Scenariusz zajęć terenowych

Transkrypt

1 Scenariusz zajęć terenowych Autorka scenariusza i realizatorka lekcji: Małgorzata Sobolak Temat: Morze Bałtyckie. A. Wstęp Wprowadzenie merytoryczne: Uczniowie Zespołu Szkół Sportowych w Rewalu mają to szczęście, że tematy z zakresu przyrody, dotyczące Morza Bałtyckiego, mogą poznawać w formie zajęć terenowych w najbliższym otoczeniu. Uczniowie podczas tych zajęć poznają zjawiska fizyczne oraz świat ożywiony Bałtyku. Lekcje w terenie zawsze dostarczają mnóstwa doznań i emocji, a samodzielne zdobywanie wiedzy dodatkowo wspomaga proces zapamiętywania treści z podstawy programowej. Zajęcia takie pozwalają również na wyście poza minimum programowe i rozwijanie ciekawości świata i szacunku do przyrody. Czas realizacji - 2 godziny lekcyjne (w tym dojście i powrót z plaży ok. 20 min.) Cele ogólne: Wiadomości: Uczeń: omawia warunki panujące w Morzu Bałtyckim, opisuje krajobraz nadmorski, opisuje pogodę nadmorską, charakteryzuje warunki geograficzne i przyrodnicze pobrzeża bałtyckiego, charakteryzuje Bałtyk, jako morze słonawe, wymienia gatunki małży bałtyckich, definiuje pojęcia: erozji, abrazji, omawia warunki życia w wodzie słonej, wymienia najważniejsze zagrożenia dla morza spowodowane działalnością człowieka. Umiejętności: Uczeń: prowadzi obserwacje zgodnie z zasadami badań naukowych, rozpoznaje gatunki małży bałtyckich, korzystając z prostego klucza do oznaczania organizmów, dokonuje interpretacji obserwowanych zjawisk przyrodniczych i poprawnie formułuje wnioski, dokumentuje obserwacje przyrodnicze za pomocą schematycznych rysunków, wniosków z obserwacji

2 posługuje się prostym sprzętem do obserwacji terenowej, np. lupą. Postawy: Uczeń: uzasadnia konieczność zachowania bezpieczeństwa w pobliżu zbiorników wodnych, przestrzega zasad bezpieczeństwa podczas zajęć terenowych, wykonuje zadania zgodnie z instrukcją, dostrzega piękno rodzimej przyrody, wykazuje odpowiedzialność za stan środowiska w najbliższej okolicy, współpracuje z innymi członkami grupy. Cele operacyjne zajęć: będziemy pracować samodzielnie przy wykorzystaniu instrukcji i kart pracy, będziemy rozpoznawali małże Bałtyku i przyjrzymy się napotkanej na plaży faunie, będziemy poznawali zjawisko abrazji, erozji i wędrówki wydm, poznamy znaczenie zasolenia dla różnorodności fauny i flory Morza Bałtyckiego, wyciągniemy wnioski z przeprowadzonych obserwacji i doświadczeń. Elementy podstawy programowej kształcenia ogólnego: Dla klas IV-VI stara podstawa programowa 4. Najbliższa okolica. Uczeń: 1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje zależności między nimi; 9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych; 10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie; 13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy; 14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby. 5. Człowiek a środowisko. Uczeń: 1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody, gleby); 2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska; 3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu; 7. Krajobrazy Polski i Europy. Uczeń: 2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: [ ], nadmorski; 3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka; 4) [ ] podaje przykłady [ ] gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy. Dla klasy IV nowa podstawa programowa

3 1. Sposoby poznawania przyrody Obserwacje i doświadczenia w poznawaniu przyrody. Przyrządy wykorzystywane w poznawaniu przyrody. Źródła wiedzy o przyrodzie. Zmysły niezbędne do prowadzenia obserwacji przyrodniczych. Uczeń: 1) opisuje sposoby poznawania przyrody; 2) podaje różnice między doświadczeniem a obserwacją; 4) podaje nazwy przyrządów stosowanych w poznawaniu przyrody, określa ich przeznaczenie i posługuje się nimi podczas prowadzonych pomiarów; 5) stosuje zasady bezpieczeństwa podczas obserwacji i doświadczeń przyrodniczych; 6) przeprowadza samodzielnie i przy pomocy nauczyciela obserwacje i doświadczenia przyrodnicze; 7) wymienia różne źródła wiedzy o przyrodzie i potrafi z nich korzystać. 5. Środowisko przyrodnicze najbliższej okolicy Formy ukształtowania powierzchni terenu. Składniki krajobrazu: skały, wody, roślinność, zwierzęta. Składniki przyrody ożywionej i nieożywionej. [ ] Organizmy wodne. Przystosowania organizmów do życia w środowisku wodnym. Uczeń: 1) rozpoznaje składniki przyrody ożywionej i nieożywionej; 2) wymienia nazwy form ukształtowania powierzchni występujących w najbliższej okolicy; 3) tworzy model pagórka i doliny rzecznej oraz wskazuje ich elementy; 4) rozpoznaje i nazywa skały występujące w okolicy swojego zamieszkania; 5) rozróżnia wody stojące i płynące, podaje ich nazwy oraz wskazuje naturalne i sztuczne zbiorniki wodne w najbliższej okolicy; [ ] 7) rozpoznaje i nazywa pospolite organizmy występujące w najbliższej okolicy; [ ] 16). określa warunki życia w wodzie (nasłonecznienie, zawartość tlenu, opór wody); 17) rozpoznaje organizmy żyjące w rzece, jeziorze i (na przykładzie ryby) wskazuje przystosowania do środowiska życia. Materiały potrzebne do realizacji zajęć: podkładki do dokumentów z klipsem oraz długopisem lub ołówkiem, instrukcje dla grup i klasy, 3-4 litrowe słoiki, woda słodka 3 litry, 3 łyżeczki do herbaty, 1 kg soli kuchennej, plansze pt. małże bałtyckie, klucz do oznaczania małży bałtyckich, klej, lupy przynajmniej 2 szt. na grupę. B. Przebieg zajęć instrukcja dla nauczyciela Miejsce i czas zajęć: Miejsce: plaża przy zejściu głównym na plażę w Rewalu

4 Czas: na zajęcia należy przeznaczyć 2 godziny lekcyjne (dojście i powrót do szkoły zajmie w sumie ok. 20 min.). Najlepiej, aby zajęcia odbywały się przy sprzyjającej pogodzie. Zbyt silny wiatr lub deszcz utrudnią wykonanie niektórych zadań. Niezaprzeczalne walory turystyczne, krajobrazowe i przyrodnicze Wybrzeża Rewalskiego wyjątkowo nadają się do celów dydaktycznych. Piaszczysta plaża w Rewalu, znana ze swojej czystości, gdyż władze Gminy Rewal dbają aby co roku, tutejsza plaża była odznaczana certyfikatem "Błękitnej flagi", świadczącej o dobrej jakości wody. Dodatkowo można tu obserwować klifowy brzeg, głównie między Rewalem a Trzęsaczem. A ostatnio niebywałą atrakcją tego miejsca stały się regularne odwiedziny samicy foki szarej. Organizacja zajęć: Zajęcia najlepiej przeprowadzać w 3-4 osobowych grupach. Jedno z zadań poznawanie zasolenia, może wykonać cała klasa. Nauczyciel musi wcześniej zgromadzić i przygotować do transportu wszystkie potrzebne pomoce i materiały, zgodnie z listą powyżej. Można poprosić uczniów o pomoc w przeniesieniu materiałów na miejsce zajęć. W związku z małą liczebnością klas nie jest wymagana obecność innych opiekunów. W Przypadku klas powyżej 20 osób warto poprosić o pomoc innego nauczyciela lub rodzica. Nauczyciel zawsze powinien widzieć wszystkich uczniów. I na początku oraz na bieżąco przypominać zasady bezpieczeństwa. Po dotarciu na plażę wybrać najbardziej dogodne miejsce, najlepiej z dala od osób wypoczywających na plaży. Wybrany teren nie wymaga wcześniejszego przygotowania. Przebieg zajęć: I. Faza wstępna. 1. Po dotarciu na stanowisko przypomnienie zasad zachowania się na plaży. 2. Prezentacja przez uczniów informacji związanych z tematem wody, które już posiadają ( burzy mózgów ). 3. Zapoznanie z tematem i celami zajęć. II. Faza realizacyjna. 4. Podział uczniów na 3-4 osobowe grupy i rozdanie kart pracy z podkładkami do ćwiczenia 1 pt. Fale kontra klif, czyli co to jest abrazja. Rozdanie słoików jeden dla każdej z grup. 5. Przeprowadzenie ćwiczenia w karcie pracy nr 1. (zał. 1). W trakcie wykonywania zadania przez uczniów nauczyciel kontroluje ich pracę i daje wskazówki do wykonania. Szczególną uwagę należy zwrócić na uczniów, którzy napełniają słoiki wchodząc do wody.

5 6. Rozmowa z uczniami (pogadanka) komentarz dla nauczyciela: Każdy klif narażony jest na niszczące działanie fal morskich, zwane abrazją. Jeśli jest to klif zbudowany tak jak w naszym przykładzie, to lżejsze materiały spływają razem z wodą, natomiast kamienie pozostają nieruszone. To dlatego na polskim wybrzeżu, przy spokojnych falach, na plaży obserwujemy dużą ilość kamieni, ponieważ piasek, żwir i glina spływają. 7. Po podsumowaniu przez nauczyciela uczniowie wpisują wnioski na swoich kartach pracy. Wskazany przez nauczyciela uczeń odczytuje na głos wnioski swojej grupy. 8. Rozdanie kart pracy do ćwiczenia pt. Spacerujący piasek, czyli jak wędrują wydmy? 9. Przeprowadzenie ćwiczenia przy pomocy karty pracy (zał. 2) oraz rozdanych wcześniej podkładek. W trakcie wykonywania zadania przez uczniów nauczyciel kontroluje ich pracę i daje wskazówki do wykonania. 10. Podsumowanie wyników obserwacji komentarz dla nauczyciela: Materiał skalny (piasek), znajduje się w ruchu i przenoszony jest przez wiatr. W sytuacji, gdy piasek jest mokry, siła wiatru nie jest wystarczająca do uformowania wydmy. 11. Uczniowie zapisują odpowiedź na pytanie zawarte w karcie pracy. Uczeń wybranej grupy głośno odczytuje komentarz. 12. Rozdanie kart pracy do zadania nr 3 zał. 3. W czasie kiedy uczniowie zbierają kamyki, nauczyciel wyznacza odcinek na piasku ok. 20 m, zaznaczając go przy pomocy linii na piasku lub patyków. Należy kontrolować, by uczniowie nie oddalali się za bardzo od miejsca zajęć. 13. Uczniowie przy pomocy instrukcji przystępują do biegu z zebranymi kamykami. 14. Nauczyciel podsumowuje wynik rywalizacji oraz cel zadania komentarz dla nauczyciela: Woda zaokrągliła i wypolerowała kamienie, z którymi biegliście między palcami. Fale uderzające o brzeg przemieszczają kamienie, powodując ich wzajemne ocieranie się. Z upływem czasu (czasem nawet milionów lat) kamienie nie tylko się wygładzają, ale stają się coraz mniejsze, aż powstają z nich ziarenka piasku. W taki sposób nawet ogromne góry staja się drobnymi ziarenkami piasku, po którym stąpacie. Proces ten nazywamy erozją. 15. Rozdanie lup i obserwacja kamyków i ziarenek piasku przez uczniów. 16. Nauczyciel daje instrukcję do zadania 4 zał. 4 wybranemu uczniowi i prosi o jej głośne odczytanie, następnie kilku wskazanych uczniów przystępuje do wykonania doświadczenia, rozdając słoiki, wodę słodką, sól oraz łyżeczki.

6 17. Uczniowie kolejno próbują zasolonej wody z każdego słoika. Na koniec wskazuje ucznia do odpowiedzi na pytanie zawarte w karcie pracy. 18. Podsumowania ćwiczenia 4 - komentarz dla nauczyciela: Bałtyk jest morzem słonawym (słoik nr 2), światowy ocean jest średnio słony (słoik nr 1), a Morze Martwe jest zbiornikiem z najbardziej słoną wodą. 19. Ponowny podział uczniów na grupy. Rozdanie karty pracy do ćwiczenia 5 zał. 5 pt. Małże bałtyckie różnorodność życia w słonej wodzie, kluczy do oznaczania małży bałtyckich zał. nr 6, plansz pt. Małże Bałtyku (zał. nr 7), kleju (dla każdej grupy), lup. 20. Uczniowie pracują zgodnie z instrukcją, szukając na plaży muszki zadanych małży i rozpoznają je za pomocą klucza i obserwują przy pomocy lup. 21. Nauczyciel kontroluje ich pracę, a następnie podsumowuje ćwiczenie komentarz dla nauczyciela: Bałtyk jest morzem słonawym o sześciokrotnie mniejszej zawartości soli niż w wodzie oceanicznej. Z tego powodu wiele gatunków żyjących w morzach pełnosłonych nie występuje w Bałtyku, a te które mogą w niej przeżyć są mniejsze. Na przykład omułek jadalny jest jadalny, ale z mórz pełnosłonych, w których dorasta do 10 cm. Nasz bałtycki jest karłowaty. III Faza podsumowująca. 22. Nauczyciel prosi uczniów o uzupełnienie plansz w fotografie małży, których nie udało im się odszukać na plaży. Na kolejnych zajęciach prace zostają wywieszone na tablicy w klasie. Zadanie domowe Opisz w zeszycie wybrany gatunek małża Bałtyckiego. C. Karty pracy i instrukcje dla uczniów

7 Załącznik nr 1 Fale kontra klif, czyli co to jest abrazja Instrukcja dla grupy Potrzebne materiały: piasek żwir kamienie glina woda morska słoiki Wykonanie: 1. Zgromadźcie kilka garści piasku, żwiru, kamienie i glinę. 2. Wymieszajcie poszczególne składniki. 3. Z otrzymanej masy zbudujcie mały klif. 4. Nalejcie wody morskiej do słoika i zacznijcie polewać klif (najlepiej z jednej strony, tak jak robią to fale). Powtórzcie czynność kilka razy. 5. Zaobserwujcie co się wydarzyło i zapiszcie wnioski. Wnioski:

8 Załącznik nr 2 Spacerujący piasek, czyli jak wędrują wydmy? Instrukcja dla grupy Potrzebne materiały: piasek suchy piasek mokry podkładki z klipsem Wykonanie: 1. Wsypcie garść suchego piasku na podkładkę. 2. Usypcie stożek lub górkę. 3. Z niewielkiej odległości zacznijcie delikatnie dmuchać na górkę z piaskiem, starając się uformować kształt podobny do wydmy przypominający rogala. 4. Zmieniajcie siłę oraz dmuchajcie pod różnymi katami. 5. Następnie usypcie drugi stożek z mokrego piasku. Zacznij dmuchać na górkę z piasku. Wnioski: Jaką widzisz różnicę przy próbie uformowania wydmy z drugiego stożka?

9 Załącznik nr 3 Bieg z kamykami, czyli słów kilka o erozji Instrukcja dla grupy Potrzebne materiały: płaskie kamyki lupy Wykonanie: 1. Poszukajcie na plaży małych (5x3 cm), płaskich kamyków. 2. Włóżcie je miedzy palce stóp po cztery na każdą stopę. 3. Wyznaczcie trasę do przebiegnięcia. 4. Zwycięża ten, kto pokona dystans w najkrótszym czasie (każdy musi dobiec ze wszystkimi kamieniami między palcami). 5. Posłuchajcie nauczyciela, który opowie wam o zjawisku erozji. 6. Obejrzyjcie piasek i powierzchnię kamieni przy pomocy lup.

10 Załącznik nr 4 Sól w Bałtyku, czy jest jej dużo Instrukcja dla klasy Potrzebne materiały: 3 litrowe słoiki woda słodka 3 litry 3 łyżeczki do herbaty 1 kg soli kuchennej Wykonanie: 1. Przygotujcie 3 słoiki. Do każdego wlej 1 litr wody. 2. Do słoika nr 1 wsypcie 5,5 łyżeczki soli i wymieszajcie. 3. Do słoika nr 2 wsypcie 1 czubatą łyżeczkę soli i wymieszajcie. 4. Do słoika nr 3 wsypcie 35 łyżeczek soli i wymieszajcie. 5. Posmakujcie roztwór z każdego słoika i wskażcie, gdzie jest woda bałtycka, oceaniczna i z Morza Martwego?

11 Załącznik nr 5 Małże bałtyckie różnorodność życia w słonej wodzie Instrukcja dla grupy Potrzebne materiały: plansze pt. małże bałtyckie klucz do oznaczania małży bałtyckich klej lupy Wykonanie: 1. Zbierzcie różne muszelki z plaży. 2. Obejrzyjcie muszelki przy pomocy lup. 3. Oznaczcie znalezione gatunki przy pomocy klucza do oznaczania małży. 4. Wklejcie muszelki w odpowiednie miejsca na planszach.

12 Załącznik nr 6 Projekt Zupełnie inna lekcja przyrody dofinansowany

13 Załącznik nr 7 Projekt Zupełnie inna lekcja przyrody dofinansowany