STUDENTS ON CONSERVATION

Transkrypt

1 NICHGLAS COPERNICUS UNIVERSITY Students' Society of Art Conservation STUDENTS ON CONSERVATION VOL. 2 Proceedings of the 2nd Polish Students Conference on Historical Monuments Conservation Toruń, February 2000 edited by Tomasz Korzeniowski Toruń 2000

2 UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPENIKA Koło Naukowe Studentów Konserwacji Dzieł Sztuki STUDENCI O KONSERWACJI Tom 11 Materiały 11 Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków Toruń, lutego 2000 r. pod redakcją Tomasza Korzeniowskiego Toruń 2000

3 Wydawca Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Sztuk Pi ęknych, Instytut Zabytkozanwstwa i Konserwatorstwa, Koło Naukowe Studentów Konserwacji D zieł Sztuki Współpraca wydawnicza Gdański Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami; "Głos Uczelni". Pismo Uniwersytetu Mikołaj a Kopernika Adres redakcji Koło Naukowe Studentów Konserwacji Dzieł Sztuki UMK Toruń, ul. Sienkiewicza 30/32 tel./fax: (0-56) ; c.uni.torun.pł Recenzenci artykułów (strony) prof. dr hab. Marian Arszyński (85-98), mgr Wojciech Chrościcki ( ), dr inż. Andrzej Deneka ( ), mgr Elżbieta Graboś ( ), prof. dr hab. Jerzy Kolendo (23-46), mgr Maria Lu bryczyńska ( ), dr Jadwiga Łukaszewicz ( ), ad i. Wiesław Procyk (l ), mgr Robert Rogal (7-22), dr Halina Rosa ( ), prof. dr Maria Roznerska ( ), mgr M. Rudy (67-84; ; ; ; ), dr Jan Salm ( ), adi. Janusz Smaza ( ), mgr Elżbieta Szmit-Naud ( ), ad i. Jadwiga Wyszyńska (47-66), mgr inż. arch. Bożena Zimnowoda-Krajewska ( ) Konsultant naukowy wydania dr hab. Jerzy Ciabach Tłumaczenia angielskie mgr Anna Wróbel Na pierwszej stronie okładki: s t a ro żytne popiersie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu (fot. MN Pozn a ń) Na czwartej stronie okładki: miniatura indyjska z XVII w. (fot. J. Czuczko) Copyright by Koło Naukowe Studentów Konserwacji Dziel Sztuki UMK Toruń 2000 ISBN PUBLIKACJĘ WYDANO DZIĘKI FINANSOWEJ POMOCY Generalnego Konserwatora Zabytków Ministerstwa Edukacji Narodowej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Wydziału Kułtury Turystyki i Sportu Urzędu Miejskiego w Toruniu Wytwórni Klejów i Zapraw Budowlanych ISPO Polska sp. z o.o. Wydanie l. Naklad 1000 egz. Skład, łamanie i opracowanie graficzne: Sebastian Dudzik Druk: Zakład roligraficzno-wydawniczy POZKAL w Inowrocł awiu Wykonanie przygotowalni i naświetlenie : Studio Grafiki Komputerowej "Artpress" s.c., 88- l 00 Inowro c ław, tel./fax (052) O

4 STUDENCI O KONSERWACJI Tom 11 Materiały 11 Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków, Toruń, lutego 2000 r. Uniwersytet Mikołaja Kopernika Wydział Sztuk Pięknych Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Zakład Konserwatorstwa Maciej Gibczyński Renowacja toruń s kich kamienic* W zachowanej średniowiecznej strukturze Torunia, lokowanego w XIII w. oprócz budowli sakralnych i municypalnych, przetrwała większość mieszczańskich kamienic. Wiele z owych kamienic zostało w późniejszym czasie gruntownie przebudowanych, zarówno w układzie przestrzennym jak i zewnętrznym wystroju architektonicznym (np. barokowym, klasycystycznym czy w XIX-wiecznej manierze stylów historycznych). Gotycka kamienica w Toruniu miała najczęściej dwie lub trzy kondygnacje, była dwutraktowa i trójosiowa, ustawiona najczęściej szczytem do ulicy. W pierwszym trakcie znajdowała się tzw. wielka sień, wysoka na dwie kondygnacje. Za nią umieszczano dwukondygnacyjną część mieszkalną, a wyższe kondygnacje były zwykle jednoprzestrzenne i przeznaczone na magazyny. Kamienica zamieszkiwana była przez jedną rodzinę. Późniejsze przekształcenia kamienicy (rozpoczęte w XV wieku) wprowadziły w obrębie wielkiej sieni podział na dwie kondygnacje. Wiązało się to z przemianą domu- składu dla jednej rodziny na karnienicę wielorodzinną. Układ wnętrz zmieniał się przez dziesięciolec ia, * Przy opracowywaniu tego tekstu korzystałem z materiałów przygotowanych pod kierunkiem mgr inż. arch. Bożeny Zirnnowody-Krajewskiej przez Iwonę Bartnik, Izabellę Brzostowską, Małgorzatę Gałązkę, Justynę Rzeźnik i Kingę Świderską na warsztaty organizowane przez fundację Romualda de! Bianco poświęcone ochronie zabytków, organizowane we Florencj i w dniach

5 232 Maciej Gibczyński doprowadzając do wyodrębnienia wewnętrznego traktu i wydzielenia mieszkań na poszczególnych kondygnacjach. Wraz ze zmianą sposobu handlu, na parterze pojawił się sklep wraz z osobnym wejściem. W wielu kamienicach nadbudowano jedną lub dwie kondygnacje, zacierając pierwotną formę architektoniczną. Na przykładzie czterech wybranych kamienic toruńskich przedstawiono tu prace konserwatorsko-budowlane, które zostały przeprowadzone w kilku ostatnich latach. Zanim przystąpiono do prac remontowo-budowlanych, na etapie prac projektowych przeprowadzono kwerendę archiwalną i badania architektoniczne. Takie kompleksowe podejście do zabytku pozwala na wybór i wyeksponowanie najcenniejszych elementów historycznych i architektonicznych w nim zawartych. W kamienicy przy ulicy Królowej Jadwigi nr 9 (il.l) nawiązano do średniowiecznego układu wnętrza. Z przywróconej częściowo wielkiej sieni wyodrębniono klatkę schodową. Pozostawiono tylny trakt, oraz dobudowane w późniejszym czasie wyższe kondygnacje. Obecnie na parterze mieści się sklep, a na wyższych kondygnacjach biura. W związku z tym pozostawiono dwa wejścia, dla lepszej dostępności wnętrza (osobno dla sklepu i osobno dla biur). Kamienica ta pierwotnie miała jedno wejście. Decyzja o wyborze programu konserwatorskiego, polegającego na poszanowaniu XIX-wiecznej kubatury, a nie odsłonięciu gotyckiej fasady kamienicy, której to relikty w dalszym ciągu pozostają ukryte pod tynkiem, podyktowana została względami wynikającymi z estetyki pierzei ulicy (sąsiedztwo wysokich budynków). Nawiązaniem do formy gotyckiej w połączeniu ze współczesnymi formami jest renowacja fasady kamienicy przy ulicy Żeglarskiej 13 (ił. 2). Przywrócono tu trójosiową artykulację elewacji z portalem po środku. Wprowadzono nowy szczyt, który jest wyraźnym nawiązaniem do form gotyckich. Wyróżnia się on zastosowaniem uproszczonego profilowania cegieł i wykorzystaniem współczesnego, refleksyjnego szkła. We wnętrzu, podobnie jak w poprzednim przykładzie, odtworzono wielką sień wraz z tylnym traktem. Cała kamienica wykorzystywana jest jako biuro z ogólnie dostępnymi pomieszczeniami znajdującymi się we wielkiej sieni. Kamienica przy ulicy Łaziennej 22 (ił. 3) jest jedną z najbardziej kontrowersyjnych realizacji fasad toruńskich kamienic. Elewację budynku do poziomu szczytu zregotycyzowano, wykorzystując gotyckie relikty, a formy dodane "nawiązują" do gotyckich. Natomiast szczyt pozostawiono w wyglądzie z czasów baroku. Największe wątpliwości budzą pseudogotyckie formy portalu oraz brak podziałów w otworach okiennych. Na obu elewacjach zrekonstruowano gotyckie dekoracje maswerkowe wykonane na tynku. We wnętrzu w obrębie pierwszej i drugiej kondygnacji powrócono do gotyckiego układu przestrzennego pomieszczeń tzn. usuwając późniejsze podziały wysokiej sieni. Na uwagę zasługuje zachowana gotycka oficyna boczna z bogatą dekoracją malarską

6 Renowacja toruńskich kamienic 233 we wnętrzu. Obecnie kamienica wykorzystywana jest jako siedziba kilku biur, i niestety, nie jest obiektem ogólnie dostępnym. Po wielu regotycyzacjach kamienic na terenie Torunia, odmiennym przykładem jest kamienica przy ulicy Małe Garbary 7. (il. 4) Tu bowiem, wyeksponowano elementy manierystyczne, uznając je za najcenniejsze ze względu na prawie kompletne ich zachowanie. W fasadzie uległy zmianie: umiejscowienie okien i drzwi (przemieszczenie na oś kamienicy). Elewacje pokrywa boniowanie, którego dokładne relikty zachowały się w negatywie na późniejszym tynku. Adaptacja budynku na hotel wymagała zmiany układu wnętrza na reprezentacyjny hol na parterze i szereg niewielkich pokoi na wyższych kondygnacjach, włącznie ze strychem. W kilku pomieszczeniach zachowano renesansowe stropy. Podsumowując, można stwierdzić, że zaprezentowane tu przykłady ilustrują metodę stosowaną przy prowadzeniu prac konserwatorskich, która to polega na poznaniu, a następnie przeprowadzeniu wartościowania zabytku. Pozwala to na etapie prac projektowych określić zakres zmian w obiekcie zabytkowym, które będą najkorzystniejsze dla zachowania jego najcenniejszych elementów. Jednocześnie warto tu wspomnieć jak duże znaczenie ma współpraca pomiędzy historykiem sztuki (konserwatorem) i architektem. Często ich interesy wydają się być sprzeczne, ale dzięki rozsądnemu kompromisowi możliwe jest egzystowanie nowoczesnych rozwiązań architektonicznych i zachowanie najcenniejszej spuścizny ubiegłego czasu. Jak widać na podstawie wyżej wymienionych przykładów, nie ma jednej wła ś ciwej metody w konserwacji zabytków i chyba na tym polega właściwe podejście do współczesnej konserwacji. Wybrana literatura l. Arszy ński M., Uwagi nad stanem i potrzebami badań kamienic mieszczwiskich w Polsce, [w:] Zeszyty Naukowe UMK, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo t. I, R. 1966, 2. Dąbrowski S., Portale, bramy i sienie torwiskie XVII wieku, [w:] Zapiski Towarzastwa Naukowego w Toruniu, t. IX, 3. Gąsiorowsk i E., Toruńska kamienica mi eszcza ńska. [w:] Zeszyty Naukowe UMK, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo t. I, R. 1966, 4. Rymaszewski B., Problematyka konserwatorska torwiskich kamienic mieszczańskich. [w:] ZeszytyNaukowe UMK, Zabytkoznawstwo i Konserwatorstwo t. I, R. 1966, 5. Tajchman J., Przemiany funkcjonalne toruńskiego domu mieszczańskiego w czasach nowożytnych. [w:] Kwartalnik Architektury i Urbanistyki, t. XXX, z. 2, 1985.

7 234 Maciej Gibczynski Maciej Gibczyfzski Renovation of tenement houses in Torun The paper discusses four selected tenement houses in the Old Town in Torun, located at the following addresses: 9 Kr6lowej Jadwigi, 13 Zeglarska, 22 Lazienna and 7 Male Garbary. There is a short description presenting changes introduced to those buildings and their justifications. The author opts for a profound study of a historical building and the assessment of its historical value before conducting any alterations in the structure of a historical building. The conclusion is that there is no homogeneous method of conducting conservation works; therefore, this leads to a method without a method.

8 :;o ('1) "" o :E po.3. po... o 2 1:i: "' ""' n c:r po "'" i3 n; "" c:; N w Vl... rp! l ' ~ iił r ~~; ;!li ~ :; l_ ===-,_.,- r -=- ~,- Ił Il. l. Tomń Kamienica przy ulicy Królowej Jadwigi nr 9, proj. adaptacji: mgr inz. arch. P. Dąbrowski. Fot. M. Gibczyński li. 2. Toruń Kamienica przy ulicy Żeglarskiej nr 13, proj. adaptacji: mgr inz. arch. P. Dąbrowski. Fot. M. Gibczyński

9 .-\ \ l t [ [l., 'l. t ł N w 0\ ~ r., ~ ~ 5: ~ ;:s. "' ~ II. 3. Toruń Kamienica przy ulicy Ła z iennej nr 22, proj. adaptacji: dr inż. arch. L. Czyżniewska. Fot. M. Gibczyński Tomń Kamienica przy ulicy Małe Garbary nr 7, proj. adaptacji: mgr inz. arch. P. Dąbrowski. Fot. M. Gibczyńskis