Dyskryminacja ze względu na religię, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną

Transkrypt

1 Krótkie Komentarze Becka Justyna Maliszewska-Nienartowicz Dyskryminacja ze względu na religię, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną Dyrektywa 2000/78 i orzecznictwo TS UE Komentarz C. H. Beck

2 KRÓTKIE KOMENTARZE BECKA Dyskryminacja ze względu na religię, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną Dyrektywa 2000/78 i orzecznictwo TS UE

3 Polecamy nasze publikacje z tej serii: J. Chaciński OCHRONA PRAW LOKATORÓW. KOMENTARZ, wyd. 3 G. Manjura-Niśkiewicz DODATKI MIESZKANIOWE. KOMENTARZ, wyd. 4 T. Grossmann, W. Knopkiewicz, J. Sebzda-Załuska, M. Szydło, J. Wilczewski USTAWA O WSPIERANIU ROZWOJU USŁUG I SIECI TELEKOMUNIKACYJNYCH. KOMENTARZ S. Gurgul UPADŁOŚĆ SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ, DEWELOPERA I TOWARZYSTWA BUDOWNICTWA SPOŁECZNEGO. KOMENTARZ M.J. Nowak (red.) USTAWA O PLANOWANIU I ZAGOSPODAROWANIU PRZESTRZENNYM. KOMENTARZ M. Rojewski, M. Szuchnik USTAWA O PRAWACH PACJENTA I RZECZNIKU PRAW PACJENTA. USTAWA O ŚWIADCZENIACH OPIEKI ZDROWOTNEJ FINANSOWANYCH ZE ŚRODKÓW PUBLICZNYCH. USTAWA REFUNDACYJNA. USTAWA O DZIAŁALNOŚCI LECZNICZEJ. KOMENTARZ PRAKTYCZNY ZE WZORAMI T. Ostrowski USTAWA O UDOSTĘPNIANIU INFORMACJI GOSPODARCZYCH I WYMIANIE DANYCH GOSPODARCZYCH. KOMENTARZ

4 Dyskryminacja ze względu na religię, niepełnosprawność, wiek lub orientację seksualną Dyrektywa 2000/78 i orzecznictwo TS UE Komentarz Justyna Maliszewska-Nienartowicz WYDAWNICTWO C.H. BECK WARSZAWA 2013

5 Redaktor prowadzący: Wioleta Beczek Recenzent: dr hab. Alfred Lutrzykowski, prof. UMK Projekt współfinansowany ze środków Narodowego Centrum Nauki przyznanych na podstawie decyzji numer DEC-2011/01/B/HS5/ Wydawnictwo C.H. Beck 2013 Wydawnictwo C.H. Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, Warszawa Skład i łamanie: DTP Service Druk i oprawa: Elpil, Siedlce ISBN ISBN e-book

6 Spis treści Przedmowa... Wykaz skrótów... Wykaz literatury... XIII A. Komentarz... 1 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy... 3 Rozdział I. Przepisy ogólne Artykuł 1. Cel Artykuł 2. Pojęcie dyskryminacji Artykuł 3. Zakres Artykuł 4. Wymagania zawodowe Artykuł 5. Racjonalne usprawnienia dla osób niepełnosprawnych. 28 Artykuł 6. Uzasadnienie odmiennego traktowania ze względu na wiek Artykuł 7. Działanie pozytywne Artykuł 8. Wymagania minimalne Rozdział II. Środki odwoławcze oraz stosowanie prawa Artykuł 9. Ochrona praw Artykuł 10. Ciężar dowodu Artykuł 11. Ochrona przed retorsjami Artykuł 12. Upowszechnianie informacji Artykuł 13. Dialog społeczny Artykuł 14. Dialog z organizacjami pozarządowymi Rozdział III. Przepisy szczególne Artykuł 15. Irlandia Północna Rozdział IV. Postanowienia końcowe Artykuł 16. Zgodność Artykuł 17. Sankcje Artykuł 18. Wprowadzenie w życie Artykuł 19. Raport IX XI V

7 Spis treści Artykuł 20. Wejście w życie Artykuł 21. Adresaci B. Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości I. Niepełnosprawność Wyrok z r., C-13/05, Sonia Chacón Navas przeciwko Eurest Colectividades SA (Zb. Orz. 2006, s. I-6467) Wyrok z r., C-303/06, S. Coleman przeciwko Attridge Law i Steve Law (Zb. Orz. 2008, s. I-5603) II. Orientacja seksualna Wyrok z r., C-267/06, Tadao Maruko przeciwko Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen (Zb. Orz. 2008, s. I-1757) Wyrok z r., C-147/08, Jürgen Römer przeciwko Freie und Hansestadt Hamburg (niepubl., dostępny na stronie: curia.europa.eu) III. Wiek Wyrok z r., C-144/04, Werner Mangold przeciwko Rüdiger Helm (Zb. Orz. 2005, s. I-9981) Wyrok z r., C-411/05, Félix Palacios de la Villa przeciwko Cortefiel Servicios SA (Zb. Orz. 2007, s. I-8531) Wyrok z r., C-427/06, Birgit Bartsch przeciwko Bosch und Siemens Hausgeräte (BSH) Altersfürsorge GmbH (Zb. Orz. 2008, s. I-7245) Wyrok z r., C-388/07, The Queen, na wniosek The Incorporated Trustees of the National Council for Ageing (Age Concern England) przeciwko Secretary of State for Business, Enterprise and Regulatory Reform (Zb. Orz. 2009, s. I-1569) Wyrok z r., C-88/08, David Hütter przeciwko Technische Universität Graz (Zb. Orz. 2009, s. I-5325) Wyrok z r., C-341/08, Domnica Petersen przeciwko Berufungsausschuss für Zahnärzte für den Bezirk Westfalen-Lippe (Zb. Orz. 2010, s. I-47) Wyrok z r., C-229/08, Colin Wolf przeciwko Stadt Frankfurt am Main (Zb. Orz. 2010, s. I-1) Wyrok z r., C-555/07, Seda Kücükdeveci przeciwko Swedex GmbH & Co. KG (Zb. Orz. 2010, s. I-365) VI

8 Spis treści 9. Wyrok z r., C-499/08, Ingeniørforeningen i Danmark przeciwko Region Syddanmark (Zb. Orz. 2010, s. I-9343) Wyrok z r., C-45/09, Gisela Rosenbladt przeciwko Oellerking Gebäudereinigungsges. mbh (Zb. Orz. 2010, s. I-9391) Wyrok z r., C-250/09 i C-268/09, Vasil Ivanov Georgiev przeciwko Tehnicheski universitet Sofia, filial Plovdiv (Zb. Orz. 2010, s. I-11869) Wyrok z r., C-159/10 i C-160/10, Gerhard Fuchs i Peter Köhler przeciwko Land Hessen (niepubl., dostępny na stronie: curia.europa.eu) Wyrok z r., C-297/10 i C-298/10, Sabine Hennigs przeciwko Eisenbahn-Bundesamt i Land Berlin przeciwko Alexander Mai (niepubl., dostępny na stronie: curia.europa.eu) Wyrok z r., C-447/09, Reinhard Prigge i inni przeciwko Deutsche Lufthansa AG (niepubl., dostępny na stronie: curia.europa.eu) Wyrok z r., C-132/11, Tyrolean Airways Tiroler Luftfahrt Gesellschaft mbh przeciwko Betriebsrat Bord der Tyrolean Airways Tiroler Luftfahrt Gesellschaft mbh (niepubl., dostępny na stronie: curia.europa.eu) Wyrok z r., C-141/11, Torsten Hörnfeldt przeciwko Posten Meddelande AB (niepubl., dostępny na stronie: curia.europa.eu) C. Wykaz orzeczeń tabela Indeks rzeczowy VII

9

10 Przedmowa Traktat Amsterdamski z r. wprowadził do Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską nową regulację stanowiącą podstawę do przyjmowania środków niezbędnych w celu zwalczania wszelkiej dyskryminacji ze względu na takie kryteria, jak: rasa lub pochodzenie etniczne, religia lub światopogląd, niepełnosprawność, wiek oraz orientacja seksualna. Artykuł 13 TWE powierzał to zadanie Radzie, która miała działać jednomyślnie na wniosek Komisji Europejskiej i po konsultacji z Parlamentem Europejskim. Jednocześnie zastrzeżono, że przyjmowanie środków służących zwalczaniu dyskryminacji ze względu na wskazane kryteria ma następować bez uszczerbku dla innych postanowień niniejszego Traktatu i w granicach kompetencji, które Traktat powierza Wspólnocie. Oznaczało to, że akty prawne wydane na podstawie art. 13 TWE mogły odnosić się jedynie do tych obszarów, które należały wówczas do kompetencji Wspólnoty. Po wejściu w życie Traktatu Amsterdamskiego Komisja Europejska podjęła prace nad przygotowaniem stosownych projektów. W ich trakcie zdecydowano, jak się wydaje głównie ze względów politycznych, że kwestie związane ze zwalczaniem dyskryminacji ze względu na rasę i pochodzenie etniczne zostaną uregulowane osobno. W rezultacie zostały przyjęte dyrektywa Rady 2000/43/WE z r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz.Urz. UE L Nr 180, s ) oraz dyrektywa Rady 2000/78/ WE z r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. UE L Nr 303, s ). Ta druga odnosi się do takich kryteriów, jak: religia, niepełnosprawność, wiek oraz orientacja seksualna. Regulacje dyrektywy 2000/78 wraz z odnoszącym się do niej orzecznictwem są głównym przedmiotem niniejszego komentarza. Warszawa, marzec 2013 r. prof. UMK dr hab. Justyna Maliszewska-Nienartowicz IX

11

12 Wykaz skrótów 1. Akty prawne dyrektywa 2000/43... dyrektywa Rady 2000/43/WE z r. wprowadzająca w życie zasadę równego traktowania osób bez względu na pochodzenie rasowe lub etniczne (Dz.Urz. UE L Nr 180, s ) dyrektywa 2000/78... dyrektywa Rady 2000/78/WE z r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.Urz. UE L Nr 303, s ) dyrektywa 76/ dyrektywa Rady 76/207/EWG z r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy (Dz.Urz. UE L Nr 39, s ) dyrektywa 2006/54... dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2006/54/WE z r. w sprawie wprowadzenia w życie zasady równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy (wersja prze redagowana) (Dz.Urz. UE L Nr 204, s ) TFUE Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, tekst skonsolidowany, uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony (Dz.Urz. C Nr 115 z r., s ) TUE Traktat o Unii Europejskiej, tekst skonsolidowany, uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Lizbony (Dz.Urz. C Nr 83 z r., s ) TWE Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, tekst skonsolidowany, uwzględniający zmiany wprowadzone Traktatem z Nicei (Dz.Urz. C Nr 325 z r., s ) XI

13 Wykaz skrótów 2. Czasopisma i publikatory Dz.U Dziennik Ustaw Dz.Urz. UE Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej EPS Europejski Przegląd Sądowy PiZS Praca i Zabezpieczenie Społeczne Zb. Orz Zbiór Orzeczeń Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej 3. Inne skróty art artykuł cyt cytowany lit litera niepubl niepublikowany Nr numer poz pozycja red redakcja s strona t tom TS Trybunał Sprawiedliwości UE Unia Europejska ust ustęp wyr wyrok z zeszyt XII

14 Wykaz literatury J. Barcz, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w prawie UE w świetle wyroku TS z r. w sprawie C-555/07 Seda Kücükdeveci, EPS 2010, Nr 9. C. Barnard, The Principle of Equality in the Community Context: P. Grant, Kalanke and Marschall: Four Uneasy Bedfellows, Cambridge Law Journal 1998, t. 57, Nr 2. M. Bell, Anti-Discrimination Law and the European Union, Oxford M. Bell, L. Waddington, More Equal Than Others: Distinguishing European Union Equality Directives, Common Market Law Review 2001, t. 38, Nr 3. M. Bell, L. Waddington, Reflecting on Inequalities in European Equality Law, European Law Review 2003, t. 28, Nr 3. A. Bodnar, Zakaz dyskryminacji osób homoseksualnych pozostających w związkach partnerskich glosa do wyroku ETS z r. w sprawie C-267/06 Tadao Maruko przeciwko Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, EPS 2008, Nr 10. I. Boruta, Ochrona przed nękaniem i molestowaniem seksualnym w zatrudnieniu, PiZS 2003, Nr 8. I. Boruta, Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu nowa regulacja prawna, PiZS 2004, Nr 2. I. Boruta, Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu nowe pojęcia, Monitor Prawa Pracy 2004, Nr 2. S. Bredt, Compulsory Retirement as an Instrument to Strengthen Labour Market Opportunities for Young Employment Seekers? An Annotation to the European Court of Justice s Decision C-411/05 Palacios de la Villa, European Journal of Social Security 2008, t. 10, Nr 2. A. Bulandra, K. Roussek, M. Pamuła (red.), Implementacja prawa UE w Polsce. Dyrektywa Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 roku ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy komentarz, Kraków M. Domańska, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w orzecznictwie TS, EPS 2011, Nr 4. E. Ellis, EU Anti-Discrimination Law, Oxford C. Evans, Freedom of Religion under the European Convention on Human Rights, Oxford XIII

15 Wykaz literatury S. Forshaw, M. Pilgerstorfer, Direct and Indirect Discrimination: Is There Something in Between?, Industrial Law Journal 2008, t. 37, Nr 4. M. Gromaszek, Osiągnięcie wieku emerytalnego przyczyną wypowiedzenia umowy o pracę glosa do wyroku TS z r. w sprawie C-388/07, The Queen z wniosku The Incorporated Trustees of the National Council on Ageing v. Secretary of State for Business, Enterprise and Regulatory Reform, EPS 2010, Nr 11. E. Guild, The EC Directive on Race Discrimination: Surprises, Possibilities and Limitations, Industrial Law Journal 2000, t. 29, Nr 4. Z. Hajn, Niemiecka CPE dla ludzi starszych w ocenie ETS glosa do wyroku ETS z r. w sprawie C-144/04 Werner Mangold przeciwko Rüdiger Helm, EPS 2006, Nr 6. A. Hendriks, L. Waddington, The Expanding Concept of Employment Discrimination in Europe: from Direct and Indirect Discrimination to Reasonable Accommodation Discrimination, International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations 2002, t. 18, Nr 3. Ł. Horała, Zakaz dyskryminacji ze względu na orientację seksualną w prawie Unii Europejskiej, Przegląd Prawa Europejskiego 2005, Nr 1. E. Howard, Anti Race Discrimination Measures in Europe: An Attack on Two Fronts, European Law Journal 2005, t. 11, Nr 4. J.H. Jans, The Effect in National Legal Systems of the Prohibition of Discrimination on Grounds of Age As a General Principle of Community Law, Legal Issues of Economic Integration 2007, t. 34, Nr 1. J. Król, Nowelizacja kodeksu pracy dotycząca równego traktowania w zatrudnieniu na tle regulacji wspólnotowych, Radca Prawny 2004, z. 4. D. Mabbett, The Development of Rights-based Social Policy in the European Union: The Example of Disability Rights, Journal of Common Market Studies 2005, t. 43, Nr 1. J. Maliszewska-Nienartowicz, Dyskryminacja pośrednia w prawie Unii Europejskiej, Toruń J. Maliszewska-Nienartowicz, Dyskryminacja pośrednia w prawie Unii Europejskiej: rozwój i istota koncepcji, Gdańskie Studia Prawnicze 2011, t. XXV (Księga Jubileuszowa Profesora Zdzisława Brodeckiego). J. Maliszewska-Nienartowicz, Sposoby stosowania zasady proporcjonalności przez Europejski Trybunał Praw Człowieka (na przykładzie wybranych rozstrzygnięć), w: C. Mik, K. Gałka (red.), Między wykładnią a tworzeniem prawa. Refleksje na tle orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka i międzynarodowych trybunałów karnych, Toruń J. Maliszewska-Nienartowicz, Zakaz dyskryminacji ze względu na orientację seksualną i jego skutki glosa do wyroku TS z r. XIV

16 Wykaz literatury w sprawie C-147/08 Jürgen Römer przeciwko Freie und Hansestadt Hamburg, EPS 2012, Nr 5. J. Maliszewska-Nienartowicz, Zakaz dyskryminacji ze względu na niepełnosprawność w świetle wyroków TS w sprawach Coleman i Chacón Navas, EPS 2011, Nr 8. H. Meenan, Age Discrimination of Cinderella and the Golden Bough, w: H. Meenan (red.), Equality Law in an Enlarged European Union. Understanding the Article 13 Directives, Cambridge H. Meenan, Age Discrimination in the EU and the Framework Directive, w: M. Sargeant (red.), The Law on Age Discrimination in the EU, Haga H. Meenan, Age: the Individual and the Law Part I, Irish Law Times 2002, t. 20, Nr 10. C. O Cinneide, Age Discrimination and the European Court of Justice: EU Equality Law Comes of Age, dostępne na stronie internetowej: EN.pdf (data korzystania: r.). H. Oliver, Sexual Orientation Discrimination: Perceptions, Definitions and Genuine Occupational Requirements, Industrial Law Journal 2004, t. 33, Nr 1. M. Otto, Zakaz dyskryminacji ze względu na wiek w zatrudnieniu, PiZS 2010, Nr 6. G. Quinn, Disability Discrimination Law in the EU, w: H. Meenan (red.), Equality Law in an Enlarged European Union. Understanding the Article 13 Directives, Cambridge T. Roes, Case C-555/07, Seda Kücükdeveci v. Swedex GmbH & Co. KG, Columbia Journal of European Law 2010, t. 16, Nr 3. M. Sargeant, Age Discrimination, w: M. Sargeant (red.), The Law on Age Discrimination in the EU, Haga D. Schiek, A New Framework on Equal Treatment of Persons in EC Law? Directives 2000/43/EC, 2000/78/EC and 2002/???/EC changing Directive 76/207/EC in context, European Law Journal 2002, t. 8, Nr 2. D. Schiek, Constitutional Principles and Horizontal Effect: Kücükdeveci Revisited, European Labour Law Journal 2010, t. 1, Nr 3. P. Skidmore, EC Framework Directive on Equal Treatment in Employment: Towards a Comprehensive Community Anti-Discrimination Policy?, Industrial Law Journal 2001, t. 30, Nr 3. A. Śledzińska, Homo-niepewni? analiza prawnych aspektów równości transseksualistów i homoseksualistów w Unii Europejskiej, w: W. Bokajło, A. Pacześniak (red.), Równość w Unii Europejskiej teoria i praktyka, Wrocław XV

17 Wykaz literatury J. Swift, Justifying Age Discrimination, Industrial Law Journal 2006, t. 35, Nr 3. H. Szewczyk, Molestowanie seksualne i mobbing w miejscu pracy lub w związku z pracą nowe wyzwania dla polskiego prawa pracy, PiZS 2002, Nr 6. G. Thüsing, S. Horler, Case C-555/07, Seda Kücükdeveci v. Swedex, Judgment of the Court of Justice (Grand Chamber) of 19 January 2010, Common Market Law Review 2010, t. 47, Nr 4. Ch. Tobler, Indirect Discrimination: A Case Study into the Development of the Legal Concept of Indirect Discrimination under EC Law, Antwerpia Oksford Ch. Tobler, K. Waaldijk, Case C-267/06, Tadao Maruko v. Versorgungsanstalt der deutschen Bühnen, Judgment of the Grand Chamber of the Court of Justice of 1 April 2008, Common Market Law Review 2009, t. 46, Nr 2. K. Waaldijk, M. Bonini-Baraldi, Sexual Orientation Discrimination in the European Union: National Laws and the Employment Equality Directive, Haga K. Wells, The Impact of the Framework Employment Directive on UK Disability Discrimination Law, Industrial Law Journal 2003, t. 32, Nr 4. R. Whittle, The Framework Directive for Equal Treatment in Employment and Occupation: an Analysis from Disability Rights Perspective, European Law Review 2002, t. 27, Nr 3. E. Zielińska, Ciężar dowodu w przypadkach dyskryminacji ze względu na płeć w świetle dyrektywy Rady 97/80/WE z dnia 15 grudnia 1997 r., w: A. Duda, U. Nowakowska (red.), Równość praw kobiet i mężczyzn: ustawodawstwo Unii Europejskiej i Rady Europy, orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości i Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Teksty i komentarze, Warszawa M. Ziółkowski, Problem wspólnotowego zakazu dyskryminacji homoseksualnych partnerów w zarejestrowanych związkach partnerskich, EPS 2009, Nr 10. A. Zwolińska, Zakaz dyskryminacji w zatrudnieniu, Serwis Prawno-Pracowniczy 2010, Nr 15. XVI

18 A. Komentarz

19

20 Dyrektywa Rady 2000/78/WE z r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy z dnia r. (Dz.Urz. UE L Nr 303, s ) RADA UNII EUROPEJSKIEJ, uwzględniając Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, w szczególności jego art. 13, uwzględniając wniosek Komisji 1, uwzględniając opinię Parlamentu Europejskiego 2, uwzględniając opinię Komitetu Ekonomiczno-Społecznego 3, uwzględniając opinię Komitetu Regionów 4, a także mając na uwadze, co następuje: (1) Zgodnie z art. 6 Traktatu o Unii Europejskiej, Unia Europejska opiera się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz zasadach państwa prawa, zasadach, które są wspólne dla wszystkich Państw Członkowskich, i przestrzega podstawowych praw, zagwarantowanych w Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności oraz wynikających z tradycji konstytucyjnych wspólnych dla Państw Członkowskich, jako zasad ogólnych prawa wspólnotowego. 1 Dz.Urz. UE C 177 E z r., s Opinia wydana r. (dotychczas nieopublikowana w Dz.Urz.). 3 Dz.Urz. UE C 204 z r., s Dz.Urz. UE C 226 z r., s. 1. 3