Tworzenie lokalnego partnerstwa na rzecz edukacji obywatelskiej i

Transkrypt

1 Olga Napiontek Tworzenie lokalnego partnerstwa na rzecz edukacji obywatelskiej i Wstęp Biblioteki publiczne są w skali lokalnej unikalnymi miejscami, które mogą przyczyniać się do rozwoju społeczności, także poprzez podejmowanie działań w obszarze edukacji obywatelskiej. Właśnie biblioteki publiczne mają do tego wyjątkowo dobre warunki istotą ich funkcji jest ułatwianie poznania, dostarczanie wiedzy także tej, która pozwala jednostkom funkcjonować w roli obywateli. Ponadto biblioteki stanowią ważną przestrzeń spotkania, integracji mieszkańców. W przeciwieństwie do wielu innych instytucji publicznych i rynkowych są egalitarne świadczą swoje usługi dla wszystkich mieszkańców gminy bez względu na wiek, wykształcenie, zainteresowania, posiadane zasoby. Dzięki temu stanowią jedno z niewielu miejsc, które oferują możliwość spotkania różnym ludziom i integrowania społeczności lokalnej. Skuteczność działań bibliotek w obszarze edukacji obywatelskiej zależy w dużej mierze od ich zdolności do budowania partnerstwa, rozumianego jako podejmowanie systematycznej współpracy z innymi podmiotami działającymi na terenie gminy. Chodzi tu zarówno o jednostki samorządowe jak szkoły, domy kultury, ośrodki pomocy społecznej jak również organizacje pozarządowe, nieformalne grupy, czy pojedynczych mieszkańców. Systematyczna współpraca pozwala na wymianę informacji o działaniach podejmowanych, planowanych przez różne podmioty, dzięki czemu oferta bibliotek z zakresu edukacji obywatelskiej będzie komplementarna dla działań podejmowanych przez inne instytucje. Partnerstwo ułatwia korzystanie z różnych zasobów tkwiących w społeczności lokalnej, zarówno tych materialnych związanych z technologiami, wyposażeniem jak i zasobami ludzkimi związanymi z wiedzą, umiejętnościami, co w efekcie pozwala na realizowanie projektów edukacji obywatelskiej, które wymagają większych zasobów niż tylko te którymi dysponuje bezpośrednio sama biblioteka. Partnerstwo z innymi instytucjami sprzyja również lepszemu dotarciu do mieszkańców z ofertą działań. Można bowiem korzystać z wiedzy, danych, analiz prowadzonych przez inne podmioty a dotyczących potrzeb, sytuacji potencjalnych adresatów działań biblioteki. Wreszcie współpraca na rzecz edukacji obywatelskiej pomiędzy różnorodnymi partnerami pozwala na większy rozmach, dzięki łączeniu potencjału różnych ludzi ich umiejętności, doświadczeń, pasji. Lokalne partnerstwo na rzecz edukacji obywatelskiej - pomysły na działania Biblioteka ma duży potencjał, który we współpracy z innymi instytucjami i osobami można świetnie spożytkować na rzecz edukacji obywatelskiej społeczności lokalnej. Oto przykłady obszarów działań z tej dziedziny, w których potencjał biblioteki będzie doskonale wykorzystany. 1. Pielęgnowanie wiedzy i pamięci o historii społeczności Celem edukacji obywatelskiej jest przyczynienie się do tego, by ludzie interesowali się sprawami lokalnymi, czuli się obywatelami myśleli o przyszłości swoich miejscowości, kontrolowali władze lokalne, mieli wpływ na świat w którym żyją. Cel ten jest zwykle realizowany poprzez uczenie o uprawnieniach obywatelskich na poziomie lokalnym, kanałach uczestnictwa obywatelskiego, na pomaganiu w poruszaniu się w gąszczu

2 instytucji administracji lokalnej. Wydaje się jednak, że sama znajomości procedur, sposobów uczestniczenia w polityce lokalnej, a nawet rozwijanie postaw aktywnych są niewystarczające, gdy ludzie nie czują się związani ze swoimi miejscowościami, nie znają ich, nie lubią. Takie negatywne nastawienie bardzo utrudnia faktycznie zaangażowanie obywatelskie. Stąd tak ważne są działania, które rozwijają w nich wiedzę o swojej miejscowości, regionie, umożliwiają poznanie ich przeszłości, ludzi je zamieszkujących. Odkrywanie zasobów tkwiących w społecznościach jest podstawą budowania pozytywnego nastawienia do swojego miejsca zamieszkania, a w efekcie identyfikacji ze wspólnotą lokalną. Biblioteki jako lokalne centra wiedzy mogą realizować projekty polegające na tworzeniu lokalnego archiwum historycznego, polegającego na zbieraniu informacji, przedmiotów dokumentujących przeszłość społeczności lokalnej ważne wydarzenia, postacie, miejsca. Działaniom dokumentującym powinno towarzyszyć upowszechnianie wśród mieszkańców owoców poszukiwań, w postaci wystaw, albumów, stron internetowych. Jest to rodzaj działania, który w zasadzie się nie kończy, jest procesem. Sukces tego typu przedsięwzięć zależy od współpracy biblioteki z mieszkańcami i lokalnymi instytucjami. Kluczowe jest zaangażowanie mieszkańców, rozbudzenie w nich pasji poszukiwaczy, dokumentalistów oraz przekonanie ich, że czynione przez nich obserwacje, posiadana wiedza jest cennym zasobem dla społeczności lokalnej. Ważnym partnerem może być szkoła, która do programu edukacji historycznej włączy przekazywanie wiedzy o historii społeczności lokalnej, gminnej, co będzie tym bardziej interesujące, że wiąże się z możliwością wykorzystania w procesie uczenia oryginalnych przedmiotów, materiałów źródłowych, a nie jedynie korzystania z podręcznika. 2. Czytelnicy - obywatele Jednym z ważnych zadań edukacji obywatelskiej jest przygotowanie jednostek do bycia krytycznymi obserwatorami i analitykami życia publicznego. Wydaje się, że w tym obszarze rola bibliotek lokalnych jest ogromna. W nich bowiem czytelnicy znajdują nie tylko książki, ale także gazety, czasopisma, korzystają z Internetu. Biblioteka może być doskonałym miejscem dla mieszkańców gminy do poszukiwania rzetelnych informacji na temat aktualnych wydarzeń społecznych, kulturalnych, politycznych i gospodarczych. Dostęp do różnorodnej, rzetelnej, obiektywnej informacji jest przecież kluczowy dla wyrobienia sobie opinii i późniejszego działaniami zgodnie z nią. Zadaniem bibliotekarza jako przewodnika po wiedzy jest odpowiednie pokierowanie mieszkańca, wskazanie mediów o różnych punktach widzenia. Rola biblioteki jako źródła różnorodnej i niezależnej wiedzy na temat problemów lokalnych jest tym większa, że w wielu gminach nie istnieje prasa lokalna, a jedynie biuletyny informacyjne wydawane przez urzędy gminne, które zwykle są bezkrytyczne wobec władz lokalnych. Działania biblioteki związane z doskonaleniem krytycznego myślenia mieszkańców mogą polegać na organizowaniu warsztatów dla różnych grup mieszkańców, w ramach których uczeni będą odróżniania opinii od faktów, dowiedzą się jakie istnieją media, oraz jak do nich docierać. Różnicowanie grup warsztatowych może sprzyjać profilowaniu treści warsztatów zgodnie z ich zainteresowaniami i stylem zdobywania informacji, czytania. Można sobie wyobrazić grupy zróżnicowane wiekowo (inne dla młodzieży, inne dla seniorów), czy tematycznie (np.: jak zdobyć wiarygodne informacje o zdrowym żywieniu, zdrowiu,

3 kredytach). Do organizacji tego typu warsztatów warto zapraszać mieszkańców, którzy mają wiedzę z danej dziedziny, którą mogą podzielić się z innymi mieszkańcami. 3. E-usługi publiczne (e-governance) Coraz więcej spraw urzędowych można załatwiać poprzez Internet. Jest to medium, które jest źródłem informacji o gminie, działaniach władz lokalnych, instytucji lokalnych, a także coraz częściej punktem obsługi mieszkańca elektronicznym biurem podawczym. Poprzez Internet odbywa się komunikacja władz gminy z mieszkańcami. Obecnie urzędy gmin intensywnie wprowadzają e-governance do praktyki swojego działania, gdyż zwiększa to oszczędność funkcjonowania urzędu, szybkość załatwiania spraw. Urzędnicy szkolą się w tym zakresie. Pojawia się pytanie, kto przygotuje obywateli do korzystania z elektronicznych usług publicznych. Biblioteki gminne wydają się dobrym miejscem, gdyż w nich mieszkańcy mogą skorzystać z dostępu do Internetu. Rolą bibliotekarza byłoby wspieranie mieszkańców w rozwijaniu umiejętności poruszania się po e-urzędzie. Biblioteka powinna także prowadzić edukację obywatelską w zakresie dostępu do informacji publicznej, procedur administracyjnych, prawa administracyjnego, praw obywateli w kontaktach z urzędem. Można to robić poprzez szkolenia, wykłady, albo po prostu poprzez ułatwianie dostępu do odpowiednich podręczników, aktów prawnych, przewodników informacyjnych. Oczywistym partnerem tego typu projektów jest urząd gminy, bowiem sukces e-administracji lokalnej zależy od kompetencji i gotowości mieszkańców gminy do korzystania z takiego sposobu prowadzenia spraw. 4. Lokalne centrum informacji Partnerstwo na rzecz edukacji obywatelskiej może pozwolić na stworzenie w przestrzeni bibliotece swoistego lokalnego centrum informacji. Częstym problemem w gminach jest przepływ informacji pomiędzy mieszkańcami a różnymi instytucjami prowadzącymi działalność na rzecz społeczności. Efektem tych trudności komunikacyjnych jest brak wiedzy mieszkańców na temat oferty tychże instytucji i organizowanych przez nie przedsięwzięć na rzecz różnych grup. Biblioteka może stanowić miejsce gromadzenia różnego typu informacji dotyczących różnych dziedzin lokalnego życia: ogłoszeń o wydarzeniach kulturalnych, informacji o działaniach organizacji pozarządowych, zaproszeń do udziału w różnych przedsięwzięciach itp. pracownicy biblioteki pełniliby w tym wymiarze ważną funkcję polegającą zmniejszaniu chaosu informacyjnego, segregowaniu i przekazywaniu ich odpowiednim adresatom. Choć sformułowanie lokalne centrum informacji może sugerować konieczność poniesienia znacznych nakładów finansowych, rolę tę można spełniać poprzez odpowiednie wyeksponowanie ogłoszeń, informacji na tablicy, stojaku. Ważne by było to stałe miejsce, do którego mieszkańcy przyzwyczają się i będą informacji oczekiwali. Funkcję lokalnego centrum można wypełniać również wspierając osoby odwiedzające bibliotekę w korzystaniu ze stron internetowych lokalnych instytucji.

4 Lokalne Centrum informacji w istocie jest propozycją partnerstwa między instytucjami lokalnymi na rzecz sprawniejszej komunikacji z odbiorcami ich usług. 5. Biblioteka jako miejsce refleksji i rozmowy Rolą edukacji obywatelskiej jest tworzenie okazji, przestrzeni do dyskusji, namysłu nad lokalnymi sprawami publicznymi. Biblioteka może być właśnie taką przestrzenią rozmowy o problemach, wyzwaniach jakie stoją przed społecznością gminy, w oparciu o rzetelne argumenty i wiedzę. Biblioteka kojarzy się z miejscem neutralnym, racjonalnym i kulturalnym. Takimi cechami powinna się odznaczać również dyskusja. Obecnie często w przestrzeni gminnej brakuje miejsc, w których można spotkać się z innymi mieszkańcami, podyskutować o sprawach swojej miejscowości. Rola biblioteki jako miejsca rozmowy, wymiany opinii na temat lokalnych spraw publicznych może być realizowana poprzez organizowanie cyklicznych debat o aktualnych sprawach gminy np.: na temat sieci transportu lokalnego, programu działania domu kultury, ekologii itp. Ważne by spotkania te były moderowane przez pracowników biblioteki lub gości zapraszanych przez nich. Ważnym zadaniem przed debatą jest wskazanie zainteresowanym mieszkańcom źródeł informacji o dyskutowanym zagadnieniu. W bibliotece mogą odbywać się regularne spotkania z przedstawicielami władz lokalnych, tak by umożliwić budowanie systematycznego dialogu obywatelskiego. Spotkania takie są doskonałą okazją dla mieszkańców do zadawania pytań, dzielenia się swoimi obserwacjami. Dla wójtów, sołtysów jest to nieocenione źródło wiedzy na temat problemów, potrzeb, pomysłów na rozwiązania korzystne dla gminy, jakie mają mieszkańcy. Lokalne partnerstwo na rzecz edukacji obywatelskiej kilka praktycznych wskazówek Budowanie lokalnego partnerstwa na rzecz edukacji obywatelskiej dobrze jest rozpocząć od zidentyfikowania i zaproszenia partnerów oraz określenia celu wspólnego działania. Dla powodzenia podejmowanych wspólnie przedsięwzięć kluczowa jest autentyczna wola zaangażowania się przyszłych partnerów. Dlatego dobrym początkiem jest sformułowanie otwartego zaproszenia do różnorodnych instytucji działających w gminie oraz mieszkańców, w którym pojawia się informacja o chęci podjęcia działań związanych z edukacją obywatelską. Otwieranie się na różnorodne osoby i instytucje na początku tworzenia partnerstwa jest ważne, gdyż pozwala na zidentyfikowanie tych, którym tematyka partnerstwa jest bliska, a o których nie wiemy. Osoby potencjalnie zainteresowane współpracą mogą następnie spotkać się, porozmawiać o swoich zainteresowaniach, zasobach, oraz pomysłach na wspólne działanie. Warto na początku wspólnie zrobić społeczną mapę gminy, czyli zebrać wiedzę partnerów na temat istniejących grup społecznych, ich problemów, wyzwań przed jakimi stoją, lokalnych zasobów. Spotkanie i rozmowa powinny być początkiem określania celów i działań partnerstwa. Partnerstwo polega bowiem na wspólnym definiowaniu problemów, celów, potencjalnych działań. Warto zainicjować partnerstwo realizując niewielki, projekt, tak by istniało duże prawdopodobieństwo sukcesu. Konkretne, zrozumiałe działanie ułatwi mieszkańcom zaangażowanie się. Gotowość podejmowania przyszłych działań przez samych partnerów jak i postrzeganie partnerstwa przez mieszkańców zależą od

5 przekonania, że to co robimy ma sens. Projekt ten powinien mieć jasny cel, dawać konkretne korzyści mieszkańcom. Partnerzy planując to działanie muszą sobie jasno określić jakich rezultatów oczekują, co będzie dla nich wskaźnikiem sukcesu. Dzięki temu możliwe będzie ocenienie efektów realizacji projektu. By pierwsze działanie nie było ostatnim, ważne jest by organizacje, osoby podzielały przekonanie, że istota partnerstwa jest podejmowanie działań długofalowo. Dlatego też warto po pierwszym sukcesie zaplanować przyszłe aktywności. Z praktycznego punktu widzenia skuteczności partnerstwa istotne jest wskazanie lidera partnerstwa, którego rolą jest czuwanie nad procesem tworzenia partnerstwa, koordynowania jego działań, oceny rezultatów, komunikacji ze społecznością lokalną. Wydaje się, że gminne biblioteki publiczne doskonale mogą spełniać właśnie funkcje lidera lokalnego partnerstwa na rzecz edukacji obywatelskiej. Biblioteka jako instytucja cieszy się zaufaniem, jest postrzegana jako przestrzeń neutralna. Pracownicy są kompetentni, posiadają wiedzę pozwalającą im na komunikowanie się z mieszkańcami, zdobywanie informacji o lokalnych potrzebach, zasobach. Dobrym wsparciem dla pracowników biblioteki mógłby być facylitator, social developer, czyli osoba, która bezpośrednio czuwa nad działaniem partnerstwa i jego oddziaływaniem na wspólnotę lokalną. Biblioteki są potencjalnie dobrymi liderami partnerstwa, gdyż oferują przestrzeń, w której można spotkać się i pracować. Podsumowanie Rozwój kapitału społecznego na poziomie lokalnym w dużej mierze zależy od skuteczności edukacji obywatelskiej kierowanej do różnych grup mieszkańców, a pozwalającej jednostkom na nabywanie wiedzy i umiejętności podejmowania działań na rzecz swojej społeczności. Tak rozumiana edukacja obywatelska polega na rozwijaniu zainteresowania lokalnymi sprawami publicznymi, dostarczanie wiedzy ale także tworzenie okazji do praktykowania zaangażowania obywatelskiego. W interesie społeczności lokalnej jako całości, skuteczne wzmacnianie w jednostkach kompetencji pozwalających na bycie aktywnymi, przedsiębiorczymi świadomymi obywatelami powinno być tworzenie systematycznego partnerstwa różnorodnych instytucji na rzecz edukacji obywatelskiej. Partnerstwo zapewnia systematyczność działań, wielowymiarowość, zróżnicowanie podejść, dotarcie do różnych grup adresatów. Dzięki partnerstwu możliwe objęcie nią różnych grup społecznych, stosowanie różnorodnych metod edukacyjnych, poruszanie wielu tematów. Innymi słowy możliwe stanie się tworzenie okazji do doświadczania bogactwa roli obywatela. Uczynienie z biblioteki lidera lokalnego partnerstwa na rzecz edukacji obywatelskiej sprawić może, że działania obywatelskie podejmowane będą w oparciu o rzetelną wiedzę, sprawdzone informacje, pogłębioną refleksję. Fakt ten może mieć zasadnicze znaczenie dla poprawy jakości lokalnego życia publicznego. i Tekst przygotowany jako raport z warsztatu nr 1 przeprowadzonego podczas międzynarodowego seminarium eksperckiego Public libraries as centres for civic education in Europe zorganizowanego w ramach projektu Biblioteki publiczne jako centra edukacji obywatelskiej wdrażanego przez Instytut Spraw Publicznych w ramach Programu Rozwoju Bibliotek administrowanego przez Fundację Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego oraz dzięki wsparciu finansowemu otrzymanemu od Robert Bosch Stiftung.