym dzieli uporządkowany szereg na dwie części tak, że 3/4 jednostek zbiorowości przyjmuje wartości nie wyższe od Q 3, a 1/4 jednostek zbiorowości ma wartości nie niższe od Q 3 6 (wykres 4.2.). Wykres 4.2. Graficzna interpretacja kwartyla 3. Źródło: Ignatczyk W., Chromińska M., Statystyka. Teoria i zastosowanie, Wyd. WSB, Poznań 2004, s. 92 Dla osób nieobeznanych ze statystyką w Załączniku 2. zamieszczono przykład praktyczny, prezentujący opisywane tu wielkości w odniesieniu do sytuacji niezwiązanej z problematyką Projektu. W dalszej części rozdziału zostaną zaprezentowane wyniki analizy statystycznej prowadzonej dla każdej z tez według następującego schematu: prezentacja wyników oceny stanu na rok 2010 z trzech rund badania przy użyciu średniej arytmetycznej, mediany, kwartyla 1. i kwartyla 3., rozkład częstotliwości ocen Ekspertów, którzy uczestniczyli w trzech etapach badań, prezentacja wyników prognoz stanu na rok 2030 za pomocą mediany z trzech kwestionariuszy. Treść tezy stanowi zarazem tytuł podrozdziału, a numer porządkowy (za cyfrą 4) odpowiada numerowi tezy INICJATYWY PROINNOWACYJNE W REGIONIE PO ZAPRZESTANIU ICH DOTOWANIA ZE ŚRODKÓW UE SĄ KONTYNUOWANE Z INNYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Stan opisany tezą 1 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,92. W rundzie II (67 osób) średnia ocena tego stanu obniżyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,85, natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ocenili sytuację opisaną tezą średnio na wartość 2,88. 6 Ignatczyk W., Chromińska M., Statystyka, jak wyżej, s. 91.

37 4. Wyniki badania metodą Delphi 37 Wykres 4.3. Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 1. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniała stan w 2010 r. na ocenę 1 lub 2, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, iż 3/4 badanej grupy przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.3.) można stwierdzić, że respondenci ostrożnie oceniali stan obecny. Odpowiedzi Ekspertów oscylowały głównie wokół oceny 3, czyli środkowej wartości ocen, które mogli przyznać. Tylko w rundzie I jeden Ekspert przyznał ocenę maksymalną 5 (wykres 4.4.), co wskazuje, że Eksperci nie oceniają opisanego stanu pozytywnie. Ocenę minimalną (1) w każdej z rund także przyznał jeden Ekspert. Średnią ocenę sytuacji dotyczącej kontynuowania dotowania inicjatyw proinnowacyjnych w Regionie z innych źródeł finansowania po zaprzestaniu ich dotowania ze środków Unii Europejskiej Eksperci argumentują tym, że tylko dla części inicjatyw proinnowacyjnych dotowanie zewnętrzne ze środków Unii Europejskiej stanowi faktyczny efekt zachęty powodujący dalszą ich realizację już bez pomocy funduszy unijnych. Pojawiło się też stanowisko, że przedsiębiorcy dostrzegą, iż nie uzyskają zewnętrznego wsparcia na realizację projektów innowacyjnych i rozpoczną finansowanie z własnych zasobów lub obszarów B+R, ponieważ bez innowacji przedsiębiorstwo nie przetrwa na rynku. Ostrożna ocena Ekspertów jak wynika z ich komentarzy wynika również z faktu, iż większość inicjatyw proinnowacyjnych w Regionie jest w trakcie finansowania z funduszy strukturalnych Unii Europejskiej, stąd trudno z perspektywy roku 2010 ocenić kontynuowanie ich dotowania z innych źródeł finansowania.

38 38 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres 4.4. Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 1 Wykres 4.5. Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 1. tezy badania Delphi

39 4. Wyniki badania metodą Delphi 39 Jednakże ci sami Eksperci, oceniając stan opisany tezą w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.5.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi. Takie stanowisko Eksperci argumentują m.in. tym, że w roku 2030 przedsiębiorcy będą podejmowali wiele przedsięwzięć powodujących dotowanie inicjatyw proinnowacyjnych finansowanych z budżetu przedsiębiorstw. Zainteresowanie efektami zakończonych inicjatyw ze strony władz samorządowych spowoduje prawdopodobne finansowanie kolejnych inicjatyw z budżetu tychże jednostek. Zdaniem respondentów kontynuowanie działań proinnowacyjnych ze źródeł innych niż fundusze Unii Europejskiej w roku 2030 nieznacznie się poprawi, ponieważ władze, przedsiębiorcy i społeczeństwo zrozumieją znaczenie tych inicjatyw dla rozwoju gospodarki. Ponadto Eksperci sugerują, że sytuacja opisana tezą w 2030 r. musi ulec poprawie, bowiem w przeciwnym razie nastąpi stagnacja gospodarcza Regionu SEKTOR NAUKI GENERUJE WIEDZĘ DLA GOSPODARKI Stan opisany tezą 2 na rok 2010 Eksperci ocenili (85 osób) w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,08. W rundzie II średnia ocena tego stanu obniżyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 3,00 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III (57 osób) średnia ocen Ekspertów wyniosła 3,02. Wykres 4.6. Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 2. tezy badania Delphi

40 40 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber W pierwszej i trzeciej rundzie 1/4 uczestników badania oceniła generowanie wiedzy dla gospodarki przez sektor nauki w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, iż 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.6.) stwierdzić można, iż respondenci oceniali neutralnie istniejący stan. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół wartości 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie III trzech Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie I i II takich Ekspertów było dwóch (wykres 4.7.). Ponadto we wszystkich trzech rundach jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą 2 na ocenę maksymalną (5). Wykres 4.7. Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 2 Swoją średnią ocenę sytuacji generowania wiedzy dla gospodarki Eksperci argumentują tym, że oferta rozwiązań proponowanych przez sektor nauki jest niedostosowana do potrzeb przedsiębiorców i z tego powodu niedostatecznie spełnia ich oczekiwania. Ponadto zdaniem Ekspertów prowadzone badania naukowe nie

41 4. Wyniki badania metodą Delphi 41 wnoszą praktycznych rozwiązań, przez co wiedza jaką, generuje sektor, nie jest wykorzystywana przez gospodarkę. Wśród opinii Ekspertów pojawił się też zarzut, że uczelnie, jako generatory nauki, nie potrafią współpracować z gospodarką, a przez to nie kreują żadnych nowych rozwiązań. Martwić może również głos Ekspertów, że sfera B+R w Wielkopolsce jest słabo rozwinięta i dlatego gospodarka bazuje przede wszystkim na innowacjach sprowadzonych z zagranicy. Optymizmem napawa fakt, że zdaniem Ekspertów wzrasta świadomość sektora nauki co do konieczności generowania wiedzy dla gospodarki. Rośnie również zainteresowanie naukowców komercjalizacją swoich pomysłów. Jednakże ci sami Eksperci, oceniając stan opisany tezą drugą w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.8.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres 4.8. Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 2. tezy badania Delphi To dość pozytywne stanowisko Eksperci argumentują przede wszystkim tym, że uczelnie, wskutek ciągłego spadku liczby studentów zmuszone zostaną do podejmowania działań komercyjnych. Jedynym sposobem osiągnięcia możliwości przychodu finansowego przez sektor nauki jest opracowywanie w jednostkach B+R takich rozwiązań, które zainteresują przedsiębiorców na tyle, że będą oni skłonni do nabywania wyników prowadzonych badań naukowych. Oznacza to potrzebę wchodzenia uczelni w relacje rynkowe typowe dla rynku usług.

42 42 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber 4.3. PRODUKTY REGIONALNYCH ŚRODOWISK NAUKOWYCH NADAJĄ SIĘ DO WDROŻENIA Stan opisany tezą 3 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,77. W rundzie II średnia ocena tego stanu obniżyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,74 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą 3, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,70. Wykres 4.9. Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 3. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła zdolność produktów regionalnych środowisk naukowych do wdrożenia w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, a pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.9.) stwierdzić można, że respondenci oceniali ostrożnie stan opisany tezą 3. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół oceny 2 i 3. W I i II rundzie tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast

43 4. Wyniki badania metodą Delphi 43 w rundzie III takich Ekspertów było dwóch. Ponadto w rundzie II i III tylko jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci nie opisują tego stanu pozytywnie. Niepokój może budzić również fakt, że w I rundzie żaden z Ekspertów nie przyznał oceny najwyższej. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 3 Ta raczej negatywna ocena Ekspertów dotycząca potencjalnych wdrożeń produktów sfery nauki w roku 2010 została skomentowana stwierdzeniem, iż obecne uwarunkowania dotyczące wynagradzania pracowników środowisk naukowych powstrzymują proces większej ekspansji rozwoju naukowego i generowania przez ten sektor innowacyjnych produktów. Powielił się również komentarz z poprzedniej tezy, że większość produktów oferowanych obecnie przez regionalne środowiska naukowe nie spełnia oczekiwań przedsiębiorców. Taka sytuacja zdaniem Ekspertów spowodowana jest zbyt niskim zinstytucjonalizowaniem powiązań między sektorem gospodarki a środowiskiem nauki. Jako powód niskiej oceny stanu opisanego tezą 3, Eksperci wymienili też niedofinansowanie sfery badań naukowych w Wielkopolsce, co bezpośrednio wpływa na małą ilość produktów nadających się do wdrożenia. Jednakże ci sami Eksperci, oceniając stan opisany tezą w perspektywie przyszłości roku wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc warto-

44 44 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber ści środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.11.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 3. tezy badania Delphi Zdaniem Ekspertów sytuacja opisana tezą 3 poprawi się w 2030 roku, ponieważ naukowcy będą już wówczas świadomi konieczności komercjalizacji wyników swoich badań, a na poziomie regionalnym do tego czasu funkcjonować będą efektywne mechanizmy ułatwiające wdrażanie produktów regionalnych ośrodków naukowych. W opinii Ekspertów w 2030 r. na rynku będą swobodnie działać brokerzy innowacji i technologii. Zdaniem badanej grupy istnieje szansa, że bardziej zdolni naukowcy w 2030 r. będą otwierać własne przedsiębiorstwa typu B+R, co stworzy możliwość przenoszenia osiągnięć naukowych na grunt praktycznych zastosowań. Będą to jednak wdrożenia o niskiej kosztochłonności (np. z obszarów ekonomii, informatyki, zarządzania), a rzadziej z takich dyscyplin jak mechanika, nanotechnologia itp. Warto również zdaniem Ekspertów pamiętać o tym, że w Wielkopolsce dominują (i to się raczej nie zmieni do roku 2030) przedsiębiorstwa mikro i małe, które nie są zainteresowane zaawansowanymi rozwiązaniami technicznymi lub technologicznymi, gdyż nie będzie ich na nie stać. Z tej konkluzji wynika, że Eksperci nie dostrzegają szans, jakie daje wspólne działanie w sieci lub nie wierzą w sukces klastrów w Wielkopolsce.

45 4. Wyniki badania metodą Delphi ISTNIENIE W REGIONIE LOKALNYCH LIDERÓW I AUTORYTETÓW PROFESJONALNYCH Stan opisany tezą 4 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,19. W rundzie II średnia ocena tego stanu obniżyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 3,15 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie minimalnie obniżyli swoje oceny, a średnia ich ocen wyniosła 3,14. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 4. tezy badania Delphi W pierwszej i trzeciej rundzie 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.12.) stwierdzić można, iż respondenci oceniali stan ostrożnie połowa z nich przyznała oceny nie wyższe od 3, a połowa nie niższe niż 3. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. Ilość wskazań oceny 3 sukcesywnie wzrastała w kolejnych rundach, natomiast ilość oceny 4 zmniejszyła się w II rundzie

46 46 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber w stosunku do rundy I i pozostała na niezmienionym poziomie w III rundzie badania. Ponadto można zauważyć, że nie zmieniła się liczba Ekspertów, którzy istnienie w Regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych oceniali na ocenę minimalną 1. Cieszyć może wzrost ocen maksymalnych wynoszących 5 w III rundzie o jedno wskazanie w stosunku do rund poprzednich wzrost o 100%. Wśród negatywnych opinii Ekspertów na temat istnienia w Regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych można odnaleźć następujące komentarze: Region Wielkopolski nie jest kojarzony z żadną osobą, która nadawałaby ton życiu społecznemu; w Wielkopolsce brakuje wyrazistych postaci, a władza lokalna (wojewódzka) nie podejmuje działań promujących ewentualnych liderów. W komentarzach Ekspertów odszukać można również inne opinie, np. że: mieszkańcy Regionu są na wstępnym etapie kreowania liderów; liderzy istnieją, jednak siła ich oddziaływania jest słaba. Pozytywne opinie Ekspertów nt. istnienia w Wielkopolsce liderów i autorytetów również znalazły swoje odzwierciedlenie w wypowiedziach uczestników badania: jednym z atutów Wielkopolski jest obecność lokalnych liderów i autorytetów, którzy są głównymi animatorami rozwoju Regionu wielkopolskiego; liderzy i autorytety w Wielkopolsce istnieją, są to głównie osoby będące właścicielami, prezesami dobrze prosperujących przedsiębiorstw, np. Jan Kulczyk, Grażyna Kulczyk, Szczepan Gawłowski, Beata Orcholska, Krzysztof i Solange Olszewscy, Eleonora Woś z synami Piotrem i Pawłem; w Wielkopolsce istnieje wiele autorytetów profesjonalnych, których działania skupione są w izbach przemysłowych i innych organizacjach otoczenia biznesu. Z przytoczonych powyżej opinii Ekspertów wynika, że ich opinie nie były spójne. Jedni twierdzą, iż Wielkopolska jest całkowicie pozbawiona liderów, czy autorytetów, inni są w stanie wymienić przykłady takich osób wręcz z imienia i nazwiska. Zdaniem moderatorów badania taka rozbieżność w odpowiedziach jest wynikiem opinii ostrożnej liderzy są, ale brak ich promocji. Przekonuje o tym również fakt, że wymienieni liderzy to osoby działające na terenie Poznania i prawdopodobnie pozytywne opinie stanu opisanego tezą 4, to opinie mieszkańców stolicy Wielkopolski. W sercu Regionu bowiem lokalne media promują działania podejmowane przez wymienione osoby (i im podobne), a mieszkańcy widzą efekty ich działań. W pozostałej części Regionu prawdopodobnie podobni liderzy również występują (może na mniejszą skalę), ale ich dokonań i podejmowanych przedsięwzięć nie promuje się w szeroko pojmowanej społeczności Regionu, z czego wynika ogólnie dostateczna ocena tego stanu w roku 2010.

47 4. Wyniki badania metodą Delphi 47 Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 4 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 4. tezy badania Delphi

48 48 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Jednakże Ci sami Eksperci, oceniając stan opisany tezą 4 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.14.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. To raczej pozytywne stanowisko Eksperci argumentują przede wszystkim tym, że w 2030 r. najbardziej aktywną grupą społeczną będą dzisiejsi latkowie i to wśród nich należy szukać przyszłych liderów i autorytetów. Zdaniem Ekspertów niezbędne jest zatem zapewnienie odpowiedniego wykształcenia, przekazanie wartości, rozbudzanie kreatywności tych młodych ludzi, którzy za 20 lat będą decydować o sytuacji Wielkopolski. Konieczne jest, w opinii Ekspertów, uświadomienie sobie dzisiaj, że to od obecnych nauczycieli, pedagogów, wykładowców akademickich zależy, czy w Wielkopolsce lokalni liderzy i/lub profesjonalne autorytety za dwie dekady będą łatwo rozpoznawalni przez większość mieszkańców Regionu SYSTEM INFORMOWANIA O DOKONANIACH NAUKOWO- -BADAWCZYCH W REGIONIE Stan opisany tezą 5 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,48. W rundzie II średnia ocena tego stanu obniżyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,43 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,32. Ogólnie stwierdzić należy, iż Eksperci ocenili źle system informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie w terminologii szkolnego systemu oceniania powiedziano by, że przyznano średnio stopień między dopuszczającym a dostatecznym. Niepokojący jest też fakt, że średnia tych ocen sukcesywnie obniżała się w kolejnych rundach. We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci (3/4 populacji) przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, iż 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 2 (wykres 4.15.) stwierdzić można, że respondenci ocenili system informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie jako mało satysfakcjonujący (ocena dopuszczająca).

49 4. Wyniki badania metodą Delphi 49 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 5. tezy badania Delphi W kolejnych rundach badania nie zmieniła się liczba osób (w grupie stałej 57 Ekspertów), które przyznały ocenę 2 i ta ocena była najczęściej wystawiana we wszystkich rundach. W ocenie stanu opisanego tezą 5 Eksperci najrzadziej przyznawali ocenę maksymalną wynoszącą 5 dwa wskazania w rundzie I i jedno wskazanie w rundzie II, a w rundzie ostatniej już żadna z badanych osób nie wykazała takiego optymizmu. W III etapie wzrosła natomiast liczba ocen dostatecznych, tzn. 3. Wskazań negatywnych najniższych z możliwych, równych 1 w pierwszej rundzie było 9, a w kolejnych 8. Swoje negatywne stanowisko Eksperci wyrazili w komentarzach, stwierdzając m.in., że: system informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie właściwie nie istnieje, a informacja zamiast docierać do zainteresowanych jest przez nich poszukiwana; brak odpowiednich rozwiązań w tym zakresie, np. w formie zintegrowanej bazy danych; informacje o dokonaniach naukowych są dostępne głównie w profesjonalnej prasie niedostępnej dla osób spoza środowisk naukowych, co w konsekwencji doprowadza do paradoksu polegającego na tym, że naukowcy informują siebie nawzajem o swoich dokonaniach, a potencjalni odbiorcy tych osiągnięć przedsiębiorcy nie mają już możliwości dotarcia do tej wiedzy. W efekcie infor-

50 50 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber macja o dokonaniach naukowo-badawczych nie jest ani transformowana, ani transferowana do gospodarki. Eksperci zauważyli również brak tego typu informacji na stronach internetowych władz Regionu. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 5 Mimo tak negatywnej oceny stanu w 2010 r., Eksperci wykazali się sporą dozą optymizmu, oceniając system informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie w perspektywie roku Jak wskazuje wartość mediany równej 5 oznaczającej opinię poprawi się (wykres 4.17.), w każdej z rund połowa Ekspertów oceniła stan w przyszłości na ocenę nie niższą niż 5, a połowa na ocenę nie wyższą niż 5. Swój optymistyczny pogląd na temat systemu informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie w roku 2030 Eksperci argumentowali stwierdzeniem, że dzięki instytucjom otoczenia biznesu, które wspierają rozwój gospodarczy, powstanie szerszy dostęp do baz danych na temat technologii i działań promocyjnych. Zdaniem Ekspertów sytuacja poprawi się, jeśli dojdzie do monopolizacji w zakresie informowania, np. poprzez powstanie specjalistycznych, komercyjnych instytucji, których głównym celem działania będzie transfer wiedzy o dokonaniach naukowo-badawczych. Eksperci upatrują źródła dla poprawy sytuacji również w rozwoju szeroko rozumianej e-gospodarki oraz wdrożeniu Regionalnego Systemu Informacyjnego (RSI).

51 4. Wyniki badania metodą Delphi 51 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 5. tezy badania Delphi 4.6. PROMOWANIE INNOWACYJNOŚCI PRZEZ MEDIA REGIONALNE Stan opisany tezą 6 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,43. W rundzie II średnia ocena tego stanu w niewielkim stopniu wzrosła i wyniosła 2,44 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,36. Wskazuje to na wzrost liczby negatywnych ocen dotyczących działań mediów regionalnych w zakresie promowania innowacyjności. We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci (3/4 populacji) przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 2 (wykres 4.18.) stwierdzić można, że respondenci oceniali promowanie innowacyjności przez media regionalne jako mało satysfakcjonujące.

52 52 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 6. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 6

53 4. Wyniki badania metodą Delphi 53 Wśród stałej grupy liczącej 57 Ekspertów w kolejnych rundach wzrastała liczba notowań minimalnych 8 w I rundzie, 12 w II rundzie, 13 w rundzie III (wykres 4.19.). Swój krytyczny osąd dotyczący promowania innowacyjności przez media regionalne Eksperci argumentowali faktem, że w mediach regionalnych tematyka innowacyjności jest praktycznie nieobecna. Zdaniem Ekspertów jest to wynikiem nieatrakcyjności tematu. Poza tym jedyną formą aktywności regionalnych mediów w zakresie promowania innowacyjności jest emitowanie lub publikowanie reklam, a także spotów dotyczących prezentacji wybranych projektów innowacyjnych. Wśród opinii odnaleźć można jednak również kilka bardziej pozytywnych. Wynika z nich, że media regionalne podejmują działania związane z promowaniem innowacyjności, jednak w przypadku audycji radiowych czy telewizyjnych niedogodna pora nadawania powoduje, że programy te nie cieszą się wysoką oglądalnością. Tematyka nie jest komercyjna i przegrywa z programami rozrywkowymi czy serialami. W opinii Ekspertów sytuacja promowania innowacyjności w roku 2030 ulegnie poprawie w stosunku do roku Wskazuje na to wartość mediany wyliczonej na podstawie ocen Ekspertów. W każdej rundzie połowa badanej populacji oceniła stan opisany w tezie 6 na wartość nie wyższą niż 5 w skali od 1 do 6 pozostali na wartość nie niższą niż 5 (wykres 4.20.). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 6. tezy badania Delphi

54 54 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Swój optymistyczny pogląd w analizowanym temacie Eksperci komentują przewidywaną modą na innowacyjność w roku 2030, przez co media bardziej się nim zainteresują. W opinii Ekspertów pogłębiające się zainteresowanie społeczeństwa innowacyjnością wymusi zwiększenie czasu i uwagi mediów dla tej tematyki. Przewidywana jest poprawa w zakresie promowania innowacyjności przez media w Wielkopolsce, a będzie to spowodowane wzrostem świadomości znaczenia innowacyjności dla rozwoju Regionu. Do 2030 będą już znane efekty obecnie prowadzonych działań innowacyjnych. Jeśli będą one pozytywne zyskają akceptację i uznanie społeczeństwa, a media z pewnością zwiększą ilość programów propagujących i promujących takie działania WSPIERANIE INNOWACYJNOŚCI REGIONU PRZEZ WSPÓŁPRACĘ MIĘDZYNARODOWĄ Stan opisany tezą 7 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,81. Wartość średnia ich ocen obniżyła się do 2,79 w rundzie II i do 2,75 w rundzie ostatniej. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 7. tezy badania Delphi

55 4. Wyniki badania metodą Delphi 55 We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci (3/4 populacji) przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.21.) stwierdzić można, że respondenci ocenili neutralnie wspieranie innowacyjności Regionu przez współpracę międzynarodową. Wśród 57 Ekspertów, którzy wzięli udział we wszystkich etapach badania, widoczny jest wzrost liczby not 3. Co ciekawe w stosunku do rundy I w rundzie II pięciokrotnie wzrosła liczba ocen minimalnych z 1 do 5. W rundzie III jeden Ekspert ocenił istniejący stan lepiej stąd spadek liczby ocen równych 1. W rundzie I ocenę najwyższą przyznał tylko jeden Ekspert, a w rundzie II i III żaden z Ekspertów nie ocenił maksymalnie wspierania innowacyjności Regionu przez współpracę międzynarodową w 2010 r. Swoje ostrożne stanowisko w ocenie badana grupa komentowała stwierdzeniem, że w Regionie są prowadzone działania zmierzające do wspierania innowacyjności Wielkopolski poprzez współpracę międzynarodową, jednak są to działania ciągle niewystarczające i wymagające szczególnego zaangażowania ze strony władz samorządowych. Zdaniem Ekspertów, wspieranie innowacyjności Regionu przez współpracę międzynarodową jest już faktem, gdyż wiele gmin współpracuje z partnerskimi gminami w innych krajach. Brak jest danych, czy ta współpraca skutkuje wymianą kulturową, czy dotyka także sfery gospodarki. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 7

56 56 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wśród opinii Ekspertów znalazły się również te bardziej krytyczne, stwierdzające, że wspomniana w temacie tezy współpraca dopiero się rozpoczyna. Obecnie są podejmowane pewne próby podjęcia współpracy międzynarodowej w celu wspierania innowacyjności Regionu, np. Światowe Dni Innowacji, które odbyły się w Poznaniu w dniach września 2010 r. Analizując wyniki badania Delphi dotyczące prognoz na 2030 r. w kontekście wspierania innowacyjności Regionu przez współpracę międzynarodową, zauważyć należy zmianę w opinii Ekspertów. W I rundzie połowa z nich oceniła ten stan w przyszłości na wartość nie wyższą niż 4 (ocena 4 oznacza nieznacznie się poprawi ), ale w etapie II i III badania na wartość nie wyższą niż 5 rozumianą jako stanowisko poprawi się (wykres 4.23.). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 7. tezy badania Delphi Wśród komentarzy Ekspertów po I rundzie badania odnaleźć można stwierdzenia, że tego typu działania będą się rozszerzać, a wymusi to między innymi proces globalizacji oraz wrastające znaczenie Polski jako członka Unii Europejskiej. W rundzie II zmieniła się na lepsze ocena stanu opisanego tezą 7 w perspektywie roku 2030, co Eksperci argumentowali faktem, że obecnie obserwuje się wzrost współpracy międzynarodowej i trend ten zostanie utrzymany w kolejnych 20 latach. Wśród Wielkopolan do 2030 r. zwiększy się świadomość korzyści wynikających z uczenia się od lepszych, kopiowania dobrych praktyk w tym przypadku od innych krajów.

57 4. Wyniki badania metodą Delphi 57 W III etapie, komentując przyznane oceny Eksperci, zwrócili również uwagę na położenie geograficzne stolicy Wielkopolski Poznania, jako na czynnik wspomagający międzynarodową współpracę. Wskazali też znaczenie Międzynarodowych Targów Poznańskich jako miejsca spotkań przedstawicieli wielu sektorów gospodarki z różnych krajów, a także na organizowanie w Wielkopolsce imprez kulturalnych i sportowych, na które przyjeżdżają obywatele państw ościennych. Wymienione czynniki powinny być wykorzystywane w celu wspierania innowacyjności Regionu poprzez współpracę międzynarodową WYSTĘPOWANIE WSPÓLNYCH INICJATYW Z PODMIOTAMI SPOZA REGIONU (W POLSCE) Stan opisany tezą 8 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,70. Wartość średnia ich ocen obniżyła się do 2,62 w rundzie II i do 2,42 w rundzie ostatniej, co wskazuje na negatywną i pogarszającą się w trakcie badania ocenę występowania wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza Regionu (w Polsce). W każdej z rund najczęściej Eksperci przyznawali ocenę 2 lub 3 (w skali od 1 do 5). W dwóch pierwszych rundach połowa przyznała oceny nie wyższe od 3, a pozostali nie niższe od tej wartości, natomiast w rundzie III połowa respondentów wskazała przy ocenie stanu opisanego tezą noty nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od 2 (wykres 4.24.). Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 8. tezy badania Delphi

58 58 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Znalazło to swoje potwierdzenie w analizie wypowiedzi 57 stałych Ekspertów, wśród których można zauważyć dodatkowo w całym badaniu niezmienną liczbę wskazań oceny minimalnej równej 1 zawsze 5 osób. Nie było natomiast wskazań oceny maksymalnej wynoszącej 5. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 8 Niskie oceny występowania wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza Regionu (w Polsce) respondenci argumentowali m.in.: występowaniem obecnie zjawiska konkurencyjności regionów (w takich warunkach współpraca jest podejmowana niechętnie); różnicami międzyregionalnymi wynikającymi z uwarunkowań historycznych, które stanowią barierę dla podejmowania wspólnych inicjatyw; faktem, że decydenci nie mają w tym zakresie świadomości korzyści płynących ze współpracy. Mimo dominujących negatywnych komentarzy pojawiły się też odwrotne, wskazujące na obecne wspólne inicjatywy podmiotów spoza Regionu. Przykład przytoczony przez jednego z Ekspertów, to spółki należące do grupy kapitałowej Dalkia S.A. i Veolia, które mimo różnic w funkcjonowaniu terytorialnym i przedmiotowym razem przystępują do programów mających na celu zwiększenie kompetencji i zaangażowania pracowników grupy kapitałowej.

59 4. Wyniki badania metodą Delphi 59 Tylko połowa Ekspertów wskazała w każdej turze badania pozytywne oceny dla występowania wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza Regionu w 2030 r., tzn. od 4 nieznacznie się poprawi, przez 5 poprawi się, do 6 wyraźnie się poprawi (wykres 4.26.). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 8. tezy badania Delphi 4.9. WYSTĘPOWANIE WSPÓLNYCH INICJATYW RÓŻNYCH PRZEDSIĘBIORSTW W REGIONIE Stan opisany tezą 9 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,64. Wartość średnia ich ocen wzrosła do 2,65 w rundzie II i ponownie obniżyła się do 2,61 w rundzie ostatniej, co wskazuje na niską i zmieniającą się w trakcie badania na niekorzyść ocenę występowania wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie. W każdej z rund Eksperci najczęściej przyznawali ocenę 2 lub 3 (w skali od 1 do 5). W pierwszych rundach 1/4 respondentów przyznała oceny nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od tej wartości. Na podstawie wartości kwartyla 3. można stwierdzić, że we wszystkich rundach 3/4 respondentów wskazało przy ocenie stanu opisanego tezą 9 noty nie wyższe od 3 pozostali nie niższe od 3 (wykres 4.27.).

60 60 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 9. tezy badania Delphi Znalazło to swoje potwierdzenie w analizie wypowiedzi 57 stałych Ekspertów, wśród których dodatkowo można zauważyć malejącą w całym badaniu ilość wskazań oceny minimalnej równej 1 od 5 osób w rundzie I do 2 osób w pozostałych rundach, co wskazuje, że respondenci zmieniali swoje stanowisko na pozytywne. Równocześnie spadała też i liczba wskazań oceny maksymalnej wynoszącej 5 z 2 osób w rundzie I, do 1 wskazania w kolejnych etapach (wykres 4.28.). Taka zmiana pokazuje, że pod wpływem wypowiedzi innych Eksperci tonowali swoje opinie odnośnie występowania wspólnych inicjatyw między regionalnymi przedsiębiorcami. Przedstawione w formie wartości statystycznych wyniki potwierdzają się w komentarzach Ekspertów. Wśród najbardziej negatywnych opinii zwrócono uwagę na: brak współpracy między przedsiębiorstwami jako wynik braku zaufania (opinia większości Ekspertów), niechęci do dzielenia się wiedzą, nieświadomości dotyczącej pojęcia własność intelektualna ; towarzyszące podjęciu współpracy działania związane z uzyskiwaniem prawa do używania znaków, wzorów i patentów, które są czasochłonne, skomplikowane i bardzo kosztowne; brak popularyzacji wspólnych inicjatyw w Regionie, co powoduje, że przedsiębiorcy nie mają świadomości korzyści wynikających ze współpracy, a siebie nawzajem nadal traktują w kategoriach konkurencji.

61 4. Wyniki badania metodą Delphi 61 Z kolei w najbardziej pozytywnych komentarzach dotyczących oceny występowania wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie, podkreślono, że: oceniane inicjatywy są w Wielkopolsce podejmowane i przejawiają się w formie tworzonych klastrów i stowarzyszeń; w Regionie istnieją inicjatywy współpracy między przedsiębiorstwami, jednakże skala tego zjawiska jest mała; wzrasta chęć współpracy wśród przedsiębiorców. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 9 Pomimo zdecydowanie słabej oceny występowania wspólnych inicjatyw wśród przedsiębiorstw w Wielkopolsce w roku 2010, Eksperci wykazali duży optymizm w ocenie tego stanu na rok W trakcie całego badania ich prognozy nie uległy zmianie. Każdorazowo połowa z nich oceniła, że sytuacja poprawi się lub wyraźnie się poprawi (wykres 4.29). Zdaniem Ekspertów w 2030 r. sytuacja ulegnie nieznacznej poprawie głównie poprzez wzrost świadomości przedsiębiorców na temat korzyści wynikających ze współpracy oraz konieczności wspólnych inicjatyw w celu tworzenia grup, które razem są bardziej konkurencyjne. Przedsiębiorcy zrozumieją na czym polega efekt skali w przypadku podejmowania współpracy. Ponadto podejmowane dziś działania promujące współpracę przedsiębiorstw w 2030 r. przyniosą zdaniem Ekspertów odzwierciedlenie w postaci zwiększonej liczby podejmowanych inicjatyw. Przypuszczać należy, że na wzrost optymizmu Ekspertów w perspektywie do 2030 r.

62 62 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber miało wpływ również szerokie promowanie kooperacji pomiędzy przedsiębiorstwami zawarte w dokumentach strategicznych opracowanych przez samorządy terytorialne Regionu. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 9. tezy badania Delphi WYSTĘPOWANIE WSPÓLNYCH INICJATYW ADMINISTRACJI LOKALNEJ, PRZEDSIĘBIORCÓW I NAUKOWCÓW Stan opisany tezą 10 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,76. Wartość średnia ich kolejnych ocen obniżała się do 2,71 w rundzie II i do 2,68 w rundzie ostatniej, co wskazuje na słabą i malejącą w trakcie badania ocenę występowania wspólnych inicjatyw różnych instytucji w Regionie. W każdej z rund Eksperci przyznawali najczęściej ocenę 3 (w skali od 1 do 5). We wszystkich rundach 1/4 respondentów przyznała oceny nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od tej wartości. Na podstawie wartości kwartyla 3. można stwierdzić, iż we wszystkich etapach 3/4 respondentów wskazała przy ocenie stanu opisanego tezą 10 noty nie wyższe od 3, pozostali nie niższe od 3 (wykres 4.30.).

63 4. Wyniki badania metodą Delphi 63 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 10. tezy badania Delphi Analizując oceny przyznane przez niezmienną w trakcie całego badania grupę tych samych 57 Ekspertów, można zauważyć, że sukcesywnie spadała liczba osób, które występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców oceniły na wartość maksymalną z 3 osób w I rundzie do 1 osoby w ostatniej. Zmieniał się również trend najbardziej negatywny. Maksymalna liczba wskazań oceny minimalnej (1) wystąpiła w rundzie II i III i wyniosła 4 (wykres 4.31.). Argumentując przyznane oceny stanu w 2010 r., Eksperci wskazywali głównie na brak nawyków do współpracy między trzema stronami wymienionymi w tezie 10. Zdaniem innych Ekspertów taka współpraca w Wielkopolsce występuje, jednak brak jest widocznych efektów płynących z tego współdziałania. Respondenci opisywali stan prezentowany w tezie 10 jako przeciętny, czyli oceniony na 3, argumentując, że współpraca administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców przejawia się głównie organizacją szkoleń dla przemysłu oraz festynów mających na celu integrację lokalnej społeczności. Jako przykład istnienia ocenianej współpracy wielu Ekspertów podało wspólną inicjatywę władz miasta Poznania, poznańskich uczelni wyższych i lokalnych przedsiębiorców, czego efektem jest program Poznań miasto know-how.

64 64 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 10 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 10. tezy badania Delphi

65 4. Wyniki badania metodą Delphi 65 W trakcie całego badania Delphi Eksperci zmieniali swoje zdanie co do występowania wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców. W rundzie I i III połowa z nich zajęła stanowisko, że sytuacja poprawi się lub wyraźnie się poprawi w roku 2030 (wykres 4.32.). W II rundzie wystawiono niższe oceny. Według połowy respondentów stan współpracy nieznacznie się poprawi lub nieznacznie się pogorszy lub istotnie się pogorszy. Oznacza to, że przewidywania na rok 2030 odnośnie tworzenia struktur sieciowych bazujących na współdziałaniu administracji lokalnej, przedsiębiorstw i sfery badawczo-rozwojowej nie są jednoznaczne ISTNIENIE WSPARCIA DLA WDROŻEŃ PROTOTYPOWYCH DO PRAKTYKI GOSPODARCZEJ Stan opisany tezą 11 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,25. Wartość średnia ich ocen wzrosła do 2,30 w rundzie II i spadła do 2,23 w rundzie ostatniej, co wskazuje na bardzo niską i malejącą w trakcie badania ocenę występowania wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie. Można stwierdzić, że Eksperci ocenili istnienie wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej na poziomie dopuszczającym. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 11. tezy badania Delphi

66 66 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber We wszystkich rundach 1/4 respondentów przyznała oceny nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od tej wartości. Ponadto we wszystkich rundach 3/4 respondentów wskazało przy ocenie stanu opisanego tezą 11 noty nie wyższe od 3, pozostali nie niższe od 3 (wykres 4.33.). Na podstawie wyników z kwestionariuszy odesłanych przez stałą grupę 57 osób można zauważyć, że najczęściej Eksperci przyznawali ocenę 2, a liczba wskazań tej noty w kolejnych etapach badania sukcesywnie wzrastała. Zmianie ulegała również liczba ocen 3 analizowanego stanu osiągnęła maksimum w II etapie badania. Podobna sytuacja dotyczy liczby ocen maksymalnych. Warto zauważyć drastyczny spadek liczby ocen dobry (4) z 11 w rundzie I do 2 w rundzie następnej. Relatywnie liczna w porównaniu z ocenami innych tez jest grupa ocen minimalnych (wykres 4.34.). Negatywne stanowisko Ekspertów dotyczące istnienia wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej wynika z przekonania respondentów o niskim zainteresowaniu przedsiębiorstw wdrażaniem efektów pracy naukowców. Ponadto, zdaniem badanej grupy, brak jest narzędzi finansowych wspierających tego typu działania, a jedynym źródłem wsparcia materialnego są aktualnie fundusze unijne. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 11 Przewidywania co do istnienia wsparcia dla omawianych wdrożeń w perspektywie roku 2030 nie zmieniły się. Połowa Ekspertów stwierdziła, że w roku 2030 sytuacja związana z analizowanym stanem poprawi się lub poprawi się w stopniu

67 4. Wyniki badania metodą Delphi 67 nieznacznym albo nawet wyraźnym (wykres 4.35). Wnioskować zatem należy, że respondenci nie wykazują optymizmu w kwestii poprawy sytuacji w zakresie wspierania wdrożeń prototypowych. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 11. tezy badania Delphi Wśród opinii Ekspertów dominowało przekonanie, że w perspektywie najbliższych 20 lat wsparcie dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej musi ulec polepszeniu w związku z rozwojem technologicznym. Wzrośnie również świadomość społeczeństwa dotycząca budowania gospodarki opartej na wiedzy. Eksperci nie podawali w jaki sposób ma to nastąpić, jakie działania należy podjąć, kto powinien zadbać o wspieranie prototypowych wdrożeń. Kilku Ekspertów wyraziło w komentarzach swoją obawę, że sytuacja w zakresie wspierania prototypowych wdrożeń do praktyki gospodarczej pogorszy się w chwili zaprzestania dotowania działań proinnowacyjnych w Polsce przez Unię Europejską WSPIERANIE PRZEKAZU WIEDZY PRZEZ IZBY GOSPODARCZE I INNE INSTYTUCJE OTOCZENIA BIZNESU Stan opisany tezą 12 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,95. Wartość średnia ocen kolejno wrastała do 2,97 w rundzie II i opadała do 2,91 w rundzie ostatniej, co wskazuje, że wspieranie przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu oceniono średnio na poziomie prawie dostatecznym.

68 68 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 12. tezy badania Delphi We wszystkich rundach 1/4 respondentów przyznała oceny nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od tej wartości. Ponadto w rundzie II i III 3/4 respondentów wskazało przy ocenie stanu opisanego tezą 12 noty nie wyższe od 3, pozostali nie niższe od 3, a w rundzie I 3/4 badanej populacji przyznało oceny nie wyższe niż 4 (wykres 4.36.). Potwierdzeniem powyższych wyników głównie wartości średniej jest analiza odpowiedzi Ekspertów, którzy wzięli udział we wszystkich 3 rundach badania (wykres 4.37.). W każdej rundzie najczęściej oceniali oni stan opisany tezą 12 na ocenę 3 (liczba tych ocen zachowała tendencję wzrostową), a 2 osoby przyznały oceny minimalne. W etapie ostatnim nikt nie przyznał oceny maksymalnej. Największa liczba ocen 2 wystąpiła w rundzie II, a ocen 4 w rundzie I, co wskazuje na zmieniający się pogląd Ekspertów kierujący, się w stronę oceny negatywnej. Opinie Ekspertów na temat wspierania przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu (IOB) można podzielić na 3 grupy: 1) opinia bardzo negatywna komentujący są przekonani, że izby gospodarcze i IOB nie podejmują żadnych działań związanych z transferem wiedzy, co wynika z braku kreatywności pracowników tych instytucji i niedocierania do przedsiębiorców, ponadto instytucje te są organizacjami biernymi i hermetycznymi;

69 4. Wyniki badania metodą Delphi 69 2) opinia neutralna wskazująca, iż wspieranie przekazu wiedzy jest obowiązkiem izb gospodarczych i IOB, jednakże działania w tym zakresie sprowadzają się jedynie do organizowania konferencji, targów, wydawania biuletynów; efektywność takiej aktywności jest niska; 3) opinia bardzo pozytywna prezentująca mnogość i skuteczność działań ocenianych instytucji w aspekcie wspierania przekazu wiedzy. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 12 W trakcie trwania badania uczestnicy zmienili też swoje zdanie co do sytuacji w roku W kwestionariuszu I połowa z nich oceniła omawiany stan przyszły na poziomie poprawi się lub wyraźnie się poprawi jednak ta pozytywna tendencja nie została utrzymana (wykres 4.38.). W kolejnych etapach połowa badanej populacji stwierdziła, że wspieranie przekazywania wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu poprawi się, ale w stopniu nieznacznym. Wśród pozytywnych prognoz na rok 2030 dominują takie, które sugerują, iż w perspektywie 20 lat sytuacja poprawi się, bowiem wzrost świadomości budowania Gospodarki Opartej na Wiedzy wywoła konieczność transferu wiedzy, a izby gospodarcze i IOB chcąc kontynuować działalność będą musiały stać się brokerami informacji.

70 70 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 12. tezy badania Delphi WSPÓŁFINANSOWANIE PRAC BADAWCZO-ROZWOJOWYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA Stan opisany tezą 13 na rok 2010 podobnie jak w przypadku tezy 11 (podobna tematyka) oceniony został bardzo sceptycznie, wręcz negatywnie. Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I sytuację w roku 2010 średnio na wartość 2,24. Wartość średnia ocen kolejno wrastała do 2,26 w rundzie II i opadała do 2,21 w rundzie ostatniej. We wszystkich rundach 1/4 respondentów przyznała oceny nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od tej wartości, natomiast 3/4 respondentów wskazało przy ocenie stanu opisanego tezą 13 noty nie wyższe od 3 (wykres 4.39.). Rozkład ocen Ekspertów w trzech rundach badania Delphi wskazuje, że respondenci najczęściej wskazywali ocenę 2, której liczność zwiększała się w kolejnych etapach (wykres 4.40.). Można zauważyć również malejący trend w liczbie przyznawanych ocen na poziomie 3 i 4 oraz stały poziom liczby Ekspertów, którzy współfinansowanie prac badawczo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa ocenili na poziomie najniższym z możliwych. Niskie oceny współfinansowania prac badawczo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa jest zdaniem Ekspertów wynikiem słabej lub znikomej współpracy przemysłu z sektorem B+R oraz niskiej skłonności przedsiębiorców do innowacji. Ponadto przedsiębiorcy skłaniają się do kupowania gotowych do wdrożenia roz-

71 4. Wyniki badania metodą Delphi 71 wiązań, unikając w ten sposób ponoszenia kosztów związanych z finansowaniem prac badawczo-rozwojowych, które są wysoce kosztochłonne i ryzykowne, a na ich efekty trzeba czekać często kilka lat. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 13. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 13

72 72 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber W aspekcie prognozowania włączenia się przedsiębiorstw w finansowanie prac badawczo-rozwojowych w perspektywie 2030 r. połowa Ekspertów oceniła stan na poziomie poprawy w stopniu nieznacznym lub wyraźnym (wykres 4.41.). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 13. tezy badania Delphi Swoje stanowisko Eksperci argumentują faktem, że przedsiębiorstwa będą zmuszone zmienić sposób walki o klienta. W 2030 r. rola konkurencji cenowej ulegnie zmniejszeniu, natomiast zwiększy się rola innowacyjności jako czynnika konkurencyjnego. Przewidywać należy, że w 2030 r. instytucje B+R będą nadal głównym źródłem innowacyjności WSPIERANIE WSPÓŁPRACY GOSPODARCZEJ PRZEZ LOKALNE ROZWIĄZANIA ORGANIZACYJNO-PRAWNE Stan opisany tezą 14 na rok 2010, podobnie jak w przypadku tezy poprzedniej, oceniony został bardzo sceptycznie. Eksperci (85 osób) ocenili istniejący stan w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,23. Wartość średnia ich ocen kolejno wrastała do 2,29 w rundzie II i opadała aż do 2,19, w rundzie ostatniej osiągając wartość minimalną.

73 4. Wyniki badania metodą Delphi 73 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 14. tezy badania Delphi We wszystkich rundach 1/4 respondentów przyznała oceny nie wyższe od 2, pozostali nie niższe od tej wartości, natomiast 3/4 respondentów wskazało przy ocenie stanu opisanego tezą noty nie wyższe od 3 (wykres 4.42.). Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 14

74 74 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Rozkład ocen Ekspertów w trzech rundach badania Delphi wskazuje, że respondenci najczęściej wskazywali ocenę 2 lub 3, której liczność zmieniała się w kolejnych etapach (wykres 4.43.). Można również zauważyć wyraźnie rosnący trend w ilości przyznawanych ocen na poziomie minimalnym oraz stały poziom liczby Ekspertów, którzy wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne ocenili na notę maksymalną. Ponadto w całym badaniu tylko raz padła ocena 4 w rundzie I. Z komentarzy Ekspertów wyłania się jedno stwierdzenie: w Wielkopolsce są tworzone rozwiązania organizacyjno-prawne, które mają wspierać współpracę gospodarczą, ale na niewystarczającym poziomie. W opinii respondentów władze lokalne województwa wielkopolskiego raczej stwarzają dobry klimat do współpracy gospodarczej, niż wspierają te inicjatywy szczegółowymi rozwiązaniami organizacyjno-prawnymi. Na podstawie porównania ocen dotyczących wspierania współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne w roku 2030 można stwierdzić, że połowa Ekspertów spodziewa się poprawy, a połowa pogorszenia sytuacji (wykres 4.44.). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 14. tezy badania Delphi Eksperci zgodnie uważają, że wsparcie współpracy poprzez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne jest konieczne i musi ulec poprawie, jednak wykazują duże obawy czy tak się stanie.

75 4. Wyniki badania metodą Delphi WPROWADZENIE ULG PODATKOWYCH (DLA PRACODAWCÓW I OSÓB FIZYCZNYCH) STYMULUJE ROZPOWSZECHNIANIE WIEDZY Ocena stanu opisanego tezą 15 wyrażona średnią arytmetyczną wskazuje na tendencję malejącą w całym badaniu. Eksperci (85 osób) ocenili istniejący stan w skali od 1 do 5. W rundzie I ocena średnia to wartość 2,26. W kolejnej II rundzie wartość średnia obniżyła się do 2,10, a w rundzie ostatniej osiągnęła wartość minimalną 1,89. Wykres Porównanie wyników stanu badań na rok 2010 dla 15. tezy badania Delphi W rundzie I i II 25% badanych przyznało w ocenie stymulowania rozpowszechniania wiedzy poprzez wprowadzenie ulg podatkowych w 2010 r. noty nie wyższe niż 2, a 75% z nich nie wyższe niż 3 (wykres 4.45.). Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 15 wskazuje na to, że we wszystkich etapach Eksperci najczęściej przyznawali ocenę 2 (w najmniejszej ilości w rundzie II). W kolejnych turach badania wzrastała liczba ocen minimalnych od 11 wskazań w rundzie I do 17 w ostatniej, spadała natomiast liczba ocen odpowiadających poziomowi dobry (4) z 6 do 1. Bardzo niepokoi fakt, że w całym badaniu żaden Ekspert nie przyznał oceny maksymalnej (wykres 4.46.).

76 76 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 15 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 15. tezy badania Delphi

77 4. Wyniki badania metodą Delphi 77 Zdaniem Ekspertów wprowadzenie ulg podatkowych zwłaszcza związanych ze szkoleniem lub kształceniem jest narzędziem stymulującym rozpowszechnianie wiedzy. Obecnie jednak celem przedsiębiorców jest generowanie zysków, a nie rozpowszechnianie wiedzy. W związku z tym wykorzystują oni istniejące już ulgi podatkowe głównie na zakup urządzeń technologicznych. Na podstawie porównania wyników ocen stanu opisanego tezą 15 na rok 2030 można stwierdzić, że w całym badaniu Eksperci ocenili przyszłość w połowie na poziomie poprawy, a w połowie na poziomie pogorszenia. Sugeruje to daleką ostrożność w ich stanowisku lub wskazuje na brak zdania (wykres 4.47.). Zdaniem Ekspertów rozwój Gospodarki Opartej na Wiedzy do roku 2030 wymusi na decydentach wprowadzenie szerszego wachlarza rozmaitych ulg podatkowych, by stymulować przedsiębiorców i osoby fizyczne do korzystania z nich w celu uzyskania i rozpowszechniania wiedzy POZYSKIWANIE SPOZA REGIONU GOTOWEJ DO WYKORZYSTANIA WIEDZY Stan opisany tezą 16 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,74. W rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła w niewielkim stopniu i wyniosła 2,79 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,68. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 16. tezy badania Delphi

78 78 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.48.) stwierdzić można, że respondenci oceniali stan opisany tezą 16 neutralnie. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół wartości 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać (wykres 4.49.). Ponadto w rundzie I nieliczni Eksperci ocenili stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci nie oceniają tego stanu pozytywnie. Niepokój może budzić również fakt, że w kolejnych rundach wzrastała ilość wskazań oceny minimalnej, osiągając w etapie ostatnim poziom 5. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 16 Spora część Ekspertów wyraziła na niekorzyść Wielkopolski i lokalnych ośrodków naukowo-badawczych pozytywny osąd na temat pozyskiwania spoza Regionu wiedzy gotowej do wdrożenia. Ich zdaniem, takie działanie jest często praktykowane przez wielkopolskich przedsiębiorców. Uczestnictwo w targach, wystawach i konferencjach ogólnopolskich sprzyja pozyskaniu wiedzy spoza

79 4. Wyniki badania metodą Delphi 79 Regionu. W opinii Ekspertów jednak takie działania są podejmowane przez duże przedsiębiorstwa, ponieważ dla małych i średnich podmiotów gospodarczych pozyskiwanie wiedzy gotowej do wdrożenia czy to spoza Regionu, czy od rodzimych naukowców jest nieosiągalne ze względu na koszty. Ponadto pojawia się przekonanie, że wspólne przedsięwzięcia partnerów krajowych i zagranicznych związane z podjęciem prac badawczo-rozwojowych dają możliwość pozyskania wiedzy, którą można wykorzystać do podniesienia innowacyjności i poszukiwania lepszych rozwiązań technicznych i technologicznych. Wśród wypowiedzi Ekspertów odnaleźć można również zdania całkowicie odmienne, wskazujące, że proces pozyskiwania wiedzy gotowej do wdrożenia spoza Regionu praktycznie nie występuje, a z Regionu występuje rzadko i nie przynosi efektów. Winą za taki stan opiniodawcy obarczają zarówno naukowców, którzy nie potrafią dzielić się wiedzą, jak i przedsiębiorców, którzy nie wykazują zainteresowania innowacyjnymi, nowoczesnymi rozwiązaniami. Analizując prognozy dotyczące pozyskiwania gotowej do zastosowania wiedzy spoza Regionu, można zauważyć, że ocena Ekspertów dotycząca roku 2030 była wyższa (wykres 4.50.). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 16. tezy badania Delphi W dwóch początkowych rundach połowa respondentów stwierdziła, że w przyszłości stan ten nieznacznie się poprawi, poprawi się lub wyraźnie się poprawi.

80 80 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber W ostatniej turze badania ocena Ekspertów przesunęła się ku lepszym notom, powodując, że połowa z nich wyraziła pogląd bardziej pozytywny przejawiający się prognozami o poprawie lub wyraźnej poprawie stanu opisanego tezą 16. Takie optymistyczne oceny na przyszłość mogą budzić niepokój w regionalnym środowisku B+R, jest to bowiem sygnał, że wielkopolscy przedsiębiorcy będą korzystać nie tylko z dorobku naukowo-badawczego regionalnych naukowców. Taki stan może spowodować, iż wielkopolscy przedsiębiorcy będą pozyskiwać wiedzę gotową do wykorzystania spoza Wielkopolski, a wielkopolscy naukowcy będą transformować wiedzę poza Region. W ten sposób obie zainteresowane strony udowodnią słuszność starego polskiego porzekadła: Cudze chwalicie, swego nie znacie. Sami nie wiecie, co posiadacie ZAPOBIEGANIE MIGRACJI ZAROBKOWEJ DOBRYCH ABSOLWENTÓW Z REGIONU Stan opisany tezą 17 na rok 2010 Eksperci oceniali w skali od 1 do 5. W rundzie I (85 osób) i II (67 osób) średnio przyznano notę 2,24. W rundzie III średnia ocena tego stanu obniżyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,21 (57 Ekspertów). Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla tezy 17 badania Delphi

81 4. Wyniki badania metodą Delphi 81 We wszystkich 3 rundach 1/4 uczestników badania oceniała stan w 2010 r. na ocenę 1 lub 2, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 2 (wykres 4.51.) stwierdzić można, że respondenci oceniali nisko zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z Regionu. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 2, czyli poniżej środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I aż 14 Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II jedynkę przyznało 11 Ekspertów. W rundzie III takich Ekspertów było 10 (wykres 4.52.). Ponadto w rundzie I i II tylko dwóch Ekspertów oceniło stan opisany tezą 17 na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci nie postrzegają tego stanu pozytywnie. Niepokój może budzić również fakt, że w III rundzie już tylko jeden z Ekspertów przyznał ocenę najwyższą. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 17 Tak niskie oceny stanu opisanego tezą 17 Eksperci argumentują między innymi tym, że w Wielkopolsce jest bardzo mała liczba staży, co powoduje, że absolwenci szkół wyższych nie mają możliwości zdobycia praktycznej wiedzy, a przez to nie

82 82 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber mogą znaleźć dobrych miejsc pracy. Eksperci uważają również, że władze regionalne nie próbują w żaden sposób zapobiegać migracji młodych ludzi z Regionu. Brakuje jakichkolwiek czynników zachęcających do pozostania w Wielkopolsce. Zdaniem licznej grupy Ekspertów w Regionie brakuje stanowisk pracy, które dawałyby absolwentom odpowiedni status materialny i możliwość rozwoju zawodowego. Jednakże ci sami Eksperci, oceniając stan opisany tezą 17 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.53.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 17. tezy badania Delphi To pozytywne stanowisko Eksperci argumentują przede wszystkim tym, że w roku 2030 Gospodarka Oparta na Wiedzy stanie się faktem i nastąpi wzrost znaczenia kapitału ludzkiego, co spowoduje, iż absolwenci będą bardziej doceniani, a co za tym idzie zmniejszy się odsetek migrujących młodych ludzi. Eksperci uważają również, że konkurowanie firm będzie się przejawiało we wspieraniu młodych ludzi podczas nauki, w wyszukiwaniu talentów podczas praktyk i staży oraz we wspieraniu rozwoju pracowników. Jednak pewna część Ekspertów sygnalizuje, że w 2030 r. migracja absolwentów poza Region się nie zmieni, argumentując to dalszym brakiem organizacji staży oraz złymi warunkami płacowymi w pierwszej pracy.

83 4. Wyniki badania metodą Delphi ZAUFANIE DO KOMPETENCJI REGIONALNYCH SPECJALISTÓW Stan opisany tezą 18 na rok 2010 Eksperci (85 osób) oceniali w skali od 1 do 5. W rundzie I średnio na wartość 2,95, w rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła w niewielkim stopniu i wyniosła 3,01 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą 18, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 3,00. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 18. tezy badania Delphi W pierwszej i trzeciej rundzie 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.54.) stwierdzić można, że respondenci oceniali stan neutralnie. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie II i III tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie I takich Ekspertów było dwóch (wykres 4.55.).

84 84 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 18 Ponadto w rundzie I tylko jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą 18 na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci nie postrzegają tego stanu pozytywnie. Niepokój może budzić również fakt, że w trzeciej i drugiej rundzie żaden z Ekspertów nie przyznał oceny najwyższej. Eksperci komentowali stan opisany tezą w 2010 raczej negatywnie, argumentując to: brakiem odpowiedniej liczby doświadczonych specjalistów oraz ekspertów, brakiem zaufania do lokalnych ekspertów, częstym korzystaniem z usług ekspertów spoza Regionu i z zagranicy, brakiem możliwości skorzystania z usług lokalnych ekspertów i specjalistów z powodu długich terminów oczekiwania, promowaniem specjalistów zagranicznych i spoza Regionu, a brakiem promocji lokalnych ekspertów, brakiem odpowiedniej wiedzy i doświadczenia wśród lokalnych specjalistów. Eksperci wypowiadali się również pozytywnie odnośnie kompetencji regionalnych specjalistów, podając następujące argumenty: firmy wolą specjalistów dobrze znających własny Region, niż ekspertów teoretyków spoza Regionu działających na terenie całego kraju, duże zaufanie do lokalnych ekspertów wśród MSP, coraz większe sukcesy lokalnych specjalistów.

85 4. Wyniki badania metodą Delphi 85 Jednakże ci sami Eksperci, oceniając stan opisany tezą 18 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, na co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.56.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 18. tezy badania Delphi Swoje stanowisko odnośnie prognozy stanu na 2030 r. Eksperci argumentowali: wzrostem znaczenia Regionu oraz wzrostem jego rozwoju, co spowoduje nieznaczną poprawę zaufania do lokalnych specjalistów, wzrostem poziomu kompetencji ekspertów, co spowoduje większe zaufanie do nich samych, przewidywanym większym naciskiem na promowanie specjalistów regionalnych, dzięki czemu wzrośnie świadomość ich możliwości, a to wykreuje zaufanie ZAUFANIE DO INSTYTUCJI ADMINISTRACJI (PAŃSTWOWEJ, SAMORZĄDOWEJ) Stan opisany tezą 19 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I na wartość 2,41. W rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła w niewielkim stopniu i wyniosła 2,44 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III

86 86 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Eksperci (57 osób) ponownie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, a średnia ich ocen wynosiła 2,37. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 19. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniała stan w 2010 r. na ocenę 1 lub 2, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, iż 3/4 badanej grupy przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk, biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 2 (wykres 4.57.), stwierdzić można, że respondenci oceniali stan zaufania do instytucji administracji (państwowej, samorządowej) jako mało satysfakcjonujący. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 2 i 3. W rundzie I aż 11 Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II notę jeden przyznało 7 Ekspertów, a w rundzie III takich Ekspertów było 8 (wykres 4.58.). Ponadto w rundzie I tylko jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci nie postrzegają tego stanu pozytywnie. Niepokój może budzić również fakt, że w drugiej i trzeciej rundzie żaden z Ekspertów nie przyznał oceny najwyższej.

87 4. Wyniki badania metodą Delphi 87 Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 19 Swój brak zaufania do instytucji państwowych i samorządowych Eksperci uzasadniali następującymi argumentami: bardzo niski poziom kompetencji urzędników, wysoki poziom biurokracji, przekonanie o korupcji w instytucjach opisanych w tezie 19, skomplikowane procedury prawne, brak pomocy ze strony instytucji administracji publicznej, upolitycznienie administracji publicznej. Jednakże Eksperci oceniając stan opisany tezą 19 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.59.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi. Swoją ocenę stanu na 2030 rok Eksperci argumentowali: wzrostem zaufania do organów administracji publicznej, który będzie spowodowany rozwojem gospodarczym Regionu, wzrostem zaufania dzięki bardzo dużemu spadkowi korupcji w instytucjach administracji publicznej, zmniejszeniem biurokracji w organach administracji państwowej i samorządowej, wprowadzeniem nowych rozwiązań systemowych, wprowadzeniem młodej kadry do instytucji administracyjnych, co spowoduje poprawę ich działania oraz wzrost zaufania wśród społeczeństwa.

88 88 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 19. tezy badania Delphi WZAJEMNE ZAUFANIE PRZEDSIĘBIORCÓW Stan opisany tezą 20 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,41. W rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła i wyniosła 2,53 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu wzajemnego zaufania przedsiębiorców, co spowodowało, że ich średnia ocena wyniosła 2,44. We wszystkich 3 rundach 1/4 uczestników badania oceniała stan w 2010 r. na ocenę 1 lub 2, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która w rundzie I wynosiła 2, a w rundzie II i III wyniosła 3 (wykres 4.60.), można stwierdzić, że respondenci oceniali stan bardzo ostrożnie. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej wartości pięciostopniowej skali ocen. W rundzie I aż 9 Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II i III notę jeden przyznało 6 Ekspertów (wykres 4.61.). Niepokój może budzić fakt, że w żadnej z rund ani jeden Ekspert nie przyznał oceny najwyższej (5).

89 4. Wyniki badania metodą Delphi 89 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 20. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 20

90 90 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Raczej niski poziom zaufania między przedsiębiorcami Eksperci argumentują tym, że przedsiębiorcy traktują siebie wzajemnie jak konkurentów, a nie partnerów. Uważają również, że wpływ na takie zachowanie ma obecny kryzys ekonomiczno-gospodarczy. Niektórzy Eksperci sądzą też, że zaczynają się budować sieci powiązań gospodarczych, w których mimo istniejącej konkurencji podejmowane są wspólne przedsięwzięcia uzgadnia się cele i wspólnie buduje strategię rozwoju. Wzmacnia to wzajemne zaufanie, choć proces ten przebiega bardzo wolno. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 20 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.62.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 20. tezy badania Delphi Argumentując taką ocenę prognozy stanu na 2030 rok, Eksperci uważają, że nie da się przewidzieć do końca, czy wzajemna konkurencyjność między przedsiębiorcami spowoduje wzrost czy też spadek wzajemnego zaufania. Sądzą jednakże, że bardziej możliwy będzie wzrost zaufania w mikro oraz małych przedsiębiorstwach, ponieważ łącząc się będą chciały wspólnymi siłami konkurować z większymi od siebie. Eksperci uważają również, że wzrost zaufania będzie ujawniał się wśród tzw. sprawdzonych partnerów. Mogą się w związku z tym pojawić tendencje do pielęgnowania już istniejących relacji gospodarczych oraz zwiększona troska o reputację. Spodziewane jest bardzo duże nasycenie rynku i zacieranie się granic globalnej gospodarki.

91 4. Wyniki badania metodą Delphi CHĘĆ WSPÓŁDZIAŁANIA Z NAJLEPSZYMI PODMIOTAMI GOSPODARCZYMI Stan opisany tezą 21 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,13. W rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła i wyniosła 3,37 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 3,33. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 21. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.63.) stwierdzić można, że respondenci oceniali neutralnie chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny. W rundzie III tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie I i II takich Ekspertów było dwóch (wykres 4.64.). Ponadto w rundzie I

92 92 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber tylko jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą 20 na ocenę maksymalną (5) w rundzie II takich Ekspertów było czterech, a w rundzie III trzech. Wskazuje to, że Eksperci zjawiska chęci współpracy z najlepszymi podmiotami gospodarczymi nie ocenili dobrze lub bardzo dobrze. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 21 Eksperci swoje oceny komentują następująco: brak świadomości wśród przedsiębiorców co do znaczenia czerpania wzorców od najlepszych, brak znajomości form i zasad współpracy z najlepszymi podmiotami gospodarczymi, chęć współpracy z liderami gospodarczymi wynika z korzyści, jakie firmy mniej rozwinięte spodziewają się uzyskać podczas trwania takich powiązań, brak chęci współpracy ze strony liderów gospodarczych, strach przed największymi podmiotami gospodarczymi. W opinii Ekspertów można zauważyć pewną sprzeczność z jednej strony dostrzegają oni szansę, jaką dla firm z sektora MSP stwarza kooperacja z liderami w branży, z drugiej strony ich opinie wyrażają poczucie zagrożenia typowe dla współpracujących podmiotów o nierównym potencjale, ponieważ w takich relacjach może pojawić się zjawisko utraty niezależności prowadzonej działalności gospodarczej przez przedsiębiorstwa o niskim potencjale.

93 4. Wyniki badania metodą Delphi 93 Eksperci oceniając stan opisany tezą 21 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, na co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.65.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 21. tezy badania Delphi Eksperci argumentują, że współpraca z najlepszymi podmiotami gospodarczymi spowoduje rozwój małych i średnich przedsiębiorstw, a poza tym liderzy gospodarczy zauważą, że z takiej współpracy z mniejszymi podmiotami gospodarczymi będą mogli czerpać wiele korzyści również dla siebie. Eksperci sądzą także, że współpraca z najlepszymi podmiotami gospodarczymi będzie prowadziła do przepływu wiedzy, zbierania różnych doświadczeń, rozwoju technologii i kapitału ludzkiego POZIOM WIEDZY O KORZYŚCIACH ZE WSPÓŁPRACY Z INNYMI PODMIOTAMI GOSPODARCZYMI Stan opisany tezą 22 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,58. W rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła i wyniosła 2,65 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,63.

94 94 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 22. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 22

95 4. Wyniki badania metodą Delphi 95 We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 3, 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.66.) stwierdzić można, że respondenci oceniali neutralnie poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie III czterech Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie I i II takich Ekspertów było trzech (wykres 4.67.). W żadnej z trzech rund ani jeden Ekspert nie ocenił stanu opisanego tezą 22 na ocenę maksymalną (5). Wskazuje to, że Eksperci co najwyżej dobrze oceniają poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi. Eksperci argumentując swoje oceny stwierdzili, że świadomość korzyści ze współpracy między podmiotami gospodarczymi istnieje raczej tylko w dużych firmach. Bardzo mała jest wiedza o tym w sferze MSP. Eksperci uważają również, że brak wiedzy na ten temat wywodzi się z obaw przed otwartością i pokazaniem własnych słabości. Eksperci sądzą, że brak wiedzy o korzyściach ze współpracy jest spowodowany brakiem informacji o nich. Część Ekspertów stwierdza jednak, że taka wiedza jest dostępna, ale tylko i wyłącznie tam, gdzie podmioty gospodarcze widzą cel ekonomiczny. Padły również opinie, że kryzys gospodarczy spowodował, że część przedsiębiorstw zaczyna dostrzegać korzyści ze współpracy opartej na wiedzy. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 22. tezy badania Delphi

96 96 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Eksperci, oceniając stan opisany tezą 22 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.68.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Eksperci swoje oceny argumentują następująco: powstanie coraz większa liczba klastrów oraz zaistnieje intensywna współpraca między podmiotami gospodarczymi w oparciu o wiedzę, będzie duży nacisk na promocję korzyści ze współpracy między podmiotami gospodarczymi, duża konkurencja na rynku spowoduje poszukiwanie wiedzy o korzyściach ze wzajemnej współpracy między podmiotami gospodarczymi POZIOM WIEDZY O ZAGROŻENIACH WE WSPÓŁPRACY Z INNYMI PODMIOTAMI GOSPODARCZYMI Stan opisany tezą 23 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I i III średnio na wartość 2,77. W rundzie II średnia ocena tego stanu wzrosła i wyniosła 2,82 (67 Ekspertów). Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 23. tezy badania Delphi

97 4. Wyniki badania metodą Delphi 97 We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 3, 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.69.) stwierdzić można, że respondenci oceniali wiedzę o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi na poziomie dostatecznym. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I i III trzech Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II takich Ekspertów było dwóch (wykres 4.70.). Ponadto w rundzie I tylko trzech Ekspertów oceniło stan opisany tezą 23 na ocenę maksymalną (5) w rundzie II i III takich Ekspertów było dwóch. Wskazuje to, że Eksperci nie opisują tego stanu pozytywnie. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 23 Eksperci argumentują takie oceny tym, że w przedsiębiorstwach zagrożenie we współpracy z innym podmiotami gospodarczymi postrzegane jest przez pryzmat konkurencji cenowej lub kradzieży intelektualnej. Padły również zdania ze strony Ekspertów, że firmy nie badają swojego otoczenia. Eksperci uważają także, że przedsiębiorcom brak jest wiedzy od strony procesowej, prawnej i finansowej.

98 98 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Taka sytuacja powoduje, że przedsiębiorcy nie potrafią radzić sobie z zagrożeniami ze strony innych podmiotów gospodarczych. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 23 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.71.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 23. tezy badania Delphi Tak ostrożne oceny perspektyw na rok 2030 Eksperci argumentują tym, że nieznacznie poprawi się wiedza o zagrożeniach związanych ze współpracą z innymi podmiotami gospodarczymi, szczególnie z dziedziny nauk ekonomicznych i prawnych. Eksperci uważają również, że poprawa ta nastąpi, ponieważ będzie coraz więcej szkoleń związanych z tematem postawionej tezy. Wielu Ekspertów sądzi, że w tak długiej perspektywie czasu firmy staną się coraz bardziej profesjonalne, co pozwoli ocenić wyżej poziom wiedzy na temat zagrożeń wynikających ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi. Eksperci pominęli w swoich komentarzach fakt kreowania przez przedsiębiorstwa zwłaszcza usługowe coraz to nowych zachowań rynkowych nieujętych w prawie. Ich skutki nie są jeszcze do końca rozpoznane, zwłaszcza w długim horyzoncie czasu. Bardzo pożądana z perspektywy Regionu współpraca może prowadzić do dominacji, wzajemnego wyniszczania się i wielu innych negatywnych zjawisk, które nie mają nic wspólnego z partnerskim współdziałaniem.

99 4. Wyniki badania metodą Delphi ODDZIAŁYWANIE PODMIOTU DOMINUJĄCEGO NA ROZPOWSZECHNIANIE WIEDZY W SIECI GOSPODARCZEJ Stan opisany tezą 24 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,89. W rundzie II średnia ocena oddziaływań podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej wzrosła i wyniosła 2,97 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III (57 osób) średnia ich ocen wyniosła 2,98. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 24. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. notą nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.72.) stwierdzić można, że respondenci oceniali neutralnie stan oddziaływań podmiotów dominujących na rozpowszechnianie wiedzy w sieciach gospodarczych. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół noty 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. We wszystkich trzech rundach

100 100 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1) (wykres 4.73.). Ponadto w żadnej z trzech rund ani jeden Ekspert nie ocenił stanu opisanego tezą 24 na ocenę maksymalną (5). Wskazuje to, że Eksperci nie postrzegają pozytywnie oddziaływań podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 24 Argumenty Ekspertów do tak ostrożnie stawianych ocen są następujące: przedsiębiorcy postrzegają dzielenie się wiedzą jako zagrożenie, rozpowszechnianie wiedzy w sieciach gospodarczych jest ograniczone mentalnością samych przedsiębiorców, niezbyt skłonnych dzielić się swoimi doświadczeniami, przedsiębiorstwa chcą pozyskać tylko i wyłącznie wtedy wiedzę od dominujących podmiotów gospodarczych, jeżeli widzą w tym korzyści finansowe, przedsiębiorcy dopiero uczą się zarządzać wiedzą przekazywaną przez liderów gospodarczych (w chwili obecnej nie umieją jej dobrze wykorzystać). Eksperci, oceniając stan opisany tezą 24 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres 4.74.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi.

101 4. Wyniki badania metodą Delphi 101 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 24. tezy badania Delphi Eksperci uważają, że w 2030 r. dominujące podmioty gospodarcze będą decydować, komu udostępnią swoją wiedzę, natomiast podmioty, które tę wiedzę otrzymają, będą już umiały nią zarządzać i w pełni wykorzystywać. Eksperci pominęli w swoich komentarzach fakt konieczności lub mimowolnego dzielenia się wiedzą w sytuacji współpracy w sieciach dostaw, podejmowania wspólnych przedsięwzięć lub zawierania aliansów mających na celu konkretne oddziaływania na otoczenie ODDZIAŁYWANIE WSPÓLNYCH PRZEDSIĘWZIĘĆ REALIZOWANYCH PRZEZ RÓŻNE PODMIOTY GOSPODARCZE NA ROZPOWSZECHNIANIE WIEDZY Stan opisany tezą 25 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,75. W rundzie II średnia ocena tego stanu nieznacznie wzrosła i wyniosła 2,78 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) niewiele zmodyfikowali swoje noty, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,79. We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła oddziaływania wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnienie wiedzy w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozo-

102 102 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber stali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.75.) stwierdzić można, że respondenci oceniali dostatecznie oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć na rozpowszechnianie wiedzy. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 25. tezy badania Delphi Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 2 i 3. W I rundzie dwóch Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1) (wykres 4.76.), natomiast w rundzie II i III taką ocenę przyznał tylko jeden Ekspert. Ponadto w żadnej z trzech rund ani jeden Ekspert nie ocenił oddziaływania wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnienie wiedzy na ocenę maksymalną (5). Wskazuje to, że Eksperci nie opisują tego stanu pozytywnie. W przypadku tezy 25 (Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy) opinia Ekspertów podzieliła się na dwie: część Ekspertów uważa, że w Wielkopolsce można zauważyć coraz więcej wspólnych inicjatyw w zakresie rozpowszechniania wiedzy i dobrych praktyk zwłaszcza w zakresie współpracy instytucji otoczenia biznesu, natomiast inni Eksperci uważają, że z powodu obawy przed konkurencją takie inicjatywy nie mają miejsca, bądź występują w ograniczonym stopniu. Dzieje się tak

103 4. Wyniki badania metodą Delphi 103 dlatego, ponieważ przedsiębiorstwa dbając o własne wyniki (w tym zyski), nie chcą wspomagać swoją wiedzą konkurencji. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 25 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 25. tezy badania Delphi

104 104 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Jednakże Eksperci, oceniając stan opisany tezą 25 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości średniej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.77.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Tak optymistyczny scenariusz Eksperci argumentują tym, że jakikolwiek postęp (np. technologiczny) w perspektywie roku 2030 będzie wymuszał przepływ wiedzy między przedsiębiorstwami. Eksperci uważają również, że dzięki temu, że małe podmioty gospodarcze będą się łączyć i prowadzić wspólne projekty, wiedza między nimi będzie transferowana, a docelowo przekazywana również na zewnątrz ODDZIAŁYWANIE SIECI GOSPODARCZEJ NA PRZEKAZ SPRAWDZONEJ WIEDZY Stan opisany tezą 26 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,75. W rundzie II średnia ocena tego stanu nieznacznie wzrosła i wyniosła 2,76 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,66. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 26. tezy badania Delphi

105 4. Wyniki badania metodą Delphi 105 We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.78.) stwierdzić można, że respondenci oceniali jako dostateczne oddziaływania sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 2 i 3. W I rundzie trzech Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1) (wykres 4.79.), natomiast w rundzie II i III taką ocenę przyznało aż czterech Ekspertów. Ponadto w rundzie I dwóch Ekspertów oceniło stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5), a w rundzie II i III tylko jeden Ekspert. Wskazuje to, że Eksperci są raczej bardzo ostrożni w swoich ocenach stanu oddziaływań sieci gospodarczych na przekaz sprawdzonej wiedzy. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 26 Eksperci, argumentując swoje oceny, wskazali, że sieci gospodarcze w Wielkopolsce funkcjonują stosunkowo krótko. Z tego względu nie mają jeszcze dobrze wykształconej umiejętności i mechanizmów przekazu (transferu) wiedzy. Jednakże Eksperci sugerują, że przetrwanie sieci gospodarczych na rynku zależy od umiejętności budowania relacji bazujących na transferze wiedzy.

106 106 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Eksperci, oceniając stan opisany tezą 26 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.80.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Eksperci uważają, że transfer wiedzy w sieciach gospodarczych będzie występował intensywnie, ponieważ do roku 2030 sieci, które powstały kilka lat wcześniej, zdążą się już nauczyć, w jaki sposób dzielić się wiedzą z innymi. Będzie to dla sieci gospodarczych warunek konieczny, aby przetrwać. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 26. tezy badania Delphi Eksperci zwracają tym samym uwagę na tzw. cykl życia sieci, która funkcjonuje inaczej w fazie zaistnienia, formowania, osiągnięć (sukcesu) i rozwiązywania AKCEPTACJA SPOŁECZNA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI I GOTOWOŚĆ WSPIERANIA JEJ Stan opisany tezą 27 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,14. W rundzie II średnia ocena tego stanu nieznacznie się obniżyła i wyniosła 3,13 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) obniżyli swoje oceny dotyczące akceptacji społecznej przedsiębiorczości i gotowości wspierania jej, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 3,02.

107 4. Wyniki badania metodą Delphi 107 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 27. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 27

108 108 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber W rundzie I i II 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. W rundzie III 1/4 uczestników badania oceniła stan na ocenę nie wyższą niż 2, a pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.81.) stwierdzić można, że respondenci oceniali stan akceptacji społecznej przedsiębiorczości i gotowości wspierania jej na poziomie dostatecznym. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny, spośród tych, które mogli przyznać. We wszystkich trzech rundach dwóch Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1) (wykres 4.82.). Ponadto w rundzie II jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą 27 na ocenę maksymalną (5), natomiast w rundzie I i III żaden z Ekspertów nie przyznał maksymalnej oceny. Wskazuje to, że Eksperci są raczej bardzo ostrożni w swoich ocenach. Większość Ekspertów w swoich komentarzach podkreślał, że akceptacja społeczna wobec przedsiębiorczości w Wielkopolsce istnieje, jednak gorzej jest z gotowością do wspierania jej. Argumentowali to tym, że nadal istnieje wśród ludzi stereotyp, iż sukces w biznesie opiera się na oszustwie. Dlatego też Eksperci sugerowali, aby już na poziomie gimnazjalnym (na przedmiocie przedsiębiorczość) edukować Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 27. tezy badania Delphi

109 4. Wyniki badania metodą Delphi 109 młodych ludzi na temat konieczności wspierania przedsiębiorczości i pokazywać (jako wzorce) etyczne działania biznesowe. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 27 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.83.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Eksperci argumentowali tak dobre oceny tym, że w przyszłości: będzie jeszcze większa akceptacja społeczna przedsiębiorczości, zwiększy się wspieranie przedsiębiorczości, a społeczeństwo Wielkopolski zrozumie, że dzięki temu poprawi swój status materialny oraz społeczny, środowisko otoczenia biznesu będzie promować pozytywne przykłady działań przedsiębiorcy na rzecz społeczeństwa, młode społeczeństwo będzie bardziej wyedukowane w tematyce przedsiębiorczości AKCEPTACJA SPOŁECZNA INNOWACYJNOŚCI I GOTOWOŚĆ WSPIERANIA JEJ Stan opisany tezą 28 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili, w skali od 1 do 5, w rundzie I średnio na wartość 2,98. W rundzie II średnia ocena tego stanu podwyższyła się i wyniosła 3,06 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) podnieśli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, a średnia ich ocen wyniosła 3,14. W rundzie II i III 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. W rundzie I 1/4 uczestników badania oceniła stan akceptacji społecznej innowacyjności i gotowość wspierania jej w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2 pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.84.) stwierdzić można, że respondenci oceniali stan akceptacji społecznej innowacyjności i gotowości wspierania jej jako dostateczny. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I i II dwóch Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie III najniższą ocenę dał tylko jeden Ekspert (wykres 4.85.). Ponadto we wszystkich trzech rundach jeden Ekspert ocenił stan opisany tezą 28 na ocenę maksymalną (5). Wskazuje to, że Eksperci byli

110 110 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber raczej bardzo ostrożni w swoich ocenach stanu akceptacji społecznej dla innowacyjności i gotowości wspierania jej. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 28. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 28

111 4. Wyniki badania metodą Delphi 111 Eksperci uważają, że innowacyjność postrzegana jest ciągle jako zagrożenie dla już istniejących rozwiązań obowiązujących na rynku, a produkt innowacyjny niejednokrotnie kojarzy się jako droższy od klasycznego i niekoniecznie lepszy. Dlatego też Eksperci stwierdzają, że społeczeństwo w Wielkopolsce nadal nie jest dostatecznie świadome istoty innowacyjności, przez co nie jest gotowe, by ją wspierać. Padały również opinie, że Wielkopolanie są zbyt konserwatywni, aby popierać innowacyjność. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 28 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.86.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 28. tezy badania Delphi Eksperci argumentowali tak wysokie oceny tym, że do 2030 r. kolejne pokolenie Wielkopolan zastąpi obecne, co spowoduje, iż wdrażanie innowacyjnych produktów będzie miało inne poparcie. Do tego czasu społeczeństwo wykreuje swój stosunek do innowacyjności i oceni korzyści, jakie ona daje. Spodziewać się można wypracowania pewnych zasad dotyczących cyklu innowacyjności, które pogodzą dążenia biznesowe z pędem ku nowoczesności i dobrobytem społecznym, respektując formułę zrównoważonego rozwoju.

112 112 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber DOSTĘPNOŚĆ INTERNETU Stan opisany tezą 29 na rok 2010 Eksperci ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I (85 osób) i II (67 osób) średnio na wartość 3,62. W rundzie III średnia ocena tego stanu nieznacznie się podwyższyła i wyniosła 3,63 (57 Ekspertów). Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 29. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 4 (wykres 4.87.) stwierdzić można, że respondenci oceniali stan dostępności Internetu w 2010 r. jako dobry. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 4, czyli powyżej środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. We wszystkich trzech rundach badań ani jeden Ekspert nie przyznał oceny minimalnej (1) (wykres 4.88.). Ponadto w rundzie I aż sześciu Ekspertów oceniło stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5) w rundzie II takich Ekspertów było czterech, a w rundzie III trzech. Wskazuje to, że Eksperci pozytywnie ocenili stan opisany tezą.

113 4. Wyniki badania metodą Delphi 113 Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 29 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 29. tezy badania Delphi

114 114 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Eksperci podzielili się pod względem swojej argumentacji; z jednej strony pojawiły się bardzo pozytywne opinie, mówiące że: prawie wszystkie firmy w Regionie używają Internetu, następuje bardzo szybki rozwój łączy internetowych szerokopasmowych przy wsparciu funduszy unijnych. Z drugiej strony niektórzy Eksperci zwrócili uwagę na: ciągle zbyt wysokie ceny za dostępność do Internetu, brak wsparcia władz lokalnych w rozwoju Internetu szerokopasmowego na terenie dużych miast w województwie wielkopolskim. Jednakże Eksperci, oceniając stan opisany tezą 29 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości średniej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 6 (wykres 4.89.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ). Tak bardzo optymistyczne oceny dla prognozy stanu na rok 2030 Eksperci argumentowali następująco: Internet będzie ogólnodostępny dla wszystkich w każdym miejscu Wielkopolski (będzie w każdym gospodarstwie domowym i firmie), ceny za Internet znacznie się obniżą dzięki zmniejszeniu kosztów technologicznych, zwiększy się przepustowość łączy internetowych POWSZECHNOŚĆ STOSOWANIA TECHNOLOGII TELEINFORMATYCZNEJ W DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ Stan opisany tezą 30 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,34. W rundzie II średnia ocena tego stanu podwyższyła się i wyniosła 3,44 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III (57 osób) osiągnęła wartość 3,42. We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk, biorąc pod uwagę również wartość mediany, która w rundzie I wynosiła 3, natomiast w rundzie II i III uległa zmianie i wyniosła 4 (wykres 4.90.), stwierdzić można, że respondenci dobrze oceniali powszechność stosowania technologii teleinformatycznych w działalności gospodarczej. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. We wszystkich trzech rundach ani jeden

115 4. Wyniki badania metodą Delphi 115 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 30. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 30

116 116 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Ekspert nie przyznał oceny minimalnej (1) (wykres 4.91.). Ponadto w rundzie I czterech Ekspertów oceniło stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5) w rundzie II takich Ekspertów było dwóch, natomiast w trzeciej rundzie żaden Ekspert nie przyznał maksymalnej oceny. Wskazuje to, że Eksperci są raczej bardzo ostrożni w swoich ocenach powszechności stosowania technologii teleinformatycznych w działalności gospodarczej. Eksperci uważają, że stosowanie technologii teleinformatycznych można zaobserwować w dużych przedsiębiorstwach, natomiast w małych i średnich stan ten pozostawia jeszcze bardzo wiele do życzenia. Zdaniem Ekspertów wykorzystanie tych technologii sprowadza się jedynie do wymiany ofert przy pomocy poczty elektronicznej, a brakuje tzw. platform e-biznesowych. Ponadto Eksperci zwrócili uwagę na fakt, że koszt wprowadzenia do firm zaawansowanych technologii teleinformatycznych jest obecnie bardzo wysoki, a wiele przedsiębiorstw nie stać na taki wydatek. Eksperci uważają również, że na terenie Wielkopolski bardzo dobrze rozwinięta jest sieć telefonii komórkowej. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 30 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która w rundzie I i II wyniosła 6 ( wyraźnie się poprawi ), natomiast w rundzie III obniżyła się i jej wartość wyniosła 5 ( poprawi się ) (wykres 4.92.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ). Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 30. tezy badania Delphi

117 4. Wyniki badania metodą Delphi 117 Tak pozytywną ocenę prognozy stanu na rok 2030 Eksperci argumentowali tym, że stosowanie technologii teleinformatycznych w firmach stanie się powszechną praktyką, ponieważ przedsiębiorstwa nie będą chciały odbiegać standardami od konkurencji. Poza tym Eksperci uważają, że wprowadzanie technologii teleinformatycznych do firmy będzie w przyszłości łatwiejsze, ponieważ obniżą się koszty, a pracownicy będą w zakresie ich użytkowania bardzo dobrze wykształceni. Zdaniem Ekspertów wprowadzenie nowoczesnych technologii teleinformatycznych zmniejszy koszty prowadzenia działalności gospodarczej KSZTAŁCENIE W MIEJSCU PRACY (INNE NIŻ STUDIA I SZKOLENIA) Stan opisany tezą 31 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,78. W rundzie II średnia ocena tego stanu podwyższyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,82 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie minimalnie podnieśli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,84. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 31. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, iż 3/4 badanej gru-

118 118 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber py Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie trzy rundy i wynosiła 3 (wykres 4.93.) stwierdzić można, że respondenci oceniali jako dostateczny stan kształcenia w miejscu pracy w roku Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II i III takich respondentów było dwóch (wykres 4.94.). Ponadto w żadnej z rund Eksperci nie ocenili stanu opisanego tezą na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci dostrzegają jeszcze lukę w zakresie kształcenia w miejscu pracy. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 31 Swoje raczej niskie oceny Eksperci argumentowali tym, że pracodawcy bardzo często postrzegają kształcenie w miejscu pracy jako dodatkowy koszt lub zagrożenie i dlatego większość z nich nie jest zainteresowana odrywaniem pracowników od codziennych obowiązków. Poza tym pracodawcy uważają, że kształcenie swojej kadry nie jest dla nich dobrą inwestycją. Eksperci jednak sądzą, że firmy na terenie Wielkopolski szczególnie te z kapitałem zagranicznym kształcą swoich pracowników za pomocą platform e-learningowych. Sugerują, by takie praktyki zacząć również wprowadzać do przedsiębiorstw z kapitałem polskim.

119 4. Wyniki badania metodą Delphi 119 Eksperci, oceniając stan kształcenia w miejscu pracy w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości średniej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.95.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 31. tezy badania Delphi Zdaniem Ekspertów, sytuacja opisana tezą znacznie się poprawi w 2030 r., ponieważ: przedsiębiorstwa wprowadzą platformy e-learningowe, a pracownicy będą mieli nawyk korzystania z nich (z czasów obowiązkowej edukacji), co w dłuższej perspektywie zmniejszy koszty szkoleń pracowników, większość firm wprowadzi do swoich przedsiębiorstw szkolenia przy pomocy coachingu lub mentoringu, skala organizowanych praktyk i staży dla uczniów i studentów spowoduje, że przedsiębiorstwa będą mogły wybierać i dobierać kadrę z grona osób znających realia firmy, pracodawcy zaczną dostrzegać zyski z inwestowania w swoją kadrę pracowniczą.

120 120 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber ZNACZENIE ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA WYNIKI WŁASNEJ PRACY JAKO PODSTAWA BUDOWANIA RELACJI GOSPODARCZYCH Stan opisany tezą 32 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili, w skali od 1 do 5, w rundzie I średnio na wartość 2,77. W rundzie II (67 Ekspertów) i III (57 osób) średnia ocena tego stanu podwyższyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,84. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 32. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawy budowania relacji gospodarczych w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 2, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny 3, 4 lub 5. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres 4.96.) stwierdzić można, że respondenci oceniali stan opisany tezą 32 jako dostateczny. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół oceny 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie II i III tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie I żaden z respondentów nie wystawił oceny minimalnej (wykres 4.97.). Ponadto w rundzie III żaden

121 4. Wyniki badania metodą Delphi 121 z Ekspertów nie ocenił stanu opisanego tezą na ocenę maksymalną (5). Natomiast w rundzie I i II takich Ekspertów było dwóch co wskazuje, że respondenci nie przypisują istotnego znaczenia odpowiedzialności za wyniki własnej pracy i w sposób neutralny traktują je jako podstawę budowania relacji gospodarczych. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 32 Do postawienia takich, a nie innych ocen dla stanu opisanego tezą 32 na rok 2010 Ekspertów skłoniły zaobserwowane przez nich zjawiska, takie jak: duża rotacja pracowników w firmach, brak w przedsiębiorstwach mechanizmów, które motywowałyby pracowników do jak najlepszego wykonywania pracy, brak w przedsiębiorstwach podziałów zadań, uprawnień oraz odpowiedzialności, co sprzyja zachowaniom nieetycznym, a nawet czasem bezprawnym, wnoszenie do firm przez młode pokolenie nawyków niedbalstwa. Jednakże Eksperci, oceniając stan opisany tezą 32 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres 4.98.) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się.

122 122 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 32. tezy badania Delphi Eksperci argumentowali swoje oceny tym, że wzrost odpowiedzialności za własną pracę będzie zależał w 2030 r. od stymulowania relacji gospodarczych. Dobre relacje gospodarcze spowodują, że pracodawcy będą chętniej wynagradzali dobrych pracowników np. premiami finansowymi. Pracodawcy będą w dużym stopniu kłaść nacisk na jakość pracy, aby być konkurencyjnymi w stosunku do innych, będą w większym stopniu kontrolować pracę wykonaną przez podwładnych. Warto zauważyć, że bez nawyku odpowiedzialnego i starannego wykonywania każdej podjętej pracy lub działalności, trudno jest budować relacje zaufania, które stanowią podstawę kreowania kapitału społecznego SZACUNEK DLA KLIENTA Stan opisany tezą 33 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,13. W rundzie II średnia ocena tego stanu podniosła się w niewielkim stopniu i wyniosła 3,19 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 3,14. We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła stan w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała noty niższe niż 4. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę

123 4. Wyniki badania metodą Delphi 123 również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie trzy rundy i wynosiła 3 (wykres 4.99.) stwierdzić można, że respondenci oceniali szacunek dla klienta jako dostateczny. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 33. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 33

124 124 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I tylko dwóch Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II i III najniższą ocenę dał tylko jeden Ekspert (wykres ). Ponadto w rundzie I i II tylko dwóch Ekspertów oceniło stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5), a w rundzie III tylko jeden. Wskazuje to, że Eksperci byli raczej bardzo ostrożni w swoich ocenach dotyczących szacunku dla klienta. Eksperci argumentowali swoje oceny tym, że wśród przedsiębiorców brakuje świadomości co do zależności końcowego wyniku od partnerskiego traktowania klienta. Respondenci uważają również, że szacunek do klienta rośnie, ponieważ konkurencja na rynku jest coraz większa, a klient chętniej skorzysta z usług przedsiębiorstwa, które odnosi się do niego z należytym respektem. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 33 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres ) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 33. tezy badania Delphi Zdaniem Ekspertów szacunek dla klienta w roku 2030 poprawi się, ponieważ na rynku będzie bardzo duża konkurencja wręcz walka o klienta, bowiem da o sobie znać niż demograficzny. Eksperci uważają również, że do roku 2030 poprawi się

125 4. Wyniki badania metodą Delphi 125 bardzo obsługa posprzedażowa klientów, co również może być postrzegane w kategoriach szacunku dla klienta MOŻLIWOŚĆ PIĘTNOWANIA PATOLOGICZNYCH ZACHOWAŃ W RELACJACH BIZNESOWYCH Stan opisany tezą 34 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,30. W rundzie II średnia ocena tego stanu podwyższyła się w niewielkim stopniu i wyniosła 2,35 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) minimalnie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,34. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 34. tezy badania Delphi We wszystkich 3 rundach 1/4 uczestników badania oceniała stan w 2010 r. na ocenę 1 lub 2 pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 2 (wykres ) stwierdzić można, że respondenci nisko oceniają możliwości piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych.

126 126 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 2. W rundzie I aż sześciu Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II i III notę jeden przyznało czterech Ekspertów (wykres ). Ponadto w żadnej z rund ani jeden Ekspert nie ocenił stanu opisanego tezą na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci opisują ten stan raczej w kategoriach negatywnych. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 34 Eksperci uważają, że w obecnej sytuacji prawnej nie ma prawie żadnych możliwości walki z patologicznymi zachowaniami w relacjach biznesowych. Poza tym możliwości, jakie są dostępne, zazwyczaj są płatne, a żaden z przedstawicieli biznesu nie chce ponosić kosztów z tytułu doznanej krzywdy. Dlatego też na nieetyczne zachowania w biznesie najczęściej brakuje reakcji i takie niewłaściwe postępowanie jest w większości akceptowane przez środowiska biznesowe jako swoista specyfika sytuacji. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 34 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się niewielkim optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 4 (wykres ) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 4 oznacza opinię nieznacznie się poprawi.

127 4. Wyniki badania metodą Delphi 127 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 34. tezy badania Delphi W opinii Ekspertów możliwości piętnowania patologicznych zachowań w biznesie poprawią się w niewielkim stopniu. Większość instytucji gospodarczych z otoczenia nadal prawdopodobnie będzie się bała piętnować patologię z obawy przed odwetem. Eksperci uważają, że jedyną szansą na poprawienie stanu w 2030 r. jest konkurencyjność pomiędzy przedsiębiorstwami, która wymusi niwelowanie nagannych działań DOPASOWANIE METOD I PROGRAMÓW KSZTAŁCENIA DO POTRZEB PRAKTYKI GOSPODARCZEJ Stan opisany tezą 35 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 2,45. W rundzie II średnia ocena tego stanu obniżyła się i wyniosła 2,28 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) podnieśli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 2,35. We wszystkich 3 rundach 1/4 uczestników badania oceniała stan w 2010 r. na ocenę 1 lub 2, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 2. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy przyznało oceny nie wyższe niż 3, pozostała część wystawiła oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, któ-

128 128 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber ra nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 2 (wykres ) stwierdzić można, iż respondenci oceniali negatywnie dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 35. tezy badania Delphi Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 35

129 4. Wyniki badania metodą Delphi 129 Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przyznane przez nich w każdej z rund oscylowały wokół not 2 i 3. W rundzie I aż pięciu Ekspertów przyznało ocenę minimalną (1), w rundzie II notę jeden przyznało dziewięciu Ekspertów, a w rundzie III ich liczba spadła do sześciu (wykres ). Ponadto w żadnej z rund ani jeden Ekspert nie ocenił stanu opisanego tezą na ocenę maksymalną (5), co wskazuje, że Eksperci nie postrzegają pozytywnie stanu dopasowania metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej. Eksperci jednogłośnie argumentowali swoje oceny tym, że wiedza przekazywana na uczelniach wyższych jest czysto teoretyczna i nie ma zastosowania w praktyce gospodarczej jedynym wyjątkiem, jaki wskazali, są uczelnie techniczne. Zdaniem Ekspertów na tych uczelniach sytuacja wygląda nieco lepiej, ale wymaga również dopracowania. Eksperci nie ustosunkowali się w swoich komentarzach do szkolnictwa średniego lub zawodowego. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 35. tezy badania Delphi Eksperci, oceniając stan opisany tezą 35 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres ) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się.

130 130 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Eksperci uważają, że wzrośnie świadomość znaczenia jakości i metod kształcenia adresowanego do poszczególnych sektorów gospodarki. Programy ramowe zostaną dostosowane w większości przypadków do potrzeb rynku, a współpraca między uczelniami i przedsiębiorstwami znacznie się zacieśni, co wywoła korzystne skutki. Ważną kwestią pozostaje przygotowanie do życia zawodowego człowieka, który jest gotów do samodzielnego uczenia się, doskonalenia zawodowego, a nawet zmiany kwalifikacji POZIOM PRZYGOTOWANIA NAUCZYCIELI I WYKŁADOWCÓW Stan opisany tezą 36 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili, w skali od 1 do 5, w rundzie I średnio na wartość 3,09. W rundzie II średnia ocena tego stanu nieznacznie się podwyższyła i wyniosła 3,10 (67 Ekspertów), a w rundzie III Eksperci (57 osób) ponownie nieznacznie podwyższyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 3,16. Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 36. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, natomiast pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów

131 4. Wyniki badania metodą Delphi 131 z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, a pozostała część przyznała oceny niższe niż 4. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres ) stwierdzić można, że respondenci ocenili poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców na dostateczny. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przyznane przez nich w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II i III najniższą ocenę dało już dwóch Ekspertów (wykres ). Ponadto w rundzie I tylko dwóch Ekspertów oceniło stan opisany tezą na ocenę maksymalną (5), a w rundzie II i III takich Ekspertów było trzech. Wskazuje to, że Eksperci są raczej bardzo ostrożni w swoich ocenach opisywanego stanu. Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 36 Uzasadniając swoje oceny, Eksperci zwracali uwagę przede wszystkim na brak przygotowania nauczycieli i wykładowców do uczenia praktycznego zastosowania prezentowanej wiedzy teoretycznej. Eksperci podawali następujące argumenty: przekazywana wiedza teoretyczna jest na poziomie dobrym, jednak brakuje wzbogacania zajęć przykładami z praktyki, co wynika z braku wiedzy praktycznej nauczycieli i wykładowców,

132 132 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber nauczyciele nie potrafią właściwie (metodycznie) przekazywać wiedzy, nie dokształcają się, brak nauczycieli akademickich, którzy mieliby praktykę zawodową w zakresie przedmiotu, którego uczą. Eksperci, oceniając stan opisany tezą 36 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości średniej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres ) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 36. tezy badania Delphi Zdaniem Ekspertów poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców akademickich znacznie się poprawi, ale pod warunkiem że zostanie wprowadzony rzetelny audyt, a dochody nauczycieli wzrosną. Eksperci uważają również, że nauczyciele akademiccy będą w przyszłości przekazywać wiedzę praktyczną, a nie tylko teoretyczną POZIOM PRZYGOTOWANIA TRENERÓW DO REALIZACJI SZKOLEŃ LUB INSTRUKTAŻU Stan opisany tezą 37 na rok 2010 Eksperci (85 osób) ocenili w skali od 1 do 5 w rundzie I średnio na wartość 3,28. W rundzie II średnia ocena tego stanu obniżyła się i wyniosła 3,24 (67 Ekspertów), natomiast w rundzie III Eksperci (57 osób) nieznacznie obniżyli swoje oceny dotyczące stanu opisanego tezą, co spowodowało, że średnia ich ocen wyniosła 3,23.

133 4. Wyniki badania metodą Delphi 133 Wykres Porównanie wyników stanu na rok 2010 dla 37. tezy badania Delphi We wszystkich trzech rundach 1/4 uczestników badania oceniła poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu w 2010 r. na ocenę nie wyższą niż 3, pozostali Eksperci przyznali oceny wyższe niż 3. Analiza ocen respondentów z trzech kwestionariuszy wskazuje, że 3/4 badanej grupy Ekspertów przyznało oceny wyższe niż 4, pozostała część przyznała oceny 4 lub 5. Na podstawie wartości obliczonych statystyk biorąc pod uwagę również wartość mediany, która nie uległa zmianie przez wszystkie rundy i wynosiła 3 (wykres ) stwierdzić można, że respondenci ocenili poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu jako dostateczny. Porównując odpowiedzi stałej grupy Ekspertów (57 osób), można zauważyć, że oceny przez nich przyznane w każdej z rund oscylowały wokół 3, czyli środkowej oceny spośród tych, które mogli przyznać. W rundzie I tylko jeden Ekspert przyznał ocenę minimalną (1), natomiast w rundzie II i III najniższą ocenę dało już dwóch Ekspertów (wykres ). Ponadto we wszystkich trzech rundach tylko dwóch Ekspertów oceniło stan opisany tezą 37 na ocenę maksymalną (5). Wskazuje to, że Eksperci są sceptyczni i dostrzegają sytuacyjność opisywanego stanu. Eksperci uważają, że w zakresie programów szkoleń brakuje jakichkolwiek standardów, a poza tym przygotowanie merytoryczne trenerów nie jest w żaden sposób weryfikowane. Zdaniem Ekspertów brakuje również takich trenerów, którzy posiadaliby wiedzę praktyczną przeważają raczej teoretycy. Kolejnym z argumentów respondentów było stwierdzenie, że jakość szkoleń w Wielkopolsce prezentuje raczej niski poziom.

134 134 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Wykres Rozkład ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 37 Wykres Porównanie wyników prognoz stanu na rok 2030 dla 37. tezy badania Delphi

135 4. Wyniki badania metodą Delphi 135 Eksperci, oceniając stan opisany tezą 37 w perspektywie przyszłości roku 2030, wykazali się optymizmem, co wskazuje wartość mediany, a więc wartości środkowej, która we wszystkich trzech rundach nie zmieniła się i wyniosła 5 (wykres ) w skali od 1 ( istotnie się pogorszy ) do 6 ( wyraźnie się poprawi ), gdzie ocena 5 oznacza opinię poprawi się. Eksperci swoje oceny argumentowali następująco: jakość szkoleń znacznie się poprawi, zostaną wyeliminowani trenerzy, którzy będą posiadać zbyt małą wiedzę lub umiejętności, aby uczyć, rynek wymusi pojawienie się trenerów, którzy będą praktykami, a nie teoretykami, zostanie wprowadzony system ciągłego dokształcania trenerów lub ich weryfikacji zawodowej. Powyższe opinie upoważniają do wnioskowania, że Eksperci postrzegają rozwój Regionu w kategoriach doskonalenia i eliminowania nieracjonalnych, nieefektywnych rozwiązań. BIBLIOGRAFIA [1] Ignatczyk W., Chromińska M., Statystyka. Teoria i zastosowanie, Wyd. WSB, Poznań [2] Kosma A., Musiałkiewicz J., Statystyka, Wyd. Ekonomik, Warszawa 2001.

136 136 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber

137 Karolina WERNER, Łukasz HADAŚ 5. ZMIENNOŚĆ OCEN EKSPERTÓW W TRAKCIE BADANIA DELPHI 5.1. ANALIZA ZMIENNOŚCI OCENY EKSPERTÓW DOTYCZĄCYCH STANU NA 2010 ROK Na podstawie analizy odpowiedzi Ekspertów polegających na ocenie w skali od 1 do 5 stanów opisanych 37 tezami na rok 2010, moderatorzy badania podjęli próbę wnioskowania dotyczącego zmiany ocen. Wykorzystano w tym celu wartości średnich arytmetycznych obliczone na podstawie ocen przyznanych w kolejnych rundach badania Delphi (tabela 5.1.). Na ich podstawie moderatorzy określili trendy w zmianach ocen Ekspertów (tabela 5.2.), które nazwano: zmienny wskazujący, że w drugiej lub trzeciej rundzie badania oceny respondentów zmalały lub wzrosły w stosunku do poprzedniej, wzrastający oznaczający, że w każdej następnej rundzie badania oceny Ekspertów rosły, malejący oceny Ekspertów w kolejnych rundach malały. Najczęściej wystąpił trend zmienny w przypadku 17 tez w rundzie II wystąpiła maksymalna wartość średniej arytmetycznej ocen Ekspertów w stosunku do rundy I i III, natomiast w przypadku trzech tez w rundzie środkowej wystąpiło minimum. Taka sytuacja dotyczyła następujących tez: 1. Inicjatywy proinnowacyjne w regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są kontynuowane z innych źródeł finansowania, 2. Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki, 9. Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie. W przypadku dziewięciu tez zauważyć można wyraźną tendencję spadkową w ocenie stanu na rok 2010, a tylko w przypadku 5 tez trend rosnący. W dwóch przypadkach w rundzie I i II wartość średniej arytmetycznej pozostała na niezmienionym poziomie, po czym w przypadku tezy 17 (Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z Regionu) nastąpił spadek ocen, a w przypadku tezy 29 (Dostępność Internetu) oceny Ekspertów uległy podwyższeniu, co wpłynęło na wzrost wartości średniej arytmetycznej. W przypadku tezy 32 (Znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawa budowania relacji gospodarczych) oceny w rundzie II wzrosły w stosunku do poprzedniego Etapu i pozostały na niezmienionym poziomie.

138 138 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Tabela 5.1. Wartość średnich arytmetycznych z ocen Ekspertów dotyczących stanów na 2010 r. i 2030 r. Teza Średnia ocena stanu na 2010 r. Średnia ocena stanu na 2030 r. runda I runda II runda III runda I runda II runda III (1) Inicjatywy proinnowacyjne w regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są kontynuowane z innych 2,92 2,85 2,88 3,94 3,88 3,96 źródeł finansowania (2) Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki 3,08 3,00 3,02 4,84 4,88 4,88 (3) Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia 2,77 2,74 2,70 4,70 4,71 4,72 (4) Istnienie w regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych 3,19 3,15 3,14 4,59 4,50 4,46 (5) System informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w regionie 2,48 2,43 2,32 4,76 4,69 4,82 (6) Promowanie innowacyjności przez media regionalne 2,43 2,44 2,36 4,48 4,47 4,51 (7) Wspieranie innowacyjności regionu przez współpracę międzynarodową 2,81 2,79 2,75 4,42 4,56 4,70 (8) Występowanie wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza regionu (w Polsce) 2,70 2,62 2,42 4,44 4,51 4,56 (9) Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w regionie 2,64 2,65 2,61 4,62 4,54 4,68 (10) Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców 2,76 2,71 2,68 4,65 4,50 4,67 i naukowców (11) Istnienie wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej 2,25 2,30 2,23 4,36 4,29 4,25 (12) Wspieranie przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu (13) Współfinansowanie prac badawczorozwojowych przez przedsiębiorstwa (14) Wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne (15) Wprowadzenie ulg podatkowych (dla pracodawców i osób fizycznych) stymuluje rozpowszechnianie wiedzy (16) Pozyskiwanie spoza regionu gotowej do wykorzystania wiedzy (17) Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z regionu (18) Zaufanie do kompetencji regionalnych specjalistów 2,95 2,97 2,91 4,60 4,44 4,42 2,24 2,26 2,21 4,48 4,34 4,40 2,23 2,29 2,19 4,29 4,24 4,32 2,26 2,10 1,89 4,07 3,94 4,11 2,74 2,79 2,68 3,93 4,31 4,58 2,24 2,24 2,21 4,16 4,19 4,26 2,95 3,01 3,00 4,49 4,41 4,33

139 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi 139 tabela 5.1 cd. (19) Zaufanie do instytucji administracji (państwowej, samorządowej) 2,41 2,44 2,37 4,31 4,21 4,25 (20) Wzajemne zaufanie przedsiębiorców 2,41 2,53 2,44 4,33 4,24 4,28 (21) Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi 3,13 3,37 3,33 4,80 4,68 4,70 (22) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami 2,58 2,65 2,63 4,80 4,74 4,68 gospodarczymi (23) Poziom wiedzy o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami 2,77 2,82 2,77 4,64 4,49 4,51 gospodarczymi (24) Oddziaływanie podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy 2,89 2,97 2,98 4,49 4,29 4,30 w sieci gospodarczej (25) Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie 2,75 2,78 2,79 4,60 4,59 4,61 wiedzy (26) Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy 2,75 2,76 2,66 4,52 4,54 4,53 (27) Akceptacja społeczna przedsiębiorczości i gotowość wspierania jej 3,14 3,13 3,02 4,91 4,72 4,75 (28) Akceptacja społeczna innowacyjności i gotowość wspierania jej 2,98 3,06 3,14 4,83 4,76 4,81 (29) Dostępność Internetu 3,62 3,62 3,63 5,42 5,44 5,56 (30) Powszechność stosowania technologii teleinformatycznej w działalności 3,34 3,44 3,42 5,37 5,40 5,32 gospodarczej (31) Kształcenie w miejscu pracy (inne niż studia i szkolenia) 2,78 2,82 2,84 4,79 4,71 4,77 (32) Znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawa 2,77 2,84 2,84 4,66 4,56 4,70 budowania relacji gospodarczych (33) Szacunek dla klienta 3,13 3,19 3,14 4,63 4,72 4,81 (34) Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych 2,30 2,35 2,34 4,37 4,34 4,42 (35) Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej 2,45 2,28 2,35 4,76 4,76 4,86 (36) Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców 3,09 3,10 3,16 4,70 4,59 4,67 (37) Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu 3,28 3,24 3,23 4,76 4,74 4,81

140 140 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Dla pełniejszego zobrazowania zmian w opinii Ekspertów, na podstawie wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów dotyczących stanów w roku 2010 i w roku 2030 opisanych 37 tezami, opracowano wykresy słupkowe wizualizujące zmienność stanowiska Ekspertów Załącznik 3. Tabela 5.2. Trendy w zmianie wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów badania Delphi dla 37 tez dotyczących stanu w roku 2010 Teza Zmiany wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów runda II runda III trend (1) Inicjatywy proinnowacyjne w regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są kontynuowane z innych spadek wzrost zmienny źródeł finansowania (2) Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki spadek wzrost zmienny (3) Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia spadek spadek malejący (4) Istnienie w regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych spadek spadek malejący (5) System informowania o dokonaniach naukowobadawczych w regionie spadek spadek malejący (6) Promowanie innowacyjności przez media regionalne wzrost spadek zmienny (7) Wspieranie innowacyjności regionu przez współpracę międzynarodową (8) Występowanie wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza regionu (w Polsce) (9) Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w regionie (10) Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców (11) Istnienie wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej (12) Wspieranie przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu (13) Współfinansowanie prac badawczo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa (14) Wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne (15) Wprowadzenie ulg podatkowych (dla pracodawców i osób fizycznych) stymuluje rozpowszechnianie wiedzy spadek spadek malejący spadek spadek malejący spadek wzrost zmienny spadek spadek malejący wzrost spadek zmienny wzrost spadek zmienny wzrost spadek zmienny wzrost spadek zmienny spadek spadek malejący (16) Pozyskiwanie spoza regionu gotowej do wykorzystania wiedzy wzrost spadek zmienny (17) Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z regionu brak zmiany spadek zmienny (18) Zaufanie do kompetencji regionalnych specjalistów wzrost spadek zmienny (19) Zaufanie do instytucji administracji (państwowej, samorządowej) wzrost spadek zmienny

141 tabela 5.2 cd. 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi 141 (20) Wzajemne zaufanie przedsiębiorców wzrost spadek zmienny (21) Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi (22) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi (23) Poziom wiedzy o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi (24) Oddziaływanie podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej (25) Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy (26) Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy (27) Akceptacja społeczna przedsiębiorczości i gotowość wspierania jej (28) Akceptacja społeczna innowacyjności i gotowość wspierania jej wzrost spadek zmienny wzrost spadek zmienny wzrost spadek zmienny wzrost wzrost wzrastający wzrost wzrost wzrastający wzrost spadek zmienny spadek spadek malejący wzrost wzrost wzrastający (29) Dostępność Internetu brak zmiany wzrost zmienny (30) Powszechność stosowania technologii teleinformatycznej w działalności gospodarczej wzrost spadek zmienny (31) Kształcenie w miejscu pracy (inne niż studia i szkolenia) wzrost wzrost wzrastający (32) Znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawa budowania relacji gospodarczych wzrost brak zmiany zmienny (33) Szacunek dla klienta wzrost spadek zmienny (34) Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych wzrost spadek zmienny (35) Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej wzrost spadek zmienny (36) Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców wzrost wzrost wzrastający (37) Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń spadek spadek malejący lub instruktażu 5.2. ANALIZA ZMIENNOŚCI OCENY EKSPERTÓW DOTYCZĄCYCH STANU NA 2030 ROK Na podstawie analizy odpowiedzi Ekspertów polegających na ocenie w skali od 1 do 5 stanów opisanych 37 tezami na rok 2030, moderatorzy badania wyciągnęli wnioski dotyczące zmiany w ocenach badanej populacji. Wykorzystano w tym celu wartości średniej arytmetycznej obliczone na podstawie przyznanych not w kolejnych rundach badania Delphi i określono zmienność wartości tej statystyki (tabela 5.3.).

142 142 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Tabela 5.3. Trendy w zmianie wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów badania Delphi dla 37 tez dotyczących roku 2030 Teza Zmiany wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów runda II runda III trend (1) Inicjatywy proinnowacyjne w regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są spadek wzrost zmienny kontynuowane z innych źródeł finansowania (2) Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki. wzrost bez zmiany zmienny (3) Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia (4) Istnienie w regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych (5) System informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w regionie (6) Promowanie innowacyjności przez media regionalne. (7) Wspieranie innowacyjności regionu przez współpracę międzynarodową (8) Występowanie wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza regionu (w Polsce) (9) Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w regionie (10) Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców (11) Istnienie wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej (12) Wspieranie przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu (13) Współfinansowanie prac badawczorozwojowych przez przedsiębiorstwa (14) Wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne (15) Wprowadzenie ulg podatkowych (dla pracodawców i osób fizycznych) stymuluje rozpowszechnianie wiedzy (16) Pozyskiwanie spoza regionu gotowej do wykorzystania wiedzy (17) Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z regionu (18) Zaufanie do kompetencji regionalnych specjalistów (19) Zaufanie do instytucji administracji (państwowej, samorządowej) wzrost wzrost wzrastający spadek spadek malejący spadek wzrost zmienny spadek wzrost zmienny wzrost wzrost wzrastający wzrost wzrost wzrastający spadek wzrost zmienny spadek wzrost zmienny spadek spadek malejący spadek spadek malejący spadek wzrost zmienny spadek wzrost zmienny spadek wzrost zmienny wzrost wzrost wzrastający wzrost wzrost wzrastający spadek spadek malejący spadek wzrost zmienny

143 tabela 5.3 cd. 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi 143 (20) Wzajemne zaufanie przedsiębiorców spadek wzrost zmienny (21) Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi spadek wzrost zmienny (22) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi spadek spadek malejący (23) Poziom wiedzy o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi spadek wzrost zmienny (24) Oddziaływanie podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej spadek wzrost zmienny (25) Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze spadek wzrost zmienny na rozpowszechnianie wiedzy (26) Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy wzrost spadek zmienny (27) Akceptacja społeczna przedsiębiorczości i gotowość wspierania jej spadek wzrost zmienny (28) Akceptacja społeczna innowacyjności i gotowość wspierania jej spadek wzrost zmienny (29) Dostępność Internetu wzrost wzrost wzrastający (30) Powszechność stosowania technologii teleinformatycznej w działalności gospodarczej wzrost spadek zmienny (31) Kształcenie w miejscu pracy (inne niż studia i szkolenia) spadek wzrost zmienny (32) Znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawa budowania relacji spadek wzrost zmienny gospodarczych (33) Szacunek dla klienta wzrost wzrost wzrastający (34) Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych spadek wzrost zmienny (35) Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej bez zmiany wzrost zmienny (36) Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców spadek wzrost zmienny (37) Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu spadek wzrost zmienny Najczęściej (w przypadku 21 tez) w rundzie II wystąpiła minimalna wartość średniej arytmetycznej ocen Ekspertów w stosunku do rundy I i III, natomiast w przypadku dwóch tez w rundzie środkowej wystąpiło maksimum. W pięciu tezach zauważyć można wyraźną tendencję spadkową w ocenie stanu, a tylko w przypadku siedmiu tez trend rosnący. W dwóch przypadkach w rundzie I i II wartość średniej

144 144 Karolina Werner, Łukasz Hadaś arytmetycznej pozostała na niezmienionym poziomie. W przypadku tezy 2 (Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki) nastąpił wzrost ocen w rundzie II i nie zmienił się w kolejnej. W przypadku tezy 35 (Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej) oceny Ekspertów uległy podwyższeniu dopiero w rundzie III. Przedstawiona dynamika zmian w średniej arytmetycznej ocen Ekspertów co do przyszłości jest wręcz lustrzanym odbiciem ich ocen stanu w roku 2010 (tabela 5.4.). Odbicie polega na pewnej odwrotności w ocenach stanu obecnego i przyszłego. W przypadku stanu na rok 2010 dominowało przyznanie przez Ekspertów ocen maksymalnych w rundzie II. Natomiast w tej samej rundzie dla większości tez stan na 2030 rok Eksperci ocenili na wartość minimalną. Ponadto w ocenach stanu na 2010 rok dominował trend malejący (w przypadku 9 tez), a w ocenie stanu przyszłego, odwrotnie, dominował trend rosnący (dla 7 tez). Tabela 5.4. Porównanie zmienności ocen Ekspertów badania Delphi dla 37 tez dotyczących stanu w roku 2010 i 2030 Stan na 2010 rok Stan na 2030 rok Liczba tez z minimalną oceną w rundzie II 2 17 Liczba tez z maksymalną oceną w rundzie II 23 3 Liczba tez z malejącymi ocenami we wszystkich rundach 9 5 Liczba tez ze wzrastającymi ocenami we wszystkich rundach 5 7 Liczba tez z minimalną oceną w rundzie I 1 1 Liczba tez z maksymalną oceną w rundzie III 1 1 Liczba tez z minimalną oceną w rundzie III 1 0 Z tabeli 5.4. wynika, że w stosunku do rundy pierwszej i ostatniej badania Delphi w rundzie środkowej Eksperci ocenili sytuację bieżącą lepiej niż jej stany w przyszłości za lat 20. Ponadto można zauważyć, że wraz ze wzrostem liczby tez, dla których wystąpiła tendencja rosnąca średniej oceny przyszłości, maleje liczba tez, dla których tendencja w ocenie teraźniejszości jest malejąca i na odwrót. Przeważającej liczbie tez z malejącym trendem w ocenie roku 2010 odpowiada mniejsza liczba tez, dla których trend jest wzrastający we wszystkich Etapach. Warto jednak dla pełniejszego obrazu zmian przeanalizować, dla których tez tendencja w ocenie Ekspertów nie uległa zmianie w kontekście roku 2010 i W przypadku tezy 1 (Inicjatywy proinnowacyjne w Regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są kontynuowane z innych źródeł finansowania) oceny z obu perspektyw czasowych były najniższe w rundzie II. Malejąca średnia ocen Ekspertów odnośnie tezy 4 (Istnienie w Regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych) przełożyła się na taki sam trend w prognozach na rok Wniosek nasuwa się jeden Eksperci uważają, że w Regionie

145 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi 145 brakuje lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych lub ich oddziaływanie jest relatywnie niewielkie, a sytuacja ta za lat 20 wcale się nie zmieni. Na zmianę ocen respondentów nie wpłynął cykl artykułów w lokalnym dodatku do Gazety Wyborczej dotyczących tożsamości Wielkopolan, który był prezentowany w maju 2010 r. Artykuły stanowiły efekt badań Pentor Research International przeprowadzonych na zlecenie Projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę. W ocenie stanów na rok 2010 i 2030 Eksperci byli zgodni w przypadku tezy 9 (Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie). W obu perspektywach czasowych wartość średnia ich ocen była najniższa w rundzie II. Odwrotna sytuacja maksymalna ocena w rundzie II wystąpiła w przypadku tezy 26 (Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy) oraz tezy 30 (Powszechność stosowania technologii teleinformatycznej w działalności gospodarczej). Biorąc pod uwagę powyższe analizy, wartości średnich ocen Ekspertów odnośnie stanów opisanych tezami na rok 2010 i w perspektywie kolejnych 20 lat, nasuwa się wniosek, że większość zmian w ocenach nastąpiła w rundzie II 25 w kontekście roku 2010 i 20 zmian w kontekście przyszłości, z czego w ocenie teraźniejszości w 23 przypadkach w rundzie II wystąpiły oceny najwyższe, a w perspektywie roku 2030 w przypadku 17 tez w rundzie II Eksperci przyznali oceny najniższe. Można zatem na podstawie analizy wyników ocen Ekspertów postawić ryzykowną tezę, że wraz ze wzrostem pozytywnych ocen stanów w roku 2010, malały oceny tych samych stanów w perspektywie 20 lat w przyszłości. To, co dzisiaj Eksperci ocenili relatywnie wysoko, w przyszłości, ich zdaniem, ulegnie pogorszeniu DETERMINANTY ZMIENNOŚCI OCENY EKSPERTÓW STANU NA 2030 ROK Warto zatem zastanowić się, co mogło wywołać taki stan w opiniowaniu respondentów, co determinowało ich opinie. Analizując wydarzenia, jakie miały miejsce w trakcie trwania poszczególnych etapów, właściwie nie ma wątpliwości, że na spadek ocen dotyczących stanu na rok 2030 miały wpływ okoliczności zewnętrzne. Chronologia wydarzeń w Polsce i na świecie z okresu kolejnych etapów badania Delphi została zaprezentowana w tabeli 5.5. Na podstawie analizy wyników badania Delphi nasuwa się wniosek, że ówczesne wyjątkowo tragiczne wydarzenia w Polsce, które przypadły na czas I i II etapu badania, nie wpłynęły na obniżenie oceny teraźniejszości wyrażonej za pomocą stanów opisanych tezami w rundzie II w stosunku do rundy I, a wręcz odwrotnie w rundzie środkowej stan w roku 2010 respondenci ocenili najwyżej w stosunku do pozostałych.

146 146 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Jednakże ówczesne wydarzenia ewidentnie odbiły się echem na prognozach Ekspertów dotyczących 2030 r. W rundzie II średnia ich ocen osiągnęła poziom minimalny w stosunku do rundy pierwszej i ostatniej. Świadczy to o dużych obawach Ekspertów co do przyszłości. Tabela 5.5. Wydarzenia w Polsce i na świecie w trakcie badań Delphi od kwietnia do października 2010 r. Etap badania Delphi/termin I runda r r. II runda r r. III runda r r. Wydarzenia r. katastrofa rządowego samolotu pod Smoleńskiem w drodze na uroczystości w Katyniu z 96 osobami na pokładzie, m.in. parą prezydencką, posłami, senatorami, kombatantami, duchownymi, wojskowymi, tragiczna śmierć w katastrofie smoleńskiej prezesa NBP, przejęcie obowiązków Głowy Państwa zgodnie z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej przez marszałka Sejmu Bronisława Komorowskiego; r. erupcja wulkanu Eyjafjöll na Islandii prowadząca do paraliżu komunikacji lotniczej w Europie, początek powodzi w Polsce r. wybór prof. Marka Belki na prezesa NBP; r. przedterminowe wybory prezydenckie (zwycięzcy I tury Bronisław Komorowski z PO oraz Jarosław Kaczyński z PiS); r. II tura wyborów prezydenckich (zwycięstwo kandydata PO); r. rezygnacja prezydenta-elekta Bronisława Komorowskiego z mandatu poselskiego i z funkcji marszałka Sejmu, a tym samym zaprzestanie wykonywania przez niego obowiązków prezydenta RP, następnie pełnienie ich przez kilka godzin przez marszałka Senatu Bogdana Borusewicza, a wieczorem przejęcie na mocy Konstytucji obowiązków głowy państwa przez nowo wybranego marszałka Sejmu Grzegorza Schetynę; pełnienie w jednym dniu obowiązków prezydenta Polski przez trzech polityków, przynależność prezydenta RP i premiera do jednej partii politycznej, powódź w Polsce, okres urlopowy; czerwiec 2010 r. kryzys euro na światowym rynku walutowym r. usunięcie sprzed Pałacu Prezydenckiego w Warszawie krzyża postawionego przez harcerzy w czasie żałoby narodowej po katastrofie polskiego samolotu pod Smoleńskiem; r. zakończenie budowy Stadionu Miejskiego w Poznaniu i liczne komentarze na ten temat.

147 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi 147 tabela 5.5. cd. Wspólne dla wszystkich rund Źródło: opracowanie własne kampania medialna Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki w ramach rządowego programu kierunków zamawianych polegająca na dofinansowaniu kształcenia studentów w dziedzinach kluczowych dla rozwoju gospodarki kraju: matematycznych, technicznych i przyrodniczych, doniesienia medialne nt. wykorzystania funduszy unijnych na budowę dróg i infrastruktury kolejowej w Polsce, kampania medialna programów: Infrastruktura i Środowisko oraz Rozwój Polski Wschodniej, Kapitał Ludzki oraz Innowacyjna Gospodarka z udziałem znanych prezenterów telewizyjnych Doroty Wellman i Marcina Prokopa, doniesienia agencji prasowych nt. kryzysu ekonomicznego w wybranych państwach strefy euro Grecji i Irlandii oraz potencjalnych problemów dotyczących Hiszpanii i Portugalii, nasilające się głosy polityków zagranicznych dotyczące redukcji przyszłego budżetu Unii na lata oraz związanego z tym zmniejszenia funduszy dla takich członków Unii, jak Polska i kraje z nią wstępujące do Wspólnoty. Podejmując dyskusję na temat przyczyn uzyskania takich, a nie innych wyników badania Delphi na rzecz projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę, należy przyjrzeć się potencjalnemu znaczeniu zaistniałych wydarzeń dla ocen i prognoz Ekspertów. Katastrofa smoleńska i kolejne związane z nią wydarzenia, jak wcześniejsze wybory prezydenckie i wydarzenia pod Pałacem Prezydenckim, mogły mieć potencjalny wpływ na ocenę stanu obecnego oraz budzić obawę co do dalszego rozwoju kraju w sytuacji wzmożonej walki politycznej. Ponieważ jednak ocena stanu w 2010 r. w rundzie II badania jak już wspomniano powyżej charakteryzuje się najwyższymi ocenami średnimi, zapewne takiego związku nie było. Można zatem wnioskować, że Eksperci prawidłowo założyli, że wydarzenia bieżące mogą wpływać na bliższą lub dalszą przyszłość, ale nie zmieniają w sposób istotny oceny bieżącej sytuacji społecznej. Idąc tym tokiem rozumowania, należy przyjrzeć się wydarzeniom, które ze względu na swoje stosunkowo długotrwałe występowanie i oddziaływanie mogą wpływać na prognozy przyszłości dotyczące roku Z jednej strony są to pozytywne sygnały zawarte w przekazie kampanii medialnych dotyczące bieżącej realizacji programów: Infrastruktura i Środowisko, Rozwój Polski Wschodniej, Kapitał Ludzki oraz Innowacyjna Gospodarka, z drugiej zaś są to wydarzenia znacznie bardziej potencjalnie oddziałujące na przyszłość, jak kryzys gospodarczy w państwach strefy euro (zob. tabela 5.5.), plany redukcji budżetu Unii na lata , czy wreszcie doniesienia medialne o niskiej efektywności realizowanych projektów w zakresie infrastruktury drogowej i kolejowej

148 148 Karolina Werner, Łukasz Hadaś (również w kontekście Euro 2012). Ponieważ powszechnie utożsamia się potencjalny rozwój Polski z szansą, jaką daje nam członkostwo w Unii Europejskiej, wszelkie wydarzenia negatywne z nią związane budzą uzasadniony niepokój. Zapewne to one wpływały na ostrożną i często bardziej sceptyczną ocenę przeszłości przez Ekspertów w kolejnych badaniach (tzn. rundach II i III). Reasumując, można postawić kolejną tezę, że pozytywnych ocen stanu w przyszłości nie determinowały pozytywne oceny teraźniejszości. Może to świadczyć o przekonaniu wśród Ekspertów, że nieracjonalne lub niekorzystne rozwiązania będą zmieniane na te sprzyjające innowacyjności Regionu INTERPRETACJA ZMIENNOŚCI UZYSKANYCH WYNIKÓW W KONTEKŚCIE PROWADZONYCH BADAŃ W kontekście realizowanych badań warto zreasumować rozważania na temat przyczyn zmienności ocen Ekspertów. Ze szczególną troską należy przemyśleć, jakie mogą być potencjalne przyczyny zmian opinii Ekspertów w poszczególnych rundach badania. Do najważniejszych przyczyn kształtujących oceny można tu zapewne zaliczyć: wpływ wydarzeń w kraju i za granicą oraz towarzyszących im komentarzy, wpływ opinii innych Ekspertów biorących udział w badaniu, stopniowe zagłębianie się w temat i autorefleksję. Wydarzenia krajowe i zagraniczne nie wpłynęły istotnie na ocenę stanu obecnego, lecz na prognozy stanu przyszłego. Przedstawione w tabeli 5.1. wartości średnie z ocen Ekspertów obrazują, że przeważająca liczba prognoz zakłada pozytywne tendencje, ale w kolejnych rundach prognozy te stają się coraz ostrożniejsze. Owa ostrożność towarzyszy opiniom Ekspertów przez wszystkie etapy badania. Co istotne, często niewielkim zmianom wartości przydzielanych w ocenach Ekspertów dla poszczególnych rund badania, towarzyszy interesująca i znacznie bardziej wyrazista argumentacja. Pewna ostrożność w ocenach liczbowych, a w szczególności unikanie ocen skrajnych z tendencją do oscylowania wokół wartości średnich, jest cechą często spotykaną w różnego rodzaju badaniach ankietowych. Jest to główna przyczyna tego, że bez analizy argumentacji ocen Ekspertów dla poszczególnych tez badania, obraz uzyskanych wyników byłby niepełny. Wpływ opinii wyrażanych przez innych uczestników badania na zmienność ocen poszczególnych Ekspertów może być silny lub ograniczony zależnie od siły argumentów poszczególnych stron. Silny trend zmiany opinii Ekspertów w kolejnych rundach badania autorzy opracowania nazywają występowaniem efektu delfickiego. Chodzi tu o zmianę opinii grupy Ekspertów na podstawie syntetycznych wyników poszczególnych rund konsultacji. W ten sposób budowana jest wiarygodna ekspertyza w oparciu o wiedzę zbiorową. Wystąpienie takiego zjawiska pokazuje, że występuje intensywny proces wspólnego wykuwania opinii. Można założyć,

149 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi 149 że taka sytuacja jest najbardziej pożądana z punktu widzenia jakości uzyskanych wyników. Analiza odpowiedzi dla poszczególnych tez pokazuje, że są takie, w których zjawisko to występuje jednoznacznie. Na podstawie odpowiedzi Ekspertów dotyczących oceny sytuacji w 2010 r. w kolejnych rundach zauważyć można, że efekt delficki między rundą I a II najsilniej wystąpił dla tezy 21 (Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi). Różnica wynosi 0,24, co wskazuje na wzrost średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z 3,13 na 3,37. Natomiast pomiędzy rundą II a III efekt delficki wystąpił najsilniej w przypadku tezy 15 (Wprowadzenie ulg podatkowych dla pracodawców i osób fizycznych stymuluje rozpowszechnianie wiedzy) przy opiniowaniu stanu obecnego. Różnica średnich ocen Ekspertów między II a III rundą badania wynosi 0,21. Minus przed liczbą oznacza, że oceny spadły ze średniej ocen wynoszącej 2,10 w II rundzie do 1,89 w rundzie III. Również zauważalna różnica pojawiła się w przypadku tezy 16 (Pozyskiwanie spoza Regionu gotowej do wykorzystania wiedzy) i wyniosła 0,11. Nastąpił więc spadek ocen, a ich wartość średnia zmalała z 2,79 w rundzie II do 2,68 w rundzie III. W przypadku prognoz na rok 2030 efekt delficki we wszystkich rundach badania Delphi wyraźnie zauważalny jest w przypadku tezy 16. Zmiany opinii Ekspertów w II rundzie spowodowały, że różnica w wartości średniej arytmetycznej ich ocen wyniosła 0,38 i była wynikiem wzrostu średniej ocen Ekspertów z 3,93 w rundzie I do 4,31 w rundzie następnej. Z kolei różnica pomiędzy rundą II a III w ocenie średniej wyniosła 0,27. Wynika to ze wzrostu wartości średniej arytmetycznej z ocen Ekspertów z 4,31 w rundzie II do 4,58 w rundzie ostatniej. Niemniej są również takie tezy, w których zmiany ocen dla poszczególnych rund nie wystąpiły lub były niewielkie. W przypadku zmian opinii Ekspertów na temat roku 2010 w rundzie II względem rundy I niewielkie zmiany wynoszące 0,01 (in plus lub in minus) wystąpiły w przypadku następujących 6 tez: 6. Promowanie innowacyjności przez media regionalne, 9. Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie, 17. Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z Regionu, 26. Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy, 27. Akceptacja społeczna przedsiębiorczości i gotowość wspierania jej, 36. Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców. Z kolei minimalne zmiany w ocenach respondentów pomiędzy rundą środkową a ostatnimi badaniami Delphi wystąpiły w przypadku: tezy 4 (Istnienie w Regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych), tezy 18 (Zaufanie do kompetencji regionalnych specjalistów), tezy 24 (Oddziaływanie podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej),

150 150 Karolina Werner, Łukasz Hadaś tezy 25 (Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy), tezy 29 (Dostępność Internetu), tezy 34 (Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych), tezy 37 (Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu). Analizując opinie Ekspertów na temat przyszłości zjawisk opisywanych w badaniu Delphi, zauważyć można, że minimalna (wynosząca 0,01) różnica w ocenach pomiędzy rundą pierwszą a środkową dotyczy 3 tez: 3. Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia, 6. Promowanie innowacyjności przez media regionalne, 35. Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej. Natomiast w przypadku zmiany w rundzie ostatniej omawiana różnica dotyczy: tezy 2 (Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki), tezy 3 (Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia). Fakt ten nie deprecjonuje jednak jakości uzyskanych wyników, ponieważ są one zwykle efektem dużej zgodności opinii Ekspertów już na etapie pierwszej tury badania. Taka zgodność powoduje, że w naturalny sposób dynamika kształtowania się opinii będzie mniejsza. Powodem takiej zgodności może być też powszechne i zgodne przeświadczenie społeczne ( stereotyp ) co do stanu obecnego i perspektyw zmian sytuacji opisanej przez konkretne tezy. Na zmienność ocen w poszczególnych rundach mogło mieć również wpływ stopniowe tzw. zagłębianie się poszczególnych Ekspertów w badany temat. Zjawisko to prowadzi często do autorefleksji na temat słuszności własnych ocen lub do ich weryfikacji. Mimo, że korekty ocen w takim przypadku nie wynikają bezpośrednio z argumentacji innych uczestników badania, to również mogą być źródłem cennych i trafnych opinii. W praktyce wszystkie powyżej wymienione czynniki wpływały w różnym natężeniu na uzyskane wyniki. Jest to niewątpliwie zjawisko naturalne i pożądane, ponieważ wartościowe prognozy są wynikiem uwzględnienia wielu faktów i danych zarówno liczbowych, jak i tych o charakterze jakościowym. Reasumując, warto zauważyć, że duża ostrożność w ocenach i ich niewielka zmienność dowodzi, że Eksperci rozumieją, że na przyszłą sytuację ma wpływ wiele czynników, a ich wzajemne oddziaływanie może dodatkowo diametralnie zmienić trafność poszczególnych przewidywań. Fakt ten ma istotne znaczenie dla prowadzonych prac nad scenariuszami rozwoju innowacyjnej Wielkopolski. Po pierwsze dowodzi, że identyfikacja czynników i zależności wpływających na rozwój Regionu jest bardzo ważna. Po drugie potwierdza, że świadome oddziaływanie na te czynniki powinno zostać podbudowane dodatkowymi badaniami wskazującymi w miarę możliwości mechanizmy, które mogą mieć istotny wpływ na przyszły rozwój Regionu.

151 Katarzyna RAGIN-SKORECKA 6. ANALIZY STATYSTYCZNE WYNIKÓW BADANIA DELPHI 6.1. ANALIZA CZYNNIKOWA Analiza czynnikowa jest wielowymiarową analizą statystyczną. Jej celem jest redukcja ilości badanych zmiennych do tych najbardziej istotnych dla badanego problemu. Jednym z elementów badania Delphi była ocena 37 tez w roku Analiza czynnikowa na podstawie uzyskanych wyników (średnia ocena tezy w każdym kwestionariuszu) pozwoliła na określenie dwóch grup tez, które według respondentów w najwyższym stopniu charakteryzują Wielkopolskę w roku Należą do nich: 1. Pierwszy czynnik (relacje między uczestnikami sieci gospodarczych): T1 (Inicjatywy proinnowacyjne w Regionie po zaprzestaniu ich dotowania ze środków UE są kontynuowane z innych źródeł finansowania), T2 (Sektor nauki generuje wiedzę dla gospodarki), T4 (Istnienie w Regionie lokalnych liderów i autorytetów profesjonalnych), T18 (Zaufanie do kompetencji regionalnych specjalistów), T21 (Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi), T22 (Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi), T24 (Oddziaływanie podmiotu dominującego na rozpowszechnianie wiedzy w sieci gospodarczej), T30 (Powszechność stosowania technologii teleinformatycznych w działalności gospodarczej), T32 (Znaczenie odpowiedzialności za wyniki własnej pracy jako podstawa budowania relacji gospodarczych), T34 (Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych), T35 (Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej), T37 (Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu). 2. Drugi czynnik (współpraca i promocja przedsiębiorczości): T6 (Promowanie innowacyjności przez media regionalne), T9 (Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie),

152 152 Katarzyna Ragin-Skorecka T12 (Wspieranie przekazu wiedzy przez izby gospodarcze i inne instytucje otoczenia biznesu), T13 (Współfinansowanie prac badawczo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa), T14 (Wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne), T16 (Pozyskiwanie spoza Regionu gotowej do wykorzystania wiedzy), T19 (Zaufanie do instytucji administracji państwowej, samorządowej), T26 (Oddziaływanie sieci gospodarczej na przekaz sprawdzonej wiedzy), T27 (Akceptacja społeczna przedsiębiorczości i gotowość wspierania jej), T29 (Dostępność Internetu), T36 (Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców). Rys Wyniki analizy czynnikowej dla statystyki średnia arytmetyczna dla stanu w roku 2010 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi Otrzymane grupy czynników pokazane są na rysunku 6.1. (czynnik 1 oś pozioma, czynnik 2 oś pionowa). Wykonana analiza wskazuje, że 37 zmiennych (tez) można zredukować do 23, które w najlepszym stopniu charakteryzują Wielkopolskę w roku 2010.

153 6. Analizy statystyczne wyników badania Delphi ANALIZA KORESPONDENCJI Analiza korespondencji jest techniką, dzięki której są identyfikowane jednoczesne wystąpienia poszczególnych kategorii rozpatrywanych zmiennych (w przedstawionym opracowaniu są to tezy Delphi). Wyniki analizy są przedstawiane graficznie w postaci punktów obrazujących kategorie cech na jedno-, dwu- lub trzywymiarowym wykresie. Na rysunku 6.2. pokazano analizę korespondencji dla mediany obliczonej dla każdej tezy ocenianej w roku Na podstawie wykresu można stwierdzić, że: wyniki otrzymane w każdym kwestionariuszu są do siebie podobne (zbliżona odległość od środka układu odniesienia), Eksperci nadali oceny najbardziej różniące się między sobą tezom: T8, T20 i T30, ocena pozostałych cech jest jednakowa. Rys Analiza korespondencji dla mediany przy ocenie tez w roku 2010 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi W przypadku analizy korespondencji dla średniej obliczonej dla oceny stanu w roku 2010 otrzymano następujące wyniki (rysunek 6.3.): wyniki otrzymane w każdym kwestionariuszu są do siebie podobne (zbliżona odległość od środka układu odniesienia), największe różnice otrzymano dla tez: T8, T15, T20, T21, T35.

154 154 Katarzyna Ragin-Skorecka Rys Analiza korespondencji dla średniej arytmetycznej przy ocenie tez w roku 2010 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi

155 6. Analizy statystyczne wyników badania Delphi 155 Rys Analiza korespondencji dla mediany przy ocenie tez w roku 2030 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi. Analiza korespondencji dla mediany ocen tez w roku 2030 przedstawiona jest na rysunku 6.4. Można zauważyć, że: wyniki otrzymane w każdym kwestionariuszu są do siebie podobne (zbliżona odległość od środka układu odniesienia), największe różnice otrzymano dla tez: T6, T7, T10, T12, T16, T30.

156 156 Katarzyna Ragin-Skorecka 6.3. ANALIZA PÓL BADAWCZYCH Kolejnym etapem analizy była ocena zdefiniowanych w projekcie Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę pól badawczych. Do każdego pola przypisano tematycznie odpowiednie tezy zdefiniowane na potrzeby badania Delphi (tabela 6.1.). Tabela 6.1. Pola badawcze i przydzielone do nich tezy Delphi Pole badawcze Numer tezy PB I potencjalne sieci gospodarcze i społeczno gospodarcze w Regionie 18, 19, 20, 21, 27, 28, 29, 30, 32, 33 PB II dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw 1, 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 14, 15, 17, 22, 23, 24, 25, 26, 34 PB III instytucje generujące wiedzę odpowiedzialne za transformację 2, 3, 5, 12, 13, 16, 31, 35, 36, 37 Źródło: opracowanie własne na podstawie założeń do badań Delphi Tabela 6.2. Podstawowe statystyki dla pól badawczych Pole badawcze Średnia Maks. Min. Maks. Min. Mediana Mediana Średnia Średnia PB I 3, Kwestionariusz 1 2, , , Kwestionariusz 2 3, , , Kwestionariusz 3 3, , , PB II 2, Kwestionariusz 1 2, , , Kwestionariusz 2 2, , , Kwestionariusz 3 2, , , PB III 2, Kwestionariusz 1 2, , , Kwestionariusz 2 2, , , Kwestionariusz 3 2, , , Źródło: opracowanie własne na podstawie wyników badań Delphi Dla pól badawczych w każdym kwestionariuszu policzono średnią arytmetyczną, wartość maksymalną i minimalną. Wyniki przedstawiono w tabeli 6.2. Najwyższą średnią ocenę w roku 2010 otrzymały tezy z I pola badawczego, również dla niego otrzymano najwyższą medianę. Najniżej oceniono tezy z II pola badawczego. Można wnioskować, że Wielkopolska ma wysoki potencjał sieci gospodarczych i społeczno-gospodarczych, natomiast dyfuzja innowacji w sieciach przedsiębiorstw jest oceniana na niższym poziomie.

157 6. Analizy statystyczne wyników badania Delphi ANALIZA INFRASTRUKTURY I RELACJI SPOŁECZNYCH Dodatkowym poziomem analizy jest podzielenie badanych tez Delphi na 3 grupy odzwierciedlające infrastrukturę i relacje społeczne. Podział tez przedstawiony jest w tabeli 6.3. Tabela 6.3. Grupy analizy i przydzielone do nich tezy Delphi Grupa analizy Numer tezy A infrastruktura twarda (np. Internet, technologia informacyjna) 5, 15, 29, 30 B infrastruktura miękka (np. wiedza, finansowanie) 1, 2, 3, 12, 13, 14, 16, 26, 31, 35, 36, 37 C relacje społeczne (międzyludzkie, międzyorganizacyjne, wsparcie) 4, 6, 7, 8, 9, 10, 11, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 24, 25, 27, 28, 32, 33, 34 Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi Tabela 6.4. Podstawowe statystyki dla grup analizy Grupa analizy Średnia Maks. Min. Maks. Min. Mediana Mediana Średnia Średnia A 2, Kwestionariusz 1 2, , , Kwestionariusz 2 2, , , Kwestionariusz 3 2, , , B 2, Kwestionariusz 1 2, , , Kwestionariusz 2 2, , , Kwestionariusz 3 2, , , C 2, Kwestionariusz 1 2, , , Kwestionariusz 2 2, , , Kwestionariusz 3 2, , , Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi Dla zdefiniowanych grup analizy policzono średnią wartość maksymalną i minimalną w każdym kwestionariuszu. Wyniki przedstawiono w tabeli 6.4. Najwyższą średnią ocenę w roku 2010 otrzymały tezy z grupy A dotyczące infrastruktury twardej również dla tej grupy otrzymano najwyższą medianę. Różnice między poszczególnymi grupami są jednak niewielkie. Można wnioskować, że w każdej z analizowanych grup, tzn. zarówno w odniesieniu do infrastruktury (twardej, miękkiej), jak i relacji społecznych, należy w przyszłości poprawić stan ocenianych zmiennych. Szczególnie jest to widoczne w obszarze relacji społecznych.

158 158 Katarzyna Ragin-Skorecka 6.5. KRZYŻOWA ANALIZA WPŁYWÓW Krzyżowa analiza wpływów (cross-impact analysis), zwana również techniką wzajemnych oddziaływań, pozwala ocenić przeciętne prawdopodobieństwo zajścia oraz termin każdego z przewidywanych zdarzeń z uwzględnieniem różnej ich kolejności. Krzyżowa analiza często stanowi dopełnienie metody Delphi w badaniach foresightowych, a zarazem jest to badanie wstępne przed budowaniem scenariuszy rozwoju 1. Analizę tę wykorzystuje się najczęściej w analizach Delphi, analizach SWOT i podczas burzy mózgów. Analiza krzyżowa jest systematycznym rozważeniem związków pomiędzy badanymi czynnikami lub opisanymi zjawiskami. W przeprowadzonej tu analizie podlegają jej tezy Delphi i ich wzajemne oddziaływania. Podczas prac analitycznych zbudowano model wpływów krzyżowych, jakie zachodzą pomiędzy stanami opisanymi tezami Delphi. Powstała macierz o wymiarze 37 na 37. Podczas dyskusji w grupie dokonano oszacowania wpływu poszczególnych tez na siebie. Wpływ ten oceniano następująco: 0 brak oddziaływania, 1 oddziaływanie słabe (wpływ pośredni), 2 oddziaływanie silne (wpływ bezpośredni). W gronie osób oceniających wzajemne oddziaływania sytuacji opisanych poszczególnymi tezami było 2 studentów, 1 przedsiębiorca, 2 pracowników, 1 kierownik średniego szczebla zarządzania i 5 przedstawicieli dwóch różnych uczelni. Wypełnioną macierz pokazano na rysunku 6.5. W wierszach oceniano aktywność stanu opisywanego tezą (siłę oddziaływania), a w kolumnach reaktywność (podatność na zmiany sytuacji opisanych daną tezą na oddziaływanie sytuacji opisanej inną tezą). Ciemnoszarym kolorem zaznaczono tezy, które uzyskały najwyższe oceny Ekspertów, kolorem jasnoszarym tezy o ocenach najniższych. Wypełniając macierz, oceniano oddziaływanie każdej tezy z perspektywy teraźniejszości bez prognozowania wzajemnego wpływu w przyszłości. Na podstawie otrzymanych wyników dla analizy krzyżowej (pokazanej w macierzy) można stwierdzić, że silny wpływ wywierają: teza 10 (Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców) oddziałuje w największym stopniu z pozostałymi tezami, co wskazuje, że należy promować pojawiające się trójstronne inicjatywy współpracy w celu zwiększania innowacyjności Regionu oraz zwiększania ilości i jakości tworzonych sieci gospodarczych, teza 35 (Dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej) i teza 36 (Poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców) są kolejnymi, które w dużym stopniu wpływają na stany opisane w pozostałych tezach; wskazuje to na potrzebę właściwego kształtowania programów kształcenia i osób, które zajmują się nauczaniem, tak aby przekazywana wiedza była wartościowa, 1 Szewczyk R., Mieczkowski K., Missala T., Lichodziejewski C., Andrzejczak M., Foresight województwa mazowieckiego. Metodologia, analizy i dane statystyczne, (dostęp: ).

159 6. Analizy statystyczne wyników badania Delphi 159 poparta praktyką, sprzyjała budowaniu wzajemnego zaufania, wspierała kulturę przedsiębiorczości i innowacyjności, teza 3 (Produkty regionalnych środowisk naukowych nadają się do wdrożenia) również w dużym stopniu oddziałuje na pozostałe tezy, co jest dość zaskakującym wynikiem, ponieważ nie promuje się w widoczny sposób regionalnych rozwiązań środowisk naukowych, a jednak w opinii Ekspertów są one dobre, dopasowane do potrzeb rynkowych i użyteczne. Rys Macierz wzajemnych oddziaływań dla analizy krzyżowej Źródło: opracowanie własne na podstawie badań Delphi

160 160 Katarzyna Ragin-Skorecka Najsłabszy wpływ wywierają sytuacje opisane: tezą 6 (Promowanie innowacyjności przez media regionalne), która w najmniejszym stopniu oddziałuje na inne tezy, co wynika przede wszystkim z charakteru mediów, które kierując się przesłankami komercyjnymi, preferują rozrywkę lub wyszukują zdarzenia sensacyjne, czyniąc często z pojedynczych negatywnych działań lub sytuacji awaryjnych podstawowy obiekt opisów lub relacji, tezą 23 (Poziom wiedzy o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi), która oddziałuje na pozostałe tezy w niewielkim stopniu, co wynika z tego, że podejmując współpracę, zakłada się jej pozytywne efekty ( kredyt zaufania dla partnera), tezą 5 (System informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie), która również w niewielkim stopniu wywiera wpływ na pozostałe tezy. Może to wynikać z faktu, że przedsiębiorcy korzystają z tych rozwiązań lub opracowań, które wydają się być potrzebne, są typowe w branży lub sprawdzone do nowości trzeba ich przekonywać. Niewielki wpływ tej tezy może też wynikać z niedojrzałości istniejącego systemu wymiany informacji naukowej, do którego dostęp jest utrudniony lub mało przyjazny dla użytkownika. Analiza tez ze względu na podleganie wpływom (reaktywność, podatność na oddziaływania) wskazuje, że: największym wpływom podlega stan opisany tezą 9 (Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie), tezą 10 (Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców) i tezą 25 (Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy). Stymulacja podejmowania wspólnych zadań oraz wspieranie współpracy z różnymi podmiotami gospodarczymi powinno rozbudzać większą chęć do uczestnictwa w sieciach, budować pozytywne więzi i przyczyniać się do szybszej dyfuzji wiedzy; najmniejszym wpływom podlegają tezy: 15 (Wprowadzenie ulg podatkowych stymuluje rozpowszechnianie wiedzy), 33 (Szacunek dla klienta) i 29 (Dostępność Internetu), co wynika z dwóch przesłanek: po pierwsze ulgi podatkowe i dostępność Internetu są elementami w niewielkim stopniu zależnymi od lokalnych (oddolnych) działań, po drugie szacunek dla klienta jest czymś, co wynika z wychowania i typowego dla lokalnej kultury sposobu traktowania partnerów biznesowych. W dalszych analizach dotyczących tworzenia scenariuszy transformacji wiedzy w sieciach gospodarczych w kontekście kreowania innowacyjnej Wielkopolski należy uwzględnić przede wszystkim te tezy, które opisują stany oddziałujące na Region w największym stopniu, jak i te, które podlegają największym wpływom.

161 PODSUMOWANIE Zaprezentowane tu badania metodą Delphi wykonane na rzecz projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę prowadzono zgodnie z formułą klasyczną, konsultując poszczególne kroki zarówno w ramach prac Panelu Realizatorów, jak i Panelu Głównego. Przy opracowywaniu i objaśnianiu wyników skorzystano także z uwag zgłoszonych podczas konferencji, która odbyła się 13 grudnia 2010 r. Wnikliwa analiza problemu skłaniała do formułowania wielu tez (początkowo było ich 85), jednak względy praktyczne i sugestie poczynione przez członków Panelu Głównego, a także uwagi zebrane podczas badań próbnych sprowadziły ich liczbę do 37. Analiza czynnikowa, zorientowana na relacje między uczestnikami sieci (czynnik pierwszy) i współpracę oraz promocję przedsiębiorczości (czynnik drugi) wykonana post factum, pokazała, że można by było zredukować zbiór tez do 23, by ocenić badane kwestie. Moderatorzy badania dołożyli wszelkich starań, by grupa Ekspertów reprezentowała różne środowiska zawodowe i wiekowe, jak również wywodziła się z różnych części Regionu 1. Najtrudniej było pozyskać i utrzymać w gronie Ekspertów do ostatniej rundy przedstawicieli mediów. Z analiz wyników badań można wnioskować, że Eksperci wypowiadali się bardzo ostrożnie (na ogół oceny Ekspertów oscylowały wokół ocen środkowych ze skali) i nie zawsze komentowali swoje stanowisko. To zjawisko było powodem zainicjowania w gronie wytrwałych 57 Ekspertów dodatkowej rundy (czwartej), w której poproszono o komentarze lub uzasadnienia wystawianych ocen. Na ogół słabsze oceny stanu istniejącego nie przeszkadzały w optymistycznych ocenach stanów przyszłych (tabela 5.4.). Najniższe oceny stanu istniejącego (skala 5-stopniowa) w roku 2010 uzyskały: teza 15 (Wprowadzenie ulg podatkowych) średnia ocena 1,9; teza 11 (Istnienie wsparcia dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej) średnia ocena 2,2; teza 13 (Współfinansowanie prac badawczo-rozwojowych przez przedsiębiorstwa) średnia ocena 2,2; teza 14 (Wspieranie współpracy gospodarczej przez lokalne rozwiązania organizacyjno-prawne) średnia ocena 2,2; 1 Informacji o reprezentacji poszczególnych subregionów przez Ekspertów nie można potwierdzić z uwagi na nagminne pozostawianie pustym pola dotyczącego miejsca zamieszkania w pierwszym kwestionariuszu do badań Delphi.

162 162 Magdalena K. Wyrwicka teza 17 (Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów z Regionu) średnia ocena 2,2; teza 5 (System informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie) średnia ocena 2,3. Tylko 10 spośród 37 sytuacji opisanych tezami oceniono w 2010 r. na ocenę dostateczną lub nieco wyższą brak średnich ocen dobrych i bardzo dobrych; maksymalna nota średnia 3,63 dotyczy tezy 29 (Dostępność Internetu). Może to świadczyć o powadze sytuacji, która stanowi punkt wyjścia do działań prorozwojowych w Wielkopolsce i podkreśla konieczność podjęcia pilnych prac na rzecz zmiany tego niekorzystnego stanu. Oceny sytuacji przewidywanej na rok 2030 są wysokie (skala 6-stopniowa) i oscylują między 4 a 6. Świadczy to o przekonaniu Ekspertów, że podejmowane obecnie prace na rzecz poprawy sytuacji w Regionie będą racjonalizowały istniejący system i sprzyjały kreowaniu nowej jakości w oparciu o istniejący potencjał Wielkopolski. Z analiz wynika, że pozytywnych ocen Ekspertów w odniesieniu do stanu w przyszłości nie determinowały pozytywne oceny teraźniejszości. Na podstawie odpowiedzi Ekspertów dotyczących oceny sytuacji w 2010 r. w kolejnych rundach zauważyć można, że efekt delficki między rundą I a II wystąpił najsilniej dla tezy 21 (Chęć współdziałania z najlepszymi podmiotami gospodarczymi). Różnica wynosi 0,24, co wskazuje na wzrost średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z 3,13 na 3,37. Natomiast pomiędzy rundą II a III efekt delficki najsilniej wystąpił w przypadku tezy 15 (Wprowadzenie ulg podatkowych dla pracodawców i osób fizycznych stymuluje rozpowszechnianie wiedzy) przy opiniowaniu stanu obecnego. Różnica średnich ocen Ekspertów między II a III rundą badania wynosi 0,21. W przypadku prognoz na rok 2030 efekt delficki we wszystkich rundach badania jest wyraźnie zauważalny w przypadku tezy 16 (Pozyskiwanie spoza Regionu gotowej do wykorzystania wiedzy). Zmiany opinii Ekspertów w II rundzie spowodowały, że różnica w wartości średniej arytmetycznej ich ocen wyniosła 0,38 i była wynikiem wzrostu średniej ocen Ekspertów z 3,93 w rundzie I do 4,31 w rundzie następnej. Z kolei różnica pomiędzy rundą II a III w ocenie średniej wyniosła 0,27. Wynika to ze wzrostu wartości średniej arytmetycznej z ocen Ekspertów z 4,31 w rundzie II do 4,58 w rundzie ostatniej. Są również takie tezy, w których zmiany ocen dla poszczególnych rund nie wystąpiły lub były niewielkie. Powodem takiej zgodności może być powszechne i zgodne przeświadczenie społeczne ( stereotyp ) co do stanu obecnego i perspektyw zmian sytuacji opisanej przez konkretne tezy. Większość zmian w ocenach nastąpiła w rundzie II 25 w kontekście roku 2010 i 20 zmian w kontekście przyszłości, z czego w ocenie teraźniejszości w 23 przypadkach w rundzie II wystąpiły oceny najwyższe, a w perspektywie roku 2030 w przy-

163 Podsumowanie 163 padku 17 tez w rundzie II Eksperci przyznali oceny najniższe. Można zatem na podstawie analizy wyników ocen Ekspertów postawić ryzykowną tezę, że wraz ze wzrostem pozytywnych ocen stanów w roku 2010 malały oceny tych samych stanów w perspektywie 20 lat w przyszłości. To, co współcześnie Eksperci ocenili relatywnie wysoko, w przyszłości, ich zdaniem, ulegnie pogorszeniu. Analiza korespondencji, która umożliwia zidentyfikowanie jednoczesnego występowania poszczególnych kategorii rozpatrywanych tez, przeprowadzona dla mediany obliczonej dla każdej tezy ocenianej w odniesieniu do roku 2010 wskazuje, że wyniki otrzymane w każdym kwestionariuszu są do siebie podobne (zbliżona odległość od środka układu odniesienia), a Eksperci nadali oceny najbardziej różniące się między sobą tezom: T8 (Występowanie wspólnych inicjatyw z podmiotami spoza Regionu), T20 (Wzajemne zaufanie przedsiębiorców) i T30 (Powszechność stosowania technologii teleinformatycznej w działalności gospodarczej). Analiza krzyżowa tez Delphi, którą przeprowadza się w celu wskazania sytuacji najbardziej aktywnych (najsilniej oddziałujących na inne) i najbardziej reaktywnych (podatnych na wpływy), pokazała, że T10 występowanie wspólnych inicjatyw (administracji lokalnej, przedsiębiorców i badaczy), T35 dopasowanie metod i programów kształcenia do potrzeb praktyki, poziom przygotowania nauczycieli i wykładowców oraz T3 produkty regionalnych środowisk naukowych są silnymi czynnikami sprawczymi. Największą podatność na wpływy (reaktywność) wykazują wspólne inicjatywy gospodarcze opisane w T9 (Występowanie wspólnych inicjatyw różnych przedsiębiorstw w Regionie), T10 (Występowanie wspólnych inicjatyw administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców) i T25 (Oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy). Wskazuje to na możliwość stymulowania rozwoju klastrów i innych form sieci gospodarczych w Regionie oraz na pozytywne oddziaływanie wspólnych przedsięwzięć realizowanych przez różne podmioty gospodarcze na rozpowszechnianie wiedzy. Reasumując, warto zauważyć, że duża ostrożność w ocenach i ich niewielka zmienność dowodzi, iż Eksperci uczestniczący w opisywanych tu badaniach Delphi wykazali, że na przyszłą sytuację gospodarczą Wielkopolski ma wpływ wiele czynników. Ich wzajemne oddziaływanie może niwelować trafność przewidywań odnośnie stanu na rok Fakt ten ma istotne znaczenie dla prac nad scenariuszami rozwoju Innowacyjnej Wielkopolski. Po pierwsze, dowodzi, że identyfikacja czynników i zależności wpływających na rozwój Regionu jest bardzo ważna. Po drugie, potwierdza, że świadome oddziaływanie na te czynniki powinno zostać podbudowane dodatkowymi badaniami identyfikującymi relacje między nimi. Rozważania zawarte w Raporcie potwierdzają potrzebę dalszych badań przygotowujących sytuację decyzyjną dla władz Regionu. Analiza interesariuszy i czynników oddziałujących na Innowacyjną Wielkopolskę zostanie wykazana zgodnie

164 164 Magdalena K. Wyrwicka z metodyką myślenia Sieciowego. Ponadto przewiduje się dalsze prace dotyczące m.in.: charakterystyki subregionów Wielkopolski, procesu transformacji wiedzy i symulacji przepływu wiedzy w sieciach, metod i mediów komunikacyjnych w transformacji wiedzy, metod oceny wykorzystania kapitału intelektualnego w Wielkopolsce, badania poziomu integracji klastrów w Wielkopolsce, uwarunkowań rozwoju innowacyjności w oparciu o zamówienia publiczne, preferencji młodych konsumentów, funkcjonowania tzw. firm odpryskowych. Wszystkie ww. badania znajdą swoje odzwierciedlenie w kolejnym raporcie z projektu Foresight»Sieci gospodarcze Wielkopolski«scenariusze transformacji wiedzy wspierające innowacyjną gospodarkę.

165 Podsumowanie 165 Panel Główny Projektu Przewodniczący: prof. dr hab. inż. Leszek Pacholski dziekan Wydziału Inżynierii Zarządzania, Politechnika Poznańska Sekretarz: dr inż. Paulina Golińska (koordynator PB I) Politechnika Poznańska Członkowie: dr Krystyna Łybacka poseł na Sejm RP mgr Tomasz Łubiński wicestarosta poznański dr hab. inż. Stefan Trzcieliński, prof. nadzw. prorektor ds. kształcenia, Politechnika Poznańska prof. dr hab. Józef Orczyk Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu, Katedra Pracy i Polityki Społecznej prof. dr hab. Maria Sławińska kierownik Katedry Handlu i Marketingu, Uniwersytet Ekonomiczny w Poznaniu dr hab. Edward Cyrson, prof. nadzw. Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu dr inż. Maria Ładzińska-Depko wiceprezydent Wielkopolskiej Izby Przemysłowo-Handlowej mgr Rafał Janowicz prezes PENTOR RESEARCH INTERNATIONAL Sp. z o.o. Poznań dr Jerzy Głuszyński wiceprezes PENTOR RESEARCH INTERNATIONAL Sp. z o.o. Warszawa dr Krzysztof Symela dyrektor Departamentu Kształcenia Zawodowego i Ustawicznego MEN dr inż. Jerzy Zielenkiewicz dyrektor Zarządu ds. Systemów Zarządzania, Dalkia Polska mgr inż. Michał Sowiński prezes Klastra ELPROTECH mgr Tomasz Krause Prezes Graphcom Sp. z o.o. mgr Maciej Sowa Graphcom Sp. z o.o. mgr Krzysztof Grupka doświadczony nauczyciel zawodu, egzaminator w zawodzie technik informatyk i elektrotechnik dr hab. inż. Marek Fertsch, prof. nadzw. Politechnika Poznańska dr hab. inż. Teresa Łuczka, prof. nadzw. Politechnika Poznańska dr hab. inż. Magdalena Wyrwicka, prof. nadzw. (kierownik Projektu) Wydział Inżynierii Zarządzania, Politechnika Poznańska doc. dr Przemysław Bartkiewicz Politechnika Poznańska dr inż. Arkadiusz Borowiec (koordynator PB II) Politechnika Poznańska dr inż. Agnieszka Grzelczak (koordynator PB III) Politechnika Poznańska dr inż. Marek Goliński Politechnika Poznańska dr inż. Maciej Szafrański Politechnika Poznańska

166 166 Magdalena K. Wyrwicka Instytucje wspierające Projekt Urząd Marszałkowski Województwa Wielkopolskiego Urząd Miasta Poznania Wielkopolska Izba Przemysłowo-Handlowa Polska Izba Gospodarcza Importerów, Eksporterów i Kooperacji Wielkopolska Izba Budownictwa REFA Wielkopolska Stowarzyszenie ds. Badania Pracy i Organizacji Przedsiębiorstw Zespół moderatorów zadania drugiego dr hab. inż. Magdalena Wyrwicka, prof. nadzw. dr inż. Paulina Golińska dr inż. Katarzyna Ragin-Skorecka dr inż. Łukasz Hadaś mgr Beata Mroczek mgr inż. Karolina Werner Michał Leitgeber Informacje bieżące o projekcie dostępne na stronie internetowej:

167 SPIS ZAŁĄCZNIKÓW Załącznik 1 Tezy do badań Delphi (wersja z r.) Załącznik 2 Przykład objaśniający parametry statystyczne wykorzystywane w badaniach Delphi Załącznik 3 Wykresy prezentujące zmianę wartości średniej arytmetycznej ocen ekspertów z trzech rund badań delfickich

168 ZAŁĄCZNIK 1 Do rozdziału 2. Przebieg badania metodą Delphi (s. 19) TEZY DO BADAŃ DELPHI (wersja z r.) Teza (1) Inicjatywy lokalne stymulują generowanie nowej wiedzy (2) Inicjatywy lokalne przyspieszają rozwój Regionu (3) Działania proinnowacyjne w Regionie będą kontynuowane po zaprzestaniu dotowania unijnego (4) System finansowania badań hamuje rozwój Regionu (5) Nowa wiedza generowana przez sektor nauki jest trudno dostępna (6) System informowania o dokonaniach naukowo-badawczych w Regionie nie jest dostosowany do potrzeb praktyki (7) Wspólne inicjatywy administracji lokalnej, przedsiębiorców i naukowców są wspierane systemowo w ograniczonym zakresie (8) Wsparcie władz lokalnych dla wdrożeń prototypowych do praktyki gospodarczej jest ograniczone (9) Wspólne, proinnowacyjne inicjatywy różnych podmiotów gospodarczych są sporadyczne (10) Sieci gospodarcze oddziałują pozytywnie na tempo rozwoju gospodarki Regionu (11) Działania wspierające funkcjonowanie sieci gospodarczych po zaprzestaniu dotowania unijnego będą kontynuowane (12) Stan infrastruktury w Regionie wpływa na gotowość do innowacji (13) Różnorodna działalność w Regionie sprzyja przedsiębiorczości i innowacyjności (14) Zamówienia publiczne będą sprzyjały transferowi wiedzy i kreowaniu sieci gospodarczych (15) Współfinansowanie przez przedsiębiorców prac badawczo-rozwojowych ukierunkowuje badania naukowe lokalnych uczelni i ośrodków badawczych (16) Ulgi podatkowe sprzyjają dokształcaniu się i postawom przedsiębiorczym (17) Zmniejszenie systemowych obciążeń publiczno-prawnych przedsiębiorców stymuluje do poszukiwania nowej wiedzy i eksperymentowania z nowymi rozwiązaniami (18) Zatrzymywanie dobrych specjalistów w Regionie inspiruje kolejne pokolenia do nauki i gwarantuje wzrost kapitału wiedzy i rozwój gospodarki lokalnej (19) Zapobieganie migracji zarobkowej dobrych absolwentów buduje potencjał rozwojowy Regionu i mentalność sukcesu dobrobytu społecznego

169 170 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber Załącznik 1 cd. (20) Przełamywanie bierności zawodowej buduje potencjał społeczny Regionu i pobudza konstruktywną aktywność społeczną (21) Zmniejszanie bezrobocia buduje poczucie bezpieczeństwa bytu i spokoju społecznego (22) Solidarność społeczna sprzyja przekazywaniu wiedzy (23) Wzajemne zaufanie ludzi oddziałuje pozytywnie na przepływ wiedzy (24) Zaufanie do innych grup zawodowych umożliwia koncentrację na doskonaleniu własnych kluczowych kompetencji (25) Zaufanie w relacjach miedzy podmiotami gospodarczymi poprawia gotowość do współdziałania (26) Zaufanie do instytucji administracji sprzyja współdziałaniu firm i rozwojowi Regionu (27) Poczucie bezpieczeństwa bytu sprzyja przedsiębiorczości (28) Nagradzanie i promocja najlepszych firm jest impulsem do rozpowszechniania dobrych praktyk i poszukiwania wiedzy (29) Dostępność opisów dobrych wzorców (dobrych praktyk) funkcjonowania przedsiębiorstw zwiększa zasoby wiedzy i buduje wizerunek Regionu (30) Możliwość współdziałania z najlepszymi firmami podnosi poziom jakości funkcjonowania podmiotów-partnerów (31) Możliwość działań w grupie (gronie) firm z branży stymuluje poszukiwanie nowej wiedzy i działania innowacyjne (32) Gotowość ratowania firm na granicy upadłości buduje poczucie więzi z Regionem (33) Izby gospodarcze są ogniwami stymulującymi transformację wiedzy do sieci przedsiębiorstw (34) Inkubatory przedsiębiorczości są wsparciem dla przedsiębiorczych w Regionie (35) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi instytucjami podnosi się (36) Poziom wiedzy o zagrożeniach we współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi podnosi się (37) Odpowiedzialność społeczna biznesu w Regionie poprawia się (38) Akceptacja dla socjotechnik w biznesie maleje (39) Budowanie dobrych relacji z klientem to bazowa wiedza w działalności gospodarczej (40) Programy lojalnościowe przyczyniają się do utrzymania pozycji instytucji na rynku (41) Współdziałanie podmiotów gospodarczych w sieciach stymuluje do poszerzania wiedzy pracowników

170 Załącznik 1 cd. Załącznik (42) Przedsiębiorstwo funkcjonujące w sieci ma lepszy potencjał innowacyjny (43) Sieć gospodarcza ułatwia przekaz wystandaryzowanej wiedzy (44) Sieć gospodarcza blokuje przedsiębiorczość, innowacyjność i chęć eksperymentowania u swoich członków (45) Dominacja gospodarcza w Regionie firm wiodących może hamować innowacyjność i rozwój (46) Potencjał innowacyjny sieci przedsiębiorstw jest większy niż pojedynczych organizacji (47) W sieciach gospodarczych występują dążenia pojedynczych podmiotów do dominacji (48) Występowanie w sieci gospodarczej podmiotu dominującego ma hamujący wpływ na transformacje wiedzy (49) Wspólne przedsięwzięcia grupy firm sprzyjają rozpowszechnianiu nowej wiedzy (50) Akceptacja społeczna dla przedsiębiorczości sprzyja transformacji wiedzy (51) Akceptacja społeczna dla sukcesu życiowego sprzyja promowaniu postaw przedsiębiorczych (52) Akceptacja społeczna dla innowacyjności sprzyja poszukiwaniom nowej wiedzy (53) Niski prestiż działalności naukowo-badawczej blokuje wykorzystywanie lokalnego potencjału naukowo-badawczego i dostępnej wiedzy (54) Prestiż działalności szkoleniowej powoduje rezygnację z nadzorowania jakości i wyników szkoleń (55) Prestiż działalności doradczej powoduje brak konfrontacji wiedzy lokalnych ekspertów i zewnętrznych doradców (56) Poziom zaufania do lokalnych ośrodków naukowych wpływa na zakres korzystania z ich usług (57) Rośnie znaczenie technologii teleinformatycznych (58) Poprawia się dostępność Internetu (59) Zwiększa się uzależnienie działalności gospodarczej od technologii teleinformatycznych (60) Rośnie zainteresowanie wytworami high-tech (61) Rośnie zainteresowanie nowymi technologiami (62) Zainteresowanie stanem gospodarki Regionu jest znikome (63) Zainteresowanie nowymi koncepcjami prowadzenia biznesu dominuje w dużych podmiotach gospodarczych (64) Powszechne staje się kształcenie nieformalne (ustawiczne) w miejscu pracy (inne niż studia i szkolenia) (65) Dyplom wyższej uczelni jest często traktowany jako gwarant kompetencji osoby

171 172 Magdalena K. Wyrwicka, Karolina Werner, Michał Leitgeber Załącznik 1 cd. (66) Poziom aspiracji zawodowych absolwentów jest wygórowany (67) Gotowość do wzajemnego wspomagania się współpracowników jest znikoma (68) Odpowiedzialność za wyniki własnej pracy będzie rosła (69) Gotowość do podejmowania potrzebnych prostych prac maleje (70) Doradztwo indywidualne dla kierowników będzie bardziej powszechne (71) Poziom przygotowania trenerów do realizacji szkoleń lub instruktażu będzie się poprawiał (72) Poziom przygotowania nauczycieli determinuje kompetencje absolwentów (73) Programy kształcenia wyprzedzają potrzeby praktyki gospodarczej (74) Dopasowanie programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej jest koniecznością (75) Sprawność adaptacji programów kształcenia do potrzeb praktyki gospodarczej zwiększa się (76) Gotowość i chęć pracowników do samokształcenia rośnie (77) Umiejętność samokształcenia poprawia się (78) Poziom przedsiębiorczości przeciętnego Wielkopolanina rośnie (79) Znajomość możliwości kształcenia poprawia się (80) Wiedza jako kapitał dla gospodarki Regionu (81) Znajomość mocnych stron w funkcjonowaniu Regionu poprawia się (82) Stan rozpoznania kluczowych umiejętności w Regionie jest niewielki (83) Stan rozpoznania wspólnych wartości w społeczności Wielkopolski jest niewielki (84) Informacje na firmowych stronach internetowych są zbyt ogólnikowe (85) Możliwość piętnowania patologicznych zachowań w relacjach biznesowych jest zbyt mała

172 ZAŁĄCZNIK 2 Do rozdziału 4. Wyniki badania metodą Delphi (s. 33) PRZYKŁAD OBJAŚNIAJĄCY PARAMETRY STATYSTYCZNE WYKORZYSTYWANE W BADANIACH DELPHI Dla zobrazowania przytoczonych w rozdziale 4. definicji autorzy posłużą się przykładem. Przykład 1 Przedsiębiorstwo handlowe Klient Nasz Pan w Poznaniu posiada 11 sklepów. W lipcu 2010 r. sklepy należące do tego przedsiębiorstwa osiągnęły następujące obroty (tabela 4.1.) Tabela 4.1. Wielkość obrotów 11 sklepów Nr sklepu Wysokość obrotów [zł] Źródło: opracowanie własne Na podstawie powyższych danych należy ustalić wartość 4 omawianych statystyk oraz dokonać interpretacji otrzymanych wyników. Średnia arytmetyczna Na podstawie wzoru (4.1) podstawiając odpowiednie wartości obliczono średnią arytmetyczną wielkości obrotów 11 sklepów: x , 1 Na podstawie danych z Kosma A., Musiałkiewicz J., Statystyka, Wyd. Ekonomik, Warszawa 2001, s. 110.

173 174 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber Interpretacja wyników: Średnie obroty z 11 sklepów należących do przedsiębiorstwa Klient Nasz Pan w lipcu 2010 r. wyniosły ,82 zł. Mediana Aby obliczyć wartość mediany, w pierwszej kolejności należy usystematyzować szereg badanej zmiennej wielkości obrotów. Usystematyzowanie polega na ułożeniu wartości zmiennej w szeregu od najmniejszej do największej (tabela 4.2.) Tabela 4.2. Uszeregowany szereg badanej cechy Nr sklepu Wysokość obrotów [zł] Źródło: opracowanie własne Analizowany szereg składa się z nieparzystej liczby jednostek w badanej zbiorowości 11 sklepów. W związku z tym, po podstawieniu odpowiednich wartości do wzoru (4.2.) otrzymujemy numer wyrazu środkowego: 11 1 N Mx 6. 2 Środkowym wyrazem w uporządkowanym szeregu wartości cechy jest wyraz 6. Odczytujemy wartość wyrazu szóstego, która wynosi zł i tym samym otrzymujemy wartość mediany. Interpretacja: Pięć sklepów należących do sieci Klient Nasz Pan w lipcu 2010 r. osiągnęło obroty wyższe niż zł, a pozostałe 5 sklepów wartości nie wyższe niż zł.

174 Załącznik Kwartyl pierwszy Aby obliczyć wartość kwartyla 1., w pierwszej kolejności należy ustalić numer wyrazu, którego wartość odpowiada wartości obliczanej statystyki. W związku z powyższym należy wyznaczyć wielkość pierwszej ćwiartki badanej populacji: N 11 2, Powyższa wartość ma wskazywać numer wyrazu, którego wartość odpowiada wartości kwartyla górnego. Ponieważ otrzymany wynik jest wartością niecałkowitą, a wyrazy mają numery całkowitoliczbowe, wynik należy zaokrąglić do pełnych zgodnie z zasadami matematyki. Przyjmujemy zatem: 2,75 3 x 3 = Q 1 czyli Q 1 = zł. Interpretacja: 1/4 sklepów należących do przedsiębiorstwa Klient Nasz Pan w lipcu 2010 r. osiągnęła obroty nie wyższe niż zł, a 3/4 sklepów nie niższe niż zł. Kwartyl trzeci Aby obliczyć wartość kwartyla 3., w pierwszej kolejności należy ustalić numer wyrazu, którego wartość odpowiada wartości obliczanej statystyki. W związku z powyższym należy obliczyć wartość 3/4 badanej populacji: 3 3 N 11 8, Powyższa wartość ma wskazywać numer wyrazu, którego wartość odpowiada wartości kwartyla 3. (dolnego). Ponieważ otrzymany wynik jest wartością niecałkowitą, a wyrazy mają numery całkowitoliczbowe, wynik należy zaokrąglić do pełnych zgodnie z zasadami matematyki. Przyjmujemy, zatem: 8,25 8 x 8 = Q 3 czyli Q 3 = zł. Interpretacja: 3/4 sklepów należących do przedsiębiorstwa Klient Nasz Pan w lipcu 2010 r. osiągnęło obroty nie wyższe niż zł, a 1/4 sklepów nie niższe niż zł.

175 176 Magdalena K. Wyrwicka, Beata Mroczek, Karolina Werner, Michał Leitgeber

176 ZAŁĄCZNIK 3 Do rozdziału 5. Zmienność ocen Ekspertów w trakcie badania Delphi (s. 137) WYKRESY PREZENTUJĄCE ZMIANĘ WARTOŚCI ŚREDNIEJ ARYTMETYCZNEJ OCEN EKSPERTÓW Wykres 5.1. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 1 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres 5.2. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 2 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

177 178 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Wykres 5.3. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 3 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres 5.4. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 4 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres 5.5. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 5 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

178 Załącznik Wykres 5.6. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 6 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres 5.7. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 7 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres 5.8. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 8 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

179 180 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Wykres 5.9. Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 9 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 10 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 11 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

180 Załącznik Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 12 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 13 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 14 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

181 182 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 15 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 16 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 17 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

182 Załącznik Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 18 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 19 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 20 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

183 184 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 21 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 22 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. (22) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi (22) Poziom wiedzy o korzyściach ze współpracy z innymi podmiotami gospodarczymi 5,00 6,00 możliwe oceny Ekspertów 4,00 3,00 2,00 2,58 2,65 2,63 możliwe oceny Ekspertów 5,00 4,00 3,00 2,00 4,80 4,74 4,68 1,00 1,00 runda I runda II runda III runda I runda II runda III Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 23 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

184 Załącznik Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 24 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 25 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 26 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

185 186 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 27 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 28 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 29 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

186 Załącznik Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 30 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 31 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 32 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.

187 188 Karolina Werner, Łukasz Hadaś Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 33 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 34 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r. Wykres Zmiana wartości średniej arytmetycznej ocen Ekspertów z trzech rund badania Delphi dla tezy 35 a) stan na 2010 r. b) stan na 2030 r.