Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi. za 2010 rok

Transkrypt

1 Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi Sprawozdanie z działalności Instytutu za 2010 rok Łódź 2011

2 Opracowano w Dziale Zarządzania Wiedzą. Skład: Edyta Olejnik

3 Spis treści WPROWADZENIE...5 I. O Instytucie Dane kontaktowe Struktura organizacyjna Instytutu Kadra IMP Nagrody i wyróżnienia Udział w redakcjach czasopism międzynarodowych Udział w redakcjach czasopism krajowych Działalność finansowo-ekonomiczna II. Działalność naukowo-badawcza Główne kierunki badawcze Struktura zadań Międzynarodowe programy naukowe Osiągnięcia Instytutu w zakresie działalności naukowo- -badawczej Dorobek publikacyjny Ekspertyzy, opinie, orzeczenia III. Systemy zarządzania jakością w laboratoriach Akredytacja Dobra Praktyka Wytwarzania Dobra Praktyka Laboratoryjna Badania biegłości IV. Informacja naukowa, bazy danych, krajowe rejestry danych Bazy faktograficzne Bazy bibliograficzne i repozytoria Krajowe rejestry danych V. wydawnictwa naukowe Działalność wydawnicza Czasopisma Książki...120

4

5 WPROWADZENIE Oddajemy w Państwa ręce sprawozdanie z działalności Instytutu, w którym zawarliśmy podsumowanie minionego roku. Nasz Instytut, w wyniku oceny przeprowadzonej przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego za ostatnie 5 lat, ponownie uzyskał pierwszą kategorię, która świadczy o jego wysokiej pozycji wśród najlepszych jednostek badawczo- -rozwojowych w kraju. Wyniki badań zrealizowanych w Instytucie zostały opublikowane w postaci 326 prac naukowych, w tym 45 publikacji zaprezentowano w prestiżowych czasopismach posiadających impact factor i 102 w czasopismach recenzowanych. Pracownicy Instytutu uczestniczyli w 213 konferencjach krajowych oraz zagranicznych, na których w sumie za prezentowali 579 referatów. Nasi pracownicy zostali uhonorowani przez Prezydenta RP: prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Złotym Krzyżem Zasługi. Pracownicy Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy otrzymali Nagrodę Rektora UM w Łodzi za cykl prac dotyczących zastosowania endoskopowych metod diagnostyki i leczenia w urologii oraz wczesnej diagnostyki raka pęcherza moczowego i kamicy moczowej. W 2010 roku uzyskaliśmy środki finansowe na koordynację dalszej działalności Europejskiej Sieci Doskonałości ECNIS, obejmującej zagadnienia środowiskowych uwarunkowań powstawania nowotworów, roli diety i czynników genetycznych a także na 10 nowych programów badawczych z Unii Europejskiej. W ramach realizacji zadań z Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki zakończono etap analiz i rozpoczęto cykle szkoleniowe dla lekarzy medycyny pracy, służb Państwowej Inspekcji Sanitarnej, Państwowej Inspekcji Pracy oraz innych pracowników sprawujących nadzór nad warunkami pracy. W programie Innowacyjna Gospodarka jesteśmy beneficjentem projektu Zintegrowany system monitorowania stanu psychofizycznego kierujących pojazdami w celu minimalizacji zagrożeń w ruchu drogowym, którego zadaniem jest stworzenie pierwszego w Polsce zintegrowanego systemu badań i szkolenia kierowców, wyposażonego w modelowe stanowisko symulacji jazdy samochodem wraz z zestawem metod

6 do badań psychologicznych i fizjologicznych osób kierujących pojazdami. W minionym roku z programu Innowacyjna Gospodarka pozyskaliśmy także środki na kolejny projekt: Praca, Zdrowie, Środowisko platforma informatyczna do efektywnego zarządzania wiedzą i badaniami naukowymi, którego realizacja umożliwi nowoczesne zarządzanie i promowanie badań naukowych z wykorzystaniem technologii społeczeństwa informacyjnego. W Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy, w wyniku audytu przeprowadzonego przez Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, utrzymano dotychczasowy certyfikat DPL do prowadzenia badań cytotoksyczności w Pracowni Toksykologii Molekularnej, a nowy certyfikat DPL do wykonywania badań histopatologicznych uzyskała Pracownia Patologii. Aktywna działalność naukowa, której wyznacznikiem jest liczący się udział w wielu programach badawczych i operacyjnych, przełożyła się na sukces w postaci wzrostu przychodów Instytutu z podstawowej działalności operacyjnej w stosunku do roku poprzedniego oraz polepszenie ostatecznego wyniku finansowego. Podziękowania za miniony rok kieruję nie tylko do pracowników naukowych Instytutu, ale także do całego personelu medycznego, który pomi mo kłopotów dotykających polską służbę zdrowia troszczył się o naszych pacjentów. Rok 2010 był również okresem intensywnej pracy klinik i przychodni działających na terenie IMP. Na Oddział Toksykologii przyjętych zostało 2997 pacjentów, natomiast do Przychodni Chorób Zawodowych trafiło 1097 pacjentów oraz udzielono 3062 konsultacji i porad lekarskich. Zainteresowanych naszą działalnością odsyłam do strony internetowej informującej o osiągnięciach Instytutu, których zapewne jak w poprzednich latach nie zabraknie.

7

8

9 1. Dane kontaktowe Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera ul. św. Teresy od Dzieciątka Jezus 8, Łódź tel.: (42) , faks: (42)

10 2. Struktura organizacyjna Instytutu Według stanu na dzień

11 struktura organizacyjna instytutu 11

12 3. KADRA IMP Według stanu na dzień RADA NAUKOWA Przewodniczący prof. dr hab. med. Julian Liniecki DYREKTOR prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński Z-CA DYREKTORA ds. NAUKOWYCH prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Z-CA DYREKTORA ds. MEDYCZNYCH I ROZWOJU KADR NAUKOWYCH Z-CA DYREKTORA ds. EKONOMICZNO- -FINANSOWYCH GŁÓWNY KSIĘGOWY Z-CA DYREKTORA ds. ADMINISTRACYJNYCH prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska- -Kowalska mgr inż. Barbara Jurewicz mgr Jerzy Mikulski PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. JAKOŚCI dr Marek Dobecki Biuro Zapewnienia Jakości dr Marek Dobecki PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. INFORMATYKI Zespół Informatyków mgr inż. Jacek Maciaszczyk mgr inż. Jacek Maciaszczyk Zakład Polityki Zdrowotnej dr Jerzy Kopias Pracownia Organizacji i Zarządzania w Opiece Zdrowotnej Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Zakład Epidemiologii Środowiskowej dr Jerzy Kopias dr Elżbieta Korzeniowska prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Pracownia Epidemiologii dr med. Beata Pepłońska Centralny Rejestr Chorób Zawodowych prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- -Dąbrowska

13 kadra imp Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Reprodukcji Ośrodek Referencyjny Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych z Azbestem Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia Pracownia Aerozoli Pracownia Zagrożeń Biologicznych prof. dr hab. med. Wojciech Hanke prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- -Dąbrowska dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP mgr inż. Anna Kozajda Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy, Krajowy Punkt Informacyjny Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii Zakład Psychologii Pracy dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz, prof. IMP dr Dorota Merecz-Kot Pracownia Stresu Zawodowego dr Dorota Merecz-Kot Pracownia Diagnostyki Psychologicznej dr Małgorzata Waszkowska Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Zakład Toksykologii i Kancerogenezy dr Joanna Piasecka-Zelga prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz Pracownia Oceny Toksyczności dr Krystyna Sitarek Pracownia Biochemii Toksykologicznej dr hab. Jolanta Gromadzińska, prof. IMP Pracownia Patologii dr hab. med. Jan Stetkiewicz, prof. IMP Pracownia Toksykologii Molekularnej dr med. Maciej Stępnik Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego dr med. Maciej Stępnik prof. dr hab. Sławomir Czerczak 13

14 O instytucie Pracownia Szacowania Ryzyka Zdrowotnego Pracownia Higieny Pracy prof. dr hab. Sławomir Czerczak dr Jan Gromiec Pracownia Monitoringu Biologicznego dr Małgorzata Trzcinka-Ochocka Laboratorium Badawczo-Pomiarowe Organicznych Zanieczyszczeń Środowiska Krajowe Centrum Informacji Toksykologicznej Zakład Ochrony Radiologicznej dr Danuta Ligocka dr Małgorzata Kotwica dr hab. Marek Zmyślony, prof. IMP Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Pracownia Oceny Narażenia Populacji dr Sylwia Papierz dr Joanna Domienik Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Laboratorium Wzorców Wtórnych dr hab. Marek Zmyślony, prof. IMP mgr Andrzej Bednarek Zakład Zagrożeń Fizycznych Pracownia Hałasu i Wibracji prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska- -Kowalska dr Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska Dział Zarządzania Wiedzą dr Jolanta Przyłuska Sekcja Informacji Naukowej dr Jolanta Przyłuska Biblioteka Naukowa dr Jolanta Przyłuska Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński Oddział Chorób Zawodowych Przychodnia Chorób Zawodowych dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, prof. IMP dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, prof. IMP 14

15 kadra imp Oddział Toksykologii dr hab. med. Anna Krakowiak, prof. IMP Poradnia Toksykologiczna Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Ośrodek Alergii Zawodowej i Zdrowia Środowiskowego Poradnia Alergologiczna mgr Renata Winnicka prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński Oddział Alergologiczny Pracownia Diagnostyki Alergologicznej mgr Ewa Nowakowska-Świrta Pracownia Dermatologii Klinika Audiologii i Foniatrii Pracownia Audiologiczna prof. dr hab. med. Marta Kieć- -Świerczyńska prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska- -Kowalska lek. Piotr Kotyło Pracownia Foniatryczna dr med. Ewa Niebudek-Bogusz Pracownia Logopedyczna dr med. Ewa Niebudek-Bogusz Pracownia Zaburzeń Równowagi dr med. Ewa Zamysłowska-Szmytke Dział Farmacji Szpitalnej mgr Anna Stejskał Pełnomocnik do spraw praw pacjentów lek. Magdalena Kicińska-Krogulska Ośrodek Kształcenia Lekarzy w zakresie Zdrowia Publicznego Dział Finansowo-Księgowy dr med. Andrzej Marcinkiewicz p.o. mgr Karina Michałowska Sekcja Płac mgr inż. Elżbieta Gapińska 15

16 O instytucie Sekcja Ewidencji Majątku mgr Barbara Borowiecka Biuro Zarządzania Projektami mgr Kamilla Szcześniak Oficyna Wydawnicza mgr Katarzyna Rogowska Dział Administracyjno-Techniczny mgr inż. Piotr Zwoliński Sekcja Techniczno-Administracyjna mgr inż. Bogumił Kryska Sekcja Zamówień Publicznych Sekcja Organizacji Szkolenia Elżbieta Stodulska Sekretariat lic. Teresa Borowiecka Dział Zarządzania Kadrami mgr Aleksandra Piotrowska Biuro Sieci Doskonałości ECNIS dr med. Beata Pepłońska dr Robert Klarecki, kier. administracyjny Biuro Współpracy z Zagranicą dr Robert Klarecki Audytor Wewnętrzny mgr Monika Kalinowska Radca Prawny mgr Mariusz Marusiński Inspektor ds. bhp mgr Tomasz Golczyk Inspektor ds. ppoż. inż. Andrzej Berner Ośrodek Współpracy z ŚOZ (WHO Collaborating Centre) dr hab. Stanisław Tarkowski, prof. IMP 16

17 kadra imp Struktura zatrudnienia wg stanu na dzień Ogółem: 413 osób Kadra naukowo-badawcza Asystent: 23 osoby Adiunkt: 52 osoby Profesor nadzwyczajny: 12 osób Profesor zwyczajny: 13 osób Ogółem: 100 osób 17

18 O instytucie ROZWÓJ KADRY NAUKOWEJ W IMP W LATACH Doktor Doktor habilitowany Rok osoby spoza IMP pracownicy IMP osoby spoza IMP pracownicy IMP Profesor Razem W 2010 roku stopień naukowy doktora uzyskało 5 osób, w tym 3 z Instytutu. Zakończono 2 przewody habilitacyjne. Wszczęto 1 przewód doktorski, 2 przewody habilitacyjne, 1 postępowanie o nadanie tytułu profesora. 18

19 4. NAGRODY I WYRÓŻNIENIA Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński Nagroda Rektora Uniwersytetu Medycznego w Łodzi III za cykl prac dotyczących zastosowania endoskopowych metod diagnostyki i leczenia w urologii oraz wczesnej diagnostyki raka pęcherza moczowego i kamicy moczowej dr Edyta Reszka; dr hab. Jolanta Gromadzińska, prof. IMP; dr Ewa Jabłońska; prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz Złoty Krzyż Zasługi prof. dr hab. med. Wojciech Hanke

20 5. UDZIAŁ W REDAKCJACH CZASOPISM MIĘDZYNARODOWYCH Acta Oto-Laryngologica (IF = 0,984) prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski Environmental Research (IF = 3,237) prof. dr hab. Marek Jakubowski Ergonomia. An International Journal of Ergonomics and Human Factors prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński; prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski; prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska; dr hab. Sta nisław Tarkowski, prof. IMP; dr hab. med. Jan Stetkiewicz, prof. IMP; prof. dr hab. Sławomir Czerczak; prof. dr hab. Stanisław Gralewicz; prof. dr hab. Jerzy Jankowski; prof. dr hab. med. Marta Kieć- -Świerczyńska; dr hab. med. Zbigniew Kołaciński, prof. IMP; prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska; prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński; prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska; prof. dr hab. Teresa Wrońska-Nofer International Journal of Occupational Safety and Ergonomics (IF = 0,407) prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska Journal of Occupational Medicine & Toxicology prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński Noise & Health prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski Socialna Pedagogika dr Jacek Pyżalski The International Tinnitus Journal prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

21 6. UDZIAŁ W REDAKCJACH CZASOPISM KRAJOWYCH Alergia prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński Art of Dentistry dr Zbigniew Jóźwiak Astma, Alergia, Immunologia Przegląd Kliniczny prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska ATEST Ochrona Pracy dr med. Ewa Wągrowska-Koski Dermatologia Praktyczna prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska, dr med. Beata Kręcisz Forum Bibliotek Medycznych dr Jolanta Przyłuska Medycyna Pracy dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. IMP; prof. dr hab. med. Cezary Pałczyński; dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz, prof. IMP; prof. dr hab. Sławomir Czerczak; prof. dr hab. Bohdan Dudek; dr Piotr Gromiec; prof. dr hab. med. Wojciech Hanke; prof. dr hab. Marek Jakubowski; prof. dr hab. Jerzy Jankowski; prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska; prof. dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska; prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński; dr hab. med. Jan Stetkiewicz, prof. IMP; prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski; prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska; prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska; dr hab. Stanisław Tarkowski, prof. IMP; prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz Medycyna Środowiskowa prof. dr hab. Marek Jakubowski, prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska, prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Nefrologia i Dializoterapia Polska dr hab. med. Zbigniew Kołaciński, prof. IMP Ochrona Pracy. Czasopismo Naczelnej Organizacji Technicznej dr med. Ewa Wągrowska-Koski Otorynolaryngologia Przegląd Kliniczny prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, dr med. Ewa Niebudek- -Bogusz, prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski

22 O instytucie Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Biuletyn Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN prof. dr hab. Marek Jakubowski Problemy Higieny i Epidemiologii prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- -Dąbrowska Promotor dr Zbigniew Jóźwiak Studia Medyczne Akademii Świętokrzyskiej dr hab. med. Halina Sińczuk-Walczak, prof. IMP Widexpress prof. dr hab. med. Wiesław Sułkowski Wytyczne Szacowania Ryzyka Zdrowotnego dla Czynników Rakotwórczych prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr Katarzyna Konieczko, mgr Anna Pałaszewska-Tkacz Zdrowie Publiczne dr hab. Stanisław Tarkowski, prof. IMP 22

23 7. DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWO-EKONOMICZNA Instytut, działając na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (DzU nr 96 poz. 618), prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając koszty działalności naukowo-badawczej oraz leczniczej z uzyskanych przychodów. W 2010 roku przychody Instytutu z podstawowej działalności operacyjnej uległy zwiększeniu w stosunku do roku poprzedniego i wyniosły ,48 zł. Ostateczny wynik finansowy, czyli zysk netto za rok 2010 wyniósł ,88 zł, co w stosunku do zysku w 2009 r. stanowi polepszenie wyniku finansowego o wartość ,61 zł.

24 O instytucie Dochody 2010 r. 24

25 DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWO-EKONOMICZNA Koszty 2010 r. 25

26

27

28

29 1. GŁÓWNE KIERUNKI BADAWCZE Plan naukowy Instytutu zrealizowany w 2010 roku obejmował 173 tematy, w tym 72 tematy statutowe. Łącznie zrealizowano 351 zadań w poszczególnych komórkach w ramach następujących głównych kierunków badawczych: identyfikacja oraz ocena zagrożeń spowodowanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania negatywnym skutkom zdrowotnym, identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne, patologia zawodowa zasady wczesnej diagnostyki, profilaktyki i orzecznictwa, patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych, ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe, ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy, ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne, ocena ekspozycji na radon i produkty jego rozpadu oraz na promieniowanie rentgenowskie, fizjologiczna, psychologiczna, psychospołeczna ocena uciążliwości pracy i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego, ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia, epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej, promocja zdrowia w miejscu pracy,

30 Działalność naukowo-badawcza organizacja ochrony zdrowia pracujących, programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego, systemy kontroli i zapewniania jakości. 30

31 2. STRUKTURA ZADAŃ WEDŁUG PODSTAWOWYCH ŹRÓDEŁ FINANSOWANIA Liczbę zrealizowanych przez zakłady naukowe Instytutu tematów, z podziałem na źródła ich finansowania, przedstawiono w tabeli. Jednostka organizacyjna Tematy statutowe Projekty Badawcze Zamawiane PBZ Program Wieloletni CIOP Granty Umowy międzynarodowe SPB Fundusze strukturalne Usługi badawcze, ekspertyzy ZLB/ZU/ZLL Pozostałe umowy Razem Biuro Zapewnienia Jakości 1 1 Polityki Zdrowotnej Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Epidemiologii Środowiskowej Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia Fizjologii Pracy i Ergonomii Psychologii Pracy

32 Działalność naukowo-badawcza Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych Toksykologii i Kancerogenezy Bezpieczeństwa Chemicznego Ochrony Radiologicznej Zagrożeń Fizycznych Dział Zarządzania Wiedzą 2 2 Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii, w tym: Oddział Chorób Zawodowych Oddział Toksykologii Ośrodek Alergii Zawodowej Klinika Audiologii i Foniatrii Ogółem

33 3. MIĘDZYNARODOWE PROGRAMY NAUKOWE KONTRAKTY ZREALIZOWANE I ROZLICZONE W RAMACH PROGRAMÓW RAMOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ 7. PROGRAM RAMOWY Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania European Coordination Action on Human Biomonitoring COPHES FP7-ENV No European Network on Noise and Health ENNAH FP7- ENV Economic Dimension of Occupational Safety and Health Optimization of Radiation of Medical Staff ECOSH ORAMED Portable Particle Detection Device PORPARDET A Platform and Inventory for Child Health Research in Europe RICHE 7PR/242181/ KONTRAKTY ZREALIZOWANE NA KOORDYNOWANIE PROJEKTÓW W PROGRAMACH RAMOWYCH UNII EUROPEJSKIEJ Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility ECNIS Risk Factors of Work-Related Diseases Methods of Evaluation and Prevention REWARD PIRSES- GA

34 Działalność naukowo-badawcza KONTRAKTY ZREALIZOWANE I ROZLICZONE W RAMACH INNYCH PROGRAMÓW UNII EUROPEJSKIEJ GRUNTVIG Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Strenghtening Transversal Competences of Low Educated Employees Concerning their Health Choices in the Context of Changing Labour Market LEECH LLP-1-PL- GRUNDTVIG-GMP Cyberbullying Action Network for Parents` Education We CAN! LV1- GRU LEONARDO DA VINCI Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Maximising Employee Performance Minimising the Impact of Substances MEPMIS UK/09/LLP-LdV/ TOI-163_ LIFE + Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Demonstration of a Study to Coordinate and Perform Human Biomonitoring on a European Scale DEMOCOPHES LIFE 09 ENV/ BE/ PUBLIC HEALTH PROGRAMME Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania European Health and Environment Information System for Risk Assessment and Disease Mapping EUROHEIS

35 MIĘDZYNARODOWE PROGRAMY NAUKOWE The Public Health Response to Chemical Incident Emergencies Evaluation of the Impact of the Smoke-Free Policies in Member States on Exposure to Second-Hand Smoke and Tobacco Consumption Risk Assessment and Management European Training Programme European Workplace and Alcohol CIE TOOLKIT / IMPASHS RISK ASSETs / EWA Promote Vaccinations among Migrant Populations in Europe PROMOVAX ZP/ / / Mental Health Promotion Handbooks MHP Hands ZP/ / / Safety Evaluation of Manufactured Nanomaterials by Characterisation of their Potential Genotoxic Hazard NanoGenoTox / DIRECTORIATE-GENERAL HUMANITARIAN AID AND CIVIL PROTECTION ECHO Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Cross-Border Exposure Characterization for Risk Assessment in Chemical Incidents CERACI /2010/ /579055/ SUB/C

36 Działalność naukowo-badawcza KONTRAKTY ZREALIZOWANE I ROZLICZONE W RAMACH PROGRAMÓW SPOZA UNII EUROPEJSKIEJ NORWESKI MECHANIZM FINANSOWY I MECHANIZM FINANSOWY EOG Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Prenatal and Postnatal Exposure to Tobacco Smoke, PAHs and Heavy Metals and the Risk of Respiratory Diseases, Allergy and Poor Mental and Physical Development EOG/PNRF-218- AI-1/ Night Shift Work, Melatonin Metabolizm and Breast Cancer Risk Factors in Nurses NIGHT SHIFT WORK EOG/PNRF-243- AI-1/ WORLD HEALTH ORGANIZATION Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Development of the Polish Children Environment and Health Action Plan CEHAP Umowa bilateralna o współpracy Development of the Polish Environment and Health Information System ENHIS od 2008 STYPENDIUM IOWA Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Evaluation of Blood Borne Infections in Central and Eastern European Hospitals IOWA/2009/ /

37 4. OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI NAUKOWO-BADAWCZEJ OSIĄGNIĘCIA O CHARAKTERZE POZNAWCZYM w zakresie określania ryzyka wystąpienia nowotworów w wyniku zawodowej i środowiskowej ekspozycji na czynniki szkodliwe 1. Na podstawie badań kliniczno-kontrolnych raka piersi zanalizowano związek między zawodowym narażeniem na rozpuszczalniki organiczne, w tym benzen, a ryzykiem zachorowania na raka piersi. Ustalono, iż ryzyko zachorowania na raka piersi wśród kobiet kiedykolwiek zatrudnionych w narażeniu na rozpuszczalniki organiczne było zwiększone o 16% na granicy istotności statystycznej (OR = 1,16, 95% CI: 0,99 1,4). Istotne nadwyżki ryzyka ujawniły się w przypadku guzów z ujemnymi receptorami estrogenowymi (OR = 1,36; 95% CI: 1,1 1,7) i progesteronowymi (OR = 1,36; 95% CI: 1,1 1,7), podobnych nadwyżek nie zaobserwowano dla nowotworów z dodatnimi receptorami ER + (OR = 1,06; 95% CI: 0,9 1,3) i PR+ (OR = 0,99, 95% CI: 0,8 1,2). Analiza nie wykazała zależności w przypadku narażenia na benzen. Pepłońska B., Stewart P., Szeszenia-Dąbrowska N., Lissowska J., Brinton L.A., Gromiec J.P., Brzeźnicki S., Yang X.R., Sherman M., Garcia-Closas M., Blair A.: Occupational exposure to organic solvents and breast cancer in women. Occupational and Environmental Medicine 67(11), , 2010, IF = 3, W badaniu kliniczno-kontrolnym 992 histopatologicznie potwierdzonych przypadków raka nerki i 1459 osób z grupy kontrolnej, ustalono zależność między występowaniem raka nerki a pracą w rolnictwie, w szczególności wśród kobiet (OR = 2,73, 95% CI: 1,05 7,13). Ryzyko to wzrasta wraz z okresem zatrudnienia. Heck J.E., Charbotel B., Moore L.E., Karami S., Zaridze D.G., Matveev V., Janout V., Kollarova H., Foretova L., Bencko V., Szeszenia-Dąbrowska N., Lissowska J., Mates D., Ferro G., Chow W.H., Rothman N., Stewart P., Brennan P., Boffetta P.:

38 Działalność naukowo-badawcza Occupation and renal cell cancer in Central and Eastern Europe. Occupational and Environmental Medicine 67(1), 47 53, 2010, IF = 3, Wykazano, w badaniach kliniczno-kontrolnych przeprowadzonych w krajach Europy Centralnej i Wschodniej, że zawodowa ekspozycja na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) nie ma znaczącego wpływu na rozwój raka płuca. Istotny wpływ tej ekspozycji ujawniony w ośrodku w Wielkiej Brytanii może być wiązany z wysokim poziomem narażenia i łącznym efektem ekspozycji na pył azbestu. Olsson A.C., Fevotte J., Fletcher T., Cassidy A., t Mannetje A., Zaridze D., Szeszenia- -Dąbrowska N., Rudnai P., Lissowska J., Fabianova E., Mates D., Bencko V., Foretova L., Janout V., Brennan P., Boffetta P.: Occupational exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons and lung cancer risk: a multicenter study in Europe. Occupational and Environmental Medicine 67(2), , 2010, IF = 3, W badaniach kliniczno-kontrolnych raka głowy i szyi wykazano, że zaprzestanie palenia papierosów i picia alkoholu na czas 20 lat i więcej, wpływa zapobiegawczo na rozwój tych nowotworów. Przeprowadzono kliniczno-kontrolne obserwacje 9167 przypadków raka i badania grupy kontrolnej, w celu określenia wpływu zaprzestania picia alkoholu na ryzyko występowania nowotworów oraz badanie obejmujące przypadków i osoby z grupy kontrolnej, w celu określenia wpływu palenia papierosów. Marron M., Boffetta P., Zhang Z.F., Zaridze D., Wunsch-Filho V., Winn D.M., Wei Q., Talamini R., Szeszenia-Dąbrowska N., Sturgis E.M., Smith E., Schwartz S.M., Rudnai P., Purdue M.P., Olshan A.F., Eluf-Neto J., Muscat J., Morgenstern H., Menezes A., McClean M., Matos E., Mates I.N., Lissowska J., Levi F., Lazarus P., La Vecchia C., Koifman S., Kelsey K., Herrero R., Hayes R.B., Franceschi S., Fernandez L., Fabianova E., Daudt A.W., Dal Maso L., Curado M.P., Cadoni G., Chen C., Castellsague X., Boccia S., Benhamou S., Ferro G., Berthiller J., Brennan P., Moller H., Hashibe M.: Cessation of alcohol drinking, tobacco smoking and the reversal of head and neck cancer risk. International Journal of Epidemiology 39(1), , 2010, IF = 5, Na podstawie badań kliniczno-kontrolnych nowotworów głowy i szyi ( przypadków zachorowań i osób z grupy kontrolnej) wykazano zależność pomiędzy wskaźnikiem masy ciała a ryzykiem nowotworów, niezależnie od palenia papierosów i picia 38

39 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU alkoholu. Zmniejszenie ryzyka wśród osób z nadwagą i otyłością może wskazywać, że masa ciała jest modyfikatorem ryzyka związanego z paleniem i piciem alkoholu. Fakt ten mogą wyjaśnić dalsze obserwacje prospektywnych kohort i badania mechanizmów kancerogenezy. Gaudet M.M., Olshan A.F., Chuang S.C., Berthiller J., Zhang Z.F., Lissowska J., Zaridze D., Winn D.M., Wei Q., Talamini R., Szeszenia-Dąbrowska N., Sturgis E.M., Schwartz S.M., Rudnai P., Eluf-Neto J., Muscat J., Morgenstern H., Menezes A., Matos E., Bucur A., Levi F., Lazarus P., La Vecchia C., Koifman S., Kelsey K., Herrero R., Hayes R.B., Franceschi S., Wunsch-Filho V., Fernandez L., Fabianova E., Daudt A.W., Dal Maso L., Curado M.P., Chen C., Castellsague X., Benhamou S., Boffetta P., Brennan P., Hashibe M.: Body mass index and risk of head and neck cancer in a pooled analysis of case-control studies in the International Head and Neck Cancer Epidemiology (INHANCE) Consortium. International Journal of Epidemio - logy 39(4), , 2010, IF = 5, Przeprowadzono analizę wskaźnika masy ciała (BMI), jako modyfikatora palenia i skutków spożywania alkoholu. Wykazano zwiększone ryzyko względne nowotworów jamy ustnej, gardła i krtani u osób z niskim BMI. Niski wskaźnik masy ciała znacznie zwiększał niekorzystny wpływ palenia tytoniu i spożywania alkoholu na powstawanie nowotworów jamy ustnej i gardła. Zależności tej nie zaobserwowano dla raka krtani, co wskazuje na istnienie dodatkowych czynników specyficznych dla lokalizacji nowotworów. Lubin J.H., Gaudet M.M., Olshan A.F., Kelsey K., Boffetta P., Brennan P., Castellsague X., Chen C., Curado M.P., Dal Maso L., Daudt A.W., Fabianova E., Fernandez L., Wunsch-Filho V., Franceschi S., Herrero R., Koifman S., La Vecchia C., Lazarus P., Levi F., Lissowska J., Mates I.N., Matos E., McClean M., Menezes A., Morgenstern H., Muscat J., Eluf Neto J., Purdue M.P., Rudnai P., Schwartz S.M., Shangina O., Sturgis E.M., Szeszenia-Dąbrowska N., Talamini R., Wei Q., Winn D., Zhang Z.F., Hashibe M., Hayes R.B.: Body Mass Index, Cigarette Smoking, and Alcohol Consumption and Cancers of the Oral Cavity, Pharynx, and Larynx: Modeling Odds Ratios in Pooled Case-Control Data. American Journal of Epidemiology 171(12), , 2010, IF = 5, Przeprowadzono badanie kliniczno-kontrolne przez International Lung Cancer Consorcium, którym objęto 5105 przypadków zachorowań na raka płuca. Grupę kontrolną stanowiło 6535 osób. 39

40 Działalność naukowo-badawcza Wyniki badań są zgodne z wcześniejszymi obserwacjami dotyczącymi związku między używaniem kuchni węglowych i ogrzewaniem mieszkań węglem a wzrostem ryzyka wystąpienia raka płuca. Potwierdzono również hipotezy o potencjalnym rakotwórczym działaniu dymów pochodzących ze spalania drewna w warunkach domowych, wskazano jednocześnie na konieczność badania czynników, które mogą wpływać na tę zależność. Hosgood H.D. 3rd, Boffetta P., Greenland S., Lee Y.C., McLaughlin J., Seow A., Duell E.J., Andrew A.S., Zaridze D., Szeszenia-Dąbrowska N., Rudnai P., Lissowska J., Fabianova E., Mates D., Bencko V., Foretova L., Janout V., Morgenstern H., Roth man N., Hung R.J., Brennan P., Lan Q.: In home coal and wood use and lung cancer risk: a pooled-analysis of the International Lung Cancer Consortium. Environmental Health Perspectives 118(12), , 2010, IF = 6, Badania prospektywne wskazują, iż wyższe stężenia prolaktyny wiążą się ze zwiększeniem ryzyka zachorowania na raka piersi. Na podstawie analizy stężeń prolaktyny w surowicy pochodzącej od 776 kobiet z rakiem piersi (przed włączeniem terapii) oraz wśród 776 kobiet z grupy referencyjnej, oceniony został związek pomiędzy uznanymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka piersi a poziomami prolaktyny. Istotnie wyższe poziomy tego hormonu wystąpiły u kobiet bezdzietnych (wyłącznie u kobiet przed menopauzą). U kobiet po menopauzie zaobserwowano wyższe poziomy prolaktyny u kobiet przyjmujących hormony płciowe i niższe poziomy u kobiet wraz z rosnącym wskaźnikiem masy ciała. Analiza nie wykazała istotnych różnic stężeń prolaktyny w poszczególnych typach raka piersi (scharakteryzowanych według wielkości, stopnia zróżnicowania nowotworu, przerzutów do węzłów chłonnych oraz receptorów estrogenowych, progesteronowych lub EGF2). Faupel-Badger J.M., Sherman M.E., Garcia-Closas M., Gaudet M.M., Falk R.T., Andaya A., Pfeiffer R.M., Yang X.R., Lissowska J., Brinton L.A., Pepłońska B., Vonderhaar B.K., Figueroa J.D.: Prolactin serum levels and breast cancer: relationships with risk factors and tumour characteristics among pre- and postmenopausal women in a population-based case-control study from Poland. British Journal of Cancer 103(7), , 2010, IF = 4,346 40

41 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU 9. Telomery, struktury znajdujące się na końcach DNA ulegają stopniowemu skracaniu wraz z podziałami komórkowymi. W badaniach zaobserwowano związek pomiędzy skróceniem telomerów DNA a ryzykiem zachorowania na raka pęcherza moczowego, płuc i nerki. Krótsze telomery zaobserwowano także w DNA pochodzącym z tkanki raka jajnika. W oparciu o materiał zebrany w badaniu kliniczno-kontrolnym prowadzonym w latach w Łodzi i Warszawie zanalizowano telomery w DNA leukocytarnym od 99 pacjentek z gruczolakorakiem jajnika i wyniki porównano z grupą referencyjną (100 kobiet z populacji generalnej). Badanie potwierdziło, iż u pacjentek z rakiem jajnika częściej obserwuje się skrócenie telomerów w porównaniu z grupą referencyjną, wynik ten był istotny statystycznie (p = 0.002). Silniejsze zależności zostały zaobserwowanie w przypadkach nowotworów jajnika słabo zróżnicowanych. Wyniki wymagają potwierdzenia w liczniejszych grupach. Mirabello L., Garcia-Closas M., Cawthon R., Lissowska J., Brinton L.A., Pepłońska B., Sherman M.E., Savage S.A.: Leukocyte telomere length in a population-based case- -control study of ovarian cancer: a pilot study. Cancer Causes Control 21(1), 77 82, 2010, IF = 3, Na podstawie analizy danych z populacyjnego badania kliniczno-kontrolnego przypadków raka endometrium przeprowadzonego w latach , w oparciu o badania 551 kobiet z tym nowotworem złośliwym i 1925 kobiet z grupy referencyjnej w Warszawie i Łodzi, potwierdzono obserwowane wcześniej przez innych autorów, zależności pomiędzy paleniem papierosów a ryzykiem zachorowania na ten nowotwór. Ryzyko zachorowania na raka endometrium było istotnie statystycznie mniejsze zarówno u kobiet aktualnie palących (OR = 0.51, 95% CI: ), jak i wśród byłych palaczek (OR = 0.60, 95% CI: ), w porównaniu z kobietami nigdy niepalącymi. Ryzyko zachorowania nie było zależne od biernego palenia. Yang H.P., Brinton L.A., Platz E.A., Lissowska J., Lacey J.V. Jr, Sherman M.E., Pepłońska B., Garcia-Closas M.: Active and passive cigarette smoking and the risk of endometrial cancer in Poland. European Journal of Cancer 46(4), , 2010, IF = 4,475 41

42 Działalność naukowo-badawcza w zakresie oceny wpływu czynników genetycznych na ryzyko występowania nowotworów 11. Oceniono ryzyko zachorowania na nowotwory głowy i szyi w zależności od wrodzonych predyspozycji genetycznych u mieszkańców Europy Centralnej. Badano wpływ polimorfizmu genów związanych z metabolizmem ksenobiotyków na ryzyko zachorowania na raka kolczystokomórkowego głowy i szyi (SCCHN). Ryzyko oszacowano na podstawie ilorazu szans przy użyciu modelu regresji logistycznej. Analiza interakcji genotyp, palenie tytoniu i spożywanie alkoholu wykazała, że substancje chemiczne zawarte w dymie tytoniowym nie modyfikują ryzyka związanego z genotypem. Zaobserwowano, że spożywanie alkoholu zwiększa ryzyko SCCHN u heterozygot Cyp1B1 Ile 432 Val oraz NQO1 Pro 187 Ser. Pijący alkohol posiadacze rzadkiego allelu ADH1C Val 350 Val są podatni na wysokie ryzyko zachorowania na SCCHN w stosunku do osób niepijących. Stwierdzono, że styl życia czy czynniki środowiskowe mogą modyfikować ryzyko zachorowania na nowotwory głowy i szyi. Soucek P., Susova S., Mohelnikova-Duchonova B., Gromadzińska J., Morawiec- -Sztandera A., Vodicka P., Vodickowa L.: Polymorphisms in metabolizing enzymes and the risk of head and neck squamous cell carcinoma in the Slavic population of the Central Europe. Neoplasma 57(5), , 2010, IF = 1, W badaniu obejmującym blisko palaczy tytoniu potwierdzono silną zależność między markerem genetycznym regionu chromosomu 15q25 a znamiennie zwiększonym ryzykiem raka płuca, także niezależnie od liczby wypalanych papierosów. Związek ten dotyczył również nowotworów górnego odcinka układu oddechowo-pokarmowego. Lips E.H., Gaborieau V., McKay J.D., Chabrier A., Hung R.J., Boffetta P., Hashibe M., Zaridze D., Szeszenia-Dąbrowska N., Lissowska J., Rudnai P., Fabianova E., Mates D., Bencko V., Foretova L., Janout V., Field J.K., Liloglou T., Xinarianos G., McLaughlin J., Liu G., Skorpen F., Elvestad M.B., Hveem K., Vatten L., EPIC Study, Benhamou S., Lagiou P., Holcatova I., Merletti F., Kjaerheim K., Agudo A., Castellsague X., Macfarlane T.V., Barzan L., Canova C., Lowry R., Conway D.I., Znaor A., Healy C., Curado M.P., Koifman S., Eluf-Neto J., Matos E., Menezes A., Fernandez L., Metspalu A., Heath S., Lathrop M., Brennan P.: Association between a 15q25 gene variant, 42

43 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU smoking quantity and tobacco-related cancers among individuals. International Journal of Epidemiology 39(2), , 2010, IF = 5, W badaniu 1097 przypadków raka nerki oraz 1555 osób zakwalifikowanych do grupy kontrolnej wykazano, że mutacje w TP53, KRAS i EGFR nie mają decydującego znaczenia w rozwoju raka nerki, nawet w przypadku braku inaktywacji genu VHL (gen Von Hippel-Linadau). Przewaga mutacji TP53 w stosunku do statusu VHL może wykazywać różnice między jasnokomórkowym i pozostałymi rakami nerki. Mutacje w trzech genach: TP53, EGFR i KRAS, były rzadkie w badanej populacji, ale nie były ograniczone jedynie do raka jasnokomórkowego. Wyniki dostarczają dodatkowych dowodów, że rak nerki powstaje i rozwija się poprzez mechanizmy molekularne, które różnią się od tych, które uczestniczą w większości ludzkich nowotworów. Szymańska K., Moore L.E., Rothman N., Chow W.H., Waldman F., Jaeger E., Waterboer T., Foretova L., Navratilova M., Janout V., Kollarova H., Zaridze D., Matveev V., Mates D., Szeszenia-Dąbrowska N., Holcatova I., Bencko V., Le Calvez-Kelm F., Villar S., Pawlita M., Boffetta P., Hainaut P., Brennan P.: TP53, EGFR, and KRAS mutations in relation to VHL inactivation and lifestyle risk factors in renal-cell carcinoma from Central and Eastern Europe. Cancer Letters 293(1), 92 98, 2010, IF = 3, Przeprowadzono badania genotypu z 15 badań kliniczno-kontrolnych (8431 przypadków raka płuca i osoby z grupy kontrolnej) oraz 10 wariantów genów mogących mieć związek z rakiem płuca, w tym na drodze zapalenia (IL1B), metabolizmu kwasu foliowego (MTHFR), funkcji regulacyjnej (AKAP9 i CAMKK1), adhezji komórkowej (SEZL6) i apoptozy (Fas, FasL, TP53, TP53BP1 i BAT3). Badania wskazują na związek wariantu TP53BP1 (rs560191) ze zwiększonym ryzykiem rozwoju tego nowotworu. Truong T., Sauter W., McKay J.D., Hosgood H.D. 3rd, Gallagher C., Amos C.I., Spitz M., Muscat J., Lazarus P., Illig T., Wichmann H.E., Bickeboeller H., Risch A., Diene mann H., Zhang Z.F., Naeim B.P., Yang P., Zienolddiny S., Haugen A., Le Marchand L., Hong Y.C., Kim J.H., Duell E.J., Andrew A.S., Kiyohara C., Shen H., Matsuo K., Suzuki T., Seow A., Ng D.P., Lan Q., Zaridze D., Szeszenia-Dąbrowska N., Lissowska J., Rudnai P., Fabianova E., Constantinescu V., Bencko V., Foretova L., Janout V., Caporaso N.E., Albanes D., Thun M., Landi M.T., Trubicka J., Lener M., Lubiński J., EPIC-lung, Wang Y., Chabrier A., Boffetta P., Brennan P., Hung R.J.: 43

44 Działalność naukowo-badawcza International Lung Cancer Consortium: Coordinated association study of 10 potential lung cancer susceptibility variants. Carcinogenesis 31(4), , 2010, IF = 4, Przeprowadzono badania wpływu nadciśnienia na występowanie raka nerki. Wyniki badań ryzyka raka nerki w stosunku do 142 polimorfizmów pojedynczych nukleotydów (SNP) w ośmiu genach biorących udział w kontroli ciśnienia tętniczego sugerują związek pomiędzy polimorfizmem genu angiotensynogenu (AGT) a zwiększonym ryzykiem rozwoju raka nerki wśród osób z nadciśnieniem lub nadwagą. Andreotti G., Boffetta P., Rosenberg P.S., Berndt S.I., Karami S., Menashe I., Yeager M., Chanock S.J., Zaridze D., Matteev V., Janout V., Kollarova H., Bencko V., Navratilova M., Szeszenia-Dąbrowska N., Mates D., Rothman N., Brennan P., Chow W.H., Moore L.E.: Variants in blood pressure genes and the risk of renal cell carcinoma. Carcinogenesis 2010, 31(4), , 2010, IF = 4, Przeprowadzono wieloośrodkowe badania rodzinnego występowania nowotworów. Wyniki meta-analizy wskazały na zwiększone ryzyko raka płuca u osób, których krewni chorowali w przeszłości na nowotwory. Grupą szczególnie zagrożoną są osoby poniżej 50. roku życia. Lissowska J., Foretova L., Dabek J., Zaridze D., Szeszenia-Dąbrowska N., Rudnai P., Fabianova E., Cassidy A., Mates D., Bencko V., Janout V., Hung R.J., Brennan P., Boffetta P.: Family history and lung cancer risk: international multicentre case- -control study in Eastern and Central Europe and meta-analyses. Cancer Causes Control 21(7), , 2010, IF = 3, W badaniach 1097 przypadków raka nerki oraz 1476 osób z grupy kontrolnej, uzyskano dowód na istnienie istotnego związku pomiędzy zawodową ekspozycją na trójchloroetylen a zwiększonym ryzykiem raka nerki. Zależność w szczególności zaobserwowano wśród osób z polimorfizmem genów istotnych dla redukcji metabolizmu trójchloroetylenu. Moore L.E., Boffetta P., Karami S., Brennan P., Stewart P.S., Hung R., Zaridze D., Matveev V., Janout V., Kollarova H., Bencko V., Navratilova M., Szeszenia-Dąbrowska N., Mates D., Gromiec J., Holcatova I., Merino M., Chanock S., Chow W.H., Rothman N.: Occupational trichloroethylene exposure and renal carcinoma risk: 44

45 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU evidence of genetic susceptibility by reductive metabolism gene variants. Cancer Research 70(16), , 2010, IF = 7, W badaniu wpływu spożywania mleka na ryzyko rozwoju raka nerki, wykazano brak związku pomiędzy genotypem białka MCM-6 i rakiem nerki (RCC). Wyniki badań sugerują, że obserwowana wcześniej zależność jest wynikiem wpływu czynników zakłócających lub błędu. Timpson N.J., Brennan P., Gaborieau V., Moore L., Zaridze D., Matveev V., Szeszenia- -Dąbrowska N., Lissowska J., Mates D., Bencko V., Foretova L., Janout V., Chow W.H., Rothman N., Boffetta P., Harbord R.M., Smith G.D.: Can lactase persistence genotype be used to reassess the relationship between renal cell carcinoma and milk drinking? Potentials and problems in the application of Mendelian randomization. Cancer Epidemiology Biomarkers and Prevention 19(5), , 2010, IF = 4, W badaniach prowadzonych w ramach Tobacco and Genetic Consortium wykazano, że uwarunkowania genetyczne wpływają na zróżnicowanie zachowań związanych z paleniem tytoniu. Polimorfizm w obrębie genu neurotrofiny (BDNF), zlokalizowanego na chromosomie 11, może odpowiadać za fakt rozpoczynania palenia, polimorfizm genu receptora nikotynowego CHRN3 (lokalizacja: 15q25) oraz zmienności chromosomowe w regionach 10q25 i 9q13 mogą mieć związek z ilością wypalanych papierosów, zaś polimorfizm w pobliżu genu beta-hydroksylazy dopaminy DBH na chromosomie 9 jest związany z możliwością zaprzestania palenia. Tobacco and Genetics Consortium, Furberg H., Kim Y., Dackor J., Boerwinkle E., Franceschini N., Ardissino D., Bernardinelli L., Mannucci P.L., Mauri F., Merlini P.A., Absher D., Assimes T.L., Fortmann S.P., Iribarren C., Knowles J.W., Querter mous T., Ferrucci L., Tanaka T., Bis J.C., Furberg C.D., Haritunians T., McKnight B., Psaty B.M., Taylor K.D., Thacker E.L., Almgren P., Groop L., Ladenvall C., Boehnke M., Jackson A.U., Mohlke K.L., Stringham H.M., Tuomilehto J., Benjamin E.J., Hwang S.J., Levy D., Preis S.R., Vasan R.S., Duan J., Gejman P.V., Levinson D.F., Sanders A.R., Shi J., Lips E.H., McKay J.D., Agudo A., Barzan L., Bencko V., Benhamou S., Castellsague X., Canova C., Conway D.I., Fabianova E., Foretova L., Janout V., Healy C.M., Holcatova I., Kjaerheim K., Lagiou P., Lissowska J., Lowry R., Macfarlane T.V., Mates D., Richiardi L., Rudnai P., Szeszenia-Dąbrowska N., Zaridze D., Znaor A., Lathrop M., Brennan P., Bandinelli S., Frayling T.M., Guralnik J.M., Milaneschi Y., Perry J.R., Itshuler D., Elosua R., Kathiresan S., Lucas G., Melander O., O Donnell C.J., 45

46 Działalność naukowo-badawcza Salomaa V., Schwartz S.M., Voight B.F., Penninx B.W., Smit J.H., Vogelzangs N., Boomsma D.I., de Geus E.J., Vink J.M., Willemsen G., Chanock S.J., Gu F., Hankinson S.E., Hunter D.J., Hofman A., Tiemeier H., Uitterlinden A.G., van Duijn C.M., Walter S., Chasman D.I., Everett B.M., Pare G., Ridker P.M., Li M.D., Maes H.H., Audrain-McGovern J., Posthuma D., Thornton L.M., Lerman C., Kaprio J., Rose J.E., Ioannidis J.P., Kraft P., Lin D.Y., Sullivan P.F.: Genome-wide meta-analyses identify multiple loci associated with smoking behavior. Nature Genetics 42(5), , 2010, IF = 32, Otyłość i cukrzyca są uznanymi czynnikami ryzyka zachorowania na raka endometrium. Przypuszczalnie geny leżące u ich podłoża mogą wpływać na ryzyko zachorowania na ten nowotwór złośliwy. Hipoteza ta została przetestowana w oparciu o analizę materiału genetycznego pobranego od 417 kobiet z rakiem endometrium i 406 z grupy referencyjnej. Analizowano polimorfizm w obrębie genu FTO (gen otyłości fat mass and obesity associated) i HHEX (hematopoietically expressed homeobox genu odpowiedzialnego za rozwój trzustki, którego polimorfizm (postać wariantową) wiązano z ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu II). O ile w małej próbie obserwowano istotne zależności pomiędzy wybranymi dwoma postaciami wariantowymi (rs w obrębie genu FTO) i rs (w HHEX) a ryzykiem zachorowania na raka endometrium, wyniki te nie znalazły potwierdzenia w większej próbie. Wyniki badania wskazują, że mutacje w obrębie analizowanych genów nie są odpowiedzialne za powstawanie raka endometrium. Gaudet M.M., Yang H.P., Bosquet J.G., Healey C.S., Ahmed S., Dunning A.M., Easton D.F., Spurdle A.B., Ferguson K., O Mara T., Lambrechts D., Despierre E., Vergote I., Amant F., Lacey J.V. Jr, Lissowska J., Pepłońska B., Brinton L.A., Chanock S., Garcia-Closas M.: No association between FTO or HHEX and endometrial cancer risk. Cancer Epidemiology Biomarkers & Prevention 19(8), , 2010, IF = 4, Estrogeny odgrywają kluczową rolę w etiologii raka endometrium. Sugeruje się, że geny uczestniczące w metabolizmie estrogenów mogą wpływać na ryzyko zachorowania na ten nowotwór. We wcześniej prowadzonych badaniach obserwowano wpływ polimorfizmu niektórych genów biorących udział w metabolizmie hormonów płciowych (CYP19A1), zarówno na poziom estrogenów, jak i ryzyko zachorowania na raka endometrium. W materiale gene- 46

47 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU tycznym DNA od 417 kobiet z rakiem endometrium i 407 kobiet z grupy kontrolnej przeanalizowany został polimorfizm w 36 genach powiązanych z hormonami płciowymi. W wyniku przeprowadzonych analiz zidentyfikowane zostały dwa regiony w obrębie genu AR (receptor androgenowy) oraz CYP19A1 wykazujące związek z ryzykiem zachorowania na raka endometrium. Wyniki wymagają potwierdzenia w dalszych analizach przeprowadzonych w liczniejszych grupach. Yang H.P., Gonzalez Bosquet J., Li Q., Platz E.A., Brinton L.A., Sherman M.E., Lacey J.V. Jr, Gaudet M.M., Burdette L.A., Figueroa J.D., Ciampa J.G., Lissowska J., Pepłońska B., Chanock S.J., Garcia-Closas M.: Common genetic variation in the sex hormone metabolic pathway and endometrial cancer risk: pathway-based evaluation of candidate genes. Carcinogenesis 31(5), , 2010, IF = 4,795 w zakresie wykorzystania biomarkerów do oceny toksyczności 22. W badaniu, którego celem było wytypowanie biomarkerów skutków narażenia układu oddechowego na czynniki drażniące uwalniane podczas pożarów, uczestniczyło 40 osób narażonych, które poddano hospitalizacji w oddziale toksykologii. U hospitalizowanych pacjentów wykonano: badanie spirometryczne, badanie radiologiczne klatki piersiowej, badanie równowagi kwasowo-zasadowej, podstawowe badania biochemiczne, oznaczono stężenie białka CC16 i HMGB1 w surowicy krwi w 1. i 2. dobie hospitalizacji oraz w dniu wypisania ze szpitala. Grupę kontrolną stanowiło 10 osób zdrowych nienarażonych na czynniki drażniące uwalniane w trakcie pożarów. Najczęściej zgłaszanymi objawami przez ww. pacjentów były dolegliwości ze strony dolnych dróg oddechowych. Badanie spirometryczne spoczynkowe ujawniło istotnie niższe wartości FVC, FEV 1 i FEF 25-75% w grupie osób narażonych na substancje toksyczne niż u osób nienarażonych. W grupie osób narażonych na substancje toksyczne stwierdzono istotnie statystycznie wyższe wartości białka CC16, C0Hb i rodanków w 1. dobie hospitalizacji niż u osób nienarażonych. Istotnie wyższe stężenie białka CC16 w 1. dobie hospitalizacji odnotowano także w grupie narażonych osób zgłaszających co najmniej jeden objaw chorobowy. Najwyższe stężenie białka HMGB1 odnotowano w grupie osób narażonych na 47

48 Działalność naukowo-badawcza czynniki drażniące uwalniane podczas pożaru w dniu przyjęcia do szpitala, jednakże nie różniło się ono istotnie statystycznie od wartości ww. białka ocenianych w kolejnych dniach hospitalizacji, jak również pomiędzy analizowanymi grupami badanych osób. Prezentowane wyniki mogą wskazywać na przydatność białka CC16 jako markera skutków zdrowotnych narażenia układu oddechowego na czynniki toksyczne uwalniane podczas pożaru, natomiast nie ujawniły specyficzności działania HMGB1 jako mediatora reakcji zapalnej dróg oddechowych w tego typu narażeniach. Krakowiak A.: Ostre uszkodzenia płuc spowodowane substancjami toksycznymi. W: Antczak A., Myśliwiec M., Pruszczyk P. [red]. Wielka Interna. Pulmonologia. Część II. Medical Tribune Polska, Warszawa, , 2010 w zakresie oceny toksyczności i mechanizmów działania 23. Przeprowadzono badania zmian aktywności cholinoesteraz u szczurów poddawanych działaniu silnego fizycznego bodźca stresogennego (szok elektryczny) oraz zatrutych pestycydem fosforoorganicznym chlorfenwinfosem (CVP). U szczurów stresowanych a następnie zatrutych pestycydem aktywność cholinoesteraz była znacznie wyższa niż u zwierząt niestresowanych i zatrutych. Zaobserwowano, że wcześniejsze działanie silnego stresora fizycznego może długotrwale modyfikować aktywność cholinoesteraz u szczurów. Gralewicz S., Świercz R., Lutz P., Wiaderna D., Wąsowicz W.: Effects of stress pretreatment on the dynamics of blood cholinesterase activity after exposure to an organophosphorus pesticide in the rat. Annals of Agricultural and Environmental Medicine 17(1), 36 42, 2010, IF = 1, Przeprowadzono międzylaboratoryjne badania uszkodzenia DNA testem kometowym w komórkach linii ludzkiej białaczki monocytarno-makrofagowej THP-1 przy użyciu metody wzrokowej oraz cyfrowej analizy obrazu. W badaniu uczestniczyło 12 laboratoriów. Komórki poddano ekspozycji na rosnące dawki promieniowania jonizującego (0 10 Gy) i używano ich do wyznaczenia krzywej kalibracyjnej służącej do wyliczenia ilości uszkodzeń. Wszystkie laboratoria wykryły zależność dawka efekt w próbach komórek 48

49 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU narażanych na promieniowanie. Stwierdzono wyraźne różnice w stopniach uszkodzenia DNA zmierzonych przez poszczególne laboratoria. Wyznaczono współczynnik zmienności (CV) wynoszący 47%. Wystandaryzowanie wyników uszkodzenia DNA w oparciu o krzywą kalibracyjną doprowadziło do zmniejszenia CV do 28%. Forchhammer L., Johansson C., Loft S., Möller L., Godschalk R.W., Langie S.A., Jones G.D., Kwok R.W., Collins A.R., Azqueta A., Phillips D.H., Sozeri O, Stępnik M., Palus J., Vogel U., Wallin H., Routledge M.N., Handforth C., Allione A., Matullo G., Teixeira J.P., Costa S., Riso P., Porrini M., Møller P.: Variation in the measurement of DNA damage by comet assay measured by the ECVAG inter-laboratory validation trial. Mutagenesis 25(2), , 2010, IF = 3, Przeprowadzono międzylaboratoryjne badania oksydacyjnego uszkodzenia DNA testem kometowym, w komórkach narażonych na różne stężenia substancji fotouczulającej (RO ) w obecności światła. W badaniu uczestniczyło 10 laboratoriów. Spomiędzy nich 9 laboratoriów uzyskało wyniki uszkodzenia DNA w porównywalnym zakresie. Zmienność wyników spowodowana była głównie różnicami w procedurach doświadczalnych. Wyznaczono zależność dawka-efekt wyrażoną stopniem oksydacyjnego uszkodzenia DNA. Johansson C., Møller P., Forchhammer L., Loft S., Godschalk R.W., Langie S.A., Lumeij S., Jones G.D., Kwok R.W., Azqueta A., Phillips D.H., Sozeri O., Routledge M.N., Charlton A.J., Riso P., Porrini M., Allione A., Matullo G., Palus J., Stępnik M., Collins A.R., Möller L.: An ECVAG trial on assessment of oxidative damage to DNA measured by the comet assay. Mutagenesis 25(2), , 2010, IF = 3, Zbadano wpływ pseudokumenu (PS) i hemimelitenu (HM) na wrażliwość oraz podatność na rozwój uwrażliwienia behawioralnego szczurów w następstwie powtarzanego podawania amfetaminy (AMPH). Stwierdzono, że HM wzmagał wrażliwość behawioralną na psychostymulant i ułatwiał indukcję nadwrażliwości w następstwie wielokrotnego podawania AMPH. Narażenie na PS nie wpływało istotnie na wrażliwość behawioralną na AMPH i prowadziło do osłabienia podatności na uwrażliwienie psychostymulantem. 49

50 Działalność naukowo-badawcza Lutz P., Gralewicz S., Wiaderna D., Świercz R., Grzelińska Z., Majcherek W.: Contrasting effects of 4-week inhalation exposure to pseudocumene or hemimellitene on sensitivity to amphetamine and propensity to amphetamine sensitization in the rat. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 23(1), 85 94, Zbadano kinetykę 2-metylonaftalenu (2-MN) u szczurów narażanych inhalacyjnie jednorazowo przez 6 godzin lub wielokrotnie przez pięć dni (6 godz./dzień) na testowany związek w stężeniu 200 lub 400 mg/m3. Stwierdzono, że stężenie 2-MN we krwi zwierząt szybko rośnie podczas dwóch pierwszych godzin ekspozycji, a następnie osiąga plateau. Eliminacja 2-MN z krwi szczurów po zakończeniu ekspozycji przebiega zgodnie z modelem dwuprzedziałowym otwartym. Nie stwierdzono kumulacji materialnej badanego związku w organizmie szczura po ekspozycji powtarzanej na 2-MN. Świercz R., Wąsowicz W., Majcherek W.: The toxicokinetics of 2-methylnaphtalene in rats. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 23 (4), 1 5, 2010 w zakresie mechanizmów działania uczulającego 28. Opracowano test in vitro do oceny właściwości uczulających substancji chemicznych. Celem badań było znalezienie genów, które wybiórczo ulegałyby ekspresji po narażeniu komórek na związki uczulające. Badano mechanizm indukcji nadwrażliwości kontaktowej dla związków uczulających i substancji nieuczulających. Za pomocą analizy statystycznej wykazano, że w oparciu o proponowany model można zidentyfikować działanie uczulające związków chemicznych chociaż nie można ocenić siły tego działania. Arkusz J., Stępnik M., Sobala W., Dastych J.: Prediction of the contact sensitizing potential of chemicals using analysis of gene expression changes in human THP-1 monocytes. Toxicology Letters 199(1), 51 59, 2010, IF = 3, Oceniono potencjalne właściwości uczulające wybranych nieorganicznych związków platyny (tetrachloroplatynianu potasu i tetrachloroplatynianu (II) amonowego). Badano, czy związki platyny 50

51 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU indukują w ludzkich komórkach dendrytycznych zmiany świadczące o aktywacji/dojrzewaniu tych komórek, a tym samym o możliwości indukowania uczulenia kontaktowego. Ustalono warunki hodowli ludzkich niedojrzałych komórek dendrytycznych wyhodowanych z monocytów krwi obwodowej. Przeprowadzone badania wykazały, że kontakt niedojrzałych komórek dendrytycznych z testowanymi związkami platyny prowadzi do indukcji ekspresji interleukiny-1ß oraz antygenów CD86 i CD54. Zaobserwowane zmiany mogą sugerować potencjalne właściwości uczulające tych substancji. Arkusz J., Gradecka-Meesters D., Stępnik M.: Interleukin-1beta and surface marker expression changes induced by tetrachloroplatinate in human monocyte-derived dendritic cells. Immunopharmacology and Immunotoxicology 32(1), 37 46, 2010, IF = 0, Wykonano badania oceny częstości występowania alergenowo swoistych IgE (asige) dla reagujących krzyżowo determinant węglowodanowych (CCDs) w surowicy, wśród pacjentów z podejrzeniem alergii zawodowej. Obecność asige dla determinant CCDs w surowicy wykryto u 8 (9,8%) badanych. U 7 osób poziom oznaczonych przeciwciał wykryto w klasie 1, u jednej osoby w klasie 2. U osób, u których stwierdzono obecność CCDs częściej występowały dodatnie odczyny punktowych testów skórnych (PTS) z pospolitymi aeroalergenami środowiska i jednocześnie rzadziej obserwowano nadwrażliwość na alergeny zawodowe (odpowiednio u 75% i 25% badanych). W grupie pacjentów CCDs pozytywnych nie stwierdzono izolowanego uczulenia na alergeny zawodowe. U 2 osób obserwowano dodatnie wyniki PTS z alergenami zawodowymi, natomiast u wszystkich 8 osób wykazano pozytywne wyniki asige dla alergenów zawodowych w surowicy. Wstępne wyniki badań wskazują, że oznaczanie przeciwciał IgE dla determinant węglowodanowych (CCDs) nie może służyć za badanie różnicujące alergię zawodową i niezawodową. Wiszniewska M., Zgorzelska-Kowalik J., Nowakowska-Świrta E., Pałczyński C., Walusiak -Skorupa J.: Cross-reactive carbohydrate determinants in diagnostics of occupational allergy preliminary results. Allergy 65(5), , 2010, IF = 6,204 51

52 Działalność naukowo-badawcza 31. Przedstawiono pierwszy znany przypadek zawodowej alergii kontaktowej na bazylię. U pracownicy zatrudnionej przy pakowaniu ziół: bazylii, tymianku, szałwii, melisy, mięty, oregano i rozmarynu po kilku miesiącach pracy wystąpiły zmiany skórne rąk o charakterze kontaktowego zapalenia skóry, nasilające się w związku z czynnościami zawodowymi. W testach płatkowych stwierdzono nadwrażliwość na balsam peruwiański, substancje zapachowe: eugenol i izoeugenol oraz dodatni odczyn na liść bazylii, natomiast testy z pozostałymi ziołami z miejsca pracy wypadły ujemnie. Przerwanie ekspozycji zawodowej spowodowało całkowite ustąpienie objawów choroby skóry. Na podstawie danych dotyczących przebiegu i obrazu klinicznego choroby oraz wyników testów płatkowych rozpoznano zawodowe alergiczne kontaktowe zapalenie skóry z uczulenia na bazylię. Kieć-Świerczyńska M., Kręcisz B., Chomiczewska D., Świerczyńska-Machura D., Pałczyński C.: Occupational allergic contact dermatitis caused by basil (Ocimum basilicum). Contact Dermatitis 63(6), , 2010, IF = 3, Opracowano wskazania i przeciwwskazania oraz zasady bezpieczeństwa donosowych prób prowokacyjnych alergenowych (DPPA), a także standardy postępowania w próbie z kwasem acetylosalicylowym oraz w badaniach chorób zawodowych. Donosowa próba prowokacyjna jest istotnym badaniem w diagnostyce alergii. Polega na odtworzeniu reakcji błony śluzowej nosa na podaną na jej powierzchnię substancję. Rozróżnia się próby donosowe swoiste i nieswoiste. W próbach alergenowych wynik próby wiąże się z mechanizmem odpowiedzi immunologicznej i mediatorowej, dając w obrazie klinicznym świąd nosa, kichanie, surowiczą wydzielinę oraz obrzęk błony śluzowej. W późnej fazie reakcji obserwuje się obrzęk nabłonka nosa i nacieki komórek eozynofilowych. Standard DPPA przewiduje ocenę stanu chorego przez lekarza i samoocenę chorego przed próbą i po próbie prowokacyjnej. Można także mierzyć mediatory i poszczególne parametry odpowiedzi immunologicznej. Zaleca się zastosowanie obiektywnej techniki do ostatecznej oceny DPPA. Smoliński B., Rapiejko P., Krzych-Fałta E., Gotlib T., Emeryk A., Buczyłko K., Chełmińska M., Chełmiński K., Niedoszytko M., Świerczyńska-Kępa M., Kupczyk M., Sybilski A., Mazurek H., Gawlik R., Modrzyński M, Niżankowska-Mogilnicka E., Kuna P., 52

53 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU Szczeklik A., Pałczyński C.: Standardy wykonywania donosowych prób prowokacyjnych. Postępy Dermatologii i Alergologii 27(3), , 2010, IF = 0,051 w zakresie oceny narażenia środowiskowego 33. Przeprowadzono badania oceny poziomu insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), białka wiążącego insulinopodobny czynnik wzrostu (IGFBP-1), koenzymu Q i witaminy E w osoczu 4 grup kobiet o zróżnicowanym stylu życia i różnym zanieczyszczeniu środowiska, zamieszkujących różne regiony Europy. Wykazano, że poziom IGF-1 i IGFBP-1 był niższy w populacjach polskiej i serbskiej niż w populacji szwedzkiej. Stężenie koenzymu Q w populacji polskiej i szwedzkiej było zbliżone i wynosiło ok. 1 nmol/ml osocza, podczas gdy w populacji serbskiej mieściło się w granicach 1,5 3,5 nmol/ml. Obserwowano podobny rozkład stężeń witaminy E w badanych populacjach: nmol/ml wśród Polek i Szwedek, nmol/ml wśród mieszkanek Serbii, oraz bardzo niskie stężenie wśród mieszkanek skażonego regionu Serbii (10 12 nmol/ml). Wykazano, że środowiskowe narażenie na substancje chemiczne, styl życia oraz nawyki żywieniowe to czynniki wpływające na poziom antyoksydantów osocza. Tekle M., Gromadzińska J., Joksic G., Antic R., Nilsson R., Dallner G., Unden A.L., Brismar K.: Plasma levels of insulin-like growth factor-i, insulin-like growth factor binding protein-1, coenzyme Q10 and vitamin E in female populations from Poland, Serbia and Sweden. Environment International 36(2), , 2010, IF = 3, Przeprowadzono badania wpływu narażenia środowiskowego na kadm na gęstość kości. Pomiary wykonano wśród 170 kobiet i 100 męż czyzn z okolic huty cynku. Rezultaty prostej zależności dawka odpowiedź wykazały zależność między wskaźnikiem środowiskowego narażenia na kadm Cd-U (stężenie kadmu w moczu) a gęstością kości. Jednakże wyniki wieloczynnikowego modelu regresji dowiodły, że parametrami istotnie wpływającymi na obniżenie gęstości kości (BMD bone mass density), zarówno u kobiet jak i mężczyzn, jest masa ciała i wiek. Uzyskane wyniki nie wykazały bezpośredniego wpływu środowiskowego narażenia na kadm na gęstość kości, natomiast ujawniły, że parametrami istotnie wpływającymi na gęstość kości jest wiek i masa ciała. Obniżenie gęstości 53

54 Działalność naukowo-badawcza kości może nastąpić jedynie na skutek pośredniego oddziaływania kadmu na kości poprzez wzmożone wydalanie wapnia z moczem. Wyniki badań dowiodły, że ciągle najbardziej czułym i ważnym efektem w narażeniu środowiskowym na kadm jest wydalanie białek niskocząsteczkowych z moczem. Wykazano, że statystycznie istotne wzmożone wydalanie białek niskocząsteczkowych pojawia się znacznie wcześniej niż obniżenie gęstości kości mogące być wynikiem narażenia środowiskowego na kadm. Trzcinka-Ochocka M., Jakubowski M., Szymczak W., Janasik B., Brodzka R.: The effects of low environmental cadmium exposure on bone density. Environmental Research 110(3), , 2010, IF = 3, W badaniach zanieczyszczeń zbiorników wodnych porównano stężenia polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn, furanów i polichlorowanych bifenyli z różnych obszarów oddziaływania człowieka na środowisko. Materiał do badań pobrano z terenów Polski (Łódź, Sulejów) i Etiopii. W pracy wykazano, że na obszarach o silnej ingerencji człowieka występuje duże stężenie badanych związków, co świadczy o akumulacji zanieczyszczeń na terenach silnie zurbanizowanych. Oznaczenia wykonywane były z zastosowaniem wysokosprawnej chromatografii gazowej sprzężonej z wysokorozdzielczą spektrometrią mas (HRGC/HRMS) z wykorzystaniem wzorców znaczonych węglem 13 C. Urbaniak M., Zieliński M., Ligocka D., Zalewski M.: A comparative analysis of selected persistent organic pollutants (POPs) in reservoirs of different types of anthropopression Polish and Ethiopian studies. Fresenius Environmental Bulletin 19(11), , 2010, IF = 0,531 w zakresie higienicznej oceny środowiska pracy 36. Dla około 50 % wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy (NDS) skutkiem krytycznym jest działanie drażniące na układ oddechowy a podstawę wartości NDS stanowią wyniki badań eksperymentalnych lub epidemiologicznych. W związku z tendencją do ograniczania tego typu badań zaproponowano metodę umożliwiającą ocenę działania drażniącego lotnych związków organicznych na podstawie ich właściwości fizykochemicz- 54

55 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU nych z wykorzystaniem równania liniowej zależności energii swobodnej (LFER). Dokonano oceny zależności między wartościami log 1/NPT (NPT próg działania drażniącego) obliczonymi z równania LFER i wartościami log TLV (dopuszczalne stężenie w powietrzu według ACGIH). Uzyskana korelacja dla związków niereaktywnych (alkohole, ketony, estry, etery, węglowodory aromatyczne i alifatyczne, amidy) była bardzo wysoka (n = 46, r = 0,89) natomiast dla związków reaktywnych (aldehydy, związki allilowe, aminy alifatyczne, kwasy karboksylowe, akrylany, merkaptany) niższa (n = 29, r = 0,32). Uzyskane wyniki wskazują, że metoda LFER może być stosowana dla przewidywania wartości dopuszczalnych stężeń w środowisku pracy dla związków niereaktywnych, podczas gdy dla związków reaktywnych konieczna będzie korekta uwzględniająca stopień reaktywności chemicznej. Jakubowski M., Czerczak S.: A proposal for calculating occupational exposure limits for volatile organic compounds acting as sensory irritants on the basis of their physicochemical properties. Journal of Occupational and Environmental Hygiene 7(7), , 2010, IF = 0, Przeprowadzono badanie przewidywania szybkości wchłaniania chemikaliów przez skórę z nasyconych roztworów wodnych. Zastosowano model opisujący zależności liniowe energii swobodnej układu tzw. LFER (linear free-energy relationship). Zmiana energii układu jest liniowo zależna od parametrów przewidywanych na podstawie struktury chemicznej: refrakcja molowa, zdolność do polaryzacji, suma kwasowości i zasadowości wiązania wodorowego, objętość McGowana, wyznaczana na podstawie indywidualnych rozmiarów atomu i liczby wiązań w każdej cząsteczce. Do badania wybrano 112 substancji (54 lotne i 58 nielotnych), którym przypisuje się znaczący wkład w zwiększeniu narażenia na drodze dermalnej, posiadających ustaloną wartość najwyższego dopuszczalnego stężenia w powietrzu środowiska pracy (NDS). Zaproponowano przypisanie notacji o wchłanianiu przez skórę w wykazie NDS dla 94 (84%) badanych substancji. Kupczewska-Dobecka M., Jakubowski M., Czerczak S.: Calculating the dermal flux of chemicals with OELs based on their molecular structure: An attempt to assign the skin notation. Environmental Toxicology and Pharmacology 30(2), , 2010, IF = 1,293 55

56 Działalność naukowo-badawcza w zakresie narażenia zawodowego na arsen 38. Przeprowadzono badania neurologiczne u 21 hutników z huty miedzi i 16 osób z grupy kontrolnej. U pracowników przewlekle narażonych na działanie arsenu zaobserwowano objawy kliniczne, takie jak bezsenność lub senność, drażliwość, bóle głowy, bolesne skurcze mięśni kończyn, parestezje i ból kończyn. Wśród zaburzeń czynnościowych układu nerwowego najczęściej stwierdzano zmęczenie mięśni. Badanie neurologiczne nie wykazało żadnych zmian organicznych w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym (CNS i PNS). W zapisach EEG sklasyfikowanych jako nieprawidłowe stwierdzano najczęściej zmiany uogólnione. Badania wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP) wykazały nieprawidłowości w zakresie latencji odpowiedzi wywołanej. Stymulacja włókien ruchowych nerwu strzałkowego i przyśrodkowego wskazywała na obniżenie amplitudy potencjału ruchowego. Stymulacja włókien czuciowych nerwu pośrodkowego wykazała obniżenie amplitudy potencjału czuciowego i zwolnienie przewodzenia nerwów łydkowych. Wyniki badań wskazują, że narażenie na arsen w granicach normatywu higienicznego (TLV) powoduje zmiany w układzie nerwowym o charakterze przedklinicznej polineuropatii. Sińczuk-Walczak H., Szymczak M., Hałatek T.: Effects of occupational exposure to arsenic on the nervous system: clinical and neurophysiological studies. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 23(4), 1 9, 2010 w zakresie oceny ekspozycji na radon i pole elektromagnetyczne 39. W Centralnym Laboratorium Ochrony Radiologicznej w Warszawie przeprowadzono międzylaboratoryjne porównania pomiarów stężeń radonu. Celem porównań była weryfikacja kompatybilności stosowanych metod. Sześć uczestniczących w badaniach instytucji prowadziło pomiary stężeń radonu w ponad 100 mieszkaniach na terenie całej Polski. Wyniki porównań wykazały, że wszystkie uczestniczące w badaniach laboratoria, w tym Zakład Ochrony Radiologicznej IMP, poprawnie mierzą długookresowe stężenia radonu. 56

57 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU Mamont-Cieśla K., Stawarz O., Karpińska M., Kapała J., Kozak K., Grządziel D., Chałupnik S., Chmielewska I., Olszewski J., Przylibski T.A., Żebrowski A.: Intercomparison of radon CR-39 detector systems conducted in CLOR s calibration chamber. Nukleonika 55(4), , 2010, IF = 0, Oceniono potencjalne skutki narażenia na pola elektromagnetyczne UMTS (Universal Mobile Telecomunication System) na narząd słuchu. Badania przeprowadzono u zdrowych młodych ochotników. Testy oceny słuchu wykonywane były bezpośrednio przed i po 20-min narażeniu na UMTS w warunkach odpowiadających typowej konwersacji przez telefon komórkowy (pasmo częstotliwoś ci 1947 MHz, maksymalny SAR w 1 g tkanki 1,75 W/kg na poziomie małżowiny usznej). Badania obejmowały ocenę progu słuchu, emisje otoakustyczne produktów zniekształceń nieliniowych (DPOAE), kontralateralną supresję emisji otoakoakustycznej wywołanej trzaskiem (TEAOE) oraz słuchowe potencjały wywołane. Nie wykazano, aby krótkotrwała ekspozycja na pola UMTS o stosunkowo wysokim SAR powodowała jakiekolwiek mierzalne, bezpośrednie skutki na narząd słuchu człowieka. Parazzini M., Lutman M.E., Moulin A., Barnel C., Śliwińska-Kowalska M., Zmyślony M., Hernadi I., Stefanics G., Thuroczy G., Ravazzani P.: Absence of short-term effects of UMTS exposure on the human auditory system. Radiation Research 173(1), 91 97, 2010, IF = 3, Na podstawie analizy dotychczas przeprowadzonych badań epidemiologicznych na temat skutków zdrowotnych działania pól elektromagnetycznych (PEM) emitowanych przez stacje bazowe telefonii komórkowej wykazano, że w ośmiu z 10 badań stwierdza się, u osób mieszkających w odległości mniejszej niż 500 m od stacji bazowej, istotnie częstsze występowanie dolegliwości subiektywnych (bóle głowy, zaburzenia koncentracji, zdenerwowanie, zmęczenie) w porównaniu z mieszkańcami dalszych okolic. Poziom ekspozycji na PEM w miejscu zamieszkania nie przekraczał dopuszczalnych norm. Można wnioskować, że normy te nie zabezpieczają mieszkańców przed negatywnymi skutkami zdrowotnymi działania PEM. Khurana V.G., Hardell L., Everaert J., Bortkiewicz A., Carlberg M., Ahonen M.: Epide miological evidence for a health risk from mobile phone base stations. International Journal of Occupational and Environmental Health 16(3), , 2010, IF = 1,120 57

58 Działalność naukowo-badawcza w zakresie narażenia zawodowego na hałas 42. W grupie 57 muzyków orkiestrowych przeprowadzono ocenę stanu słuchu w oparciu o badania audiometryczne (PTA) i badania emisji otoakustycznej (TEOAE). Oceniono również stopień sprawności komunikacyjnej za pomocą zmodyfikowanego kwestionariusza Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap (m)aiadh. Dla każdego z badanych określono poziom oraz czas trwania ekspozycji na nadmierne dźwięki w trakcie aktywności zawodowej. Audiogramy z ubytkami słuchu w zakresie wysokich częstotliwości zaobserwowano w 28% przypadków. Zmierzone progi słuchu zostały porównane z przewidywanymi progami słuchu według normy ISO 1999:1990, obserwowane ubytki słuchu były mniejsze niż przewidywane w zakresie częstotliwości khz. Wyniki (m)aiadh wskazały u 26 % muzyków pewne trudności w komunikowaniu się w hałaśliwym otoczeniu. Wyniki wskazują na konieczność wprowadzenia programu ochrony słuchu w tej grupie zawodowej. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Dudarewicz A., Zamojska M., Śliwińska-Kowalska M.: Hearing ability in orchestral musicians. Archives of Acoustics 35(4), , 2010, IF = 0, Przeprowadzono ocenę łącznego wpływu hałasu oraz dodatkowych czynników ryzyka na trwałe przesunięcie progu słuchu. Badania dotyczyły trzech dodatkowych czynników: narażenia na rozpuszczalniki organiczne, palenie tytoniu i podwyższone ciśnienie krwi. Dane dotyczące narażenia i stanu zdrowia zebrano w 24 zakładach pracy. Badana grupa składała się z 3741 pracowników o średnim wieku 39 lat, pracujących przez 16 lat w warunkach narażenia na hałas o poziomie ekspozycji L-EX,(8h) = 86 db. Przy pomocy badania kwestionariuszowego oceniono kontakt z analizowanymi czynnikami ryzyka. Badana grupa została podzielona na podgrupy ze względu na współwystępowanie czynników ryzyka z narażeniem na hałas. Przeprowadzone porównanie rozkładów obserwowanych ubytków słuchu w poszczególnych podgrupach z rozkładami przewidywanymi według normy ISO 1999:1990, pozwoliło na ilościową ocenę wpływu poszczegól- 58

59 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU nych czynników ryzyka na wielkość ubytków słuchu osób pracujących w warunkach narażenia na hałas. Czynniki ryzyka typu: ekspozycja na rozpuszczalniki organiczne, palenie tytoniu i podwyższone ciśnienie krwi, w połączeniu z narażeniem na hałas mogą zwiększyć stopień uszkodzenia słuchu. Dudarewicz A., Toppila E., Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Śliwińska-Kowalska M.: The influence of selected risk factors on the hearing threshold level of noise exposed employees. Archives of Acoustics 35(3), , 2010, IF = 0,313 w zakresie budowania modeli ochrony zdrowia pracowników 44. Przeanalizowano krajowe systemy ochrony zdrowia pracowników w krajach członkowskich Unii Europejskiej. Zwrócono uwagę na fakt dominacji w tych krajach takiego modelu ochrony zdrowia, w którym zdrowie pracowników traktowane jest jako oczywisty rezultat stosowania prewencji techniczno-technologicznej i organizacyjnej w miejscu pracy. Modelowi temu sprzyja działalność normotwórcza UE, która skupia się raczej na harmonizowaniu warunków bezpieczeństwa i higieny pracy, czyniąc środowisko pracy głównym przedmiotem zainteresowania i oddziaływania odpowiednich służb (occupational health services). Działalność medyczna tych służb jest, w konsekwencji takiego podejścia, niejako drugoplanowa. W sytuacji niekorzystnych zmian demograficznych w krajach europejskich i obserwowanego starzenia się populacji osób potencjalnie zawodowo aktywnych, może się to stać niewystarczająco skuteczne. Potrzeba umacniania zdrowia i obejmowania przez te służby również problemów zdrowotnych o innej, niż zawodowa, etiologii (w tym chorób przewlekłych) staje się ważnym wyzwaniem. W ocenie skuteczności i efektywności stosowanych modeli ochrony zdrowia trzeba będzie odejść od tradycyjnie stosowanych miar a mianowicie liczby wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Postulowaną miarą będzie zdolność populacji do aktywności zawodowej. Rydzyński K., Kopias J.A.: Main European models of workers health protection. Industrial Health 48(6), , 2010, IF = 1,215 59

60 Działalność naukowo-badawcza w zakresie wpływu stresu zawodowego na zdrowie 45. Opracowano teorię, która wyjaśnia związek między pracą, stresem a chorobami układu krążenia. Omówiono model wielowymiarowego badania, którego celem jest analiza zaburzeń regulacji neurowegetatywnej jako podłoża chorób układu krążenia, zespołu metabolicznego i cukrzycy oraz ocena ich związku z czynnikami środowiska pracy. W założeniu badanie ma obejmować różnorodne grupy społeczne w krajach na różnym poziomie rozwoju ekonomicznego i społecznego. Zwiększy to moc wnioskowania na temat wpływu pracy na reakcje fizjologiczne człowieka. Karasek R., Collins S., Clays E., Bortkiewicz A., Ferrario M.: Description of a large-scale study design to assess work-stress-disease associations for cardiovascular disease. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 23(3), , Łódź jest miastem o najwyższej w Polsce umieralności ogólnej (13,7/ mieszkańców), w tym umieralność z powodu chorób układu krążenia (CVD) stanowi 43,5%. Klasyczne czynniki ry - zyka CVD są przyczyną 50% przypadków CVD, pozostałe to czynniki zawodowe i środowiskowe. Aby ocenić udział tych czynników w kształtowaniu ryzyka CVD przeprowadzono badania ankietowe ukierunkowane na czynniki zawodowe i środowiskowe. Grupę badaną stanowili wszyscy pacjenci (łącznie 1053 osoby, w tym 692 mężczyzn i 361 kobiet w wieku 59,9±10,4 lat) hospitalizowani w okresie jednego roku kalendarzowego z powodu pierwszego zawału mięśnia sercowego w I i II Klinice Kardiologii UM w Łodzi. Jest to pierwsze w Polsce tego typu badanie. Wykazano, że najwięcej przypadków zawału mięśnia sercowego występowało w grupie wiekowej lat (21,6% wszystkich przypadków). Większość osób oceniało stan swojego zdrowia przed zawałem jako dobry (32,6%) lub dość dobry (30,1%). 50,1% badanych odczuwało w przeszłości ból w klatce piersiowej, aż 30% nie zgłosiło się z tego powodu do lekarza. Ekspozycja na hałas w miejscu pracy dotyczyła 45,5% badanych, na pyły różnego pochodzenia 41,7%, na czynniki chemiczne 33%. 54,2% osób odczuwało stres związany z pracą a 62,1% wiązało zawał z napięciem i stresem. Za przyczynę zawału 31,2% uznało nadmierny wysiłek fizyczny. Z naszych badań wynika, 60

61 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU że stres zawodowy odgrywa główną rolę w kształtowaniu ryzyka sercowo-naczyniowego. Bortkiewicz A., Gadzicka E., Siedlecka J., Szyjkowska A., Viebig P., Wranicz J.K., Kurpesa M., Dziuba M., Trzos E., Makowiec-Dąbrowska T.: Work-related risk factors of myocardial infarction. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 23(3), , 2010 Osiągnięcia o znaczeniu praktycznym w zakresie oceny narażenia zawodowego na czynniki szkodliwe 1. W oparciu o monitoring środowiska pracy uzyskano aktualne dane na temat zawodowego narażenia na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA) w różnych gałęziach przemysłu. Uzyskane wyniki stanowią niezbędną podstawę do podjęcia próby wyznaczenia wartości dopuszczalnego stężenia w materiale biologicznym (DSB) jako biologicznego wskaźnika narażenia na WWA. 2. Wprowadzono system monitorowania personelu medycznego zatrudnionego w salach operacyjnych w oparciu o pełną znajomość środowiska pracy. Zastosowana metodyka analityczna wykorzystująca technikę chromatografii gazowej z detekcją mas daje gwarancję, że żadna z występujących substancji nie będzie pominięta w ocenie ryzyka zawodowego. Prowadzone badania przyczyniły się do poprawy warunków pracy poprzez modernizację systemów wentylacyjnych, czego dowodem były kolejne badania wykonywane w tych samych salach operacyjnych. 3. Opracowano metodykę umożliwiającą oznaczanie, w jednej próbce rozpuszczalnych związków chromu (III) i (VI), w powietrzu środowiska pracy. Oznaczono poziomy stężeń dymu i jego składników: żelaza, manganu, niklu, chromu (Cr (VI) całkowitego, rozpuszczalnych związków Cr (III) i (VI)), występujących na stanowiskach spawania i przy obsłudze robota spawalniczego. Oceniono, że spawacze zajmujący się spawaniem stali chromowo-niklowych, stosujący metodę spawania elektrodą topliwą w osłonie gazów, pracowali w warunkach szkodliwych dla zdrowia, ze względu na przekrocze- 61

62 Działalność naukowo-badawcza nia normatywów higienicznych dymu, manganu oraz sporadycznie Cr(VI) nierozpuszczalnego i Cr(III). 4. Na podstawie badań przeprowadzonych w 30 fermach intensywnej hodowli zwierząt, w których zatrudnionych było 90 pracowników, wykazano istotnie podwyższone stężenia bioaerozolu bakteryjnego i grzybowego oraz pyłu organicznego. W badanej grupie stwierdzono podwyższone ryzyko dolegliwości grypopodobnych oraz alergicznych. Wyniki badania wskazały na konieczność stosowania ochron indywidualnych dróg oddechowych i skóry podczas prac przy zwierzętach hodowlanych. Raport z badań przekazano przedstawicielom związku hodowli zwierząt POLSUS oraz zamieszczono na stronie internetowej Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych, celem wykorzystania przez służby Inspekcji Sanitarnej i Inspekcji Pracy oraz służby medycyny pracy. Szadkowska-Stańczyk I., Bródka K., Buczyńska A., Cyprowski M., Kozajda A., Sowiak M.: Ocena narażenia na bioareozole pracowników zatrudnionych przy intensywnej hodowli trzody chlewnej. Medycyna Pracy 61(3), , 2010 Buczyńska A., Szadkowska-Stańczyk I.: Problemy higieny pracy i zagrożenia zdrowotne towarzyszące intensywnej produkcji trzody chlewnej. Medycyna Pracy 61(3), , 2010 w zakresie diagnostyki i profilaktyki chorób zawodowych 5. W ramach tematu Astma u spawaczy uwarunkowania i diagnostyka opracowano zalecenia oraz algorytm diagnostyczny zawodowej astmy oskrzelowej u spawaczy oraz zalecenia do opieki profilaktycznej nad osobami pracującymi na stanowisku spawacza. Wittczak T.: Astma spawaczy. Praca i Zdrowie 6, 36 38, Opracowano polską wersję skali oceny dyskomfortu traktu głosowego (Vocal Tract Discomfort VTD) u osób zawodowo pracujących głosem. Wykazano, że skala VTD jest czułym testem do wykrywania trudnych diagnostycznie dysfonii czynnościowych; pacjenci z tymi schorzeniami uzyskali gorsze wyniki niż pacjenci z dysfoniami organicznymi. Cechuje się ona wysoką rzetelnością testu. Opracowaną skalę wdrożono do diagnostyki zaburzeń głosu 62

63 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU u pacjentów leczonych w Klinice Audiologii i Foniatrii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi oraz do oceny wyników rehabilitacji głosu u nauczycieli na turnusach sanatoryjnych, przeprowadzanych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki. Woźnicka E., Śliwińska-Kowalska M.: Ocena przydatności skali traktu głosowego (VTD) w diagnostyce dysfonii czynnościowej. Otorynolaryngologia Przegląd Kliniczny 9(4), , 2010 Marszałek S., Niebudek-Bogusz E., Woźnicka E., Śliwińska-Kowalska M.: Diagnostyka fizjoterapeutyczna i osteopatyczna w zawodowych zaburzeniach głosu. Medycyna Pracy 61(2), , 2010 Niebudek-Bogusz E., Marszałek S., Woźnicka E., Minkiewicz Z., Hima J., Śliwińska- -Kowalska M.: Turnus sanatoryjny intensywnej rehabilitacji głosu u nauczycieli. Medycyna Pracy 61(6), , Opracowano propozycję ujednoliconych kryteriów oceny sprawności czynnościowej słuchu dla celów kwalifikowania do prac na stanowiskach wymagających dobrej sprawności słuchu. Wskazano na konieczność uzupełnienia badań słuchu stosowanych w postępowaniach medyczno-orzeczniczych o standaryzowany test rozumienia mowy w szumie. Przedstawiono propozycję ujednolicenia kryteriów oceny stanu słuchu stosowanych przez lekarzy medycyny pracy i lekarzy orzeczników. w zakresie metodyki szacowania ryzyka zdrowotnego 8. Dokonano krytycznej oceny metod służących do bezpomiarowej oceny ryzyka związanego ze stosowaniem czynników chemicznych i prognozowania poziomów narażenia. Oceniano programy: COSHH Essentials (Control of Substances Hazardous to Health), WHO/ILO Toolkit EASE oraz ECETOC Targeted Risk Assessment (TRA) i Stoffenmanager wykazując ich ograniczoną przydatność w polskich warunkach. Na podstawie przeprowadzonej oceny modeli i narzędzi oceny ryzyka jako parametry, przydatne do bezpomiarowego szacowania ryzyka wybrano: ilość substancji, jej zdolność do rozprzestrzeniania (lotność, pylistość) oraz jej klasyfikację pod względem szkodliwości. W oparciu o wybrane parametry opracowano zalecenia, w jakich sytuacjach uzasadnione jest uzna- 63

64 Działalność naukowo-badawcza nie inhalacyjnego narażenia na czynniki chemiczne za nieistotne i niepowodujące ryzyka na podstawie rozeznania wstępnego, bez wykonywania pomiarów stężeń tych czynników w powietrzu na stanowiskach pracy. w zakresie profilaktyki stresu zawodowego 9. W ramach projektu Pozytywne i negatywne elementy psychospołecznego środowiska pracy w szkole a przemoc w relacji nauczyciel uczeń wydano podręcznik metodyczny dotyczący radzenia sobie ze stresem zawodowym i wypaleniem zawodowym nauczycieli. Podręcznik opiera się na aktualnej diagnozie stanu psychospołecznych czynników środowiska pracy polskich nauczycieli. Jego innowacyjny charakter wynika z tego, że uwzględniono w nim nie tylko problem czynników patogennych (stresorów), ale także czynniki salutogenne (pozytywne). Uwzględniono także nieobecne we wcześniejszych badaniach rodzaje stresorów, np. narażenie na agresję elektroniczną (cyberprzemoc). Proponowane rozwiązania stanowią zintegrowany program promocji zdrowia psychicznego nauczycieli zarówno na poziomie społeczno-organizacyjnym, jak i jednostkowym. Pyżalski J., Merecz-Kot D.: Psychospołeczne warunki pracy nauczycieli. Pomiędzy wypaleniem zawodowym a zaangażowaniem. Kraków: Impuls, 2010 w zakresie kontroli jakości badań toksykologicznych 10. Po przeprowadzeniu rutynowej kontroli w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy, przez inspektorów Departamentu Dobrej Praktyki Laboratoryjnej Biura ds. Substancji i Preparatów Chemicznych, przedłużone zostały uprawnienia Pracowni Toksykologii Molekularnej do prowadzenia badań cytotoksyczności podstawowej in vitro oraz działania genotoksycznego/mutagennego in vitro na komórkach ssaków ustalonych linii lub komórkach pierwotnych w zgodności z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Decyzja Nr 1/2009/DPL i Nr 1/2011/DPL). Pracowni Patologii nadane zostały uprawnienia do wykonywania badań histopatologicznych w ocenie działania toksycznego i kancerogennego substancji i preparatów 64

65 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU chemicznych w zgodności z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Decyzja Nr 1/2011/DPL). 11. Utrzymywano i rozwijano system jakości badań i usług. W ramach tej działalności kontynuowano akredytację laboratoriów czterech zakładów: Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego: Pracownia Monitoringu Biologicznego, Pracownia Higieny Pracy oraz Laboratorium Badawczo-Pomiarowe Organicznych Zanieczyszczeń Środowiska certyfikat nr AB 215, Zakładu Ochrony Radiologicznej: Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego, Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych i Laboratorium Wzorców Wtórnych certyfikat nr AB 327 oraz Laboratorium Wzorców Wtórnych certyfikat nr AP 075, Zakładu Zagrożeń Fizycznych: Pracownia Hałasu i Wibracji certyfikat nr AB 328, Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia: Pracownia Aerozoli certyfikat nr AB 497. w zakresie badań oceny toksyczności wyrobów medycznych 12. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przeprowadziło badania materiałów szewnych nici chirurgicznych niewchłanialnych, syntetycznych, w celu określenia: toksyczności in vivo na myszach Imp:Balb/c, reaktywności śródskórnej in vivo na królikach Imp: BN, aktywności działania hemolizującego. 13. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przeprowadziło badania wyrobów medycznych (kołder, poduszek, emulsji przeciwłupieżowej), w celu określenia: działania miejscowo drażniącego na skórę (test naskórny jednorazowy, ekspozycja zamknięta) in vivo na królikach Imp: BN, działania uczulającego skóry in vivo na świnkach morskich Imp: D-H. 65

66 Działalność naukowo-badawcza 14. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przeprowadziło badania wyrobów medycznych (substancji OILFIX i substancji LINFIX) w celu określenia: działania miejscowo drażniącego na skórę (test naskórny jednorazowy, ekspozycja zamknięta) in vivo na królikach Imp: BN; działania uczulającego skóry in vivo na świnkach morskich Imp: D-H; jałowości; czystości mikrobiologicznej. 15. Laboratorium Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych przeprowadziło badania dotyczące wdrożenia zabiegów operacyjnych implantacji w tkankę podskórną i w tkankę mięśniową in vivo na zwierzętach laboratoryjnych: implantów niklowych u świnek morskich Imp: D-H, bioresorbowalnych siatek chirurgicznych do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin pokrytych modyfikowaną celulozą bakteryjną u szczurów Imp: WIST. w zakresie oceny toksyczności wyrobów użytkowych 16. Oceniono zagrożenie zdrowia wynikające z nadmiernej zawartości metali (w tym ołowiu) w zabawkach oraz naczyniach do picia. Badaniami objęto zabawki, naczynia i smoczki dla dzieci. Wyniki migracji metali z zabawek nie wykazały przekroczenia granicznych wartości. Przekroczenie ustalonego limitu, stwierdzono tylko w przypadku ołowiu w figurce smoka, gdzie górny dopuszczalny limit był przekroczony około 200 razy. Analiza migracji metali z naczyń do picia wykazała przekroczenie limitu migracji dla ołowiu (o 43% i 111%), w dwóch przypadkach. Uzyskane wyniki wskazują, że spośród trzech metod zastosowanych do oceny zawartości metali w badanych produktach, metoda migracji wg polskiej normy, okazała się być najbardziej precyzyjna i użyteczna. Analiza wyników dowiodła, że technika ablacji laserowej może być raczej użyta do analizy półilościowej lub tzw. mapowania zawartości metali w badanym produkcie, natomiast nie do ilościowego określenia stężenia metali w zabawkach lub naczyniach do picia. Badania migracji metali z zabawek i innych produktów przeznaczonych do kontaktu z żywnością powinny być wykorzystane do oceny zagrożenia zdrowia. 66

67 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU w zakresie działań na rzecz osób niepełnosprawnych 17. W ramach tematu Orzecznictwo o zdolności do pracy i aktywizacja zawodowa osób niepełnosprawnych zasady dobrej praktyki w opiece profilaktycznej nad pracownikiem niepełnosprawnym i w orzecznictwie o niepełnosprawności opracowano stronę internetową Krajowego Ośrodka ds. Orzecznictwa i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych Ustalono wytyczne do opieki profilaktycznej nad pracownikiem niepełnosprawnym dla chorób układu krążenia, układu ruchu, zaburzeń psychicznych, chorób układu oddechowego, nerwowego, cukrzycy, nowotworów oraz uszkodzenia narządów zmysłów. 18. Przeprowadzono pierwszą w Polsce ocenę najczęstszych problemów i błędów, popełnianych podczas badań profilaktycznych osób niepełnosprawnych. Analizie poddano dokumentację pracowników zakładu pracy chronionej. Okazuje się, że badania profilaktyczne osób niepełnosprawnych zatrudnionych w zakładzie pracy chronionej są zwykle przeprowadzane w szerszym zakresie niż obligatoryjny, a termin badania okresowego skracany do 1 roku. Jest to najprawdopodobniej wynikiem błędnego przekonania panującego wśród lekarzy uprawnionych do badań profilaktycznych, że pracowników niepełnosprawnych należy badać co rok. Często stosowane dopisywanie, na zaświadczeniu o przeciwwskazaniach do pracy na określonym stanowisku, ograniczeń w wykonywaniu pracy jest niezgodne z obowiązującymi w naszym kraju przepisami prawnymi. Istnieje konieczność zmian legislacyjnych pozwalających lekarzowi przeprowadzającemu badanie na zaproponowanie dostosowania stanowiska pracy do możliwości badanego. w zakresie działań edukacyjnych i promocji zdrowia 19. Opracowano metodykę oddziaływań edukacyjnych skierowanych specyficznie do pracowników o niskim poziomie wykształcenia, do zastosowania w ramach programów promocji zdrowia. Powstała ona w wyniku realizacji projektu Wzmocnienie kompetencji nisko wykształconych pracowników w zakresie 67

68 Działalność naukowo-badawcza ich wyborów zdrowotnych, w kontekście zmian na rynku pracy (LEECH). Metodyka została oparta o rozpoznanie specyfiki świadomości zdrowotnej nisko wykształconych pracowników (poprzez badania przeprowadzone w Polsce, Hiszpanii, Słowenii i Łotwie) oraz wiedzę typu know-how na temat edukacji zdrowotnej dorosłych. Metodyka ta została upowszechniona poprzez serwisy internetowe partnerów realizujących projekt oraz poprzez wydanie poradnika (pięć wersji językowych). W Polsce do wdrażania metodyki zostali przygotowani przedstawiciele służb medycyny pracy. Podobne działania podjęte zostały w ramach lokalnych struktur zajmujących się edukacją zdrowotną pracujących w pozostałych krajach uczestniczących w projekcie. Opracowana metodyka pozwala pokonywać trudności w odbiorze i rozumieniu komunikatów dotyczących zdrowia przez nisko wykształcone osoby (low health literacy), co uznaje się za jeden z kluczowych problemów edukacji zdrowotnej i kształtowania prozdrowotnych stylów życia. 20. Opracowano narzędzia do ewaluacji przebiegu wdrożenia programów promocji zdrowia psychicznego, realizowanych w zakładach pracy i koordynowanych w skali województwa. Ich zastosowanie w diagnozie Kujawsko-Pomorskiego programu promocji zdrowia psychicznego w miejscu pracy pozwoliło udoskonalić wojewódzką strategię wdrożeniową przyjętą na kolejne lata. Wnioski z ewaluacji wykorzystano w szkoleniach liderów tego programu. Opracowano algorytmy wzmacniania pozycji lidera w kontaktach z pracodawcą oraz współdziałania z koordynatorem wojewódzkim. Wypracowane narzędzia i rozwiązania mogą być stosowane w innych podobnych wdrożeniach. w zakresie kształcenia lekarzy 21. Po raz pierwszy w Polsce oceniono stan wiedzy lekarzy sprawujących profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, na temat zagadnień dotyczących orzekania o przeciwwskazaniach lub braku przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku u pracowników/kandydatów do pracy z orzeczonym stopniem niepełnosprawności. Z przeprowadzonego badania wynika, 68

69 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU że wiedza ta jest niewystarczająca, głównie ze względu na brak wytycznych w tym zakresie i odpowiedniego kształcenia lekarzy. Najwięcej problemów przy orzekaniu o zdolności do pracy sprawiają zaburzenia psychiczne, padaczka i cukrzyca. w zakresie opracowania dokumentacji szkodliwego działania czynników szkodliwych występujących w środowisku pracy 22. W 2010 roku opracowano wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla następujących 5 czynników rakotwórczych: 4-amino- -2,3-di metyloazobenzen, 4,4 -bis(dimetyloamino)benzofenon (keton Michlera), 4,4 -metylenobis(o-toluidyna), 4,4 -metylenodianilina, 4-ami noazobenzen. Zakres tematyczny wytycznych dla po szczególnych czynników rakotwórczych obejmuje: dane dotyczące właściwości fizykochemicznych, występowanie, zastosowanie, narażenie zawodowe, działanie biologiczne: (drogi wchłaniania, działanie toksyczne na ludzi, działanie toksyczne na zwierzęta), dowody działania rakotwórczego: działanie rakotwórcze na ludzi, działanie rakotwórcze na zwierzęta, działanie mutagenne, działanie teratogenne i wpływ na rozrodczość, jakościową ocenę rakotwórczości (w tym umiejscowienie nowotworu), ilościową ocenę rakotwórczości, normatywy higieniczne. Ilościową ocenę rakotwórczości przeprowadzono dla 4 substancji rakotwórczych rozpatrywanych przez Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych w 2010 r. Są to następujące substancje chemiczne: 4-amino-2,3- -di metyloazobenzen, 4,4 -bis(dimetyloamino)benzofenon (keton Michlera), 4,4 -metylenobis(2-metyloanilina, 4,4 -metylenodianilina. We wszystkich przypadkach do modelowania ryzyka nowotworowego u ludzi wykorzystano wyniki badań rakotwórczości przeprowadzonych na zwierzętach. Ze względu na niewystarczającą ilość dostępnych danych nt. 4-aminoazobenzenu przeprowadzenie ilościowej oceny rakotwórczości w przypadku tego związku nie było możliwe. 4-Amino-2,3-dimetyloazobenzen; 4Aminoazobenzen; 4,4 -Bis(di me ty loamino) benzofenon (keton Michlera); 4,4 -Metyleno bis(o toluidyna); 4,4 -Metyleno-dianilina. Wytyczne Szacowania Ryzyka Zdrowotnego dla Czynników Rakotwórczych. 1(28), 5 102,

70 Działalność naukowo-badawcza w zakresie tworzenia rejestrów i baz danych 23. Kontynuowano monitorowanie zapadalności na choroby zawodowe. Monitoring jest prowadzony w Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych na podstawie Kart stwierdzenia choroby zawodowej przesyłanych przez stacje sanitarno-epidemiologiczne z terenu całego kraju. W 2009 roku stwierdzono w Polsce 3146 przypadków chorób zawodowych (o 400 mniej niż w roku poprzednim). Współczynnik zapadalności wynosił 29,9 na 100 tys. zatrudnionych. Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe kształtowały głównie: choroby zakaźne lub pasożytnicze, pylice płuc, przewlekłe choroby narządu głosu i obustronny trwały ubytek słuchu, stanowiły one w sumie 76,5% stwierdzonych przypadków. Większość (92,7%) stwierdzonych chorób zawodowych powstała po minimum 10-letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy. Zachorowania na choroby zawodowe wśród mężczyzn stanowiły 60,6% wszystkich stwierdzonych przypadków. Niemal połowę przypadków chorób zawodowych (49,5%) stwierdzono poza przemysłem. Najwyższe wartości współczynnika odnotowano w następujących sekcjach gospodarki narodowej (wg PKD): rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (451,4), górnictwo węgla i wydobywanie (297,5), edukacja (49,8), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (34,5) oraz przetwórstwo przemysłowe (26,9). Wyniki monitoringu w postaci opracowania: Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. zostały przekazane do: Ministerstwa Zdrowia, Głównego Inspektoratu Sanitarnego, Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, Głównego Urzędu Statystycznego. 24. Aktualizowano i weryfikowano bazy danych Krajowego Centrum Informacji Toksykologicznej oraz przygotowywano materiały o charakterze informacyjnym lub prewencyjnym. Opracowano i wprowadzono do bazy ITOX 600 nowych kart preparatów oraz zaktualizowano 35 dokumentów. Zakodowano i wprowadzono do komputera protokoły informacyjne dotyczące pacjentów hospitalizowanych na Oddziale Toksykologii IMP w Łodzi w la - tach (3082 ankiety). Wprowadzono do bazy protokoły 70

71 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU z toksykologicznych konsultacji telefonicznych udzielonych przez lekarzy toksykologów z Oddziału Toksykologii w Łodzi w la - tach (970 ankiet). Uzyskane wyniki analizy przedstawiono w postaci opracowania pt. Przyczyny ostrych zatruć w latach na Oddziale Toksykologii Kliniki Chorób Zawodowych i Toksykologii IMP w Łodzi. Udzielono ponad 350 informacji toksykologicznych (wykorzystując bazy: ITOX, POISINDEX oraz TOMES Plus). 25. Kontynuowano tworzenie bazy danych Centralnego Rejestru Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym (badanie ciągłe). W 2009 roku zaobserwowano stabilizację liczby danych nadsyłanych do centralnego rejestru w stosunku do poprzedniego roku: Zgłoszono występowanie na stanowiskach pracy 270 substancji chemicznych w 2557 zakładach pracy liczba osobonarażeń wyniosła prawie 169 tys. (wzrost w stosunku do ub. roku o 6,2%). Najbardziej rozpowszechnionymi substancjami są benzen, związki chromu(vi) (głównie dichromian i chromian potasu, tritlenek chromu), azbest, benzyna, tlenek etylenu i benzo(a)piren oraz pozostałe WWA. Narażenie na promieniowanie jonizujące zgłosiło 1310 zakładów pracy wykazano ponad 120 tys. osób narażonych. Promieniowanie występuje głównie w placówkach służby zdrowia oraz w instytutach naukowo-badawczych, ale największą liczbę narażonych osób zgłaszają kopalnie i kombinaty górniczo-hutnicze. Wśród procesów technologicznych zamieszczonych w wykazie dominowały prace w narażeniu na pył drewna twardego (11,3 tys. osób w 664 zakładach), procesy technologiczne związane z narażeniem na WWA z produktów węglowych były znacznie mniej rozpowszechnione (3,6 tys. osób w 125 zakładach). W przypadku czynników biologicznych zgłoszono 210 tys. osób narażonych na wirus WZW typu B i 197 tys. na WZW C w 1223 zakładach pracy. Tak duże i zupełnie nieporównywalne 71

72 Działalność naukowo-badawcza z danymi z poprzednich lat liczby spowodowane są interpretacją GIS przesłaną w ubiegłym roku do WSSE, zgodnie z którą jako osoby narażone na rakotwórcze działanie WZW typu B lub C należy wykazywać nie tylko osoby zakażone, ale wszystkie osoby potencjalnie mające możliwość zakażenia na stanowisku pracy. Zbieranie informacji o narażeniu na czynniki biologiczne w takiej postaci wydaje się nieuzasadnione, chociaż należy pozostawić wirusy WZW B i C w wykazie czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy ze względu na możliwość prawnego uznania raka wątroby wywołanego tymi wirusami za chorobę zawodową. 26. Kontynuowano zadania, utworzonego na mocy Decyzji Ministra Zdrowia z 2005 roku, Rejestru Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy oraz Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych (KPI). Głównym zadaniem Rejestru Czynników Biologicznych jest gromadzenie oraz bieżące przetwarzanie i analizowanie informacji napływających od pracodawców i dotyczących zamierzonego użycia czynników biologicznych w celach naukowobadawczych, przemysłowych lub diagnostycznych. Do podstawowych zadań Krajowego Punktu Informacyjnego należy prowadzenie działalności konsultacyjnej i edukacyjnej pomocnych w ocenie ekspozycji i szacowaniu ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy, planowaniu i realizacji działań profilaktycznych w związku z tymi zagrożeniami oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biologicznych. Działalność Krajowego Punktu Informacyjnego stanowi merytoryczne wsparcie dla inspekcji nadzorujących warunki pracy, służby medycyny pracy sprawującej profilaktyczną opiekę nad pracującymi oraz dla pracodawców w rozwiązywaniu problemów związanych z zawodową ekspozycją na czynniki biologiczne. W 2010 roku na stronie internetowej umieszczono 5 nowych opracowań związanych z narażeniem na czynniki biologiczne. 27. W ramach programu Amiantus: Nadzór i koordynacja badań profilaktycznych pracowników w zakładach przetwórstwa azbestu 72

73 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU w Polsce, na podstawie zgromadzonej dokumentacji klinicznej pacjentów zgłaszających się na badania profilaktyczne w 13 ośrodkach medycyny pracy, założono bazę danych oraz przeprowadzono analizy wyników dla 1561 osób zbadanych w 2010 roku. w zakresie rozwoju zaplecza edukacyjno-informacyjnego 28. W ramach rozwijania zaplecza edukacyjno-informacyjnego zbiorów Biblioteki Naukowej IMP poszerzono księgozbiór o 200 vol. książek, 3 CD-ROM i 54 vol. czasopism. Administrowano i zarządzano dostępem do baz: Wirtualna Biblioteka Nauki (Elsevier, Springer, serwis Web of Knowledge, czasopisma Nature i Science), Wiley InterScience, Scopus, Oxford Journals, EBSCO, Medline with Full Text, PsycARTICLES, LexPolonica Perfecta, Polska Bibliografia Lekarska. Opracowano i zaktualizowano bazy bibliograficzne MEDIP, NAUKA, PUB. Uzupełniono zawartość cyfrowego repozytorium ECNIS o bieżące publikacje. 29. Wykonano oceny dorobku publikacyjnego pracowników IMP: wieloletnią do ankiety jednostki, roczną, kwartalne, indywidualne (do tematów i grantów). Opracowano analizy bibliometryczne dorobku publikacyjnego zgodnie z wymaganiami Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów. Sporządzono analizy cytowań na potrzeby indywidualne pracowników, dla wybranych czasopism i instytucji naukowej. Wdrożono serwis dla społeczności naukowej do tworzenia indywidualnych profili pracowników, umożliwiający zarządzanie publikacjami i wykonywanie analiz bibliometrycznych. w zakresie szkolenia 30. W ramach programu wieloletniego Pozytywne i negatywne elementy psychospołecznego środowiska pracy w szkole a przemoc w relacji nauczyciel uczeń opracowano program szkoleniowy dla pilotażowej grupy 60 profesjonalistów m.in. zajmujących się 73

74 Działalność naukowo-badawcza szkoleniem nauczycieli oraz zarządzaniem oświatą z kuratoriów, Wojewódzkich Ośrodków Doskonalenia Nauczycieli, przedstawicieli nauczycielskich związków zawodowych. Program szkolenia obejmował problematykę salutogennych i patogennych czynników środowiska pracy nauczyciela oraz rozumienia ich roli jako determinant wypalenia zawodowego lub dobrostanu nauczyciela. Zaprezentowano strukturę modelowych działań z zakresu promocji zdrowia psychicznego nauczycieli. 31. W ramach realizacji tematu Opracowanie danych statystycznych dotyczących zasobów i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok 2009 zorganizowano konferencję szkoleniową Znaczenie dobrej rejestracji danych o działalności służby medycyny pracy w perspektywie zmian w ochronie zdrowia pracujących. Szkolenie skierowane było do osób zajmujących się przygotowaniem sprawozdawczości statystycznej w Wojewódzkich Ośrodkach Medycyny Pracy. Program konferencji obejmował zagadnienia: rola psychologów w orzecznictwie na potrzeby kodeksu pracy, badania lekarskie i psychologiczne kandydatów do pracy i pracowników aspekty prawne, system ochrony zdrowia pracujących w aspekcie zmian i zagrożeń oraz przedstawienie problemów związanych z pozyskiwaniem danych statystycznych dotyczących służby medycyny pracy. W spotkaniu wzięło udział 25 osób. 32. W ramach realizacji projektu międzynarodowego Wzmocnienie kompetencji gorzej wykształconych pracowników w zakresie ich wyborów zdrowotnych w kontekście zmian na rynku pracy (LEECH) opracowano innowacyjne metody edukacyjne dla promocji zdrowia pracowników o niskim poziomie wykształcenia dostosowane do ich specyficznych potrzeb i możliwości. W ramach projektu odbiorcy (szkoleniowcy oraz edukatorzy pracujący na rzecz edukacji zdrowotnej osób o niskim statusie wykształcenia) otrzymali wiedzę oraz kompetencje użyteczne w pracy z grupą odbiorców końcowych (pracownikami o niskim poziomie wykształcenia, tj. niepełne oraz pełne podstawowe lub zasadnicze zawodowe, w projekcie określanymi jako LEE, z ang. low educated emplyees). Przeprowadzono dla nich szkolenie oraz przekazano im materiały dydaktyczne związane z edukowaniem zdrowotnym i prowa- 74

75 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU dzeniem działań z zakresu promocji zdrowia dostosowanych do potrzeb osób o niskim poziomie wykształcenia. 33. W ramach tematu Ocena i Zarządzanie Ryzykiem Europejski Program Szkoleniowy (RISK ASSETs) opracowano jednolity program szkolenia z zakresu oceny ryzyka, który przyczyni się do ułatwienia szkoleń z tego zakresu poprzez: dostępność zharmonizowanego schematu szkolenia spełniającego wymagania unijne i zaspokajającego potrzeby osób zajmujących się obszarem zdrowia publicznego i nie tylko; zaistnienie kursu oceny ryzyka rozpoznawalnego na terenie całej UE; oraz stworzenie lepszych perspektyw zawodowych dla osób pragnących specjalizować się w dziedzinie oceny ryzyka. W 2010 r. opracowano moduły szkoleniowe z zakresu toksykologii, monitoringu środowiska i biomonitoringu na poziomie podstawowym oraz wstępnie przygotowano zakres tematyczny powyższych modułów na poziomie zaawansowanym, z uwzględnieniem profilu kompetencyjnego uczestnika i absolwenta poszczególnych modułów kursu. Przygotowano program kursu pilotażowego, a także opracowano i przeprowadzono wykłady z zakresu toksykologii i monitoringu środowiska dla uczestników. 34. W ramach tematu Utrzymanie i rozwijanie systemu jakości badań i usług w higienie pracy w Biurze Zapewnienia Jakości w ramach utrzymania i doskonalenia właściwego systemu zarządzania w laboratoriach IMP, które posiadają akredytację lub działają zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL) lub Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW) realizowano programy szkolenia pracowników laboratoriów, przeprowadzono kontrole i audyty wewnętrzne oraz przeglądy zarządzania. 35. Zrealizowano 72 szkolenia dla kierowców transportu miejskiego dotyczące profilaktyki chorób związanych z pracą i radzenia sobie ze stresem. W szkoleniach uczestniczyło 728 kierujących miejskim transportem. Zadanie zostało wykonane w ramach tematu Programy profilaktyczne ukierunkowane na choroby związane z pracą u kierujących pojazdami transportu publicznego wdrożenie i ewaluacja. 75

76 Działalność naukowo-badawcza 36. W wyniku realizacji projektu Opracowanie kompleksowych programów zdrowotnych w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki (POKL) przygotowano kompleksowe programy profilaktyczne z zakresu: ochrony słuchu, chorób skóry, chorób alergicznych, chorób zakaźnych lub pasożytniczych, chorób układu ruchu i obwodowego układu nerwowego, chorób układu krążenia i zagrożeń psychospołecznych oraz wdrożenie wybranych elementów tych programów. Przeprowadzono szkolenia dla lekarzy służb medycyny pracy i POZ, psychologów pracowników PIS, PIP, BHP. Osiągnięcia w zakresie postępu metodycznego 1. Rozszerzono ofertę diagnostyczną Pracowni Diagnostyki Toksykologicznej o identyfikację w moczu sertraliny, lamotryginy i metoprololu. Dostosowano warunki oznaczania na spektrometrze AAS serii ICE 3500 dla cynku, miedzi, magnezu, arsenu. Dostosowano warunki oznaczania na chromatografie gazowym SRI 310C dla etanolu, metanolu i glikolu etylenowego. 2. W ramach tematu Standaryzacja metod diagnostyki alergii IgE-zależnej o etiologii zawodowej opracowano zakres koniecznych do przeprowadzenia badań i algorytm postępowania diagnostycznego w przypadku podejrzenia alergii zawodowej w poszczególnych grupach zawodowych, uwzględniając czułości i swoistości poszczególnych roztworów do wykonywania punktowych testów skórnych oraz zestawów do oznaczania asige. 3. Po raz pierwszy w Polsce wykorzystano metodę oznaczania arsenu i jego form chemicznych w moczu techniką HPLC-ICP-MS do oceny narażenia na arsen pracowników huty miedzi. Z zalet stosowania tej techniki należy wskazać niską granicę wykrywalności oraz możliwość oznaczania on-line, obok siebie zarówno form nieorganicznych, jak i organicznych arsenu w moczu bez konieczności rozkładania form organicznych. Specjacja arsenu daje możliwość oceny toksycznego działania poszczególnych form specjacyjnych. Toksyczność i biodostępność arsenu jest ściśle zależna od stopnia utlenienia form arsenu. 76

77 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU 4. Zastosowano technikę mikropróbkowania laserowego w połączeniu ze spektrometrią mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (LA-ICP-MS) do oznaczeń stężeń arsenu w próbkach powietrza pobieranego na filtry w strefie oddychania pracownika. Technika LA-ICP-MS po raz pierwszy w Polsce została wykorzystana w tym badaniu do monitoringu środowiska pracy i w przyszłości może stać się techniką konkurencyjną do tradycyjnych metod bazujących na roztwarzaniu filtrów kwasami. 5. Wykonano analizę współwystępujących elementów śladowych w moczu oraz surowicy techniką spektrometrii mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP-MS). Do niewątpliwych zalet ICP- -MS należą bardzo niskie granice wykrywalności wielu pierwiastków na poziomie pg/l uzyskiwane dzięki blisko 100% wydajności jonizacji w plazmie, duża selektywność i doskonała czułość, które umożliwiają oznaczenie całego spektrum pierwiastków w tym samym czasie a także określenie stężeń poszczególnych izotopów danego pierwiastka w złożonych matrycach. 6. Opracowano i zoptymalizowano metodę analizy wielopierwiastkowej we krwi i w moczu wykorzystując do tego celu spektrometrię mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie (ICP-MS). Określono parametry walidacyjne: liniowość, zakres roboczy, czułość, poprawność i odzysk dla materiału odniesienia, precyzję oznaczeń oraz powtarzalność dla zakresu stężeń, granicę wykrywalności i oznaczalności. Wiarygodność uzyskanych wyników zweryfikowano oznaczeniami w materiałach odniesienia: Seronorm TM Trace Elements Whole Blood, level II, ClinCheck -Control Whole Blood (Recipe), level 1, ClinCheck -Control Urine (Recipe), level 1 oraz poprzez uczestnictwo w niemieckim programie kontroli jakości wyników German Quality Control (G-EQUAS). Uzyskane granice wykrywalności i oznaczalności metali we krwi i w moczu zapewniają możliwość wykorzystania opracowanych metod w biologicznym monitoringu narażenia środowiskowego i zawodowego na metale. Metoda oznaczania Cd i Pb w próbkach krwi uzyskała certyfikat akredytacji w dniu 10 kwietnia 2010, (No. PCA, AB 215) zgodnie z normą PN-EN ISO/IEC 17025:

78 Działalność naukowo-badawcza 7. Opracowana została czuła metoda oznaczania pięciu markerów narażenia na ftalany: ftalan di(2-etyloheksylu) (DEHP), ftalan n-butylu (DBP) oraz ftalan butylobenzylu (BzBP). Opracowano metodę LC-ESI-MS/MS oznaczania ilościowego i jakościowego 5 meta bolitów ftalanów i opisano zgodnie z wymaganiami normy ISO PN/EN w postaci procedury ZBZ-O-PB-17. Wyznaczono zakres pomiarowy metody, przeprowadzono walidację oraz wyznaczono składowe niepewności pomiaru dla: ftalanu mono-2-etylo-5- -oksoheksylu (5oksoMEHP), ftalanu mono-2-etyloheksylu (MEHP), ftalanu mono-2-etylo-5-hydroksyheksylu (5OH MEHP), ftalanu mono-n-butylu (MBP) oraz ftalanu monobenzylu (MBzP) w moczu. Metodę sprawdzono podczas analizy kontrolnych prób moczu w 44 oraz 46 rundzie badań kontroli jakości G-EQUAS uzyskując dobre wyniki. Opracowaną metodę zastosowano do oznaczania metabolitów ftalanów w próbach moczu, uzyskując wyniki zbliżone do danych opublikowanych w Niemczech i w USA. Uzyskano po raz pierwszy w Polsce dane na temat dziennego pobrania ftalanów DEHP, BzBP i DBP. 8. Opracowano metodę i opisano zgodnie z wymaganiami normy ISO PN/EN procedurę badawczą ZCZ-H-PB-02 Oznaczanie polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn, dibenzofuranów i polichlorowanych bifenyli w mleku metodą rozcieńczeń izotopowych HRGC/ /HRMS. Metoda została akredytowana w I kwartale 2010 roku. 9. Opracowano nowatorski system do prowadzenia badań inhalacyjnych na zwierzętach (głowa-nos), który może być objęty systemem jakości Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL). W ramach realizacji pierwszego etapu projektu wykonano walidację metody narażania inhalacyjnego szczurów na 1-metylonaftalen (1-MN). Na podstawie przeprowadzonych badań stwierdzono, że: stężenie 1-MN w komorze inhalacyjnej utrzymało się na stabilnym poziomie podczas całego czasu trwania doświadczenia; oznaczone stężenia 1-MN z prób pobranych w różnych miejscach poboru dawały porównywalne wyniki, stężenie 1-MN w komorze rosło proporcjonalnie do ilości wprowadzanego związku; pobranie próby aerozolu w celu oznaczenia jego frakcji powinno trwać przez cały czas 78

79 OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU trwania doświadczenia; wraz ze wzrostem stężenia aerozolu 1-MN w komorze frakcja respirabilna ulegała zmniejszeniu na korzyść frakcji o większej wielkości cząstek. Stwierdzono, że doświadczenia prowadzone w komorze firmy TSE-Systems spełniają wymagania dotyczące badań toksyczności inhalacyjnej zgodnie z wytycznymi OECD i UE. 79

80 5. DOROBEK PUBLIKACYJNY W 2010 roku pracownicy Instytutu byli autorami 326 publikacji, w tym 63 prac o zasięgu międzynarodowym. Łączny impact factor dla 45 prac wyniósł IF = 171,367. Dorobek publikacyjny Instytutu w latach przedstawia się następująco: Publikacje Rok ogółem o zasięgu międzynarodowym z impact factor suma impact factor , , , , , , , , , , ,367

81 Dorobek publikacyjny Liczba publikacji w 2010 r. 81

82 Działalność naukowo-badawcza Liczba publikacji pracowników IMP (źródło: Web of Science) Liczba cytowań publikacji pracowników IMP (źródło: Web of Science) 82

83 Dorobek publikacyjny PUBLIKACJE W CZASOPISMACH Z IMPACT FACTOR * 1. Andreotti G., Szeszenia-Dąbrowska N., Moore L.E.: Variants in blood pressure genes and the risk of renal cell carcinoma. Carcinogenesis, 2010, Vol. 31, nr 4, Arkusz J., Gradecka-Meesters D., Stępnik M.: Interleukin-1β and surface marker expression changes induced by tetrachloroplatinate in human monocyte-derived dendritic cells. Immunopharmacol. Immunotoxicol., 2010, Vol. 32, nr 1, Arkusz J., Stępnik M., Sobala W., Dastych J.: Prediction of the contact sensitizing potential of chemicals using analysis of gene expression changes in human THP-1 monocytes. Toxicol. Lett., 2010, Vol. 199, nr 1, Dudarewicz A., Toppila E., Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Śliwińska- -Kowalska M.: The influence of selected risk factors on the hearing threshold level of noise exposed employees. Arch. Acoust., 2010, Vol. 35, nr 3, Elsler D., Rydlewska I., Taylor T.N.: A review of case studies evaluating economic incentives to promote occupational safety and health. Scand. J. Work Environ. Health, 2010, Vol. 36, nr 4, Faupel-Badger J.M., Pepłońska B., Figueroa J.D.: Prolactin serum levels and breast cancer: relationships with risk factors and tumor characteristics among pre- and postmenopausal women in a population-based case-control study from Poland. Br. J. Cancer, 2010, Vol. 103, nr 7, Figueroa J.D., Pepłońska B., Sherman M.E.: Expression of TGF beta signaling factors in invasive breast cancers: relationships with age at diagnosis and tumor characteristics. Breast Cancer Res. Treat., 2010, Vol. 121, nr 3, Forchhammer L., Stępnik M., Palus J., Moller P.: Variation in the measurement of DNA damage by comet assay measured by the ECVAG inter-laboratory validation trial. Mutagenesis, 2010, Vol. 25, nr 2, * W opisach bibliograficznych wymieniono pierwszego i ostatniego autora oraz osoby z afiliacją IMP. 83

84 Działalność naukowo-badawcza 9. Gaudet M.M., Szeszenia-Dąbrowska N., Hashibe M.: Body mass index and risk of head and neck cancer in a pooled analysis of case-control studies in the International Head and Neck Cancer Epidemiology (INHANCE) Consortium. Int. J. Epidemiol., 2010, Vol. 39, nr 4, Gaudet M.M., Pepłońska B., Garcia-Closas M.: No association between FTO or HHEX and endometrial cancer risk. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev., 2010, Vol. 19, nr 8, Gralewicz S., Świercz R., Lutz P., Wiaderna D., Wąsowicz W.: Effects of stress pretreatment on the dynamics of blood cholinesterase activity after exposure to an organophosphorus pesticide in the rat. Ann. Agric. Environ. Med., 2010, Vol. 17, nr 1, Heck J.E., Szeszenia-Dąbrowska N., Boffetta P.: Occupation and renal cell cancer in Central and Eastern Europe. Occup. Environ. Med., 2010, Vol. 67, nr 1, Hosgood H.D., Szeszenia-Dąbrowska N., Lan Q.: In-home coal and wood use and lung cancer risk: a pooled analysis of the International Lung Cancer Consortium. Environ. Health Perspect., 2010, Vol. 118, nr 12, Jakubowski M., Czerczak S.: A proposal for calculating occupational exposure limits for volatile organic compounds acting as sensory irritants on the basis of their physicochemical properties. J. Occup. Environ. Hyg., 2010, Vol. 7, nr 7, Johansson C.,... Palus J., Stępnik M.,... Moller L.: An ECVAG trial on assessment of oxidative damage to DNA measured by the comet assay. Mutagenesis, 2010, Vol. 25, nr 2, Khurana V.G., Bortkiewicz A., Ahonen M.: Epidemiological evidence for a health risk from mobile phone base stations. Int. J. Occup. Environ. Health, 2010, Vol. 16, nr 3, Kieć-Świerczyńska M., Kręcisz B., Chomiczewska D., Świerczyńska- -Machura D., Pałczyński C.: Occupational allergic contact dermatitis caused by basil (Ocimum basilicum). Contact Dermatitis, 2010, Vol. 63, nr 6, Kupczewska-Dobecka M., Jakubowski M., Czerczak S.: Calculating the dermal flux of chemicals with OELs based on their molecular 84

85 Dorobek publikacyjny structure: an attempt to assign the skin notation. Environ. Toxicol. Pharmacol., 2010, Vol. 30, nr 2, Lips E.H., Szeszenia-Dąbrowska N., Brennan P.: Association between a 15q25 gene variant, smoking quantity and tobacco related cancers among individuals. Int. J. Epidemiol., 2010, Vol. 39, nr 2, Lissowska J., Szeszenia-Dąbrowska N., Boffetta P.: Family history and lung cancer risk: international multicentre case-control study in Eastern and Central Europe and meta-analyses. Cancer Causes Control, 2010, Vol. 21, nr 7, Lubin J.H., Szeszenia-Dąbrowska N., Hayes R.B.: Body mass index, cigarette smoking, and alcohol consumption and cancers of the oral cavity, pharynx, and larynx: modeling odds ratios in pooled case-control data. Am. J. Epidemiol., 2010, Vol. 171, nr 12, Mamont-Cieśla K., Olszewski J., Żebrowski A.: Intercomparison of radon CR-39 detector systems conducted in CLOR's calibration chamber. Nukleonika, 2010, Vol. 55, nr 4, Marron M., Szeszenia-Dąbrowska N., Hashibe M.: Cessation of alcohol drinking, tobacco smoking and the reversal of head and neck cancer risk. Int. J. Epidemiol., 2010, Vol. 39, nr 1, Mirabello L., Pepłońska B., Savage A.: Leukocyte telomere length in a population-based case-control study of ovarian cancer: a pilot study. Cancer Causes Control, 2010, Vol. 21, nr 1, Moore L.E., Szeszenia-Dąbrowska N., Gromiec J., Rothman N.: Occupational trichloroethylene exposure and renal carcinoma risk: evidence of genetic susceptibility by reductive metabolism gene variants. Cancer Res., 2010, Vol. 70, nr 16, Olsson A.C., Szeszenia-Dąbrowska N., Boffetta P.: Occupational exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons and lung cancer risk: a multicenter study in Europe. Occup. Environ. Med., 2010, Vol. 67, nr 2, Parazzini M., Śliwińska-Kowalska M., Zmyślony M., Ravazzani P.: Absence of short-term effects of UMTS exposure on the human auditory system. Radiat. Res., 2010, Vol. 173, nr 1,

86 Działalność naukowo-badawcza 28. Pawlaczyk-Łuszczyńska M., Dudarewicz A., Zamojska M., Śliwińska-Kowalska M.: Hearing ability in orchestral musicians. Arch. Acoust., 2010, Vol. 35, nr 4, Pepłońska B., Szeszenia-Dąbrowska N., Gromiec J.P., Brzeźnicki S. Blair A.: Occupational exposure to organic solvents and breast cancer in women. Occup. Environ. Med., 2010, Vol. 67, nr 11, Piotrowski A., Sobala W., Kuczkowski K.M.: Coagulation abnormalities and severe intraventricular hemorrhage in extremely low birth weight infants. J. Matern. Fetal Neonatal Med., 2010, Vol. 23, nr 7, Rydzyński K., Kopias J.A.: Main European models of workers' health protection. Ind. Health, 2010, Vol. 48, nr 6, Samoliński B., Pałczyński C.: [Standards of nasal provocation tests]. Post. Dermatol. Alergol., 2010, T. 27, nr 3, Soucek P., Gromadzińska J., Vodickova L.: Polymorphisms in metabolizing enzymes and the risk of head and neck squamous cell carcinoma in the Slavic population of the Central Europe. Neoplasma, 2010, Vol. 57, nr 5, Szymańska K., Szeszenia-Dąbrowska N., Brennan P.: TP53, EGFR, and KRAS mutations in relation to VHL inactivation and lifestyle risk factors in renal-cell carcinoma from Central and Eastern Europe. Cancer Lett., 2010, Vol. 293, nr 1, Takaro T.K., Rydzyński K., Tarkowski S., Zavariz C.: Scientists appeal to Quebec Premier Charest to stop exporting asbestos to the developing world. Int. J. Occup. Environ. Health, 2010, Vol. 16, nr 2, Tekle M., Gromadzińska J., Brismar K.: Plasma levels of insulin- -like growth factor-i, insulin-like growth factor binding protein-1, coenzyme Q10 and vitamin E in female populations from Poland, Serbia and Sweden. Environ. Int., 2010, Vol. 36, nr 2, Timpson N.J., Szeszenia-Dąbrowska N., Smith G.D.: Can lactase persistence genotype be used to reassess the relationship between renal cell carcinoma and milk drinking? Potentials and problems in the application of Mendelian randomization. Cancer Epidemiol. Biomarkers Prev., 2010, Vol. 19, nr 5,

87 Dorobek publikacyjny 38. Tobacco and Genetics Consortium, Szeszenia-Dąbrowska N., Sullivan P.F.: Genome-wide meta-analyses identify multiple loci associated with smoking behavior. Nat. Genet., 2010, Vol. 42, nr 5, Truong T., Szeszenia-Dąbrowska N., Hung R.J.: International Lung Cancer Consortium: coordinated association study of 10 potential lung cancer susceptibility variants. Carcinogenesis, 2010, Vol. 31, nr 4, Trzcinka-Ochocka M., Jakubowski M., Szymczak W., Janasik B., Brodzka R.: The effects of low environmental cadmium exposure on bone density. Environ. Res., 2010, Vol. 110, nr 3, Urbaniak M., Zieliński M., Wesołowski W.: Transport of polychlorinated biphenyls in urban cascade reservoirs: levels, sources and correlation to the environmental conditions. Pol. J. Environ. Stud., 2010, Vol. 19, nr 1, Urbaniak M., Zieliński M., Ligocka D., Zalewski M. : A comparative analysis of selected persistent organic pollutants (POPs) in reservoirs of different types of anthropopression Polish and Ethiopian studies. Fresenius Environ. Bull., 2010, Vol. 19, nr 11a, Wiszniewska M., Zgorzelska-Kowalik J., Nowakowska-Świrta E., Pałczyński C., Walusiak-Skorupa J.: Cross-reactive carbohydrate determinants in diagnostics of occupational allergy preliminary results. Allergy, 2010, Vol. 65, nr 5, Yang H.P., Pepłońska B., Garcia-Closas M.: Active and passive cigarette smoking and the risk of endometrial cancer in Poland. Eur. J. Cancer, 2010, Vol. 46, nr 4, Yang H.P., Pepłońska B., Garcia-Closas M.: Common genetic variation in the sex hormone metabolic pathway and endometrial cancer risk: pathway-based evaluation of candidate genes. Carcinogenesis, 2010, Vol. 31, nr 5,

88 6. EKSPERTYZY, OPINIE, ORZECZENIA Wykonane w 2010 roku opracowania dla potrzeb Ministerstwa Zdrowia, Inspekcji Sanitarnej, służby medycyny pracy, sądów, prokuratury, podmiotów gospodarczych dotyczyły m.in.: diagnostyki i orzecznictwa w zakresie chorób zawodowych oraz kwalifikacji do pracy, pomiarów pola elektromagnetycznego dla celów bezpieczeństwa i higieny pracy, oceny narażenia zawodowego na szkodliwe czynniki biologiczne, oceny narażenia radiacyjnego w miejscu pracy, oznaczeń stężeń włókien azbestu w próbkach powietrza oraz próbkach materiałów, oceny narażenia zawodowego na pyły przemysłowe, oznaczeń toksyn w ślinie i w moczu, badań produktów leczniczych i wyrobów medycznych o dopuszczalności do stosowania u ludzi. Jednostka organizacyjna Ekspertyzy, opinie, orzeczenia (n) Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego 167 Zakład Toksykologii i Karcerogenezy 2 Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia Zakład Psychologii Pracy 85 Zakład Zagrożeń Fizycznych 17 Klinika Chorób Zawodowych i Toksykologii Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP 380 Zakład Ochrony Radiologicznej 80 Razem 3 986

89

90

91 1. AKREDYTACJA W IMP akredytację posiadają laboratoria: Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego, Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia, Zakładu Zagrożeń Fizycznych, Zakładu Ochrony Radiologicznej. Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego Zakres akredytacji Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego (certyfikat nr AB 215) obejmuje następujące badania: w Pracowni Higieny Pracy w Pracowni Monitoringu Biologicznego a) pobieranie próbek krwi, b) oznaczanie kadmu i ołowiu we krwi, c) oznaczanie selenu w surowicy/osoczu. a) pobieranie próbek powietrza, b) oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy: rozpuszczalników organicznych, metali, formaldehydu i glutaralu, tlenku diazotu, anestetyków halogenowych, wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, izocjanianów, c) identyfikacja rozpuszczalników organicznych w wyrobach przemysłu chemicznego.

92 systemy zarządzania jakością w laboratoriach w Laboratorium Badawczo-Pomiarowym Organicznych Zanieczyszczeń Środowiska a) oznaczanie kotyniny w próbkach śliny i moczu, b) oznaczanie polichlorowanych bifenyli w próbkach gleby, lotnego popiołu i osadów, c) oznaczanie zawartości polichlorowanych dibenzo-p-dioksyn i dibenzofuranów i polichlorowanych bifenyli w próbkach mleka ludzkiego, mleka krowiego, mleka liofilizowanego i odżywek mlecznych. Zakład Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia Zakres akredytacji Pracowni Aerozoli Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia (certyfikat nr AB 497) obejmuje oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy: a) pyłu całkowitego, b) pyłu respirabilnego, c) włókien azbestu, d) wolnej krystalicznej krzemionki, e) włókien mineralnych. Zakład Zagrożeń Fizycznych Zakres akredytacji Pracowni Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych (certyfikat nr AB 328) obejmuje pomiary w środowisku pracy: a) hałasu słyszalnego, b) hałasu infradźwiękowego, c) hałasu ultradźwiękowego, d) drgań ogólnych, e) drgań miejscowych. 92

93 AKREDYTACJA Zakład Ochrony Radiologicznej Zakres akredytacji Zakładu Ochrony Radiologicznej (certyfikat nr AB 327) obejmuje następujące badania: w Pracowni Oceny Narażenia Zawodowego a) pomiar dawki ekwiwalentnej promieniowania fotonowego, b) pomiar dawki równoważnej na ręce od pro - mieniowania jonizującego rentgenowskiego i gamma przy użyciu dozymetru palcowego. w Laboratorium Wzorców Wtórnych a) pomiar powierzchniowej gęstości śladów od promieniowania alfa za pomocą otwartego dozymetru pasywnego z detektorem śladowym, b) pomiar ekspozycji na promieniowanie alfa za pomocą zamkniętego dozymetru pasywnego z detektorem śladowym. w Pracowni Zagrożeń Elektromagnetycznych a) pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w środowisku pracy, b) pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego oraz gęstości mocy mikrofalowej w środowisku ogólnym. Zakres akredytacji Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej (certyfikat nr AP 075) obejmuje wzorcowania przyrządów dozymetrycznych do pomiaru: 93

94 systemy zarządzania jakością w laboratoriach a) stężenia aktywności radonu w powietrzu, b) dawki i mocy dawki promieniowania fotonowego, c) dawki promieniowania fotonowego i gamma. 94

95 2. Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW) Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP posiada Zezwolenie nr GIF-IW-N-4001/31/08 na wykonywanie badań biologicznych w za kresie pirogenności, toksyczności, aktyw ności hemolizy, działania drażniącego i uczulającego, reaktywności śródskórnej produktów leczniczych i weterynaryjnych. Zezwolenie jest potwierdzeniem zgodności systemu zarządzania w Laboratorium z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW). W celu spełnienia wymagań Zasad Dobrej Praktyki Wytwarzania w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP prowadzono działalność zmierzającą do utrzymania i doskonalenia system zarządzania, w tym: opracowano nowe wydania 4 procedur dotyczących systemu zarządzania i działalności badawczej. Biuro Zapewnienia Jakości przeprowadziło także audyt Laboratorium, audyty sprawozdań z badań wykonanych w Laboratorium, udzielało bieżących konsultacji oraz przeprowadziło szkolenia stanowiskowe pracowników.

96 3. Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) Pracownia Toksykologii Molekularnej Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy posiada uprawnienia do wykonywania badań zgodnie z kryteriami DPL w zakresie cytotoksyczności podstawowej oraz działania genotoksycznego/mutagennego substancji chemicznych z zastosowaniem technik in vitro (Certyfikat Nr 1/2009/DPL). W 2010 roku w Pracowni Patologii Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy podjęto działania zmierzające do rozszerzenia upraw - nień DPL na badania patomorfologiczne tkanek zwierząt doświadczalnych eksponowanych na substancje chemiczne. W tym celu opracowano 18 nowych standardowych procedur operacyjnych oraz wystąpiono z wnioskiem o uzyskanie certyfikatu DPL na te badania. W wyniku audytu przeprowadzonego przez Biuro do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, utrzymano dotychczasowy certyfikat DPL do prowadzenia badań cytotoksyczności w Pracowni Toksykologii Molekularnej, a Pracownia Patologii uzyskała nowy certyfikat DPL do wykonywania badań histopatologicznych (Certyfikat Nr 1/2011/DPL).

97 4. Badania biegłości Instytut Medycyny Pracy prowadził działania na rzecz laboratoriów badań środowiskowych działających na terenie kraju, dotyczące spełnienia określonych wymagań akredytacji przez te laboratoria. Do działań tych należy zaliczyć zorganizowanie i przeprowadzenie badań biegłości (porównań międzylaboratoryjnych) dla tych laboratoriów. Jednostki organizacyjne Instytutu prowadzą badania biegłości (porównania międzylaboratoryjne) zgodnie z wymaganiami przewodnika ISO/ /IEC nr 43:1997 Badanie biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne, dla następujących rodzajów badań: PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI DLA LABORATORIÓW WYKONUJĄCYCH ANALIZY CZYNNIKÓW CHEMICZNYCH W ŚRODOWISKU PRACY Organizatorem programu jest Pracownia Higieny Pracy Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego. PROGRAM PORÓWNAŃ MIĘDZYLABORATORYJNYCH W ZAKRESIE OZNACZANIA WOLNEJ KRYSTALICZNEJ KRZEMIONKI W PYŁACH PRZEMYSŁOWYCH Organizatorem programu jest Pracownia Aerozoli Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia. PROGRAM BADAŃ BIEGŁOŚCI POPRZEZ PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNE W ZAKRESIE POMIARÓW HAŁASU W ŚRODOWISKU PRACY Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych. PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNE I BADANIA BIEGŁOŚCI W ZAKRESIE POMIARÓW PÓL ELEKTROMAGNETYCZNYCH Organizatorem badań jest Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej.

98 systemy zarządzania jakością w laboratoriach MIĘDZYLABORATORYJNE BADANIA PORÓWNAWCZE POMIARU GŁÓWNYCH PARAMETRÓW FIZYCZNYCH REJESTROWANYCH PRZEZ SPRZĘT DO KONTROLI MAMMOGRAFICZNEJ, STOMATOLOGICZNEJ I KONWENCJONALNEJ APARATURY RENTGENOWSKIEJ Organizatorem badań jest Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej. Laboratoria IMP brały udział z bardzo dobrymi lub dobrymi wynikami w następujących badaniach biegłości/porównaniach międzylaboratoryjnych: GERMAN EXTERNAL QUALITY ASSESSMENT SCHEME ZORGANIZOWANYM PRZEZ GERMAN SOCIETY OF OCCUPATIONAL AND ENVIRONMENTAL MEDICINE (NIEMCY) Program obejmuje oznaczania metali we krwi, moczu, surowicy w zakresie stężeń stwierdzanych w narażeniu środowiskowym i zawodowym. W programie uczestniczyła Pracownia Monitoringu Biologicznego Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego. UNITED KINGDOM NATIONAL EXTERNAL QUALITY ASSESSMENT SCHEMES ZORGANIZOWANYM PRZEZ UK NEQAS, WOLFSON EQA LABORATORY (WieLKa BRYTANIA) Program obejmuje oznaczania ołowiu i kadmu we krwi. W programie uczestniczyła Pracownia Monitoringu Biologicznego Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego. PROGRAMA INTERLABORATORIOS DE CONTROL DE CALIDAD ZORGANIZOWANYM PRZEZ INSTITUTO NACIONAL DE SEGURIDAD E HIGIENE EN EL TRABAJO (HISZPANIA) Program obejmuje oznaczania następujących substancji chemicznych w środowisku pracy: benzenu, toluenu, m-ksylenu i trichloroetanu. W programie uczestniczyła Pracownia Higieny Pracy Zakładu Bezpieczeństwa Chemicznego. 98

99 badania biegłości WORKPLACE ANALYSIS SCHEME FOR PROFICIENCY ZORGANIZOWANYM PRZEZ THE HEALTH AND SAFETY LABORATORY (WIELKA BRYTANIA) Program obejmuje oznaczania α-kwarcu na filtrach membranowych. W programie uczestniczyła Pracownia Aerozoli Zakładu Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia. PORÓWNANIA MIĘDZYLABORATORYJNE W ZAKRESIE POMIARÓW DAWEK PROMIENIOWANIA FOTONOWEGO ORGANIZOWANYCH PRZEZ CHIYODA TECHNOL CORPORATION (JAPONIA) W porównaniach uczestniczyła Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Zakładu Ochrony Radiologicznej. Porównania międzylaboratoryjne w zakresie ekspozycji na radon z zastosowaniem dozymetru z detektorem śladowym CR-39 organizowanych przez National Institute of Radiological Science (Japonia) W porównaniach uczestniczyła Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Zakładu Ochrony Radiologicznej. HEALTHCONTROL & UK NEQAS THERAPEUTIC DRUGS SCHEME ORGANIZOWANYM PRZEZ DEPARTMENT OF PHARMACOLOGY, THERAPEUTICS & TOXICOLOGY UNIVERSITY OF WALES COLLEGE OF MEDICINE (WIELKA BRYTANIA) Program obejmuje kontrolę leków, alkoholu etylowego i karboksyhemoglobiny. W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej. STICHTING KWALITEITSBEWAKING MEDISCHE LABORATORIUMDIAGNOSTIEK EXTERNAL QUALITY ASSESSMENT SCHEME, SKML EQAS (HOLANDIA) Program obejmuje kontrolę środków uzależniających. W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej. 99

100

101

102

103 1. Bazy faktograficzne Baza ITOX centralny bank informacji o preparatach chemicznych dostępnych w Polsce. W bazie gromadzone są następujące rodzaje dokumentów: karty związków chemicznych (w tym leków) uwzględniających takie dane jak: synonimy, właściwości fizykochemiczne, postać handlową, zastosowanie, normatywy higieniczne, działanie toksyczne i objawy zatrucia, pomoc przedlekarską i postępowanie lekarskie w ostrych zatruciach u dorosłych i dzieci, karty roślin i grzybów trujących, karty preparatów chemicznych (pestycydów) zawierających takie dane jak: nazwę handlową preparatu, nazwę i adres producenta, skład chemiczny, właściwości fizykochemiczne w tym postać i barwę preparatu, informacje dotyczące zastosowania, opakowania, klasy toksyczności, karty innych preparatów chemicznych będących w powszechnym użyciu. Baza jest wykorzystywana przez pracowników Krajowego Centrum Informacji Toksykologicznej i lekarzy Oddziału Toksykologii IMP w Łodzi do udzielania porad osobom prywatnym, służbom związanym z kontrolą warunków pracy oraz innym instytucjom. w zakresie: informacji o zagrożeniach występujących w życiu codziennym, informacji dotyczących kontroli zagrożeń w środowisku pracy, informacji o toksyczności, składzie chemicznym preparatu, omówienia postępowania leczniczego, zaleceń odnośnie do miejsca leczenia zatrutego pacjenta, zaleceń odnośnie do wykonania analiz toksykologicznych i diagnostyki. Obecnie baza ITOX zawiera dokumentów (ok. 400 tys. haseł wyszukiwawczych). W 2010 roku do bazy wprowadzono 600 nowych kart preparatów i zaktualizowano 35 dokumentów.

104 INFORMACJA NAUKOWA, BAZY DANYCH, KRAJOWE REJESTRY DANYCH Baza STAT w bazie gromadzone są dane o pacjentach leczonych na Oddziale Toksykologii Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Baza zawiera między innymi informacje o przyczynie zatrucia (nazwa czynnika toksycznego), rodzaju zatrucia, dane o metodach leczenia oraz wyniku leczenia. Baza INF w bazie gromadzone są protokoły z toksykologicznych informacji telefonicznych udzielonych przez lekarzy toksykologów z IMP w Łodzi, dotyczących zatrutych pacjentów, leczonych w innych placówkach służby zdrowia. Baza zawiera dane o pacjencie (wiek, płeć), rodzaju zatrucia, nazwę preparatu, drogi narażenia i objawy zatrucia. W 2010 roku do baz STAT i INF wprowadzono ogółem 4052 ankiety. Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego od 1998 roku bierze udział w projekcie Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (International Chemical Safety Cards ICSC). Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem trzech organizacji międzynarodowych: Międzynarodowej Organizacji Pracy, Światowej Organizacji Zdrowia i Programu Narodów Zjednoczonych ds. ochrony Środowiska wspieranym finansowo i technicznie przez Komisję Unii Europejskiej. W ramach realizacji tematu w 2010 r. opracowano Karty dla związków chemicznych o numerach CAS: ; ; ; ; ; ; Karty są dostępne przez Internet ze stron: ILO, IPCS, NIOSH. ILO (Międzynarodowa Organizacja Pracy) IPCS (Międzynarodowy Program Bezpieczeństwa Chemicznego) NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health) Dokumentacje NDS i NDN W 2010 r. opracowano 14 dokumentacji wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy w aspekcie obligatoryjnej listy Unii Europejskiej oraz przekazano wnioski wdrożeniowe do Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Opracowane dokumentacje zostały przygotowane do publikacji w wydawnictwie Międzyresortowej Komisji Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. 104

105 BAZY faktograficzne Dokumentacje dla 7 substancji chemicznych spośród 14 opracowanych przedstawiono na posiedzeniach Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN w 2010 r.: 3,7-dimetylookta-2,6-dienal, eter bis(2-metoksyetylowy), kadm i jego związki nieorganiczne, kwas akrylowy, chlorek benzoilu, tetra metylosukcynonitryl oraz 4,4 -tiobis(6-tert-butylo-3-metylofenol). Dla wszystkich omawianych 14 substancji chemicznych przygotowano wnioski wdrożeniowe, które przekazano Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Dla każdej substancji opracowano zakres badań wstępnych i okresowych, częstotliwość badań okresowych oraz przeciwwskazania lekarskie do zatrudnienia. 105

106 2. Bazy bibliograficzne i repozytoria Baza MEDIP bibliograficzna baza istniejąca od 1990 r. Bazę opracowywano na podstawie zgromadzonych w Bibliotece IMP dokumentów z zakresu medycyny pracy, toksykologii, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy oraz ochrony środowiska. Baza obejmuje lata i zawiera dokumentów bibliograficznych. Baza MEDIP-2000 baza utworzona w 2000 r. jest kontynuacją bazy MEDIP. Gromadzi dane bibliograficzne pochodzące w przeważającej części z artykułów polskich. Obejmuje lata i zawiera obecnie rekordów. W roku 2010 wprowadzono do bazy 2066 dokumentów. Baza aktualizowana jest raz w miesiącu. Bazy obejmują następujący zakres tematyczny prac: higiena i bezpieczeństwo pracy, ocena środowiska pracy przy narażeniu na czynniki chemiczne, fizyczne oraz pyły, metody oznaczania i pomiary czynników szkodliwych, toksykologia przemysłowa i środowiskowa, ocena wpływu środowiska pracy i środowiska naturalnego na stan zdrowia, zatrucia substancjami chemicznymi i lekami, diagnostyka i terapia chorób związanych z warunkami pracy, badania epidemiologiczne, fizjologia, psychologia i ergonomia pracy, organizacja ochrony zdrowia w przemyśle, skażenie środowiska naturalnego i jego skutki. Baza PUB zawiera opisy bibliograficzne publikacji pracowników IMP od 1972 roku. Obecnie w bazie znajduje się 7721 dokumentów, w ro - ku 2010 wprowadzono do bazy 287 rekordów. Aktualizowana jest na bieżąco. Baza NAUKA zawiera opisy bibliograficzne prac doktorskich i habilitacyjnych pracowników IMP oraz prac obronionych w Instytucie, znajdu-

107 BAZY BIBLIOGRAFICZNE I REPOZYTORIA jących się w księgozbiorze. Obejmuje dokumenty od 1960 roku. Obecnie baza zawiera 241 dokumentów. Aktualizowana jest na bieżąco. Repozytorium ECNIS (Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility) gromadzi informacje o publikacjach i pełne teksty dokumentów z zakresu uwarunkowań i metod zapobiegania nowotworom pochodzenia środowiskowego. W 2010 roku opracowano i wprowadzono 60 opisów publikacji wraz z metadanymi informującymi o pełnych tekstach na serwerze wydawcy lub o archiwizowaniu pełnego tekstu w zasobach repozytorium. Obecnie Repozytorium ECNIS zawiera 443 rekordy w dwóch kolekcjach tematycznej i adnotowanej. 107

108 3. Krajowe rejestry danych Centralny Rejestr Chorób Zawodowych tworzony w Zakładzie Epidemiologii Środowiskowej. Rejestracja chorób zawodowych prowadzona jest we współpracy z Głównym Inspektoratem Sanitarnym (GIS). Baza danych założona została w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi w 1971 roku. W 1999 roku przekształcono ją w Centralny Rejestr Chorób Zawodowych. Celem Rejestru jest zbieranie i przetwarzanie danych dotyczących stwierdzonych chorób zawodowych oraz analiza epidemiologiczna sytuacji w tym zakresie. Dokumentem źródłowym jest Karta stwierdzenia choroby zawodowej, wypełniana i przesyłana do Instytutu przez stacje sanitarno-epidemiologiczne dla każdego stwierdzonego w kraju przypadku choroby zawodowej. Aktualnie w Rejestrze zgromadzono dane o po - nad 298 tys. przypadków chorób zawodowych. Baza danych Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych jest podstawą monitorowania sytuacji w zakresie zapadalności na te choroby, ich struktury oraz corocznej ana lizy zjawiska. Zadania te są realizacją, nałożonego przez Kodeks pracy (art. 37) na Ministerstwo Zdrowia, obowiązku dokumentowania chorób zawodowych i ich skutków, a także prowadzenia rejestru. Całość zagadnień związanych z chorobami zawodowymi występującymi w Polsce, w tym także zobowiązanie IMP do utworzenia i prowadzenia Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych reguluje Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r., w sprawie chorób zawodowych (DzU z 2009 r. nr 105, poz. 869) oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 sierp - nia 2002 r. w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (DzU z 2002 r. nr 132, poz. 1121). Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych i analiz występowania chorób zawodowych w Polsce zgodne jest z Rozporządzeniem Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie statystyk Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Od 2003 r. polskie dane o chorobach zawodowych są włączone do statystyki europejskiej i corocznie przesyłane do EUROSTAT-u zgodnie z obowiązującą w tym systemie metodyką. Monitorowanie zapadalności na choroby zawodowe pozwala na ocenę trendów zachorowalności. Śledzenie trendów zapadalności umożliwia osobom odpowiedzialnym za ochronę zdrowia pracujących podejmo-

109 KRAJOWE REJESTRY DANYCH wanie działań prewencyjnych na określonych stanowiskach pracy. Wzrost zapadalności na określone patologie (przykładem jest wirusowe zapalenie wątroby czy też choroby narządu głosu) jest sygnałem do podejmowania programów profilaktycznych. W 2010 roku kontynuowane było monitorowanie zapadalności na choroby zawodowe. Monitoring jest prowadzony w Centralnym Rejestrze Cho rób Zawodowych na podstawie Kart stwierdzenia choroby zawodo - wej przesyłanych przez stacje sanitarno-epidemiologiczne z terenu całego kraju. W 2009 roku stwierdzono w Polsce 3146 przypadków chorób zawodowych (o 400 mniej niż w roku poprzednim). Współczynnik zapadalności wynosił 29,9 na 100 tys. zatrudnionych. Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe kształtowały głównie: choroby zakaźne lub pasożytnicze, pylice płuc, przewlekłe choroby narządu głosu, i obustronny trwały ubytek słuchu, stanowiły one w sumie 76,5% stwierdzonych przypadków. Większość (92,7%) stwierdzonych chorób zawodowych, powstała po mini - mum 10-letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy. Zachorowania na choroby zawodowe wśród mężczyzn stanowiły 60,6% wszystkich stwierdzonych przypadków. Niemal połowę przypadków chorób zawodowych (49,5%) stwierdzono poza przemysłem. Najwyższe wartości współczynnika odnotowano w następujących sekcjach gospodarki narodowej (wg PKD): rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (451,4), górnictwo węgla i wydobywanie (297,5), edukacja (49,8), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (34,5) oraz przetwórstwo przemysłowe (26,9). Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych tworzony w Zakładzie Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia. Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych w miejscu pracy (KRCB) oraz Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych (KPI) funkcjonują w Instytucie od 2005 r. KPI prowadzi działalność konsultacyjno-edukacyjną wspomagającą zainteresowane podmioty w ocenie ekspozycji i szacowaniu ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy, planowaniu i realizacji działań profilaktycznych w związku z tymi zagrożeniami oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biologicznych. 109

110 INFORMACJA NAUKOWA, BAZY DANYCH, KRAJOWE REJESTRY DANYCH KRCB gromadzi, a następnie okresowo analizuje informacje od pracodawców o zamierzonym użyciu czynników biologicznych w procesach pracy w celach naukowo-badawczych, przemysłowych lub diagnostycznych. Na dzień 10 grudnia 2010 r. w Polsce w KRCB było zarejestrowa - nych 420 zakładów pracy stosujących czynniki biologiczne (w celach naukowo-badawczych 69, przemysłowych 30, diagnostycznych 321). Blisko 75% wszystkich zgłoszeń pochodzi od medycznych laboratoriów diagnostycznych (publicznych i prywatnych). Ogółem zarejestrowano 3226 pracowników narażonych na czynniki biologiczne, w tym 2967 kobiet (92%) i 256 mężczyzn (8%). W KRCB zgłoszono narażenie na 209 czynników: 186 jest zakwalifikowanych do 2. grupy zagrożenia, 23 należy do 3. grupy zagrożenia, z czego 16 jest dodatkowo oznakowanych jako czynniki, które nie przenoszą się drogą oddechową, a więc stanowią mniejsze zagrożenie dla narażonych pracowników. Krajowy System Informowania o Kosmetykach tworzony w Zakładzie Bezpieczeństwa Chemicznego. Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 11 czerwca 2002 roku Instytut Medycyny Pracy w Łodzi został powołany do prowadzenia Krajowego Systemu Informowania o Kosmetykach. Działalność tę podjęto w czerwcu 2002 roku w Krajowym Centrum Informacji Toksykologicznej IMP w Łodzi. Do zadań Krajowego Systemu Informowania o Kosmetykach wprowadzanych do obrotu na terenie Polski należy gromadzenie danych o kosmetyku i informacji o przypadkach zachorowań spowodowanych użyciem tego kosmetyku. Producent kosmetyków ma obowiązek przekazania do Krajowego Systemu formularza zawierającego dane o kosmetyku, wypełnionego zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 25 maja 2004 r. (DzU nr 138, poz. 1471) Pracownicy KSIK sprawdzają, czy formularz zawierający dane o kosmetyku został wypełniony zgodnie z ustawą i czy przekazany do rejestracji preparat spełnia definicję kosmetyku zgodnie z art. 2, ust. 1 ustawy o kosmetykach. Dopiero po dokonaniu weryfikacji dokument jest rejestrowany. Dokumentacja prowadzona jest w formie rejestrów, na które składają się odrębne zestawy przesłanych formularzy danych o kosmetykach i o stwierdzonych przypadkach zachorowań spowodowanych użyciem kosmetyków oraz w formie komputerowych baz 110

111 KRAJOWE REJESTRY DANYCH danych. Dane z formularzy zgłoszeniowych wprowadzane są do komputerowych baz danych PROD oraz bazy internetowej Centralnego Rejestru Kosmetyków. Do zadań w ramach działalności administrowania systemem informowania o kosmetykach należy: udzielanie telefonicznych informacji związanych z procedurą rejestracji kosmetyku, zgodną z ustawą o kosmetykach i rozporządzeniami wykonawczymi, szkolenie pracowników Państwowej Inspekcji Sanitarnej, archiwizacja i ewidencjonowanie dokumentacji dotyczącej systemu rejestracji kosmetyków. Internetowa baza danych, tzw. Centralny Rejestr Kosmetyków przeznaczona jest dla organów Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Inspektorzy korzystają z bazy na podstawie hasła i identyfikatora. Centralny Rejestr Danych o Narażeniu na Substancje, Preparaty, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym tworzony w Zakładzie Bezpieczeństwa Chemicznego. Od 1999 r. w IMP w Łodzi prowadzony jest Centralny Rejestr Czynników Rakotwórczych. Są w nim gromadzone dane o stanowiskach pracy, na których pracownicy są narażeni na czynniki rakotwórcze (a obecnie także mutagenne) znajdujące się w prawnie obowiązujących wykazach tych czynników. Aktualnie podstawą prawną jest Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy będące wypełnieniem delegacji zawartej w art. 222, par. 3. Kodeksu pracy. Zbierane informacje są w IMP weryfikowane i corocznie opracowywane są analizy zbiorcze wykorzystywane zarówno do celów statystycznych, jak i do celów wspomagania procesów decyzyjnych w zarządzaniu ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na substancje i preparaty rakotwórcze lub mutagenne. Zgodnie z określonym w ww. rozporządzeniu trybem zbierania danych w 2010 r. w centralnym rejestrze były gromadzone dane za 2009 rok. Informacje o występowaniu czynników rakotwórczych w środowisku pracy po weryfikacji szczegółowo przeanalizowano zarówno w odniesieniu do całego kraju, jak i w ujęciu wojewódzkim, dla poszczególnych grup czynników oraz dla 5 wytypowanych substancji, pyłu drewna twardego i procesów technologicznych związanych z narażeniem na WWA. W Polsce w 2009 r. 111

112 INFORMACJA NAUKOWA, BAZY DANYCH, KRAJOWE REJESTRY DANYCH zgłoszono występowanie na stanowiskach pracy 270 substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym występujących w 2557 zakładach pracy liczba osobonarażeń wyniosła prawie 169 tys. Narażenie na promieniowanie jonizujące zgłosiło 1310 zakładów pracy wykazano ponad 120 tys. osób narażonych. Narażenie prawie 15 tys. osób na procesy technologiczne zgłosiło 788 zakładów pracy. Ponadto opracowano zestawienie niezbędnych zmian wykazu substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagennym oraz aktualizację zaproponowanego w poprzednich latach podziału substancji węglo- i ropopochodnych na grupy. Dostosowanie wykazu substancji o działaniu rakotwórczym lub mutagennym do obowiązującego aktualnie ustawodawstwa w obszarze chemikaliów wymaga uzupełnienia wykazu o 93 nowe pozycje oraz wprowadzenia zmian w 408 z 819 obecnie znajdujących się w wykazie substancji. Należy wprowadzić możliwość rejestracji narażenia na grupy substancji węglo- i ropopochodnych o zbliżonym składzie i czynniku przyczynowym ich działania rakotwórczego, co ułatwi znacznie pracodawcom prowadzenie rejestru w przypadku narażenia pracownika na mieszaniny tych sub stancji. Wyodrębniono 4 grupy węglopochodnych i 12 grup ropo - pochodnych. 112

113

114

115 1. Działalność wydawnicza Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi wydaje i rozpowszechnia w kraju i za granicą czasopisma oraz książki o tematyce związanej z ochroną zdrowia pracujących, takiej jak epidemiologia, higiena pracy, toksykologia doświadczalna i środowiskowa, zagrożenia chemiczne i pyłowe, bezpieczeństwo chemiczne, audiologia, alergologia, ergonomia i psychologia pracy, organizacja pracy, ekonomika zdrowotna oraz promocja zdrowia w miejscu pracy. Publikacje te są źródłem informacji dla osób zajmujących się ochroną zdrowia pracujących, higieną oraz nadzorem nad warunkami pracy, a jednocześnie niezbędną pomocą dydaktyczną i metodyczną dla uczestników kursów doskonalących.

116 2. Czasopisma Medycyna Pracy dwumiesięcznik, utworzony z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy oraz Instytutu Medycyny Pracy, jest wydawany od 60 lat. Czasopismo integruje interdyscyplinarne środowisko pracowników medycznych w kraju oraz daje możliwość dostępu do wyników publikowanych badań czytelnikom z zagranicy. Czasopismo jest też źródłem informacji o wszystkich ważniejszych wydarzeniach w dziedzinie medycyny pracy, zdrowia publicznego i higieny pracy. W wykazie czasopism sporządzonym przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego Medycyna Pracy otrzymała za publikacje naukowe 9 punktów, taką samą punktację przyznano czasopismu w rankingu Index Copernicus. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health anglojęzyczny kwartalnik, utworzony z inicjatywy Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy i Instytutu Medycyny Pracy, wydawany jest od 1987 r. Kwartalnik pozwala na popularyzację osiągnięć naukowych polskich ośrodków medycyny pracy i zdrowia środowiskowego na forum międzynarodowym. Ze względu na dobry poziom merytoryczny, osiągany dzięki recenzentom wybieranym z grona autorytetów naukowych, cieszy się popularnością wśród autorów z całego świata (m.in. Stanów Zjednoczonych, Niemiec, Danii, Indii, Litwy, Turcji, Japonii, Egiptu, Iranu, Jordanii, Jamajki, Sri Lanki i Nigerii). W wykazie czasopism MNiSW kwartalnik otrzymał 9 punktów za umieszczoną w nim publikację, podobnie jak w rankingu Index Copernicus polskich czasopism medycznych. Czasopismo od początku roku 2008 jest indeksowane w bazie Science Citation Index Expanded.

117 CZASOPISMA Wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych rocznik, opracowywany i wydawany przez Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego IMP. Ukazuje się od 1995 r., przy czym w latach , 1999, wydawano dwa numery rocznie. W każdym numerze omawiane są wytyczne szacowania ryzyka zdrowotnego dla wybranych czynników rakotwórczych. 117

118 3. Książki W Oficynie Wydawniczej IMP wydawane są monografie, podręczniki, poradniki, a także rozprawy naukowe na stopień naukowy doktora habilitowanego. Książki są opracowywane w ramach realizacji tematów badawczych i programów unijnych. Autorami są zarówno pracownicy naukowi Instytutu, jak i osoby współpracujące z nimi. Tematyka książek obejmuje m.in. choroby zawodowe, środowiskowe zagrożenia zdrowia, ochronę i promocję zdrowia, fizjologię, ergonomię i psychologię pracy, zagrożenia chemiczne i fizyczne oraz ostre zatrucia. Książki wydane w IMP w 2010 roku Neonila Szeszenia-Dąbrowska, Urszula Wilczyńska, Wojciech Sobala Choroby zawodowe w Polsce w 2009 r. Maciej Stępnik Badania mechanizmów toksycznego działania nieorganicznych związków arsenu. Rozprawa na stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych Ewa Niebudek-Bogusz Zastosowanie analizy akustycznej głosu z próbą obciążeniową w dysfoniach zawodowych. Rozprawa na stopień naukowy doktora habilitowanego nauk medycznych

119 książki Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska Ocena uciążliwości hałasu niskoczęstotliwościowego w środowisku pracy oraz jego wpływu na funkcje umysłowe. Rozprawa habilitacyjna na stopień doktora habilitowanego nauk o zdrowiu Maciej Stępnik [red.] Mechanizmy działania tritlenku arsenu w terapii nowotworów układów krwiotwórczego i limfoidalnego Małgorzata Waszkowska, Adrianna Potocka, Patrycja Wojtaszczyk Miejsce pracy na miarę oczekiwań. Poradnik dla pracowników socjalnych Dorota Merecz [red.] Dopasowanie człowieka do środowiska pracy uwarunkowania i skutki Ludwine Casteleyn, Birgit Dumez, An Jamers, Karel Van Damme [red.] Ethics and data protection in human biomarker studies (ECNIS 7) 119

120 wydawnictwa naukowe Mariola Śliwińska-Kowalska [red.] Profilaktyka zawodowych uszkodzeń słuchu. Poradnik dla lekarzy Beata Kręcisz [red.] Profilaktyka chorób zawodowych skóry. Poradnik dla lekarzy Jolanta Walusiak-Skorupa, Cezary Pałczyński [red.] Profilaktyka alergii zawodowej. Poradnik dla lekarzy Ewa Cisak, Jacek Zwoliński [red.] Borelioza i inne choroby przenoszone przez kleszcze w aspekcie narażenia zawodowego. Poradnik dla lekarzy Patrycja Krawczyk-Szulc, Ewa Wągrowska-Koski [red.] Profilaktyka chorób układu ruchu i obwodowego układu nerwowego wywołanych sposobem wykonywania pracy. Poradnik dla lekarzy 120

121 książki Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska [red.] Minimalizowanie ryzyka uszkodzenia słuchu w miejscu pracy. Poradnik dla pracowników BHP, PIS, PIP, pracodawców i pracowników Marta Kieć-Świerczyńska, Cezary Pałczyński [red.] Jak żyć i pracować z chorobą alergiczną? Poradnik dla osób z chorobami alergicznymi skóry i układu oddechowego Ewa Wągrowska-Koski [red.] Jak żyć i pracować z pylicą płuc? Poradnik dla pacjentów 121