Erasmus+ Strategia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności

Transkrypt

1 Erasmus+ Strategia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w sektorze młodzieży Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Edukacji i Kultury Grudzień 2014 r.

2 Spis treści 1. Wprowadzenie Kontekst Wykorzystanie strategii na rzecz włączenia społecznego w ramach programu Młodzież w działaniu Kontekst polityki Cele strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności Definicje Osoby młode o mniejszych szansach Projekty w zakresie włączenia społecznego i różnorodności Zrozumienie różnorodności Projekty w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu Erasmus Elementy wsparcia w programie Erasmus+ w odniesieniu do włączenia społecznego i różnorodności w sektorze młodzieży Akcje podejmowane przez różne zainteresowane strony Załącznik I: Praktyczne wytyczne dotyczące prowadzenia działań na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu Erasmus+ w sektorze młodzieży klucze do sukcesu Załącznik III: Przykłady najlepszych praktyk w projekcie w zakresie włączenia społecznego Załącznik III: Włączenie społeczne w ramach programu Młodzież w działaniu na lata Grudzień 2014 r. 2

3 1. Wprowadzenie Osoby młode szczególnie dotkliwie odczuły kryzys gospodarczy z 2008 r. i jego następstwa. Obecnie rośnie liczba młodych osób, które są długotrwale bezrobotne, dotknięte dyskryminacją, wykluczeniem społecznym oraz ubóstwem lub zagrożone marginalizacją społeczno-gospodarczą. Unia Europejska aktywnie podejmuje działania w celu przeciwdziałania tym problemom, niosąc pomoc najbardziej zagrożonym osobom w społeczeństwie: tym młodym osobom, które mają mniejsze szanse w porównaniu do swoich rówieśników. Szczególna dbałość o młode osoby o mniejszych szansach od dawna stanowi filar działań Unii Europejskiej na rzecz młodzieży, zwłaszcza poprzez finansowanie projektów organizacji działających w tym obszarze. Jak wynika z danych zawartych w załączniku III, w latach program UE Młodzież w działaniu okazał się bardzo skuteczny pod względem włączenia społecznego. Prace nad włączeniem społecznym w kontekście programu Młodzież w działaniu wspierane były w ramach strategii na rzecz włączenia społecznego uruchomionej w 2007 r. W celu uzyskania jeszcze większego efektu ukierunkowania działań na młode osoby o mniejszych szansach oraz zapewnienia, aby Erasmus+ pozytywnie odpowiadał na różnorodność w sektorze młodzieży, poniżej przedstawiono zmienioną strategię. Zgodnie z podstawą prawną Erasmus+: przy realizacji Programu, między innymi w odniesieniu do wyboru uczestników [...], Komisja i państwa członkowskie zapewniają, aby dokładano szczególnych starań w celu wspierania włączenia społecznego oraz uczestnictwa osób o specjalnych potrzebach lub mniejszych szansach 1. Przedstawiona poniżej strategia ma umożliwić osiągnięcie tych celów. Jest to strategia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności obie te kwestie są równie ważne; żadnej z nich nie można rozpatrywać osobno. Strategia ta opiera się na wynikach osiągniętych w ramach poprzedniej strategii na rzecz włączenia społecznego i uwzględnia wkład agencji narodowych i praktyków w tej dziedzinie. Wspólnie z centrum współpracy SALTO na rzecz włączenia społecznego i centrum współpracy SALTO na rzecz różnorodności kulturowej Komisja Europejska zorganizowała intensywne konsultacje zainteresowanych stron z ekspertami. W wyniku tych konsultacji wprowadzono dwa nowe elementy: różnorodność: w zmienionej strategii różnorodność we wszystkich jej formach jest punktem odniesienia na równi z włączeniem społecznym. Zapewnia to istnienie dwóch współbieżnych celów: nie tylko włączenie młodych osób do społeczeństwa, ale również pogłębienie wiedzy, rozwinięcie umiejętności i zachowań potrzebnych do pełnego zaakceptowania, wspierania i promowania różnic w społeczeństwie; praktyczne wytyczne: praktycy w tej dziedzinie podkreślają potrzebę zwiększenia dostępności informacji na temat środków z zakresu włączenia społecznego i różnorodności oraz ukierunkowania ich w większym stopniu na użytkownika. Wskazówkę tę zawarto zwłaszcza w bardziej praktycznych kryteriach powodzenia projektów służących włączeniu społecznemu i różnorodności, określonych w załączniku I. Załącznik ten można wykorzystać jako wspólne wytyczne dla 1 Art. 11 ust. 1 lit. a) podstawy prawnej Erasmus+ stanowi, że w ramach programu dąży się do osiągnięcia następującego celu szczegółowego: podniesienie poziomu kluczowych kompetencji i umiejętności osób młodych, w szczególności tych o mniejszych szansach, a także promowanie udziału w życiu demokratycznym Europy i rynku pracy, aktywnego obywatelstwa, dialogu międzykulturowego, włączenia społecznego i solidarności, w szczególności dzięki zwiększonym możliwościom w zakresie mobilności edukacyjnej osób młodych, osób aktywnie uczestniczących w pracy z młodzieżą lub w organizacjach młodzieżowych i liderów młodzieży, oraz przez silniejsze związki między młodzieżą i rynkiem pracy;. Ponadto jednym ze wskaźników oceny programu jest liczba uczestników o specjalnych potrzebach lub mniejszych szansach. Grudzień 2014 r. 3

4 beneficjentów, agencji i ekspertów w celu poprawy jakości projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Strategia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności, a w szczególności zawarte w niej praktyczne wytyczne, będzie rozpowszechniana również za pośrednictwem kanałów i formatów takich jak utwory audio/wideo, publikacje, strony internetowe, media społecznościowe itd. 2. Kontekst 2.1 Wykorzystanie strategii na rzecz włączenia społecznego w ramach programu Młodzież w działaniu Strategia na rzecz włączenia społecznego w ramach poprzedniego programu UE na rzecz osób młodych, programu Młodzież w działaniu, przyczyniła się do zapewnienia zdecydowanego poparcia dla projektów w zakresie włączenia społecznego. Przez cały czas trwania programu prawie 24% uczestników programu Młodzież w działaniu stanowiły młode osoby o mniejszych szansach (załącznik III). Projekty, w których uczestniczyli, przyniosły pozytywne rezultaty zarówno w odniesieniu do organizacji, jak i uczestników oraz ich środowisk społecznych. Strategia na rzecz włączenia społecznego w ramach programu Młodzież w działaniu uwydatniła znaczenie projektów młodzieżowych w zakresie włączenia młodych osób o mniejszych szansach oraz przyczyniła się do uwzględnienia aspektu włączenia w programie Młodzież w działaniu. W ocenie okresowej (2011 r.) 2 programu Młodzież w działaniu włączenie społeczne podkreślano jako unikalną cechę programu. W sprawozdaniu z oceny zasugerowano również szersze włączenie społeczne młodych osób o mniejszych szansach poprzez dalsze zachęcanie organizacji młodzieżowych, by skupiły się na tej grupie. Nowy program Erasmus+ stwarza możliwość kontynuowania i dalszego wzmacniania tych istotnych działań dzięki rozdziałowi dotyczącemu strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności skierowanej do młodzieży w ramach programu Erasmus+. Dlaczego włączenie społeczne i różnorodność? Poprzednia strategia na rzecz włączenia społecznego koncentrowała się na włączeniu młodych osób o mniejszych szansach do projektów programu Młodzież w działaniu i ogólnie do społeczeństwa. Ważne jest, aby dotrzeć do tych nieuprzywilejowanych grup, ale samo dotarcie do nich nie wystarcza. Istotne jest również wyposażenie młodych osób i osób pracujących z młodzieżą w kompetencje niezbędne do skutecznego radzenia sobie z różnorodnością i popierania różnorodności. Przyczyni się to do pozytywnej interakcji z różnymi grupami objętymi celem włączenia społecznego, bez względu na ich pochodzenie etniczne, (niepełno)sprawność, religię, orientację seksualną, kolor skóry, status społecznogospodarczy, wygląd, poziom wykształcenia, używany przez nie język itd. Popieranie pozytywnej reakcji na różnorodność ostatecznie korzystnie wpłynie na młode osoby o mniejszych szansach i ich włączenie do społeczeństwa. O ile włączenie społeczne każdej osoby zapewnia możliwość udziału wszystkim osobom młodym, ukierunkowanie na różnorodność zapewni wszystkim możliwość udziału na własnych warunkach, z uznaniem wartości różnic w zakresie norm, przekonań, postaw i doświadczeń życiowych. Projekty młodzieżowe Erasmus+ to idealne narzędzia do promowania włączenia społecznego i jednocześnie szkolenia młodych osób (i osób pracujących z młodzieżą/liderów) w zakresie radzenia sobie z różnorodnością w sposób pozytywny i pełen szacunku. 2 Ocena okresowa programu Młodzież w działaniu : EX:52011DC0220 Grudzień 2014 r. 4

5 Strategię tę zmieniono w drodze procesu konsultacyjnego: w ramach dwóch spotkań przy okrągłym stole z praktykami w tej dziedzinie w 2014 r. oraz konsultacji z pracownikami agencji narodowych kompetentnymi w tej dziedzinie. Komisja Europejska koordynowała ten proces wspólnie z centrum współpracy SALTO na rzecz włączenia społecznego i centrum współpracy SALTO na rzecz różnorodności kulturowej. 2.2 Kontekst polityki Przy podejmowaniu decyzji politycznych UE dąży do włączenia społecznego osób pochodzących ze środowisk defaworyzowanych. Wartości europejskie obejmują opowiadanie się za Europą pełną różnic oraz zapewnienie wszystkim możliwości uczestnictwa. Zgodnie z kierunkiem przyjętym w Erasmus+ program przyczynia się do osiągnięcia celów polityki takich jak cele zawarte w odnowionych ramach europejskiej współpracy na rzecz młodzieży (strategia UE na rzecz młodzieży 3 ). Strategia UE na rzecz młodzieży na lata obejmuje osiem obszarów działania w zakresie polityki, przy czym włączenie społeczne jest jednym z nich. W sprawozdaniu UE z 2012 r. na temat młodzieży 4 w szczególności zaleca się skupienie na włączeniu społecznym w kolejnym trzyletnim cyklu roboczym strategii UE na rzecz młodzieży ( r.). W związku z tym włączenie społeczne stało się priorytetem trzech prezydencji Irlandii, Litwy i Grecji, co skutkowało opracowaniem trzech konkluzji Rady 5 i jednej rezolucji Rady 6 na ten temat. Każda z trzech prezydencji wybrała konkretny priorytet jako swój wkład w prace związane z włączeniem społecznym: dobrą jakościowo pracę z młodzieżą, zwiększenie szans młodzieży niekształcącej się, niepracującej ani nieszkolącej się (młodzieży NEET) oraz przedsiębiorczość młodych osób. W konkluzjach Rady sporządzonych podczas prezydencji litewskiej w sprawie większego włączenia społecznego młodzieży NEET podkreślono wykorzystanie programu Erasmus+ do poprawy sytuacji młodych osób o mniejszych szansach, zwłaszcza tych niekształcących się, niepracujących ani nieszkolących się. Ponadto nacisk na włączenie społeczne młodych osób, ze szczególnym uwzględnieniem młodzieży ze środowisk migracyjnych (konkluzje Rady sporządzone podczas prezydencji cypryjskiej w 2012 r. 7 ) dodatkowo potwierdza potrzebę postrzegania włączenia społecznego młodych osób o mniejszych szansach w kontekście wspierania różnorodności. W związku z tym włączenie społeczne stanowiło również ogólny priorytet tematyczny trzeciego cyklu zorganizowanego dialogu między osobami młodymi a decydentami w okresie od stycznia 2013 r. do czerwca 2014 r. Prace związane z włączeniem społecznym i różnorodnością prowadzone w ramach programu Erasmus+ wpisują się również w szersze ramy strategii Europa , która ma na celu generowanie zatrudnienia i inteligentnego, trwałego wzrostu gospodarczego sprzyjającego włączeniu społecznemu w UE. Strategia Europa Strategia UE na rzecz młodzieży: 4 Sprawozdanie UE na temat młodzieży: 5 Prezydencja irlandzka (styczeń czerwiec 2013 r.): konkluzje Rady w sprawie wpływu dobrej jakościowo pracy z młodzieżą na rozwój, dobrostan i włączenie społeczne młodych ludzi. Prezydencja litewska (lipiec grudzień 2013 r.): konkluzje Rady w sprawie większego włączenia społecznego młodzieży niepracującej, niekształcącej się ani nieszkolącej. Prezydencja grecka (styczeń czerwiec 2014 r.): konkluzje Rady w sprawie promowania przedsiębiorczości młodzieży z myślą o włączeniu społecznym młodych ludzi. 6 Rezolucja Rady w sprawie przeglądu usystematyzowanego dialogu, obejmującego włączenie społeczne młodzieży. 7 Prezydencja cypryjska (lipiec grudzień 2012 r.): konkluzje Rady w sprawie zaangażowania i włączenia społecznego młodzieży, zwłaszcza młodzieży ze środowisk migracyjnych. 8 Strategia Europa 2020 : Grudzień 2014 r. 5

6 ma wyraźny wymiar społeczny, który został wyrażony w jej głównym celu, jakim jest zmniejszenie liczby osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym o 20 mln do 2020 r. Jedną z inicjatyw przewodnich strategii Europa 2020 umożliwiających osiągnięcie tego celu jest Europejska platforma współpracy w zakresie walki z ubóstwem i wykluczeniem społecznym, w ramach której określa się działania podejmowane na szczeblu europejskim i krajowym. Grudzień 2014 r. 6

7 3. Cele strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności Poniżej przedstawiono cele strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Na podstawie konsultacji z ekspertami w tej dziedzinie podkreślono szereg potrzeb związanych ze zwiększeniem liczby i jakości projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w sektorze młodzieży w ramach programu Erasmus+. 1. Zapewnienie wspólnego rozumienia pojęcia osób, które można uznać za młode osoby o mniejszych szansach, oraz spójnych ram wsparcia w zakresie elementu programu Erasmus+ dotyczącego równego dostępu i włączenia społecznego. 2. Zwiększenie zaangażowania różnych podmiotów w działania na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu Młodzież w działaniu. 3. Promowanie programu Erasmus+: Młodzież w działaniu jako narzędzia przeznaczonego do pracy z osobami młodymi o mniejszych szansach i aktywnego docierania do grup defaworyzowanych. 4. Ograniczenie przeszkód na drodze młodych osób o mniejszych szansach w uczestniczeniu w programie oraz pomoc wnioskodawcom w pokonywaniu tych przeszkód. 5. Wspieranie organizatorów w opracowywaniu wysokiej jakości projektów, w których uczestniczą lub z których korzystają młode osoby o mniejszych szansach (np. zapewnianie szkoleń, narzędzi, środków finansowych, coachingu itd.). 6. Powiązanie, w stosownych przypadkach, z innymi inicjatywami, z których korzystają młode osoby o mniejszych szansach zarówno z inicjatywami polegającymi na współpracy z innymi sektorami (podejście zintegrowane, podejście międzysektorowe), jak i z inicjatywami związanymi z polityką młodzieżową i projektami młodzieżowymi na szczeblu lokalnym, krajowym i międzynarodowym. 7. Inwestowanie w umiejętności międzykulturowe i społeczne młodych osób i osób pracujących z młodzieżą oraz w ich kompetencje w zakresie radzenia sobie z różnorodnością i pracy z poszanowaniem różnorodności we wszystkich jej formach. 8. Szersze uznawanie doświadczeń i umiejętności zdobytych przez młode osoby o mniejszych szansach w ramach programu Erasmus+ oraz przez osoby pracujące z taką młodzieżą. 9. Zapewnienie, aby na wszystkich etapach zarządzania programem Erasmus+ Młodzież w działaniu koncentrowano się na włączeniu społecznym i różnorodności, w tym na promowaniu i wspieraniu wnioskodawców, wyborze projektów oraz ocenie i rozpowszechnianiu wyników projektu. Każdy z tych celów powinien mieć pozytywny wpływ na młode osoby o mniejszych szansach. W ten sposób program Erasmus+ może stać się narzędziem umożliwiającym pozytywną zmianę w sektorze młodzieży w odniesieniu do grup defaworyzowanych w społeczeństwie. Założeniem pozostałej części strategii jest reagowanie na te cele poprzez wskazanie dostępnego wsparcia, zaangażowanych podmiotów, stosowanych środków oraz definicji i pojęć, które zapewniają podstawową strukturę. Grudzień 2014 r. 7

8 4. Definicje 4.1 Osoby młode o mniejszych szansach Projekty w zakresie włączenia społecznego i różnorodności powinny pozytywnie wpływać na sytuację młodych osób o mniejszych szansach. Są to młode osoby znajdujące się w niekorzystnej sytuacji w porównaniu z ich rówieśnikami, ponieważ są narażone na jeden lub kilka czynników wykluczenia i przeszkody opisane poniżej. Poniższe sytuacje często uniemożliwiają osobom młodym uczestniczenie w rynku pracy, formalnym i pozaformalnym kształceniu, mobilności transnarodowej, procesie demokratycznym i życiu społecznym. niepełnosprawność (tj. uczestnicy o specjalnych potrzebach): młode osoby niepełnosprawne umysłowo (upośledzone intelektualnie, osoby z upośledzeniem funkcji poznawczych, osoby o obniżonym poziomie rozwoju intelektualnego), fizycznie, sensorycznie lub w inny sposób; problemy zdrowotne: młode osoby z przewlekłymi problemami zdrowotnymi, poważnymi schorzeniami lub zaburzeniami psychicznymi itd.; trudności edukacyjne: młode osoby mające trudności w uczeniu się; osoby przedwcześnie kończące naukę; osoby o niskich kwalifikacjach; młode osoby osiągające słabe wyniki w nauce szkolnej; różnice kulturowe: imigranci lub uchodźcy bądź ich potomkowie; młode osoby należące do mniejszości narodowych lub etnicznych; młode osoby mające trudności z adaptacją językową lub integracją kulturową itd.; przeszkody natury ekonomicznej: młode osoby o niskim standardzie życia, niskich dochodach, zależne od systemu opieki społecznej; młode osoby długotrwale bezrobotne lub ubogie; osoby bezdomne, zadłużone lub doświadczające problemów finansowych itd.; przeszkody społeczne: młode osoby dyskryminowane ze względu na płeć, wiek, pochodzenie etniczne, religię, orientację seksualną, niepełnosprawność itp.; młode osoby o ograniczonych umiejętnościach społecznych bądź wykazujące zachowania antyspołeczne lub ryzykowne; młode osoby znajdujące się w nieustabilizowanej sytuacji życiowej; (byli) przestępcy, (byli) narkomani lub alkoholicy; młodzi rodzice lub osoby samotnie wychowujące dzieci, sieroty itd.; przeszkody natury geograficznej: młode osoby z obszarów oddalonych lub wiejskich; młode osoby mieszkające na małych wyspach lub w regionach peryferyjnych; młode osoby z problematycznych stref miejskich; młode osoby z obszarów o słabiej rozwiniętej sieci usług (ograniczony transport publiczny, słaba infrastruktura) itd. W powyższych definicjach celowo skoncentrowano się na sytuacji, w jakiej znajdują się młode osoby, w celu uniknięcia stygmatyzacji i obarczania winą. Lista ta nie jest wyczerpująca, ale daje wyobrażenie, o jakich rodzajach sytuacji wykluczenia jest mowa. Niektóre grupy docelowe tej strategii, takie jak w szczególności młodzież niekształcąca się, niepracująca ani nieszkoląca się, znajdują się jednocześnie w kilku sytuacjach opisanych powyżej. Grudzień 2014 r. 8

9 Przyczyny znalezienia się w niekorzystnej sytuacji mogą być różne, podobnie jak rozwiązania. Istotna jest niekorzystna sytuacja porównawcza, ponieważ fakt, że osoba znajduje się w jednej z sytuacji opisanych powyżej nie oznacza automatycznie, że ma mniejsze szanse w porównaniu z rówieśnikami (nie wszystkie osoby należące do mniejszości są dyskryminowane, osoba niepełnosprawna niekoniecznie musi być defaworyzowana, jeżeli otoczenie jest odpowiednio przystosowane itd.). Ryzyko wykluczenia z powodu określonych czynników i przeszkód różni się w zależności od państwa i kontekstu. Oprócz tych czynników zależnych od kontekstu istnieje również szereg bezwzględnych czynników wykluczenia. Łamanie praw podstawowych człowieka zawsze stawia go w niekorzystnej sytuacji bez względu na to, jak często taka sytuacja występuje w danym kontekście (np. wszystkie osoby bezdomne to osoby żyjące w ubóstwie). Szczególną uwagę należy poświęcić grupom, do których mają zastosowanie bezwzględne czynniki wykluczenia. 4.2 Projekty w zakresie włączenia społecznego i różnorodności Kiedy mowa jest o projektach w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w sektorze młodzieży w kontekście programu Erasmus+, dotyczy to projektów, które: aktywnie angażują młode osoby o mniejszych szansach (zapewnienie indywidualnego przygotowania, wsparcia i działań następczych); odnoszą się do kwestii związanych z włączeniem społecznym i różnorodnością, z których ostatecznie korzystają młode osoby o mniejszych szansach (nawet wtedy, gdy nie są bezpośrednio zaangażowane w projekt). 4.3 Zrozumienie różnorodności Różnorodność w kontekście tej strategii odnosi się do różnic wszelkiego rodzaju. Niektóre rodzaje różnorodności są bardziej oczywiste niż inne np. pochodzenie etniczne, religia, kultura i język. Różnorodność ma jednak szerszy zakres. Odnosi się również do różnych (niepełno)sprawności, poziomów wykształcenia, środowisk społecznych, sytuacji gospodarczych, stanu zdrowia, miejsca pochodzenia jak opisano w definicji młodych osób o mniejszych szansach. Unia Europejska jest dobrym przykładem współistnienia ludzi z różnych środowisk o różnych doświadczeniach, jak sugeruje motto UE Zjednoczeni w różnorodności. W wyniku zwiększonej imigracji do Europy i w obrębie Europy w wielu państwach nasila się rasizm oraz stereotypy etniczne i religijne. Solidna strategia obejmująca różnorodność występującą wśród ludzi może służyć do poruszania tych problemów i ich eliminowania. Strategia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności ma na celu uwzględnienie i zachwalanie różnorodności, aby różnice stały się pozytywnym źródłem nauki, a nie przyczyną negatywnej konkurencji i uprzedzeń. Osoby młode i osoby pracujące z młodzieżą muszą uzyskać kompetencje niezbędne do radzenia sobie z różnorodnością i prowadzenia działań z jej poszanowaniem. Zachęci to do pozytywnych interakcji między ludźmi z różnych środowisk i ostatecznie poprawi sytuację młodych osób o mniejszych szansach. Grudzień 2014 r. 9

10 Grudzień 2014 r. 10

11 5. Projekty w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu Erasmus+ 5.1 Elementy wsparcia w programie Erasmus+ w odniesieniu do włączenia społecznego i różnorodności w sektorze młodzieży Aby zrealizować cele określone w przedmiotowej strategii, w programie Erasmus+ Młodzież w działaniu został wprowadzony szereg elementów, które ułatwiają osiągnięcie włączenia społecznego w ramach projektu dzięki włączeniu młodych osób o mniejszych szansach i przyczynianie się do zachowania różnorodności w społeczeństwie. Łatwe i szczególnie przydatne formaty projektów Szereg formatów projektów jest stosunkowo łatwo dostępne dla osób po raz pierwszy uczestniczących w projekcie i grup objętych celem włączenia społecznego. Poniżej przedstawiono przykłady, które warto znać i które mogą zachęcić zarówno nowicjuszy, jak i doświadczonych użytkowników programu do wzięcia pod uwagę projektów zorientowanych na włączenie społeczne i różnorodność 9. Wymiany młodzieży oferują zdobycie doświadczenia z zakresu mobilności w grupie, co zapewnia bezpieczeństwo, przy czym potrzebna jest do tego tylko jedna organizacja partnerska. Ze względu na dość krótki okres trwania wymiany udział młodych osób o mniejszych szansach jest właściwym rozwiązaniem. Jako krótkotrwałe doświadczenie edukacyjne wymiana młodzieży może stanowić również dobrą okazję do rozmów i zapoznania się z zagadnieniami dotyczącymi włączenia społecznego i różnorodności. Wolontariat europejski zwykle trwa od 2 do 12 miesięcy, jednak w przypadku działań z udziałem młodych osób o mniejszych szansach (i grup biorących udział w wolontariacie europejskim) może trwać krócej, począwszy od dwóch tygodni. Transnarodowe inicjatywy młodzieżowe, w kontekście partnerstwa strategicznego, pozwalają nieformalnym grupom młodych osób w co najmniej dwóch państwach stawić czoła wyzwaniom, z jakimi zmagają się w swoich społecznościach młode osoby mogą same opracować projekt i nim zarządzać. Erasmus+ obejmuje również wiele rodzajów projektów w sektorze młodzieży, które umożliwiają osobom pracującym z młodzieżą podnoszenie umiejętności i kompetencji w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Na szerszą skalę dostępne są również formaty projektów ukierunkowane na wspieranie nowych partnerstw i oddziaływanie na praktykę i politykę w sektorze młodzieży. Szkolenia i tworzenie sieci umożliwiają osobom pracującym z młodzieżą/liderom młodzieży wymianę i zdobywanie kompetencji zawodowych do pracy na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Partnerstwa strategiczne to nowy format wprowadzony w ramach programu Erasmus+, mający na celu wspieranie projektów służących do opracowywania innowacyjnych praktyk i pomysłów. Zainteresowane strony, takie jak organizacje młodzieżowe, eksperci z odpowiednich branż (opieka zdrowotna, wymiar sprawiedliwości, zatrudnienie itd.), instytucje szkolnictwa i wiele innych, mogą 9 Procedury składania wniosków umożliwiają wnioskodawcom strategiczne połączenie kilku działań (wymiany młodzieży, wolontariat europejski, szkolenia) w ramach jednego wniosku. Grudzień 2014 r. 11

12 łączyć swoje siły w celu przeanalizowania problemów, z jakimi zmagają się młode osoby o mniejszych szansach, i znalezienia odpowiednich rozwiązań. Zorganizowany dialog pozwala organizacjom na organizowanie krajowych i międzynarodowych spotkań w celu współdziałania z decydentami, wysłuchania młodych osób o mniejszych szansach lub omówienia kwestii związanych z włączeniem społecznym. Wsparcie dodatkowe Osoby młode o mniejszych szansach często potrzebują tylko trochę większego wsparcia, aby przejść do projektu międzynarodowego. W ramach programu Erasmus+ dostępnych jest kilka opcji finansowania. Wizyta przygotowawcza: wizyty przygotowawcze pomagają budować zaufanie, zrozumienie i solidne partnerstwo między organizacjami. Młode osoby mogą wziąć udział w tej wizycie, aby w pełni włączyć się w prace nad planem projektu. Dodatkowi liderzy grup: w przewodniku po programie określono minimalną liczbę liderów grup na grupę krajową, ale nie wskazano maksymalnej liczby. Istnieje możliwość zaangażowania większej liczby liderów niż minimum określone w odniesieniu do projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Opieka mentora: warto by rozważyć, czy młodzi uczestnicy o mniejszych szansach odnieśliby korzyść ze wsparcia mentora; np. z dodatkowej opieki mentora w ramach wolontariatu europejskiego. Uznanie: każdy uczestnik projektu Erasmus+ na rzecz młodzieży jest uprawniony do Youthpass. Youthpass to coś więcej niż świadectwo. Osoby pracujące z młodzieżą mogą korzystać z Youthpass, aby zachęcić młode osoby do refleksji nad swoją nauką i szkolić je w prezentowaniu zdobytych kompetencji. Umiejętności te, oprócz samego świadectwa, mogą być szczególnie pomocne dla młodych osób o mniejszych szansach, takich jak młodzież NEET, które starają się o pracę. Wsparcie językowe: organizacje mogą ubiegać się o dodatkowe dofinansowanie lub dostęp do pomocy internetowej w zakresie szkoleń językowych w przypadku długoterminowej mobilności młodzieży (trwającej dłużej niż 2 miesiące). Wnioski otwarte Projekty należy ocenić przed ich zatwierdzeniem, co wymaga trochę czasu. Niektóre młode osoby o mniejszych szansach prowadzą niestabilny tryb życia i ciężko jest podtrzymać ich zainteresowanie projektem, gdy wnioskodawcy czekają na decyzję o udzieleniu dotacji. Istnieje możliwość ubiegania się o dotację na projekt bez wcześniejszego wybierania uczestników. Należy jednak określić profil młodej osoby, która skorzysta z tego projektu, a wnioskodawca powinien udzielić niezbędnych gwarancji, że wybierze taki właśnie rodzaj uczestników po przyznaniu dotacji na projekt. Ostateczny program można dostosować do potrzeb wybranych młodych osób o mniejszych szansach bez zmieniania celów i ogólnego charakteru projektu objętego dotacją. Dodatkowe środki finansowe dostępne na rzecz włączenia społecznego i różnorodności W ramach projektów Erasmus+ w sektorze młodzieży na młode osoby o mniejszych szansach przeznacza się dwie linie budżetowe. Powinno to pozwolić na dostosowanie projektu do osób ze specjalnymi potrzebami i pokrycie kosztów nadzwyczajnych związanych z włączeniem społecznym i różnorodnością. Grudzień 2014 r. 12

13 Wsparcie związane ze specjalnymi potrzebami (ze względu na niepełnosprawność lub zdrowie): aby umożliwić osobom niepełnosprawnym lub mającym przewlekłe problemy zdrowotne udział w projekcie, ze środków programu Erasmus+ można pokryć 100% kosztów. Mogą to być koszty zatrudnienia osobistego opiekuna, wynajęcia sprzętu pomocniczego, zapewnienia dodatkowej opieki medycznej lub ubezpieczenia w związku z projektem (koszty inne niż związane ze zwykłą opieką ). Grudzień 2014 r. 13

14 Koszty nadzwyczajne (wynikające z innych czynników wykluczenia): podobnie jak w przypadku specjalnych potrzeb, oprócz regularnego wsparcia organizacyjnego, ze środków programu Erasmus+ można pokryć również koszty nadzwyczajne poniesione podczas prowadzenia projektu na rzecz mobilności młodych osób o mniejszych szansach. Może to obejmować koszty zatrudnienia osób zajmujących się coachingiem i mentorów oraz koszty związane z wyjazdem za granicę np. koszty wizowe, ubezpieczenia na czas podróży, koszty tłumaczenia pisemnego/ustnego itd. Organizatorzy projektu muszą wyjaśnić i uzasadnić te koszty w formularzu wniosku oraz wykazać, że jeżeli koszty te nie zostaną pokryte, dane osoby nie będą w stanie uczestniczyć w projekcie. Jeżeli koszty te są bezwzględnie konieczne do realizacji projektu, dotacja może uwzględnić do 100% rzeczywistych kosztów w ramach tych dwóch linii budżetowych. Kosztów pokrywanych z innych środków (np. uzyskanych dzięki wsparciu na potrzeby podróży i organizacji) oraz niektórych innych kosztów (np. odsetek od kredytów bankowych) nie można pokryć z tych linii budżetowych. Środki finansowe programu Erasmus+ nie są przeznaczone na pokrycie 100% całkowitych kosztów projektów, jednak projekty związane z włączeniem społecznym i różnorodnością często wymagają większych zasobów ludzkich i inwestycji finansowych. W związku z tym agencje narodowe powinny pomóc organizatorom projektów w znalezieniu możliwego dofinansowania (lub w samodzielnym pozyskiwaniu środków). Agencje narodowe mogą przekazać dane kontaktowe innym organizacjom publicznym, prywatnym i wolontariackim, które mogą zaoferować dodatkowe środki na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w ramach projektów dotyczących mobilności międzynarodowej. 5.2 Akcje podejmowane przez różne zainteresowane strony Komisja Europejska, agencje narodowe i centra współpracy SALTO są współodpowiedzialne za zapewnienie, aby projekty wspierane w ramach programu Erasmus+ w sektorze młodzieży sprzyjały jak najszerszemu włączeniu społecznemu oraz obejmowały różne grupy beneficjentów i uczestników. Aby wesprzeć realizację strategii utworzona zostanie grupa sterująca strategią na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Grupa będzie składała się z członków Komisji, agencji narodowych i odpowiednich centrów współpracy SALTO. W skład grupa mogą także wchodzić organizacje beneficjentów i inne odpowiednie podmioty z danej dziedziny. Grupa sterująca podsumuje osiągnięcia strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności, przyjmie ją zgodnie z potrzebami i zaplanuje wszelkie użyteczne akcje mające na celu promowanie włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu. Agencje narodowe będą wspierać grupę sterującą w jej działaniach poprzez dostarczanie niezbędnych informacji. Komisja i odpowiednie centra współpracy SALTO będą koordynować i wspierać organizowanie posiedzeń grupy sterującej oraz będą stymulować wymianę informacji i wirtualną współpracę między członkami. Wiedza fachowa z zakresu włączenia społecznego Agencje narodowe zapewnią wiedzę fachową potrzebną do prowadzenia działań związanych z włączeniem społecznym i różnorodnością. Można to zrobić, zatrudniając pracowników posiadających wykształcenie lub wiedzę fachową z zakresu włączenia Grudzień 2014 r. 14

15 społecznego i różnorodności, szkoląc pracowników pod kątem istotnych zagadnień związanych z włączeniem społecznym i różnorodnością lub w ramach współpracy z partnerami zewnętrznymi, którzy specjalizują się w tej kwestii. Każda agencja narodowa w ramach programu Erasmus+ w sektorze młodzieży powinna wyznaczyć co najmniej jednego urzędnika ds. włączania i różnorodności, który będzie koordynował działania związane z włączeniem społecznym i różnorodnością prowadzone w agencji narodowej oraz komunikował się z innymi agencjami narodowymi, Komisją i centrami współpracy SALTO w tym zakresie. Ponadto wszyscy pracownicy agencji narodowych powinni być zaznajomieni ze strategią na rzecz włączenia społecznego i różnorodności i wdrażać ją w ramach wszystkich akcji kluczowych. Ważne jest również, aby osoby oceniające projekt i komisje selekcyjne posiadały odpowiednią wiedzę z zakresu włączenia społecznego i różnorodności. Osoby te powinny zwracać szczególną uwagę na specyfikę projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności i wiedzieć, jakiego rodzaju dodatkowe wsparcie jest potrzebne. Komisje selekcyjne powinny być zaznajomione ze strategią na rzecz włączenia społecznego i różnorodności, w szczególności z kluczami do sukcesu wymienionymi w załączniku I. Punkty te stanowią dobrą podstawę oceny wniosków dotyczących projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Pojęcie proporcjonalności również ma kluczowe znaczenie dla procesu wyboru: zasada, zgodnie z którą, aby zapewnić rzetelną ocenę, eksperci muszą należycie uwzględnić różny charakter i zakres proponowanych projektów, biorąc pod uwagę doświadczenie i możliwości organizacji uczestniczących. Centra współpracy SALTO na rzecz włączania i SALTO na rzecz różnorodności kulturowej będą organizować szkolenia i wydarzenia związane z tworzeniem sieci dla urzędników ds. włączania i różnorodności agencji narodowych w celu przedstawienia istotnymi tematów dotyczących włączenia społecznego i różnorodności. Podejście strategiczne Agencje narodowe zajmować się będą wszystkimi przeszkodami i sytuacjami wspomnianymi w definicji młodych osób o mniejszych szansach, nie wykluczając żadnej konkretnej grupy docelowej. Zaleca się opracowanie krajowej strategii włączania i różnorodności 10 na podstawie określonej sytuacji w państwie i powiązanie jej ze strategią na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Agencje narodowe mogą zdecydować się na położenie większego nacisku strategicznego na jeden lub większą liczbę czynników wykluczenia. Agencja powinna publicznie poinformować o strategii krajowej oraz prowadzić przejrzystą politykę w zakresie przyznawania dotacji na projekty związane z włączeniem społecznym i różnorodnością. Na podstawie specjalnych potrzeb w jej kontekście krajowym każda agencja narodowa określa plan działania (od podstaw lub w oparciu o bieżące inicjatywy w ramach programu Młodzież w działaniu ) w celu zapewnienia wsparcia na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Agencje narodowe zachęca się również do utworzenia krajowych grup roboczych ds. włączenia społecznego i różnorodności, aby pomóc w realizacji strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Agencje narodowe zachęca się również do nawiązania kontaktu z innymi partnerami, programami i politykami, aby zapewnić partnerstwo międzysektorowe i współpracę w obszarze włączenia społecznego i różnorodności. Oczywistymi 10 Publikacja na temat kształtowania włączenia społecznego ( Shaping Inclusion ) autorstwa centrum współpracy SALTO na rzecz włączenia zawiera przydatny dla agencji narodowych opis różnych etapów prowadzących do opracowania spójnej i skutecznej krajowej strategii na rzecz włączenia społecznego w celu dotarcia do różnych grup docelowych: YOUTH.net/ShapingInclusion/ Grudzień 2014 r. 15

16 partnerami byliby koledzy z innych dziedzin kształcenia w ramach programu Erasmus+, którzy także zajmują się kwestią równego dostępu i włączenia społecznego. Agencje narodowe mogą wspierać beneficjentów w szukaniu innych lub dodatkowych możliwości finansowania na potrzeby realizacji projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Jedną z takich możliwości jest wsparcie z Europejskiego Funduszu Społecznego (EFS). Partnerstwa z agencjami pośrednictwa pracy lub ośrodkami szkoleniowymi mogą zwiększyć szanse młodych osób na rynku pracy. Najlepsze praktyki należy dokumentować i rozpowszechniać. Docieranie do grup docelowych Agencje narodowe będą sprawdzać, które rodzaje grup o mniejszych szansach obejmuje się wnioskami o wsparcie, a do których nie udało się w pełni dotrzeć. W ramach krajowej strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności agencje będą zachęcały do podejmowania szczególnych starań w celu dotarcia do niedostatecznie reprezentowanych grup o mniejszych szansach. Komisja Europejska, agencje narodowe i centra współpracy SALTO opracują materiały i kampanie komunikacyjne dostosowane do konkretnych grup docelowych. Powinny one pokazywać wartość projektów międzynarodowych na rzecz młodych osób o mniejszych szansach. Narzędzia komunikacyjne powinny być jasne i zrozumiałe, dynamiczne i atrakcyjne dla grupy docelowej. Komisja Europejska, centra współpracy SALTO i agencje narodowe będą zapewniać, aby włączenie społeczne i różnorodność wymieniono jako istotne cechy we wszystkich dokumentach sporządzonych w celu realizacji programu. Agencje narodowe zachęca się do nawiązania współpracy z organizacjami lub najważniejszymi osobami mającymi kontakt z określonymi typami młodych osób o mniejszych szansach. Za pośrednictwem tych promotorów lub osób stanowiących dla danej społeczności wzór do naśladowania agencje narodowe mogą dotrzeć do szerszej grupy niż za pośrednictwem swoich tradycyjnych kanałów. W ramach działań na rzecz komunikacji szczególny nacisk należy położyć na potencjalny wpływ na życie młodych osób o mniejszych szansach. Projekt młodzieżowy należy przedstawić jako metodę kształcenia w ramach długoterminowego podejścia do młodych osób o mniejszych szansach, a nie jako jednorazowy projekt. Podejście wspomagające Agencje narodowe powinny zapewnić systematyczne i odpowiednio dostosowane wsparcie organizatorom projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności na wszystkich etapach cyklu projektu. Szczególnie istotne jest, aby podejście wspomagające stosowano do nowych członków i grup docelowych znajdujących się w mniej korzystnej sytuacji w celu wyeliminowania przeszkód dla pełnego uczestnictwa w programie 11. Jeżeli agencje nie mogą tego dokonać samodzielnie, mogą wdrożyć systemy promotorów, osób zajmujących się coachingiem, kontroli projektów na miejscu, doradztwa telefonicznego, za pośrednictwem mediów społecznościowych lub poczty elektronicznej itd. Agencje narodowe powinny przeznaczyć wystarczające zasoby ludzkie i finansowe na realizację tego zadania. Agencje narodowe i centra współpracy SALTO zorganizują szkolenia, wydarzenia związane z tworzeniem sieci i prezentowaniem projektów dla organizacji zajmujących się włączeniem społecznym i różnorodnością zarówno na szczeblu krajowym, jak i międzynarodowym. Powinny również stworzyć ofertę dla nowych członków zapewniającą łatwy dostęp do programu, aby dać im wyobrażenie o 11 Przewodnik po programie Erasmus+. Grudzień 2014 r. 16

17 możliwościach programu Młodzież w działaniu w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w ramach Erasmus. Szkolenia z zakresu włączenia społecznego i różnorodności dla osób ogólnie pracujących z młodzieżą mają istotne znaczenie (dla tych osób, które nie zajmują się szczegółowymi kwestiami włączenia społecznego ani różnorodności). Agencje narodowe mogą korzystać w tym celu ze swoich działań w zakresie szkoleń i współpracy. Oferta szkoleń agencji narodowych i centrów współpracy SALTO powinna być obecna na stronie internetowej oraz dostępna i dostosowana do różnych grup objętych celem włączenia społecznego (np. dzięki dostępnemu miejscu/materiałom, specjalnemu jadłospisowi, pomieszczeniom do modlitwy, opiece nad dziećmi dla samotnych matek/ojców, osobistemu opiekunowi, pokrywaniu kosztów nadzwyczajnych, obecności tłumacza języka migowego itd.). Zaleca się, aby agencje narodowe i centra współpracy SALTO korzystały z dostępnych narzędzi na rzecz włączenia społecznego i różnorodności opracowanych przez centra współpracy SALTO, Komisję i agencje narodowe, oraz aby propagowały te narzędzia. W stosownych przypadkach treść tych narzędzi można przełożyć na potrzeby poszczególnych grup docelowych lub do tych potrzeb dostosować. Narzędzia powinny być dostępne dla osób z wadami wzroku. Agencje narodowe i organizatorów projektów zachęca się również do poszerzania zasobów internetowych w zakresie różnorodności i włączenia społecznego 12. Dokumentowanie wyników Projekty i praktyki w zakresie włączenia społecznego i różnorodności należy dokumentować i przedstawiać innym, aby mogli się z nich uczyć i czerpać inspirację do tworzenia nowych projektów. Zachęca się agencje narodowe i centra współpracy SALTO do zapewniania takich możliwości. Podstawa prawna programu Erasmus+ zawiera wskaźniki dotyczące realizacji programu, z których jeden to liczba uczestników o szczególnych potrzebach lub mniejszych szansach. Aby móc śledzić ten wskaźnik i pozostałe oraz aby zapewnić jakość i ilość, jeżeli chodzi o włączenie społeczne i różnorodność, należy stale podejmować działania kontrolujące postępy w zakresie włączenia społecznego i różnorodności osiągane w ramach programu. Agencje narodowe powinny prowadzić statystyki na temat: liczby młodych osób o mniejszych szansach, które uczestniczyły w różnych projektach Młodzież w działaniu w ramach programu Erasmus+ i korygować dane w zależności od ostatecznej liczby młodych osób o mniejszych szansach uczestniczących w projektach; liczby projektów Młodzież w działaniu w ramach programu Erasmus+ dotyczących włączenia społecznego i różnorodności w odniesieniu do każdej akcji kluczowej i każdego rodzaju działania; liczby projektów, w których uczestniczą młode osoby o mniejszych szansach w odniesieniu do każdej akcji kluczowej i każdego rodzaju działania; Ważne jest, aby statystyki na temat projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności były jak najbardziej wiarygodne: agencje narodowe powinny upewnić się, czy przedłożone projekty w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w istocie poświęcone są tym zagadnieniom; 12 Niektóre dostępne narzędzia: podręczniki na temat włączenia społecznego do pracy z młodzieżą: publikacje na temat różnorodności kulturowej: zestaw środków wraz z metodami i ćwiczeniami: otlas narzędzie do znajdowania partnerów: przykłady dobrych praktyk: Grudzień 2014 r. 17

18 wiarygodność danych zagwarantują narzędzia informatyczne służące do pozyskiwania danych związanych z włączeniem społecznym i różnorodnością, które będą rozwijane lub ulepszane w razie potrzeby; Oprócz ilości przedmiotem oceny będzie również jakość projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności oraz ich wpływ na młode osoby o mniejszych szansach. Zachęca się agencje narodowe do udostępniania dobrych projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności w sieci oraz wprowadzania ich do bazy dobrych praktyk centrum współpracy SALTO ( YOUTH.net/GoodPractices/). Konieczne jest również przeprowadzenie badań dotyczących długoterminowego wpływu i osiągnięć młodych osób o mniejszych szansach, które uczestniczyły w projektach Młodzież w działaniu w ramach programu Erasmus+. Poprawianie sytuacji Agencje narodowe są ściśle zaangażowane w zarządzanie projektami z zakresu włączenia społecznego i różnorodności. Agencje uważnie obserwować sytuację, aby tworzyć listę przeszkód, z jakimi zmagają się organizacje ds. włączenia społecznego i różnorodności podczas tworzenia projektów w zakresie mobilności dla młodych osób o mniejszych szansach. Agencje powinny zwrócić uwagę grupy sterującej ds. włączenia i różnorodności i uwagę Komisji na te przeszkody, aby można było im zaradzić w ramach ciągłego doskonalenia podczas realizacji programu. Komisja, wspólnie z centrum współpracy SALTO na rzecz włączenia społecznego i centrum współpracy SALTO na rzecz różnorodności kulturowej, zapewni, aby pracownicy agencji narodowych zostali przeszkoleni w zakresie włączenia społecznego i różnorodności i spotykali się regularnie w celu wymiany dobrych praktyk, pomysłów i przekazywania informacji zwrotnych na temat włączenia społecznego i różnorodności. Komisja będzie ściśle współpracowała z centrum współpracy SALTO na rzecz różnorodności kulturowej i centrum współpracy SALTO na rzecz włączenia społecznego w celu podtrzymania i przyspieszenia postępu w kierunku włączenia społecznego i różnorodności. Grudzień 2014 r. 18

19 Załącznik I: praktyczne wytyczne dotyczące prowadzenia działań na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w ramach programu Erasmus+ w sektorze młodzieży klucze do sukcesu Tradycją jest prowadzenie działań na rzecz włączenia społecznego i różnorodności w ramach międzynarodowych projektów młodzieżowych. Na przestrzeni lat zebrano szereg kryteriów sukcesu w odniesieniu do projektów w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Mają one służyć jako przewodnik dla organizacji umożliwiający poprawę jakości ich projektów, a agencjom narodowym mają one pomagać w ocenie tych projektów. Poniższe klucze do sukcesu mają na celu wspieranie wnioskodawców i inne zainteresowane strony biorące udział w programie Erasmus+ 13 podczas wdrażania strategii na rzecz włączenia społecznego i różnorodności. Docieranie do grup docelowych Zachęca się organizacje młodzieżowe i inne zainteresowane strony do świadomego docierania do różnych grup docelowych i ograniczania przeszkód, z jakimi grupy te mają do czynienia. Dzięki temu organizacja może odpowiednio przyjmować mniejszości i młode osoby z różnych środowisk. Atrakcyjność: czy organizacja podejmuje świadome starania, aby wzbudzić zainteresowanie różnych grup docelowych i do nich dotrzeć? Co robią organizacje, aby pozyskać młode osoby o mniejszych szansach? Przeszkody: w jaki sposób dany projekt zmniejsza przeszkody, aby różne grupy docelowe mogły w nim uczestniczyć? W jaki sposób odzwierciedla potrzeby poszczególnych młodych osób? Czy w ramach projektu podejmowane są dodatkowe starania (sprawiedliwe środki) potrzebne do zapewnienia wszystkim równych szans? Utrzymanie młodych osób w centrum zainteresowania Projekt młodzieżowy jest nie tylko przeznaczony dla osób młodych, ale powinien być również przez nie tworzony, a nawet r. Mimo stosowania, w kontekście europejskim, pojęcia młode osoby o mniejszych szansach w projektach należy wykorzystywać mocne strony młodych osób i ich aktywny udział. Oparcie na potrzebach: czy projekt w zakresie włączenia społecznego i różnorodności jest dostosowany do potrzeb, zainteresowań i aspiracji młodych osób? Czy organizacja przeprowadziła analizę potrzeb? Skąd wie, czego naprawdę pragną młode osoby? Rzeczywisty udział: czy młode osoby wpisują się w plan projektu? Czy mogą sterować, wykonywać zadania i podejmować inicjatywę? Czy projekt umożliwia im wykorzystywanie swoich kompetencji i rozwój? Czy osoby pracujące z młodzieżą zachęcają do udziału wszystkie młode osoby? Dostosowane: czy projekt jest dostosowany do kompetencji i wcześniejszych doświadczeń młodych osób? Czy dane metody są dostosowane do ich wieku, pochodzenia, religii itd.? W jaki sposób w projekcie zachowana zostaje równowaga między tym, co znane i bezpieczne, a tym, co nowe i stanowiące wyzwanie? Podejście wspomagające: jaki rodzaj wsparcia przewiduje się w ramach projektu w odniesieniu do młodych osób o mniejszych szansach? W jaki sposób zespół 13 Klucze do sukcesu mają pomóc w opracowaniu i ocenie planu projektu w zakresie włączenia społecznego i różnorodności. Wszystkie kryteria w odniesieniu do różnych projektów, jakie są możliwe w ramach akcji kluczowych programu Erasmus+, określono w przewodniku po programie Erasmus+ lub w konkretnych zaproszeniach do składania wniosków, które stanowią podstawę do złożenia wniosku o przyznanie dotacji. Środki związane z włączeniem społecznym i różnorodnością oraz zachęty finansowe jasno określono w przewodniku po programie. Grudzień 2014 r. 19

20 zaspokaja specjalne potrzeby? Czy koszty nadzwyczajne są adekwatne? Czy osoby pracujące z młodzieżą potrafią radzić sobie ze specjalnymi potrzebami i wrażliwością w grupach? Jak dostosowano program, aby sprzyjał włączeniu społecznemu wszystkich osób? Wymiar społeczny: czy program ułatwia ludziom interakcję z innymi i znalezienie swojego miejsca w grupie lub projekcie? W jaki sposób w ramach projektu rozwiązywana jest kwestia stereotypów różnych grup wykluczonych społecznie? Czy projekt daje możliwości zabawy, nie tracąc przy tym wymiaru edukacyjnego? Ocena ryzyka i zarządzanie kryzysowe: czy zaangażowane osoby pracujące z młodzieżą zdają sobie sprawę nie tylko z korzyści, ale też ewentualnych zagrożeń, czyli kwestii, które mogą stać się problemem podczas pracy z grupą docelową? Czy przewidziały systemy reagowania na wszelkie możliwe sytuacje nadzwyczajne? Zajmowanie się różnorodnością wszelkiego rodzaju Nasze społeczeństwa stają się coraz bardziej zróżnicowane. Ludzie z różnych państw, o różnym pochodzeniu i znajdujący się w różnych sytuacjach stykają się ze sobą codziennie i ta rzeczywistość powinna znaleźć odzwierciedlenie w projekcie młodzieżowym. Wymaga to szczególnej uwagi ze strony organizacji zaangażowanych w realizację działań. Przygotowanie: w jaki sposób przygotowuje się młode osoby i zespół do spotkania się i poruszania zagadnień dotyczących włączenia społecznego/wykluczenia w trakcie trwania projektu? Czy organizatorzy projektu skupiają się raczej na wspólnych zainteresowaniach czy różnicach? Grupy mieszane: czy w ramach projektu uczestniczą młode osoby z różnych środowisk (różniące się pod względem społeczno-gospodarczym, edukacyjnym, kulturowym, religijnym, geograficznym oraz ze względu na niepełnosprawność, orientację seksualną i płeć itd.)? Czy taka różnorodność została uwzględniona jako element kształcenia? Grupy jednorodne: w wyjątkowych, uzasadnionych przypadkach (np. podczas poruszania delikatnych tematów, takich jak tożsamość, przemoc, rozwój osobisty) korzystne może być pracowanie tylko z jedną, określoną grupą docelową (określoną społecznością imigrantów, młodzieżą homoseksualną, wyłącznie z dziewczętami itd.). Czy pracowanie z grupą jednorodną jest dobrze uzasadnione i korzystne w stosownych przypadkach? Kompetencje społeczne i międzykulturowe: czy projekt wykorzystuje się do nauki radzenia sobie z różnorodnością w najszerszym tego słowa znaczeniu? Czy w projekcie przewidziano promowanie różnorodności, zwalczanie nietolerancji i dyskryminacji? W jaki sposób w projekcie rozwiązano kwestie związane z tematami tabu? Wsparcie językowe: w jaki sposób organizacje przygotowują młode osoby do komunikowania się pomimo różnic kulturowych? Jakie metody przewidziano w programie, aby umożliwić osobom młodym nawiązywanie kontaktu pomimo różnic językowych? Jakie wparcie językowe jest dostępne? Czas na refleksję i przerwa: czy w ramach projektu przewiduje się wystarczająco dużą przestrzeń dla młodych osób wymagających szczególnego traktowania? Czy są takie momenty podczas programu, gdy młode osoby (samodzielnie lub wspólnie) mogą interpretować wydarzenia i to, czego się nauczyli? Osoby pracujące z młodzieżą z grup objętych celem włączenia społecznego: czy zespół złożony z osób pracujących z młodzieżą odzwierciedla różnorodność uczestników? Czy rozumieją potrzeby grup docelowych, z którymi pracują? Czy zapewniają określone wsparcie i są dobrym wzorem do naśladowania? Korzystanie z pozaformalnego uczenia się Pozaformalne uczenie się odnosi się do dobrowolnego uczenia się poza formalnym otoczeniem i strukturami np. szkołą lub uczelnią. Projekty młodzieżowe zapewniają Grudzień 2014 r. 20