STUDENTS ON CONSERVATION

Transkrypt

1 NICHGLAS COPERNICUS UNIVERSITY Students' Society of Art Conservation STUDENTS ON CONSERVATION VOL. 2 Proceedings of the 2nd Polish Students Conference on Historical Monuments Conservation Toruń, February 2000 edited by Tomasz Korzeniowski Toruń 2000

2 UNIWERSYTET MIKOŁAJA KOPENIKA Koło Naukowe Studentów Konserwacji Dzieł Sztuki STUDENCI O KONSERWACJI Tom 11 Materiały 11 Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków Toruń, lutego 2000 r. pod redakcją Tomasza Korzeniowskiego Toruń 2000

3 Wydawca Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Wydział Sztuk Pięknych, Instytut Zabytkozanwstwa i Konserwatorstwa, Koło Naukowe Studentów Konserwacji D zieł Sztuki Współpraca wydawnicza Gdański Oddział Towarzystwa Opieki nad Zabytkami; "Głos Uczelni". Pismo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Adres redakcji Koło Naukowe Studentów Konserwacji Dzieł Sztuki UMK Toruń, ul. Sienkiewicza 30/32 tel./fax: (0-56) ; knskds@ cc.uni.torun.pł Recenzenci artykułów (strony) prof. dr hab. Marian Arszyński (85-98), mgr Wojciech Chrościcki ( ), dr inż. Andrzej Deneka ( ), mgr Elżbieta Graboś ( ), prof. dr hab. Jerzy Kolendo (23-46), mgr Maria Lubryczyńska ( ), dr Jadwiga Łukaszewicz ( ), ad i. Wiesław Procyk (l ), mgr Robert Rogal (7-22), dr Halina Rosa ( ), prof. dr Maria Roznerska ( ), mgr M. Rudy (67-84; ; ; ; ), dr Jan Salm ( ), adi. Janusz Smaza ( ), mgr Elżbieta Szmit-Naud ( ), ad i. Jadwiga Wyszyńska (47-66), mgr in ż. arch. Bożena Zimnowoda-Krajewska ( ) Konsultant naukowy wydania dr hab. Jerzy Ciabach Tłumaczenia angielskie mgr Anna Wróbel Na pierwszej stronie okładki: s t arożytne popiersie ze zbiorów Muzeum Narodowego w Poznaniu (fot. MN Pozn ań) Na czwartej stronie okładki: miniatura indyjska z XVII w. (fot. J. Czuczko) Copyright by Koło Naukowe Studentów Konserwacji D zieł Sztuki UMK Toruń 2000 ISBN PUBLIKACJĘ WYDANO DZI ĘKI FINANSOWEJ POMOCY Generalnego Konserwatora Zabytków Ministerstwa Edukacji Narodowej Uniwersytetu Mikołaja Kopernika Wydziału Kultury Turystyki i Sportu Urzędu Miejskiego w Toruniu Wytwórni Klejów i Zapraw Budowlanych ISPO Polska sp. z o.o. Wydanie I. Nakład l 000 egz. Skład, łamanie i opracowanie graficzne: Sebastian Dudzik Druk: Zakład Poligraficzno-Wydawniczy POZKAL w Inowro cławiu Wykonanie przygotowalni i naświetlenie: Studio Grafiki Komputerowej "Artpress" s.c., Inowrocław, tel./fax (052) O

4 STUDENCI O KONSERWACJI Tom 11 Materiały 11 Ogólnopolskiej Konferencji Naukowej Studentów Konserwacji Zabytków, Toruń, lutego 2000 r. Uniwersytet Mikołaja Kopernika Wy dz iał Sztuk P i ęknych Instytut Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa Zakład Konserwacji Malarstwa i Rzeźby Polichromowanej Justyna Kołodziej Składniki handlowych preparatów stosowanych w konserwacji do usuwania przemalowań olejnych i ich szkodliw ość Niniejszy referat powstał, ze względu na bezpieczeństwo i zdrowie konserwatorów dz i eł sztuki L. Co raz częściej konserwatorzy sięgają po handlowe produkty do usuwania p rzema l owań olejnych. Nie zawsze producent umieszcza skład produktu, ale poprzez znak graficzny (il.l) ostrzega przed szkodliwością środka. Naj częściej produkty te mają postać żelu, co możemy złudnie odebrać jako ich mniejszą szkodliwość. W Zakła dzie Konserwacji Malarsta i Rzeżby Polichromowanej w Toruniu w ramach badań środowiskowych, Pracownia Toksykologii UMK, pod kierunkiem dr Piotra Gorczycy przeprowadziła badania na zawartość substancji toksycznych w powietrzu na stanowisku pracy. Pomiary prowadzono w pomieszczeniu, w którym odb yła się konserwacja obiektu przy użyciu preparatów: ABBEIZER, SKANSOL, DYNAMIT (wpływ innych środków 1 Za cenne uwagi przekazane w trakcie pisania niniejszego tekstu dziękuję kierownikowi Pracowni Toksykologii Wydziału Chemii UMK dr Piotrowi Gorczycy oraz mgr Elżbiec i e Szmit-Naud

5 252 Justyna Kołodziej wykluczono). Zostały one wykonane metodą indywidualną, tzn. zamocowano pompkę uniwersalną z sondą typu 224 -PCEX, pro d. SKC USA, zamocowaną na wysokości nosa. Wyniki badań metodą chromatograficzną wykazały że preparaty mają w swoim składzie substancje szkodliwe: KSYLEN, DWUCHLORO METAN, ETYLOBENZEN, BENZEN. Reakcją Zakładu było wycofanie środka AIBEEIZER z użycia, a przy preparatach DYNAMIT, SKANSOL zalecono zachowanie szczególnych środków ostrożno śc i. Oto najistotniejsze wiadomości o szkodliwości rozpuszczalników, dokonane na podstawie najbardziej aktualnej pozycji literaturowej na świecie, Jeffreya W. Wincoli "Risk Management for Hazardous Chemicals" z roku KSYLEN- klasa zagrożenia 3 2, wchłaniany jest do ustroju głównie przez drogi oddechowe, przez nie uszkodzoną skórę, dobrze rozpuszcza się w tłuszczach i dlatego gromadzi się w nadnerczu, szpiku, śledzionie, tkance nerwowej, ulega metabolizacji w wątrobie, dając rozpuszczalne w wodzie związki wydalające się z moczem. Ksylen ze względu na to, że jest najmniej lotny jest uważany za najbardziej "bezpieczny" do stosowania w warunkach przemysłowych. Zarówno ksylen jak i toluen techniczny zawierają pewną ilość benzenu. Przy zakupie należy się upewnić, czy stosowany produkt nie zawiera znacznej domieszki benzenu, co wydatnie zmniejszy możliwość zatruć. Efekt zatrucia jest podobny do zatrucia toluenem i etylobenzenem. Przy zatruciu towarzyszą: ból głowy, oszołomienie, nudnośc i, wymioty, utrata przytomności, może pojawić się podrażnienie błon śluzowych, zapalenie gardła, zaburzenia nerwowe, bóle w okolicy serca. Środek ma właściwość mutagenną, wdychanie jego oparów może doprowadzić do bronchitu, zapalenia płuc, anoreksji. BENZEN- klasa zagrożenia 3, został wycofany z praktyki konserwatorskiej ze wzgledu na właściwości kancerogenne (substancje chemiczne, fizyczne, biologiczne zdolne do zwiększenia częstości występowania nowotworów złośliwych) i mutagenne (zw. chem., które mogą wywołać dziedziczne zmiany w genotypie komórki), jak i być przyczyną zaburzeń płodności u kobiet i mężczyzn. Pary benzenu i toluenu przedostają się przez skórę, niszczą warstwę ochronną skóry, kumuluj ą się m.in., w tkance tłuszczowej, rozpuszczają się w niej, powodują także absorpcję innych toksyn. Mog ą by ć przyczyn ą zmian dermatologicznych (pokrzywek). Przyjmowanie małych ilości tego rozpuszczalnika może być powodem 2 Stopień ryzyka : O - minimalne ryzyko, l - niewielkie ryzyko, 2 - umiarkowane ryzyko, 3 - poważne ryzyko, 4 - g roźn e ryzyko

6 Składniki handlowych preparatów stosowanych w konserwacji poważnego uszkodzenia płuc. Działania odległe to zaobserwowany większy odsetek chorób psychicznych oraz możliwość wystąpienia białaczki. ETYLOBENZEN- (synonimy fenyloetan, EB, benzol etylu), wchodzi w skład mieszanin aromatycznych rozpuszczalników farb i lakierów, zatrucia powstają głównie przez wdychanie par mgieł oraz na drodze bezpośredniego kontaktu ze skórą. Drażni błony śluzowe ma działanie narkotyczne. Narażenie na stężenie wyższe od wartości norm higienicznych może spowodować obniżenie świadomości. Etylobenzen nie został dokładnie przebadany pod kątem jego zdolności kancerogennych na zwierzętach. Jednakże mutacje ludzkie (zmiany genetyczne) były odnotowane. Wielu naukowców uważa, że mutageniczne środki chemiczne mogą mieć zdolności wywoływania nowotworu po dłuższym czasie. DWUCHLOROMETAN- jest substancją palną, dobrze rozpuszczającą s ię w alkoholu i eterze, słabo zaś w wodzie, posiada właściwości usypiające, oddziaływuje na system nerwowy. Jego działanie na organizm człowieka: jest substancją toksyczną, o udowodnionym działaniu rakotwórczym u ludzi (mutagenne i kancerogenne). Pary dwuchlorometanu wchłaniane są szybko i dobrze przez drogi oddechowe, uszkadzają organy wewnętrzne, przede wszystkim wątrobę. Proces jest nieodwracalny i zagrażający życiu i zdrowiu! Zatrucia ostre charakteryzują się podnieceniem, po którym następuje głębokie znieczulenie ogólne. Pojawiają się zaburzenia trawienia, a następnie żółtaczka, zaburzenia rytmu serca, a w moczu może pojawić się glukoza. W ostrym zatruciu zgon następuje wskutek zatrzymania czynności serca. Zatrucie przewlekłe objawia się symptomami przypominającymi zatrucia alkoholowe. Występują zaburzenia trawienia, utrata łaknienia, wymioty, wychudzenie, towarzyszy im pobudliwość, drżenie rąk, zwężenie źrenic, bezsenność, halucynacje oraz zaburzenia psychiczne. W przypadku chronicznego zatrucia, odległym następstwem jest uszkodzenie wątroby z żółtaczką, przechodząc przeważnie w marskość wątrob y, która najczęściej kończy się śmiercią. Kontakt tej substancji z oczami doprowadza do ich uszkodzenia. Następstwem kontaktów ze skórą jest jej wysuszenie i popękanie. Doustna dawka śmiertelna dla osoby dorosłej wynosi ok. 25 cm3 Komisje do badań substancji toksycznych podają wartości dopuszczalnych stężeń substancji. Oznaczone są symbolami: MDS- maksymalne dopuszczalne stężenie, NDS- najniższe dopuszczalne stężenie substancji szkodliwych dla zdrowia występujących w formie gazu, pary lub w postaci płynnej na stanowisku pracy.

7 254 Justyna Kolodziej Dzięki podanym wartościom dopuszczalnych stężeń dowiadujemy się, jakie stężenie związku w ciągu całego życia zawodowego konserwatora nie powoduje szkody dla zdrowia, nawet jeśli substancję stosuje się wielokrotnie i działa ona długotrwale, co najmniej 8 godzin dziennie przy 40 godzinnym tygodniu pracy. Normy higieniczne Benzen: NDS - 10 mgfm3 (8 h) NDSCH - 40 mgfm3 (30 min.) Etylobenzen: NDS - l 00 mgfm3 NDSCH mgfm3 Ksylen: NDS - l 00 mgfm3 NDSCH -350 mgfm3 Dwuchlorobenzen: NDS NDSCH - l 00 mgfm3-350 mgfm3 Wartości NDS nie nadają się do porównywania skali niebezpieczeństwa różnych substancji towarzyszących w pracy. Wartości NDS są ustalone dla czystych substancji. W mieszaninie związków chemicznych możliwe jest spotęgowanie szkodliwości działania w wyniku interakcji pomiędzy składnikami. Dla wielu substancji o działaniu rakotwórczym (mutagenym) nie ma wartości NDS, ze względu na pojawienie się nowotworów lub ujawnienie się rakotwórczego działania dopiero po wielu latach, nawet w następnych pokoleniach. Należy zapamiętać, że: Długotrwałe działanie małych dawek sumuje się. Jakie należy obrać środki bezpieczeństwa? Najefektowniejszą metodą redukcji narażenia jest praca bez użycia szkodliwych substancji. Największe zatrucia wynikają z wdychania i wchłaniania. Najlepszą metodą będzie używanie ochronnego sprzętu: maski, gogle, rękawice z polietylenu, oraz praca w pomieszczeniu z dygestorium lub respiratorem powietrza. Na wypadek przekroczenia norm zagrożenia powinniśmy s ię poddać testom medycznym, powinny być rozważone: * testy funkcjonowania wątroby, * testy funkcjonowania płuc, * zdjęcie rentgenowskie klatki piersiowej (może być negatywny wynik, jeśli zrobione jest natychmiast po narażeniu)

8 Skladniki handlowych preparat6w stosowanych w konserwacji * analiza moczu (trzeba wzii!c pod uwagf( ostatni dzien pracy). W Polsce normy bezpieczenstwa okresla Instytut Medycyny Pracy w Lodzi, wydaji!c, m.in. Karty Bezpieczenstwa Transportowego, Rejestr JPO. Literatura irodlowa Dutkiewicz T., Chemia toksykologiczna. Warszawa 1974, s. 219, 226, 231, 431. Wincoli J. W., Risk Management for Hazardous Chemicals, Volume I, USA, 1997, s Senczuk W., Toksykologia, Warszawa 1994, s.411 Justyna Kolodziej The Ingredients of Commercial Preparations Applied in the Conservation to Remove Oil Repainting and their Harmfulness The conservators reach for commercial products to remove oil repainting more frequently. The producer, however, does not always include the composition of a product, but only warns against the harmfulness of a particular product through a sign. At the Department of Conservation of the Polychrome Painting and Sculpture in Toruil., several tests were carried out to determine the contents of toxic substances in the room where the conservation of an object was performed by means of the following products: ABBEIZER, SKANSOL, DYNAMITT. Thanks to the chromatographic method, the investigation results revealed that the products contained the following hazardous substances: XYLENE, DICHLOROMETHANE, ETHYLOBENZENE, and BENZENE. In response the Company decided to withdraw AIBBEIZER from the production, and special caution was to be preserved with the use of DYNAMITT and SKANSOL. Due to the fact that cancer appears only after several years or even generations, there are no norms concerning the usage of numerous carcinogenic substances. It must be remembered that long-lasting activity of small dosages eventually sums up. The biggest contamination results from inhalation and absorption. The best method is to wear protective equipment: masks, goggles, poly( ethylene) gloves as well as work in a room with a digester or air respirator.

9 256 Justyna Kołodziej i l. l. Fot. Waldemar Grzesik il. 2 il. 3 il. 4 Znaki gaficzne: il. 2. Szkodliwy dla zdrowia il. 3. Drażniący. Szkodliwy dla zdrowia il Toksyczny