SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU ZA ROK 2017

Transkrypt

1

2

3 SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU ZA ROK 2017 Opracowano w Dziale Zarządzania Wiedzą Łódź, 2018

4

5 Wprowadzenie Jak co roku oddajemy do Państwa rąk Sprawozdanie z Działalności Instytutu. Podsumowaliśmy w nim naszą ubiegłoroczną pracę we wszystkich najważniejszych obszarach działalności: naukowobadawczej, klinicznej oraz szkoleniowej. Znajdziecie tu Państwo informacje o rozwoju naszej kadry naukowej, realizowanych projektach, współpracy naukowej z zagranicą, uzyskanych nagrodach oraz systemach zarządzania jakością. W załącznikach, obok wykazu referatów wygłoszonych podczas konferencji krajowych i międzynarodowych, prezentujemy wykaz publikacji pracowników Instytutu, które ukazały się w 2017 roku. Zainteresowani mogą zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym. W 2017 roku, zgodnie z przyjętym Planem działalności Instytutu, założono realizację 291 zadań, w tym 49 statutowych. Rozpoczęto realizację 15 nowych projektów naukowych: 4 w ramach Horyzontu 2020, 1 w ramach programu Erasmus +, 1 w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa, 3 grantów NCN, 2 NPZ oraz 4 CIOP. Wszystkie realizowane projekty statutowe formalnie rozliczono i odebrano w trakcie sympozjów sprawozdawczych w styczniu 2018 roku, a kompleksowej oceny wykonania planu naukowego dokonała Komisja Rady Naukowej IMP w dniu Pracownicy Instytutu byli w minionym roku autorami 157 publikacji, w tym 101 prac o zasięgu międzynarodowym, z których 94 posiadało Impact Factor o sumarycznej wysokości 241,236 punktów. W 2017 roku stopień naukowy doktora uzyskało 9 osób (w tym 3 spoza IMP), stopień doktora habilitowanego nadano 2 osobom. Wszczęto 7 przewodów doktorskich (w tym 2 spoza IMP), 3 postępowania habilitacyjne (w tym 1 spoza IMP) i 1 postępowanie o nadanie tytułu profesora. W 2017 roku Instytut organizował obowiązkowe kursy dla lekarzy do specjalizacji z medycyny pracy, alergologii, chorób płuc, audiologii i foniatrii, medycyny lotniczej. Prowadzone były także kursy dla lekarzy uprawniające do badania osób narażonych na promieniowanie jonizujące, przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców, przeprowadzania badań lekarskich i wydawania orzeczeń lekarskich osobom ubiegającym się lub posiadającym pozwolenie na broń. Odbywały się kursy dla pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych i laboratoriów badawczych. Łącznie w roku 2017 przeprowadzono 25 kursów, w których uczestniczyły 663 osoby. W ramach prowadzonej przez Instytut działalności leczniczej w Klinice Audiologii i Foniatrii przyjęto ogółem 2567 pacjentów, w Klinice Toksykologii 2330 pacjentów a w Klinice Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego 309. W Przychodni Chorób Zawodowych i Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących przyjęto 882 pacjentów, natomiast w Pracownia Dermatologii W 2017 roku nasi pracownicy byli obecni w mediach lokalnych i ogólnopolskich występując w roli ekspertów zarówno w wywiadach jak i komentarzach dzieląc się swoją wiedzą. Na szczególną uwagę zasługuje ilość oraz różnorodna tematyka organizowanych przez zakłady naukowe konferencji i seminariów, których szczegółowy wykaz znajdziecie Państwo w rozdziale 3 Upowszechnianie wiedzy. Tam też znajduje się raport z realizacji Polityki Otwartego Dostępu oraz działań podejmowanych przez Pełnomocnika ds. Otwartego Dostępu działającego w Instytucie od stycznia 2017 roku. Zapraszamy do lektury. 5

6 6

7 Spis treści I. O INSTYTUCIE Struktura organizacyjna (według stanu na dzień r.) Rada Naukowa (wg stanu na dzień r.) Kadra (wg stanu na dzień r.) II. STRUKTURA ZADAŃ Główne kierunki badawcze Realizacja zadań według podstawowych źródeł finansowania Komisja Bioetyczna III. OSIĄGNIĘCIA W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI NAUKOWO-BADAWCZEJ Potencjał naukowy a. Uprawnienia do nadawania stopni naukowych b. Rozwój kadry naukowej c. Funkcje we władzach krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych d. Udział w zespołach eksperckich e. Redakcje czasopism (redaktorzy naczelni) f. Członkowstwo w zespołach redakcyjnych Osiągnięcia naukowe a. Dorobek publikacyjny b. Najważniejsze osiągnięcia naukowe udokumentowane publikacjami o zasięgu międzynarodowym c. Nagrody i wyróżnienia Upowszechnianie wiedzy a. Działalność szkoleniowa b. Realizacja zasad otwartości w nauce c. Organizacja konferencji, seminariów IV. STRESZCZENIA WYKONANYCH PRAC NAUKOWO-BADAWCZYCH Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania wywołanym przez nie szkodliwym skutkom zdrowotnym Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne Patologia zawodowa zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki Patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe

8 6. Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne Ocena ekspozycji na promieniowanie jonizujące Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej Promocja zdrowia w miejscu pracy Ochrona zdrowia pracujących Programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego Systemy kontroli zapewnienia jakości V. WSPÓŁPRACA NAUKOWA Z ZAGRANICĄ Międzynarodowe programy naukowe trwające i rozpoczęte w 2017 r a. Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach Programów Ramowych Unii Europejskiej b. Pozostałe programy Udział w konferencjach i wyjazdach szkoleniowych VI. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ W LABORATORIACH Akredytacja Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW) Badania biegłości VII. DZIAŁALNOŚĆ KLINICZNA Klinika Audiologii i Foniatrii Klinika Toksykologii a. Oddział Toksykologii b. Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego a. Oddział Chorób Zawodowych b. Przychodnia Chorób Zawodowych i Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących c. Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych d. Pracownia Dermatologii VIII. NAUKOWE BAZY DANYCH Krajowe rejestry danych

9 2. Bazy Faktograficzne Bazy bibliograficzne i repozytoria IX. WYDAWNICTWA NAUKOWE Dwumiesięcznik Medycyna Pracy Dwumiesięcznik International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 226 X. BUDŻET XI. ZAŁĄCZNIKI Wykaz publikacji Wykaz referatów wygłoszonych podczas konferencji krajowych i zagranicznych

10 10

11

12 12

13 I. O INSTYTUCIE 1. Struktura organizacyjna (według stanu na dzień r.) Lp. Jednostka organizacyjna Obsada KADRA ZARZĄDZAJĄCA - DYREKCJA 1. DYREKTOR prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 2. Z-CA DYREKTORA ds. NAUKOWYCH prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Z-CA DYREKTORA ds. MEDYCZNYCH I ROZWOJU KADR NAUKOWYCH Z-CA DYREKTORA ds. EKONOMICZNO- FINANSOWYCH - GŁÓWNY KSIĘGOWY Z-CA DYREKTORA ds. INNOWACJI I WDROŻEŃ DZIAŁALNOŚ Ć NAUKOWA prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska mgr inż. Barbara Jurewicz 6. PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. JAKOŚCI 7. Biuro Zapewnienia Jakości Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Zakład Epidemiologii Środowiskowej Centralny Rejestr Chorób Zawodowych Pracownia Epidemiologii dr Danuta Ligocka dr Elżbieta Korzeniowska prof. dr hab. med. Wojciech Hanke dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Reprodukcji Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia Dzieci Ośrodek Referencyjny Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych z Azbestem dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP dr hab. Kinga Polańska prof. IMP dr hab. Beata Świątkowska 10. Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 11. Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy Pracownia Stresu Zawodowego Pracownia Diagnostyki Psychologicznej Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Zakład Toksykologii i Kancerogenezy Pracownia Oceny Toksyczności Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności Pracownia Toksykologii Molekularnej dr hab. Dorota Merecz-Kot dr Małgorzata Waszkowska dr Joanna Piasecka-Zelga dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP dr Joanna Roszak 14. Zakład Genetyki Molekularnej i Epigenetyki dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 13

14 15. Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz 16. Pracownia Analiz Metali Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego Pracownia Szacowania Ryzyka Zdrowotnego dr Beata Janasik prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska prof. dr hab. Sławomir Czerczak 17. Zakład Ochrony Radiologicznej prof. dr hab. Marek Zmyślony 18. PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. DOZYMETRII Pracownia Oceny Narażenia Populacji Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakład Zagrożeń Fizycznych Pracownia Hałasu i Wibracji Pracownia Aerozoli Dział Zarządzania Wiedzą Sekcja Informacji Naukowej Biblioteka Naukowa 21. Pełnomocnik ds. Otwartego Dostępu dr Joanna Domienik-Andrzejewska dr Sylwia Papierz dr Piotr Politański mgr Marcin Brodecki dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP dr Stella Bujak-Pietrek dr Jolanta Przyłuska DZIAŁALNOŚ Ć MEDYCZNA Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego Przychodnia Chorób Zawodowych Krajowy Ośrodek ds. Orzecznictwa i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych Oddział Chorób Zawodowych Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych Pracownia Dermatologii Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących Pracownia Polityki Zdrowotnej Ośrodek Kształcenia Lekarzy w zakresie Zdrowia Publicznego Klinika Toksykologii Oddział Toksykologii prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP mgr Ewa Nowakowska-Świrta prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska dr med. Marcin Rybacki dr med. Andrzej Marcinkiewicz dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP Poradnia Toksykologiczna Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Centrum Informacji Toksykologicznej 14 dr Renata Winnicka dr Anna Piekarska-Wijatkowska

15 25. Krajowy System Informowania o Kosmetykach Biuro ds. Notyfikacji Kosmetyków w Bazie Cosmetic Products Notification Portal Klinika Audiologii i Foniatrii Pracownia Audiologiczna Pracownia Foniatryczna Pracownia Logopedyczna prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska dr hab. med. Ewa Niebudek-Bogusz prof. IMP Pracownia Zaburzeń Równowagi 26. Dział Farmacji Szpitalnej mgr Anna Stejskał dr hab. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke prof. IMP 27. Pełnomocnik ds. praw pacjentów dr med. Jacek Rzepecki DZIAŁALNOŚ Ć FINANSOWA I ADMINISTRACYJNA 28. Dział Finansowo-Księgowy mgr Karina Michałowska 29. Sekcja Płac Sekcja Ewidencji Majątku Dział Zarządzania Projektami, Innowacji i Wdrożeń Sekcja Organizacji Szkoleń mgr Aneta Ogińska mgr Joanna Junak Elżbieta Stodulska 30. PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. INFORMATYKI mgr inż. Agnieszka Zdziarska 31. Zespół Informatyków mgr inż. Dariusz Kozajda 32. Dział Zamówień Publicznych i Zaopatrzenia mgr Paulina Tomczak 33. Dział Administracyjno-Techniczny mgr inż. Michał Majek 34. Sekretariat lic. Teresa Borowiecka 35. Dział Zarządzania Kadrami mgr Aleksandra Piotrowska 36. Oficyna Wydawnicza mgr Katarzyna Rogowska 37. Audytor Wewnętrzny mgr Monika Kalinowska 38. Radca Prawny mgr Mariusz Marusiński 39. Inspektor ds. bhp mgr Ewa Ogrodnik 40. Inspektor ds. ppoż. Inspektor ds. obronnych POZOSTAŁE inż. Andrzej Berner 41. Ośrodek Współpracy z ŚOZ (WHO Collaborating Centre) mgr Piotr Sakowski 15

16 Centra doskonałości: Centrum Doskonałości: Biologia Molekularna i Epidemiologia Raka Środowiskowego i Zawodowego EPIMOL (Centre of Excellence in Molecular Biology and Epidemiology of Occupational & Environmental Cancer) Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Zakład Epidemiologii Środowiskowej - Pracownia Epidemiologii Zakład Toksykologii i Kancerogenezy - Pracownia Toksykologii Molekularnej - Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności Zakład Genetyki Molekularnej i Epigenetyki Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska - Pracownia Analiz Metali - Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Centrum Kompetencji: Zawodowe Uszkodzenia Słuchu HEARLOSS (Centre of Competence in the Field of Occupational Hearing Loss) Zakład Zagrożeń Fizycznych - Pracownia Hałasu i Wibracji Klinika Audiologii i Foniatrii - Pracownia Audiologiczna - Pracownia Foniatryczna - Pracownia Logopedyczna - Pracownia Zaburzeń Równowagi 16

17 17

18 18

19 2. Rada Naukowa (wg stanu na dzień r.) Rada Naukowa Przewodniczący: 1) prof. dr hab. med. Marcin Kamiński Z-cy Przewodniczącego: 2) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 3) prof. dr hab. Sławomir Czerczak Członkowie: 4) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 5) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 6) dr hab. Lucjusz Jakubowski prof. ICZMP 7) prof. dr hab. med. Marek K. Janiak 8) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 9) dr hab. Lucyna Kapka-Skrzypczak 10) prof. dr hab. Wiesław Konopka 11) prof. dr hab. Tomasz Kostka 12) dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP 13) dr Danuta Ligocka 14) prof. dr hab. Irena Maniecka-Bryła 15) dr hab. Dorota Merecz-Kot 16) dr hab. med. Zbigniew Morawiec prof. SAN 17) dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP 18) dr hab. med. Natalia Pawlas 19) dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP 20) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 21) dr Piotr Politański 22) dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 23) prof. dr hab. med. Marek Sosnowski 24) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 25) prof. dr hab. med. Jacek Suzin 26) prof. dr hab. med. Marek Synder 27) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 28) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP 29) dr Bogdan Wojtyniak prof. nadzw. NIZP-PZH 19

20 30) prof. dr hab. Maciej Zalewski prof. GUM 31) dr hab. med. Tomasz Zdrojewski 32) prof. dr hab. Marek Zmyślony Członkowie Rady Naukowej zgodnie z art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych 1) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 2) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 3) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Komisje Rady Naukowej Komisja ds. oceny wykonania planu naukowego Członkowie: 1) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 2) dr hab. med. Lucjusz Jakubowski prof. ICZMP 3) prof. dr hab. med. Marek K. Janiak 4) dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP 5) dr Piotr Politański 6) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 7) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 8) prof. dr hab. Maciej Zalewski Osoba spoza Rady Naukowej: dr Jolanta Przyłuska sekretarz Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie medycyny Przewodnicząca: prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Z-cy przewodniczącej: dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Członkowie: 1) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 2) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 3) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 4) prof. dr hab. med. Wiesław Konopka 20

21 5) dr hab. med. Zbigniew Morawiec prof. SAN 6) dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 7) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 8) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 9) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP 10) prof. dr hab. Marek Zmyślony Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Sylwia Olesińska sekretarz Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu Przewodnicząca: prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz Z-cy przewodniczącej: dr hab. Dorota Merecz-Kot prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Członkowie: 1) prof. dr hab. Sławomir Czerczak 2) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 3) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 4) prof. dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła prof. UM 5) dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP 6) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 7) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 8) prof. dr hab. Marek Zmyślony Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Sylwia Olesińska sekretarz Komisja ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych Przewodniczący: prof. dr hab. Sławomir Czerczak Z-ca przewodniczącego: dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP Członkowie: 1) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 2) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 21

22 3) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 4) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 5) prof. dr hab. Marek Zmyślony Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Sylwia Olesińska sekretarz Komisja oceniająca dorobek naukowy pracowników Przewodniczący: prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Członkowie: 1) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 2) dr Danuta Ligocka 3) dr hab. Dorota Merecz-Kot 4) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 5) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 6) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 7) bezpośredni zwierzchnik służbowy ocenianego pracownika Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Aleksandra Piotrowska sekretarz Posiedzenia Rady Naukowej w 2017 roku 17 marca 2017 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 5 grudnia 2016 r. oraz: uchwalono zmiany w statucie Instytutu, zaopiniowano zmiany w Regulaminie Organizacyjnym Instytutu, zaopiniowano i przyjęto Sprawozdanie z działalności Instytutu za rok 2016, zaopiniowano i przyjęto Plan naukowy Instytutu na 2017 r., rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie biologii medycznej w sprawie wszczęcia mgr Karolinie Mikołajewskiej przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora i recenzentów, nadano stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna mgr Ewie Błaszczyk i wyróżniono rozprawę doktorską, nadano stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu mgr Agnieszce Bukowskiej-Damskiej i wyróżniono rozprawę doktorską, nadano stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie medycyna lek. Anecie Kleniewskiej. 22

23 24 kwietnia 2017 r. odbyło się drugie posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 17 marca 2017 r. oraz: zaopiniowano i przyjęto Sprawozdanie finansowe Instytutu za rok 2016 oraz Plan finansowy Instytutu na rok 2017, zaopiniowano wnioski Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia: dr Agnieszki Bukowskiej-Damskiej na stanowisku asystenta mgr Anny Najder na stanowisku asystenta mgr Agaty Wężyk na stanowisku asystenta, rozpatrzono wniosek dotyczący powołania trzech członków Komisji habilitacyjnej w postępowaniu habilitacyjnym dr Beaty Świątkowskiej, rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie biologii medycznej w sprawie wyznaczenia recenzentów w przewodzie doktorskim mgr inż. Karoliny Mikołajewskiej, nadano stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna mgr Edycie Wieczorek i wyróżniono rozprawę doktorską, rozpatrzono wniosek dotyczący zmiany promotora w przewodzie doktorskim mgr Ewy Nowakowskiej-Świrty, nadano stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu mgr Adriannie Potockiej, nadano stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu mgr inż. Annie Piekarskiej-Wijatkowskiej. 5 czerwca 2017 r. odbyło się trzecie posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 24 kwietnia 2017 r. oraz: rozpatrzono wniosek dotyczący powołania trzech członków Komisji habilitacyjnej w postępowaniu habilitacyjnym dr Beaty Janasik, rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora, promotora pomocniczego i recenzentów: mgr Aleksandrze Jacukowicz mgr Annie Król mgr Marzenie Walkowiak, zaopiniowano wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr Edyty Wieczorek na stanowisku adiunkta w Zakładzie Genetyki Molekularnej i Epigenetyki, zaopiniowano kandydaturę dr Jolanty Przyłuskiej na funkcję kierownika Działu Zarządzania Wiedzą oraz Sekcji Informacji Naukowej i Biblioteki Naukowej, zaopiniowano zmiany w Regulaminie wyborów do Rady Naukowej Instytutu, zaopiniowano zmiany w Regulaminie Organizacyjnym Instytutu. 23

24 25 września 2017 r. odbyło się czwarte posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad wspomniano o prof. dr. hab. med. Janie Gochu. Następnie: ukonstytuowano Radę Naukową, w tym: 1) zaprezentowano nowy skład osobowy 2) wybrano przewodniczącego, zastępców przewodniczącego i sekretarza Rady Naukowej 3) powołano stałe komisje: a) ds. oceny wykonania planu naukowego b) ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych c) ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu d) ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych e) oceniającej dorobek naukowy pracowników, uchwalono Regulamin Rady Naukowej, zaopiniowano korekty Planu finansowego Instytutu na rok 2017, przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 17 czerwca 2017 r., powołano Zespół w celu przygotowania wniosków dotyczących czynności w postępowaniu o nadanie dr hab. Kindze Polańskiej prof. IMP tytułu profesora nauk medycznych. 12 grudnia 2017 r. odbyło się piąte posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 25 września 2017 r. oraz: rozpatrzono wniosek Zespołu powołanego w postępowaniu o nadanie tytułu profesora nauk medycznych dr. hab. Kindze Polańskiej prof. IMP, w sprawie wszczęcia postępowania o nadanie tytułu profesora i wyznaczenia recenzentów, powołano Zespół w celu przygotowania wniosków dotyczących czynności w postępowaniu o nadanie tytułu profesora nauk medycznych: dr hab. Edycie Reszce prof. IMP dr hab. Beacie Pepłońskiej prof. IMP, rozpatrzono wniosek dotyczący powołania trzech członków Komisji habilitacyjnej w postępowaniu habilitacyjnym: dr Ewy Jabłońskiej dr. Marcina Kurowskiego, rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w sprawie wszczęcia przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora i recenzentów: lek. Katarzynie Ura-Sabat lek. Anettcie Karwackiej, rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu w sprawie wszczęcia lek. dent. Małgorzacie Urbaniak przewodu doktorskiego, wyznaczenia promotora i recenzentów, nadano stopnień doktora habilitowanego nauk medycznych dr Beacie Świątkowskiej, nadano stopień doktora nauk medycznych: lek. Elżbiecie Cwynar lek. Agnieszce Lipińskiej-Ojrzanowskiej, nadano stopień doktora nauk o zdrowiu lek. Małgorzacie Lipowskiej, zaopiniowano wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia: dr hab. Doroty Merecz-Kot na stanowisku profesora nadzwyczajnego dr Agnieszki Bukowskiej-Damskiej na stanowisku adiunkta, 24

25 zaopiniowano wniosek Komisji konkursowej ds. zatrudnienia pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia dr Anny Piekarskiej-Wijatkowskiej na stanowisku asystenta w Centrum Informacji Toksykologicznej w Klinice Toksykologii. Zakładowe organizacje związkowe Komisja Zakładowa NSZZ Solidarność - Przewodnicząca: Kamila Michałowska - Z-ca przewodniczącej: prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz - Sekretarz: Ewa Filipowska - Skarbnik: mgr Wiesława Bednarek - Członkowie: Anna Kucharska, mgr Ewa Twardowska, prof. dr hab. Marek Zmyślony Zarząd Związku Zawodowego Pracowników IMP - Przewodnicząca: mgr Iwona Rogalska - Z-ca przewodniczącej: mgr inż. Piotr Krauze - Skarbnik: Elżbieta Miazek Zakładowa Organizacja Związkowa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych przy Instytucie Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi - Przewodnicząca: mgr Dorota Kosik - Z-ca przewodniczącej: Renata Rubaszewska - Sekretarz: mgr Iwona Korczak - Skarbnik: Bożena Gozdek - Członek: mgr Marta Swarzyńska Pełnomocnik Niezależnego Związku Zawodowego Pracowników Diagnostyki Laboratoryjnej Województwa Łódzkiego - mgr Anna Pirowicz 25

26 3. Kadra (wg stanu na dzień r.) Struktura zatrudnienia Pracownicy: naukowo-badawczy 70 inżynieryjno-techniczni 179 administracyjno-ekonomiczni 47 obsługi i robotniczy 21 inni (rezydenci) 7 RAZEM 324 osoby administracyjnoekonomiczni 15% obsługi i robotniczy 6% inni (rezydenci) 2% naukowo-badawczy 22% inżynieryjnotechniczni 55% 26

27 Kadra naukowo-badawcza Kadra naukowo-badawcza: asystent 19 adiunkt 29 profesor nadzwyczajny 11 profesor zwyczajny 11 RAZEM 70 osób profesor nadzwyczajny 16% profesor zwyczajny 16% asystent 27% adiunkt 41% Samodzielni pracownicy naukowi Samodzielni pracownicy naukowi: z tytułem profesora 11 ze stopniem doktora hab. 15 RAZEM 26 osób 27

28 profesor nadzwyczajny 16% profesor zwyczajny 16% asystent 27% adiunkt 41% Samodzielni pracownicy naukowo-badawczy wg nazwisk z tytułem naukowym profesora (11 osób): Bortkiewicz Alicja, Czerczak Sławomir, Gromadzińska Jolanta, Hanke Wojciech, Kieć-Świerczyńska Marta, Rydzyński Konrad, Szadkowska-Stańczyk Irena, Śliwińska-Kowalska Mariola, Walusiak-Skorupa Jolanta, Wąsowicz Wojciech, Zmyślony Marek ze stopniem doktora habilitowanego (15 osób): Hałatek Tadeusz, Jurewicz Joanna, Krakowiak Anna, Makowiec-Dąbrowska Teresa, Merecz-Kot Dorota, Niebudek-Bogusz Ewa, Pawlaczyk-Łuszczyńska Małgorzata, Pepłońska Beata, Polańska Kinga, Pyżalski Jacek, Reszka Edyta, Stępnik Maciej, Świątkowska Beata, Wiszniewska Marta, Zamysłowska- Szmytke Ewa 28

29

30 30

31 II. STRUKTURA ZADAŃ 1. Główne kierunki badawcze Główne kierunki badawcze Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania wywołanym przez nie szkodliwym skutkom zdrowotnym Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne Patologia zawodowa zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki Liczba realizowanych projektów 4. Patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych 1 5. Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe 3 6. Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy 2 7. Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne 5 8. Ocena ekspozycji na promieniowanie jonizujące 6 9. Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej Promocja zdrowia w miejscu pracy Organizacja ochrony zdrowia pracujących Programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego Systemy kontroli zapewnienia jakości 1 Razem Realizacja zadań według podstawowych źródeł finansowania Realizacja zadań za 2017 rok według podstawowych źródeł finansowania przedstawiona w tabeli jest zgodna ze strukturą organizacyjną zawartą w Planie działalności Instytutu na rok Plan naukowy Instytutu przewidziany na 2017 rok obejmował 291 zadań, w tym 49 projektów statutowych. Wszystkie realizowane projekty statutowe formalnie rozliczono i odebrano w trakcie sympozjów sprawozdawczych w styczniu 2018 roku. W stosunku do zakładanego planu o 1 wzrosła liczba umów międzynarodowych ( Chemical Safety Management Training Hub for Chemicals Users projekt w ramach programu Erasmus+), o 1 umów krajowych (projekt w ramach Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa: Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedzą i potencjałem badawczym ) oraz o 13 zadań w ramach pozostałych umów

32 Lp. Zakład Działalność statutowa NPZ CIOP Granty NCN Umowy międzyn. SPB Projekty krajowe* Działalność lecznicza Pozostałe umowy** 1. Biuro Zapewnienia Jakości Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Epidemiologii Środowiskowej Fizjologii Pracy i Ergonomii Psychologii Zdrowia i Pracy Lab. Badań Prod. Leczniczych i Wet Toksykologii i Kancerogenezy Genetyki Molekularnej i Epigenetyki Monitoringu Biologicznego i Środowiska Bezpieczeństwa Chemicznego Ochrony Radiologicznej Zagrożeń Fizycznych Dział Zarządzania Wiedzą Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego Klinika Toksykologii Klinika Audiologii i Foniatrii O g ó ł e m * MZ, NCBiR, POPC **umowy z podmiotami gospodarczymi ZLB, umowy z podmiotami gospodarczymi prowadzącymi działalność leczniczą ZLL, kursy, pomiary dawek indywidualnych - dozymetria Razem 32

33 3. Komisja Bioetyczna Podczas 4 posiedzeń Komisji Bioetycznej w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi w 2017 roku (2 lutego, 27 kwietnia, 8 czerwca i 8 września) zostało rozpatrzonych 15 wniosków, dla których w drodze głosowania tajnego, jednogłośnie, pozytywnie podjęto uchwały za przyjęciem opinii o projekcie eksperymentu medycznego. Rozpatrzono następujące wnioski: 3 z Kliniki Audiologii i Foniatrii (w tym 2 wnioski we współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy Chorym na Astmę i Choroby Alergiczne w Łodzi), 6 z Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (w tym 3 wnioski we współpracy ze Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego), 1 z Zakładu Epidemiologii Środowiskowej, 1 z Zakładu Genetyki Molekularnej i Epigenetyki, 1 z Kliniki Chorób Zawodowych i Toksykologii, 1 z Zakładu Zagrożeń Fizycznych, 1 z Zakładu Ochrony Radiologicznej, 1 z Zakładu Fizjologii Pracy i Ergonomii. 33

34 34

35

36 36

37 III. OSIĄGNIĘCIA W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI NAUKOWO-BADAWCZEJ 1. Potencjał naukowy a. Uprawnienia do nadawania stopni naukowych Dziedzina Dyscyplina dr Stopień naukowy dr hab. Nauki medyczne medycyna biologia medyczna doktor nauk medycznych doktor habilitowany nauk medycznych Nauki o zdrowiu doktor nauk o zdrowiu b. Rozwój kadry naukowej Doktor Doktor habilitowany Rok osoby spoza IMP pracownicy IMP osoby spoza IMP pracownicy IMP Profesor Razem W 2017 roku stopień naukowy doktora uzyskało 9 osób (w tym 3 spoza IMP), stopień doktora habilitowanego nadano 2 osobom. Wszczęto 7 przewodów doktorskich (w tym 2 spoza IMP), 3 postępowania habilitacyjne (w tym 1 spoza IMP) i 1 postępowanie o nadanie tytułu profesora. 37

38 Wykaz pracowników, którym w 2017 r. wszczęto przewód doktorski w Instytucie Medycyny Pracy Imię i nazwisko doktoranta mgr inż. Karolina Mikołajewska mgr Aleksandra Jacukowicz Data wszczęcia przewodu doktorskiego Tytuł pracy doktorskiej Promotorzy Recenzenci Ocena parametrów stresu oksydacyjnego wśród pracowników ochrony zdrowia narażonych na wybrane grupy cytostatyków Związki pomiędzy czynnikami psychospołecznymi a występowaniem dolegliwości mięśniowo-szkieletowych u muzyków instrumentalistów mgr Anna Król Wpływ narażenia na dym tytoniowy w życiu płodowym i po urodzeniu na rozwój neurobahawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym mgr Marzena Walkowiak lek. dent. Małgorzata Urbaniak Ocena zależności między zaburzeniami procesów przetwarzania słuchowego a poziomem umiejętności fonologicznych u dzieci z trudnościami w nauce Ocena stanu zdrowia jamy ustnej uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym gastronomicznym i elektroinformatycznym prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska dr hab. Dorota Merecz-Kot dr hab. Kinga Polańska prof. IMP dr Małgorzata Waszkowska dr hab. med. Ewa Zamysłowska- Szmytke prof. IMP dr Joanna Majak prof. dr hab. med. Wojciech Hanke dr Andrzej Marcinkiewicz dr hab. med. Daniel Gackowski prof. dr hab. Jan Ludwicki dr hab. Joanna Bugajska dr hab. Grażyna Poraj prof. UŁ prof. dr hab. med. Joanna Mazur dr hab. med. Natalia Pawlas prof. dr hab. med. Wiesław Konopka dr hab. Ewa Humeniuk dr hab. med. Elżbieta Rzepkowska- Bołtacz prof. UM dr hab. med. Franciszek Szatko prof. UM 38

39 Wykaz wszczętych w 2017 r. przewodów doktorskich osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy Imię i nazwisko doktoranta lek. Katarzyna Ura-Sabat lek. Anetta Karwacka Data wszczęcia przewodu doktorskiego Tytuł pracy doktorskiej Promotorzy Recenzenci Ocena porównawcza funkcji fonacyjnej i oddechowej krtani u pacjentów z obrzękami Reinkego leczonych mikrochirurgicznie Wpływ narażenia na powszechnie występujące związki środowiskowe zaburzające funkcję endokrynną na rezerwę jajnikową dr hab. med. Ewa Niebudek-Bogusz prof. IMP dr med. Wojciech Domka dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP dr hab. med. Grażyna Lisowska dr hab. med. Bożena Wiskirska- Woźnica dr hab. med. Piotr Pierzyński dr hab. med. Maciej Słodki Wykaz pracowników, którzy w 2017 r. uzyskali stopień doktora w Instytucie Medycyny Pracy Imię i nazwisko doktoranta mgr Agnieszka Bukowska- Damska lek. Aneta Kleniewska mgr Edyta Wieczorek mgr Adrianna Potocka Data nadania stopnia naukowego doktora Temat rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci Ocena związku pomiędzy pracą w nocy a wydzielaniem prolaktyny na podstawie badania przekrojowego pielęgniarek Przewlekła obturacyjna choroba płuc o etiologii zawodowej uwarunkowania i diagnostyka Rola wybranych metaloproteinaz macierzy zewnątrzkomórkowej i tkankowych inhibitorów metaloproteinaz w raku pęcherza moczowego Uwarunkowania społecznokulturowe i rola matki w rozwoju zaburzeń stanu odżywienia dzieci w wieku przedszkolnym dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP dr hab. Edyta Reszka prof. IMP dr hab. Kinga Polańska prof. IMP prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz prof. dr hab. med. Ewa Sewerynek prof. dr hab. med. Adam Antczak dr hab. med. Renata Złotkowska prof. dr hab. med. Waldemar Różański prof. dr hab. Piotr Widłak dr hab. Edyta Suliga prof. UJK dr hab. Waldemar Świętochowski prof. UŁ 39

40 mgr inż. Anna Piekarska- Wijatkowska lek. Agnieszka Lipińska- Ojrzanowska Ostre zatrucia intencjonalne wśród osób dorosłych w aglomeracji miejskiej w latach analiza częstości występowania, uwarunkowań i czynników toksycznych Astma związana z pracą wywołana przez czynniki o dużej i małej masie cząsteczkowej uwarunkowania kliniczne oraz ocena przydatności metod diagnostycznych dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak- Skorupa dr hab. med. Renata Złotkowska dr hab. med. Jacek Sein Anand prof. GUM prof. dr hab. med. Anna Bodzenta- Łukaszyk dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP Wykaz przewodów doktorskich osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy, zakończonych podjęciem uchwały w 2017 r. w sprawie nadania stopnia naukowego doktora Imię i nazwisko doktoranta mgr Ewa Błaszczyk lek. Elżbieta Cwynar lek. Małgorzata Lipowska Data nadania stopnia naukowego doktora Poziom adduktów BPDE-1- DNA oraz zmian cytogenetycznych w komórkach nabłonkowych z jamy ustnej u dzieci narażonych środowiskowo na czynniki genotoksyczne Analiza zmian chorobowych w układzie oddechowym wśród pracowników zawodowo narażonych na pył azbestu chryzotylowego Analiza poprawności i skuteczności orzeczeń wydawanych przez ZUS o celowości przekwalifikowania zawodowego Temat rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci dr hab. Danuta Mielżyńska-Švach prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak- Skorupa prof. dr hab. Joanna Rzeszowska prof. dr hab. Małgorzata M. Sąsiadek dr hab. med. Wojciech Piotrowski dr hab. med. Renata Złotkowska dr hab. med. Anna Wilmowska- Pietruszyńska prof. UR dr hab. med. Renata Złotkowska 40

41 Wykaz pracowników, którym w 2017 r. wszczęto postępowanie habilitacyjne w Instytucie Medycyny Pracy Imię i nazwisko habilitanta dr Beata Janasik dr Ewa Jabłońska Data wszczęcia postępowania habilitacyjnego Tytuł rozprawy habilitacyjnej Ocena narażenia, efektów działania toksycznego i wzajemnego oddziaływania metali w oparciu o nowoczesne techniki monitoringu biologicznego z uwzględnieniem czynników genetycznych u osób zawodowo eksponowanych na arsen oraz chrom Cykl publikacji dotyczących molekularnych aspektów działania selenu w organizmie człowieka Komisja Habilitacyjna Przewodniczący: - prof. Elżbieta Krajewska-Kułak Sekretarz Komisji: - dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP Recenzenci: - prof. Halina Milnerowicz - prof. Ewa Bartnik - prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński Członkowie: - prof. Jan Kanty Kulpa - dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP Recenzent: - dr hab. Lucjusz Jakubowski Członek Komisji: - prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński Sekretarz Komisji: - dr hab. Kinga Polańska prof. IMP Wykaz wszczętych w 2017 r. postępowań habilitacyjnych osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy Imię i nazwisko habilitanta dr Marcin Kurowski Data wszczęcia postępowania habilitacyjnego Tytuł rozprawy habilitacyjnej Kliniczne i immunologiczne wykładniki astmy u sportowców Komisja Habilitacyjna Recenzent: - prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak- Skorupa Członek Komisji: - prof. dr. hab. med. Mariola Śliwińska- Kowalska Sekretarz Komisji: - dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP 41

42 Wykaz pracowników, którzy w 2017 r. uzyskali stopień naukowy doktora habilitowanego w Instytucie Medycyny Pracy Imię i nazwisko habilitanta dr Beata Świątkowska Data nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego Tytuł rozprawy habilitacyjnej Ocena następstw zdrowotnych zawodowej ekspozycji na pył azbestu na podstawie wieloletniej obserwacji epidemiologicznej Komisja Habilitacyjna Przewodnicząca: prof. dr hab. med. Elżbieta Krajewska- Kułak Recenzenci: prof. dr hab. med. Grzegorz Lis prof. dr hab. med. Jan Kuś dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP Członkowie: prof. dr hab. Sławomir Czerczak prof. dr hab. med. Ewa Jagiełło- Wójtowicz Sekretarz: dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP Wykaz pracowników, którzy w 2017 r. uzyskali stopień naukowy doktora habilitowanego poza Instytutem Medycyny Pracy Imię i nazwisko habilitanta Data nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego Tytuł rozprawy habilitacyjnej Komisja Habilitacyjna dr Dorota Merecz-Kot Psychospołeczne środowisko pracy a zdrowie i funkcjonowanie pracowników Przewodniczący: dr hab. Wojciech Bielecki Recenzenci: prof. dr hab. Marta Makara-Studzińska prof. dr hab. Zygfryd Juczyński dr hab. Irena Pufal-Struzik Członkowie: dr hab.. Maria Widerszal-Bazyl prof. Andrzej Rydzowski Sekretarz: dr hab. Edyta Suliga 42

43 Wykaz pracowników, którym w 2017 r. wszczęto postępowanie o nadanie tytułu profesora w Instytucie Medycyny Pracy Imię i nazwisko dr hab. Kinga Polańska prof. IMP Data wszczęcia postępowania o nadanie tytułu profesora Recenzenci (kandydaci dla CK) prof. dr hab. Magdalena Bielska-Lasota (NIZP-PZH, Warszawa) prof. dr hab. n. med. Anna Dobrzańska (IPCZD, Warszawa) prof. dr hab. Ewa Florek (UM, Poznań) prof. dr hab. Janusz Hałuszka (PWSZ, Nowym Sącz) prof. dr hab. n. zdr. Beata Karakiewicz (PUM, Szczecin) prof. dr hab. n. med. Jerzy Marcinkowski (UM, Poznań) prof. dr hab. Krystyna Pawlas (UM, Wrocław) prof. dr hab. n. med. Zbigniew Rudkowski (IMPiZŚ, Sosnowiec) prof. dr hab. Sławomir Wołczyński (UM, Białystok) prof. dr hab. n. med. Jan E. Zejda (ŚUM, Katowice) 43

44 c. Funkcje we władzach krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych Imię i nazwisko Nazwa towarzystwa Zasięg Funkcja Bortkiewicz Alicja Scientific Committee on Cardiology in Occupational Health ICOH międzynarodowy Przewodnicząca Czerczak Sławomir Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Prezes Gadzicka Elżbieta Scientific Committee on Cardiology in Occupational Health ICOH międzynarodowy Sekretarz Gromadzińska Jolanta Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Sekretarz Zarządu Głównego Jabłońska Ewa Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Sekretarz Oddziału Łódzkiego (od czerwca 2017) Jankowska Agnieszka Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Zarządu Głównego Jóźwiak Zbigniew Polskie Towarzystwo Ergonomiczne krajowy Przewodniczący Oddziału Łódzkiego Konieczko Katarzyna Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Zarządu Głównego Kozajda Anna Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego Krajowy Sekretarz Oddziału Łódzkiego Krakowiak Anna Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Skarbnik 44

45 Kupczewska-Dobecka Małgorzata Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Zarządu Głównego Ligocka Danuta Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Zarządu Głównego Marcinkiewicz Andrzej Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy krajowy Skarbnik Zarządu Głównego Członek Zarządu Oddziału Łódzkiego Merecz-Kot Dorota Polskie Towarzystwo Badań nad Stresem Traumatycznym krajowy Przewodnicząca Niebudek-Bogusz Ewa Polskie Towarzystwo Audiologiczne i Foniatryczne Sekretarz Olszewski Jerzy Centrum Radonowe Pozarządowa, Międzynarodowa Sieć Naukowa międzynarodowy Przewodniczący Pałaszewska-Tkacz Anna Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Sekretarz Pawlaczyk-Łuszczyńska Małgorzata International Commission on Biological Effects of Noise międzynarodowy Kierownik Grupy I: Noise- Induced Hearing Loss Plichta Piotr Polskie Towarzystwo Pedagogów Specjalnych krajowy Członek Komisji Rewizyjnej Łódzkie Towarzystwo Pedagogiczne krajowy Członek Zarządu 45

46 Reszka Edyta Polskie Towarzystwo Toksykologiczne Krajowy Przewodniczący Oddziału Łódzkiego (od czerwca 2017) Członek Zarządu Głównego Rybacki Marcin Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy krajowy Sekretarz Zarządu Głównego Przewodniczący Oddziału Łódzkiego Sitarek Krystyna Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Sekretarz Oddziału Łódzkiego (do czerwca 2017) Skalski Henryk Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Komisji Rewizyjnej Świdwińska-Gajewska Anna Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Zarządu Głównego Soćko Renata Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych krajowy Członek Zarządu Głównego Stępnik Maciej Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Członek Zarządu Głównego Przewodniczący Oddziału Łódzkiego (do czerwca 2017) Śliwińska-Kowalska Mariola Polskie Towarzystwo Audiologiczne i Foniatryczne krajowy Zastępca Przewodniczącego Członek Zarządu Głównego Świercz Radosław Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Członek Zarządu Oddziału Łódzkiego 46

47 Walusiak-Skorupa Jolanta Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy krajowy Prezes Z-ca przewodniczącego Oddziału Łódzkiego European Academy of Allergology and Clinical Immunology międzynarodowy Przewodnicząca Sekretarz Occupational Allergy Interest Group (od ) Wąsowicz Wojciech Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Przewodniczący Zarządu Głównego Wieczorek Edyta Polskie Towarzystwo Toksykologiczne krajowy Członek Komisji Rewizyjnej Oddziału Łódzkiego Wiszniewska Marta Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy krajowy Wiceprezes Zarządu Głównego Członek zarządu Oddziału Łódzkiego Zmyślony Marek Polskie Towarzystwo Badań Radiacyjnych krajowy Wiceprezes Zarządu Głównego, Przewodniczący Komisji ds. Problemów Bioelektromagnetycznych 47

48 d. Udział w zespołach eksperckich Imię i nazwisko Nazwa zespołu Zasięg (krajowy/międzynarodowy) Bortkiewicz Alicja Brodecki Marcin Komisja Pól Elektromagnetycznych Niejonizujących Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej PAN Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych, Grupa ds. Pól Elektromagnetycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Grupa robocza - Systematic review for the joint methodology of the World Health Organization (WHO) and the International Labour Organization (ILO) for estimating the national and global burden of work-related disease and injury Polskie Centrum Akredytacji ekspert techniczny Polski Komitet Normalizacyjny, członek Komisji Technicznej KT 246 krajowy międzynarodowy krajowy Bujak-Pietrek Stella Polskie Centrum Akredytacji ekspert techniczny oceniający laboratoria badawcze w zakresie badań czynników pyłowych krajowy Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych 48

49 Czerczak Sławomir Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komitet Techniczny - KT 159 ds. Zagrożeń Chemicznych i Pyłowych w Środowisku Pracy Polskiego Komitetu Normalizacyjnego Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych Międzynarodowy Zespół Ekspertów IOHA Międzynarodowy Zespół Ekspertów ds. Opracowywania Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego działający w ramach Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) Risk Assessment Committee European Chemical Agency w Helsinkach krajowy międzynarodowy 49

50 Gadzicka Elżbieta Hanke Wojciech Komisja Pól Elektromagnetycznych Niejonizujących Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej PAN Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Grupa robocza - Systematic review for the joint methodology of the World Health Organization (WHO) and the International Labour Organization (ILO) for estimating the national and global burden of work-related disease and injury. Zespół Ekspertów Narodowego Centrum Nauki w panelu tematycznym: NZ7 Nauki o lekach i zdrowie publiczne - 25 edycja konkursów Opus Grupa Recenzentów projektów w konkursie MINIATURA 1 Narodowego Centrum Nauki krajowy międzynarodowy krajowy Jabłońska Ewa Jankowska Agnieszka Konieczko Katarzyna Zespół ekspertów oceniający wnioski w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko- Mazurskiego na lata Stoffenmanager International Scientific Advisory Board (SAB) Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych krajowy międzynarodowy krajowy 50

51 Krakowiak Anna Kupczewska-Dobecka Małgorzata Ligocka Danuta Zespół Ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół Ekspertów (toksykologów klinicznych) do spraw opracowywania kryteriów śmierci mózgu przy MZ Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy krajowy krajowy krajowy Knol-Michałowska Kamila Komisja Europejska (Joint Research Centre/ Directorate-General for Research and Innovation /European Human Biomonitoring Initiative) National Observatory on Cyber Crime międzynarodowy międzynarodowy 51

52 Lesicka Monika Zespół ekspertów oceniający wnioski w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko- Mazurskiego na lata krajowy Pakulska Daria Międzynarodowy Zespół Ekspertów ds. Opracowywania Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) działający w ramach Międzynarodowygo Programu Bezpieczeństwa Chemicznego (IPCS) międzynarodowy Pałaszewska-Tkacz Anna Pepłońska Beata Pawlaczyk Łuszczyńska Małgorzata Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych Zespół Ekspertów Narodowego Centrum Nauki w panelu tematycznym: NZ7 Nauki o lekach i zdrowie publiczne - 23 edycja konkursów Opus (Przewodnicząca) Grupa Recenzentów projektów w konkursie MINIATURA 1 Narodowego Centrum Nauki Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Grupy Ekspertów ds. Hałasu przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy (Przewodnicząca) krajowy krajowy krajowy 52

53 Piasecka-Zelga Joanna Plichta Piotr Normalizacyjna Komisja Problemowa nr 157 ds. Zagrożeń Fizycznych w Środowisku Pracy Polskie Centrum Akredytacji - auditor techniczny oceniający laboratoria badawcze w zakresie badań zagrożeń fizycznych, mikroklimatu i oświetlenia Polskie Centrum Akredytacji - ekspert techniczny oceniający organizatorów badań badań biegłości Zakład Certyfikacji TEXTIL-CERT, ekspert ds. realizacji procedur oceny zgodności dla wyrobów medycznych Polskie Centrum Badań i Certyfikacji Narodowy program Foresight 2020 Lokalna Komisja Etyczna ds. Doświadczeń na Zwierzętach w Łodzi Komisja Biologii Zwierząt Doświadczalnych PAN ISCH COST Action IS1210 Appearance Matters Tackling The Physical and Psychosocial Consequences of Dissatisfaction with Ppearance COST Action European Network for Problematic Usage of the Internet (EU-PUI) CA16207 National Observatory on Cyber Crime krajowy międzynarodowy 53

54 Przyłuska Jolanta Zespół Pedagogiki Specjalnej przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN, Przewodniczący Zespołu ds. badań nad aktywnością medialną użytkowników ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi Rada Dyrektorów Łódzkiej Akademickiej Sieci Bibliotecznej krajowy krajowy Pyżalski Jacek Reszka Edyta Rydzyński Konrad National Observatory on Cyber Crime Zespół ekspertów powoływany do oceny abstraktów zgłoszonych na coroczny Kongres organizowany przez Europejskie Towarzystwo Żywienia Klinicznego i Metabolizmu - The European Society for Clinical Nutrition and Metabolism (ESPEN) Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks, DG SANCO of European Commission SCENIHR Working Group on The appropriateness of existing methodologies to assess potential risks associated with engineered and adventitious products of nanotechnologies SCENIHR Working Group on The appropriateness of the risk assessment methodology in accordance with the TGD documents for new and existing chemicals for assessing the risks of nanomaterials SCENIHR Working Group on Smokeless tobacco products międzynarodowy międzynarodowy międzynarodowy 54

55 SCENIHR Working Group on The potential health risks of exposure to noise from personal music players and mobile phones including a music playing function SCENIHR Working Group on The risk assessment methodologies and approaches for mutagenic and carcinogenic substances SCENIHR Working Group on Guidance on the Determination of Potential Health Effects of Nanomaterials Used in Medical Devices SCENIHR Working Group on Additives used in tobacco products (Opinion I) SCENIHR Working Group on Additives used in tobacco products (Opinion II) Scientific Committee on Cosmetic Safety (SCCS) Working Group on Nano Materials in Cosmetic Products Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Zinc Oxide in Nano-form Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Titanium Dioxide in Nano-form Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Nao-Hydroxyapatite in Nano-form 55

56 Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Sprayable/application Products Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Titanium Dioxide (nano form) coated with Cetyl Phosphate, Manganese Dioxide or Triethoxycaprylylsilane as UV-filter in dermally applied cosmetic Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Titanium Dioxide (nano form) as UV-Filter in sprays Collegium Ramazzini Komitet Zdrowia Publicznego PAN krajowy Sakowski Piotr Siedlecka Jadwiga Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi Northern Dimension Partnership in Public Health and Social Wellbeing, Expert Group on Non- Communicable Diseases Related to Lifestyles and Social and Work Environments Baltic Sea Network on Occupational Health and Safety Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy międzynarodowy krajowy 56

57 Stępnik Maciej Sitarek Krystyna Soćko Renata Grupa robocza - Systematic review for the joint methodology of the World Health Organization (WHO) and the International Labour Organization (ILO) for estimating the national and global burden of work-related disease and injury. Working Group on Nanomaterials of the EU Scientific Committee of Consumer Safety (SCCS) Working Group on Cosmetic Ingredients of the EU Scientific Committee of Consumer Safety (SCCS) Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. wytycznych szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy międzynarodowy międzynarodowy międzynarodowy krajowy krajowy krajowy 57

58 Śliwińska-Kowalska Mariola Świątkowska Beata Świercz Radosław Walczak Katarzyna Collegium Oto-Rhino- Laryngologicum Amicitiae Sacrum Konsultant Krajowy w dziedzinie audiologii i foniatrii Ekspert Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie uszkodzeń słuchu i szumów usznych przez hałas International Federation of Oto- Rhino-Laryngological Societies, Vice-Chairman of the Committee of Phoniatrics and Audiology (Wiceprzewodnicząca Komitetu Foniatrów i Audiologów) Rada Programowa, Rządowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata , Ministerstwo Rozwoju Lokalna Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach MetroRADON- Industry Interest Group międzynarodowy krajowy międzynarodowy krajowy międzynarodowy Walusiak-Skorupa Jolanta European Respiratory Society - członek zespołu oceniającego wnioski o stypendia długoterminowe (Evaluation Committee of LT Fellowship applications) międzynarodowy European Union of Medical Specialists - polski przedstawiciel (wybrany przez ZG PTMP) w Section of Occupational Medicine Mental Health in Construction Work działanie zespołu finansowane przez Komisję Europejską 58

59 Wąsowicz Wojciech Wieczorek Edyta Better prevention, identification and reporting of work-related and occupational diseases and emerging risks The NDPHS (Northern Dimension Partnership in Public Health and Social Wellbeing) Expert group Zespół specjalistyczny do spraw inwestycji służących potrzebom badań naukowych lub prac rozwojowych oraz infrastruktury informatycznej nauki Komisja do Spraw Produktów Biobójczych Zespół roboczy do spraw suplementów diety Lokalna Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach w Łodzi Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, European Food Safety Authority) Zespół ekspertów oceniający wnioski w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Warmińsko- Mazurskiego na lata krajowy międzynarodowy krajowy Zmyślony Marek Rada Fundacji Badań Radiacyjnych krajowy 59

60 Grupa Ekspercka do Spraw Akredytacji Laboratoriów wykonujących pomiary pól elektromagnetycznych w środowisku pracy i środowisku ogólnym przy Polskim Centrum Akredytacji Zespół Radiobiologii i Higieny Radiacyjnej Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej Wydziału Nauk Medycznych PAN Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych, Grupa ds. Pól Elektromagnetycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku e. Redakcje czasopism (redaktorzy naczelni) Nazwisko i imię Tytuł czasopisma Lista MNiSW (2016) Rozpoczęcie pełnienia funkcji (rok) Rydzyński Konrad International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A 2000 Szadkowska-Stańczyk Irena Śliwińska-Kowalska Mariola Medycyna Pracy A 2000 Otorynolaryngologia Przegląd Kliniczny B

61 f. Członkowstwo w zespołach redakcyjnych Imię i nazwisko Tytuł czasopisma Funkcja Bortkiewicz Alicja Czerczak Sławomir Medycyna Pracy International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Forum Medycyny Rodzinnej Medycyna Pracy International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health komitet redakcyjny redaktor tematyczny komitet redakcyjny komitet redakcyjny redaktor tematyczny komitet redakcyjny Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Biuletyn Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN redaktor tematyczny Hanke Wojciech Jóźwiak Zbigniew International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Medycyna Pracy Medycyna Środowiskowa Promotor BHP. Bezpieczeństwo, Komfort, Praca Art of Dentistry komitet redakcyjny członek Rady Naukowej członek Rady Naukowej Konieczko Katarzyna Medycyna Pracy redaktor tematyczny Korzeniowska Elżbieta Medycyna Pracy redaktor tematyczny Makowiec-Dąbrowska Teresa International Journal of Occupational Safety and Ergonomics komitet redakcyjny 61

62 Merecz-Kot Dorota Niebudek-Bogusz Ewa Pepłońska Beata International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Otorynolaryngologia Przegląd Kliniczny International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Medycyna Pracy Plos One redaktor tematyczny sekretarz redakcji redaktor tematyczny komitet redakcyjny redaktor tematyczny (gościnnie) Polańska Kinga Tobacco Induced Diseases komitet redakcyjny Przyłuska Jolanta Forum Bibliotek Medycznych komitet redakcyjny Puchalski Krzysztof Medycyna Pracy redaktor tematyczny Polski Merkuriusz Lekarski komitet redakcyjny Rydzyński Konrad Medycyna Pracy Central European Journal of Occupational and Environmental Health co-editor komitet redakcyjny Sakowski Piotr Medycyna Pracy redaktor tematyczny Stępnik Maciej EDORiUM Journal of Occupational and Environmental Medicine komitet redakcyjny Śliwińska-Kowalska Mariola Noise & Health Medycyna Pracy International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health komitet redakcyjny komitet redakcyjny redaktor tematyczny 62

63 Walusiak-Skorupa Jolanta Waszkowska Małgorzata Wąsowicz Wojciech International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Medycyna Pracy Medycyna Pracy International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health redaktor tematyczny redaktor tematyczny komitet redakcyjny redaktor tematyczny Wiszniewska Marta Medycyna Pracy redaktor tematyczny 63

64 2. Osiągnięcia naukowe a. Dorobek publikacyjny W 2017 roku pracownicy Instytutu byli autorami 150 publikacji, w tym 101 prac o zasięgu międzynarodowym, z których 94 posiadały Impact Factor o sumarycznej wysokości 241,236 punktów. Dorobek publikacyjny Instytutu z lat rok ogółem o zasięgu międzynarodowym z IF suma IF , , , , , , , ,236 1 w tym 3 artykuły, w których autorzy z IMP występują jako collaborators 2 94 z IF + 3 collaborators + 4 ang. bez IF = 100 Publikacje z listy A: 94 Publikacje z listy B: 18 Publikacje, w których autorzy z IMP występują jako collaborators : 3 Pozostałe publikacje: 21 Monografie: - autorstwo: 2 - redakcje: 2 Rozdziały w monografiach: - autorstwo: 17 Liczba publikacji w poszczególnych kwartylach wg Journal Citation Reports (Clarivate Analitics): Q1 JCR: 24 Q2 JCR: 15 Q3 JCR: 15 Q4 JCR: 40 Załącznik 1. Wykaz publikacji. 64

65 Dorobek publikacyjny Instytutu w 2017 r. Pozostałe 13% Monografie "collaborators" 3% 2% Rozdziały w monografiach 11% Publikacje z listy A 60% Publikacje z listy B 11% Cytowania publikacji IMP w latach wg Web of Science Core Collection Cytowania Rok 65

66 b. Najważniejsze osiągnięcia naukowe udokumentowane publikacjami o zasięgu międzynarodowym Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne Podsumowano w sposób syntetyczny dotychczasowe badania eksperymentalne na komórkach oraz zwierzętach, w których badano wpływ niedoboru Se bądź też suplementacji Se na jeden z mechanizmów epigenetycznych, jakim jest metylacja DNA. Opisano model przedstawiający działanie Se na poziom globalnej metylacji DNA w zależności od dawki, proponując nieliniowy charakter tej zależności oraz dwa różne mechanizmy odpowiadające za hipometylację DNA pod wpływem niedoboru oraz nadmiaru Se. Przedstawiono też epigenetyczną regulację genów kodujących selenobiałka w rozwoju nowotworów, w tym głównie genu GPX3, kodującego peroksydazę glutationową osoczową. Jabłońska E, Reszka E. Selenium and epigenetics in cancer: Focus on DNA methylation. Advances in Cancer Research 2017; 136: IF: 6,267 MNiSW: 40 Oceniono uszkodzenia DNA, jak również metylację DNA w ludzkich jednojądrzastych komórkach krwi obwodowej eksponowanych na glifosat. Po raz pierwszy wykazano, że glifosat (w stężeniu od 0,5 do 10 mm) może indukować uszkodzenie DNA i powodować zmiany metylacji DNA w leukocytach człowieka. Badanie było realizowane przy współpracy z Wydziałem Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Łódzkiego. Kwiatkowska M, Reszka E, Woźniak K, Jabłońska E, Michałowicz J, Bukowska B. DNA damage and methylation induced by glyphosate in peripheral blood mononuclear cells (in vitro study). Food and Chemical Toxicology 2017; 105: IF: 3,778 MNiSW: 40 Dokonany przegląd 15 badań epidemiologicznych, w tym pięciu badań obejmujących osoby pracujące na zmianę nocną wskazał, że warianty następujących genów zegara okołodobowego (circadian genes): BMAL1, BMAL2, CLOCK, NPAS2, CRY1, CRY2, PER1, PER3 i TIMELESS mogą być odpowiedzialne za zwiększenie ryzyka raka piersi. Reszka E, Przybek M, Muurlink O, Pepłońska B. Circadian gene variants and breast cancer. Cancer Letters 2017; 390: IF: 6,375 MNiSW: 35 Wykazano występowanie zależności pomiędzy stopniem metylacji regionów promotorowych genów PER2 i CRY2 a długością snu. Ustalono, że charakter pracy (praca ze zmianami nocnymi vs. praca w trybie dziennym), jak również chronotyp badanych osób stanowią ważne zmienne zakłócające w analizach przyczyn zaburzeń snu. Bukowska-Damska A, Reszka E, Kałużny P, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Pepłońska B. Sleep quality and methylation status of core circadian rhythm genes among nurses and midwives. Chronobiology International 2017; 34(9): IF: 2,562 MNiSW: 35 Nie wykazano związku pomiędzy pracą na nocną zmianę a metylacją regionów promotorowych BRCA1 i BRCA2. Uzyskane wyniki skłaniają do hipotezy, iż palenie tytoniu może być jednym z czynników wywołujących modyfikacje epigenetyczne. 66

67 Pepłońska B, Bukowska A, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Reszka E. Rotating night work, lifestyle factors, obesity and promoter methylation in BRCA1 and BRCA2 genes among nurses and midwives. PLoS One 2017; 12(6): art. e IF: 2,806 MNiSW: 30 Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe U pracowników sortowni odpadów oceniono poziomy endotoksyn i glukanów jako czynników szkodliwych dla dróg oddechowych pracowników. Wykazano, że moc przerobowa sortowni ma bezpośredni wpływ na stężenie pyłu wdychanego, natomiast pośrednio różnicuje stężenia endotoksyn i glukanów. Kozajda A, Jeżak K, Cyprowski M, Szadkowska-Stańczyk I. Inhalable dust, endotoxins and (1-3)-β-dglucans as indicators of exposure in waste sorting plant environment. Aerobiologia (Bologna) 2017; 33(4): IF: 2,202 MNiSW: 25 Zaproponowano model oceny ekspozycji spawaczy uwzględniający zarówno szkodliwe działanie czynników chemicznych oraz wymiary cząsteczek pyłu, na które są narażeni. Na podstawie zrealizowanych badań wykazano, że chociaż spawacze stali wysokostopowej narażeni byli na działanie metali kancerogennych i neurotoksycznych, to spawacze stali niskostopowych narażeni byli na cząsteczki o mniejszych wymiarach, czyli potencjalnie o większej sile działania toksycznego. Stanisławska M, Hałatek T, Cieślak M, Kamińska I, Kuraś R, Janasik B, Wąsowicz W. Coarse, fine and ultrafine particles arising during welding - Analysis of occupational exposure. Microchemical Journal 2017; 135: 1-9. IF: 3,034 MNiSW: 35 Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas Podsumowano aktualną wiedzę na temat postępowania w zaburzeniach przetwarzania słuchowego u dzieci. Przygotowane przez klinicystów i naukowców opracowanie stanowi europejski konsensus. W pracy poglądowej wskazane zostały także perspektywiczne kierunki rozwoju badań. Iliadou V, Ptok M, Grech H, Raben-Pedersen E, Brechmann A, Deggouj N, Kiese-Himmel C, Śliwińska- Kowalska M, Nickisch A, Demanez L, Veuillet E, Thai-Van H, Sirimanna T, Callimachou M, Santarelli R, Kuske S, Barajas J, Hedjever M, Konukseven O, Veraguth D, Stokkereit Mattsson T, Humberto Martins J, Bamiou DE. A European perspective on auditory processing disorder-current knowledge and future research focus. Frontiers in Neurology 2017; 8: art IF: 3,552 MNiSW: 30 Dokonano systematycznego przeglądu badań na temat przyczynowych zależności między narażeniem na hałas a trwałym uszkodzeniem słuchu i szumami usznymi. Wskazano na ryzyko uszkodzenia słuchu u użytkowników osobistych odtwarzaczy muzyki (Personal Listening Devices, PLD). Opublikowano artykuł poglądowy, będący podsumowaniem 2-letnich prac WHO prowadzonych w celu opracowania wytycznych dla regionu Europy dotyczących skutków zdrowotnych narażenia na hałas środowiskowy. Śliwińska-Kowalska M, Zaborowski K. WHO environmental noise guidelines for the European region: A systematic review on environmental noise and permanent hearing loss and tinnitus. International Journal of Environmental Research and Public Health 2017; 14(10): art. e1139 IF: 2,101 MNiSW: 25 Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia W ramach współpracy z Agencja ds. Rejestru Substancji Toksycznych i Chorób (ATSDR) w USA przeprowadzono w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi badania dotyczące oceny potencjalnego 67

68 wpływu na zdrowie zanieczyszczeń powietrza emitowanych przez wielkoprzemysłowe fermy zwierzęce w Polsce. Pohl HR, Citra M, Abadin HA, Szadkowska-Stańczyk I, Kozajda A, Ingerman L, Nguyen A, Murray HE. Modeling emissions from CAFO poultry farms in Poland and evaluating potential risk to surrounding populations. Regulatory Toxicology and Pharmacology 2017; 84: IF: 2,221 MNiSW: 25 W ramach współpracy z Europejskim Regionalnym Centrum Ekohydrologii PAN określono wpływ osadów ściekowych na właściwości gleby, oznaczanych jako zawartość węgla organicznego i frakcji humusowych. Stwierdzono, że uprawa wierzby na glebie z dodatkiem szlamu powoduje stopniowy wzrost frakcji próchniczych, jak również wzrost całkowitej zawartości węgla organicznego i liczebności bakterii. Urbaniak M, Wyrwicka A, Tołoczko W, Serwecińska L, Zieliński M. The effect of sewage sludge application on soil properties and willow (Salix sp.) cultivation. Science of the Total Environment 2017; 586: IF: 4,900 MNiSW: 40 Dokonano oceny tygodniowego pobrania rtęci (MeHg) podczas spożywania posiłków rybnych przez 10 dni. Uczestnicy badania spożywali cztery rodzaje smażonych ryb o zawartości rtęci od 0,018 do 0,105 mg/kg wagi surowej ryby. Wyniki oznaczeń tygodniowego pobrania MtHg mieściły się w zakresie wartości prawidłowych. Stężenia MtHg w rybach po obróbce cieplnej nie przekraczały wartości dopuszczalnych w żywności według regulacji Komisji Europejskiej. Ryzyko wystąpienia efektów szkodliwych było niskie. Kuraś R, Janasik B, Stanisławska M, Kozłowska L, Wąsowicz W. Assessment of mercury intake from fish meals based on intervention research in the Polish subpopulation. Biological Trace Element Research 2017; 179(1): IF: 2,399 MNiSW: 15 Srebro uwalniane z produktów aplikowanych na skórę zawierających nanocząstki srebra (np. opatrunki na rany lub kosmetyki) może przenikać przez skórę, szczególnie w przypadku jej uszkodzenia. Nanocząstki srebra posiadają też aktywność cytotoksyczną i genotoksyczną. Zbadano przezskórną absorpcję srebra o różnych rozmiarach i o różnej modyfikacji powierzchniowej w połączeniu ze składnikami kosmetyków tj. chlorkiem glinu, metyloparabenem lub ftalanem di-nbutylu. Wykazano niską, ale wykrywalną absorpcję nanocząstek srebra i brak różnic statystycznie znamiennych w penetracji między 4 typami nanocząstek srebra. Podobnie, nie zaobserwowano znaczących różnic w penetracji srebra, gdy nanocząstki srebra stosowano w połączeniach z wybranymi związkami. Domeradzka-Gajda K, Nocuń M, Roszak J, Janasik B, Quarles CD, Wąsowicz W, Grobelny J, Tomaszewska E, Celichowski G, Ranoszek-Soliwoda K, Cieślak M, Puchowicz D, Gonzalez JJ, Russo RE, Stępnik M. A study on the in vitro percutaneous absorption of silver nanoparticles in combination with aluminum chloride, methyl paraben or di-n-butyl phthalate. Toxicology Letters 2017; 272: IF: 3,856 MNiSW: 35 Badano działanie genotoksyczne po łącznym narażeniu linii komórek sutka człowieka (MCF-10A, MCF-7 i MDB-MB-231) na nanocząstek srebra z chlorkiem glinu, butyloparabenem lub ftalanem di-nbutylu. W komórkach MCF-10A narażanych przez 24 godziny na Ag15 zaobserwowano wzrost uszkodzenia DNA w teście kometowym (SSB). W obecności badanych substancji chemicznych, działanie genotoksyczne ulegało obniżeniu do poziomu porównywalnego z wartościami kontrolnymi. W komórkach MCF-7 zaobserwowano znaczny wzrost poziomu SSB po narażeniu na Ag15. Efekt 68

69 również ulegał zmniejszeniu w obecności trzech badanych związków. W komórkach MDA-MB-231 zaobserwowano zwiększony poziom oksydacyjnego uszkodzenia DNA po narażeniu na kombinacje obu AgNP z chlorkiem glinu. Nie zaobserwowano wzrostu częstości mikrojąder w żadnej z badanych linii komórkowych, po narażeniu pojedynczym ani łącznym. Roszak J, Domeradzka-Gajda K, Smok-Pieniążek A, Kozajda A, Spryszyńska S, Grobelny J, Tomaszewska E, Ranoszek-Soliwoda K, Cieślak M, Puchowicz D, Stępnik M. Genotoxic effects in transformed and nontransformed human breast cell lines after exposure to silver nanoparticles in combination with aluminium chloride, butylparaben or di-n-butylphthalate. Toxicology In Vitro 2017; 45(1): IF: 2,866 MNiSW: 30 W badaniu oceniono wpływ nanocząstek srebra (AgNP) na proliferację komórek linii MCF-7/BUS człowieka z receptorem estrogenowym (ER) w teście in vitro. Wyniki wskazują, że AgNP mogą hamować wzrost komórek MCF-7/BUS stymulowanych przez E2 lub estrogenne związki chemiczne, tj. BPB i DBPh. Roszak J, Smok-Pieniążek A, Domeradzka-Gajda K, Grobelny J, Tomaszewska E, Ranoszek-Soliwoda K, Celichowski G, Stępnik M. Inhibitory effect of silver nanoparticles on proliferation of estrogen-dependent MCF-7/BUS human breast cancer cells induced by butyl paraben or di-n-butyl phthalate. Toxicology and Applied Pharmacology 2017; 337: IF: 3,791 MNiSW: 40 Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej W badaniu kliniczno-kontrolnym typu gniazdowego analizowano wpływ pracy zmianowej na długość telomerów (TL) i potencjalny związek z ryzykiem zachorowania na raka piersi u norweskich pielęgniarek. Otrzymane wyniki sugerują, że skracanie telomerów jest związane z czasem trwania i intensywnością pracy w nocy i może być czynnikiem przyczyniającym się do ryzyka zachorowania na raka piersi wśród kobiet pracujących w systemie zmianowym. Badanie było realizowane przy współpracy z National Institute of Occupational Health w Oslo. Samulin-Erdem J, Notø HØ, Skare Ø, Lie JS, Petersen-Øverleir M, Reszka E, Pepłońska B, Zienolddiny S. Mechanisms of breast cancer risk in shift workers: association of telomere shortening with the duration and intensity of night work. Cancer Medicine 2017; 6(8): IF: 3,362 MNiSW: 25 Długoletnia obserwacja byłych pracowników zakładów azbestowych wskazuję, że ryzyko międzybłoniaka wzrasta nawet 40 lat od chwili rozpoczęcia ekspozycji. Narażenie na krokidolit wiązało się z bardzo wysokim ryzykiem zachorowania na ten nowotwór, ponad 5-krotnie wyższym dla osób pracujących w ekspozycji mieszanej w porównaniu z osobami, które były narażone tylko na chryzotyl. Świątkowska B, Szeszenia-Dąbrowska N. Mesothelioma continues to increase even 40 years after exposure - Evidence from long-term epidemiological observation. Lung Cancer 2017; 108: IF: 4,294 MNiSW: 35 Na podstawie danych z Polskiej Kohorty Matka Dziecko (REPRO_PL) przygotowano cykl 4 publikacji. Celem analiz była ocena wpływu czynników związanych ze stylem życia matki w okresie ciąży na stan zdrowia i rozwój psychoruchowy dzieci w pierwszych latach po urodzeniu. Wyroki poziom stresu oraz narażenie na środowiskowy dym tytoniowy w czasie ciąży negatywnie wpływały na rozwój neurobehawioralny dzieci. Wraz ze wzrostem stężenia cynku w materiale biologicznym pobranym od kobiet ciężarnych, zaobserwowano obniżenie parametrów rozwoju psychoruchowego. Z drugiej 69

70 strony stężenie selenu na poziomie zalecanym dla kobiet w ciąży, wpływało pozytywnie na rozwój dzieci. Uzyskane wyniki stanowią podstawę do podejmowania działań edukacyjnych i interwencyjnych adresowanych do kobiet ciężarnych i rodziców. Podlecka D, Stelmach I, Jerzyńska J, Polańska K, Janasik B, Gromadzińska J, Wąsowicz W, Hanke W, Majak P, Stelmach W. Early childhood allergy symptoms in relation to plasma selenium in pregnant mothers. Annals of Allergy Asthma and Immunology 2017; 118(5): IF: 3,7281 MNiSW: 30 Polańska K, Hanke W, Król A, Gromadzińska J, Kuraś R, Janasik B, Wąsowicz W, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G. Micronutrients during pregnancy and child psychomotor development: Opposite effects of zinc and selenium. Environmental Research 2017; 158: IF: 3,835 MNiSW: 40 Polańska K, Król A, Merecz-Kot D, Jurewicz J, Makowiec-Dąbrowska T, Chiarotti F, Calamandrei G, Hanke W. Maternal stress during pregnancy and neurodevelopmental outcomes of children during the first 2 years of life. Journal of Paediatrics and Child Health 2017; 53(3): IF: 1,572 MNiSW: 20 Polańska K, Król A, Merecz-Kot D, Ligocka D, Mikołajewska K, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G, Hanke W. Environmental tobacco smoke exposure during pregnancy and child neurodevelopment. International Journal of Environmental Research and Public Health 2017; 14(7): art. e796. IF: 2,101 MNiSW: 25 Mechanizmy działania nowotworowego czynników zawodowych i środowiskowych. Identyfikacja czynników ochronnych Porównano zawartości czterech metali (kadmu, arsenu, selenu i żelaza) w tkance nowotworowej i zdrowej otaczającej guz. Wykazano wyższą zawartość Cd, Se oraz Fe w tkankach nowotworowych, potwierdzając zdolność komórek rakowych do kumulacji metali. Dodatnia korelacja Se z zawartością Fe w tkance guza oraz z zawartością Cd w tkance okołonowotworowej potwierdziły istnienie interakcji Se zarówno z metalami niezbędnymi jak i toksycznymi. Jabłońska E, Socha K, Reszka E, Wieczorek E, Skokowski J, Kalinowski L, Fendler W, Seroczynska B, Wozniak M, Borawska MH, Wąsowicz W. Cadmium, arsenic, selenium and iron - Implications for tumor progression in breast cancer. Environmental Toxicology and Pharmacology 2017; 53, IF: 2,313 MNiSW: 25 Meta-analiza oparta na 24 publikacjach wskazywała na zwiększone ryzyko wystąpienia nowotworu pęcherza moczowego wśród górników węgla kamiennego. Analizy stężeń Cd w moczu zarówno u emerytowanych górników jak i czynnych górników nie wykazały przekroczeń powyżej biologicznych wartości dopuszczalnych (BEI). Isermann J, Prager HM, Ebbinghaus R, Janasik B, Wąsowicz W, Dufaux B, Meyer HF, Widera A, Selinski S, Hengstler JG, Golka K. Urinary cadmium levels in active and retired coal miners. Journal of Toxicology and Environmental Health Part A 2017; 80(7-8): IF: 2,731 MNiSW: 25 Dokonano oceny zależności pomiędzy arsenem (As) i selenem (Se) u pracowników zawodowo narażonych na arsen nieorganiczny. Wykazano istotną statystycznie zależność pomiędzy stężeniami arsenu nieorganicznego w moczu wyrażanymi jako suma ias+mma+dma oraz stężeniami selenu całkowitego w moczu. Wskazano, iż ocena wpływu tych zależności na ocenę ryzyka wystąpienia skutków zdrowotnych powinien uwzględniać również czynniki genetyczne oraz status żywieniowy. 70

71 Janasik B, Zawisza A, Malachowska B, Fendler W, Stanisławska M, Kuraś R, Wąsowicz W. Relationship between arsenic and selenium in workers occupationally exposed to inorganic arsenic. Journal of Trace Elements in Medicine and Biology 2017; 42: IF: 3,225 MNiSW: 20 Trójtlenek arsenu (ATO) jest dobrze znanym lekiem przeciwbiałaczkowym stosowanym w leczeniu nowo zdiagnozowanej i nawrotowej ostrej białaczki promielocytowej (APL). Główną wadą terapii za pomocą ATO jest rozwój oporności komórek APL, której mechanizmy wciąż nie są jasne. Celem badania było zbadanie roli szlaku sygnałowego PI3K/Akt w komórkach linii ostrej białaczki szpikowej (HL-60) człowieka i wyprowadzonych z nich klonów opornych na ATO. Wyniki wskazują, że geny CCND1, FOXO1 i JUN mogą brać udział w indukcji oporności na ATO i że szlak przekazywania sygnałów przez kinazę C-Jun N-terminalną (JNK) może mieć większe znaczenie w pośredniczeniu cytotoksycznego działania ATO i rozwoju oporności na ATO w komórkach linii HL-60, aniżeli szlak kinazy 3-fosfatydyloinozytolu (PI3K)/Akt. Roszak J, Smok-Pieniążek A, Stępnik M. Transcriptomic analysis of the PI3K/Akt signaling pathway reveals the dual role of the C-Jun oncogene in cytotoxicity and the develo of resistance in HL-60 Leukemia cells in response to arsenic trioxide. Advances in Clinical and Experimental Medicine 2017; 26(9): IF: 1,179 MNiSW: 15 Wykazano w badaniach na zwierzętach, że włączenie antyoksydantu nitroksydu przeciwutleniacza Pirolin (PL) do chemioterapii przy pomocy doksorubicyny i taksanów (DOX, DTX, PTX) może chronić mózg przed toksycznością tych leków przeciwnowotworowych. Działanie nitroksydów wynikać może z ingerencji tych związków w szlaki sygnałowe komórki i ich właściwości prooksydacyjnych. Tabaczar S, Czepas J, Koceva-Chyla A, Kilanczyk E, Piasecka-Zelga J, Gwozdzinski K. The effect of the nitroxide pirolin on oxidative stress induced by doxorubicin and taxanes in the rat brain. Journal of Physiology and Pharmacology 2017; 68(2): IF: 2,883 MNiSW: 25 Promocja zdrowia w miejscu pracy Ustalono częstość palenia tytoniu oraz określono czynniki sprzyjające paleniu i rzucaniu palenia w wybranej populacji mieszkańców środkowej Polski. Stwierdzono, że aktualnie pali 52,8% mężczyzn i 29,6% kobiet, co oznacza, że rozpowszechnienie palenia tytoniu jest wyższe niż w populacji generalnej. Czynnikami ryzyka codziennego palenia są: płeć męska, niski poziom wykształcenia, bezrobocie lub tylko okresowe zatrudnienie, mała wiedza o skutkach palenia, używanie e-papierosów i ekspozycja na ETS. Podobnie jak w populacji generalnej nieco ponad połowa palaczy deklaruje chęć rzucenia palenia, a czynnikiem sprzyjającym jest świadomość konsekwencji zdrowotnych palenia. Badania przeprowadzono przy współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi. Milcarz K, Makowiec-Dąbrowska T, Bak-Romaniszyn L, Kaleta D. Smoking patterns and smoking cessation willingness - A study among beneficiaries of government welfare assistance in Poland. International Journal of Environmental Research and Public Health 2017; 14(2): art. e131. IF: 2,101 MNiSW: 25 Określono częstość podejmowania aktywności fizycznej w czasie wolnym oraz podczas dojazdów do pracy w wybranej populacji mieszkańców środkowej Polski. Około 1/5 badanych deklarowała wyłącznie sporadyczny udział w aktywności fizycznej w czasie wolnym, a ½ - jej całkowity brak. Oznacza to, że w badanej populacji, 1,5 razy częściej niż w populacji generalnej, ma miejsce brak wystarczającej aktywności w czasie wolnym. Uzyskane dane wskazują na konieczność promowania 71

72 zdrowego stylu życia w tej specyficznej populacji. Badania przeprowadzono przy współpracy z Uniwersytetem Medycznym w Łodzi. Kaleta D, Kalucka S, Szatko F, Makowiec-Dąbrowska T. Prevalence and correlates of physical inactivity during leisure-time and commuting among beneficiaries of government welfare assistance in Poland. International Journal of Environmental Research and Public Health 2017; 14(10): art. e1126.if: 2,101 MNiSW: 25 Wyniki badań prowadzonych przez Zakład Epidemiologii Środowiskowej, uwzględnione w metaanalizie danych z 16 badań, potwierdzają hipotezę, iż już w pierwszym trymestrze ciąży ma miejsce szkodliwy wpływ palenia papierosów na biometrię płodu ocenianą w badaniu USG. Rezygnacja lub zmniejszenie liczby wypalanych papierosów skutecznie ograniczyła ten efekt. Abraham M, Alramadhan S, Iniguez C, Duijts L, Jaddoe VWV, Dekker HTD, Crozier S, Godfrey KM, Hindmarsh P, Vik, T, Jacobsen GW, Hanke W, Sobala W, Devereux G, Turner S. A systematic review of maternal smoking during pregnancy and fetal measurements with meta-analysis. PLoS One 2017; 12(2): art. e IF: 2,806 MNiSW: 30 72

73 c. Nagrody i wyróżnienia Imię i nazwisko Nazwa nagrody Gremium przyznające Data Za jakie osiągnięcie Tadeusz Hałatek Magdalena Stanisławska Ewa Jabłońska Nagroda za plakat Komitet organizacyjny 2nd International Cancer Study & Therapy Conference Nagroda za plakat: Assessment of selected transcription factors and neoplastic markers in stainless steel welders Edyta Reszka Monika Przybek Wojciech Wąsowicz Ewa Zamysłowska- Szmytke Mariola Śliwińska- Kowalska Nagroda za plakat Komitet organizacyjny Conference of the American Academy of Audiology, AAA 2018 Audiology Now! Marcin Rybacki Medal PTMP Polskie Towarzystwo Marta Wiszniewska Medycyny Pracy Nagroda za plakat The Role of Neck Pathologies in Pathogenesis of Vertigo /Dizziness in Adults Za wybitne zasługi dla medycyny pracy Jacek Pyżalski Homo Creator XXXI Podsumowanie Ruchu Innowacyjnego w Edukacji organizowane przez Łódzkie Centrum Doskonalenia Nauczycieli i Kształcenia Praktycznego Całokształt działań naukowych i społecznych Katarzyna Walczak Jerzy Olszewski Marek Zmyślony Maciej Stępnik Nagroda za najlepszy plakat Uniwersytet Wrocławski, Politechnika Wrocławska podczas International Conference on Gas Geochemistry Nagroda za plakat: Preliminary results of blood tests in people with elevated radon concentrations in dwellings. 73

74 Kinga Polańska Nagroda Rektora UM w Łodzi dla nauczycieli akademickich w 2017 roku Rektor UM w Łodzi Nagroda pierwszego stopnia - cykl publikacji: Wpływ czynników środowiskowych na stan zdrowia oraz objawy powysiłkowego skurczu oskrzeli u dzieci z regionu łódzkiego Ewa Błaszczyk Agnieszka Bukowska-Damska Wyróżnienie Rada Naukowa IMP Edyta Wieczorek pracy doktorskiej Za pracę doktorską Agnieszka Lipińska- Ojrzanowska

75 3. Upowszechnianie wiedzy a. Działalność szkoleniowa Instytut Medycyny Pracy w Łodzi w roku 2017 zorganizował obowiązkowe kursy dla lekarzy do specjalizacji z medycyny pracy, alergologii, chorób płuc, audiologii i foniatrii, medycyny lotniczej. Zorganizowano także kursy dla lekarzy uprawniające do: badania osób narażonych na promieniowanie jonizujące, przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców, przeprowadzania badań lekarskich i wydawania orzeczeń lekarskich osobom ubiegającym się lub posiadającym pozwolenie na broń. W roku 2017 zorganizowano kursy dla pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych i laboratoriów badawczych z zakresu metodyki i oceny narażenia na pyły, hałas infrai ultradźwiękowy na stanowiskach pracy oraz drgania mechaniczne w środowisku pracy. Łącznie w roku 2017 przeprowadzono szkolenia na 25 kursach, w których uczestniczyły 663 osoby. Zestawienie kursów i szkoleń za rok 2017 Lp. Temat kursu Liczba osób Liczba godzin Kursy dla lekarzy do specjalizacji w dziedzinie medycyny pracy 1 Medycyna pracy cz. II Medycyna pracy cz. II medycyna lotnicza Medycyna i higiena pracy (2 kursy) Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki chorób zawodowych skóry (2 kursy) Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki chorób zawodowych narządu głosu i słuchu Zasady przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników narażonych na działanie promieniowania jonizującego Zasady przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców i orzecznictwa o predyspozycjach zdrowotnych do pracy na stanowisku kierowcy Szczepienia ochronne ze szczególnym uwzględnieniem ich roli w ochronie zdrowia pracujących Ostre zatrucia w praktyce lekarza medycyny pracy 10. Czynniki alergizujące w środowisku pracy

76 Kursy dla lekarzy do specjalizacji z innych dziedzin 11. Alergia zawodowa (do specjalizacji z alergologii) Choroby zawodowe układu oddechowego (do specjalizacji z chorób płuc) 13. Choroby zawodowe w audiologii i foniatrii (do specjalizacji z audiologii i foniatrii) Kursy dla lekarzy do uprawnień 14. Narażenie na promieniowanie jonizujące orzecznictwo lekarskie (2 kursy) 15. Zasady przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców (2 kursy) 16. Zasady przeprowadzania badań lekarskich i wydawania orzeczeń lekarskich osobom ubiegającym się lub posiadającym pozwolenie na broń Kursy dla pracowników stacji sanitarno-epidemiologicznych i laboratoriów badawczych 17. Hałas, hałas infradźwiękowy i ultradźwiękowy na stanowiskach pracy metoda pomiarów i ocena narażenia 18. Drgania mechaniczne w środowisku pracy metodyka pomiarów i zasady oceny narażenia 19. Pył metodyka pomiarów, ocena narażenia (2 kursy) 20. Wdrażanie nowych przepisów krajowych o polach elektromagnetycznych 0Hz-300GHz, do praktyki laboratoriów pomiarowych. Rekomendowane metody pomiarowe. Porównania międzylaboratoryjne (ILC/PT) R a z e m

77 b. Realizacja zasad otwartości w nauce Udostępnianie zasobów: Publikacje Gold OA Green OA Free Bez OA Liczba publikacji 2017 Wolny dostęp Wolny dostęp % Lista A ,7% Lista B ,2% Książki ,6% Rozdziały ,8% Inne % Ogółem ,3% Zarejestrowanie Polityki Otwartości w Registry of Open Access Repository Mandates and Policies (ROARMAP) Jako jedyny instytut badawczy z Polski IMP ma wdrożoną i zarejestrowaną Politykę Otwartości w międzynarodowym katalogu Registry of Open Access Repository Mandates and Policies (ROARMAP) i spełnia wymagania wobec zaleceń Horyzontu Działania w zakresie pozyskiwania środków Przygotowanie wniosku i rozpoczęcie realizacji projektu jako partner z 7 uczelniami medycznymi: Polska Platforma Medyczna: portal zarządzania wiedza i potencjałem badawczym nr: POPC /17 (Umowa o dofinansowanie nr POPC /17-00). Powołanie dr J. Przyłuskiej na kierownika Zespołu zadaniowego ds. polityki otwartości. Utrzymywanie infrastruktury Repozytorium instytucjonalne ECNIS-NIOM: 701 rekordy w trzech kolekcjach tematycznej, adnotowanej i instytucjonalnej. Kolekcja NIOM -169 rekordów, w 2017 r. wprowadzono 61 rekordów. Wydawanie czasopism OA Instytut wydaje dwa otwarte czasopisma posiadające IF: Medycyna Pracy i International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health. Działania promocyjne Rozpowszechnianie informacji nt. OA na stronie IMP: 77

78 Działania informacyjne, konferencje, szkolenia J. Przyłuska: Gdzie deponować publikacje i dane badawcze, aby zapewnić otwarty dostęp do treści naukowych? XXV seminarium w cyklu Digitalizacja otwarty dostęp w nauce a regulacje prawne, Warszawa, 24 stycznia 2017 J. Przyłuska: Repozytorium ECNIS-NIOM narzędziem do realizacji założeń otwartości w nauce. 26 seminarium w cyklu Badania naukowe repozytoria prac naukowych aspekty informatyczne, organizacyjne, prawne, Warszawa, 18 maja 2017 J. Przyłuska: Polityka otwartego dostępu dobre praktyki. Konferencja RGIB, Polityka otwartego dostępu do publikacji i badań naukowych w instytutach badawczych. Warszawa, 19 maja 2017 J. Przyłuska: Jak zacząć przygotowania do wprowadzenia instytucjonalnej polityki otwartego dostępu? Otwarty dostęp do publikacji naukowych - wprowadzenie i wskazówki praktyczne, Warszawa MNiSW, 26 czerwca 2017 J. Przyłuska: Udział jako ekspert na zaproszenie w Panelu dyskusyjnym Gramy do jednej bramki? III Konferencja Naukowa Konsorcjum BazTech Bibliograficzne bazy danych: perspektywy i problemy rozwoju, Kraków, czerwca 2017 J. Przyłuska: prowadzenie warsztatów: Tworzenie polityki otwartego dostępu podczas XXXV Konferencji Problemowej Bibliotek Medycznych września 2017 r., Centrum Informacyjno-Biblioteczne Uniwersytetu Medycznego w Łodzi A. Radomska: prowadzenie warsztatów: Licencje Creative Commons. Przewodnik dla bibliotekarzy podczas XXXV Konferencji Problemowej Bibliotek Medycznych września 2017 r., Centrum Informacyjno-Biblioteczne Uniwersytetu Medycznego w Łodzi J. Przyłuska: Realizacja założeń otwartości w nauce. Tydzień Open Access, Kraków IFJ PAN, 23 października 2017 J. Przyłuska. ORCID - stały, unikalny identyfikator dla naukowca. Tydzień Open Access IMP Łódź, 27 października 2017 M. Laskowski: Jak zarejestrować się w ORCID i otrzymać swój unikalny numer. Tydzień Open Access IMP Łódź, 27 października 2017 J. Przyłuska: Otwarty dostęp w nauce a regulacje prawne. Seminarium dla doktorantów. Uniwersytet Medyczny, Wrocław,10-11 października 2017, 7 listopada 2017 J. Przyłuska: Kształtowanie instytucjonalnej polityki otwartości kontekst prawny. II Seminarium z cyklu otwieranie nauki praktyka i perspektywy "Otwieranie danych i zarządzanie informacją naukową drogą do doskonałości naukowej" Wrocław, 6-7 listopada 2017 udział w szkoleniu z zakresu polityki otwartego dostępu pt.: Prawo autorskie i wolne licencje w otwartej nauce zorganizowanego przez MNiSW w Warszawie 8 grudnia 2017 r. (J. Przyłuska) 78

79 c. Organizacja konferencji, seminariów Lp. Nazwa Konferencji Zakład organizujący konferencję / Pracownik IMP odpowiedzialny za organizację Data Miejsce Charakterystyka (międzynarodowa/krajowa) Liczba jednostek naukowych, których przedstawiciele brali udział w konferencji Liczba uczestników konferencji Liczba jednostek naukowych, których przedstawiciele wygłaszali referaty Liczba wygłoszonych referatów Liczba referatów wygłoszonych przez prelegentów z zagranicy Inne (patronat, goście honorowi etc.) 1. Lekarz medycyny pracy wobec problemu zaburzeń oddechowych w czasie snu 2. Uszkodzenie słuchu jako istotny problem zdrowia publicznego 3. Otorynolaryngologia Łódź 2017 XIV Konferencja Naukowo- Szkoleniowa oraz IX Konferencja Polskiego Towarzystwa Audiologicznego i Foniatrycznego Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii/ Jadwiga Siedlecka Klinika Audiologii i Foniatrii, Zakład Zagrożeń Fizycznych/ Mariola Śliwińska- Kowalska, Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska Klinika Audiologii i Foniatrii/ Mariola Śliwińska- Kowalska Wrocław krajowa Patronat: Rektor Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu Łódź sympozjum krajowe z udziałem gości zagranicznych Łódź konferencja krajowa z udziałem gości zagranicznych

80 4. Tydzień Świadomości Endometriozy 5. Paszport zdrowej kobiety w profilaktyce chorób nowotworowych 6. Służba medycyny pracy na progu zmian rewolucja czy korekta systemu? XIII Krajowy Zjazd Polskiego Towarzystwa Medycyny Pracy 7. Master Class of Occupational Allergy 8. Zwiększenia zaangażowania służb medycyny pracy w zadania profilaktyczne (profilaktyka chorób cywilizacyjnych) oraz szczepienia pracowników Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Marta Wiszniewska Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Jolanta Walusiak- Skorupa Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Jolanta Walusiak- Skorupa Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Jolanta Walusiak- Skorupa Łódź krajowa Patronat: Prezydent Łodzi Hanny Zdanowskiej Łódź krajowa W konferencji udział wzięli przedstawiciele władz lokalnych Urzędu Marszałkowskie go oraz Narodowego Funduszu Zdrowia Warszawa krajowa Madryt międzynarodowa Łódź krajowa

81 9. Zwiększenia zaangażowania służb medycyny pracy w zadania profilaktyczne (profilaktyka chorób cywilizacyjnych) oraz szczepienia pracowników 10. Zespół obturacyjnego bezdechu sennego a bezpieczne kierowanie pojazdem w świetle najnowszych wytycznych Unii Europejskiej Zawód kierowca, przyjemność czy dodatkowy czynnik narażenia 11. Ochrona przed PEM Warsztaty IMP Łódź 2017 Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Jolanta Walusiak- Skorupa Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii/ Jadwiga Siedlecka Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska/Wojciech Wąsowicz Zakład Ochrony Radiologicznej/ Marek Zmyślony Łódź krajowa Łódź krajowa Patronat: Fundacja Zapobiegania Wypadkom Drogowym, Polski Klaster Edukacyjny, Prawo Drogowe.pl L-instruktor.pl Łódź krajowa Podnoszenie kompetencji dalszych użytkowników w zarządzaniu bezpieczeństwem chemicznym w małych i średnich przedsiębiorstwach Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego/ Sławomir Czerczak Łódź krajowa Główny organizator Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych 81

82 13. Paszport zdrowej kobiety w profilaktyce chorób nowotworowych 14. Higiena pracy - aktualne problemy XVIII Sympozjum PTHP 15. Rola służb kontrolnych w nadzorze nad zakładami pracy, w których występują substancje chemiczne, mieszaniny, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym 16. Substancje, mieszaniny, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym - obowiązki pracodawcy i prowadzenie rejestrów w zakładach pracy 17. Narażenie na hałas wśród pracowników używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Marta Wiszniewska Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego/ Sławomir Czerczak Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego/ Sławomir Czerczak Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego/ Sławomir Czerczak Zakład Zagrożeń Fizycznych/ Małgorzata Pawlaczyk- Łuszczyńska Łódź krajowa W konferencji udział wzięli przedstawiciele władz lokalnych Urzędu Marszałkowskie go oraz Narodowego Funduszu Zdrowia Łódź krajowa Główny organizator Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych Łódź krajowa Łódź krajowa Łódź krajowa

83 18. Zarządzanie zdrowiem w firmach: aktywność fizyczna i zdrowe odżywianie się 19. Lekarz Medycyny Pracy wobec problemu zaburzeń oddechowych w czasie snu 20. Bezpieczeństwo produktów kosmetycznych - aktualne zalecenia i zmiany legislacyjne 21. Lekarz Medycyny Pracy wobec problemu zaburzeń oddechowych w czasie snu 22. Zarządzanie zdrowiem różnych pokoleń pracowników firmy 23. Bezpieczeństwo produktów kosmetycznych - aktualne zalecenia i zmiany legislacyjne Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy/ Elżbieta Korzeniowska Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Marcin Rybacki Centrum Informacji Toksykologicznej/ Anna Piekarska- Wijatkowska Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego/ Marcin Rybacki Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy/ Elżbieta Korzeniowska Centrum Informacji Toksykologicznej/ Anna Piekarska- Wijatkowska Łódź krajowa Patronat medialny: portal Odpowiedzialny Biznes.pl patronat instytucjonalny: Forum - Odpowiedzialn ego Biznesu Łódź krajowa Łódź krajowa Łódź krajowa Łódź krajowa Patronat: RaportCSR.pl; Odpowiedzialny Biznes.pl Łódź krajowa

84 84

85

86 86

87 IV. STRESZCZENIA WYKONANYCH PRAC NAUKOWO-BADAWCZYCH 1. Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania wywołanym przez nie szkodliwym skutkom zdrowotnym Eksperymenty biomedyczne in vivo na zwierzętach laboratoryjnych wykonywane w Instytucie Medycyny Pracy. (IMP 6.1) Kierownik projektu: dr J. Piasecka-Zelga Cel badań: Celem projektów wykonywanych w Laboratorium w Systemie Jakości GMP i GLP jest ocena biokompatybilności, biozgodności produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, które mają służyć pacjentom. Badane leki muszą być apirogenne, nietoksyczne, jałowe, niedrażniące, nieuczulające i bezpieczne do stosowania dożylnego, dożołądkowego czy miejscowego, na otwarte zranienia. Zwierzęta laboratoryjne wykorzystywane w badaniach muszą posiadać wysoki standard higieniczny i być przebadane pod względem bakteriologicznym, parazytologicznym i mikologicznym w Laboratorium Wojewódzkiego Zakładu Higieny Weterynaryjnej w Łodzi. Kontrola zdrowia jest monitorowa przez lekarza weterynarii z wieloletnim doświadczeniem w trakcie trwania eksperymentów. Wszystkie projekty badawcze realizowane są za zgodą Lokalnej Komisji Etycznej do spraw doświadczeń na zwierzętach w Łodzi, a eksperymentatorzy wykonujący badania, posiadają Licencję na przeprowadzanie doświadczeń na zwierzętach in vivo. Opis zrealizowanych prac: Laboratorium GMP wykonywało zarówno badania toksykologiczne w zakresie oceny działania drażniącego i uczulającego wyrobów medycznych, jak również badania zaawansowane, włącznie z badaniem implantacji kostnej, domięśniowej i podskórnej oraz toksyczność dawki powtarzanej. Badane innowacyjne materiały to głównie opatrunki nowej generacji, nowe biokompatybilne implanty kostne pokryte warstwą Si-DLC, implanty protez naczyń krwionośnych i siatki do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin z modyfikowanej celulozy bakteryjnej i chitozanu (MBC). Opis najważniejszych osiągnięć: Porównawcza ocena toksykologiczna działania drażniącego i uczulającego grup opatrunków, wytworzonych z różnych grup materiałów. Porównawcza ocena toksykologiczna działania drażniącego i uczulającego absorberów promieniowania UV, zaprojektowanych do dyspersji na odzieży ochronnej. Ocena biokompatybilności i biozgodności materiałów wytworzonych z użyciem nowych biokompatybilnych implantów kostnych pokrytych warstwą Si-DLC (patent Politechniki Łódzkiej, implantów protez naczyń krwionośnych i siatek do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin z modyfikowanej celulozy bakteryjnej i chitozanu (MBC), patent Instytutu Biopolimerów i Włókien Chemicznych w Łodzi). Opracowanie nowej metody badania aktywności biologicznej erytropoetyny (mysi model) w Systemie Jakości GMP. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Tabaczar S, Czepas J, Koceva-Chyla A, Kilanczyk E, Piasecka-Zelga J, Gwoździński K. The effect of the nitroxide pirolin on oxidative stress induced by doxorubicin and taxanes in the rat brain. Journal of Physiology and Pharmacology 2017; 68(2):

88 Rozkład przestrzenny występowania oraz narażenia pracowników na najbardziej rozpowszechnione zawodowe czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w Polsce. (IMP 24.17) Kierownik projektu: mgr inż. K. Konieczko Cel badań: Opracowanie rozkładów przestrzennych czynników wybranych czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w podziale na poszczególne województwa i powiaty umożliwi porównanie występowania danego czynnika w poszczególnych jednostkach administracyjnych, co pozwoli na wytypowanie obszarów z potencjalnie niedoszacowaną liczbą zgłoszonych zakładów i narażonych osób, a tym samym umożliwi określenie terenów, na których należy wzmóc nadzór nad zakładami pracy w zakresie kancerogenów i mutagenów zawodowych. Zestawienie danych obejmujące kilka lat dla tego samego obszaru umożliwi służbom kontrolnym śledzenie trendów czasowych. Wyniki będą mogły być wykorzystane do celów wspomagania procesów decyzyjnych w zarządzaniu ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zarówno na szczeblu powiatów i województw, jak i w skali całego kraju. Opis zrealizowanych prac: Na podstawie danych za lata wytypowano czynniki chemiczne i pyłowe, dla których zostaną opracowane rozkłady przestrzenne docelowo w latach : pyły drewna twardego, benzo[a]piren, benzen, tlenek etylenu, azbest oraz związki chromu(vi). Dodatkowo uwzględniono benzynę niskowrzącą niespecyfikowaną wykazywaną głównie przez stacje benzynowe. Opracowano rozkłady przestrzenne zarówno liczby zakładów pracy, w których występowały wybrane czynniki, jak i liczby osób narażonych na nie zawodowo w podziale na województwa i powiaty, na podstawie danych za 2015 r. jako rok bazowy. Opis najważniejszych osiągnięć: W 2015 r. pyły drewna twardego były zgłoszone przez 882 przedsiębiorstwa - najwięcej z terenu województw: małopolskiego, wielkopolskiego i podkarpackiego. Zakłady zgłaszające pyły drewna twardego znajdowały się w 244 powiatach, co stanowi 64% wszystkich powiatów w Polsce. Łącznie na pyły drewna twardego było narażonych ponad 13 tys. osób, w każdym z ww. województw oraz w zachodniopomorskim zgłoszono po ponad 1000 narażonych pracowników. Benzo[a]piren był czynnikiem o największej liczbie osób narażonych (ponad 17 tys.), ale zgłoszono go tylko z 219 zakładów, co wynika z występowania BaP w dużych przedsiębiorstwach (kopalnie, huty). Zakłady zgłaszające BaP znajdowały się na terenie 100 powiatów (26% ogółu powiatów). Najwięcej zarówno przedsiębiorstw, jak i osób narażonych, zgłoszono z województw dolnośląskiego i śląskiego. Na benzen było narażonych 10 tys. osób w 724 zakładach pracy zgłoszonych ze 193 powiatów (51%), ale zgłoszono również 3,2 tys. osób narażonych na benzynę zawierającą benzen w 1006 zakładach z terenu 233 powiatów (61%). Azbest występował w 227 zakładach pracy z terenu 118 powiatów (31%), narażonych było 1,4 tys. osób. Najwięcej zakładów pracy i narażonych osób zgłosiło województwo śląskie. Tlenek etylenu zgłosiło 208 zakładów pracy z terenu 120 powiatów (32%), narażonych było 1,9 tys. osób. Najwięcej zakładów zgłosiły województwa mazowieckie i śląskie, w każdym z ww. województw oraz w dolnośląskim było narażonych ponad 250 osób. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowane w 2017 r. rozkłady przestrzenne dotyczą danych z 2015 r. W kolejnych latach zostaną uzupełnione o lata oraz i będą następnie przekazane inspekcji w celu wskazania terenów, na których należy wzmóc działania kontrolne. Istotnym problemem higienicznym jest niedoszacowanie narażenia na cytostatyki - dotychczas zgłaszane są jedynie fragmentarycznie, np. w 2015 r. cytostatyki zgłosiły zakłady tylko z 9 województw, na co zwrócono uwagę służbom kontrolnym. Złożono do druku publikację 88

89 omawiającą problemy związane z nadzorem higienicznym nad zakładami pracy, w których są stosowane cytostatyki. Zastosowanie techniki spektrometrii mas z plazmą sprzężoną indukcyjnie w połączeniu z ablacją laserową (LA-ICP-MS) do bioobrazowania pierwiastków śladowych w tkankach biologicznych. (IMP 9.5) Kierownik projektu: prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badań: Technika łączona ablacji laserowej ze spektrometrią mas ze względu na swoją wszechstronność dynamicznie rozwija się przez ostatnie lata będąc wykorzystywana w bardzo szerokim zakresie badań naukowych. Od bezpośredniej charakterystyki ciał stałych, po analizę rozkładu przestrzennego pierwiastków w preparatach histologicznych aż do analizy nanocząstek. Stworzenie tandemu z laserowo indukowaną spektroskopią rozpadu (LIBS) oferuje pełną analizę widmową plazmy laserowej również bez potrzeby stosowania spektrometru mas. Obie techniki zapewniają in-situ próbkę elementarną i analizę izotopową przy minimalnym przygotowaniu próbki. LA-ICP-MS zapewnia niskie granice wykrywalności (ppb) i zdolność do optymalizacji w określonym zakresie mas dla precyzyjnych proporcji pierwiastków. LIBS, zapewniając nieco wyższe limity detekcji (ppm), umożliwia równoczesne i prawie całkowite pokrycie widmowe plazmy laserowej. Obie techniki są w stanie wytworzyć zarówno dane półilościowe i ilościowe, a integracja tych systemów jest narzędziem umożliwiającym uzyskać pełne dane spektralne analizowanych próbek. Realizacja projektu miała na celu wykorzystanie możliwości ww. techniki łączonej do oceny dystrybucji i określenia składu pierwiastkowego preparatów histologicznych tkanek. Opis zrealizowanych prac: Projekt badawczy pozwolił na wykorzystanie techniki łączonej LIBS-LA-ICP- MS do badań identyfikacyjnych i porównawczych składu pierwiastkowego preparatów tkankowych ludzkich i zwierzęcych w przebiegu badań inhalacyjnych oceniających wchłanianie metali z pyłów spawalniczych oraz preparatów histologicznych tkanek (nerka) zmienionych w wyniku procesów chorobowych. Zebrano dane literaturowe na temat istniejących metod oznaczania pierwiastków w tkankach biologicznych techniką LA-ICP-MS. Opracowano i zoptymalizowano metodę bezpośredniego oznaczania składu pierwiastkowego (12C, 31P, 32S, 52Cr, 55Mn, 60Ni, 63Cu, 66Zn, 78Se, 80Se) na materiale referencyjnym NIST SRM 612 oraz wykonano badania wstępne w kierunku analizy wybranych metali i metaloidów. Pomiary zostały wykonane przy użyciu jedynego w Polsce systemu do mikropróbkowania laserowego firmy Applied Spectra (J200 Tandem LA/LIBS Applied Spectra Inc., USA) połączonego z czułym układem detekcji ICP-MS (NexION, 350x, Perkin Elmer, SCIEX, USA). Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano założenia projektu w całości. Opracowano i zoptymalizowano metody analizy składu pierwiastkowego w preparatach tkankowych (odpowiednia ścieżka lasera), gęstość energii lasera, czas trwania impulsu laserowego, odpowiedni dobór średnicy wiązki lasera, kontrola szybkości przesuwania próbki względem wiązki laserowej, regulacja przepływu gazu, zastosowanie wstępnej ablacji tzw. pre-ablacji (lub jego brak)): zwierzęcych oceniając skład pierwiastkowy preparatów (mózg, wątroba) po ekspozycji na pyły spawalnicze; ludzkich oceniając skład pierwiastkowy w preparatach zmienionych chorobowo tkanek. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Hałatek T, Stanisławska M, Świercz R, Domeradzka-Gajda K, Kuraś R, Wąsowicz W. Clara cells protein, prolactin and transcription factors protein NF-kB and c-jun/ap-1 levels in rats inhaled to stainless steel welding dust and its soluble form. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (przyjęta do druku). 89

90 Specjacja mieszanin węglowodorów alifatycznych. Oznaczanie mgły olejów mineralnych za pomocą chromatografii gazowej z detekcją mas. (IMP 9.3) Kierownik projektu: dr W. Wesołowski Cel badań: Badania prowadzone w roku 2017 były kontynuacją prac prowadzonych w roku poprzednim. Celem tego etapu było porównanie wcześniej opracowanej metody oznaczania GC-MS z metodami zalecanymi w chwili obecnej do oceny narażenia zawodowego na mgły oleju mineralnego (IR i UV). Opis zrealizowanych prac: W poprzednim etapie opracowana metodę ilościowego oznaczania frakcji oleju mineralnego w ekstrakcie techniką chromatografii gazowej ze spektrometrią mas. Wzorcowanie oparto na selektywnym monitorowaniu jonów charakterystycznych dla węglowodorów alifatycznych w określonych czasach retencji analizowanej frakcji. Testowanie metody przeprowadzono na wzorcowym oleju wg ASTM a (olej B ) oraz 3 próbkach olejów stosowanych do sporządzania emulsji wodnych, których profil chromatograficzny jest zbliżony do oleju typu B. Określono podstawowe parametry walidacyjne metody (zakres, precyzje, oznaczalność itp.) Już na etapie badania czułości metodą GC-MS stwierdzono znaczne różnicę pomiędzy badanymi olejami. Nasuwa to wniosek, że do wzorcowania szczególnie detektora MS, musi być zastosowany olej występujący w danym środowisku pracy. Odpowiedz detektora IR dla różnych rodzajów oleju (choć o identycznym widmie IR) jest podobna. Spektrometr IR mierzy pasmo absorpcji promieniowania za które odpowiedzialne są drgania węgiel-wodór, co w przypadku wielocząsteczkowych węglowodorów alifatycznych całkowicie uniemożliwia ich specjację. Nie zauważono zatem zmiany czułości metody niezależnie od stosowanego oleju mineralnego. Podobnie sytuacja wygląda przy oznaczania w zakresie UV. Nie przeprowadzono badań porównawczych metod: IR, UV i GC-MS w warunkach występowania mgły oleju mineralnego jako składnika emulsji wodnej, ponieważ metody spektrofotometryczne nie mogą być zastosowane do oznaczania mieszanin zawierających duże ilości wody, zaś normy przewidziane w ocenie narażenia na oleje mineralne nie przewidują metodyki osuszania analitu pobranego na filtr. Podsumowując, metody spektrofotometryczne wydają się użyteczne do monitorowania narażenia zawodowego na mgły olejów mineralnych w środowisku dobrze poznanym i zawierającym mało wody i innych polarnych substancji w postaci aerozolu. Chromatografia gazowa jest wolna od tych wad, a detektor mas pozwala na oznaczanie węglowodorów alifatycznych niezależnie od czynników przeszkadzających. Metod GC-MS, w porównaniu z metodami IR i UV, które wymagają kuwet o dość dużej pojemności, pozwala na zatężenie ekstraktu do małych objętości, co przekłada się na poprawę oznaczalności, nawet kilkadziesiąt razy. Badania GC-MS przeprowadzono na kolumnach o różnej długości: 100 m, 30 m, 10m. Końcowe badania ilościowe wykonano na krótkiej kolumnie kapilarnej (10m) ZB-Drug1, dzięki czemu całkowity czas analizy chromatograficznej wynosi jedynie 20 min, choć oczywiście analizy spektrofotometryczne są o wiele krótsze. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano metodę ilościowego oznaczania mgły oleju mineralnego (węglowodorów alifatycznych), która jest czulsza i dokładniejsza od obowiązujących metod spektrofotometrycznych. Jedyną jej wadą jest dłuższy czas analizy. Metoda GC-MS pozwala na pełną ocenę narażenia zawodowego, gdyż można ilościowo oznaczyć substancje współwystępujące z olejem mineralnym, niewidoczne dla metod IR i UV. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki badań przedstawiono w formie wykładu ( Oznaczanie mgły olejów mineralnych za pomocą chromatografii gazowej z detekcją mas porównanie z metodami spektrofotometrycznymi (UV, FTIR) ) na XVIII Sympozjum PTHP Higiena pracy - aktualne problemy, Łódź, października 2017 r. 90

91 Analiza stężenia 8-oksy-2 -deoksyguanozyny, markera stresu oksydacyjnego w grupie osób zdrowych z regionu Łodzi i okolic. (IMP 9.6) Kierownik projektu: mgr K. Mikołajewska Cel badań: Celem badania w 2017 roku była analiza stężenia 8-oksy-2 -deoksyguanozyny (8-oksydG) oraz analiza wybranych markerów stresu oksydacyjnego w materiale biologicznym, w 50 próbach pobranych od potencjalnie zdrowych osób (kobiet i mężczyzn w wieku lat). Opis zrealizowanych prac: Badania zostały przeprowadzone z wykorzystaniem 50 archiwalnych prób krwi i moczu zebranych od zdrowych mieszkańców Łodzi i okolic, zawodowo nienarażonych na substancje chemiczne. Do badania zostały wybrane próby od pacjentów w grupie wiekowej założonej w projekcie (25-65 lat). Do pierwszego etapu wyselekcjonowano spośród 604 pacjentów grupę 25 kobiet i 25 mężczyzn określających w kwestionariuszu swój stan zdrowia jako dobry oraz bez stwierdzonych chorób serca, nerek, a także innych schorzeń jak np. nadciśnienie, astma, niedoczynność i nadczynność tarczycy, nowotwory. W celu realizacji badania zoptymalizowano metodę analityczną oznaczania stężenia 8-hydroksy-2 -deoksyguanozyny w moczu metodą chromatografii cieczowej z tandemową spektrometrią mas (LC-MS/MS) oraz przeprowadzono walidację metody. Wykonano oznaczenia stężenia 8-oksydG w 50 próbach moczu. Oznaczone zostały dodatkowe parametry stresu oksydacyjnego, w tym substancje reaktywne kwasu tiobarbiturowego (thiobarbituric acid reactive substances, TBARS) jako markery peroksydacji lipidów. Oznaczenia wykonano metodą spektrofluorometryczną (Wąsowicz i wsp r.). Aktywność peroksydazy glutationowej w erytrocytach i osoczu (glutatione peroxidase, GSH-Px) oznaczono metodą spektrofotometryczną wg Paglia i Valentine, 1967 r. Za pomocą metod spektrofotometrycznych wykonano oznaczenia aktywności dysmutazy nadtlenkowej w erytrocytach (superoxide dismutase, SOD) (Beauchamp i Fridovich, 1971 r) i ceruloplazminy w osoczu (ceruloplasmine, Cp) (Sunderman i Namoto, 1970). Analizę stężenia kreatyniny w moczu wykonano metodą Jaffe go. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano metodę analityczną oznaczania stężenia 8-oksy-2 - deoksyguanozyny w moczu techniką LC-MS/MS. Wyznaczono podstawowe parametry walidacyjne metody tj. zakres pomiarowy (1,2 240 nmol/l), granicę wykrywalności (LOD = 0,4 nmol/l), granicę oznaczania ilościowego (LOQ = 1,2 nmol/l), precyzję (5,31 %) oraz odzysk (100,5%). Wykonano analizę stężenia 8-oksydG w 50 próbach moczu, analizę stężenia kreatyniny oraz stężenia TBARS i Cp, aktywność GSH-Px i SOD. Wykonano wstępne obliczenia dla oznaczonych parametrów w badanej grupie (N = 50). Średnie stężenie 8-oksydG wynosi 18,07 ± 8,62 nmol/l (średnia ±SD), w zakresie 6,01 42,08 nmol/l. Stężenie 8-oksydG korygowane stężeniem kreatyniny dla badanej grupy wynosi 24,01 ± 16,17 nmol/g kreatyniny (średnia ±SD), w zakresie 7,26 105,01 nmol/g kreatyniny. Średnie stężenie TBARS wynosi 2,24 ± 0,43 nmol/ml (w zakresie: 1,49 3,49 nmol/ml) i Cp 0,36 ± 0,13 g/l (w zakresie: 0,11 0,63 g/l) oraz aktywność GSH-Px w osoczu, GSH-Px w erytrocytach i SOD wynoszą odpowiednio 0,19 ± 0,04 je/ml (w zakresie: 0,10 0,28 je/ml), 20,03 ± 4,15 je/ghb (w zakresie: 12,33 28,76 je/ghb), 6,51 ± 1,19 je/mghb (w zakresie: 3,85 12,13 je/mghb). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Otrzymane wyniki badań zostaną poddane analizie w następnym etapie projektu. Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy kierowców zawodowych i służb technicznych. (6/4/3.2b/NPZ/2016/312/1660/B) Kierownik projektu: prof. dr hab. W. Wąsowicz 91

92 Cel badań: Celem projektu jest ocena narażenia na substancje chemiczne w miejscu pracy kierowców zawodowych i pracowników służb technicznych. Opis zrealizowanych prac: Dokonano identyfikacji substancji chemicznych występujących w miejscu pracy kierowców zawodowych i pracowników służb technicznych, zwalidowano metody analityczne. Opracowano kwestionariusz badań dotyczącego narażenia pozazawodowego, aktywności fizycznej, nawyków dietetycznych, stanu odżywienia. Dokonano doboru markerów biologicznych służących ocenie narażenia oraz skutków narażenia w badanej grupie, przeprowadzono badania pilotażowe. Opis najważniejszych osiągnięć: W badaniach pilotażowych oceny jakości powietrza na stanowiskach pracy wykazano: Stężenia benzenu zawarte były w granicach 0,20 4,36 µg/m3. Maksymalne stężenie benzenu było niższe niż normatyw obowiązujący na stanowiskach pracy (NDS = 1600 µg/m3). Stężenia metanolu wahały się w granicach 1, ,0 µg/m3. i były niższe niż obowiązujący normatyw na stanowiskach pracy (NDS = 100 mg/m3). W żadnej z analizowanych próbce powietrza nie stwierdzono przekroczenia wartości normatywnych dla WWA. W 5 próbkach (ok. 30%) obliczone wartości iloczynów stężeń i współczynników rakotwórczości były wyższe niż 1/10 wartości NDS (NDS dla 9 związków z grupy WWA wynosi 2 μg/m3). Wykazano przekroczenia dopuszczalnych normatywów higienicznych dla chromu na prawie wszystkich badanych stanowiskach pracy i w 60% prób dla ołowiu. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przeprowadzono seminarium pt. Zawód kierowca przyjemność czy dodatkowy czynnik narażenia, Łódź, 27 października 2017 r. Health risk in transport workers. Part I. Occupational exposure to chemicals, biomarkers of effect. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (przesłane do redakcji). Narażenia na cytostatyki, gazy anestetyczne i aldehydy u pracowników ochrony zdrowia. (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/D) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badań: Monitorowanie narażenia na cytostatyki, gazy anestetyczne i aldehydy u pracowników ochrony zdrowia. Opis zrealizowanych prac: Opracowano i zwalidowano metody oznaczania wybranych cytostatyków (metotreksat, cyklofosfamid, ifosfamid, 5-fluorouracyl, etopozyd i związki platyny) w próbkach powietrza, wymazach z powierzchni roboczych oraz w materiale biologicznym (mocz). Przeprowadzono badania pilotażowe. Nawiązano współpracę z 23 placówkami ochrony zdrowia na terenie kraju. Opis najważniejszych osiągnięć: W próbkach powietrza stwierdzono obecność metotreksatu (83% próbek) na poziomie nie przekraczającym granicy oznaczenia ilościowego (10 ng/m3). Odsetek próbek, w których stwierdzono obecność cyklofosfamidu, ifosfamidu, etopozydu wynosił odpowiednio 33%, 50%, 92%. W żadnej z analizowanych próbek nie stwierdzono obecności 5-fluoroura-cylu. W próbkach wymazów z powierzchni stwierdzono obecność metotreksatu (83% próbek), cyklofosfamidu (94% próbek), ifosfamidu (59% próbek) etopozydu (57% próbek) i 5-fluorouracylu (3% próbek). W zdecydowanej większości próbek stężenia oznaczanych związków znajdowały się poniżej granicy oznaczania ilościowego. W próbkach moczu pobranych od osób 92

93 potencjalnie narażonych na cytostatyki stwierdzono obecność metotreksatu (100% próbek), cyklofosfamidu (56% próbek), ifosfamidu (52% próbek), etopozydu (48% próbek) i 5-fluorouracylu (56% próbek). Podobnie jak w przypadku próbek środowiskowych w większości przypadków stężenia tych związków były niższe od dolnej granicy oznaczania ilościowego. Stężenia przekraczające tą wartość stwierdzono w odniesieniu do etopozydu (39% próbek), metotreksatu (13% próbek) i cyklofosfamidu (8,7% próbek). Prowadzenie baz danych dotyczących występowania czynników rakotwórczych i mutagennych w miejscu pracy. (6/4/3.1a/NPZ/2016/312/1657) Kierownik projektu prof. dr hab. S. Czerczak Cel badań: Tworzenie centralnej bazy danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy jest istotnym elementem zarządzania ryzykiem w odniesieniu do omawianych czynników. Baza będzie stanowić cenne źródło informacji o występowaniu tych czynników w środowisku pracy. Analiza zgromadzonych danych z terenu całego kraju pozwoli na kompleksową ocenę ryzyka wystąpienia nowotworów pochodzenia zawodowego i, poprzez wprowadzenie odpowiednich standardów, na zmniejszenie tego ryzyka wśród zatrudnionych pracowników. Opis zrealizowanych prac: Z terenu całego kraju zostały zgromadzone dane o występowaniu czynników rakotwórczych i mutagennych w zakładach pracy w 2016 r. oraz o liczbie pracowników zawodowo narażonych na te czynniki. Zebrane dane poddano ocenie spójności i szczegółowej weryfikacji, skorygowane dane umieszczono na serwerze IMP. Opracowano zestawienie roczne zawierające dane o występowaniu i o narażeniu na poszczególne substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące i procesy technologiczne w 2016 r. Opracowano zestawienia wieloletnie zbiorcze i szczegółowe za lata Pracownicy IMP prowadzili konsultacje dla przedstawicieli zakładów pracy oraz służb kontrolnych. Jednocześnie w sposób ciągły monitorowano zmiany przepisów prawnych. Na podstawie najczęściej zgłaszanych problemów zostały opracowane zalecenia dot. prowadzenia rejestrów czynników o działaniu rakotwórczym lub mutagennym przez zakłady pracy zalecenia są skierowane zarówno do pracodawców i służb BHP w zakładach, jak i do służb kontrolnych. Zorganizowano szkolenie dla pracowników inspekcji sanitarnej nadzorujących zakłady pracy, w których występują czynniki rakotwórcze i mutagenne. Opis najważniejszych osiągnięć: Łącznie zgromadzono dane z 5533 zakładów pracy, w tym: 3531 zakładów zgłosiło występowanie 354 substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (zakładano zebranie danych z co najmniej 2000 zakładów), liczba osób narażonych na co najmniej 1 czynnik chemiczny wynosiła 72 tys zakłady zgłosiły występowanie promieniowania jonizującego (zakładano co najmniej 1000 zakładów), a liczba osób narażonych wyniosła 93,9 tys. 912 zakładów zgłosiło występowanie procesów technoloicznych (zakładano zebranie danych z co najmniej 500 zakładów), liczba osób narażonych wynosiła 16,6 tys. przeszkolono 32 pracowników SSE sprawujących nadzór nad zakładami pracy, w których występują czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. 93

94 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki przedstawiono na szkoleniu dla pracowników inspekcji sanitarnej pt. Rola służb kontrolnych w nadzorze nad zakładami pracy, w których występują substancje chemiczne, mieszaniny, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym, Łódź, 14 listopada 2017 r. Oddziaływanie zróżnicowanej ekspozycji na dymy spawalnicze stali nierdzewnych na ekspresję czynników transkrypcyjnych NF-kB i AP-1 i wybrane biomarkery narażenia i skutków. (PB/2013/09/B/NZ7/04092) Kierownik projektu dr hab. T. Hałatek Cel badań: Celem projektu było wyjaśnienie czy i w jaki sposób dymy/pyły spawalnicze powodują zmiany stężeń markerów stresu oksydacyjnego i determinują zmiany w ekspresji czułych na układy redox czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1. Opis zrealizowanych prac: Oznaczono stężenia biomarkerów: CC16, LDH, CPA, fcpa, PSA, β-2m, RBP, prolaktyny, TBARS, SOD, GPx oraz aktywność czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1. W próbkach materiału biologicznego, pochodzących od szczurów wykonano oznaczenia metali: chromu, niklu, manganu, cynku, miedzi oraz oznaczono stężenia biomarkerów: CC16, LDH, CPA, fcpa, PSA, β-2m, RBP, prolaktyny, TBARS, SOD, GPx i aktywność czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1. Wykonano analizę statystyczną otrzymanych wyników. Opis najważniejszych osiągnięć: Podejmowany projekt posiada znaczenie poznawcze i jest projektem nowatorskim. Wyniki projektu dostarczą istotnych informacji w zakresie toksykologii molekularnej i biochemicznej markerów stresu oksydacyjnego, które determinują zmiany w ekspresji czułych na układy redox czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Stanisławska M, Hałatek T, Cieślak M, Kamińska I, Kuraś R, Janasik B, Wąsowicz W. Coarse, fine and ultrafine particles arising during welding - Analysis of occupational exposure. Microchemical Journal 2017; 135: 1-9. Wpływ zróżnicowanej ekspozycji na rtęć na parametry statusu selenowego w kontekście interakcji rtęć-selen jako potencjalnego mechanizmu detoksykacyjnego. (PB/2013/11/B/NZ7/04934) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Wąsowicz Opis projektu: Projekt badawczy zakładał analizę efektów narażenia na rtęć w kontekście oddziaływania rtęć-selen poprzez badanie markerów stresu oksydacyjnego oraz ekspresji i aktywności wybranych selenobiałek w zależności od statusu selenowego przeprowadzoną w dwóch grupach osób różniących się między sobą wielkością oraz rodzajem narażenia na różne formy chemiczne rtęci. Opis zrealizowanych prac: W 2017 roku zgodnie z harmonogramem dokończona została ocena ekspresji genów: GPX1, GPX3, SEPP1, TRXR1, TRX1, PRX1, PRX2 oraz analiza markerów stresu oksydacyjnego. Ponadto została opracowana pełna analiza statystyczna uzyskanych wyników. Wyniki zostały przedstawione w formie publikacji naukowej. Opis najważniejszych osiągnięć: Podejmowany projekt posiada znaczenie poznawcze i jest projektem nowatorskim. Wyniki projektu dostarczą istotnych informacji w zakresie toksykologii molekularnej i biochemicznej dotyczącej interakcji rtęć-selen. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki zaprezentowano w formie referatu ( Oxidative DNA damage and lipids peroxidation as effects biomarkers of mercury exposure workers ) 94

95 na 10th International Symposium on Biological Monitoring in Occupational and Environmental Health, ISBM 2017, Neapol, Włochy, 30 września - 05 października 2017 r. Kuraś R, Janasik B, Stanisławska M, Kozłowska L, Wąsowicz W. Assessment of mercury intake from fish meals based on intervention research in the Polish subpopulation. Biological Trace Element Research 2017; 179(1): Opracowanie dokumentacji dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla 30 czynników chemicznych szkodliwych dla zdrowia, w tym rakotwórczych. (CIOP II.N.21) Kierownik projektu prof. dr hab. S. Czerczak Cel badań: Celem projektu jest opracowanie naukowe 30 monografii (10 monografii w każdym etapie) zawierających zebrane i przeanalizowane, wszystkich dostępnych informacji pod kątem danych niezbędnych do ustalenia wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń czynników chemicznych szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Monografia zawierać będzie także badania wstępne i okresowe dla osób narażonych zawodowo na te substancje oraz przeciwwskazania do zatrudnienia. Opis zrealizowanych prac: Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych opracował dokumentację dopuszczalnych poziomów narażenia wraz z badaniami wstępnymi i okresowymi oraz przeciwwskazaniami do zatrudnienia i wnioskami dla 10 substancji chemicznych: etopozyd (frakcja wdychalna), fenoloftaleina (frakcja wdychalna), fluorouracyl (frakcja wdychalna), 2-nitroanizol, N nitrozodimetyloamina, 2,3,7,8 tetrachlorodibenzo-p-dio-ksyna, buta-1,3-dien, chloroeten (chlorek winylu), 2 toliloamina (o-toluidyna), trimetyloamina. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano dokumentacje NDS dla 10 substancji chemicznych. Przygotowano wnioski dla Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Dla każdej substancji opracowano zakres badań wstępnych i okresowych, częstotliwość badań okresowych oraz przeciwwskazania lekarskie do zatrudnienia. Dokumentacje oraz propozycje dopuszczalnych stężeń dla 10. substancji chemicznych zostaną przedstawione na posiedzeniach Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN, które odbędą się w 2018 r. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wykonawcy projektu przedstawili wyniki pierwszego etapu zadania badawczego w 7 publikacjach o zasięgu krajowym oraz w postaci 4 prezentacji na konferencjach krajowych. Biomarkery narażenia zawodowego na substancje endokrynnie aktywne. (CIOP II.N.05.B) Kierownik projektu prof. dr hab. J. Gromadzińska Cel badań: Postęp technologiczny i związane z tym wytwarzanie nowych substancji chemicznych i zanieczyszczeń, które mogą być kumulowane w tkankach organizmów przez cały okres życia, przypuszczalnie ma związek z patogenezą niektórych stanów patologicznych u ludzi. Wśród tych związków, na szczególną uwagę zasługują tzw. substancje endokrynnie aktywne. Substancje te spełniają różnorodne funkcje, takie jak obniżanie palności, zwiększenie plastyczności czy poprawienie rozpuszczalności innych substancji. Zaliczamy do nich polichlorowane bifenyle, dioksyny, furany, bromoorganiczne uniepalniacze (polibromowane bifenyle i polibromowane etery difenylowe), ftalany, bisfenol A, pestycydy chloroorganiczne i niektóre metale ciężkie. Obecnie pojawia się coraz więcej prac, potwierdzających niekorzystne oddziaływanie zanieczyszczeń chemicznych występujących w środowisku pracy na gospodarkę hormonalną 95

96 tarczycy. Z badań wynika, że wzrost zachorowalności na choroby tarczycy w Polsce jak i na świecie pozostaje w ścisłym związku z narażeniem zawodowym czy środowiskowym oraz ze stylem życia. Powszechne występowanie ww. substancji w środowisku, nawet w bardzo niskich stężeniach, i szerokie spektrum mechanizmów ich oddziaływania z tarczycą może wiązać się z rosnącą z roku na liczbą ludzi z zaburzeniami funkcjonowania tarczycy. Celem pierwszego etapu projektu obejmującego okres wrzesień 2017 grudzień 2018 jest ocena narażenia na ftalany poprzez analizę stężeń ich metabolitów w moczu pracowników zawodowo narażonych na te substancje chemiczne oraz ocena narażenia na metale ciężkie (kadm, ołów) poprzez analizę jego stężeń u pracowników zawodowo narażonych na Cd i Pb oraz w odpowiednio dobranych pod względem wieku i płci grupach osób nienarażonych. Opis zrealizowanych prac: W 2017 r. nawiązano kontakt ze służbami BHP zakładów chemicznych, wytypowano grupy pracowników do badań, opracowano ankiety do badań kwestionariuszowych, rozpoczęto zbieranie materiału biologicznego. Opracowanie metod oznaczania 12 szkodliwych substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy do oceny narażenia zawodowego. (CIOP II.N.20) Kierownik projektu dr S. Brzeźnicki Cel badań: Celem projektu jest opracowanie i zwalidowanie metod oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy dla czynników chemicznych szkodliwych dla zdrowia, wprowadzanych do wykazu najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS). Efektem końcowym projektu będzie 12 publikacji, zawierających procedury analityczne opracowanych metod (4 metody w każdym etapie) oraz 12 projektów Polskich Norm, opracowanych w wyniku realizacji projektu. Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji zadania, w wyniku przeprowadzonych badań, opracowano metody oznaczania w powietrzu 4 następujących substancji chemicznych: chloroeten, etopozyd, fenoloftaleina i 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyna. Dla każdej z wybranych substancji opracowano także procedury analityczne, będące podstawą do ustanowienia znormalizowanych metod oznaczania poszczególnych substancji w powietrzu środowiska pracy w postaci Polskich Norm. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie metod oznaczania w powietrzu dla: chloroetenu, etopozydu, fenoloftaleiny i 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioksyny wraz z procedurą analityczną będące podstawą do ustanowienia znormalizowanych metod oznaczania poszczególnych substancji w powietrzu środowiska pracy w postaci Polskich Norm. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wydanie drukiem procedur analitycznych opracowanych metod wraz z danymi walidacyjnymi w postaci publikacji oraz zgłoszenie do Polskiego Komitetu Normalizacyjnego projektów Polskich Norm w celu ustanowienia. Przedstawienie wyników zadania badawczego w publikacjach o zasięgu krajowym. Ocena efektów siarczku molibdenu(iv) (MoS2) stosowanego w suchych środkach smarnych na układ oddechowy u szczura po podaniu dotchawiczym w postaci nano- i mikrometrycznej. (CIOP II.N.11.B) Kierownik projektu: dr hab. M. Stępnik prof. IMP Cel badań: Celem projektu jest ocena potencjalnych efektów toksycznych krótkoi długoterminowych na układ oddechowy oraz tkankowej dystrybucji molibdenu u szczurów po podaniu dotchawiczym nano- i mikrometrycznego MoS2 stosowanego w suchych srodkach smarnych. W ramach projektu, zostaną wytworzone koloidy oraz zawiesiny MoS2 w wodzie i/lub innym 96

97 rozpuszczalniku o odpowiednich właściwościach biologicznych. Zostaną przygotowane dwa rozmiary cząstek MoS2. Układ koloidalny będzie posiadał nanometrowe rozmiary ziaren z przedziału nm, zaś zawiesina zawierać będzie cząstki MoS2 o rozmiarach z przedziału μm. Przygotowane układy zawierające MoS2 zostaną poddane charakterystyce fizykochemicznej, zgodnej z najnowszymi trendami w metrologii nano- i mikro-materiałów. W zakresie badań toksykologicznych/toksykokinetycznych szczury zostaną narażone drogą podania dotchawiczego w znieczuleniu ogólnym jednorazowo lub kilkukrotnie na zawiesinę nano- lub mikrometrycznego MoS2. Po określonym czasie od podania, u szczurów zostaną ocenione parametry biologiczne, w skład których będą wchodzić, m.in.: oznaczenia populacji komórek i stężenia wybranych cytokin prozapalnych w BAL, stężenie albumin, białka całkowitego, triglicerydów, itd. w surowicy, rutynowe badanie histopatologiczne płuc i innych narządów wewnętrzych, analiza SEM/FIB tkanek płuc i innych narządów w zależności od obserwowanych efektów patologicznych oraz test kometowy na limfocytach krwi obwodowej w celu określenia potencjalnego efektu genotoksycznego. Dodatkowo zostanie zabezpieczony materiał biologiczny do oceny dystrybucji (stężenia) molibdenu do wybranych tkanek. Opis zrealizowanych prac: W 2017 roku (pierwsze 4 miesiące trwania projektu): opracowano syntezę nanocząstek MoS2 oraz w formie mikrometrycznej, opracowano technikę podawania dotchawiczego szczurom w znieczuleniu ogólnym, przygotowano plan badania narażenia inhalacyjnego zwierząt na MoS2 w formie nanoi mikrometrycznej. Europejska Inicjatywa dot. Monitoringu Biologicznego u Ludzi (EHBMI). (733032/HBM4EU/H2020 IMP 9.4) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badań: Projekt HBM4EU ma na celu wykorzystanie monitoringu biologicznego do oceny ekspozycji na różne czynniki chemiczne w populacji europejskiej. Pozwoli to na powiązanie narażenia na substancje toksyczne z potencjalnymi skutkami zdrowotnym, a w efekcie na ocenę ryzyka wystąpienia takich skutków. Opis zrealizowanych prac: Analiza dostępnych europejskich danych zakresie substancji priorytetowych, organizacja badań na lata w zakresie ww. czynników w populacji generalnej oraz narażonej zawodowo. Skuteczność działania preparatu w żelu do nosa przed skutkami toksycznymi inhalacji pyłu. (1/MetP/2016) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badań: Celem projektu było zbadanie czy donosowo podawany żel chroni przed toksycznymi skutkami wchłaniania pyłów środowiskowych. Opis zrealizowanych prac: Analiza parametrów biochemicznych we krwi i w BAL oraz badania histopatologiczne wybranych tkanek po podaniu żelu w doświadczeniu inhalacyjnego narażenia zwierząt na pył środowiskowy. Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie uzyskanych wyników wykazano, że narażenie na pył środowiskowy generuje stan zapalny w jamie nosowej i górnym odcinku dróg oddechowych. Podania badanego preparatu (żelu) modyfikuje te zmiany, jednak różnice nie są statystycznie istotne. 97

98 Chemical Safety Management Training Hub for Chemicals Users. (ChemSM-Hub) Kierownik projektu: dr D. Pakulska Cel badań: Głównym celem projektu jest zaprojektowanie i bezpłatne udostępnienie innowacyjnych szkoleń zawodowych dot. zarządzania bezpieczeństwem chemicznym (CSM) w zakładach pracy, stworzenie zintegrowanego centrum e-learningowego i aplikacji mobilnej, dedykowanych głównie pracownikom odpowiedzialnym za CSM wśród dalszych użytkowników (DU) i dystrybutorów (D) chemikaliów. Szkolenie pomoże im lepiej zrozumieć i wypełnić obowiązki prawne. W celu zapewnienia wysokiej jakości szkoleń wszystkie materiały i narzędzia będą stopniowo rozwijane, oceniane i recenzowane przez konsorcjum 5 instytucji z 4 krajów. Aby zapewnić ścisłą współpracę między światem edukacji a światem pracy, materiały szkoleniowe i proponowane narzędzia będą weryfikowane na podstawie opinii grup docelowych reprezentujących DU i D. Ta wymiana wiedzy między instytucjami edukacyjnymi /szkoleniowymi a rynkiem pracy umożliwi dostosowanie pakietu szkoleniowego do rzeczywistych potrzeb przedsiębiorstw. Opis zrealizowanych prac: złożenie wniosku, pozyskanie dofinansowania dla projektu, kick-off meeting, telekonferencje (Skype, GoToMeeting). Opis najważniejszych osiągnięć: logo projektu, ustalenie form komunikacji w projekcie i organizacji spotkań zespołów roboczych (subskrypcja programu GoToMeeting), Research Guide - opracowany w celu określenia potrzeb w zakresie szkoleń zawodowych dot. zarządzania bezpieczeństwem chemicznym, Przygotowanie harmonogramu najbliższych zadań. Wykorzystanie uzyskanych wyników: prezentacja projektu na: sympozjum PTHP, IMP Łódź 2017, Polska, na warsztatach Workplace Health Promotion, Romtens, Rumunia. 2. Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne Analiza profilu ekspresji mikrorna w tkance nowotworowej gruczołu piersiowego optymalizacja metody. (IMP 14.1) Kierownik projektu dr E. Jabłońska Cel badań: Celem projektu była optymalizacja metody ilościowego oznaczenia mikrorna (mirna) w ludzkiej tkance nowotworowej i okołonowotworowej. mirna to małe cząsteczki niekodującego RNA (długości około 22 nukleotydów) o funkcji regulatorowej, które mogą wyciszać ekspresję genów łącząc się specyficznie z wybranymi cząsteczkami RNA matrycowego (mrna) i prowadząc do zahamowania translacji bądź degradacji mrna. mirna pełnią istotną rolę w regulacji takich procesów komórkowych jak wzrost i proliferacja, stąd wskazuje się je jako ważne markery w prognozowaniu i diagnozowaniu chorób nowotworowych jak również potencjalne cele terapeutyczne. 98

99 Opis zrealizowanych prac: Materiał do badań objął 16 kompletów tkanek nowotworowych i okołonowotworowych (fragmenty wielkości 0,5 cm x 0,5 cm), pobranych śródoperacyjnie od pacjentek z nowo zdiagnozowanym rakiem piersi. Materiał został pobrany i zabezpieczony w ramach współpracy z Kliniką Chirurgii Onkologicznej Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego oraz Centralnym Bankiem Tkanek i Materiału Genetycznego (CBTiMG) funkcjonującym przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym. Próby tkanek przechowywano w 80oC do czasu analizy. Do izolacji RNA pobierano ok. 20 mg tkanki. Próbki homogenizowano za pomocą homogenizatora Tissue Ruptor (Qiagen) w buforze lizującym z dodatkiem beta merkaproetanolu i lub w roztworze fenolu. Do izolacji całkowitego RNA wykorzystano metodę kolumienkową. Porównano cztery komercyjne kity: Bioline, Blirt, Exiqon i Qiagen. Wyniki dla różnych kitów były porównywalne pod kątem czystości materiału (A260/280=1,85±0,09). Wybór kitu nie wpływał również na uzyskane stężenie RNA, ale zaobserwowano niższe stężenia RNA w tkankach okołonowotworowych w porównaniu z guzami (średnie stężenie RNA wynosiło 290 ng/ul w guzach i 88 ng/ul w tkankach okołonowotworowych). Do dalszych etapów - syntezy cdna oraz reakcji PCR w czasie rzeczywistym, przetestowano odczynniki firmy Roche oraz Exiqon. Wartość fluorescencji w czasie reakcji PCR mierzono w oparciu o 2 techniki: z zastosowaniem barwnika fluorescencyjnego i komercyjnej pary starterów (Exiqon) oraz z zastosowaniem wyznakowanej fluorescencyjnie sondy Taqman (Thermo Scientific). W oparciu o dane literaturowe dotyczące funkcjonalnego znaczenia mi-rna w raku piersi, do analizy wybrano cząsteczkę mir-375. W obu technikach uzyskano pozytywny wynik na obecność cząsteczki mir-375, a specyficzność produktu potwierdzono wykonując analizę krzywych topnienia. Najszybszy przyrost produktu obserwowano w przypadku zastosowania techniki z barwnikiem fluorescencyjnym i starterów firmy Exiqon (przykładowo wartość Ct dla tej samej próby wynosiła 26,8 przy wykorzystaniu starterów Exiqon i 34,5 przy wykorzystaniu sondy Taqman). Ostatecznie odczynniki firmy Exiqon wskazano jako najbardziej czułe. Dodatkowo kit firmy Exiqon jako jedyny z przetestowanych 4 firm, oferuje możliwość stałej kontroli doświadczenia na wszystkich jego etapach (izolacja, synteza cdna i analiza ekspresji) poprzez zastosowanie syntetycznych cząsteczek mi-rna (tzw. cząsteczki Spike-in). Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowana została metoda izolacji mirna z tkanek, syntezy cdna oraz reakcji PCR w czasie rzeczywistym celem ilościowego oznaczenia mirna o udokumentowanym znaczeniu w rozwoju raka piersi. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Nowa metoda zostanie wykorzystana do analizy profilu ekspresji mirna w tkankach nowotworowych u kobiet z rakiem piersi, zaplanowanej na dalsze lata. Ponadto, optymalizacja nowej metody badawczej w kierunku analizy mirna w tkankach poszerzyła w Pracowni zakres badań dotyczących epigenetycznej regulacji ekspresji genów u ludzi, zwiększając tym samym potencjał badawczy Zespołu. Polimorfizm genetyczny szlaku prezentacji antygenu MHCI: TAP, ERAAP, TAPBP i IFN gamma w raku urotelialnym pęcherza moczowego nienaciekającego błonę mięśniową. (IMP 14.2) Kierownik projektu dr E. Wieczorek Cel badań: Celem badania było zoptymalizowanie metody i zbadanie polimorfizmu genetycznego białek wpływających na ścieżkę antygenu MHCI, tj.: TAP, ERAAP, TAPBP i IFNγ wśród pacjentów z rakiem pęcherza moczowego nienaciekającym błonę mięśniową. Przygotowanie pracy przeglądowej. 99

100 Opis zrealizowanych prac: W przedstawionym projekcie opracowana została metoda analizy i wykonane oznaczenia polimorfizmu genetycznego dla wybranych genów TAP1 rs , rs , TAP2 rs241447, rs241448, ERAP1 rs , ERAP2 rs251339, TAPBP rs , rs , IFNγ rs , a także dalsza koncepcja badawcza na następne lata. Wykonano oznaczenia polimorfizmu genetycznego w genomowym DNA wyizolowanym z krwi uczestników badania i uzyskano wyniki (Tab.). Wyniki te zostaną włączone do szerszej analizy pacjentów z rakiem pęcherza moczowego uwzględniającej analizę ekspresji genów i aktywności białek ścieżki antygenu zgodności tkankowej wraz z rozpoznaniem histopatologicznym, tj.: stopień złośliwości, zaawansowania i wznowy. Analiza ta zostanie wykonana w ramach mojego grantu tj. Preludium 2016/23/N/NZ5/ Opublikowano pracę przeglądową, dotyczącą tematu molekularnych markerów progresji i wznowy raka pęcherza moczowego pt.: mrna, microrna and lncrna as novel bladder tumor markers. l.p Gen Numer SNP 1 TAP1 rs TAP1 rs TAP2 rs TAP2 rs ERAP1 rs ERAP2 rs TAPBP rs TAPBP rs IFN G rs rozkład alleli, pacjenci z NMIBC, baza IMP (n) % TT 79 CT 42 CC 3 TT 89 CT 33 CC 2 TT 58 CT 53 CC 13 AA 64 AG 46 GG 14 TT 28 CT 68 CC 28 TT 24 CT 70 CC 30 TT 34 CT 65 CC 25 CC 40 CG 61 GG 23 AA 46 AG 58 GG Opis najważniejszych osiągnięć: Zoptymalizowanie metody analizy SNP dla TAP1 rs , rs , TAP2 rs241447, rs241448, ERAP1 rs , ERAP2 rs251339, TAPBP rs , rs i IFNγ rs , Wykonanie oznaczeń polimorfizmu genetycznego białek TAP, ERAAP, TAPBP i IFNγ, w genomowym DNA wyizolowanym z krwi pacjentów z NMIBC, Opublikowanie pracy przeglądowej: Wieczorek E, Reszka E. mrna, microrna and lncrna as novel bladder tumor markers. Clinica Chimica Acta 2018; 477: Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki i dalsza koncepcja badawcza zostały zaprezentowane na zjeździe międzynarodowym Summer School in Translational Cancer Research, Albufeira, Portugalia, października 2017 r. 100

101 (Wieczorek E, Garstka M, Przybek M, Jabłońska E, Reszka E, Genetic polymorphism in MHC I antigen presentation pathway: TAP, ERAAP, TAPBP and IFN gamma in non muscle invasive bladder cancer). Określenie stopnia fosforylacji histonu H2AX u osób narażonych środowiskowo na radon oraz modulującego wpływu zahamowania kinaz ATM, ATR oraz DNA-Pk na efekt genotoksyczny w komórkach linii HepG2 narażanych na dibenzo(def,p)chryzen. (IMP 1.33) Kierownik projektu dr hab. M. Stępnik prof. IMP Cel badań: Celem projektu była ocena modulującego wpływu zahamowania kinaz ATM, ATR oraz DNA-Pk na genotoksyczność dibenzo(def,p)chryzenu (DBC) w komórkach linii raka wątrobowokomórkowego człowieka HepG2. Badania przeprowadzono na komórkach narażonych na DBC w połączeniu z inhibitorami kinaz rodziny PIKK (inhibitory KU55933, NU7026, kofeina). Opis zrealizowanych prac: Określono cytotoksyczność DBC, również w kombinacjach z inhibitorami PIKK, przy użyciu testu redukcji MTT. Cytotoksyczność badanych związków zbadano w szerokim zakresie stężeń: DBC: µm; KU55933 i NU7026: µm; kofeina: mm. Oceniono poziom uszkodzeń materiału genetycznego (dwuniciowe pęknięcia DNA, ang. doublestrand breaks, DSB) poprzez zautomatyzowany pomiar średniej intensywności fluorescencji FITC/komórkę (barwienie z użyciem DAPI oraz mysich przeciwciał skierowanych przeciwko γh2ax znakowanych Alexa Fluor 488 (Abcam #ab150113). W badaniach: Określono czy liczba komórek wysianych na mikropłytkę ma wpływ na efekt cytotoksyczny DBC oraz na poziom indukowanych uszkodzeń DNA. Określono wpływ inhibitorów oraz ich kombinacji na poziom uszkodzenia DNA po narażeniu na DBC w stężeniu 0.3 µm przez 3h. Oceniono kinetykę uszkodzeń po zastosowaniu DBC w różnych stężeniach (0.08, 0.16, 0.3, 0.6 µm) oraz czasach (1, 3, 6, 9, 24h - po odpowiednim czasie narażenia związek był usuwany, a komórki hodowane do 24h). Do badań zastosowano system HCS (Operetta firmy PerkinElmer). Po wybarwieniu komórek znacznikami fluorescencyjnymi wykonywano serię zdjęć komórek oraz opracowano protokół obejmujący szczegółowe algorytmy automatycznej segmentacji poszczególnych komórek. Dodatkowo, w celu potwierdzenia specyficznego wyznakowania γh2ax zastosowano technikę mikroskopii konfokalnej (Leica SP8). Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano, iż działanie cytotoksyczne DBC wobec komórek HepG2 było zależne od stężenia. Wyliczone IC50 w warunkach ciągłego narażenia przez 72 h wynosiło 0.06 µm. Narażenie na DBC w stężeniu 0.3 µm już po 3 godzinach (z dodatkową obserwacją przez 69 h) powodowało spadek żywotności komórek o 50%. Zastosowane inhibitory nie powodowały istotnego spadku żywotności (żywotność > 85%) po inkubacji przez 72 h w stężeniach: KU µm; NU µm; kofeina - 1 mm. Zaobserwowano, iż wśród zastosowanych inhibitorów NU7026 spowodował znaczący wzrost żywotności po narażeniu na DBC (o około 25%). Podobny efekt wywołały kombinacje inhibitorów (wzrost o około 35%) (DBC + NU KU55933; DBC + NU Kofeina; DBC + KU Kofeina; DBC + NU KU Kofeina). Przeprowadzone badania z wykorzystaniem barwienia na γh2ax wykazały, że: 101

102 W warunkach 3h narażenia komórek, DBC (0.3 µm) powoduje wzrost poziomu uszkodzeń o około 40%, natomiast kombinacje inhibitorów (DBC + NU KU55933; DBC + NU Kofeina; DBC + KU Kofeina; DBC + NU KU Kofeina) powodują obniżenie stopnia tych uszkodzeń. Analizując kinetykę uszkodzeń DNA wykazano, że stopień uszkodzeń wzrasta z czasem. DBC spowodował wzrost poziomu uszkodzeń DNA w zależności od dawki w trakcie 24 godzinnego narażenia (maksymalne stężenie 0,6 µm powodowało największe uszkodzenia). Uzyskane wyniki sugerują, iż DBC powoduje uszkodzenia materiału genetycznego w postaci DSB, co prowadzi do spadku żywotności komórek, a w konsekwencji do eliminacji uszkodzonych komórek. Z drugiej strony, wybrane inhibitory PIKK powodują wzrost żywotności komórek po narażeniu na DBC oraz obniżenie stopnia uszkodzeń DNA. Obserwacje te sugerują, iż narażenie na DBC w warunkach zahamowania kinaz biorących udział w rozpoznawaniu uszkodzeń DNA, może przyczyniać się do zwiększonego prawdopodobieństwa transformacji nowotworowej komórek prawidłowych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki zostaną opublikowane w czasopiśmie o zasięgu międzynarodowym. Wpływ zmienności genetycznej wybranych białek na zmiany czynności wątroby i profilu lipidowego spowodowane przewlekłym narażeniem zawodowym na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych. (IMP 1.34) Kierownik projektu dr P. Gresner Cel badań: Próba określenia, czy zmienność genetyczna wybranych enzymów metabolizujących rozpuszczalniki organiczne wpływa na poziom markerów funkcji wątroby (aktywność aminotrasferazy asparaginianowej (AST), alaninowej (ALT)) oraz profil lipidowy (całkowity poziom cholesterolu (TChol), poziom trójglicerydów (TG), poziom lipoprotein wysokiej (HDL) i niskiej (LDL) gęstości, stosunek TChol/HDL) w osoczu, w grupie osób przewlekle narażonych na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych w miejscu pracy. Opis zrealizowanych prac: Opracowano i zoptymalizowano metodę oznaczania polimorfizmów pojedynczego nukleotydu (SNP) wybranych enzymów metabolizujących rozpuszczalniki organiczne: ADH1A (rs , rs ), ADH1B (rs ), ADH1C (rs , rs698), ADH7 (rs994772, rs284786, rs729147, rs , rs , rs ) oraz CYP2E1 (rs , rs , rs , rs ). Do oznaczania wyżej wymienionych SNP zastosowano metodę real-time PCR z wykorzystaniem sond hybrydyzujących TaqMan. Wyżej wymienione polimorfizmy SNP zostały następnie oznaczone w grupie 145 kobiet długotrwale narażonych na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych (kosmetyczki wykonujące na co dzień zabiegi manicure/pedicure) oraz w grupie kontrolnej liczącej 152 zdrowe kobiety bez wcześniejszego narażenia na rozpuszczalniki organiczne. Następnie za pomocą analizy statystycznej zbadano wpływ zmienności genetycznej badanych enzymów na poziom markerów funkcji wątroby (aktywność ALT i AST w osoczu) oraz na profil lipidowy (TChol, TG, HDL, LDL, TChol/HDL). Analizowano bezpośredni wpływ każdego z badanych polimorfizmów SNP, wpływ kombinacji SNP oraz wpływ haplotypów zrekonstruowanych metodą największej wiarygodności. W analizie uwzględnione zostały czynniki modulujące, takie jak wiek, spożywanie alkoholu, palenie tytoniu. Zbadane zostały także korelacje pomiędzy analizowanymi markerami oraz zmierzonym poziomem substancji lotnych w powietrzu w miejscu pracy. 102

103 Opis najważniejszych osiągnięć: W osoczu kosmetyczek znaleziono podwyższony poziom aktywności ALT (p<<0.0001), AST (p<<0.0001), TG (p<0.05), TChol/HDL (p<0.0005) oraz obniżony poziom HDL (p<<0.0001), przy czym poziom aktywności ALT i AST, poziom HDL oraz stosunek TChol/HDL w osoczu kosmetyczek korelował w sposób statystycznie istotny z poziomem narażenia na rozpuszczalniki organiczne w miejscu pracy (ALT: RSP=0.41, p<<0.0001; AST: RSP=0.22, p<0.0005; HDL: RSP=-0,30, p<<0.0001; TChol/HDL: RSP=0.18, p<<0.005). Obserwowane poziomy badanych markerów dodatkowo modulowane były przez polimorfizm genetyczny badanych enzymów metabolizujących rozpuszczalniki organiczne, przy czym spośród enzymów analizowanych w tym projekcie najbardziej istotne pod tym względem wydają się polimorfizmy w ADH1A (wpływ na aktywność ALT (p<0.05) oraz poziom TG (p<0.05)), ADH7 (wpływ na poziom HDL (p<0.05) oraz stosunek TChol/HDL (p<0.05)) a także CYP2E1 (wpływ na poziom HDL (p<0.05)). Analiza dodatkowo wykazała, iż kombinacje kilku genotypów zwiększających poziom badanych markerów (tzw. niekorzystne kombinacje) powodują potęgowanie różnic pomiędzy kosmetyczkami i grupą kontrolną, przy czym wyraźnie widoczny jest efekt dawki, uzależniony od ilości posiadanych niekorzystnych alleli. W analizie haplotypów wykazano, iż haplotyp rs698a/rs g w obrębie genu ADH1C zmniejsza ryzyko wystąpienia niskich wartości HDL u kosmetyczek prawie 2-krotnie (RR=0.58; 95% CI: ; p<0.02). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane w trakcie realizacji sprawozdawanego tematu statutowego poszerzają naszą wiedzę na temat skutków długotrwałego niskiego narażenia zawodowego na substancje lotne, jak również wiedzę o tym, w jaki sposób indywidualna zmienność genetyczna wybranych białek wpływa na czynność wątroby jako głównego organu zaangażowanego w metabolizm ksenobiotyków. Uzyskane wyniki zostaną rozpowszechnione w formie publikacji w czasopiśmie o zasięgu międzynarodowym. Metylacja regionów promotorowych wybranych genów cytoprotekcyjnych u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego. (IMP 1.39) Kierownik projektu dr hab. J. Reszka prof. IMP Cel badań: W projekcie próbujemy odpowiedzieć na następujące pytania: Czy istnieje zależność pomiędzy określonym parametrami klinicznymi: kategoria T (inwazyjność guza) i G (zróżnicowanie guza), liczba i rozmiar guzów, wznowy, progresja u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego a metylacją wybranych genów kodujących czynnik transkrypcyjny NRF2, białko represorowe KEAP1, gen HMOX1 (regulowany przez NRF2, gen uważany za wskaźnik progresji raka pęcherza moczowego) oraz 5 genów kodujących selenobiałka (charakteryzujące się najwyższą ekspresją mrna w komórkach nabłonkowych pęcherza moczowego GPX1, TRXR1, SEP15, SELT, SEPW1)? Czy istnieje zależność pomiędzy przebiegiem choroby, określonym parametrami klinicznymi a ekspresją tych genów? Czy istnieje potencjalna zależność pomiędzy metylacją a ekspresją w tkance guza pęcherza moczowegoi otaczającej guz. W bieżącym roku realizowano cel 2 i 3. Opis zrealizowanych prac: W tkance guza i tkance wolnej od komórek nowotworowych, pobranej w różnych punktach czasowych od pacjentów I Kliniki Urologii szpitala im. WAM w Łodzi, przeprowadzono badanie konstytutywnej ekspresji mrna ośmiu genów, techniką Real-Time PCR (qrt-pcr). Izolację RNA z krwi, tkanki guza oraz tkanki zdrowej, syntezę cdna, amplifikację w czasie rzeczywistym z barwnikiem interkalującym SYBR Green i obliczenia ekspresji względnej wykonano w oparciu o opracowany tok procedur we wcześniej realizowanych tematach badawczych. 103

104 Opis najważniejszych osiągnięć: Zoptymalizowano metodę Real-Time PCR (qpcr) do analizy ekspresji genów NRF2, KEAP1, HMOX1, GPX1, TRXR1, SEP15, SELT, SEPW1 w tkance urotelium z wyborem genów referencyjnych (GAPDH, RPLP0, PKG). W tkance guza i tkance okalającej guz, najwyższą ekspresją charakteryzowały się gen GPX1, a najniższą TRXR1. Zaobserwowano odwrotną korelację pomiędzy ekspresją mierzoną w tkance guza a tkanką okołonowotworową dla SELW1 (P=0,001), SEP15 (P=0,04). Istotnie obniżoną ekspresję w tkance guza w porównaniu z tkanką zdrową obserwowano dla większości z badanych genów, tj. SEP15 (P=0,004), NRF2 (P<0,0001), SELT (P=0,02), HMOX1 (P=0,0006), KEAP1 (P=0,01), TRXR1 (P=0,018). Obniżenie ekspresji obserwowano w tkance pobranej pierwszorazowo oraz w tkankach we wszystkich punktach czasowych pobrań. W tkance otaczającej guz obserwowano obniżanie ekspresji wraz z postępem choroby dla genów GPX1 (P<0,0001), SELW1 (P<0,0001), SEP15 (P=0,08), NRF2 (P<0,0001), SELT (P=0,07), HMOX1 (P=0,0003). W tkance guza spadek ekspresji wraz z postępem choroby obserwowano dla GPX1 (P<0,0010), SELW1 (P<0,0001), SELT (P=0,07). Wykazano istotnie niższą ekspresję w tkance bez guza u osób, u których pojawiła się wznowa w porównaniu tych bez wznowy dla genu TRXR1 (P=0,05). W tkance nowotworowej u osób, u których pojawiła się wznowa, zaobserwowano jedynie niższą ekspresję genu SEP15 (P=0,07). Nieistotnie wyższą ekspresję NRF2 (P=0,06) stwierdzono u osób, u których wznowa pojawiła się wcześniej. W tkance nowotworowej u osób z guzem pierwotnym obserwowano niższą ekspresję dla genu TRXR1 (P=0,05) w porównaniu z osobami z nawracającymi guzami. W tkance otaczającej guz, u osób z guzem pierwotnym występowała obniżona ekspresja dla genu GPX1 (P=0,01) oraz SELT (P=0,07). Obniżenie ekspresji w guzie osób z najniższą kategorią inwazyjności Ta w porównaniu z kategorią bardziej inwazyjnych guzów T1 i T2 obserwowane było dla TRXR1 (P=0,006). Natomiast w tkance otaczającej guz, obniżona ekspresja u osób z Ta charakterystyczna była jedynie dla SEP15 (P=0,07). Podobnie, gen TRXR1 (P=0,001) wykazywał obniżoną ekspresję w tkance guza u osób z bardziej zróżnicowanym guzem G1 w porównaniu z mniej zróżnicowanym G2 i G3. Małe guzy w porównaniu z dużymi zmianami charakteryzowały się niską ekspresją genu HMOX1 (P=0,05) tkance otaczającej guz. W tkance niezmienionej nowotworowo u osób ze stwierdzonym 1 guzem obserwowano wyższą ekspresję HMOX1 (P=0,07) w porównaniu z osobami z guzami mnogimi. Nie zaobserwowano związku pomiędzy statusem metylacji określonych genów a ich ekspresją w tkance guza i otaczającej guz. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Badania pozwolą wskazać czynniki genetyczne i epigenetyczne, które mogą pełnić istotną rolę (pojedynczo lub na skutek oddziaływań) w indukcji i rozwoju raka pęcherza moczowego. Poznanie molekularnych mechanizmów w rozwoju raka pęcherza moczowego w przyszłości może mieć kluczowe znaczenie w zrozumieniu mechanizmów i prewencji raka oraz może umożliwić dokładniejszą diagnostykę i prognozowanie postępów leczenia raka pęcherza moczowego. Jednakże, na tym etapie badań projekt ma charakter poznawczy i jego tematyka wchodzi w skład nauk podstawowych. Tematykę badawczą przedstawiono w trzech publikacjach. Wpływ suplementacji selenem na ekspresję i stężenie białka SBP1. (IMP 9.1) Kierownik projektu mgr M. Król Cel badań: Celem projektu jest określenie jaki wpływ na ekspresją genu w leukocytach krwi obwodowej i stężenie w osoczu białka wiążącego selen 1 (ang. Selenium binding protein 1 - SBP1), ma suplementacja selenem przeprowadzona w grupie zdrowych ochotników. 104

105 Opis zrealizowanych prac: W 2017 roku zostały wykonane oznaczenia stężenia białka SBP1 w osoczu 77 ochotników, którzy przez 6 tygodni byli suplementowani drożdżami wzbogacanymi w selen w dawce 200 µg na dzień. Wykorzystany do analiz materiał pochodził z realizowanego w latach grantu 1666/B/P01/2011/40. Krew zbierana była od każdego z uczestników w 4 punktach czasowych (przed suplementacją, po 2 i 6 tygodniach suplementacji oraz 4 tygodnie od zakończenia suplementacji). Do realizacji niniejszego projektu wykorzystano osocze, które było zabezpieczone do analiz w temp. -20 C. W celu oznaczenia stężenia białka SBP1 w zabezpieczonym materiale, wykonano szereg analiz z wykorzystaniem dedykowanych do oznaczania stężenia tego białka zestawów odczynników i płytek. Badanie zostało wykonane techniką ELISA. Analizy przeprowadzono zgodnie z instrukcją zamieszczoną przez producenta testu. W celu kontroli poprawności prowadzonej analizy został wykonany również eksperyment sprawdzający czy nie dochodzi do zakrzywienia wykresu przedstawiającego zależność pomiędzy stężeniem badanego białka a sygnałem uzyskiwanym podczas pomiarów. Dlatego wykonano również pomiar dla szeregu rozcieńczeń 4 losowo wybranych prób, przy czym każda z prób należała do puli pobranej w innym punkcie czasowym (patrz wyżej). Dla każdej analizowanej płytki została wykonana krzywa kalibracyjna z szeregu rozcieńczeń standardu zawierającego oczyszczone białko SBP1. Wyniki: Nie wykazano obecności białka SBP1 w żadnej z badanych prób. Wnioski: Na podstawie uzyskanych wyników nie można stwierdzić czy suplementacja selenem ma wpływ na stężenie tego białka w osoczu osób suplementowanych tym pierwiastkiem. Ocena in vitro wybranych efektów pronowotworowych sprzyjających rozwojowi raka piersi po narażeniu na nanoczastki srebra w kombinacji z powszechnie stosowanymi składnikami kosmetyków: solami glinu, parabenami oraz ftalanami. (PB/2012/07/B/NZ7/04197) Kierownik projektu dr hab. M. Stępnik prof. IMP Cel badań: Zweryfikowanie hipotezy zakładającej związek pomiędzy rozwojem raka piersi, a stosowaniem związków wchodzących w skład antyperspirantów, tj. nanocząstek srebra, soli glinu, parabenów, ftalanów, których toksyczność wykazano w różnych modelach. Główny nacisk został położony na zbadanie efektów AgNPs w kombinacjach z wymienionymi związkami. Opis zrealizowanych prac: Oceniono wpływ AgNP w kombinacjach z wybranymi związkami na przeciwnowotworowe parametry komórek immunokompetentnych: oceniono parametry czynnościowe komórek dendrytycznych człowieka wyprowadzonych z monocytów krwi obwodowej, limfocytów NK i komórek linii monocytarno-makrofagowej THP1 człowieka (polaryzacja M1/M2). Dodatkowo, oceniono wpływ krótko- i dłogotrwałego narażenia na AgNP bez i w obecności chlorku glinu, butyloparabenu i dietyloftalanu na zdolność komórek linii MDA-MB-231 do migracji i inwazji. Opis najważniejszych osiągnięć: Nie stwierdzono istotnego statystycznie wpływu badanych związków (również w kombinacjach) na: proces dojrzewania komórek dendrytycznych, aktywność limfocytów NK, kierunek polaryzacji makrofagów spoczynkowych M0 oraz zdolności komórek MDA- MB-231 do migracji i inwazji. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki sugerują, iż w zastosowanych warunkach doświadczalnych in vitro nanocząstki srebra stosowane pojedyczno oraz w kombinacjach z ww. związkami nie wykazują działania toksycznego na badane typy komórek. Test genetyczny wysokiego ryzyka raków oparty o ocenę we krwi/surowicy stężeń wybranych metali Cd, Ni, Cr, Pb, Hg oraz genów enzymów je metabolizujących. (PBS3/B7/26/2015) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Wąsowicz 105

106 Cel badań: Celem projektu jest opracowanie testu diagnostycznego umożliwiającego identyfikację osób z wysokim ryzykiem zachorowania na nowotwory w Polsce. Opis realizowanych prac: Zanalizowano zmiany w wybranych genach białek zaangażowanych w neutralizację wolnych rodników i kancerogenów oraz stężenia w materiale biologicznym wybranych metali o przypuszczalnym i udowodnionym działaniu kancerogennym. Opis najważniejszych osiągnięć: Diagnostyka genetyczna i ewentualne wykorzystanie opracowanego testu może być istotnym elementem w świadczeniu usług medycznych w grupie osób o podwyższonym ryzyku zachorowań na nowotwory. Ocena profilu metylacji regionów promotorowych i ekspresji genów zegarowych w raku piersi. (PB/2014/15/N/NZ5/01671) Kierownik projektu: mgr M. Przybek Cel badań: Rak piersi stanowi istotny problem cywilizacyjny z powodu obserwowanej zwiększającej się liczby zachorowań i umieralności. Od niedawna przypuszcza się że, jedną z molekularnych przyczyn tej choroby, są zaburzenia rytmu okołodobowego spowodowane przez ekspozycję na światło w nocy (z ang. light at night LAN). Cykl okołodobowy to powtarzające się w ciągu 24 godzin zmiany procesów fizjologicznych i aktywności behawioralnej. Jest on centralnym regulatorem, który pozwala przystosować liczne procesy wewnętrzne do zewnętrznych czynników środowiska poprzez zarządzaniem procesami każdej komórki, jak m.in. stabilność genomu, mechanizmy naprawy DNA, apoptoza. Z tego powodu, że w różnych typach nowotworów, w tym w raku sutka bardzo często obserwuje się zaburzenia tych procesów komórkowych, uważa się, że geny rytmu okołodobowego mogą odgrywać istotną rolę również w procesie kancerogenezy. Nieliczne badania wskazują bowiem na zmieniony profil ekspresji oraz metylacji genów zegarowych. Zmiany te zostały już zaobserwowane w tkance guza piersi lub leukocytach krwi obwodowej, zwłaszcza u kobiet pracujących w systemie pracy zmianowej w ciągu nocy. W związku z tym, celem prezentowanego projektu było poszukiwanie znaczenia kluczowych genów zegarowych: CLOCK, BMAL1, PERIOD (PER1, 2, 3) oraz CRYPTOCHROME (CRY1, 2) w procesie kancerogenezy w gruczole piersiowym poprzez zbadanie profilu metylacji regionów promotorowych oraz ekspresji genów zegarowych w guzach piersi oraz w tkance otaczającej guz w odniesieniu do parametrów klinicznych, histopatologicznych oraz statusu receptora estrogenowego i progesteronowego. Opis zrealizowanych prac: Wykonana została modyfikacja DNA z wodorosiarczynem sodu oraz analiza profilu metylacji regionów promotorowych wybranych genów zegarowych za pomocą Methyl Quantitative - RealTime PCR. Przeprowadzono również analizę statystyczną otrzymanych wyników oraz skorelowano je z klinicznymi parametrami pacjentów. Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazanie istotnych statystycznie różnic w profilu metylacji regionów promotorowych genów zegarowych pomiędzy tkanką nowotworową a tkanką otaczającą guz w odniesieniu do parametrów klinicznych pacjentów. Przygotowanie publikacji oraz przedstawienie wyników w formie plakatów na dwóch konferencjach zagranicznych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Reszka E, Przybek M, Muurlink O, Pepłońska B. Circadian gene variants and breast cancer. Cancer Letters 2017; 390: Plakaty na konferencjach zagranicznych: 106

107 Summer School in Translational Cancer Research; Portugalia, Albufeira; październik 16-20, 2017 (Monika Przybek, Ewa Jabłońska, Edyta Wieczorek, Leszek Kalinowski, Jarosław Skokowski; Barbara Seroczyńska, Wojciech Wąsowicz, Edyta Reszka; Promoter methylation and gene expression of circadian genes in breast cancer ); 22nd World Congress on Advances in Oncology and 20th International Symposium on Molecular Medicine. Grecja, Ateny; październik 5-7, 2017 (Monika Przybek, Ewa Jabłońska, Edyta Wieczorek, Leszek Kalinowski, Jarosław Skokowski; Barbara Seroczyńska, Wojciech Wąsowicz, Edyta Reszka; Promoter methylation profile of circadian genes in breast cancer). Efekt Warburga w raku piersi - rola kadmu jako aktywatora czynnika HIF-1 alfa. (PB/2016/23/D/NZ7/03645) Kierownik projektu: dr E. Jabłońska Cel badań: Komórki nowotworowe charakteryzują się zaburzonym metabolizmem energetycznym, polegającym na pozyskiwaniu energii w sposób typowy dla warunków beztlenowych. Przyczyny tego zjawiska, zwanego efektem Warburga, nie są znane. Wiadomo, iż kluczowym czynnikiem regulującym efekt Warburga jest HIF-1α (czynnik indukowany hipoksją 1 alfa). Co istotne, wykazano, iż zarówno efekt Warburga jak i aktywacja HIF-1α są związane ze zjawiskiem oporności lekowej w terapii nowotworów, w tym z opornością na tamoksyfen. Terapeutyk ten stosuje się w leczeniu raka piersi zależnego od receptorów estrogenowych (ER), jednak terapia często wiąże się z rozwojem oporności. Niedawno zaobserwowano interakcję pomiędzy HIF-1α i ER w progresji raka piersi. Drugim ciekawym odkryciem jest fakt, iż HIF-1α może ulegać aktywacji w sposób niezależny od stężenia tlenu, na przykład pod wpływem narażenia na kadm (Cd). Cd jest pierwiastkiem kancerogennym, któremu przypisano związek z ryzkiem zachorowania na raka piersi ze względu na jego zdolność do aktywacji ER. Hipoteza badawcza zakłada, iż długotrwałe środowiskowe narażenie na kadm, prowadzące do kumulacji tego pierwiastka w tkance gruczołu piersiowego, wpływa na efekt Warburga w komórkach raka piersi poprzez aktywację HIF-1α oraz, że zjawisko kumulacji Cd w komórkach raka piersi prowadzi poprzez efekt Warburga do obniżenia terapeutycznej odpowiedzi na tamoksyfen. W celu potwierdzenia pierwszej części hipotezy, przeprowadzimy badanie obserwacyjne u 150 kobiet z pierwotnym rozpoznaniem raka piersi, (pacjentek Kliniki Chirurgii Onkologicznej przy Gdańskim Uniwersytecie Medycznym), od których zostaną pobrane śródoperacyjnie fragmenty tkanki nowotworowej oraz zdrowej tkanki okalającej, w celu porównania zawartości Cd i jego molekularnych efektów. W obu typach tkanek zostanie oznaczona zawartość Cd jako markera długotrwałej kumulacji Cd w gruczole piersiowym oraz ekspresja mrna dla HIF-1α oraz innych białek związanych z efektem Warburga. Dodatkowo, od pacjentek pobrane zostaną również mocz i krew. W moczu oznaczymy stężenia kadmu jako markera narażenia środowiskowego, a w surowicy krwi zostanie oznaczone stężenie 17β-estradiolu, który uwzględnimy w modelu statystycznym jako czynnik zakłócający. Pierwszą część hipotezy zweryfikujemy również na podstawie badania na komórkach wyprowadzonych z ludzkiego raka piersi zależnego od ER (linia MCF-7) w modelu przewlekłego i ostrego narażenia na Cd. Komórki będą narażone na kadm przez 6 miesięcy w niskim stężeniu, celem imitacji długotrwałego narażenia środowiskowego prowadzącego do kumulacji metalu oraz przez 72 godziny jako model ostrego narażenia na Cd w największym stężeniu niecytotoksycznym. Wykonana zostanie analiza stężenia kadmu w lizatach komórkowych i medium hodowlanym celem potwierdzenia zjawiska kumulacji metalu w modelu narażenia przewlekłego. Jako biochemiczne markery efektu Warburga w komórkach, zostaną oznaczone: pozakomórkowe stężenie 107

108 kwasu mlekowego oraz aktywność kinazy pirogronianowej. Na poziomie molekularnym ocena obejmie ekspresję genów związanych z efektem Warburga (tych samych co u pacjentek z rakiem piersi), a także ekspresję białek HIF-1α i ERα. W celu weryfikacji drugiej część hipotezy wykorzystamy model przewlekłego narażenia MCF-7 na niskie stężenie Cd, w którym komórki zostaną poddane działaniu tamoksyfenu. Ocena żywotności komórek MCF-7 w odpowiedzi na lek w warunkach kontrolnych i w warunkach narażenia na kadm pozwoli na ocenę wpływu Cd na działanie terapeutyczne leku. W modelu statystycznym zostaną uwzględnione markery efektu Warburga. Czynniki ryzyka zachorowania na raka piersi oraz mechanizmy ich działania nie zostały w pełni poznane. Również nie jest znany mechanizm zjawiska oporności lekowej występujący często u pacjentek z rakiem piersi. Wyniki badań uzyskanych w projekcie w znacznym stopniu przyczynią się do poszerzenia wiedzy na temat związku pomiędzy długotrwałym narażeniem na kancerogenny pierwiastek wszechobecny w środowisku życia człowieka, a takimi cechami metabolizmu komórek nowotworowych, które są niezwykle ważne z punktu widzenia leczenia. Uzyskane dane posłużą w szczególności poznaniu nowych mechanizmów zjawiska oporności na tamoksyfen, najczęściej stosowanego leku w terapii raka piersi zależnego od receptorów estrogenowych. Opis realizowanych prac: Zbieranie materiału biologicznego (tkanki, krew, mocz), danych klinicznych, histopatologicznych oraz kwestionariuszowych od kobiet z rakiem sutka. Optymalizacja metody ilościowego badania ekspresji (qrt-pcr) genów HIF1A, ERα oraz wybranych markerów efektu Warburga. Wykonanie krótkoterminowego eksperymentu na ludzkich komórkach raka sutka MCF-7 w celu zbadania działania kadmu na efekt Warburga. Opis najważniejszych osiągnięć: Zebrano materiał biologiczny i ankiety od 20 pacjentek z rakiem piersi; zoptymalizowano warunki dla ilościowego oznaczenia ekspresji genów; wykonano ocenę cytotoksyczności dla kadmu i 4-hydroksytamoksyfenu celem doboru stężeń w eksperymencie in vitro; przeprowadzono badanie pilotażowe in vitro; zebrano piśmiennictwo do przygotowania pracy przeglądowej. Ekspresja genów szlaku prezentacji antygenu MHCI u pacjentów z nieinwazyjnym rakiem pęcherza moczowego. (PB/2016/23/N/NZ5/01408) Kierownik projektu: dr E. Wieczorek Cel badań: Najnowsze dane epidemiologiczne wskazują, że rak pęcherza moczowego jest drugim co do częstości nowotworem w obrębie układu moczowo-płciowego u mężczyzn. W Polsce nowotwory pęcherza moczowego stanowią u mężczyzn około 7%, a u kobiet 2% ogólnych zachorowań na nowotwory. Ryzyko zachorowania na raka pęcherza moczowego wzrasta z wiekiem, przy czym u mężczyzn jest około 3-4 razy wyższe niż u kobiet. Do czynników etiologicznych raka pęcherza moczowego zalicza się czynniki środowiskowe, tj.: palenie tytoniu, narażenie na dym tytoniowy, narażenie zawodowe (przemysł chemiczny, gumowy, barwnikowy) i schistosomatozę. Najczęstszym leczeniem wśród pacjentów z rakiem pęcherza moczowego jest przezcewkowa elektroresekcja guza (TUR) i dalsza obserwacja chorego w określonym systemie czasowym. Rak pęcherza moczowego charakteryzuje się bardzo częstymi wznowami, które są obserwowane po zastosowanym leczeniu TUR. Obecnie do najważniejszych czynników prognostycznych zalicza się m.in. liczbę i wielkość guzów, częstotliwość nawrotów, stopień zaawansowania i stopień złośliwości histopatologicznej. Niestety żadna z powyższych metod nie jest niezawodna w przewidywaniu przebiegu choroby i ocenie ryzyka wystąpienia wznowy u pacjentów po TUR. Wykrycie obiektywnych i czułych 108

109 czynników prognostycznych oznaczanych metodami molekularnymi podczas monitorowania chorych po zabiegach leczniczych zwiększy skuteczność leczenia i wydłuży czas przeżycia pacjentów poprzez uzupełnienie np. rutynowego badania cytologicznego. Wiadomo, że wznowy i przerzuty nowotworowe prowadzą do złego prognozowania choroby nowotworowej. Nawracający nowotwór pęcherza moczowego może wiązać się ze zmianą w ekspresji wielu genów istotnych w procesach odpornościowych. Projekt skupia się na tkankowej analizie profilu ekspresji mrna białek wpływających na ścieżkę antygenu MHCI oraz zbadanie stężeń antygenu MHCI i IFNγ w osoczu. Zaobserwowane zmiany przybliżą rolę układu immunologicznego w tworzeniu wznowy u chorych na NMIBC po zabiegu TUR. Uzyskane wyniki przybliżą także znaczenie wykonywania oznaczeń molekularnych jako narzędzia prognostycznego podczas monitorowania chorych. Opis realizowanych prac: Wybór z Instytutowego biobanku pacjentów z rakiem pęcherza moczowego z zabiegiem TURB (pacjenci ze wznową n=35 i bez wznowy n=25, w dwóch czasach tj. I i II wizyta). Pomiar stężeń całkowitego RNA wyizolowanego z tkanek do synteza cdna na matrycy mrna, zaprojektowanie starterów i optymalizacja metody ilościowego badania qrt-pcr ekspresji genów TAP, ERAAP, TAPBP i IFNγ. Opis najważniejszych osiągnięć: Wybrano materiał biologiczny i wykonano wstępny pomiar RNA. Zaprojektowano startery do optymalizacji metody ilościowego badania qrt-pcr ekspresji genów TAP, ERAAP, TAPBP i IFNγ. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wieczorek E, Reszka E. mrna, microrna and lncrna as novel bladder tumor markers. Clinica Chimica Acta 2018; 477: (przyjęta do druku w 2017). Poster na zjeździe The School of Oncology Training in Translational Oncology for Physicians and Scientists (Wieczorek E, Garstka M, Przybek M, Jabłońska E, Reszka E, Genetic polymorphism in MHC I antigen presentation pathway: TAP, ERAAP, TAPBP and IFN gamma in non muscle invasive bladder cancer) Patofizjologia depresji: molekularna regulacja homeostazy melatoniny. (PB/2016/23/B/NZ5/02634) Kierownik projektu: dr hab. J. Reszka prof. IMP Cel badań: Depresja jest zaburzeniem powszechnie występującym we współczesnym społeczeństwie, które poważnie upośledza jakość życia i funkcjonowanie społeczne. Zaburzenia snu i rytmu okołodobowyego stanowią integralna część zespołu objawów depresji podobnie jak zaburzenia wydzielania melatoniny. W tym projekcie stawiamy następujące hipotezy badawcze: zaburzenia szlaku biosyntezy melatoniny można identyfikować w surowicy krwi; istnieją różnice między pacjentami z depresją i osobami zdrowymi; istnieją odmienne stosunki poziomów kluczowych elementów szlaku melatoniny w epizodzie depresji w zależności od jej występowania w przebiegu choroby jedno lub dwubiegunowej; badanie przesiewowe z wykorzystaniem mikromacierzy ekspresyjnych uzupełnione o badanie poziomu ekspresji mrna kluczowych genów szlaku melatoniny pozwolą na identyfikację wczesnych biomarkerów stanu i typu depresji; całkowita metylacja i wzorzec metylacji genów kodujących receptory uczestniczące w działaniu melatoniny są charakterystyczne dla depresji i są związane z poziomem ekspresji genów; polimorfizmy pojedynczego nukleotydu(snp) wybranych genów kandydujących związanych ze szlakiem melatoniny są związane ze skutecznością syntezy melatoniny, ryzykiem depresji i nasileniem objawów. Planujemy oznaczenie poziom serotoniny i melatoniny oraz dwóch kluczowych enzymów uczestniczących w syntezie melatoniny (ANAAT, ASMT) w surowicy pacjentów z depresją w przebiegu choroby 109

110 afektywnej jedno (UD) i dwubiegunowej (BD), a także u zdrowych osób z grupy kontrolnej. Przeprowadzimy badanie przesiewowe z wykorzystaniem mikromacierzy ekspresyjnych uzupełnione analizą wybranych genów szlaku melatoniny w celu ustalenia różnic w poziomach ekspresji, jako wskaźników zmian obwodowych. Badanie jest realizowane we współpracy z Uniwersytetem Medycznym im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu, który jest liderem Konsorcjum. IMP jest odpowiedzialne za dobór grupy kontrolnej kobiet oraz analizę całkowitego poziomu metylacji, jak i wzorca metylacji receptorów melatoniny. Zmiany zostaną skorelowane z genotypami badanych genów. W badaniu wezmą udział pacjenci hospitalizowani z powodu bieżącego epizodu depresji bez wcześniejszego leczenia preparatami melatoniny i interwencji chronoterapeutycznej. Będziemy analizować zmiany molekularne w krwi obwodowej pacjentów i korelować je ze zmianami w zakresie objawów psychiatrycznych: podczas epizodu depresji po uzyskaniu remisji. Niniejsze badanie jest badaniem pionierskim w zakresie kompleksowej analizy metabolizmu melatoniny we krwi obwodowej. Zaproponowane w tym projekcie kompleksowe badanie szlaku melatoniny na poziomie genów, ich transkryptów i białek, poprzez wszystkie etapy syntezy i metabolizmu melatoniny pozwoli lepiej zrozumieć podłoże depresji. Jednocześnie pozwoli na opracowanie wystandaryzowanych metod pomiarowych i nieinwazyjnych testów diagnostycznych. Opis realizowanych prac: Przygotowanie kwestionariuszy i planu pracy do badania grupy kontrolnej. Opracowanie metodyki badania całkowitej metylacji DNA: regionów Alu, LINE1 techniką pirosekwencjonowania. Analiza in silico regionu promotorowego MTNR1A oraz MTNR1B oraz optymalizacja metody. Opis najważniejszych osiągnięć: Przygotowano kwestionariusze i plan badań; zoptymalizowano warunki dla badania całkowitej metylacji DNA oraz ilościowej analizy metylacji (qmsp); wykonano analizę in silico regionów promotorowych MTNR1A oraz MTNR1B; przygotowano pracę przeglądową. 3. Patologia zawodowa zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki Analiza częstości występowania oraz uwarunkowań zespołu kanału de Guyon w populacji pacjentów z zespołem cieśni nadgarstka, ze szczególnym uwzględnieniem osób wykonujących prace manualne. (IMP 12.22) Kierownik projektu: dr M. Lewańska Cel badań: Ocena częstości koincydencji zespołu kanału de Guyon z zespołem cieśni nadgarstka (ZCN) w grupie osób zawodowo wykonujących prace ręczne i możliwej ekspozycji na monotypię ruchów w stawach nadgarstka i/ lub obsługujących narzędzia pracy emitujące drgania mechaniczne. Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono badanie ogólnolekarskie, analizę narażenia zawodowego oraz badanie neurologiczne 50 pacjentów (4 mężczyzn i 46 kobiety) z rozpoznanym idiopatycznym zespołem cieśni nadgarstka (ZCN), o średniej wieku 57,3(±6,5) lat, hospitalizowanych w Klinice Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego. Następnie, u w/w wykonano badanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego (ENeG) w 100 kończynach górnych, we włóknach ruchowych i czuciowych prawego i lewego nerwu pośrodkowego oraz prawego i lewego nerwu łokciowego. Uwzględniając dotychczasowe doniesienia, sugerujące związek między stopniem uszkodzenia nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, a lokalizacją zgłaszanych przez pacjentów zaburzeń czucia oraz występowaniem zmian neurograficznych we włóknach tożstronnego nerwu łokciowego, podzielono kończyny górne na 3 grupy: kończyny, w których parestezje występowały w obszarze unerwienia przez włókna czuciowe nerwu pośrodkowego, łokciowego i kończyny z zaburzeniami czucia 110

111 dotyczącymi całej ręki. Zmiany w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym nerwu pośrodkowego podzielono na ekstremalne, ciężkie, umiarkowane, łagodne i minimalne zgodnie z kryteriami opracowanymi przez Padua i współpr. Z końcowej analizy wykluczono 71 kończyny, w których z powodu neuropatii nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka przeprowadzono leczenie operacyjne. Opis najważniejszych osiągnięć: Wśród 29 kończyn z ZCN, w 19 zaburzenia czucia dotyczyły całej ręki, w 6 zlokalizowane były w obszarze zaopatrywanym przez włókna czuciowe nerwu pośrodkowego, a w 4 w obszarze typowym dla zakresu unerwienia przez włókna czuciowe nerwu łokciowego. Analiza wyników badania ENeG we włóknach ruchowych i czuciowych nerwu pośrodkowego wykazała cechy uszkodzenia nerwu pośrodkowego na poziomie nadgarstka o umiarkowanym stopniu zmian neurograficznych w 19 kończynach, łagodnym w 4 i minimalnym w 6 kończynach, zgodnie z klasyfikacją Padua i współpr. Badanie neurologiczne w/w 29 kończyn nie wykazało klinicznych cech neuropatii nerwu łokciowego w kanale de Guyon. Przewodnictwo nerwowo mięśniowe we włóknach ruchowych i czuciowych 27 nerwów łokciowych było prawidłowe. W dwóch kończynach stwierdzono cechy niewielkiego uszkodzenia aksonalnego włókien czuciowych nerwu łokciowego, przy jednocześnie prawidłowym przewodzeniu we włóknach ruchowych tego nerwu. W analizowanych 29 kończynach, nie stwierdzono etiologii zawodowej ZCN. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Analiza wyników badania nie wykazała współistnienia neuropatii nerwu łokciowego w kanale de Guyon z ZCN w tej samej kończynie, u pacjentów wykonujących prace manualne. Na uwagę zasługuje fakt, że w badanych kończynach nie stwierdzono neurograficznych cech ani ekstremalnego, ani ciężkiego uszkodzenia nerwu pośrodkowego, z którym wiąże się zwiększone ryzyko zmian w nerwie łokciowym w kanale de Guyon. Dlatego, na obecnym etapie badania nie można jednoznacznie wykluczyć potencjalnego współistnienia neuropatii nerwu łokciowego z tożstronnym ZCN. Analiza porównawcza testów badających poczucie kontrastu w świetle fotopowym i mezopowym. (IMP 12.23) Kierownik projektu: dr A. Pas-Wyroślak Cel badań: Głównym celem pracy jest ocena przydatności testów badających poczucie kontrastu w świetle fotopowym i mezopowym w odniesieniu do obecnie obowiązujących przepisów dla kierowców. Opis zrealizowanych prac: Analiza piśmiennictwa medycznego na temat badań wrażliwości na kontrast. Przeprowadzenie badań w wyznaczonych grupach. Przygotowanie wytycznych do badania kontrastu u kierowców. W 2017 roku badaniem objęto 116 osób: 44 osób kierujących pojazdami kat C I grupa, 55 osób kierujących pojazdami kat B II grupa, 17 osób nieposiadających prawa jazdy III grupa. U wszystkich osób wykonano badanie podmiotowe ogólnolekarskie, badanie okulistyczne obejmujące badanie refrakcji badanie przedniego i tylnego odcinka oka oraz badania kontrastu. Wrażliwość na kontrast w świetle fotopowym (dziennym) oceniono za pomocą testów: Pelli-Robson, Hamilton-Veale - (panel optotypów usee), sinus (panel optotypów usee). Badanie kontrastu w świetle mezopowym (zmierzchowym) oceniono w kabinie firmy Psychotronic: widzenie zmierzchowe, wrażliwość na olśnienie. 111

112 Wyniki badania kontrastu w poszczególnych grupach w 2017 r: W I grupie (N=44): Badania kontrastu w świetle dziennym- fotopowym: Wrażliwość na kontrast: w teście Pelli-Robson i Hamilton-Veale: norma 44 badanych (100%), w teście sinus: norma 42 badanych (95%), poza normą 2 badanych (5%). Badanie kontrastu w świetle zmierzchowym-mezopowym: badanie widzenia zmierzchowego: norma 32 badanych (73%), pogranicze 9 badanych (20%), poza normą 3 badanych (7%); badanie wrażliwości na olśnienie: norma 34 badanych (77%), pogranicze 8 badanych (18%), poza normą 2 badanych (5%). W II grupie (N=55): Badania kontrastu w świetle dziennym- fotopowym: Wrażliwość na kontrast: w teście Pelli-Robson: norma 55 badanych (100%), w teście Hamilton-Veale: norma 52 badanych (95%), poza normą- 3 badanych (5%). w teście sinus: norma 48 badanych (87%), poza normą 7 badanych (13%). Badanie kontrastu w świetle zmierzchowym - mezopowym wykazały: badanie widzenia zmierzchowego: norma 30 badanych (55%), pogranicze 9 badanych (16%), poza normą 16 badanych (29%); badanie wrażliwości na olśnienie: norma- 29 badanych (53%), pogranicze- 12 badanych (22%), poza normą - 14 badanych (25%). W III grupie (N=17): Badania kontrastu w świetle dziennym- fotopowym: Wrażliwość na kontrast: w teście Pelli- Robson: norma -17 badanych (100%), w teście Hamilton- Veale: norma - 16 badanych (94%), poza normą - 1 badany (6%). w teście sinus: norma - 15 badanych (88%), poza normą - 2 badanych (12%). Badanie kontrastu w świetle zmierzchowym- mezopowym: badanie widzenia zmierzchowego: norma - 6 badanych (35%), pogranicze - 3 badanych (18%), poza normą - 8 badanych (47%); badanie wrażliwości na olśnienie: norma - 6 badanych (35%), pogranicze - 4 badanych (24%), poza normą - 7 badanych (41%). Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzone przez nas badania pozwoliły udowodnić, iż wyniki badania kontrastu w dzień i o zmierzchu nie są równoznaczne. Analiza porównawcza przeprowadzonych testów oceniających poczucie kontrastu pozwoliła udowodnić, iż stosowane do tej pory badanie oceniające kontrast w świetle zmierzchowym (widzenie zmierzchowe i wrażliwość na olśnienie) jest dokładniejszym i bardziej obiektywnym testem, również w przypadku różnych schorzeń narządu wzroku niż testy oceniające wrażliwość na kontrast w świetle dziennym. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki posłużą do opracowania wytycznych metodologicznych dotyczących badania kontrastu, dla lekarzy okulistów i lekarzy medycyny pracy, orzekających o istnieniu lub braku przeciwwskazań do kierowania pojazdami silnikowymi. Zostanie opracowana praca poglądowa na temat metod oceny wrażliwości na kontrast, jak również praca oryginalna prezentująca wyniki i wnioski z przeprowadzonych badań. Wyniki badań zostaną upowszechnione na konferencjach, seminariach i zjazdach naukowych. 112

113 Monitorowanie alergii kontaktowej pochodzenia zawodowego i niezawodowego w centralnej Polsce w latach (IMP 11.8) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Kieć-Świerczyńska Cel badań: Celem projektu jest monitorowanie obrazu i trendów alergii kontaktowej w Centralnej Polsce w latach Opis zrealizowanych prac: W obecnym etapie realizacji tematu zbadano dermatologicznie oraz wykonano testy płatkowe (wg ogólnie przyjętych zasad) z 35 związkami chemicznymi u 261 osób (200 kobiet, 61 mężczyzn) pacjentów kierowanych za pośrednictwem placówek dermatologicznych Łodzi i woj. łódzkiego. Byli to chorzy z podejrzeniem alergicznego kontaktowego zapalenia skóry. Posługiwano się podstawowym zestawem alergenów firmy szwedzkiej Chemotechnique Diagnostics, a w niektórych przypadkach poszerzano diagnostykę o dodatkowe zestawy testów. U pacjentów uczulonych na metyloizotiazolinon wykonywano punktowe testy skórne z tym alergenem w stężeniach 0,1; 0,01; 0,001%. Opis najważniejszych osiągnięć: W latach zbadano dermatologicznie i alergologicznie 719 osób (524 kobiety i 195 mężczyzn). Analizowano obraz alergii stwierdzany w tych latach. Uczulenie, a więc przynajmniej 1 dodatni wynik testu płatkowego, stwierdzono u 384 osób (53,4%), w tym u 290 kobiet (55,%) i 94 mężczyzn (48,2%). Rodzaj alergii u kobiet różnił się od nadwrażliwości u mężczyzn. Kobiety uczulały się przede wszystkim na nikiel (29,6%), timerosal (11,3%), kobalt (9,4%) metyloizotiazolinon (7,8%) i środki zapachowe (7,8,%), mężczyźni zaś na timerosal (13,3%), balsam peruwiański (9,2%), chromiany (8,7%), nikiel (8,7%), %) i metyloizotiazolinon (7,2%). Analizując trendy alergii w okresie realizacji tematu stwierdzono spadek częstości uczulenia na nikiel u kobiet, a na kobalt i chromiany u mężczyzn, zaś wzrost uczuleń na środki zapachowe i balsam peruwiański u kobiet oraz na formaldehyd i neomycynę u obu płci. Porównując wyniki testów płatkowych pacjentów IMP badanych w latach z wynikami diagnostyki uczulenia w latach stwierdzono wzrost odsetka osób uczulonych w ogóle badanych, wzrost alergii na nikiel, środki zapachowe i formaldehyd u obu płci, zaś spadek nadwrażliwości na kobalt, chromiany i tiuramy u kobiet i mężczyzn oraz na parafenylenodiaminę u mężczyzn. Porównywano tendencje uczuleń na neomycynę w prezentowanym materiale z wynikami z poprzedzających 5. lat. Stwierdzono dwukrotny wzrost uczuleń na ten antybiotyk u obu płci. Metyloizotiazolinon najsilniej uczulający konserwant wielu produktów przemysłowych i kosmetyków - spowodował uczulenie u 7,8% kobiet, 7,2% mężczyzn i 7,6% w całej grupie. Był to wyraźny wzrost alergii w porównaniu z danymi z lat (kobiety 4,0%, mężczyźni 2,2%, ogółem 3,6%). Wyniki testów punktowych wypadły dodatnio z wszystkimi rozcieńczeniami metyloizotiazolinonu u 45% uczulonych kontaktowo na ten alergen. Testy te pozytywizowały się po ok. 6-8 godz. W ostatnich latach dał się zaobserwować również wzrost alergii na żywice akrylowe u pracownic zakładów kosmetycznych i ich klientek spowodowany popularnością stosowania nowoczesnych metod zdobienia paznokci (manikiur hybrydowy) z użyciem tych tworzyw. U 6 z 29 kobiet (20,7%) testowanych z powodu złej tolerancji lakierów do paznokci stwierdziliśmy nadwrażliwość na akrylany. Problem rosnącej alergii na te związki wymaga dalszych badań. Wnioski: obraz alergii kontaktowej diagnozowanej w IMP w ostatnich latach uległ zmianie. Rośnie alergia na środki zapachowe, konserwanty, neomycynę, żywicę akrylową. Notuje się dalszy spadek częstości uczuleń na chromiany oraz tiuramy (przyspieszacze wulkanizacji), które we wcześniejszych latach powodowały nietolerancję wyrobów gumowych, zwłaszcza rękawiczek lateksowych. 113

114 Ocena zależności między zaburzeniami procesów przetwarzania słuchowego a poziomem umiejętności fonologicznych u dzieci z trudnościami w nauce. (IMP 18.14) Kierownik projektu: mgr M. Walkowiak Cel badań: Ocena zależności między procesami przetwarzania słuchowego a umiejętnościami fonologicznymi. Cele w drugim roku badań: Przeprowadzenie badań w grupie osób z zaburzeniami przetwarzania słuchowego. Analiza wyników badań. Prezentacja wyników w postaci publikacji i doniesień na konferencjach. Opis zrealizowanych prac: W drugim etapie badań została przeprowadzona diagnostyka dzieci zgłaszających się do poradni z powodu trudności szkolnych. Dzieci te objęto badaniami oceniającymi przetwarzanie słuchowe oraz procesy fonologiczne. Badaniami objęto 67 dzieci w wieku 7-10 lat. Przeprowadzona diagnostyka obejmowała: wywiad, badanie otolaryngologiczne oraz badanie słuchu za pomocą audiometrii tonalnej w zakresie częstotliwości 500 do 8000 Hz. Z dalszych badań wykluczono osoby z progami słuchu odbiegającymi od normy (powyżej 20dB HL). Następnie u każdej osoby zostały przeprowadzone testy behawioralne przetwarzania informacji słuchowej: Test Reakcji Słuchowej, Adaptacyjny Test rozumienia Mowy w Szumie Słowa, Adaptacyjny Test Rozumienia Mowy w Szumie Zdania, Test Różnicy Poziomów Maskowania, Test Dychotyczny Słyszenia Rozdzielnouszngo Cyfry, Test Różnicowania Wysokości Dźwięków, Test Różnicowania Długości Dźwięków. Do oceny poziomu funkcji fonologicznych u dzieci w wieku 7-8 lat zastosowano Baterię Testów Fonologicznych BTF IBE autorstwa G. Krasowicz-Kupis, K. Wiejak; u dzieci w wieku 9-10 lat wykorzystano testy: Zetotest G. Krasowicz-Kupis; Nieznany język M. Bogdanowicz; Usuwanie fonemów M. Szczerbińskiego; O. Pelc-ękali, Skala umiejętności fonologicznych Skala F - na podstawie Prób percepcji słuchowej wyrazów B. Zakrzewskiej. Dokonano analizy statystycznej uzyskanych wyników badań. Opis najważniejszych osiągnięć: Wynikiem badań prowadzonych w 2017 roku jest analiza statystyczna uzyskanych wyników w oparciu o Macierz korelacji porządku rang Spearmana wskazująca na: Występowanie w grupie dzieci starszych, istotnej statystycznie zależności, między: Testem Różnicowania Wysokości Dźwięków a: Skalą umiejętności fonologicznych Skala F - na podstawie Prób percepcji słuchowej wyrazów B. Zakrzewskiej; Testem Zetotest - G. Krasowicz-Kupis. Testem Różnicowania Długości Dźwięków a: Skalą umiejętności fonologicznych Skala F - na podstawie Prób percepcji słuchowej wyrazów B. Zakrzewskiej; Testem Nieznany język M. Bogdanowicz. Testem Dychotycznym Słyszenia Rozdzielnouszngo Cyfry [wynik dla ucha lewego] a: Testem Usuwanie fonemów M. Szczerbiński; O. Pelc -Pękala, Testem Zetotest - G. Krasowicz-Kupis, Testem Nieznany język M. Bogdanowicz. Szczegółowe dane zostały przedstawione w Tabeli 1. Tabela 1. Macierz korelacja porządku rang Spearmana. Oznaczone współczynniki korelacji są istotne z p <0,05 114

115 MLD DDT UP DDT UL FPT DPT TRS ASPN S ASPN Z Skala F -0,05 0,30 0,30 0,44 0,36 0,03-0,18-0,17 Nieznany język 0,15 0,21 0,50 0,17 0,32 0,01-0,02-0,24 Usuwanie fonemów 0,19 0,29 0,33 0,31 0,27-0,10 0,00-0,21 Zetotest 0,10 0,28 0,49 0,31 0,29 0,00 0,06-0,20 T Fish 0,06 0,20 0,00 0,19 0,00-0,24 0,00-0,02 Występowanie, w grupie dzieci młodszych, istotnej statystycznie zależności między: Testem Reakcji Słuchowej a: IFF - Ilorazem Funkcji Fonologicznych, Testem 9 - Sylaby usuwanie, słowa, Testem 11 - Głoski łączenie, Testem 12 - Głoski łącznie, pseudosłowa, Testem 14 - Głoski usuwanie, słowa. Testem Różnicowania Długości Dźwięków a: Testem 5 - Rymy płynność, Testem 12 Głoski łącznie, pseudosłowa, Testem Różnicowania Wysokości Dźwięków a: Testem 14 - Głoski usuwanie, słowa. Testem rozumienia Mowy w Szumie Słowa a : Testem 9 - Sylaby usuwanie, słowa, Testem 10 - Sylaby usuwanie, słowa i pseudosłowa. Szczegółowe dane zostały przedstawione w Tabeli 2. Tabela 2. Macierz korelacja porządku rang Spearmana. Oznaczone współczynniki korelacji są istotne z p <0,05 MLD DDT UP DDT UL PPS DPS TRS ASPN S ASPN Z IFF -0,15 0,14 0,04 0,31 0,37-0,39 0,32-0,05 IFF -0,13 0,12-0,05 0,12 0,25-0,24 0,35 0,07 test1-0,31-0,06 0,29 0,15 0,35 0,05 0,08-0,25 Test 2 0,12 0,34-0,07 0,02 0,35-0,38 0,21 0,02 Test 3 0,03 0,07 0,11 0,25 0,15-0,21 0,34 0,14 Test 5-0,08 0,25 0,05 0,14 0,45-0,14 0,20-0,07 Test 6-0,35 0,07 0,04-0,16 0,20-0,18-0,08-0,13 Test 7-0,20 0,00-0,02-0,14-0,07-0,04-0,20-0,22 Test 8 0,09 0,18 0,09-0,29-0,07 0,11 0,35 0,21 Test 9-0,09 0,03-0,14 0,25 0,32-0,43 0,41 0,02 Test 10 0,06 0,15-0,06 0,30 0,35-0,19 0,46-0,05 Test 11-0,01-0,18 0,26 0,25 0,29-0,50-0,06-0,08 Test 12-0,04-0,10 0,05 0,24 0,45-0,51 0,10-0,04 Test 14-0,15 0,09 0,11 0,43 0,34-0,73 0,18-0,16 Tfishera -0,21 0,19 0,16-0,12-0,19 0,16 0,29 0,34 115

116 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki pozwalają stwierdzić istnienie zależności między procesami przetwarzania słuchowego a poziomem funkcji fonologicznych u dzieci z trudnościami w uczeniu się w wieku 7-10 lat. W grupie dzieci starszych [9-10 lat] wyniki w testach PPS, DPT oceniające umiejętność różnicowania wysokości, długości i kolejności dźwięków w sekwencji oraz wynik w Dychotycznym Teście Cyfrowym dla Ucha Lewego korelują z poziomem umiejętności fonologicznych. W grupie dzieci młodszych [7-8 lat] istotnie statystyczną zależność wykazano między zdolnością koncentracji i utrzymaniem uwagi na bodźcu słuchowym mierzoną w Teście Reakcji Słuchowej a wynikami pięciu testów oceniających funkcje fonologiczne. W tej samej grupie stwierdzono także, iż umiejętność różnicowania wysokości i długości dźwięków [oceniana testami PPS i DPT] oraz rozumienia mowy w szumie [ASPN -Z], a dokładnie rozumienia zdań, w sposób istotny statystycznie koreluje poziom procesów fonologicznych osiągany przez dzieci w wieku 7-8 lat. Wymierną korzyścią badań przeprowadzonych w 2017 roku jest ocena zależności między dwoma rodzajami procesów przetwarzania słuchowego i fonologicznego w grupie dzieci z problemami w opanowaniu umiejętności szkolnych. Pozwoli to na ulepszenie procesu diagnostycznego w przypadku dzieci z zaburzeniami przetwarzania słuchowego poprzez dobór testów w zależności od zgłaszanych objawów słuchowych i trudności szkolnych oraz na zindywidualizowanie procesu terapii i poprawę jego skuteczności. Wyniki będą upowszechniane w formie publikacji oraz prezentowane na konferencjach. Zastosowanie metody aktywnego konturu do parametryzacji wyników badań wideostroboskopowych u osób z zawodowymi zaburzeniami głosu. (IMP ) Kierownik projektu dr hab. E. Niebudek-Bogusz prof. IMP Cel badań: Celem pracy jest ocena zastosowania nowej aplikacji metody aktywnego konturu do obiektywnej interpretacji badań wideostroboskopowych krtani w dysfoniach zawodowych Cele szczegółowe: Porównanie oceny jakościowej i ilościowej dokonanej za pomocą metody aktywnego konturu dla zapisów wideostroboskopowych osób normofonicznych i osób z dysfonią zawodową. Analiza wyników w/w prametrów u pacjentów z niedomykalnością głośni oraz pacjentów z guzkami głosowymi. Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono badanie foniatryczne z laryngowideostroboskopii, określeniem czasu fonacji MPT oraz analizą akustyczną w grupie osób ze schorzeniami narządu głosu o podłożu zawodowym. Analiza obrazów wideostroboskopowych za pomocą modelu aktywnego konturu z generowaniem fonowibrogramów oraz wyznaczeniem czaso-przestrzennych współczynników oceniających ilościowo cykl fonacyjny. Porównanie wyznaczonych czaso-przestrzennych parametrów cyklu fonacyjnego w grupie kontrolnej i grupie z dysfoniami zawodowymi, w tym w podgrupach z w/w rodzajami dysfonii. Podsumowanie wyników, przygotowanie publikacji. Opis najważniejszych osiągnięć: W 2017 roku w ramach projektu IMP ( ) opracowano program aktywnego konturu, umożliwiający zautomatyzowanie procesu segmentacji dla obrazów wideostroboskopowych, co daje możliwość dokładnego wyznaczenia krawędzi fałdów głosowych oraz wygenerowania fonowibrogramów. Na ich podstawie można określić parametry 116

117 opisujące ilościowo drgania fonacyjne dla każdego fałdu głosowego osobno. Za pomocą w/w algorytmu w ubiegłym roku określono następujące współczynniki: 1. Amplitudę drgań: współczynnik określający jej wartość średnią (Amp av) dla obu fałdów głosowych oraz 2. Stopień zamknięcia fonacyjnego głośni określany przez: współczynnik czaso-zależny OQ (Open Quotient) - czas trwania fazy otwarcia w porównaniu z czasem całego cyklu fonacyjnego oraz współczynniki przestrzenno-zależne tzn.: MinAr (Minimal/Non-closing area), EfAr (Effective Area) i RGA (Relative Glottal Area) czyli iloraz minimalnego i maksymalnego pola głośni. W tym roku opracowano i wyznaczono parametry określające: Amplitudę drgań fonacyjnych osobno dla f.g lewego AMPl i prawego Ampr, Asymetrię drgań fonacyjnych: średnia dla całej długości głośni - As. av. oraz mierzoną w 1/3 przedniej głośni -As_1/3, środkowej - As_2/3 oraz tylnej - As_3/3, PD (Phase Difference) - różnicę faz w drganiach lewego i prawego f.g. wyznaczaną na analogicznie, czyli PD av, PD_1/3, PD_2/3 i PD_3/3. W toku badań zaimplementowano w/w analizatory do parametryzacji i oceny porównawczej drgań fonacyjnych badań wideostroboskopowych 30 osób normofonicznych oraz 48 osób z patologią głośni o podłożu zawodowym. Znaleziono istotne różnice między osobami z głosem prawidłowym i patologicznym dla następujących współczynników: Ampr (p= 0,018), As. av (p= 0,005), As_1/3 (p= 0,009), a dla As_3/3 (p= 0,004). Ponadto zaobserwowano różnice między podgrupami wyłonionymi z grupy badanej na podstawie diagnozy foniatrycznej dla parametrów oceniających stopień zwarcia fonacyjnego, w największym stopniu dla RGA (p=0,001) określającego iloraz minimalnego i maksymalnego pola głośni. oraz dla parametru oceniającego średnią asymetrię drgań fonacyjnych As av (p=0,005). Obserwację tę można wytłumaczyć klinicznie: w guzkach głosowych drgania fonacyjne są przeważnie synchronicznie. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Rozpowszechnienie otrzymanych wyników podczas ogólnopolskiej konferencji: IX Konferencja Polskiego Towarzystwa Audiologicznego i Foniatrycznego Łódź 2-3 marca 2017 r. oraz podczas XX Conference of Biocybenetics and Biomedical Engineering, Kraków, września 2017 r. zdobycie I nagrody za najlepszą prezentację w panelu biomedycznym. Porównanie wyników oceny zawodowych zaburzeń głosu dokonanej za pomocą nowego kwestionariusza V-RQOL ze wskaźnikiem niepełnosprawności głosu VHI. (IMP 18.16) Kierownik projektu mgr J. Morawska Cel badań: Celem badań była ocena przydatności kwestionariusza V-RQOL jako narzędzia do badań przesiewowych osób, które zawodowo posługują się głosem. Cele szczegółowe: Porównanie wyników oceny jakości życia zależnej od głosu dokonanej za pomocą V-RQOL w badanej grupie pacjentów z zawodowymi zaburzeniami głosu i grupie kontrolnej osób z głosem prawidłowym. Dokonanie porównania oraz określenie korelacji pomiędzy dwoma kwestionariuszami nowo wprowadzonym V-RQOL i powszechnie stosowanym VHI. Odniesienie zgłaszanych w V-RQOL dolegliwości ze strony narządu głosu do innych parametrów kompleksowej oceny zaburzeń głosu, w tym laryngovideostroboskopii i analizy akustycznej głosu. Opis zrealizowanych prac: 117

118 Przeprowadzono badanie kwestionariuszowe za pomocą testów VHI i V-RQOL w grupach: 0- kontrolnej z głosem normofonicznymi, 1- zawodowo posługującej się głosem z zaburzeniami głosu, 2- nie-randomizowanej zawodowo posługującej się głosem, bez diagnozy foniatrycznej. Przeprowadzono badanie foniatryczne z laryngowideostroboskopią, określeniem czasu fonacji MPT oraz analizą akustyczną w grupie osób ze schorzeniami narządu głosu o podłożu zawodowym. Wyniki badań przeprowadzonych za pomocą skali V-RQOL zostały porównane z wynikami oceny głosu przeprowadzonej za pomocą wybranych standardowych subiektywnych i obiektywnych metod badań. Podsumowanie wyników, przygotowanie publikacji. Opis najważniejszych osiągnięć: W ubiegłym roku w ramach projektu IMP zbadano łącznie 284 osoby za pomocą kwestionariusza samooceny jakości życia zależnej od głosu VRQOL. Według Europejskiego Towarzystwa Laryngologicznego (ELS) protokół kompleksowej oceny zaburzeń głosu powinien uwzględniać subiektywną ocenę głosu dokonywaną przez samego pacjenta, w tym określenie tych zaburzeń na jakość życia badanego. Przeprowadzone badania sugerują, że kwestionariusz V-RQOL jest cennym narzędziem samooceny głosu mogącym znaleźć zastosowanie zarówno w codziennej praktyce klinicznej, jak również w badaniach przesiewowych dużych grup osób zawodowo posługujących się głosem. Do celów skriningowych wyznaczono wartość progową testu. Wartość 79 punktów, dla której uzyskano optymalne parametry czułości (0,831) i swoistości (0,183) wykazuje najlepszą zdolność testu do różnicowania pacjentów z głosem patologicznym i prawidłowym. Badanie z wykorzystaniem skali V-RQOL zostało wdrożone do praktyki klinicznej w Poradni Foniatrycznej i Poradni Logopedycznej IMP. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje dotyczące przydatności testu V-RQOL w badaniach przesiewowych osób zawodowo posługujących się głosem: Morawska J, Niebudek-Bogusz E, Wiktorowicz J, Śliwińska-Kowalska M. Screening value of V-RQOL in the evaluation of occupational voice disorders. Medycyna Pracy 2018; 69(2): ; Prevalence of Voice disorders In different occupational groups a review (zgłoszone do Ororynolaryngologia Przegląd Kliniczny). W oparciu o badania prowadzone w ramach projektu IMP została przedstawiona rozprawa na tytuł doktora nauk o zdrowiu Applicability of V-RQOL in the evaluation of occupational voice disorders autorstwa Joanny Morawskiej. Obrona publiczna ww. rozprawy doktorskiej miała miejsce r. Samoocena głosu z wykorzystaniem nowo wprowadzonego kwestionariusza V-RQOL znalazła zastosowanie w praktyce klinicznej w IMP jako element kompleksowej oceny narządu głosu według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Laryngologicznego. Otrzymane wyniki stanowią podstawę do prowadzenia dalszych badań dotyczących występowania zaburzeń głosu w poszczególnych grupach osób zawodowo posługujących się głosem. Postępowanie w uszkodzeniach słuchu oparte o wiedzę. Kształtowanie polityki zdrowotnej z wykorzystaniem łączonej analizy dużych baz danych. (H2020/727521/EVOTION) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska Cel badań: Holistyczne postępowanie w uszkodzeniach słuchu wymaga wdrożenia odpowiedniej polityki zdrowia publicznego, ukierunkowanej na zapobieganie uszkodzeniom słuchu, ich wczesną diagnostykę, długotrwałe leczenie i rehabilitację, a także na wykrywanie i zapobieganie zaburzeniom 118

119 poznawczym, ochronę przed hałasem i aspekty socjoekonomiczne akceptacji osób z niedosłuchem. Jak dotąd, baza naukowa dla kształtowania takiej całościowej polityki zdrowia publicznego w odniesieniu do osób niedosłyszących jest niewystarczająca. Holistyczne podejście do postępowania w uszkodzeniach słuchu musi być oparte o analizę zróżnicowanych danych, włączywszy w to dane o stosowaniu aparatów słuchowych, epizodach czasowych zaburzeń słuchu po narażeniu na hałas, parametrach czynnościowych i poznawczych, dane kliniczne i dotyczące stosowanych leków, osobnicze, dotyczące aspektów behawioralnych, stylu życia, a także dane dotyczące narażeń zawodowych i środowiskowych. W projekcie EVOTION zapewniony jest dostęp do dużych zbiorów takich danych, pochodzących z pięciu różnych instytucji, które będą uzupełniane o dane zbierane w czasie rzeczywistym, dzięki ich rejestracji przez czujniki (sensory) aparatów słuchowych stosowanych przez osoby w uszkodzeniami słuchu. Dla wykorzystania tych danych planowane jest stworzenie zintegrowanej platformy EVOTION, pozwalającej na: prowadzenie analiz wymienionych powyżej zbiorów danych, w celu umożliwienia identyfikacji związków przyczynowych i innych zależności między poszczególnymi czynnikami, podejmowanie decyzji politycznych (taktycznych) ukierunkowanych na wybór efektywnych form interwencji w postępowaniu w uszkodzeniach słuchu, kształtowanie odpowiednich polityk zdrowia publicznego, monitorowanie tych polityk w sposób zapewniający ich ciągłość. Dla uzyskania powyższych celów, w projekcie EVOTION planowane jest również współdziałanie organizacji zdrowia publicznego, ekspertów i autorytetów wspierających tworzenie ukierunkowanych polityk zdrowotnych oraz walidacja platformy EVOTION dla ich wsparcia. Opis zrealizowanych prac: Instytut Medycyny Pracy, jako partner konsorcjum, zaangażowany jest w realizację zadań objętych następującymi pakietami roboczymi zadań (Workpackages, WP): WP1, WP2, WP3, WP7 i WP8. Zadania te realizowane są przez pracowników Kliniki Audiologii i Foniatrii oraz Zakładu Zagrożeń Fizycznych (stanowiących Centrum Kompetencji w dziedzinie zawodowych uszkodzeń słuchu i zagrożeń hałasem HearLoss ). W roku 2017 realizowano następujące zadania: WP1. Aktywny udział w realizacji WP1 Management poprzez przygotowanie materiałów i udział w dyskusjach na Skype z pozostałymi partnerami. Uczestnictwo w spotkaniach Consortium Board Meeting w Londynie, lutego 2017, Atenach 1-2 czerwca, 2017 i Londynie, września 2017 roku. WP2. Identyfikacja interesariuszy i analiza sposobów ich pozyskiwania. Współudział w opracowaniu raportu D2.1 (miesiąc 3). WP.3. Aktywny udział w realizacji WP3 poprzez przygotowanie materiałów i udział w dyskusjach na Skype z pozostałymi partnerami. Przygotowanie wstępnej wersji scenariusza działań (PHPDM, Public Health Policy Decision Model) dla celów prognozy i profilaktyki uszkodzeń słuchu powodowanych przez hałas (czasowe i trwałe przesunięcia progu słuchu). Spotkanie robocze z Panagiotisem Katrakazasem z National Technical University of Athens. Współudział w przygotowaniu raportu D3.1 (miesiąc 12). WP.7. Aktywne uczestniczenie w realizacji WP7 przygotowanie pytań oraz schematu postępowania u pacjentów, u których wystąpiło ryzyko TTS, dyskusja schematu w trakcie dwóch telekonferencji na Skype i na drodze mailowej. WP.8. Aktywny udział w realizacji WP8 Dissemination poprzez przygotowanie materiałów i udział w dyskusjach na Skype z pozostałymi partnerami. Przygotowanie prezentacji dotyczącej planu działań 119

120 upowszechniających wyniki i osiągnięcia projektu EVOTION i jej przedstawienie w trakcie Consortium Board Meeting w Atenach, 2 czerwca 2017 roku. Opracowanie wstępnej i końcowej wersji raportu D8.1 (miesiąc 12). Opis najważniejszych osiągnięć: Przygotowanie wstępnej wersji scenariusza działań (PHPDM, Public Health Policy Decision Model) dla celów prognozy i profilaktyki uszkodzeń słuchu powodowanych przez hałas (czasowe i trwałe przesunięcia progu słuchu). Przygotowanie i złożenie raportu D8.1 - First Dissemination Report (miesiąc 12). Organizacja Sympozjum nt. Uszkodzenie słuchu jako istotny problem zdrowia publicznego ( Hearing impairment as a significant public health problem ) w Łodzi w dniu 2 marca 2017 r. dla celów upowszechniania informacji o projekcie EVOTION wśród instytucji będących potencjalnymi beneficjentami programu. Przygotowanie wykładu nt. Narażenie na hałas środowiskowy we współczesnym świecie (Exposures to environmental noise in the modern world). Przygotowanie wykładu nt. Prognozowanie i profilaktyka uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem w oparciu o trwałe i czasowe przesunięcie progu słuchu (Prognosis and prevention of noise-induced hearing loss based on permanent and temporary hearing threshold shift). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przeprowadzenie Sympozjum i dyskusji nt. Uszkodzenie słuchu jako istotny problem zdrowia publicznego w Łodzi w dniu 2 marca 2017 r. dla celów upowszechniania informacji o projekcie EVOTION wśród instytucji będących potencjalnymi beneficjentami programu. Prezentacje wykładów: M. Pawlaczyk-Łuszczyńska: Narażenie na hałas środowiskowy we współczesnym świecie (Exposures to environmental noise in the modern world); M. Śliwińska-Kowalska, A. Dudarewicz: Prognozowanie i profilaktyka uszkodzeń słuchu spowodowanych hałasem w oparciu o trwałe i czasowe przesunięcie progu słuchu (Prognosis and prevention of noise-induced hearing loss based on permanent and temporary hearing threshold shift). Rozpowszechnienie informacji o jednym z celów projektu EVOTION dotyczącym zastosowania modelu predykcyjnego TTS (czasowego przesunięcia progu słuchu po narażeniu na hałas) w aparatach słuchowych nowej technologii - slajdy prezentowane przez prof. Mariolę Śliwińską- Kowalską w trakcie wykładu nt. Presbycusis and the Performance of Hearing Critical Jobs prezentowanego podczas Presbycusis Symposium IFOS ENT World Congress 2017 w Paryżu w dniu 24 czerwca 2017 r. Open Project for the European Radiation Research Area. (OPERRA IMP 16.17) Kierownik projektu dr J. Domienik-Andrzejewska Cel badań: Projekt dotyczył wieloośrodkowych badań nad zaćmą indukowaną promieniowaniem jonizującym w zakresie niskich dawek. Grupą badaną była grupa lekarzy kardiologów interwencyjnych z 11 krajów europejskich. Celem projektu było określenie związku pomiędzy dawką otrzymaną przez soczewki oczne a występowaniem zmętnień w soczewkach ocznych. Dotychczas uważano, iż zaćma indukowana promieniowaniem jonizującym jest skutkiem deterministycznym tj. pojawiającym się powyżej pewnego progu dawki. Wyniki badań przeprowadzonych w ramach powyższego projektu wykazują raczej stochastyczny (tj. bezprogowy) charakter zaćmy Biologiczny proces powstawania 120

121 zaćmy popromiennej pozostaje wciąż nieznany z uwagi na fakt, iż większość zaobserwowanych zmian w soczewkach ocznych lekarzy ma pierwszy, charakterystyczny dla początkowej fazy rozwoju zaćmy, stopień zmętnień w skali LOCSIII. Opis zrealizowanych prac: Zadania realizowane w ostatnim roku trwania projektu to analiza danych dozymetrycznych i epidemiologicznych celem ich syntetycznego ujęcia w formie publikacji. Opis najważniejszych osiągnięć: Do najważniejszych osiągnięć należy: utworzenie licznej kohorty około 400 lekarzy kardiologów interwencyjnych wg ujednoliconego protokołu, retrospektywna ocena dawek na soczewki oczne wg. metodologii uwzględniającej: indywidualną zawodową historię lekarzy kardiologów interwencyjnych, ilość wykonywanych procedur oraz stosowanie różnego typu osłon ołowiowych oraz wyznaczenie zależności dawka-skutek (opisywanej przez model liniowy bezprogowy). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Struelens L, Dabin J, Carinou E, Askounis P, Ciraj-Bjelac O, Domienik-Andrzejewska J, Berus D, Padovani R, Farah J, Covens P. Radiation-Induced Lens Opacities among Interventional Cardiologists: Retrospective Assessment of Cumulative Eye Lens Doses. Radiation Research 2018; 189(4): Domienik-Andrzejewska J, Ciraj-Bjelac O, Askunis P, Covens P, Dragusin O, Jacob S, Farah J, Gianicolo E, Padovani R, Teles P, Widmark A, Struelens L. Old and present work practices of European interventional cardiologists in the context of radiation protection - results of the EURALOC study (w procesie recenzowania w Journal of Radiological Protection). Nowatorski system do oceny i rehabilitacji zaburzeń układu równowagi. (INNOREH/266299/2016) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska Cel badań: Głównym celem projektu jest opracowanie, skonstruowanie i wdrożenie mobilnego systemu diagnostyczno-rehabilitacyjnego przeznaczonego dla osób z zaburzeniami równowagi. Pierwszym etapem jest skonstruowanie urządzenia prototypowego i przeprowadzenie testów w grupach osób z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi. Etapem wdrożeniowym jest skonstruowanie urządzenia docelowego, przeznaczonego do sprzedaży. Opis zrealizowanych prac: WP1: Zadaniem zespołu IMP było dostarczenie wytycznych medycznych potrzebnych przy konstrukcji prototypu urządzenia. Na podstawie danych literaturowych zaproponowano i przedyskutowano na zebraniu zespołu parametry fizyczne urządzenia, które umożliwią uzyskanie określonych informacji klinicznych. Nawiązano współpracę z dr. Andresem Soto Varela z Departamentu Otorynolaryngologii Uniwersytetu w Santiago de Compostela, celem prowadzenia w przyszłości wspólnych badań naukowych. Efektem rozpoczętej współpracy była wizyta prof. Marioli Śliwińskiej-Kowalskiej w ww. ośrodku w dniach r. WP2: Zadaniem zespołu IMP był udział w ustaleniu protokołu badania oraz przeprowadzenie testów porównawczych między urządzeniem prototypowym i posturografią w grupie osób zdrowych. Opracowano metodykę badań i pomiarów dla urządzenia prototypowego. Przeprowadzono rekrutację grupy 51 zdrowych ochotników, która obejmowała badania ankietowe, lekarskie oraz diagnostykę układu równowagi na podstawie badań videonystagmografii i posturografii dynamicznej. Wyłoniono grupę 40 osób spełniających kryteria włączenia, u których przeprowadzono badania porównawcze testów klinicznych, posturografii oraz urządzenia prototypowego. Przygotowano stanowisko do testowania upadków i przeprowadzono testy u zdrowej osoby. 121

122 WP3: Rolą zespołu IMP jest weryfikacja teoretycznego modelu oceny wychwiań środka ciężkości opracowanego przez zespół PŁ i zaimplementowanego do urządzenia prototypowego. Aktualnie trwają prace nad opracowaniem modelu, jest on weryfikowany na bieżąco w testach porównawczych z posturografią. WP4: Celem zadania była ewaluacja urządzenia protypowego w grupie osób z zaburzeniami równowagi. Zadaniami zespołu IMP był udział w rekrutacji osób chorych, udział w prowadzeniu badań funkcjonalnych przeprowadzenie badań porównawczych między urządzeniem propotypowym i posturografią. W roku 2017 rozpoczęto badania osób z zawrotami i zaburzeniami równowagi, zrekrutowano i przeprowadzono badania kliniczne i porównawcze u 27 osób. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie metodyki przeprowadzania badań porównawczych. Przygotowano bazę danych osób zdrowych obejmującej wyniki testów funkcjonalnych, badań videonystagmograficznych i posturografii. Wykorzystanie uzyskanych wyników: The American Academy of Audiology Audiology NOW!, Indianapolis, (E. Zamysłowska- Szmytke, T. Adamczewski, J. Ziąber, M. Śliwińska-Kowalska: The role of neck pathologies in pathogenesis of vertigo/dizziness in adults); ENT WORLD Congress Paris 2017, Paryż, (E. Zamysłowska-Szmytke, M. Mospinek, M. Śliwińska-Kowalska: Clinical relevance of head shake static posturography; E. Zamysłowska-Szmytke, T. Adamczewski, J. Ziąber, M. Śliwińska-Kowalska: The role of neck pathologies in pathogenesis of vertigo/dizziness in adults). 4. Patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych Aktualizacja i weryfikacja baz danych znajdujących się w Krajowym Centrum Informacji Toksykologicznej. Przygotowanie materiałów o charakterze informacyjnym lub prewencyjnym. (IMP.13.3) Kierownik projektu dr inż. A. Piekarska-Wijatkowska Cel badań: Analiza struktury ostrych zatruć wśród pacjentów hospitalizowanych w Oddziale Toksykologii (OT) oraz pacjentów konsultowanych telefonicznie przez lekarzy OT IMP w Łodzi w oparciu o statystyczne bazy danych utworzone w 2016 roku. Uzupełnianie i weryfikacja własnej, faktograficznej bazy danych ITOX. Prowadzenie serwisu informacyjnego dla służb medycznych, sanitarnych, służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz osób prywatnych. Opis zrealizowanych prac: Podstawowym zadaniem realizowanego tematu jest analiza problematyki ostrych zatruć o charakterze intencjonalnym, zatruć niezamierzonych i nadużyć wśród pacjentów leczonych w OT oraz konsultowanych telefonicznie, ale leczonych w innych placówkach medycznych w Polsce. Najważniejsze zagadnienia tematu są następujące: oszacowanie częstości i rodzaju ostrych zatruć, określenie głównych uwarunkowań ostrych zatruć, zidentyfikowanie czynników toksycznych powodujących zatrucia. Do analizy wykorzystano dane z ankiet przekazanych do Centrum Informacji Toksykologicznej (CIT) przez pracowników OT IMP w Łodzi. Wypełnione ankiety dotyczyły pacjentów leczonych w OT oraz konsultowanych przez lekarzy OT w 2016 roku. 122

123 Na podstawie zebranych danych utworzono dwie komputerowe bazy: stat36 oraz inf36, zawierające następujące informacje o pacjentach: płeć, wiek, miejsce zamieszkania, miejsce zatrucia, miesiąc i rok zatrucia, stan pacjenta w chwili przyjęcia, nazwa substancji toksycznej będącej przyczyną zatrucia, rodzaj zatrucia (zatrucie niezamierzone, nadużycie substancji toksycznej, zatrucie intencjonalne), pora przyjęcia, czas hospitalizacj i końcowy wynik leczenia (w przypadku pacjentów leczonych w OT). Podstawą działalności informacyjnej Centrum jest baza danych ITOX, opracowywana przez pracowników CIT, zawierająca informacje o substancjach i preparatach chemicznych dostępnych na rynku polskim. W bazie ITOX pod odpowiednimi hasłami są gromadzone wiadomości niezbędne w procesie diagnozowania i leczenia ostrych zatruć. Aby baza ITOX właściwie funkcjonowała, musi być stale uzupełniania i aktualizowana. W celu dostosowania zasobów bazy do bieżących potrzeb rozszerzono jej układ i zawartość o dane, dotyczące nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy). W oparciu o bazę ITOX pracownicy CIT prowadzą działalność informacyjną skierowaną do służb medycznych, sanitarnych, służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz osób prywatnych. Zakres udzielanych informacji obejmuje m.in. dane dotyczące składu chemicznego preparatów, własności substancji wchodzących w skład preparatów, wartości normatywów higienicznych, działania toksycznego, wskazówek dotyczące doraźnej pomocy przed przybyciem lekarza oraz informacje o możliwości uzyskania fachowej pomocy w specjalistycznych jednostkach medycznych. Opis najważniejszych osiągnięć: Utworzono komputerową bazę danych stat36, zawierającą dane dotyczące pacjentów leczonych w OT IMP w Łodzi w 2016 roku. Do bazy wprowadzono dane z 2658 ankiet. Utworzono komputerową bazę danych inf36, zawierającą dane dotyczące zatrutych pacjentów konsultowanych przez lekarzy OT, a leczonych w innych placówkach medycznych w Polsce w 2016 roku. Do bazy wprowadzono dane z 324 ankiet. Opracowano i wprowadzono do bazy ITOX 475 nowych kart preparatów, zaktualizowano około 100 dokumentów. Wprowadzono do zmodernizowanej części bazy ITOX nazwy i dane dla 30 nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowano raport Ostre zatrucia wśród pacjentów leczonych w Oddziale Toksykologii oraz konsultowanych przez lekarzy OT IMP w Łodzi w 2016 roku, wykorzystując wyniki uzyskane z komputerowych baz danych: stat36 oraz inf36; Krakowiak A, Piekarska-Wijatkowska A, Kobza-Sindlewska K, Rogaczewska A, Politański P, Hydzik P, Szkolnicka B, Kłopotowski T, Picheta S, Porębska B, Antończyk A, Waldman W, Sein Anand J, Matuszkiewicz E, Łukasik-Głębocka M. Poisoning deaths in Poland: Types and frequencies reported in Łódź, Kraków, Sosnowiec, Gdańsk, Wrocław and Poznań during International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2017; 30(6): ; Przygotowano i zgłoszono do czasopisma Journal of Environmental Science and Health, Part B pracę: Pesticide poisoning in the years in Lodz, Poland an analysis of selected clinical and sociodemographic parameters ; 123

124 Przygotowano i zgłoszono do Psychiatria Danubina pracę: Epidemiology, clinical state and suicidal ideation among patients with symptoms of novel recreational drugs poisonings ; Przygotowano publikację: Acute intentional poisonings within the urban area during the period ; Podczas XVIII Sympozjum Polskiego Towarzystwa Higienistów Przemysłowych wygłoszono referaty: Zatrucia pestycydami w Polsce oraz Zatrucia zawodowe nadal aktualne wyzwanie dla lekarzy-toksykologów? ; Udzielono około 300 informacji toksykologicznych, wykorzystując informacje z bazy ITOX, a także korzystając z bazy TOXINZ, udostępnianej pracownikom Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi przez bibliotekę IMP. 5. Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe Komercyjnie dostępne aerozole zawierające nanocząstki - ich użytkowanie w kontekście uwalniania do środowiska. (IMP 17.5) Kierownik projektu dr S. Bujak-Pietrek Cel badań: Obecnie na rynku dostępne są produkty w postaci aerozoli, które, w swoim składzie zawierają nanocząstki. Aerozole te podczas stosowania mogą stanowić potencjalne zagrożenie dla zdrowia użytkujących je osób zwłaszcza, że produkty w tej postaci mogą bezpośrednio przedostawać się do układu oddechowego, który uważany jest za główną drogę narażenia na nanocząstki. Celem projektu jest rozpoznanie zakresu stosowania nanomateriałów w komercyjnie dostępnych aerozolach oraz określenie, na podstawie przeprowadzonych pomiarów stężeń nanocząstek, czy i w jakim stopniu są one uwalniane do środowiska. Opis zrealizowanych prac: Dokonano szczegółowego przeglądu i rozpoznania rynku produktów konsumenckich w zakresie oferty dotyczącej aerozoli z nanocząsteczkami i skali stosowania w nich nanomateriałów. Na podstawie rozpoznania rynku pod kątem produktów występujących w postaci aerozoli zawierających nanomateriały do realizacji projektu wybrano następujące produkty zawierające nanocząstki: impregnat do obuwia, proszek wspomagający gojenie ran, antyperspirant, preparat (kosmetyk) do pielęgnacji skóry twarzy, preparat antybakteryjny do opatrywania ran. Ustalono szczegółowe warunki prowadzenia pomiarów (procedurę badawczą). Przeprowadzono pomiar stopnia uwalniania nanocząstek podczas rozpylania preparatów zawierających struktury nanowymiarowe z zastosowaniem 2 komercyjnie dostępnych aerozoli zawierających nanocząstki. W badaniu przeprowadzono pomiary w zakresie oceny stężenia liczbowego uwalnianych cząstek wraz z ich rozkładami wymiarowymi oraz stężenia powierzchniowego cząstek odkładających się w płucach frakcja pęcherzykowa (alveolar - A). Zastosowana w badaniu aparatura obejmowała następujące urządzenia: Licznik optyczny GRIMM model z przystawką NanoSizer model do pomiaru stężenia liczbowego cząstek oraz ich rozkładów wymiarowych. 124

125 Mierniki DISCmini (Matter Aerosol) przenośne mierniki do indywidualnych pomiarów stężenia liczbowego cząstek o wielkościach z zakresu nm oraz średniego stężenie powierzchniowego cząstek deponowanych w układzie oddechowym frakcja A. Opis najważniejszych osiągnięć: Badanie potencjalnego narażenia użytkowników na nanocząstki zawarte w produktach występujących w postaci aerozolu prowadzono poprzez oznaczenie stężeń i rozkładów wymiarowych cząstek emitowanych podczas 3-krotnego rozpylenia preparatów. Preparaty były rozpylane każdorazowo przez 10 s. Na podstawie dotychczas uzyskanych wyników można zaobserwować gwałtowny wzrost stężenia liczbowego i powierzchniowego cząstek po rozpyleniu preparatów. Podwyższone stężenie cząstek utrzymywało się przez kilka minut od momentu rozpylenia. Jednocześnie wraz ze wzrostem stężeń cząstek obserwowano zmniejszenie ich średniej średnicy, co może wskazywać na fakt, że cząstki uwalniane z badanych preparatów były mniejsze niż cząstki tła. Z analizy rozkładów wymiarowych wynika, że wymiary cząstek uwalnianych podczas rozpylania preparatów w postaci aerozoli miały szeroki zakres wymiarowy (nawet do kilkudziesięciu mikrometrów), jednak największa ich liczba to cząstki z zakresu do ok 100 nm. Należy podkreślić, że nanocząstki mogą występować w powietrzu jako cząstki pojedyncze, ale również jako agregaty czy aglomeraty, których wymiar może być większy od 100 nm. Ponadto cząstki występujące w powietrzu po rozpyleniu preparatu mogą zawierać nie tylko nanocząstki obecne w preparacie zgodnie z deklaracją producenta (np. nanosrebro), ale też inne substancje obecne w badanym produkcie. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane na drodze realizacji badania będą stanowiły podstawę do opracowania publikacji naukowej. Zastosowanie modeli do oceny narażenia inhalacyjnego na pyły drewna. (IMP 24.16) Kierownik projektu mgr A. Świdwińska-Gajewska Cel badań: Celem projektu jest zbadanie możliwości zastosowania modeli służących do ilościowego szacowania narażenia do oceny narażenia inhalacyjnego na pyły drewna oraz opracowanie algorytmu zdefiniowanych czynności koniecznych do oceny narażenia inhalacyjnego na pyły drewna za pomocą modeli. Opis zrealizowanych prac: Podczas realizacji tematu w 2017 roku dokonana została analiza piśmiennictwa dotyczącego zastosowania modeli do ilościowej bezpomiarowej oceny narażenia zawodowego na pyły (w tym pyły drewna) oraz analiza samych modeli pod kątem możliwości zastosowania ich do szacowania narażenia na pyły drewna. Analiza ta stała się podstawą wyboru modeli do oceny narażenia na pyły drewna. Wybrano modele Stoffenmanager oraz ECETOC TRA. Dokonano ponadto analizy dostępnych baz danych dotyczących narażenia zawodowego na pyły drewna pod kątem możliwości wykorzystania danych do walidacji wybranych modeli oraz pod kątem wytypowania scenariuszy narażenia, dla których zostanie oszacowane narażenie. Do realizacji tematu wybrano elektroniczną ogólnopolską bazę danych narażenia na pyły pracowników w Polsce w latach Po przeanalizowaniu bazy danych wyselekcjonowano dane dotyczące procesów z narażeniem na pyły drewna. Następnie posortowano rekordy w bazie według następujących procesów: mechaniczne szlifowanie, mechaniczne piłowanie pył drobny, mechaniczne struganie pył gruby, ręczne szlifowanie, wiercenie oraz obróbka ręczna. Na podstawie uzyskanych wyników wybrano scenariusze narażenia, dla których zostanie przeprowadzone szacowanie narażenia przy zastosowaniu modeli: mechaniczne szlifowanie drewna, mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny 125

126 pył piłowanie, mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na drobny pył frezowanie, mechaniczna obróbka drewna prowadząca do narażenia na gruby pył lub płatki struganie. Opis najważniejszych osiągnięć: Do najważniejszych osiągnięć zrealizowanych w ramach tematu w roku 2017 należy analiza piśmiennictwa dotycząca zastosowania modeli do ilościowej bezpomiarowej oceny narażenia zawodowego na pyły (w tym pyły drewna); analiza i wybór modeli pod kątem możliwości zastosowania ich do szacowania narażenia na pyły drewna; analiza dostępnych baz danych dotyczących narażenia zawodowego na pyły drewna pod kątem możliwości wykorzystania danych do walidacji wybranych modeli oraz pod kątem wyboru scenariuszy narażenia, dla których zostanie oszacowane narażenie, wybór bazy danych oraz wytypowanie scenariuszy narażenia, dla których zostanie oszacowane narażenie. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki będą podstawą do przeprowadzenia szacowania narażenia w wytypowanych scenariuszach narażenia za pomocą wybranych modeli; walidacji wybranych modeli, obejmującej porównanie wyników szacowania z wynikami pomiarów zgromadzonymi w bazach danych; opracowania algorytmu zdefiniowanych czynności koniecznych do oceny narażenia inhalacyjnego na pyły drewna za pomocą modeli oraz przygotowania publikacji i doniesień. Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy i służby żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz zamieszkania; ocena narażenia zawodowego w miejscu pracy na nanocząstki. (6/4/3.2b/NPZ/2016/312/1660/A) Kierownik projektu dr S. Bujak-Pietrek Cel badań: Celem głównym zadania była ocena narażenia zawodowego na nanocząstki i cząstki ultradrobne w różnych grupach zawodowych w zakresie ich stężenia liczbowego, powierzchniowego i masowego oraz analizy rozkładów wymiarowych emitowanych cząstek. Grupy zawodowe objęte badaniami to zarówno pracownicy narażeni na nanocząstki projektowane, celowo stosowane w procesie produkcyjnym jak również pracownicy zatrudnieni na stanowiskach gdzie cząstki o rozmiarach nanometrowych powstają jako niezamierzone produkty w procesie technologicznym (np. spawacze, pracownicy pizzerii, pracownicy punktów kserograficznych, narażeni na spaliny z silników Diesla). W środowisku pracy nanocząstki są generowane podczas takich procesów jak: spawanie, wytapianie, lutowanie, zgrzewanie, wulkanizacja, cięcie strumieniem plazmy itp. Ich emisja może występować również podczas niektórych działań mechanicznych np.: szlifowanie, cięcie czy polerowanie. Realizacja powyższego celu obejmowała przeprowadzenie oceny narażenia zawodowego na nanocząstki i cząstki ultradrobne wśród wybranych pracowników potencjalnie narażonych. Rozeznanie odnośnie procesów technologicznych z zastosowaniem nanocząstek i zakładów pracy gdzie takie narażenie może występować było częścią realizowanego działania. Ocena narażenia obejmowała oznaczenie stężenia liczbowego, powierzchniowego, masowego oraz rozkładów wymiarowych cząstek. Cele szczegółowe obejmowały: Opracowanie szczegółowej metodyki pomiaru w powietrzu na stanowiskach pracy cząstek o rozmiarach nanometrowych. Dokonanie na podstawie opracowanej metodyki oceny narażenia pracowników zatrudnionych przy wybranych procesach produkcji nanomateriałów bądź ich użytkowania jak również 126

127 pracowników narażonych na cząstki o rozmiarach nanometrowych powstające jako niezamierzone produkty w procesie technologicznym. Określenie zakresu stężeń emitowanych nanocząstek i ocena ekspozycji pracowników narażonych na ich działanie. Opis zrealizowanych prac: 1. Nawiązanie kontaktów i prowadzenie rozmów z przedstawicielami wybranych firm w celu pozyskania informacji na temat zakresu stosowania nanomateriałów w procesie technologicznym oraz możliwości emitowania cząstek o wymiarach nanometrowych na którymkolwiek etapie procesu. 2. Prowadzenie rozmów z przedstawicielami wybranych firm zarówno tych, które stosują nanomateriały w procesie produkcyjnym jak i tych gdzie nanocząstki uwalniane są jako produkty niezamierzone (np. punkty kserograficzne, zajezdnia autobusowa i inne) w celu uzyskania pozwolenia na przeprowadzenie pomiarów na stanowiskach pracy. 3. Wytypowanie do wykonanie pomiarów w celu przeprowadzenia oceny narażenia pracowników na cząstki o wymiarach nanometrowych na następujących stanowisk: stanowisko spawania metodą TIG stanowisko obsługi kserografów stanowisko obsługi codziennej autobusów stanowisko badania ścieralności betonu z nanocząsteczkami stanowisko badania ścieralności zaprawy z nanocząsteczkami stanowisko kucharza przygotowującego pizze w pizzerii z piecem opalanym drewnem zakład materiałów budowlanych stanowisko przesypywania i pakowania materiałów budowlanych z nanomateriałami (nanobeton, nanozapawa) pracownia stomatologiczna stanowisko ręcznego szlifowania elementów z kompozytów zawierających nanowypełniacz wiertłem z nasypem diamentowym pracownia protetyczna drukowanie modeli elementów chirurgicznych za pomocą drukarki 3D 4. Opracowanie strategii prowadzenia pomiarów na stanowiskach pracy. 5. Przeprowadzenie pomiarów na wybranych stanowiskach pracy, w zakresie oceny stężenia liczbowego cząstek, wyznaczenia średniej średnicy cząstek, stężenia powierzchniowego cząstek odkładających się w płucach frakcja pęcherzykowa (alveolar - A) oraz rozkładów wymiarowych i stężenia masowego emitowanych cząstek. 6. Przygotowanie sprawozdań z badań dla każdego z zakładów, gdzie przeprowadzono pomiary. 7. Opracowano streszczenie publikacji. Opis najważniejszych osiągnięć: Realizacja projektu pozwoliła na poszerzenie wiedzy i pozyskanie informacji dotyczących zarówno strategii prowadzenia pomiarów nanocząstek w środowisku pracy jak i oceny poziomów uwalniania nanocząstek podczas różnych czynności zawodowych. Do osiągnięć w zakresie realizowanego tematu zalicza się: Pozyskanie informacji odnośnie procesów technologicznych z zastosowaniem nanocząstek i ustalenie w jakim zakresie oraz w jakich dziedzinach gospodarki nanotechnologia stosowana jest Polsce. Kierunki działalności firm deklarujących działalność nanotechnologiczną w Polsce to przede wszystkim: firmy produkujące preparaty zawierające nanocząstki lub wytwarzające sprzęt nanotechnologiczny, firmy handlujące będące dystrybutorami na teren Polski preparatów firm z całego świata firmy, które oparły swoje usługi na nanotechnologii, ośrodki badawcze realizujące projekty z zakresu nanotechnologii. 127

128 Opracowanie strategii prowadzenia pomiarów i przeprowadzenie oceny stopnia uwalniania cząstek o wymiarach nanometrowych na wybranych stanowiskach, w rezultacie pozyskanie informacji na temat poziomów narażenia pracowników na cząstki ultradrobne i nanocząstki. Z uwagi na dużą różnorodność procesów zarówno pod względem ich specyfiki jak i poziomu emisji cząstek i to nie tylko tych najdrobniejszych, o wymiarach nanometrowych, ale również większych, klasyfikowanych jako pyły przemysłowe, warunki pomiarów na poszczególnych stanowiskach były ustalane indywidualnie dla każdego z nich. We wszystkich objętych badaniem procesach stwierdzono uwalnianie do środowiska stanowisk pracy cząstek o rozmiarach nanometrowych. Duże ilości cząstki o najmniejszych rozmiarach były emitowane podczas ręcznej obróbki materiałów stomatologicznych z nanowypełniaczem oraz podczas drukowania techniką 3D. Przygotowano sprawozdania z badań dla każdego z zakładów, gdzie przeprowadzono pomiary. Sprawozdania z badań zawierają krótki opis procesu podczas którego emitowane są cząstki, opis stanowiska na którym prowadzono pomiary, zastosowana aparaturę, wyniki badań (przedstawione jako zmiany stężenia liczbowego, powierzchniowego i masowego w czasie trwania procesu, rozkład wymiarowy cząstek) oraz omówienie wyników. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przygotowano do druku publikację: Bujak-Pietrek S, Mikołajczyk U. Emission of nanometer size particles during selected processes with construction materials. 6. Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych kontynuacja działalności. (IMP 1.41) Kierownik projektu dr inż. A. Kozajda Cel badań: Celem działalności Krajowego Punktu Informacyjnego (KPI) jest merytoryczne wsparcie dla inspekcji nadzorujących warunki pracy i pracodawców w rozwiązywaniu problemów związanych z zawodową ekspozycją na czynniki biologiczne. Celem prowadzenia strony internetowej KPI jest dostarczanie aktualnej, wieloaspektowej informacji dotyczącej czynników biologicznych w miejscu pracy szerokiemu gronu odbiorców, a w szczególności osobom zaangażowanym w ochronę zdrowia pracowników poprzez umożliwienie i ułatwienie korzystania z zasobów informacyjnych KPI. Opis zrealizowanych prac: W 2017 r. w ramach działalności Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych (KPI) kontynuowano działalność informacyjno-konsultacyjną dla wszystkich podmiotów zainteresowanych tematyką zawodowego i środowiskowego narażenia na czynniki biologiczne na drodze telefonicznej, pocztowej (poczta i tradycyjna) oraz bezpośredniej, a także poprzez materiały informacyjne i naukowe umieszczane na stronie internetowej KPI. Zapytania kierowane do KPI dotyczyły najczęściej: szacowania ryzyka zawodowego, interpretacji przepisów prawnych, doboru środków profilaktycznych, informacji o skutkach zdrowotnych, metodach zapobiegania i usuwania przyczyn zagrzybienia pomieszczeń/budynków. Opis najważniejszych osiągnięć: Liczba konsultacji udzielanych przez KPI jest zróżnicowana, zazwyczaj ok. 3-5 zapytań tygodniowo. Konsultacje najczęściej dotyczyły problemów związanych z przeprowadzaniem oceny ryzyka zawodowego w zakładach, w których ma miejsce tzw. niecelowe użycie szkodliwych czynników biologicznych. Dodatkowo poruszano problemy związane z przeprowadzaniem pomiarów środowiska pracy, obowiązku dokonywania zgłoszenia o użyciu czynnika biologicznego, interpretacji przepisów prawnych oraz zagrzybienia pomieszczeń. Z zapytaniami zgłaszali się pracodawcy i specjaliści ds. bhp kierowani do KPI przez WSSE i PSSE oraz 128

129 osoby prywatne. Strona internetowa KPI stanowi bazę materiałów merytorycznych łatwo i szybko dostępnych dla wszystkich zainteresowanych stron. Adresaci KPI: pracodawcy, specjaliści ds. bhp, narażeni pracownicy, inspekcje sprawujące nadzór nad warunkami pracy (PIS, PIP), mieszkańcy i użytkownicy zagrzybionych budynków lub pomieszczeń w środowisku pracy, nauki i zamieszkania. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zapytania zgłaszane do KPI stanowią rodzaj unikalnej bazy danych o problemach związanych z zawodowym i środowiskowym narażeniem na szkodliwe czynniki biologiczne. Odnotowywane problemy są wykorzystywane do tworzenia hipotez badawczych i przygotowywania aplikacji projektowych. Strona internetowa KPI daje możliwość szerokiego upowszechnienia wiedzy i wyników badań z dziedziny środowiskowego narażenia na czynniki biologiczne szerokiemu gronu odbiorców. Prowadzenie Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych. (6/4/3.1c/NPZ/2016/312/1658) Kierownik projektu dr inż. A. Kozajda Cel badań: Celem działalności rejestru jest dostarczenie kompleksowych i wiarygodnych informacji o zakładach pracy celowo stosujących szkodliwe czynniki biologiczne i ich pracownikach zatrudnionych w kontakcie z tymi czynnikami oraz usprawnienie działalności nadzorowej nad tymi zakładami sprawowanej przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Opis zrealizowanych prac: W 2017 r.: zmodyfikowano oprogramowanie Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych, zaktywizowano użytkowników KRCB z poziomu WSSE do bieżącej weryfikacji i wprowadzania zgłoszeń, poddano weryfikacji zgłoszenia funkcjonujące w KRCB. Opis najważniejszych osiągnięć: Zmodyfikowano oprogramowanie Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych. Przygotowano tekst publikacji dotyczącej analizy danych w KRCB według stanu na grudzień 2017 r. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Kozajda A. Celowe użycie czynników biologicznych w Polsce na podstawie danych z Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych.(praca złożona w redakcji Medycyny Pracy). 7. Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne Ekspozycja na pola elektromagnetyczne w czasie podróży. (IMP 16.20) Kierownik projektu dr P. Politański Cel badań: Celem projektu jest ocena poziomów natężenia pola elektrycznego występującego w otoczeniu telefonów komórkowych w typowych sytuacjach występujących w podróży (duża zmienność pola, narażenie na PEM z więcej niż jednego źródła, dłuższe rozmowy) z uwzględnieniem różnych systemów ograniczających ekspozycję. Opis zrealizowanych prac: Opracowano stanowisko pomiarowe umożliwiające bieżący pomiar i rejestrację emitowanego przez telefon komórkowy pola elektrycznego oraz lokalizację przestrzenną punktów pomiarowych. W skład stanowiska pomiarowego weszły sonda pomiarowa EP-600 produkcji Narda Safety Test Solutions o zakresie częstotliwości 100 khz 9.25 GHz i dynamicznym 129

130 zakresie pomiarowym V/m oraz platforma komputerowa Raspberry Pi. Dla potrzeb realizacji tematu stworzono autorskie oprogramowanie umożliwiające akwizycję danych pomiarowych w czasie rzeczywistym oraz ich rejestrację. Wykonano i zarejestrowano pomiary emisji pola elektrycznego z telefonu komórkowego dla 3 modeli telefonu komórkowego i różnych systemów ograniczających ekspozycję (Bluetooth, słuchawki przewodowe) w różnych konfiguracjach podczas podróży dla ponad 2000 km. Dla każdej zarejestrowanej trasy wykonano analizę zmienności pola elektrycznego emitowanego przez telefon komórkowy wraz z odniesieniem do przepisów bhp (strefy ochronne pośrednia i zagrożenia wartości odniesienia dla powierzchni dostępu 7 V/m i 20 V/m odpowiednio). Nawiązano współpracę z jednym z operatorów sieci komórkowych, co pozwoli w drugim roku realizacji tematu na uzyskiwanie pełniejszych danych dotyczących funkcjonowania sieci komórkowej oraz telefonów doręcznych oraz pracę w kontrolowanym środowisku testowym. Opis najważniejszych osiągnięć: Podstawowym czynnikiem wpływającym na poziom emisji pola elektrycznego z telefonu komórkowego jest emitowana z niego moc, która jest przez oprogramowanie urządzenia automatycznie regulowana w celu zapewnienia optymalnej łączności ze stacją bazową. Moc ta w sposób oczywisty zależy od odległości od stacji bazowej (im dalej znajduje się telefon, tym większą moc musi emitować) ale nie jest to jedyny czynnik warunkujący zapewnienie optymalnej łączności. Istotne są również wykorzystywane przez daną stację bazową systemy łączności (GSM, WCDMA), czy nawet chwilowe obciążenie sieci. W obszarach silnie zurbanizowanych i pokrytych gęstą siecią telefonii komórkowej zaledwie ok. 0-2% punktów pomiarowych dla powierzchni dostępu znajdowała się w strefie pośredniej. W przypadku symulacji użycia jednocześnie 2 telefonów komórkowych (rozmawiających jednocześnie 2 pasażerów siedzących obok siebie) w obszarze silnie zurbanizowanym wartość ta wzrastała do ok. 0-3%. W obszarach dróg pokrytych standardowym zagęszczeniem sieci telefonii komórkowej (drogi krajowe, autostrady) już ok. 8-30% punktów pomiarowych dla powierzchni dostępu znajdowało się w strefie pośredniej. W przypadku jednoczesnego używania w pojeździe 2 telefonów wartość ta wzrastała do ok %. Wartości ze strefy zagrożenia nie występowały. Dla obszarów o niskim zagęszczeniu sieci telefonii komórkowej (obszary wiejskie, parki krajobrazowe) czas przebywania użytkownika telefonu w strefie pośredniej wzrastał nawet do ok %, zaś przy 2 telefonach nawet do ok %, a ponadto występowała wówczas epizodyczne strefa zagrożenia (ok. 0,5% czasu). Używanie systemów ograniczających ekspozycję jest zasadne zawsze, kiedy stosowane są słuchawki przewodowe. Poprzez odsunięcie źródła od człowieka uzyskuje się w przypadku ich stosowania niemal 10 db zmniejszenia mocy pola elektromagnetycznego, na które eksponowany jest człowiek. W przypadku dousznych słuchawek Bluetooth, wydaje się zasadne stosowanie ich poza terenem silnie zurbanizowanym, gdyż wprawdzie pozwalają odsunąć telefon komórkowy od człowieka ale same są również źródłem pola elektromagnetycznego o natężeniu mogącym przekroczyć emitowane przez pracujący z niską mocą telefon komórkowy. Prawidłowe używanie dowolnego z wymienionych systemów ograniczających ekspozycję praktycznie gwarantuje eliminację stref ochronnych. Dalszych badań wymaga duża zmienność emisji w tych samych miejscach. Podczas podróży tą samą trasą uzyskano nawet 15. krotne różnice zmierzonych pól elektrycznych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: W pierwszym roku dwuletniego projektu badawczego część uzyskanych danych wykorzystano w serii wystąpień Telefon komórkowy P. Mamrot, P. Politański, z którymi autorzy wystąpili na zaproszenie jednej z łódzkich szkół. W roku 2018 planuje się dalsze pomiary i działalność publikacyjną. 130

131 Ocena narażenia na nadmierne dźwięki, stanu słuchu i ryzyka uszkodzenia słuchu u młodych ludzi używających osobistych odtwarzaczy typu mp3. (IMP 17.4) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Pawlaczyk-Łuszczyńska Cel badań: Ogólnym celem projektu jest ocena narażenia na nadmierne dźwięki, stanu słuchu i ryzyka uszkodzenia słuchu u użytkowników osobistych odtwarzaczy multimedialnych typu mp3 (OOM). Celami szczegółowymi pierwszego etapu projektu było: opracowanie protokołu badań słuchu oraz metodyki pomiarów i oceny narażenia na dźwięki podczas używania OOM, opracowanie i walidacja kwestionariusza do samooceny stanu słuchu i identyfikacji czynników ryzyka uszkodzenia słuchu spowodowanego hałasem, przeprowadzenie pilotażowych badań w grupie 10 młodych użytkowników OOM. Opis zrealizowanych prac: Przygotowano narzędzia do badań: opracowano metodykę pomiarów i oceny narażenia na dźwięki docierające do uszu poprzez słuchawki, z zastosowaniem techniki sztucznego ucha wg norm CSA Z i AS/NZS :2005, opracowano protokół badań słuchu, obejmujący badanie otoskopowe, standardową audiometrię tonalną i audiometrię wysokoczęstotliwościową (przewodnictwo powietrzne w zakresie częstotliowości 0,25-16 khz) oraz emisje otoakustyczne przejściowe (TEOAE) i emisje otoakustyczne produktów zniekształceń nieliniowych (DPOAE), przygotowano i zwalidowano autorski kwestionariusz do samooceny stanu słuchu i identyfikacji czynników ryzyka uszkodzenia słuchu oraz wybrano kwestionariusz do oceny jakości słyszenia (Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap - AIADH). W grupie 10 osób obu płci, w wieku lat (średnia±sd: 29,3±4,6 lat) przeprowadzono badania pilotażowe, obejmujące badania kwestionariuszowe, badania słuchu i pomiary poziomu dźwięku pod słuchawkami. W celu walidacji opracowanego kwestionariusza liczbę ankietowanych osób zwiększono do 22 i powtórzono badanie kwestionariuszowe w odstępie 2 tygodni. Opis najważniejszych osiągnięć: Zmierzone pod słuchawkami wartości równoważnego poziomu dźwięku A zawierały się w przedziale od 72 do 88 db (78,7±4,9 db). Ankietowane osoby używały OOM od 1,3 do 28 godzin tygodniowo. Wyznaczone na tej podstawie wartości indywidualnego tygodniowego poziomu ekspozycji na hałas wynosiły od 57 do 86 db. (68,6±7,8 db). Większość badanych osób (75%) miała prawidłowy słuch (progi w zakresie częstotliwości 0,25-8 khz<20 db HL). W przypadku prawie wszystkich badanych uszu powtarzalność zbiorczej odpowiedzi TEOAE była również większa od 60% (90%), a stosunek sygnału do szumu w teście DPOAE przekraczał 6 db (80%). W zakresie częstotliwości 0,250-4 khz i 8-9 khz progi słuchu w badanej grupie były istotnie statystycznie wyższe (gorsze) od przewidywanych dla wyselekcjonowanej nienarażonej na hałas populacji odniesienia wg ISO 7029:2017, a dla częstotliwości 6, 10, 11,2 i 12,5 khz progi te były zbliżone do przewidywanych. Typowe dla działania hałasu załamki wysokoczęstotliwościowe odnotowano w przypadku 30% audiogramów. W badaniu kwestionariuszem AIADH użytkownicy OOM uzyskali średni sumaryczny wynik (71,2±7,5) zbliżony do normy (75,6-84,0). Jednakże część z nich zaobserwowała u siebie pogorszenie stanu słuchu (20%) i skarżyła się na trudności w rozumieniu mowy w hałaśliwym otoczeniu (40 %) i słyszeniu szeptu (20%). 131

132 Analiza statystyczna wykazała, że opracowany kwestionariusz, a dokładniej jego części dotyczące samoceny stanu słuchu i identyfikacji czynników ryzyka uszkodzenia słuchu, cechują się dobrymi parametrami psychometrycznymi, tj. rzetelnością mierzoną parametrem Cronbacha równą 0,92-0,93 i stałością (po upływie 14 dni) wyrażoną współczynnikiem korelacji Pearsona0,79. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki pracy zostaną rozpowszechniane w formie publikacji i referatów prezentowanych na konferencjach krajowych i międzynarodowych; stanowić również będą podstawę opracowania zaleceń dla użytkowników odtwarzaczy mp3. Badanie i ocena wpływu jakości środowiska na stan zdrowia, w tym środowiska służby żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy, z uwzględnieniem następujących komponentów środowiska i elementów z nim powiązanych: powietrza, odpadów i ścieków odprowadzanych do środowiska (w tym farmaceutyki i substancje endokrynopodobne), wody przeznaczonej do spożycia oraz wykorzystywanej do celów rekreacyjnych, hałasu, promieniowania elektromagnetycznego, zanieczyszczenia związkami chemicznymi gleb wykorzystywanych rolniczo, klimatu (w tym susze i zjawiska ekstremalne, choroby wektorowe, osuwiska ziemi, powodzie i podtopienia) i działań związanych z adaptacją do jego zmian. Badanie wpływu promieniowania elektromagnetycznego na zdrowie pracowników zakładów diagnostyki obrazowej. (6/4/3.2a/NPZ/2017/312/606) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Zmyślony Cel badań: Głównym celem projektu badawczego jest ocena ryzyka zdrowotnego oraz oddziaływania stałego pola magnetycznego na stan zdrowia osób narażonych w zakładach diagnostyki obrazowej na podstawie pomiarów ekspozycji i danych ankietowych pracowników wybranych zakładów. Opis zrealizowanych prac: Identyfikacja zagrożenia - opracowanie dostępnych danych literaturowych dotyczących skutków zdrowotnych powstałych w wyniku ekspozycji na SPM Stworzenie bazy danych z podstawowym informacjami o zakładach diagnostyki obrazowej wykorzystujących MRI. Uzupełnienie aparatury pomiarowej. Opis najważniejszych osiągnięć: Przygotowano raport Skutki zdrowotne powstałe w wyniku ekspozycji na stałe pole magnetyczne przegląd piśmiennictwa obejmujący 106 pozycji piśmiennictwa. Stworzono bazę danych zawierającą podstawowe informacje o urządzeniach MRI w kraju. Narażenia na hałas wśród pracowników różnych branż używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/C) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Pawlaczyk-Łuszczyńska Cel badań: Słuchawkowe zestawy komunikacyjne są coraz częściej stosowane przez pracowników różnych branż, w tym pracowników centrów usług telemarketingowych (call centres), budownictwa, obsługi naziemnej lotnisk i kontroli ruchu lotniczego, wojska i przemysłu. W świetle dostępnych danych literaturowych, urządzenia tego typu mogą być źródłem hałasu o równoważnym poziomie dźwięku A przewyższającym 85 db, a więc stwarzającym ryzyko uszkodzenia słuchu. Standardowe metody pomiaru hałasu wg PN-N-01307:1994 i PN-EN ISO 9612:2011 nie pozwalają na ocenę narażenia na hałas w przypadku stosowania zestawów słuchawkowych, czyli wtedy, gdy źródło dźwięku znajduje się w pobliżu ucha pracownika. Dlatego w Polsce nie przeprowadza się rutynowo pomiarów i oceny narażenia na hałas na stanowiskach pracy wyposażonych w słuchawkowe zestawy komunikacyjne. W konsekwencji brak jest informacji nt. skali i stopnia narażenia na hałas wśród użytkowników tego typu urządzeń. 132

133 Celem projektu jest ocena narażenia na hałas oraz związanego z nim ryzyka uszkodzenia słuchu wśród pracowników różnych branż stosujących słuchawkowych systemów komunikacyjnych. Opis zrealizowanych prac: Wytypowano branże, w których stosowane są słuchawkowe systemy komunikacyjne. Stwierdzono, że tego typu urządzenia są używane przez pracowników centrów usług telemarketingowych (call centers), mediów, transportu, budownictwa, obsługi naziemnej lotnisk i kontroli ruchu lotniczego, wojska, przemysłu i gastronomii (barów szybkiej obsługi) i transkrybentów. Przeprowadzono badania pilotażowe pomiary hałasu w grupie 74 pracowników (wiek: 31,8,6±7,3 lat, staż pracy: 8,3±6,4 lat), w tym pracowników lotnictwa wojskowego (n=12), transkrybentów (n=18) i operatorów call center (n=44). Badania te zrealizowano zgodnie z opracowaną wcześniej metodyką (protokołem) pomiarów i oceny narażenia na hałas, obejmującą: pomiary poziomu dźwięku pod słuchawkami z zastosowaniem sztucznego ucha (wg AS/NZS :2005 i CSA Z ) i techniki MIRE (mikrofonu umieszczonego w uchu pracownika) (wg PN-EN ISO :2008) wraz z korekcją wyników do warunków pola rozproszonego, pomiary poziomu dźwięku tła akustycznego (na zewnątrz słuchawek podczas ich stosowania) i hałasu występującego podczas wykonywania czynności bez używania słuchawek z zastosowaniem całkującego miernika poziomu dźwięku lub dozymetru hałasu (metodą wg PN-N :1994 i PN-EN ISO 9612:2011), szacowanie poziomu dźwięku pod słuchawkami z zastosowaniem pośredniej metody obliczeniowej (wg CSA Z ), uwzględniającej wyniki pomiarów hałasu tła akustycznego na zewnątrz słuchawek, stosunek sygnału do szumu (SNR) sygnału dźwiękowego w słuchawce oraz jej tłumienie, wyznaczenie dziennego / tygodniowego poziomu ekspozycji na hałas przy uwzględnieniu czynności wykonywanych z zastosowaniem i bez stosowania słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. W sumie zebrano 1008 (3 x 336) próbek hałasu o łącznym czasie trwania ok. 90 (3x30) godzin. Równolegle z pomiarami poziomu dźwięku przeprowadzono badania ankietowe wśród pracowników, obejmujące charakterystykę stanowisk pracy (w tym informacje nt. specyfiki pracy ze słuchawkowymi zestawami komunikacyjnymi, sposobie i czasie ich stosowania, zakresie i rodzaju wykonywanych czynności) oraz identyfikację zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu oraz samoocenę stanu zdrowia i słuchu pracowników. Dodatkowo jakość słuchu pracowników oceniano z zastosowaniem Amsterdamskiego Kwestionariusza Oceny Upośledzenia i Niepełnosprawności Słuchowej (Amsterdam Inventory for Auditory Disability and Handicap). Na podstawie wyników pomiarów hałasu i badań ankietowych oszacowano ryzyko uszkodzenia słuchu, wynikające z narażenia na hałas u potencjalnych użytkowników słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Do szacowania wykorzystano metodę opisaną w normie ISO 1999:2013 Podstawą obliczeń były rozkłady (10., 50. i 90. percentyl) równoważnego poziomu dźwięku A pod słuchawkami i deklarowanego dziennego czasu stosowania słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Zorganizowano seminarium pt. Narażenie na hałas wśród pracowników używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych, w którym brało udział 58 osób, w tym przedstawiciele Państwowej Inspekcji Pracy, Stacji Sanitarno-Epidemiologicznych przedstawicieli służb BHP, pracowników laboratoriów badawczych zajmujących się oceną warunków środowiska pracy, pracodawców i ich przedstawicieli, lekarzy medycyny pracy oraz innych profesjonalistów zajmujących się ochroną zdrowia pracujących. 133

134 Opis najważniejszych osiągnięć: Stwierdzono, że słuchawkowe zestawy komunikacyjne generowały hałas o równoważnym poziomie dźwięku A rzędu db (przedział: percentyla) i db, odpowiednio w przypadku pomiarów techniką MIRE i sztucznego ucha. Poziom hałasu tła akustycznego, będący wynikiem prowadzonych równolegle rozmów lub/i pracy znajdujących się w sąsiedztwie maszyn i urządzeń, zawierał się w przedziale od 54 do 79 db. Równoważne poziomy dźwięku A przekraczające 85 db zaobserwowano w przypadku 11% (technika MIRE) lub 16% (technika sztucznego ucha) analizowanych stanowisk pracy. Badani pracownicy deklarowali używanie tych urządzeń przeciętnie przez 1,5-8 godzin dziennie (przedział: percentyla). Oszacowano, że ekspozycje na takie poziomy dźwięku przez okres 40 lat pracy zawodowej wiążą się z ryzykiem uszkodzenia słuchu (wyrażonym średnim ubytkiem słuchu dla częstotliwości 2, 3 i 4 khz >25 db) sięgającym 10-12%. Wartości indywidualnego dziennego poziomu ekspozycji na hałas wynosiły od 71 do 85 db (przedział: percentyla); przekroczenie wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia hałasu (85 db) stwierdzono w przypadku 7% badanych pracowników. Większość ankietowanych osób oceniła swój słuch jako dobry. Nie mniej jednak, część z nich skarżyła się na problemy z rozumieniem mowy w hałaśliwym otoczeniu (28,4%) oraz szumy uszne (16,2%) i uczucie zatkania uszu po pracy (25,7%). Wskazana jest kontynuacja badań, ze szczególnym uwzględnieniem pracowników innych branż, zanim sformułowane zostaną wnioski dotyczące ryzyka uszkodzenia słuchu w związku ze stosowaniem słuchawkowych zestawów komunikacyjnych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Przygotowano do druku publikację: Ocena narażenia na hałas i ryzyka uszkodzenia słuchu u pracowników używających słuchawkowych zestawów komunikacyjnych - Małgorzata Pawlaczyk- Łuszczyńska, Kamil Zaborowski, Małgorzata Zamojska-Daniszewska, Adam Dudarewicz, Paulina Rutkowska-Kaczmarek 2. Zorganizowano seminarium pt. Narażenie na hałas wśród pracowników używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych - 22 listopada 2017 r., IMP Łódź. Podczas seminarium wygłoszono następujące doniesienia: 1. Kontrola narażenia na hałas aktualny stan Małgorzata Zamojska-Daniszewska 2. Narażenie i skutki ekspozycji na hałas wśród pracowników stosujących słuchawkowych systemów komunikacyjnych przegląd piśmiennictwa Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska 3. Wstępne rozpoznanie skali stosowania słuchawkowych systemów komunikacyjnych w Polsce - Kamil Zaborowski 4. Metody pomiarów i oceny narażenia na hałas pracowników używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych - Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska 5. Wyniki pomiarów i oceny narażenia na hałas wśród pracowników lotnisk, operatorów call center i transkrybentów - Kamil Zaborowski 6. Ocena ryzyka upośledzenia słuchu wśród użytkowników używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych - Adam Dudarewicz 7. Samoocena stanu słuchu użytkowników słuchawkowych systemów komunikacyjnych - Małgorzata Zamojska-Daniszewska Monitorowanie narażenia na hałas oraz wczesnych uszkodzeń słuchu u pracowników branży rozrywkowej. (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/A) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska 134

135 Cel badań: W przeciwieństwie do zakładów przemysłowych, w których ustawowo prowadzony jest monitoring ekspozycji na hałas oraz wdrażane są programy ochrony słuchu, ryzyko zdrowotne oraz ochrona słuchu u pracowników branży rozrywkowej są dalece niewystarczające. Biorąc pod uwagę, że z roku na rok liczba osób zatrudnionych w tym przemyśle wzrasta, zagadnienie urasta do problemu zdrowia publicznego. Główne grupy pracowników branży rozrywkowej, w których może dochodzić do znaczących przekroczeń narażenia na hałas na stanowisku pracy to pracownicy klubów nocnych, pubów, trenerzy fitness, trenerzy sportowi i muzycy. Szacunkowo u ok. 14% osób narażonych niezawodowo na hałas rozrywkowy mogą występować znaczące uszkodzenia słuchu i szumy uszne związane z takim narażeniem (Beach E. et al. Estimating young Australian adults risk of hearing damage from selected leisure activities Ear&Hear,2013:34:75-82). Z kolei badania dotyczące ekspozycji zawodowej na hałas przeprowadzone u pracowników klubów nocnych w Irlandii wykazały równoważne poziomy dźwięku, uśrednione dla 8-godz. dnia pracy rzędu 92dB(A), przekraczające niemal 4-krotnie dopuszczalne prawnie normy (Kelly AC et al., Occupational noise exposure of nightclub bar employees in Ireland. NoiseHealth 2012; 14:48-54). W odpowiedzi na wzrastające zagrożenia uszkodzeniem słuchu, w Dyrektywie Komisji Europejskiej (EU Directive 2003/10/EC) wprowadzone zostały zapisy o konieczności wdrażania u pracowników branży rozrywkowej takich samych programów ochrony słuchu jak w zakładach przemysłowych. Niestety, w większości krajów europejskich programy takie nie funkcjonują, głównie ze względu na trudności w rozpoznaniu ryzyka zdrowotnego. Celem projektu jest opracowanie metod monitorowania narażenia na hałas i wczesnych skutków zdrowotnych u pracowników branży rozrywkowej. Opis zrealizowanych prac: 1. Dokonano przeglądu piśmiennictwa z bazy Web of Science (104 rekordy) z lat dotyczącego metod pomiaru i oceny narażenia na hałas w branży rozrywkowej oraz przeprowadzono analizę norm polskich opisujących dopuszczalne wartości hałasu w środowisku pracy oraz metodę pomiarów. 2. Opracowano metody monitorowania narażenia na hałas z wykorzystaniem dozymetrii indywidualnej dla celów oceny ekspozycji na hałas na stanowisku barmana. 3. Przeprowadzono pomiary narażenia na hałas łącznie na 4 stanowiskach pracy barmana w 3 lokalach rozrywkowych (2 stanowiska w klubie muzycznym, 1 w dyskotece i 1 w pubie). Łącznie wykonano 40 pomiarów. 4. Opracowano metody monitorowania słuchu poprzez ocenę czasowych zmian progów słyszenia po narażeniu na hałas w oparciu o audiometrię tonalną i test rozumienia mowy w szumie u barmanów. Łącznie badanie audiometrii tonalnej i test rozumienia mowy w szumie (HINT) wykonano u 18 osób pracujących na stanowisku barmana w klubie muzycznym (8), dyskotece (5) i pubie (5). 5. Opracowano materiały informacyjne w postaci broszury skierowane do pracowników branży rozrywkowej, ośrodków medycyny pracy i pracodawców. Opis najważniejszych osiągnięć: 1. Wykazano, że równoważne poziomy dźwięku (LAeq) na stanowisku barmana w zależności od rodzaju lokalu i dnia tygodnia znacznie się różnią i przyjmują wartości od 70,6 do 103,4 db (A). Występujące na stanowiskach pracy barmanów poziomy hałasu przekraczają dopuszczalne wartości poziomów ekspozycji oraz stwarzają ryzyko uszkodzenia słuchu. Wyznaczone dzienne poziomy ekspozycji na hałas przekraczały wartości progu działania prewencyjnego (80 db) w 88% 135

136 analizowanych przypadków. Przekroczenie wartości najwyższego dopuszczalnego natężenia hałasu (NDN = 85 db) stwierdzono w 66% przypadkach. 2. Wykazano, że u 14 (77%) badanych barmanów po ekspozycji na hałas wystąpiły czasowe zmiany progów słuchu dla częstotliwości 4 khz, a znaczne pogorszenie rozumienia mowy w szumie - w całej grupie badanej. Stwierdzono istnienie zależności pomiędzy występowaniem czasowych przesunięć progów słuchu (TTS) w wysokich częstotliwościach (3, 4, 6 i 8 khz) a poziomem ekspozycji na hałas (p<0,05), przy czym najwyższy współczynnik korelacji odnotowano dla 4 khz (p=0,00001). Analiza testu HINT wykazała znaczne pogorszenie rozumienia mowy w szumie po ekspozycji. Nie zaobserwowano istotnej korelacji pomiędzy TTS w audiometrii tonalnej a wynikiem HINT. 3. Opracowanie broszury zawierającej aktualnie obowiązujące przepisy prawne, informacje o wpływie nadmiernego hałasu na organizm człowieka oraz metody ochrony słuchu przed nadmiernym hałasem. 4. Opracowanie publikacji pt. Ocena narażenia na hałas w lokalach branży rozrywkowej na przykładzie grupy zawodowej barmanów. 5. Opracowanie publikacji pt. Ocena czasowych zmian słuchu związanych z pracą na stanowisku barmana. Wykorzystanie uzyskanych wyników: XVIII Sympozjum Higiena pracy aktualne problemy, Łódź, A. Dudarewicz, K. Zaborowski, A. Wolniakowska, M. Pawlaczyk-Łuszczyńska, M. Zamojska- Daniszewska, P. Rutkowska: Ryzyko uszkodzenia słuchu u pracowników pubów i klubów prezentacja ustna; Publikacje przyjęte do druku w Medycynie Pracy A. Dudarewicz, K. Zaborowski, A. Wolniakowska, M. Pawlaczyk-Łuszczyńska, M. Śliwińska-Kowalska: Ocena narażenia na hałas w lokalach branży rozrywkowej na przykładzie grupy zawodowej barmanów; A. Wolniakowska, K. Zaborowski, A. Dudarewicz, M. Pawlaczyk-Łuszczyńska, M. Śliwińska-Kowalska: Ocena czasowych zmian słuchu związanych z pracą na stanowisku barmana. Dystrybucja broszury w nakładzie 1000 sztuk do Wojewódzkich Ośrodków Medycyny Pracy. 8. Ocena ekspozycji na promieniowanie jonizujące Prowadzenie systematycznej kontroli narażenia zawodowego pracowników pracujących w narażeniu na promieniowanie rtg. (Dozymetria indywidualna) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Zmyślony Cel badania: Zakład Ochrony Radiologicznej wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej (dawek efektywnych) osób zawodowo narażonych na promieniowanie X i gamma w Polsce. Opis realizowanych prac: Ocena narażenia pracowników wykonywana jest na podstawie ciągłych pomiarów dawek indywidualnych (wyrażonych jako indywidualny równoważnik dawki Hp(10)) lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy (tj. przestrzennego równoważnika dawki H*(10)) dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) wykonywane są w Zakładzie Ochrony Radiologicznej metodą fotometryczną od 1966 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy zaczernienia emulsji fotograficznej). Ponadto pomiar indywidualnego oraz 136

137 przestrzennego równoważnika dawki wykonywany jest metodą termoluminescencyjną od 2011 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy liczby zliczeń dla detektorów termoluminescencyjnych). Wszystkie wymienione badania wykonywane są zgodnie z procedurami badawczymi (zakres akredytacji AB 327) akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji. Opis najważniejszych osiągnięć: W związku ze spodziewanym obniżeniem rocznego limitu dawki na soczewki oczu ze 150mSv na 20mSv konieczne będzie rutynowe monitorowanie narażenia soczewek oczu na promieniowanie jonizujące. W ramach tematu opracowano nową procedurę badawczą umożliwiającą pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) za pomocą dozymetru termoluminescencyjnego. W dniu 17 stycznia 2017 roku PCA rozszerzyło zakres posiadanej akredytacji AB 327 o wspomnianą procedurę. Pomiar dawki równoważnej dla dłoni w radiologii interwencyjnej. (Dozymetria palcowa) Kierownik projektu prof. dr hab. M. Zmyślony Cel badania: Zakład Ochrony Radiologicznej wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej (dawek równoważnych) medycznych pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie X i gamma w Polsce. Opis realizowanych prac: Pomiary dozymetryczne dla pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące prowadzone jest na podstawie pomiarów indywidualnego równoważnika dawki Hp(0.07) dla każdego roku kalendarzowego. Wspomniane pomiary przeprowadzane są z wykorzystaniem dawkomierzy w kształcie pierścionka z umieszczonym wewnątrz detektorem termoluminescencyjnym zgodnie z procedurą badawczą (zakres akredytacji AB 327) akredytowaną przez Polskie Centrum Akredytacyjne. Rozwój systemu kontroli jakości aparatury rentgenodiagnostycznej w Polsce poprzez akredytację programu PT/ILC. (IMP 16.14) Kierownik projektu mgr M. Brodecki Cel badań: Celem projektu było opracowanie i wdrożenie procedur pomiarowych i systemowych skutkujących uzyskaniem akredytacji PCA na zgodność z normą PN-EN ISO/IEC 17043:2011 w obszarze organizacji badań biegłości dla laboratoriów badawczych wykonujących testy specjalistyczne aparatury rentgenodiagnostycznej. Uzasadnieniem podjęcia tematu był bezpośredni brak w Polsce akredytowanych organizatorów PT, rekomendowanych w dokumentach EA i PCA, a także możliwości badawcze i rozwojowe jakie niesie ze sobą organizacja porównań międzylaboratoryjnych. Długoletnia praktyka LWW IMP w zakresie kontroli jakości aparatury rtg powoduje, że ośrodek nasz uznany jest jako wiarygodny dostawca usług i rozwiązań z zakresu metod zapewniania jakości wyników badań. Zdobycie akredytacji pozwoliłoby na podniesienie referencyjności LWW IMP w tym zakresie. Opis zrealizowanych prac: W ramach tematu w roku 2017: przygotowane i udoskonalone zostały stanowiska pomiarowe służące realizacji badań porównawczych w zakresie pomiaru parametrów fizycznych aparatury rtg typowo dozymetrycznych (np. kerma i moc kermy w powietrzu), jak i inne parametrów wpływające na jakość tworzonego obrazu (np. warstwa połówkowego osłabiania, wysokie napięcia na lampie rentgenowskiej czy czas ekspozycji) oraz jego odczyt (np. luminancja negatoskopu i gęstość optyczna w zadanym punkcie pomiarowym). Łączna liczna stanowisk to 6, co pozwala na 137

138 przeprowadzanie niezależnych i zgodnych z charakterem testów specjalistycznych pomiarów w zakresie radiografii ogólnej, mammografii, fluoroskopii, stomatologii, tomografii komputerowej oraz monitorów medycznych; odbyto szkolenia w zakresie statystycznej analizy wyników PT/ILC; przeprowadzono jeden cykl badań porównawczych w którym uczestniczyło 25 uczestników. Jego realizacja pozwoliła na walidację metod pomiarowych i udoskonalenie systemu analizy statystycznej wyników porównań. Opis najważniejszych osiągnięć: Do największych osiągnięć należy zaliczyć: zaprojektowanie, przygotowanie oraz uruchomienie stanowisk badawczych pozwalających na pomiar głównych parametrów fizycznych badanych podczas testów specjalistycznych aparatury rentgenodiagnostycznej; opracowanie części dokumentacji technicznej i systemowej pozwalającej na akredytację ww. porównań międzylaboratoryjnych; przygotowanie i przeszkolenie merytoryczne personelu Laboratorium pod kontem realizacji metod oraz statystycznej analizy danych specyficznych dla programów PT/ILC. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Efektem podjętego tematu będzie uzyskanie pierwszej w Polsce akredytacji na organizację PT w zakresie testów wyposażenia rtg wykonywanych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 roku w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej. Jako formę przekazu wyników realizacji tematu przewiduje się doniesienia konferencyjne jak również publikacje naukowe. Ocena wpływu ekspozycji na radon na występowanie nowotworów płuc w Kowarach. (IMP 16.16) Kierownik projektu dr J. Olszewski Cel badań: Udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy środowiskowe narażenie na radon ma wpływ na częstość zgonów z powodu nowotworów złośliwych, w szczególności na raka płuca u mieszkańców gminy Kowary. Opis zrealizowanych prac: W 2017 roku przeprowadzono pogłębioną analizę narażenia mieszkańców Kowar na radon. Do analizo wykorzystano pomiary wykonane w 61 mieszkaniach. Na podstawie przeprowadzonych poprzednio pomiarów oraz danych ankietowych uzyskanych od mieszkańców oceniono 40 letnie ryzyko relatywne, które dla tej grupy mieszkańców wyniosło 2,2. Biorąc pod uwagę liczbę mieszkańców Kowar można oszacować, że w ciągu 40 lat ze względu na występowanie radonu może wystąpić 148 nowotworów pochodzących od radonu. Grupa mieszkańców Kowar jest bardziej narażona na radon w miejscu zamieszkania, niż grupa pracowników narażonych zawodowo na radon w podziemnych trasach turystycznych w Polsce. W jednym przypadku mieszkania, gdzie stwierdzono średnioroczne stężenie Rn przekraczające 2000 Bq/m3 dla osoby tam przebywającej (młoda matka z dziećmi), wyliczone ryzyko wynosi 11. Nawiązano kontakt z Centrum Onkologicznym we Wrocławiu skąd otrzymano wstępne dane o nowotworach występujących w Kowarach i w Lwówku Śląskim. Jeżeli chodzi o Kowarach to należy się spodziewać 7,3177 średniorocznie nowotworów na 10 tys. mieszkańców. Natomiast w Lwówku Śląskim dane są następujące: 6,400 na 10 tys. 138

139 W czwartym kwartale 2017 roku rozpoczęto pomiary średnich stężeń radonu w 30 mieszkaniach w Lwówku Śląskim. Miasto to wybrane zostało, jako gmina referencyjna po konsultacji z geologami, którzy wskazali, że ze względu na strukturę geologiczną stężenia radonu powinny być dużo niższe niż w Kowarach. Opis najważniejszych osiągnięć: Rozpoczęcie pomiarów stężeń radonu w Lwówku Śląskim; Dokonanie oceny zagrożenia nowotworowego mieszkańców Kowar; Nawiązanie współpracy z Dolnośląskim Centrum Onkologii; Wygłoszono trzy referaty dotyczące problemu radonu Wrocław Rola samorządu terytorialnego na Dolnym Śląsku w zapobieganiu następstwom narażenia na radon Kraków - Seminarium Oddziały Badań Interdyscyplinarnych IFJ PAN Łódź -Krajowe Centrum Ochrony Zdrowia Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki otrzymane po zakończeniu realizacji tematu zostaną opublikowane i będą stanowiły wkład do dyskusji na temat szkodliwości radonu. Określenie efektów mutagennych po narażeniu na radon w lokalach mieszkalnych na przykładzie (wybranej grupy mieszkalnej) miasta Kowary. (PB/2015/17/N/NZ7/01128) Kierownik projektu mgr K. Walczak Cel badań: Celem projektu jest zbadanie indukcji efektów mutagennych u człowieka po długotrwałym narażeniu na wysokie stężenia radonu w mieszkaniach. Poziom narażenia środowiskowego był monitorowany poziomem przeciwciał przeciw białku p53 oraz poziomem mikrojąder we krwi obwodowej pobranej od osób mieszkających w Kowarach. Kowary zostały wybrane jako miasto w Polsce, gdzie naturalnie występują wysokie stężenia radonu w mieszkaniach. Opis zrealizowanych prac: Zostały uporządkowane i uzupełnione dane dotyczące stężeń radonu w mieszkaniach Kowar. Dokonano wyboru i selekcji 93 mieszkańców Kowar. Przygotowano i przeprowadzono kwestionariusze osobowe wybranych osób. W kilku turach przeprowadzono pobranie materiału biologicznego i dokonano jego obróbki w celu uzyskania informacji dotyczącej stężeń interesujących nas biomarkerów we krwi. Przygotowano gruntowną analizę statystyczną. Przygotowano publikację. Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzono gruntowną analizę statystyczną. Odnaleziono zależności pomiędzy podwyższonym stężeniem interesujących nas biomarkerów we krwi obwodowej człowieka, a długotrwałym narażeniem na Radon w mieszkaniach. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki przedstawiono na International Conference on Gas Geochemistry 2017 ( Wrocław/ Świeradów Zdrój) postaci plakatu zatytułowanego: Preliminary results of blood tests in people with elevated radon concentrations in dwellings. Plakat został wyróżniony pierwszą nagrodą. Publikacja jest w toku, planowany czas jej wydania - do lipca 2018 roku. Skutki narażenia na niskie dawki promieniowania jonizującego z ekspozycji medycznych. (H2020/755523/2017 MEDIRAD) Kierownik projektu dr J. Domienik-Andrzejewska 139

140 Cel badań: Projekt, w części realizowanej przez IMP, dotyczy oceny efektywności osłon stosowanych do ochrony oczu oraz głowy personelu medycznego wykonującego zabiegi interwencyjne. W szczególności przebadane zostaną, w warunkach klinicznych i laboratoryjnych, nowe środki ochrony takie jak: czapki i koce ołowiowe a także bezołowiowe osłony osobiste, rzadko jak dotąd opisywane w literaturze naukowej. Opis zrealizowanych prac: W pierwszych miesiącach trwania projektu przeprowadzono przegląd literatury w celu zidentyfikowania nowych osłon stanowiących potencjalnie osłonę dla soczewek ocznych i głowy lekarzy wykonujących zabiegi interwencyjne. Wykonano również wstępne pomiary stopnia osłabiania promieniowania jonizującego przez czapkę ołowiową. Pomiary wykonano w laboratorium w wiązce pierwotnej oraz w warunkach klinicznych w wiązce rozproszonej. Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie przeglądu literatury (około 60 pozycji) zidentyfikowano nowe osłony dostępne na rynku do ochrony soczewek ocznych i głowy lekarzy wykonujących zabiegi interwencyjne co pozwoliło określić zakres prac, które realizowane będą w kolejnych latach. 9. Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego Perspektywa czasowa i podatność na odczuwanie winy i wstydu jako osobowościowe wyznaczniki rozwoju zaburzenia po stresie traumatycznym o ofiar i sprawców wypadków drogowych. (IMP 21.10) Kierownik projektu dr hab. D. Merecz-Kot Cel badań: Celem projektu jest eksploracja relacji pomiędzy rozwojem zaburzenia po stresie traumatycznym u sprawców i ofiar wypadków drogowych a poczuciem winy związanym z przeżytą traumą i właściwościami indywidualnymi takimi jak indywidualna perspektywa czasowa oraz osobowościowa skłonność do odczuwania poczucia winy i wstydu w sytuacjach przekraczania norm społecznych. Zakładamy, że prawdopodobieństwo wystąpienia poczucia winy i wstydu związanego z doświadczeniem traumatycznym jest wypadkową roli odegranej w zdarzeniu traumatycznym (sprawca, ofiara), skutków zdarzenia dla uczestniczących w nim osób oraz osobowościowej skłonności do odczuwania winy i wstydu i przyjmowanej perspektywy czasowej. Intensywność poczucia winy związanej ze zdarzeniem traumatycznym wraz z dominująca perspektywą czasową obieraną przez uczestnika zdarzenia będą z kolei wyznaczać zakres doświadczanych objawów PTSD. Zakładamy również, na podstawie istniejących danych literaturowych, że zarówno dominująca indywidualna perspektywa czasowa jak względnie stała tendencja do odczuwania poczucia winy i wstydu oraz dotkliwość i nieusuwalność konsekwencji zdarzenia traumatycznego mogą również bezpośrednio wiązać się ze stanem zdrowia psychicznego po wypadku. Powyższych zależności poszukujemy zarówno w grupie sprawców wypadków drogowych odsadzonych wyrokiem sądu w więzieniach jak i wśród osób uczestniczących w wypadkach drogowych. Opis zrealizowanych prac: W roku 2017 trwała rekrutacja badanych i realizacja badań kwestionariuszowych. W badaniach wykorzystano następujące metody badawcze: ankietę powypadkową, PCL-5, Kwestionariusz do badania poczucia winy związanego z wypadkiem (TRGI), kwestionariusz do badania osobowościowej tendencji do przeżywania winy i wstydu (GASP) oraz ankietę socjodemograficzną. W rozpowszechniono 500 kompletów kwestionariuszy zarówno wśród osób przebywających w zakładach karnych, skazanych za przestępstwa drogowe jak i wśród osób, 140

141 które były uczestnikami wypadków drogowych. Ze względu na małą zwrotność kwestionariuszy (poniżej 50%) i dużą ilość braków danych badania będą kontynuowane do marca Jednak nie zagrozi to realizacji projektu. Opis najważniejszych osiągnięć: Wstępne analizy wyników pozyskanych od skazanych sprawców wypadków drogowych wskazują, że: 54% badanych sprawców wypadków drogowych wykonujących karę pozbawienia wolności spełnia kryteria diagnostyczne dla zaburzenia po stresie traumatycznym wg DSM-5; Prowadzenie pojazdu pod wpływem substancji psychoaktywnych w chwili wypadku nie wiąże się ani z silniejszym poczuciem winy związanym z wypadkiem ani z intensywniejszymi objawami PTSD; Im dłuższy jest okres bezwzględnego pozbawienia wolności tym silniejszy stres emocjonalny odczuwany w związku z wypadkiem; Przyjmowanie zarówno hedonistycznej jak i fatalistycznej orientacji na teraźniejszość i negatywnej orientacji na przeszłość wiązały się z większą intensywnością objawów PTSD; Osobowościowa tendencja do przeżywania wstydu nie wiązała się z poczuciem winny związanej z wypadkiem; Osobowościowa tendencja do odczuwania poczucia winy w sytuacjach społecznych wiązała się silniejszym odczuwaniem poczucia winy w związku ze spowodowanym wypadkiem. Wykorzystanie uzyskanych wyników: W oparciu o uzyskane wyniki przygotowano publikację: Shame, guilt, time perspective and PTSD symptoms in imprisoned motor vehicle accidents perpetrators a pilot study (publikacja została złożona do druku w Transportation Part F: Traffic Psychology and Behavior). Organizacyjny i indywidualny wymiar humoru jako czynnik warunkujący występowanie wrogich zachowań w środowisku pracy i ich skutków. (IMP 21.11) Kierownik projektu mgr A. Stańczak Cel badań: Celem projektu jest odpowiedź na pytanie, czy humor, jako element klimatu organizacyjnego, wiąże się z występowaniem wrogich zachowań w miejscu pracy, a także czy poczucie humoru, jako cecha indywidualna, modyfikuje relację między występowaniem 1) wrogich zachowań a 2) samooceną zdrowia psychicznego i fizycznego oraz zaangażowaniem w pracę. Opis zrealizowanych prac: dystrybucja kwestionariuszy w wersji papierowej i elektronicznej stworzenie bazy danych publikacja artykułu z adaptacją kwestionariusza HCQ w Medycynie Pracy opracowanie modeli statystycznych analiza i interpretacja wyników Opis najważniejszych osiągnięć: Zebranie 260 kwestionariuszy od nauczycieli oraz funkcjonariuszy Służby Więziennej, publikacja artykułu, opracowanie modeli regresji opartych na mediacji oraz moderacji, analiza porównawcza dwóch grup zawodowych, realizacja celu badania odpowiedź na pytania badawcze. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Stańczak A, Drabek M. Humor w pracy. Polska adaptacja kwestionariusza Humor Climate Questionnaire (HCQ). Medycyna Pracy 2018; 69(2):

142 Psychospołeczne i psychologiczne determinanty dolegliwości zdrowotnych u muzyków instrumentalistów. (IMP 21.13) ) Kierownik projektu mgr A. Jacukowicz Cel badań: Celem projektu jest wskazanie, które zmienne psychologiczne i psychospołeczne w istotny sposób wiążą się z pojawianiem się dolegliwości zdrowotnych dotykających układu mięśniowoszkieletowego, słuchowego lub skóry. Aby zrealizować ten cel, w ramach projektu zaplanowano dwa badania badanie ilościowe kwestionariuszowe (zrealizowane w 2016 roku) oraz badanie jakościowe - wywiady z muzykami (do zrealizowania w 2017 roku). Celem wywiadów było pogłębienie zagadnienia wymagań pracy i szeroko rozumianego stresu zawodowego (objawy, przyczyny, trema, radzenie sobie) oraz ich związków z dolegliwościami zdrowotnymi i skutkami dla funkcjonowania zawodowego. Ważnym zadaniem wywiadów było także wyjaśnienie wyników uzyskanych na etapie badania kwestionariuszowego. Opis zrealizowanych prac: Opracowanie wyników badań ilościowych: Analizy wskazujące na istotne psychospołeczne i psychologiczne predyktory i korelaty dolegliwości zdrowotnych na podstawie danych uzyskanych z badania kwestionariuszowego z udziałem 256 muzyków (dane uzyskane w 2016 roku). Przeprowadzenie badań jakościowych: Przeprowadzenie wywiadów indywidualnych z czterema grupami respondentów: studentami muzyki, muzykami zawodowymi posiadającymi i nieposiadającymi wykształcenia muzycznego oraz ekspertami (nauczycielami szkół lub uczelni muzycznych oraz specjalistami zajmujący się zdrowiem muzyków). Analiza wyników badań jakościowych: Analizy wyjaśniające psychospołeczne i psychologiczne aspekty w powstawaniu dolegliwości zdrowotnych. Rozpowszechnienie wyników badania: Opracowanie polsko i anglojęzycznych publikacji (2 publikacje złożone do czasopism posiadających Impact Factor) dotyczących badanych zmiennych i zależności; prezentacja wyników podczas konferencji (36 Kongres Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, Gdańsk, wrzesień 2017), upowszechnianie wyników badań na portalach społecznościowych. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach drugiego roku realizacji projektu zrealizowano badania jakościowe z udziałem grupy 20 muzyków i ekspertów oraz dokonano analiz wyników uzyskanych z obu części projektu (ilościowej i jakościowej). Analizy pozwoliły na wskazanie korelatów i predyktorów występowania/intensywności dolegliwości związanych z grą na instrumencie (mięśniowo-szkieletowych, słuchowych oraz skórnych). Wyniki badań stały się przedmiotem publikacji naukowych oraz prezentacji podczas ogólnopolskiej konferencji naukowej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje: Jacukowicz A, Wężyk A. No pain, no gain attitude and the experience of playing-related musculoskeletal disorders among professional musicians. Psychology of Music (w recenzji) Jacukowicz A, Wężyk A. Samoocena zdrowia polskich muzyków. Medycyna Pracy (w recenzji) Konferencja: Jacukowicz A. Przekonania na temat bólu a dolegliwości zdrowotne w grupie polskich muzyków instrumentalistów. 36 Kongres Polskiego Towarzystwa Psychologicznego, , Gdańsk Inne: Dane pochodzące z części obejmującej ilościowe badanie (kwestionariuszowe) stały się podstawą analiz w ramach pracy doktorskiej kierownika projektu (otwarcie przewodu doktorskiego Uchwałą Rady Naukowej nr 13/III/2017 z dn r.). 142

143 Z kolei przeprowadzone badania ilościowe dotyczące związków między psychospołecznymi czynnikami a dolegliwościami zdrowotnymi związanymi z grą na instrumencie stały się inspiracją do analiz międzynarodowych i projektu obejmującego podobne wywiady zrealizowane w grupie holenderskich studentów instrumentalistyki. Projekt został zrealizowany w ramach stażu w Królewskim Konserwatorium w Hadze dzięki nagrodzie Fundacji 4-COT (październik-listopad 2017). Wdrożenie metody ROSA (Rapid Office Strain Assessment) jako elementu pakietu stosowanych w IMP metod oceny ergonomicznej stanowisk pracy. (IMP 20.8) Kierownik projektu dr Z. Jóźwiak Cel badań: Celem realizacji zadania jest wdrożenie metody ROSA do szybkiej oceny obciążenia fizycznego podczas pracy na stanowiskach z komputerem. Obecnie w celu oceny obciążenia podczas pracy przy monitorach wykorzystywano analizę zgodności z Rozporządzeniem MPiPS w sprawie bhp na stanowiskach z monitorami ekranowymi, listy kontrolne oraz metodę RULA, metody te jednak ukierunkowane były albo na elementy wyposażenia stanowiska oraz ich rozmieszczenie, albo jedynie na pozycję ciała podczas pracy, nie uwzględniały natomiast łącznie pozycji ciała i sposobu wykorzystywania wyposażenia. Przy użyciu metody ROSA możliwe będzie uwzględnienie czynnika ludzkiego sposobu wykonywania pracy. Pozwoli to na uzyskanie pełniejszego obrazu obciążenia i sprawniejszego wykonywania ocen i ekspertyz dotyczących ergonomii stanowisk pracy z komputerem. Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji zadania przygotowano polskojęzyczną wersję arkusza oceny wg metody ROSA wraz z instrukcją jego użycia oraz przeprowadzono ocenę 56 stanowisk pracy przy komputerze metodami RULA i ROSA. Stwierdzono większą czułość metody ROSA na ergonomiczne wady stanowisk pracy przy komputerze w stosunku do metody RULA m.in. spośród 56 ocenionych stanowisk natychmiastowego usprawnienia wymagało 41 wg ROSA i 35 wg RULA. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie gotowego do praktycznego wykorzystania arkusza oceny wg metody ROSA i metodyki jej użycia. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Włączenie metody ROSA do pakietu metod ergonomicznej oceny stanowisk pracy przy komputerze wykorzystywanego przez Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii podczas wykonywania zadań naukowych oraz prac eksperckich. Rozpowszechnienie metody ROSA w czasopismach dla służb BHP oraz medycyny pracy (Medycyna Pracy, Promotor bhp, ATEST-Ochrona Pracy), a także na konferencjach i szkoleniach organizowanych przez organizacje pracowników bhp. Związek wybranych cech osobowości kierowcy z techniką i bezpieczeństwem jazdy samochodem. (IMP 20.9) Kierownik projektu mgr M. Dania Cel badań: Celem projektu jest określenie czynników, leżących po stronie kierowcy i zależnych od jego sposobu jazdy, zagrażających bezpieczeństwu na drogach. Analiza wyników badania przyczyni się do stwierdzenia czy i w jakim stopniu jakość jazdy, w tym rodzaje hamowań oraz ruchy kierownicą, wpływają na wypadkowość, rodzaj i częstość popełnianych błędów. Celem pierwszego etapu było przygotowanie bazy kierowców oraz wstępna analiza statystyczna wyników badań. Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji pierwszego etapu projektu założono bazę danych badań kierowców MPK na symulatorze jazdy. Baza obejmuje wyniki badań lekarskich (ogólnych, neurologicznych i okulistycznych), psychologicznych (Test Podwójnego Labiryntu - B19, Test 143

144 Orientacji w Ruchu Drogowym -ATA VT, Test Wykrywania Sygnału -SIGNAL, Analiza Reakcji -RT) oraz wyniki testów związanych z techniką jazdy (w tym rodzaje hamowań oraz ruchy kierownicą i liczba popełnianych błędów). Badania były przeprowadzone z zastosowaniem nowoczesnego symulatora jazdy autobusem w latach Scenariusz testu był identyczny dla każdego kierowcy i obejmował jazdę w warunkach miejskich, na trasie o nasilonym ruchu (centrum miasta) i na trasie monotonnej (trasa podmiejska). Pod koniec obu tras zasymulowana była sytuacja stresogenna (nagłe zajechanie drogi przez inny pojazd). W badaniach uczestniczyło 45 zawodowych kierowców w wieku 43,5 ± 7,9 lat, zatrudnionych jako kierowcy autobusów w przez okres 13,3 ± 8,6 lat. Grupę kierowców podzielono ze względu na reakcję na sytuację stresogenną: Grupa I - kierowcy, którzy spowodowali kolizję (21 osób na trasie miejskiej i 4 na trasie pozamiejskiej) i grupa II, kierowcy którzy uniknęli kolizji (14 kierowców na trasie miejskiej i 24 na trasie pozamiejskiej). Wyniki badań tych grup będą analizowane zarówno pod kątem techniki jazdy jak i cech osobowościowych. W pierwszym etapie projektu w ramach opracowania wyników wyekstrahowano z symulatora następujące dane: czas jazdy (sek), liczba wahań kierownica, liczba wahań/min., największa liczba klatek bez wahania kierownicą, najdłuższy czas bez wahania kierownicą (sek), najdłuższy czas bez wahania kierownicą (min), liczba naciśnięć pedału hamulca lub gazu, liczba naciśnięć pedału hamulca lub gazu/min, liczba naciśnięć pedału hamulca lub gazu/sek, max liczba klatek bez naciskania hamulca lub gazu, najdłuższy czas bez naciskania na hamulec lub gaz (sek). Stwierdzono różnice w/w parametrów między trasą miejską (TM) i pozamiejską (TPM). Czas jazdy (sek) TM ,19±531,77, TPM- 1756,154±79,18, liczba wahań kierownicą /min TM ,36±263,19, TPM ,20± 73,48, najdłuższy czas bez wahania kierownicą (sek), TM - 47,70± 16,59, TPM 52,20±28,01, liczba naciśnięć pedału hamulca lub gazu/min TM 1525,38±485,22, TPM ,84±409,19, najdłuższy czas bez naciskania na hamulec lub gaz (sek) TM - 20,08±13,40, TPM 19,38±16,17. Przeanalizowano także liczbę naciśnięć hamulca na trasie miejskiej która wynosi 52759,43±20933,16 (zakres ). Następnie obliczono te same parametry, na trasie miejskiej w grupie która spowodowała wypadek Czas jazdy (sek) ,42±253,95, liczba wahań kierownicą /min 2273,81 ±160,06, najdłuższy czas bez wahania kierownicą (sek) 43,03 ±10,47, liczba naciśnięć pedału hamulca lub gazu/min 1642,89± 421,56, najdłuższy czas bez naciskania na hamulec lub gaz (sek) 19,31± 12,06. Wnioski: Wstępne wyniki wskazują, że technika jazdy różni się między trasą miejską i pozamiejską, a także jest inna u kierowców którzy nie uniknęli kolizji. Jest też bardzo zróżnicowana indywidualnie, o czym świadczy m.in. zakres zmienności częstości używania hamulca, mimo że wszystkie osoby jechały na tej samej trasie o takim samym natężeniu ruchu. Hipoteza badawcza zakłada, że istnieje związek między omawianą techniką jazdy a parametrami fizjologicznymi i indywidualnymi cechami osobniczymi. Ocena techniki jazdy, a w szczególności częstotliwość i siła hamowania, przyspieszenie oraz ruchy kierownicą (chaotyczna jazda) mogą być wskaźnikiem sugerującym zdolność do rozpraszania uwagi a tym samym skłonność do stwarzania sytuacji wypadkowych. Związek ten będzie sprawdzany w toku dalszej analizy wyników badań. Praktyczne zastosowania: Analiza techniki jazdy może być przydatna do szkolenia kierowców każdej grupy zawodowej, w szczególności kierowców komunikacji miejskiej oraz kierowców taboru ciężarowego. Pozwala ona wyłonić osoby, które mają nieprawidłowe nawyki jazdy i odpowiednio ukierunkować ich szkolenie. Ważnym aspektem badania jest też aspekt ekonomiczny i ekologiczny, gdyż harmonijna, spokojna jazda przyczynia się do ograniczenia zużycia paliwa i części eksploatacyjnych pojazdów oraz emisji 144

145 spalin, co jest szczególnie istotne, gdy pod uwagę weźmie się statystyki umieralności Polaków na skutek zanieczyszczenia powietrza. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki o charakterze poznawczym będą publikowane w czasopismach naukowych oraz przedstawiane na konferencjach naukowych m. in. podczas kongresu ICOH 2018, zaakceptowana prezentacja w formie plakatu pt. Evaluation of driving technique using simulator. Zastosowanie analizy strategii wzrokowej w ocenie wczesnych objawów zmęczenia kierowców. (IMP 20.10) Kierownik projektu mgr M. Kosobudzki Cel badań: Celem projektu badawczego jest poszukiwanie i ocena objawów zmęczenia na podstawie analizy strategii wzrokowej podczas testu na symulatorze w warunkach miejskich i poza miejskich. Analizowane będą także zapisy okulograficzne z przebiegu sytuacji stresowych. Planuje się porównanie zapisów z sytuacji stresowej oraz jazdy miejskiej i pozamiejskiej z uwzględnieniem ich wpływu typu trasy, na poziom zmęczenia kierowcy. Celem pierwszego etapu była: analiza zapisów okulograficznych kierowców. stworzenie bazy danych okulometrycznych u kierowców MPK podczas testu symulatorze w warunkach miejskich (trasa trudna) podczas testu na symulatorze w warunkach pozamiejskich (trasa monotonna) Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji pierwszego etapu projektu założono bazę danych badań kierowców MPK na symulatorze jazdy. Badania przeprowadzano w latach W badaniach uczestniczyło 45 zawodowych kierowców w wieku 43,5 ± 7,9 lat, zatrudnionych jako kierowcy autobusów w przez okres 13,3 ± 8,6 lat. Testy zostały poprzedzone badaniami lekarskimi: ogólnymi, neurologicznymi i oftalmologicznymi. Strategia wizualna kierowcy została przeanalizowana za pomocą dwóch zestawów kamer FaceLab, programów Eye Works, Captive oraz dwóch kamer sceny podczas jazdy na trasie miejskiej i pozamiejskiej oraz podczs sytuacji akcja- reakcjia (stresowej) podczas jazdy miejskiej. Badania okulograficzne wykonywane były przy pomocy nieinwazyjnego sprzętu, podczas około 40 minutowej jazdy zarówno w warunkach miejskich jak i pozamiejskich. Testy przeprowadzono przy użyciu nowoczesnego symulatora jazdy autobusem. W wyniku badań uzyskano szereg danych pochodzących z symulatora oraz z systemu okulograficznego (programy: FaceLab,, Eye Works, Captive). W pierwszym etapie prac przystąpiono do wstępnej obróbki, segregacji i synchronizacji danych pochodzących z symulatora z danymi z programów Captive, Eye Works i FaceLab. Obróbka danych polegała na: Wstępnej segregacji danych symulatorowych oraz danych z systemu Eye Works w programie Captive. Synchronizacji danych z symulatora z plikami wideo wygenerowanymi przez kamery sceny. Synchronizacji danych symulatorowych z danymi systemu okulograficznego. Analizie sytuacji stresowej (akcja-reakcja) pod kątem kolizji z samochodem AI (wg. podziału na trasę miejską i pozamiejską) za pomocą narzędzi programowych symulatora jazdy. 21. kierowców spowodowało kolizję a 14. uniknęło wypadku podczas jazdy miejskiej. Podczas jazdy pozamiejskiej 4. kierowców spowodowało wypadek a 24 uniknęło. 145

146 Na wyniki może mieć wpływ charakterystyka trasy miejskiej, która była bardziej wymagająca od trasy poza miejskiej (4-ech kierowców spowodowało kolizję, 26 bez kolizji) i mogła spowodować większe zmęczenie. Analiza ścieżek wzrokowych w programie Eye Works Analyze podczas sytuacji stresowej na około 20 sekund przed wyjazdem samochodu AI. Celem naszego badania było ustalenie, czy strategia wzrokowa kierowcy miała związek z możliwością uniknięcia kolizji w sytuacji wysokiego ryzyka. Nie znaleziono żadnych opublikowanych artykułów na temat strategii wizualnych kierowców tuż przed awarią. Strategia wizualna kierowcy została przeanalizowana za pomocą urządzenia FaceLab, Eye Works i Captive i programów symulatora na około 20 sekund przed kolizją. Pole widzenia pokryte przez kamerę sceny nr 1 zostało podzielone na 8 regionów, przez kamerę sceny nr 2 na 10 regionów. Rozdział procentowy ścieżki wzroku w regionach obu kamer sceny był kryterium strategii wzrokowej. 35 kierowców ukończyło jazdę na symulatorze jazdy, na trasie miejskiej. 14 uniknęło kolizji, a 21 miało wypadek. Grupy te różniły się jedynie skurczowym ciśnieniem spoczynkowym przed badaniem. Stwierdzono, że podczas jazdy na symulatorze strategia wzrokowa zarejestrowana kamerą sceny nr 1 nie różniła się między grupami, w kamerze sceny nr 2. kierowcy w grupie zderzeniowej znacznie częściej fiksowali swój wzrok (p = 0,049) w regionie 3 (bliska część drogi przed przednią szybą). Tuż przed kolizją kierowcy, którzy uniknęli zderzenia, częściej patrzyli (p = 0,016) w regionie 6 w kamerze sceny nr 1 oraz w regionie 6 (p = 0,006) i regionie 10 (p = 0,001) w kamerze sceny nr 2. Wnioski: Strategia wzrokowa ma wpływ na bezpieczeństwo ruchu drogowego. Charakterystyka trasy miejskiej (większa liczba zakrętów, większy ruch na trasie) prowadzi do większego obciążenia kierowcy co może tłumaczyć większą liczbę kolizji, podczas zaplanowanej sytuacji stresowej, z samochodem AI. Praktyczne zastosowania: Analiza strategii wizualnych może być przydatnym narzędziem do szkolenia kierowców. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki o charakterze poznawczym będą publikowane w czasopismach naukowych oraz przedstawiane na konferencjach naukowych m. in. podczas kongresu ICOH 2018, zaakceptowana prezentacja w formie plakatu pt. Eye-tracking as a method for evaluation of the driver s visual strategy. Uzyskane wyniki będą miały wartość dla oceny ewentualnej możliwości zastosowania analizy strategii wzrokowej w ocenie wczesnych objawów zmęczenia kierowców. Zgodnie z naszą wiedzą dotychczas nie było takich badań. Powrót do życia społecznego kobiety po mastektomii. (PoMasto PL01-KA ) Kierownik projektu mgr A. Najder Cel badań: Celem projektu PoMasto jest zwiększenie świadomości i wrażliwości kadry medycznej jak również zwiększenie ich kompetencji z zakresu nowych rozwiązań psycho medycznych, umiejętności miękkich interpersonalnych, w celu poprawy jakości życia kobiet po mastektomii, w tym ich całkowitego powrotu do aktywnego, pełnowartościowego funkcjonowania w społeczeństwie. Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzenie wywiadów z kobietami po mastektomii, których efektem będzie broszura i mini poradnika dla pacjentek. Opis najważniejszych osiągnięć: Analiza treści wywiadów - identyfikacja kluczowych działań koniecznych w rehabilitacji pacjentek po mastektomii. 146

147 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Najder A. Funkcjonowanie kobiet w obliczu diagnozy nowotworu piersi analiza przeprowadzana w oparciu o wywiady z pacjentkami, Spotkanie edukacyjne Andysz A. 10-tygodniowy program jogi a jakość życia po mastektomii, Spotkanie edukacyjne Najder A. Presentation of hot topics, concerns of women in Poland, Transnational Meeting Prowadzenie badań zmierzających do oceny związku pomiędzy potencjalnymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia lub innymi czynnikami ryzyka a stanem zdrowia ludności. (6/7K/6/NPZ/2016/312/1716) Kierownik projektu dr hab. D. Merecz-Kot Cel badań: Celem projektu jest określenie ryzyka zdrowotnego w nowych zawodach wymagających stałej obecności w sieci (on-line) w porównaniu do pracy konwencjonalnej. Badania tego typu nie były do tej pory podejmowane w Polsce. Celem projektu jest zatem zbadanie relacji pomiędzy charakterem pracy wymagającym stałej obecności w sieci i wynikającymi z tego potencjalnymi konsekwencjami dla poczucia obciążenia, równowagi praca-dom, możliwości regeneracji po pracy, ryzyka uzależnienia od Internetu a stanem zdrowia psychicznego oraz jakością życia pracowników. Opis zrealizowanych prac: rekrutacja badanych przeprowadzenie badań właściwych analizy statystyczne interpretacja uzyskanych danych raport z realizacji projektu oraz upowszechnienie wyników badań Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzenie badania z grupą 390 osób (200 pracowników wykonujących tradycyjną pracę biurową oraz 190 pracowników on-line, których praca wymaga stałej obecności w sieci, monitorowania i reagowania na zdarzenia w sieci); analiza i interpretacja uzyskanych wyników; opracowanie publikacji. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje naukowe: Jacukowicz A, Merecz-Kot D. Work-related internet use as a threat to work-life balance comparison between the emerging online professions and traditional office work (w recenzji w European Journal of Work and Organizational Psychology) Merecz-Kot D, Stańczak A, Wężyk A. Effect of workload and recovery strategies on mental health in new emerging online professionals (oddany do recenzji w Computers in Human Behavior) Drabek M, Waszkowska M. Praca mobilna oparta na technologiach informacyjnokomunikacyjnych - nowe wyzwania i zagrożenia. Bezpieczeństwo Pracy - nauka i praktyka Materiały upowszechniające: Bezpłatny e-book dla pracowników, upowszechniany w social mediach Zdrowie pracowników online. Raport z badań 10. Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia Wpływ środowiskowego narażenia na substancje zaburzające homeostazę hormonalną na wybrane wskaźniki funkcji tarczycy. (IMP 9.7) Kierownik projektu prof. dr hab. J. Gromadzińska 147

148 Cel badań: Celem projektu jest zbadanie czy na prawidłowe funkcjonowanie tarczycy wpływ ma środowiskowe narażenie na substancje zaburzające funkcjonowanie hormonów, na podstawie narażenia na ftalany. Opis zrealizowanych prac: W 2017 roku nawiązano współpracę z klinikami UMed w Łodzi oraz opracowano kwestionariusze do badań ankietowych. Zebrano 83 próby biologiczne od pacjentów zaburzonym funkcjonowaniem tarczycy: 18 pacjentów z subkliniczną niedoczynnością tarczycy, 60 z wolem guzowatym obojętnym, 5 z nadczynnością tarczycy. W realizacji tego etapu projektu uczestniczyło 68 kobiet (82%) i 15 mężczyzn (18) w wieku lat. W osoczu analizowano stężenia wolnej tyroksyny i trijodotyroniny oraz hormonu tyreotropowego, a także selenu i enzymów selenozależnych włączonych w szlaki metaboliczne tarczycy: peroksydazy glutationowej i dejodazy jodotyroninowej. Wyniki: Średnie stężenia badanych hormonów tarczycy nie różniły się statystycznie istotnie pomiędzy badanymi grupami pacjentów. Wykazano znamienne statystycznie różnice w aktywnościach selenoenzymów osocza: najwyższe aktywności obserwowano w grupie z subkliniczną niedoczynnością tarczycy, niższe z nadczynnością, najniższe z pacjentów z wolem obojętnym. Przedstawione wyniki są wynikami cząstkowymi, nie upoważniają do wyciągania wniosków ze względu na małą grupę badaną, brak oznaczonych parametrów w grupie odniesienia, brak wyników stężeń metabolitów ftalanów w moczu. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Cele określone w projekcie są ważnym zagadnieniem w badaniu wpływu środowiskowego narażenia na trwałe zanieczyszczenia organiczne w ostatnich latach liczbę zachorowań na choroby tarczycy. Badania te są istotne także dlatego, że do prawidłowego metabolizmu tarczycy niezbędny jest udział 2 pierwiastków: jodu i selenu. Określenie roli substancji zaburzających funkcjonowanie hormonów, Se oraz jodu i równoczesna analiza biochemicznych markerów funkcji tarczycy, może być nie tylko ważnym elementem poznawczym w badaniu patogenezy chorób tarczycy, ale być może w przyszłości przełoży się bezpośrednio na zastosowanie odpowiedniego leczenia w tej grupie chorych. Wymiernym efektem projektu będzie opracowanie nowej techniki analitycznej (oznaczanie ftalanów). Uzyskane wyniki będą prezentowane w postaci publikacji w renomowanych czasopismach. Poszukiwanie przyczyn raka piersi u kobiet badanie korelacji pomiędzy środowiskowym narażeniem na kadm a gęstością mammograficzną. (PB/2015/17/B/NZ7/02928) Kierownik projektu dr hab. B. Pepłońska prof. IMP Cel badań: Celem projektu jest określenie zależności pomiędzy kadmem a gęstością mammograficzną, która jest silnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi - jego biomarkerem. Hipoteza badawcza zakłada, iż kadm, jako metaloestrogen wpływa na ryzyko zachorowania na raka piersi, a wskaźnikiem tego ryzyka jest gęstość mammograficzna. Badaniem objętych jest 300 kobiet zgłaszających się na przesiewowe badanie mammograficzne do pracowni mammograficznych Procedury badania obejmują: wywiad kwestionariuszowy, pomiary antropometryczne, pobranie próbki krwi i moczu oraz badanie mammograficzne. W pobranych próbkach moczu oznaczony zostanie kadm (metodą spektrometrii), a w próbkach krwi: estradiol, SHBG i prolaktyna (met. Elektrochemiluminescencji. Analiza gęstości mammograficznej jest wykonana w programie Volpara. 148

149 Opis zrealizowanych prac: W roku 2017 toczył się etap terenowy badania. Ogółem w roku tym zakwalifikowanych do udziału w badaniu zostało 255 kobiet. W grupie tej przeprowadzone zostały wywiady kwestionariuszowe, wykonano pomiary antropometryczne, badania mammograficzne oraz pobrano próby biologiczne zgodnie z protokołem badania. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Prezentacja ustna podczas International Symposium on Epidemiology in Occupational Health (EPICOH), 2017, sierpień, Edynburg, Wielka Brytania (Urinary cadmium concentration and mammographic volumetric density preliminary results. B.Pepłońska, B.Janasik, P.Kałużny, P.Nowak). Ponadnarodowe Działania Dostosowawcze na rzecz Zintegrowanego Zarządzania Jakością Powietrza w Pomieszczeniach Zamkniętych. (Central Europe CE69 InAirQ IMP 1.42) Kierownik projektu dr inż. A. Kozajda Cel badań: Projekt InAirQ (Ponadnarodowe Działania Dostosowawcze na rzecz Zintegrowanego Zarządzania Jakością Powietrza w Pomieszczeniach Zamkniętych) ma na celu zdefiniowanie wpływu jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych na stan zdrowia szczególnie podatnej populacji, jaką są dzieci oraz podjęcie działań w celu poprawy zdrowotności środowiska szkolnego w krajach Europy Środkowej. Głównym celem projektu jest zainicjowanie opracowania polityki, działań praktycznych oraz budowanie potencjału na rzecz zmniejszenia negatywnych skutków zdrowotnych jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych w krajach Europy Środkowej. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez podjęcie działań ponadnarodowych; polityki i praktycznych działań, które doprowadzą do zmniejszenia zagrożeń dla zdrowia człowieka wynikających z narażenia na zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach zamkniętych. Opis zrealizowanych prac: W ramach realizacji projektu w 2017 r. we wszystkich krajach partnerskich wykonano analizę podstawową (Analiza Podatności i Analiza SWOT) w celu oceny i zbadania rzeczywistych zagrożeń związanych z zanieczyszczeniem powietrza w pomieszczeniach szkolnych (wg wspólnej metodologii). W wybranych szkołach zostały przeprowadzone pomiary stężenia czynników szkodliwych. Przygotowano narzędzie w postaci bazy danych (Wirtualne Repozytorium Zdrowia) do zbierania i śledzenia zagrożeń dla zdrowia dzieci powodowanych przez zanieczyszczenia powietrza. Analiza podstawowa i monitoring jakości powietrza wraz z rezultatami repozytorium był konsultowany na warsztatach z udziałem partnerów i interesariuszy. Zaangażowanie lokalnych oraz krajowych interesariuszy osiągnięto poprzez utworzenie i funkcjonowanie Forum Jakości Środowiska w każdym z krajów partnerskich. Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano Analizę Podatności i Analizę SWOT dla środowiska szkół podstawowych w Polsce. Rozpoczęto pomiary czynników szkodliwych w wybranych szkołach podstawowych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Healthy Buildings Europe 2017 (Kozajda A., Páldy A., Pándics T., Rydzyński K.,, Hoffer A., Rudnai P., Szentmihályi R., Suchan M., Otorepec P, Bevc M., Kotlík B., Kazmarová H., Dongiovanni A., De Martino E., Ferencsik I., Szigeti T. Actions to improve Indoor Air Quality in school buildings The InAirQ project ; Szigeti T., Pándics T., Páldy A., Rudnai P., Hoffer A., Dura G., Szentmihályi R., Kozajda A., Rydzyński K., Suchan M., Otorepec P, Kukec A., Bevc M., Kotlík B., Kazmarová H., Dongiovanni A., Di Maggio A., De Martino E., Ferencsik I. Integrated problem solving approaches to ensure children s health at schools - The InAirQ project. ) XIV Ogólnopolska Konferencja Problemy jakości powietrza wewnętrznego w Polsce (Kozajda A. 149

150 Projekt InAirQ Planowanie Działań dla Zintegrowanego Zarządzania Jakością Powietrza - identyfikacja czynników modyfikujących środowisko szkolne w krajach Europy Środkowej. ). Wpływ środowiska na zdrowie na podstawie badań populacyjnych. (HEALS FP7/603946/2013 IMP 10.29) Kierownik projektu dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badań: Celem projektu jest ocena wpływu czynników środowiskowych, z uwzględnieniem indywidualnie uwarunkowanej wrażliwości, na zdrowie, na podstawie badań populacyjnych. Opis zrealizowanych prac: Realizacja badania EXHES. Ocena wpływu ekspozycji na czynniki środowiskowe na rozwój neuriobehawioralny dzieci. Udział w przygotowaniu publikacji: Biomarkers of Exposure in Environment-wide Association Studies opportunities to decode the Exposome using Human Biomonitoring data (praca wysłana do Environmental Research). Opis najważniejszych osiągnięć: Analiza biomarkerów narażenia na czynniki środowiskowe. Wykonane analizy dla danych z kohorty REPRO_PL wskazują, że wraz ze wzrostem poziomu stresu stężenia cynku oraz ekspozycji na składniki dymu tytoniowego następuje obniżenie parametrów rozwoju psychoruchowego dzieci w pierwszych latach życia. Z drugiej strony odnotowano korzystny wpływ selenu na rozwój neurobehawioralny dzieci Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Polańska K, Król A, Merecz-Kot D, Jurewicz J, Makowiec-Dąbrowska T, Chiarotti F, Calamandrei G, Hanke W. Maternal stress during pregnancy and neurodevelopmental outcomes of children during the first 2 years of life. Journal of Paediatrics and Child Health 2017; 53(3): Polańska K, Król A, Merecz-Kot D, Ligocka D, Mikołajewska K, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G, Hanke W. Environmental tobacco smoke exposure during pregnancy and child neurodevelopment. International Journal of Environmental Research and Public Health 2017; 14(7): art. e Polańska K, Hanke W, Król A, Gromadzińska J, Kuraś R, Janasik B, Wąsowicz W, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G. Micronutrients during pregnancy and child psychomotor development: Opposite effects of zinc and selenium. Environmental Research 2017; 158: Konferencje: 7th European Conference Tabacco Or Health (ECTOH); European Birth Cohorts Network Meeting; 10th Anniversary World Congress Developmental Origins of Health and Diseases (DOHaD). Wzmocnienie instytucjonalnego systemu zdrowia środowiskowego Gruzji [GE / 22]. (TP/GE/22/2017 TWINNING) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Hanke Cel badań: Wzmocnienie instytucjonalnego systemu zdrowia środowiskowego w Gruzji. Opis zrealizowanych prac: Opracowano propozycję krajowego planu działania w zakresie zdrowia środowiskowego. Opis najważniejszych osiągnięć: Plan przekazano władzom Narodowego Centrum Kontroli Chorób. 150

151 11. Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej Analiza czynników przyczynowych chorób zawodowych w Polsce. (IMP 10.4) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Hanke Cel badań: Celem analizy jest coroczna ocena poziomu zapadalności na choroby zawodowe w kraju wraz z identyfikacją czynników przyczynowych i wskazywaniem działów, sektorów gospodarki oraz obszarów administracyjnych o podwyższonym stopniu zagrożenia chorobami zawodowymi w celu rekomendowania niezbędnych działań prewencyjnych. Opis zrealizowanych prac: Analizę przeprowadzono na podstawie Kart stwierdzenia choroby zawodowej przesłanych obligatoryjnie przez stacje sanitarno-epidemiologiczne do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. W 2016 r. stwierdzono w Polsce 2119 przypadków chorób zawodowych (o 25 przypadków tj. 1,2% więcej w porównaniu z rokiem 2015). Największy wzrost w liczbach bezwzględnych odnotowano w pylicach płuc (o 181 przypadków tj. o 42,9%). Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe w Polsce w 2016 r. kształtowały głównie: pylice płuc, choroby zakaźne lub pasożytnicze, przewlekłe choroby narządu głosu, choroby obwodowego układu nerwowego, ubytek słuchu. Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego stwierdzono u 182 osób, w tym w 174 przypadkach był to zespół cieśni w obrębie nadgarstka. Przewlekłe choroby układu ruchu odnotowano u 116 osób, głównie u robotników przemysłowych i lekarzy dentystów. Większość (93,1%) stwierdzonych w Polsce w 2016 r. chorób zawodowych, powstała po minimum 10 letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy i w 89,0% przypadków dotyczyła osób w wieku 45 lat lub starszym. Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce w 2016 r. wyrażała się współczynnikiem 14,3 przypadków na 100 tys. pracujących. Głównymi czynnikami przyczynowymi chorób zawodowych były: pył przemysłowy zawierający wolną krzemionkę, krętek Borrelia przenoszony przez kleszcze, sposób wykonywania pracy w tym nadmierny wysiłek głosowy oraz hałas. Najwyższe wartości współczynnika na 100 tys. pracujących odnotowano w górnictwie (329,7), rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (21,9), przetwórstwie przemysłowym (20,0) i edukacji (17,9) oraz opiece zdrowotnej i pomocy społecznej (17,7). W dalszym ciągu obserwowane jest w województwach znaczne zróżnicowanie zapadalności nauczycieli na choroby narządu głosu (od 0,0 w woj. podlaskim 3,9/ w woj. wielkopolskim). Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie ma charakter zarówno poznawczy jak i praktyczny. Wskazane sekcje i działy gospodarki narodowej o wysokim ryzyku zagrożenia chorobami zawodowymi powinny być przedmiotem wnikliwego nadzoru nad warunkami pracy. Wysokie ryzyko zachorowalności na określone patologie jest przesłanką do opracowania i wdrażania medycznych programów profilaktycznych dla pracowników tych grup zawodowych. Wyniki analizy w 2017 roku potwierdziły odnotowywane od kilkunastu lat zmniejszanie się klasycznych chorób zawodowych, co wskazuje na konieczność weryfikacji wykazu chorób uznanych za zawodowe pod kątem czynników szkodliwych i uciążliwych występujących we współczesnym środowisku pracy. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki zostaną opublikowane w czasopismach o zasięgu miedzynarodowym. 151

152 Wpływ środowiska praktycznej nauki zawodu na stan zdrowia jamy ustnej, uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym kierunków gastronomicznych i elektrycznoinformatycznych. (IMP 10.25) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Hanke Cel badań: Cel główny: Ocena wpływu środowiska przyszłej pracy na ogólny stan zdrowia i stan zdrowia jamy ustnej uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym kierunków gastronomicznym i elektryczno-informatycznym. Cele szczegółowe: Określenie stanu zdrowia jamy ustnej uczniów w klasie I, zaraz po przejściu z gimnazjum do nowej szkoły, oraz w III technikum- po trzech latach praktycznej nauki zawodu. Stan zdrowia jamy ustnej określony na podstawie wskaźników: frekwencji próchnicy PUW, wskaźnika leczenia próchnicy, wskaźnika potrzeb leczniczych CPITN, wskaźnika płytki bakteryjnej Plaque Index i wskaźnika stanu zdrowia dziąseł. Omówienie istniejących w populacji, uczniów szkół ponadgimnazjalnych dysfunkcji narzadu żucia, wraz ze współistniejącymi wadami zgryzu i para funkcjami. Zbadanie zależności między typem temperamentu a występowaniem zaburzeń czynnościowych narządu żucia. Omówienie ogólnego stanu zdrowia uczniów w klasie I, w porównaniu ze stanem zdrowia po trzech latach praktycznej nauki zawodu. Zbadanie zależności między typem temperamentu a skłonnością do występowania otyłości. Określenie zachowań prozdrowotnych, higienizacyjnych i żywieniowych wśród uczniów technikum gastronomicznego i elektryczno-informatycznego deklarowanych w klasie I, w porównaniu z deklarowanymi w klasie III ) po trzech latach praktycznej nauki zawodu). Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono Etap I prac: badanie ankietowe nt ogólnego stanu zdrowia, nawyków higienizacyjnych jamy ustnej, dietetycznych, aktywności fizycznej, używek, stresu oraz badanie fizykalne stan zdrowia jamy ustnej oraz podstawowe parametry antopologiczne. Grupa badawcza-uczniowie klas I Technikum Gastronomicznego w Łodzi oraz technikum Elektryczno- Informatycznego w Pabianicach. Etap II w trakcie realizacji: Badanie ankietowe temperamentu uczniów włączonych do badania w etapie I. Etap III w trakcie realizacji: Badanie kontrolne po trzech latach praktycznej nauki zawodu, wykonane wg konspektu badań z I etapu badań. Opis najważniejszych osiągnięć: W badaniu wzięło udział 166 uczniów klas pierwszych technikum rocznika 2015/ badanych uczęszczało do technikum Gastronomicznego w Łodzi (grupa badana), w tym 53,8% stanowiły dziewczęta, a 46,2% chłopcy. 62 badanych uczęszczało do technikum Elektryczno-Informatycznego w Pabianicach (grupa kontrolna) gdzie 86% stanowili chłopcy, a 14% dziewczęta. W trakcie badania stwierdzono w obu szkołach podobną liczbę dzieci z aktywną próchnicą. W grupie badanej, osoby z niewyleczoną próchnicą stanowiły 51,9%. Ilość chorych zębów wahała się od 1 do 13. Średnia stanowiła 3,5 chorego zęba na ucznia. W grupie porównawczej uczniowie z niewyleczoną próchnicą stanowili 47,6%. Liczba chorych zębów występowała w przedziale 1-11, średnia przypadała około 4 chorych zębów na ucznia. Osób całkowicie wolnych od próchnicy, w grupie badanej stwierdzono 6,7%, w grupie porównawczej 27,7%. Różnica w stanie zdrowia jamy ustnej znalazła także odwzorowanie w deklarowanych nawykach żywieniowych, higieny i profilaktyki zdrowia jamy ustnej. Młodzież z grupy badanej, w porównaniu z grupą porównawczą, mniej regularnie się odżywiają, drugie śniadanie w szkole stanowią głównie wysoko węglowodanowe przekąski bogate w cukry proste. Aż 38,23% osób z grupy badanej ma nadwagę lub otyłość. W grupie porównawczej nadwagę lub otyłość ma jedynie 15% 152

153 osób. Młodzież z grupy badanej więcej i regularniej pali papierosy oraz spożywa alkohol. Deklaruje, że leczy się stomatologicznie, lecz u większości badanych, ostatnia wizyta stomatologiczna była około 1,5-2 lata temu i była jedynie wizytą kontrolną. Obie grupy deklarują szczotkowanie zębów głównie 1-2 x dziennie. W grupie badanej, natomiast, tylko w pojedynczych przypadkach, szczotkowanie jest uzupełnione zastosowaniem nitki i płukanki do jamy ustnej. Młodzież w grupie badanej jest mniej zmotywowana do profilaktyki i dbałości o własne zdrowie, niż osoby z grupy kontrolnej. Szczegółowe dane są w trakcie analizy. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Planowane publikacje, wystąpienia na konferencjach, przygotowanie rozprawy doktorskiej pt. "Stan zdrowia jamy ustnej uczniów szkół średnich o profilu zawodowym, gastronomicznym i elektroinformatycznym w zależności od ich preferencji zawodowych". Ryzyko występowania międzybłoniaka i umieralność wśród pracowników zakładów przetwórstwa azbestu. (IMP 10.26) Kierownik projektu dr hab. B. Świątkowska Cel badań: Ocena ryzyka i czynników determinujących występowania międzybłoniaka wśród pracowników narażonych na azbest w zakładach przetwórstwa azbestu. Opis zrealizowanych prac: Ocena ryzyka występowania międzybłoniaka została przeprowadzona na podstawie kliniczno-kontrolnego badania przypadków wewnątrz kohorty, którą stanowili byli pracownicy zakładów przetwórstwa azbestu co najmniej raz przebadani w ramach programu Amiantus w latach Badanie objęło 131 osób chorych na międzybłoniaka opłucnej. Do każdego przypadku zostało dobranych 5 kontroli z kohorty według kryterium płci i wieku. Analizę materiału została oparta na obliczeniu ilorazu szans (OR) z zastosowaniem modelowania metodą regresji logistycznej. Analiza wykazała, że ryzyko międzybłoniaka rośnie nawet wiele lat po zakończenia ekspozycji. Ryzyko względne wystąpienia międzybłoniaka było prawie trzykrotnie wyższe w grupie osób, które po raz ostatni były eksponowane 40 lat temu, w porównaniu do osób, które miały ostatnią ekspozycję 5 lat temu (OR=2,68; 95% CI: 1,16-6,21). Narażenie na krokidolit wiązało się z bardzo wysokim ryzykiem zachorowania na ten nowotwór, ponad 5-krotnie wyższym dla osób pracujących w ekspozycji mieszanej w porównaniu z osobami, które były narażone tylko na chryzotyl. Opis najważniejszych osiągnięć: Określenie związku pomiędzy różnymi zmiennymi zależnymi od czasu, zwłaszcza od momentu zakończenia ekspozycji a ryzykiem wystąpienia międzybłoniaka opłucnej wśród pracowników, którzy byli w przeszłości narażeni na działanie pyłu azbestu. Badanie zależności pomiędzy pracą w nocy a gęstością mineralną kości kobiet. (IMP 10.27) Kierownik projektu dr A. Bukowska-Damska Cel badań: Celem projektu jest ocena zależności pomiędzy pracą w nocy a gęstością mineralną kości kobiet. Hipoteza badawcza zakłada, że praca na zmiany nocne, której towarzyszy brak snu oraz ekspozycja na sztuczne światło w nocy może hamować wydzielanie melatoniny oraz pośrednio przyczyniać się do zmniejszenia gęstości kości i rozwoju osteoporozy. W trakcie badania planuje się rekrutację 200 kobiet powyżej 40 roku życia zatrudnionych w zakładach przemysłowych (100 kobiet pracujących na zmiany nocne oraz 100 pracujących tylko w ciągu dnia) bez uprzednio zdiagnozowanej osteoporozy, choroby nowotworowej lub reumatoidalnego zapalenia stawów. 153

154 Na drugi rok realizacji projektu zaplanowane zostało opracowanie pracy poglądowej nt. wpływu melatoniny i pracy w nocy na tkankę kostną, oraz przeprowadzenie badania obejmującego 130 kobiet. Procedury projektu obejmowały: badanie kwestionariuszowe, pomiary antropometryczne, badanie analizatorem składu ciała, pobranie porannej próbki krwi (oznaczenie stężenia wapnia, estradiolu, parathormonu) i moczu oraz badanie densytometryczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz szyjki kości udowej. Opis zrealizowanych prac: W wyniku współpracy z dr hab. Elżbietą Skowrońską-Jóźwiak - endokrynologiem z Instytutu Centrum Zdrowia Matki Polki w Łodzi opracowana została wstępna wersja pracy poglądowej pt. Night shift work and osteoporosis observations and hypothesis. W manuskrypcie zostały opisane: czynniki ryzyka i etiologia osteoporozy, wyniki dotychczas przeprowadzonych badań epidemiologicznych dotyczących zależności pomiędzy pracą w systemie rotacyjnych zmian nocnych a osteoporozą u pracowników oraz potencjalne mechanizmy biologiczne wyjaśniające omawiane zależności, w tym szczególne znaczenie melatoniny. Prace nad ostatecznym dopracowaniem manuskryptu będą realizowane w pierwszej połowie 2018 r. W oparciu o współpracę z lekarzem medycyny pracy oraz specjalistami ds. BHP na terenie zakładów przemysłowych w Konstantynowie Łódzkim i Zgierzu pomyślnie został przeprowadzony etap terenowy badania. W 2017 r. zgodę na udział w badaniu wyraziło 130 kobiet (100%). Wszystkie respondentki samodzielnie wypełniły kwestionariusz. Kwestionariusz odbierany był od respondentek przez koordynatora badania na terenie zakładu pracy przed przystąpieniem do procedur medycznych. U wszystkich kobiet wykonano podstawowe pomiary antropometryczne (wysokości, ciężaru ciała i obwodów bioder i talii) oraz badanie analizatorem składu ciała (pomiar zawartości w ciele wody, tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej). Krew pobrano od 128 kobiet. Na bieżąco wykonywano analizę stężenia wapnia, estradiolu i parathormonu w surowicy. Poranna próbka moczu została pobrana od 123 kobiet. Pozostały materiał biologiczny został przetworzony i zabezpieczony. Badanie densytometryczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz szyjki kości udowej zostało wykonane przy użyciu atestowanego densytometru według obowiązujących standardowych procedur na terenie zakładów pracy (mobilny densytobus) u 130 kobiet. Utworzona została baza danych respondentek uczestniczących w projekcie. W ciągu 2 lat trwania projektu uczestniczyło łącznie 150 kobiet. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowana została wstępna wersja pracy poglądowej pt. Night shift work and osteoporosis observations and hypothesis. Prace nad ostatecznym dopracowaniem manuskryptu będą realizowane w pierwszej połowie 2018 r. Nawiązana została współpraca z 3 zakładami przemysłowymi w Konstantynowie Łódzkim i Zgierzu, która może być kontynuowana. Pomyślnie zrealizowany został etap terenowy badania obejmującego 130 kobiet. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Narzędzia i metody opracowane i przetestowane w trakcie realizacji projektu będą wykorzystane w dalszym etapie badań nad osteoporozą. Zebrany w przyszłości materiał umożliwi testowanie hipotez dotyczących związku pomiędzy pracą na zmiany nocne a gęstością mineralna kości kobiet oraz ryzykiem wystąpienia złamań niskoenergetycznych. Fenole środowiskowe i ich wpływ na jakość nasienia i stężenie hormonów płciowych. (IMP 10.30) Kierownik projektu dr hab. J. Jurewicz prof. IMP Cel badań: Celem proponowanego badania jest ocena wpływu ekspozycji na wybrane fenole środowiskowe (oksybenzon, triclosan) na jakość nasienia i stężenie hormonów płciowych. 154

155 Cele szczegółowe dotyczą: oceny jakości nasienia; oceny czynników związanych ze stylem życia (palenie, picie alkoholu, aktywność fizyczna, dieta, stres, inne narażenia), które zostaną uwzględnione w analizie jako potencjalne czynniki zakłócające; oceny narażenia na wybrane fenole środowiskowe (oksybenzon, triclosan). Opis zrealizowanych prac: Badaniem zostało objętych 344 mężczyzn, którzy zgłosili się do poradni leczenia niepłodności w celach diagnostycznych z prawidłową liczbą plemników w nasieniu (liczba plemników mln/ml). Każdy z badanych został poproszony o wypełnienie kwestionariusza. Wywiad obejmował dane odnośnie cech społeczno-demograficznych, oraz zawierał szczegółowe pytania na temat przebytych chorób mogących mieć wpływ na jakość nasienia (wnętrostwo, operacje jąder, urazy jader, nagminne zapalenie przyusznic >15 roku życia). Od badanych osób uzyskano materiał biologiczny: nasienie, krew, mocz i ślinę. W moczu oznaczono wybrane fenole środowiskowe (oksybenzon, triklosan) techniką chromatografii gazowej z tandemową spektrometrią mas (GC- MS/MS). Próbki moczu o objętości 3 ml wzbogacano dodatkiem roztworów wzorców wewnętrznych a następnie poddawano hydrolizie kwaśnej w celu uwolnienia metabolitów z połączeń w jakich występują w moczu. Anality izolowano za pomocą ekstrakcji ciecz-ciecz, uzyskany ekstrakt zatężano w strumieniu azotu i oczyszczano przepuszczając go przez warstwę żelu krzemionkowego pokrytego K2CO3. Eluat odparowywano do sucha i poddawano procesowi derywatyzacji z wykorzystaniem BSTFA (N,O-bis-trimetylosililo-trifluoroacetamid). Dwa mikrolitry próbki poddawano analizie chromatograficznej. Przeprowadzono walidację metody analitycznej, a w pierwszej połowie 2017 roku uczestniczono w badaniach międzylaboraotryjnych dla wybranych analitów. Stężenie (średnia geometryczna ±SD) wybranych fenoli środowiskowych w moczu badanych osób wynosiło: 1. triclosanu: 4.75±9.92 µg/l i 4.27±7.81 µg/g kreatyniny (wykryty w 84,13 % prób badanych) 2. oksybenzonu: 6,48±5,90 µg/l i 5,25 ± 4.13 µg/g kreatyniny (wykryty w 98,10 % prób badanych) Czynnikami zakłócającymi związanymi z badanym efektem zdrowotnym (jakością nasienia i stężeniem hormonów płciowych) i ekspozycją na fenole środowiskowe były: czas abstynencji przed badaniem nasienia, przebyte choroby mogące mieć wpływ na jakość nasienia, wiek, palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Czynniki te zostaną uwzględnione w analizie wpływu ekspozycji na fenole środowiskowe na jakość nasienia. Podstawę badania stanowiły dane o jakości nasienia badanych mężczyzn uzyskane w ramach zadania badawczego Wpływ stopnia zanieczyszczenia środowiska i czynników socjo-ekonomicznych na płodność mężczyzn realizowanego w grancie zamawianym Epidemiologia zagrożeń prokreacyjnych w Polsce-wieloośrodkowe, prospektywne badania kohortowe. Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że osoby uczestniczące w badaniu były środowiskowo eksponowane na badane fenole środowiskowe. Stężenie (średnia geometryczna ±SD) wybranych fenoli środowiskowych w moczu badanych osób wynosiło: triclosanu: 4.75±9.92 µg/l i 4.27±7.81 µg/g kreatyniny (wykryty w 84,13 % prób badanych); oksybenzonu: 6,48±5,90 µg/l i 5,25 ± 4.13 µg/g kreatyniny (wykryty w 98,10 % prób badanych) i było podobne do poziomu tych związków w innych badaniach wśród mężczyzn uczęszczających do kliniki leczenia niepłodności w celach diagnostycznych jak i w populacjach generalnych. Jest to pierwsze badanie w Polsce pozwalające zapoznać się z wielkością ekspozycji na oksybenzon i triklosan. 155

156 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane w ramach realizacji tematu zostały wykorzystane do przygotowania publikacji naukowej Jurewicz J, Radwan M, Wielgomas B, Kałużny P, Klimowska A, Radwan P, Hanke W. Environmental levels of triclosan and male fertility. Environmental Science and Pollution Research 2018; 25(6): Wyniki będą stanowiły ponadto cenne narzędzie dla lekarzy pierwszego kontaktu, lekarzy specjalistów zajmujących się problemami niepłodności, instytucji samorządowych i rządowych zajmujących się planowaniem ochrony zdrowia. Dieta w czasie ciąży a rozwój neurobehawioralny dzieci w pierwszych latach po urodzeniu. (IMP 10.31) Kierownik projektu dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badań: Celem badania jest ocena wpływu diety matki w czasie ciąży na rozwój psychoruchowy dzieci w pierwszych latach po urodzeniu. Cele szczegółowe dotyczą analizy diety matki w czasie ciąży na podstawie kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności oraz 24-godzinnego wywiadu żywieniowego, analizy danych uzyskanych na podstawie wywiadów żywieniowych z wynikami analiz biochemicznych, oceny zależności miedzy dietą matki w czasie ciąży a rozwojem psychoruchowym dzieci w pierwszych latach po urodzeniu. Opis zrealizowanych prac: Podstawę analiz stanowiły dane kwestionariuszowe zebrane w ramach wcześniej realizowanych projektów badawczych dla Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (kohorta REPRO_PL). Dieta kobiet ciężarnych oszacowana została na podstawie 2 kwestionariuszy: kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności (FFQ, Food Frequency Questionnaire) oraz 24- godzinnyego wywiadu żywieniowego. Kwestionariusze wypełniane były przez kobiety włączone do badania w drugim trymestrze ciąży (20-24 tydzień ciąży). Wypełniana była częstotliwość spożycia (nie spożywam, 1-3, 4-6 razy w tygodniu, codziennie, 1-3 razy w miesiącu, rzadziej niż raz w miesiącu) i ilość dla 56 produktów pogrupowanych w następujące kategorie: 1) produkty zbożowe, 2) mleko i przetwory mleczne, 3) mięso, drób, jaja, 4) ryby i owoce morza, 5) owoce, warzywa, grzyby, 6) pestki, orzechy, słodycze, 7) napoje. Na podstawie danych z FFQ, częstotliwość spożywania posiłków dla każdego rodzaju żywności została przekształcona na dzienne spożycie. Badane osoby zostały podzielone na podstawie składników spożywanej diety na dwie grupy: dieta Prudent i Western. Dieta Prudent charakteryzuje się dużym spożyciem warzyw i owoców, produktów pełnoziarnistych, drobiu oraz ryb. Z kolei typ diety Western charakteryzuje się wysokim spożyciem czerwonego mięsa, słodkich deserów, rafinowanych zbóż, żywności o wysokiej zawartości tłuszczu. Osoby, u których nie przeważał żaden typ diety zaklasyfikowane zostały jako typ diety Mixed. Dodatkowo w Zakładzie Higieny Żywienia i Dietetyki UM w Łodzi na podstawie FFQ ocenione zostały wartość odżywcza i skład spożywanej diety. 24-godzinny wywiad żywieniowy pozwala ocenić kaloryczność i jakość posiłków. Dane uzyskane od kobiet ciężarnych analizowane były z wykorzystaniem programu Dieta 5 Instytutu Żywności i Żywienia. Zdrowszy model zachowań żywieniowych (przewaga diety Prudent ) zaobserwowano w grupie kobiet powyżej 30 roku życia, zamężnych, posiadających wykształcenie wyższe oraz wyższy status społeczno-ekonomiczny (p 0,05). W grupie kobiet, których wskaźnik BMI przed ciążą wskazywał na nadwagę lub otyłość ( 25kg/m2) przeważający udział diety Western odnotowano wśród 23% natomiast diety Prudent wśród 37% badanych (p<0,001). Wśród kobiet palących papierosy przeważała dieta typu Prudent (p=0.015). 156

157 Analizy porównawcze dla wyników uzyskanych na podstawie 2 kwestionariuszy i wykazały wyższe spożycie kalorii, węglowodanów i sacharozy oraz wyższe spożycie retinolu, PUFA, witaminy D i C na podstawie kwestionariusza FFQ w porównaniu do 24 godzinnego wywiadu żywieniowego (p<0,001). Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie 2 kwestionariuszy: 1) kwestionariusza częstotliwości spożycia żywności (FFQ, Food Frequency Questionnaire) oraz 24-godzinnyego wywiadu żywieniowego oceniona została dieta kobiet ciężarnych. Zdrowszy model zachowani żywieniowych (przewaga diety Prudent ) zaobserwowano w grupie kobiet powyżej 30 roku życia, zamężnych, posiadających wykształcenie wyższe oraz wyższy status społeczno-ekonomiczny (p 0,05). W grupie kobiet, których wskaźnik BMI przed ciążą wskazywał na nadwagę lub otyłość ( 25kg/m2) przeważający udział diety Western odnotowano wśród 23% natomiast diety Prudent wśród 37% badanych (p<0,001). Wśród kobiet palących papierosy przeważała dieta typu Prudent (p=0.015). Analizy porównawcze dla wyników uzyskanych na podstawie 2 kwestionariuszy wykazały niższe spożycie kalorii, węglowodanów i sacharozy oraz wyższe spożycie retinolu, PUFA, witaminy D i C na podstawie kwestionariusza FFQ w porównaniu do 24 godzinnego wywiadu żywieniowego (p<0,001). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane w pierwszym roku realizacji tematu zostaną wykorzystane do wykonania analiz dotyczących wpływu diety matki w czasie ciąży na rozwój neurobehawioralny dzieci w pierwszych latach życia. Obecnie trwają prace nad przygotowaniem 2 publikacji naukowych: publikacji oryginalnej: Correlates of maternal diet during pregnancy oraz pracy pogladowej Impact of pre-pregnancy weight, weight gain and physical activity during pregnancy on child neurodevelopment- review of current evidence. Praca w systemie zmianowym a dieta pielęgniarek i położnych. (IMP 10.32) Kierownik projektu dr hab. B. Pepłońska prof. IMP Cel badań: Celem proponowanego projektu jest ocena zależności pomiędzy pracą w nocy a dietą pielęgniarek i położnych. Hipoteza badawcza zakłada, że praca w nocy powoduje nieprawidłowości w sposobie odżywiania, co może przyczyniać się do powstawania lub rozwoju otyłości i innych przewlekłych patologii. Opis zrealizowanych prac: Pierwszy rok realizacji tematu został poświęcony na opracowanie danych z baz literaturowych, między innymi Pubmed i Google Schoolar publikacji prac oryginalnych dotyczących zależności pomiędzy pracą wykonywaną w systemie zmianowym a sposobem odżywiania pielęgniarek i (lub) położnych. Ogółem zidentyfikowaliśmy 22 badania epidemiologiczne, które były poświęcone ocenie sposobu odżywiania w relacji do systemu pracy lub długości stażu pracy w systemie zmianowym pielęgniarek lub zawierały porównania wybranych aspektów diety pielęgniarek według systemu pracy. Wyniki tych badań zostały przeanalizowane i opracowane w postaci pracy poglądowej pod tytułem Zależność pomiędzy pracą zmianową w tym pracą w porze nocnej a sposobem odżywiania pielęgniarek i położnych. Praca po konsultacji przez eksperta z Zakładu Higieny Żywienia i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi (jej współautora) zostanie przetłumaczona na język angielski i przesłana do redakcji czasopisma. Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano przegląd literatury i opracowano pracę poglądową pt. Zależność pomiędzy pracy zmianowej w tym pracy w porze nocnej a sposobem odżywiania pielęgniarek i położnych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Analiza istniejącej wiedzy z badań epidemiologicznych pozwoliła na identyfikację niekorzystnych zjawisk dotyczących sposobu odżywiania wynikających z wykonywania pracy w systemie zmianowym w szczególności w porze nocnej. Na tej podstawie oraz 157

158 w oparciu o wyniki badań własnych zaplanowanych w przebiegu realizowanego projektu sformułowane zostaną zalecenia dla pielęgniarek i położnych dotyczące zdrowej diety w profilaktyce otyłości, zaburzeń i chorób przewlekłych. Wieloletnia obserwacja epidemiologiczna skutków zdrowotnych środowiskowego narażenia na pył azbestu (badanie follow-up). (IMP 10.33) Kierownik projektu dr hab. B. Świątkowska Cel badań: Celem podjętych badań jest ocena występowania międzybłoniaków opłucnej w populacji ekstremalnie środowiskowo eksponowanej na pył azbestu w wyniku wieloletniego wykorzystywania odpadów produkcyjnych zawierających azbest, w tym znacznych ilości krokidolitu. Opis zrealizowanych prac: Monitorowanie zapadalności na międzybłoniaka opłucnej wśród mieszkańców gminy rozpoczęto w roku W celu określenia częstości występowania międzybłoniaka wśród mieszkańców gminy zostały uzupełnione dane za lata na podstawie informacji uzyskanych z rejestru PESEL. Dodatkowo uzupełnione zostawały dane o zawodowych chorobach azbestozależnych wśród pracowników zakładów wyrobów azbestowo-cementowych w Szczucinie. Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie uzyskanych danych będzie możliwa analiza sytuacji zdrowotnej w zakresie chorób azbestozależnych wśród mieszkańców gminy zanieczyszczonej środowiskowo azbestem. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki zostaną opublikowane w czasopismach o zasięgu międzynarodowym. Czynniki ryzyka i uwarunkowania związanych z pracą chorób alergicznych u uczniów szkoły gastronomicznej. (IMP 12.20) Kierownik projektu dr hab. M. Wiszniewska prof. IMP Cel badań: Celem badania jest prospektywna obserwacja uczniów szkół gastronomicznych pod kątem zmiany częstości uczulenia na wybrane alergeny środowiskowe i zawodowe oraz określenie czynników ryzyka i uwarunkowań związanych z pracą chorób alergicznych w tej grupie, jak również wdrożenie działań edukacyjnych w zakresie profilaktyki alergii zawodowej. Opis zrealizowanych prac: W 2017 r. przeprowadzano badanie kwestionariuszowe w grupie 374 uczniów Zespołu Szkół Gastronomicznych w drugim roku nauki zawodu, wykonano oznaczenia poziomu alergenowo swoistych IgE dla alergenów zawodowych oraz opracowano pracę poglądową. Do objawów alergicznych zgłaszanych przez badanych należą: świąd błony śluzowej nosa i kichanie (12,8%), objawy ze strony spojówek (7%), zmiany skórne (6,7%), duszność (5,6%), kaszel (2,7%). Najczęściej dolegliwości alergiczne powoduje kontakt z kurzem (16%) i zwierzętami domowymi (3%). 10 uczniów zgłosiło pojawienie się objawów nieżytu nosa, zmian skórnych (6 uczniów) i objawy spojówkowe (4 uczniów) w drugim roku nauki. Natomiast pojedyncze osoby zgłaszały nasilenie dolegliwości w trakcie praktycznej nauki zawodu. Oznaczenia poziomu alergenowo swoistych IgE dla alergenów zawodowych wykonano u 363 uczniów. Wynik pozytywny dla fx20 (mąka pszenna, żytnia, ryżowa, jęczmienna) stwierdzono u 15 uczniów (4,1%) najczęściej w pierwszej klasie (3% badanych). Tylko u 4 uczniów, u których stwierdzono obecność asige dla mąk równocześnie wykazano dodatnie wyniki punktowych testów skórnych z mąkami. 158

159 Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki wykonanych badań wskazują, że objawy alergiczne związane z pracą oraz nadwrażliwość na alergeny zawodowe są rzadko stwierdzane w pierwszym i drugim roku nauki zawodu wśród uczniów szkół gastronomicznych. Dalsza obserwacja grupy badanej pozwoli na ocenę dynamiki rozwoju objawów związanych z pracą i swoistego uczulenia w kolejnym roku nauki. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki przeprowadzonych badań pozwolą na poszerzenie wiedzy o etiopatogenezie schorzeń alergicznych związanych z pracą u osób zatrudnionych w gastronomii, ocenę rozpowszechnienia alergii na alergeny zawodowe wśród uczniów kształcących się kierunkach gastronomicznych, analizę obrazu klinicznego alergii wśród uczniów, określenie czynników ryzyka wystąpienia alergii zawodowej w grupie badanej, ocenę dynamiki rozwoju objawów związanych z pracą i swoistego uczulenia w kolejnych latach nauki oraz na opracowanie algorytmu postępowania w przypadku podejrzenia u uczniów szkół gastronomicznych uczulenia na alergeny zawodowe. Różnice w rozwoju poznawczym, emocjonalnym i motorycznym oraz adaptacji społecznej dzieci w wieku przedszkolnym ze względu na ich stan odżywienia. (IMP 21.15) Kierownik projektu dr A. Potocka Cel badań: Celem projektu jest zweryfikowanie, czy stan odżywienia dzieci w wieku przedszkolnym wiąże się z ich rozwojem poznawczym, motorycznym, emocjonalnym oraz ich adaptacją społeczną. Realizacja celu obejmuje: diagnozę stanu odżywienia (bezpośredni pomiar cech antropometrycznych wzrost i masa ciała dzieci w wieku przedszkolnym); diagnozę kompetencji poznawczych (zdolności percepcyjne, uwaga, pamięć krótkotrwała i długotrwała, rozumowanie przestrzenne i pojęciowe); ocenę rozwoju motorycznego (motoryka duża, manipulacja oraz koordynacja wzrokoworuchowa); ocenę dojrzałości emocjonalnej (zdolność do rozpoznawania i regulowania emocji, rozumienia sytuacji społecznych i stosowane strategie społeczne); - ocenę poziomu adaptacji społecznej (zachowanie dziecka w przedszkolu, jego stosunek do zadań, rówieśników i wychowawców); uzyskanie informacji o warunkach społeczno-ekonomiczno-demograficznych dziecka (SED) (data urodzenia i płeć dziecka, wiek i wykształcenie rodziców, sytuacja rodzinna, miesięczny dochód na osobę w gospodarstwie domowym, ilość godzin pracy zawodowej rodziców (godziny/tydzień), karmienie naturalne/sztuczne, stan zdrowia dziecka). Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z zaplanowanymi zadaniami na rok 2017, którymi były działania przygotowawcze (pozyskanie przedszkoli do współpracy, spotkania informacyjne z rodzicami, uzyskanie zgody na badania dzieci, zakup narzędzi badawczych) oraz rozpoczęcie badań (badanie psychologiczne, dystrybucja ankiet dla nauczycieli i rodziców): zakupiono dwie Skale Inteligencji i Rozwoju dla Dzieci w Wieku przedszkolnym (IDS-P); zakupiono wagę medyczną Wunder RB200 + wzrostomierz; przygotowano zestaw metod kwestionariuszowych dla nauczycieli i rodziców; przeprowadzono kampanię informacyjną dla rodziców w przedszkolu miejskim nr 55 (PM nr 55) oraz 125 (PM nr 125); uzyskano 66 zgody od rodziców na udział dziecka w badaniu; przebadano 30 dzieci w wieku 5 lat uczęszczających do PM nr 55; 159

160 rozdystrybuowano 30 ankiet dla nauczycieli i 30 ankiet dla rodziców zbadanych dzieci. Opis najważniejszych osiągnięć: pozyskanie zgody dyrekcji przedszkola miejskiego nr 55 oraz 125 na udział w projekcie; oceniono stan odżywienia i rozwój psychomotoryczny 30 pięciolatków. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Na obecnym etapie realizacji projektu nie istnieje możliwość wykorzystania wyników, gdyż nie zostały jeszcze opracowane. Nadzór i koordynacja badań profilaktycznych pracowników w zakładach przetwórstwa azbestu w Polsce. (1/MP/2017/312/2/91 Amiantus) Kierownik projektu dr hab. B. Świątkowska Cel badań: W celu realizacji zapisów Ustawy w 2001 roku został wdrożony przez Ministerstwo Zdrowia program badań profilaktycznych Amiantus prowadzony przez 13 ośrodków medycyny pracy na terenie całego kraju, koordynowany przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. Podstawę prawną realizacji Ustawy stanowi Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 sierpnia 2004 r. w sprawie okresowych badań lekarskich pracowników zatrudnionych w zakładach, które stosowały azbest w produkcji (Dz. U. z 2004 r., Nr 183, poz.1896). Opis zrealizowanych prac: Tworzenie i aktualizacja bazy danych na podstawie Kart badania z 2017 roku pracowników objętych programem. Uzupełnienie danych za 2016 rok wraz z informacją podsumowującą na temat sytuacji zdrowotnej byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu przebadanych w programie w 2016 r. Kontynuacja tworzenia bazy na podstawie danych szczegółowych z badania klinicznego. Przeprowadzenie konsultacji radiologicznych oraz szczegółowa ocena wszystkich radiogramów, tworzenie komputerowego banku danych z wynikami badań radiologicznych. Przeprowadzenie wizytacji dwóch ośrodków przeprowadzających badania ocena realizacji programu w ośrodkach. Zorganizowanie szkolenia dla lekarzy uczestniczących w programie w zakresie metodyki badań i sposobu prowadzenia dokumentacji. Opracowanie i przedstawienie prezentacji dotyczącej wyników programu na krajowym sympozjum lekarzy medycyny pracy. Analiza częstości występowania patologii związanych z narażeniem na pył azbestu w grupie osób przebadanych w latach , z uwzględnieniem m.in. wielkości narażenia, okresu latencji, rodzaju produkcji, palenia papierosów. Zgromadzenie i opracowanie danych na temat zgonów i ich przyczyn dla osób badanych w programie w latach Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach programu badań profilaktycznych w 2017 roku (na dzień 30 listopada) przebadanych zostało 1629 osób, w tym 157 (9,6%) osób zgłosiło się na badanie po raz pierwszy. Wśród zbadanych u 339 osób (20,8%) stwierdzono pylicę azbestową, w tym u 27 osób azbestozę rozpoznano po raz pierwszy. Rak płuca stwierdzono u 9 osób. Ogółem w latach przebadano 8035 osób wykonując badań profilaktycznych. Przeprowadzone analizy wykazały, że mimo upływu wielu lat od zaprzestania produkcji wyrobów azbestowych rozpoznawane są ciągle nowe przypadki pylicy azbestowej i nowotworów azbestozależnych wśród osób w przeszłości narażonych na pył azbestu, co wskazuje na konieczność kontynuowania badań profilaktycznych w tej grupie zawodowej. 160

161 Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1.XIII Zjazd PTMP pt. System służby medycyny pracy w Polsce na progu zmian rewolucja czy korekta systemu? (B. Świątkowska, M. Cywińska-Bartyzel, E. Cwynar, J. Dobrowolska, I. Skórska-Ciszewska, M. Ratka, J. Jakubowski, J. Kowalska-Jackiewicz, R. Turbańska, U. Gazda, E. Latała-Łoś, J. Limburskał, D. Całus-Kania, B. Szamatowicz: Występowanie nowotworów złośliwych w populacji byłych pracowników przetwórstwa azbestu wyniki Programu Amiantus). Wpływ ekspozycji na czynniki związane ze stylem życia matek w czasie ciąży oraz ekspozycji po urodzeniu na stan zdrowia i rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym. (PB/2014/15/B/NZ7/00998) ) Kierownik projektu dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badań: Celem naukowym projektu jest ocena wpływu czynników zawiązanych ze stylem życia matki w czasie ciąży oraz ekspozycji na czynniki środowiskowe po urodzeniu na zdrowie i rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku 7 lat na podstawie Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (REPRO_PL) Opis zrealizowanych prac: Realizacja badania dzieci w wieku 7 lat (badanie wykonane przez alergologa: testy skórne, spirometria, psychologa, stomatologa, dietetyka). Wykonanie analiz i przygotowanie publikacji dotyczących wpływu czynników środowiskowych z stan zdrowia i rozwój dzieci. Ocena rozwoju psychoruchowego i sposobu żywienia dzieci. Opis najważniejszych osiągnięć: Czynniki środowiskowe i związane ze stylem życia, w tym stres, wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne, wysokie stężenie cynku, ekspozycja na składniki dymu tytoniowego negatywnie wpływają na stan zdrowia i rozwój dzieci. Przygotowanie diagnoz psychologicznych przebadanych dzieci (Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy). Opracowanie opinii dietetycznych przebadanych dzieci. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Polańska K, Hanke W, Król A, Gromadzińska J, Kuraś R, Janasik B, Wąsowicz W, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G. Micronutrients during pregnancy and child psychomotor development: Opposite effects of zinc and selenium. Environmental Research 2017; 158: Polańska K, Król A, Merecz-Kot D, Jurewicz J, Makowiec-Dąbrowska T, Chiarotti F, Calamandrei G, Hanke W. Maternal stress during pregnancy and neurodevelopmental outcomes of children during the first 2 years of life. Journal of Paediatrics and Child Health 2017; 53(3): Polańska K, Król A, Merecz-Kot D, Ligocka D, Mikołajewska K, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G, Hanke W. Environmental tobacco smoke exposure during pregnancy and child neurodevelopment. International Journal of Environmental Research and Public Health 2017; 14(7): art. e796. Jerzyńska J, Podlecka D, Polańska K, Hanke W, Stelmach I, Stelmach W. Prenatal and postnatal exposure to polycyclic aromatic hydrocarbons and allergy symptoms in city children. Allergologia et Immunopathologia 2017; 45(1): Smejda K., Polańska K., Merecz-Kot D., Król A., Hanke W., Jerzyńska J., Stelmach W., Majak P., Stelmach I.: Maternal stress during pregnancy and allergic diseases in children during the first two years of life. Respiratory Care 2017 doi: /respcare Podlecka D, Stelmach I, Jerzyńska J, Polańska K, Janasik B, Gromadzińska J, Wąsowicz W, Hanke W, Majak P, Stelmach W. Early childhood allergy symptoms in relation to plasma selenium in pregnant mothers. Annals of Allergy Asthma and Immunology 2017; 118(5):

162 Konferencje: 29th Annual Scientific Conference of the International Society of Environmental Epidemiology 2017 (ISEE 2017). Ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne zaburzające wydzielanie wewnętrzne na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka-jądro wśród młodych mężczyzn. (PB/2014/13/B/NZ7/02223) Kierownik projektu prof. dr hab. W. Hanke Cel badań: Celem projektu jest ocena relacji pomiędzy ekspozycją środowiskową na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne potencjalnie zaburzające wydzielanie wewnętrzne na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka-jądro u młodych mężczyzn. Badanie pozwoli odpowiedzieć na pytanie czy czynniki środowiskowe mogą mieć wpływ na poziom hormonów u młodych mężczyzn, a tym samym na późniejsze obniżenie płodności mężczyzn. Opis zrealizowanych prac: Dalsza rekrutacja mężczyzn do badania. Przeprowadzenie wywiadu kwestionariuszowego, pobranie próbek krwi, moczu oraz nasienia od badanych. Wykonanie pierwszych oznaczeń stężeń hormonów oraz czynników środowiskowych w próbkach krwi. Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Pierwsze wstępne wyniki badania przedstawiono na konferencji Polskiego Towarzystwa Andrologicznego w Krakowie. Tytuł prezentacji ustnej: Ekspozycja na czynniki środowiskowe parametry nasienia oraz stężenie hormonów płciowych u młodych mężczyzn. Wstępne wyniki. 2. Plakat przedstawiony na Międzynarodowym Kongresie Andrologii w Kopenhadze Semen quality and sperm functioning in unselected young men from general population in Poland. Preliminary results. Narażenia na obecne w bioaerozolu chorobotwórcze bakterie Staphylococcus aureus u pracowników oczyszczalni ścieków. (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/B) Kierownik projektu dr inż. A. Kozajda Cel badań: Głównym celem była ocena zawodowego narażenia na obecne w bioaerozolu chorobotwórcze bakterie Staphylococcus aureus oporne na metycylinę (MRSA) na stanowiskach pacy w oczyszczalniach ścieków w kontekście narastającego problemu obecności bakterii lekoopornych w środowisku pozaszpitalnym. Cele szczegółowe: Wskazanie obszarów o najwyższym ryzyku infekcji dla pracowników. Wykazanie wpływu sezonowości na obecność MRSA w powietrzu wewnętrznym i zewnętrznym na stanowiskach pracy objętych monitoringiem. Wykazanie wpływu przepustowości zakładu i pochodzenia ścieków na obecność MRSA w powietrzu na stanowiskach pracy objętych monitoringiem. Opis zrealizowanych prac: W 2017 r. przeprowadzono monitoring występowania bakterii Staphylococcus aureus opornych na metycylinę (MRSA) w próbach ścieków surowych i oczyszczonych oraz powietrzu wewnętrznym i zewnętrznym na stanowiskach pracy w środowisku pracy oczyszczalni ścieków wytypowanych w sposób celowy przy współpracy z jednostkami samorządu terytorialnego. Opracowano zalecenia higieniczne dla pracowników oczyszczalni ścieków. Dokonano analizy statystycznej uzyskanych wyników. Opis najważniejszych osiągnięć: Ogółem z prób powietrza i ścieków pobranych w 16 badanych oczyszczalniach, identyfikacji do gatunku S. aureus poddano 2805 izolatów, w tym potwierdzono przynależność gatunkową dla 574 izolatów, czyli prawie 20,5%. Uzyskane wyniki wskazują, że spośród 162

163 16 oczyszczalni objętych badaniem, w 11 zakładach potwierdzono obecność bakterii z gatunku S. aureus, w tym w 11 oczyszczalniach bakterie te były obecne w ściekach, natomiast w 2 oczyszczalniach zostały wyizolowane również z powietrza. Szczepy metycylinooporne S. aureus (MRSA) zostały zidentyfikowane w 2 oczyszczalniac, w obydwu przypadkach w próbach ze ścieków. Wykazano występowanie oporności na powszechnie stosowane leki dla 147 izolatów, co stanowi 25,6% wszystkich zidentyfikowanych szczepów S. aureus. Szczepy obecne w powietrzu były oporne na penicylinę i ampicylinę lub klindamycynę, natomiast w przypadku szczepów wyizolowanych ze ścieków wykazano oporność wobec znacznie większej liczby antybiotyków. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Kozajda A. Zawodowe narażenie na gronkowca złocistego w środowisku oczyszczalni ścieków zalecenia higieniczne (Praca przyjęta do druku w redakcji Przyjaciel przy Pracy). Referat na XVIII Sympozjum Higiena pracy - aktualne problemy, Łódź, października 2017 r. ( Problem gronkowca w oczyszczalniach ścieków Kozajda A, Kapsa A.). Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. (6/4/3.1b/NPZ/2017/312/604) Kierownik projektu dr hab. B. Świątkowska Opis zrealizowanych prac: Kodowanie i weryfikacja danych z przesłanych kart stwierdzenia choroby zawodowej ze stacji sanitarno-epidemiologicznych. Przygotowanie i wysłanie bazy danych o chorobach zawodowych w Polsce do Eurostatu. Przygotowanie i wydanie biuletynu pt.: Choroby zawodowe w Polsce w 2016 roku. Dystrybucja biuletynu do grup docelowych. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach zadania: 1. Zakodowano i zweryfikowano dane z około 1500 tys. kart stwierdzenia chorób zawodowych nadesłanych do IMP ze stacji sanitarno-epidemiologicznych. Wyjaśniono 66 niezgodności dotyczących przesłanych danych. Około 1200 kart stwierdzenia chorób zawodowych wprowadzono do bazy danych Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. Przygotowano sprawozdanie z realizacji zadania Powadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w 2017 r. 2. Przygotowano według ściśle określonych kryteriów i wysłano dane na temat chorób zawodowych w Polsce za lata do Eurostatu. Dokonano walidacji danych na temat chorób zawodowych w Polsce za lata wysłanych w czerwcu do Eurostatu. Dokonano sprawdzania poprawności i zgodności danych zgodnie z przesłanymi z Eurostatu raportami zapytań/nieścisłości. Informacje i uzupełnione raporty przesłano do Eurostatu. 3. Przygotowano i wydano biuletyn Choroby zawodowe w Polsce w 2016 roku. W opracowaniu zawarta została szczegółowa analiza danych dotyczących chorób zawodowych występujących w Polsce w 2016 roku. 4. Dokonano dystrybucji biuletynu Choroby zawodowe w Polsce w 2016 roku do grup docelowych. Grupę docelową stanowiły instytucje zajmujące się polityką i działaniami w zakresie zdrowia pracujących. Wyniki w formie biuletynu przekazywane zostały między innymi do: Ministerstwa Zdrowia, Państwowej Inspekcji Pracy, Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Głównego Urzędu Statystycznego, Głównego Inspektora Sanitarnego i wojewódzkich stacji sanitarnoepidemiologicznych oraz wojewódzkich ośrodków medycyny pracy. 163

164 Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska. (UMO-2015/17/ZNZ7/04273 SELENIUS) Kierownik projektu dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badań: Celem projektu jest ocena wpływu selenu, innych mikroelementów i składników odżywczych na rozwój neurobehawioralny. Kluczową jest również analiza czy wpływ niekorzystnych czynników środowiskowych w tym ekspozycji na ołów w odniesieniu do rozwoju psychoruchowego jest minimalizowany poprzez właściwy poziom selenu. Opis zrealizowanych prac: Wykonanie analizy i przygotowanie publikacji dotyczącej wpływu mikroelementów na rozwój neurobehjawioralny dzieci. Opis najważniejszych osiągnięć: Właściwe stężenie mikroelementów czasie ciąży ma istotne znaczenie dla prawidłowego rozwoju dzieci we wczesnym okresie życia. Wykorzystanie uzyskanych wyników: 1. Polańska K, Hanke W, Król A, Gromadzińska J, Kuraś R, Janasik B, Wąsowicz W, Mirabella F, Chiarotti F, Calamandrei G. Micronutrients during pregnancy and child psychomotor development: Opposite effects of zinc and selenium. Environmental Research 2017; 158: Konferencja: 4th JPI HDHL conference (Bruksela, Belgia). Programowanie zdrowia we wczesnym okresie życia: czynniki żywieniowe i epigenetyczne w rozwoju tkanki tłuszczowej, układu kostnego, zespołu metabolicznego, chorób układu oddechowego oraz rozwoju psychoruchowego dzieci. (ERA HDHL ALPHABET) Kierownik projektu dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badań: Celem projektu jest ocena wpływu diety matki w czasie ciąży, z uwzględnieniem uwarunkowań epigenetycznych, na stan zdrowia i rozwój dzieci Opis zrealizowanych prac: Przygotowanie informacji dotyczącej danych dostępnych z kohorty REPRO_PL (dieta kobiet w ciąży i dzieci w pierwszych latach życia, parametry antropometryczne, choroby układu oddechowego, rozwój psychoruchowy dzieci). Zebranie i usystematyzowanie danych dotyczących rozwoju neurobehawioralnego dzieci dla kohort urodzeniowych uwzględnionych w projekcie. Opis najważniejszych osiągnięć: Ujednolicenie danych dotyczących rozwoju psychoruchowego dzieci (dostępnych z istniejących kohort urodzeniowych). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Konferencja: 4th JPI HDHL conference (Bruksela, Belgia). Ryzyko raka piersi a epigenetyczne efekty pracy zmianowej nocnej oraz stylu życia. (CLOCKSHIFT - EOG 89/2013) Kierownik projektu dr hab. B. Pepłońska prof. IMP Cel badań: Celem projektu było zbadanie związku między pracą w nocy a efektami epigenetycznymi w genach rytmu okołodobowego, wybranych genach supresorowych, genach receptorów melatoniny, estradiolu, progesteronu. Dodatkowo projekt poświęcony był analizie związku pomiędzy pracą w nocy czynnikami stylu życia: dietą, spożywaniem alkoholu, paleniem tytoniu, aktywnością fizyczną, niedostatkiem snu i analizie zależności pomiędzy tymi czynnikami a metylacją genów rytmu okołodobowego i wybranych genów supresorowych. W projekcie przeanalizowane zostały dane i 164

165 próbki biologiczne z dwóch badań epidemiologicznych: zagnieżdżonego badania klinicznokontrolnego kohorty norweskich pielęgniarek i badania przekrojowego pielęgniarek i położnych w Polsce. Wyniki projektu dostarczają nowej wiedzy o mechanizmach leżących u podłoża zwiększonego ryzyka zachorowania na raka piersi u kobiet pracujących na nocnej zmianie. Opis zrealizowanych prac: W roku 2017 ukończono analizę danych, opracowano raport końcowy oraz opublikowano 7 publikacji prezentujących wyników badania. Opis najważniejszych osiągnięć: Uzyskane wyniki zostały opublikowane łącznie w 11 publikacjach w czasopismach naukowych o zasięgu międzynarodowym. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Reszka E, Przybek M, Muurlink O, Pepłońska B. Circadian gene variants and breast cancer. Cancer Letters 2017; 390: Samulin Erdem J, Skare Ø, Petersen-Øverleir M, Notø HØ, Lie JS, Reszka E, Pepłońska B, Zienolddiny S. Mechanisms of breast cancer in shift workers: DNA Methylation in five core circadian genes in nurses working night shifts. Journal of Cancer 2017; 8(15): Pepłońska B, Bukowska A, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Reszka E. Rotating night work, lifestyle factors, obesity and promoter methylation in BRCA1 and BRCA2 genes among nurses and midwives. PLoS One 2017; 12(6): art. e Bukowska-Damska A, Reszka E, Kałużny P, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Pepłońska B. Sleep quality and methylation status of core circadian rhythm genes among nurses and midwives. Chronobiology International 2017; 34(9): Reszka E, Wieczorek E, Przybek M, Jabłońska E, Kałużny P, Bukowska-Damska A, Zienolddiny S, Pepłońska B. Circadian gene methylation in rotating-shift nurses: a cross-sectional study. Chronobiology International 2018; 35(1): Bukowska-Damska A, Reszka E, Kaluzny P, Wieczorek E, Przybek M, Zienolddiny S, Peplonska B. Sleep quality and methylation status of selected tumor suppressor genes among nurses and midwives. Chronobiol Int. 2018; 35(1): Samulin-Erdem J, Notø HØ, Skare Ø, Lie JS, Petersen-Øverleir M, Reszka E, Pepłońska B, Zienolddiny S. Mechanisms of breast cancer risk in shift workers: association of telomere shortening with the duration and intensity of night work. Cancer Medicine 2017; 6(8): Badanie wczesnego zaawansowania niedrobnokomórkowego raka płuca (IARC) Kierownik projektu dr hab. Beata Świątkowska Cel badań: Badanie jest częścią międzynarodowego projektu dotyczącego wpływu czynników genetycznych i związanych ze stylem życia na zachorowanie na niedrobnokomórkowego raka płuca (NSCLC). W programie międzynarodowym biorą udział jednostki badawcze z Czech, Polski, Rosji, Rumunii i Serbii. Koordynatorem programu jest Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem IARC w Lyonie. Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono badanie follow-up mające na celu obserwację i śledzenie losów 237 pacjentów chorych na raka płuca po zakończeniu leczenia chirurgicznego. Opis najważniejszych osiągnięć: Cele badania, zwłaszcza badanie szerokiego spektrum potencjalnych czynników ryzyka zachorowania na raka płuca jest bardzo ważnym zagadnieniem - szczególnie w kontekście promocji zdrowia i przyszłych działań zapobiegawczych mających na celu obniżenie zachorowalności na ten nowotwór. 165

166 Wykorzystanie uzyskanych wyników: McKay JD, Hung RJ, Han Y, Zong X, Carreras-Torres R, Christiani DC, Caporaso NE, Johansson M, Xiao X, Li Y, Byun J, Dunning A, Pooley KA, Qian DC, Ji X, LiuG, Timofeeva MN, Bojesen SE, Wu X, Le Marchand L, Albanes D, Bickeböller H, Aldrich MC, Bush WS, Tardon A, Rennert G, Teare MD, Field JK, Kiemeney LA, Lazarus P, Haugen A, Lam S, Schabath MB, Andrew AS, Shen H, Hong YC, Yuan JM, Bertazzi PA, Pesatori AC, Ye Y, Diao N, Su L, Zhang R, Brhane Y, Leighl N, Johansen JS, Mellemgaard A, Saliba W, Haiman CA, Wilkens LR, Fernandez-Somoano A, Fernandez-Tardon G, van der Heijden HFM, Kim JH, Dai J, Hu Z, Davies MPA, Marcus MW, Brunnström H, Manjer J, Melander O, Muller DC, Overvad K, Trichopoulou A, Tumino R, Doherty JA, Barnett MP, Chen C, Goodman GE, Cox A, Taylor F, Woll P, Brüske I, Wichmann HE, Manz J, Muley TR, Risch A, Rosenberger A, Grankvist K, Johansson M, Shepherd FA, Tsao MS, Arnold SM, Haura EB, Bolca C, Holcatova I, Janout V, Kontic M, Lissowska J, Mukeria A, Ognjanovic S, Orlowski TM, Scelo G, Świątkowska B, Zaridze D, Bakke P, Skaug V, Zienolddiny S, Duell EJ, Butler LM, Koh WP, Gao YT, Houlston RS, McLaughlin J, Stevens VL, Joubert P, Lamontagne M, Nickle DC, Obeidat M, Timens W, Zhu B, Song L, Kachuri L, Artigas MS, Tobin MD, Wain LV; SpiroMeta Consortium, Rafnar T, Thorgeirsson TE, Reginsson GW, Stefansson K, Hancock DB, Bierut LJ, Spitz MR, Gaddis NC, Lutz SM, Gu F, Johnson EO, Kamal A, Pikielny C, Zhu D, Lindströem S, Jiang X, Tyndale RF,Chenevix-Trench G, Beesley J, Bossé Y, Chanock S, Brennan P, Landi MT, Amos CI. Large-scale association analysis identifies new lung cancer susceptibility loci and heterogeneity in genetic susceptibility across histological subtypes. Nature Genetics 2017; 49(7): Promocja zdrowia w miejscu pracy Uwarunkowania rozwoju promocji zdrowia w zakładach pracy w Polsce. (IMP 7.7) Kierownik projektu dr K. Puchalski Cel badań: Celem projektu jest zidentyfikowanie najważniejszych barier dla upowszechniania promocji zdrowia w zakładach pracy w Polsce, a także czynników sprzyjających i mechanizmów społecznych, które mogą być wykorzystane dla rozwoju takiej aktywności. Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono jakościową analizę wypowiedzi osób związanych zawodowo z promocją zdrowia w zakładach pracy. Wykorzystano dane zgromadzone w 2017 r., pochodzące z 75 ankiet skierowanych do uczestników dwóch konferencji poświęconych promocji zdrowia w pracy (osób odpowiedzialnych za kwestie związane ze zdrowiem w firmach, reprezentantów smp, podmiotów oferujących pracodawcom usługi prozdrowotne, specjalistów bhp). Uzupełniono je wykorzystując wtórna analizę materiału zebranego w innych projektach, pochodzącego z 8 grupowych wywiadów zogniskowanych (64 respondentów), przeprowadzonych z pracodawcami, top-menadżerami i dyrektorami HR reprezentującymi zróżnicowane zakłady pracy (średnie i duże przedsiębiorstwa, instytucje publiczne, firmy krajowe, międzynarodowe koncerny) oraz 16 wywiadów bezpośrednich z menadżerami działań z obszaru promocji zdrowia, realizowanych w zakładach pracy. Opis najważniejszych osiągnięć: Ustalono główne przeszkody i utrudnienia dla rozwoju promocji zdrowia w zakładach pracy w Polsce, dostrzegane przez osoby decydujące o podjęciu takiej aktywności w firmach oraz bezpośrednio zaangażowane w jej realizację. Ponadto zidentyfikowano oczekiwania reprezentantów firm dotyczące ułatwień dla wdrażania w nich programów promocji zdrowia personelu. 166

167 Wśród przeszkód wyróżnić można te ulokowane w firmach oraz w ich otoczeniu. Pierwsze grupują niesprzyjające postawy pracodawców i menadżerów, postawy personelu, niedostatki wewnętrznych kadr dedykowanych promocji zdrowia, kwestie organizacji pracy, priorytety w zarządzaniu firmą, niedobór własnych środków finansowych. Drugie to głównie brak finansowego (także fiskalnego, prawnego) wsparcia dla firm podejmujących aktywność prozdrowotną, niedostatek adekwatnych do potrzeb firm informacji o promocji zdrowia, a także problemy z dostępem do zewnętrznych usług prozdrowotnych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Ustalenia zostaną wykorzystane przy planowaniu działań Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, dotyczących stymulowania i wspierania nieobligatoryjnej aktywności prozdrowotnej zakładów pracy w Polsce. Ponadto zostaną opublikowane w formie artykułu naukowego oraz upowszechnione w mediach. Działania edukacyjne dla pracodawców, kadry zakładów pracy, organizacji pracowniczych, specjalistów służby medycyny pracy w zakresie przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. (6/1/1.4.4/NPZ/2016/312/1661) Kierownik projektu dr E. Korzeniowska Cel badań: Rozwój motywacji i kompetencji pracodawców, kadry menedżerskiej zakładów pracy, reprezentantów organizacji pracowniczych oraz profesjonalistów służby medycyny pracy w zakresie implementacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. Realizacja tego celu jest jedną z kluczowych determinant zwiększenia zaangażowania zakładów pracy w Polsce w realizację zadań nakierowanych na profilaktykę nadwagi i otyłości w populacji pracujących. Cele szczegółowe: Uświadomienie pracodawcom, kadrze menedżerskiej firm i reprezentantom organizacji pracowniczych wyzwań i problemów związanych z nadwagą, niezdrowym odżywianiem i niedostatkiem aktywności fizycznej w populacji pracujących oraz potrzeb, możliwości i korzyści wynikających dla firm z rozwiązywania tych problemów poprzez zakładowe programy promocji zdrowia. Udoskonalenie kompetencji kadry menedżerskiej firm i profesjonalistów służby medycyny pracy (smp) w zakresie metodyki przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. Opis zrealizowanych prac: Przygotowanie i upowszechnienie materiałów informacyjno-promocyjnych na temat zakładowych programów promocji zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej skierowanych do pracodawców, kadry menedżerskiej zakładów pracy, organizacji pracowniczych, zrzeszających pracodawców, profesjonalistów służb medycyny pracy oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Przygotowanie i zorganizowanie ogólnopolskiej konferencji szkoleniowej na temat implementacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania się w zakładach pracy. Opracowanie i upowszechnienie w grupach docelowych monografii prezentującej wzory dobrej praktyki, modelowe zasady realizacji, uwarunkowania implementacji oraz uzasadnienia dla wdrażania programów promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej w zakładach pracy. Bieżący monitoring i konsultowanie aktywności zakładów pracy wdrażających polityki, programy i działania dotyczące promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej wśród personelu. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie ulotek informacyjnych: 167

168 Jak firma może pomóc pracownikom w zdrowym odżywianiu i utrzymaniu prawidłowej masy ciała? Jak zakład pracy może zadbać o kondycję fizyczną personelu? Korzyści dla firmy z wdrożenia programu promocji zdrowia, aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania się personelu Broszura edukacyjna pt. Zarządzanie zdrowiem w zakładach pracy: aktywność fizyczna i zdrowe odżywianie się Dystrybucja powyższych materiałów edukacyjnych 1001 firm w wersji papierowej oraz w wersji elektronicznej do 5770 firm. Realizacja 2 videoclipów: pn. Społeczne czynniki ryzyka nadwagi i otyłości oraz ich profilaktyka w zakładzie pracy oraz Praca zawodowa a nadwaga i otyłość pracowników. Rozpowszechniono je na kanale YouTube KCPZwMP, linki do nich zostały również upowszechnione na 7 innych stronach internetowych: na fanpage`u KCPZwMP na Facebooku w postaci infografiki, w Aktualnościach na stronie internetowej KCPZWMP, na stronie KCPZwMP w zakładce poświęconej projektowi, w Aktualnościach na stronie internetowej IMP, na stronie IMP w zakładce poświęconej projektowi, na fanpage`u na Facebooku Wojewódzkiego Ośrodka Medycyny Pracy w Gorzowie Wielkopolskim Wydanie monografii wieloautorskiej pod redakcją dr Krzysztofa Puchalskiego i dr Elżbiety Korzeniowskiej pt. Promocja zdrowia w zakładzie pracy: wsparcie dla zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej pracowników Książka jest publikacją recenzowaną, liczy 200 stron, składa się z wprowadzenia, 10 samodzielnych rozdziałów opracowanych przez różnych autorów, streszczenia w języku angielskim i załącznika. Publikacja kierowana jest do kadry menedżerskiej firm, organizacji pracowniczych, członków społecznej inspekcji pracy, zakładowych komisji socjalnych, bhp, smp itp. W monografii zawarto 6 rozdziałów przygotowanych przez ekspertów Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi oraz cztery przygotowane przez autorów zewnętrznych: prof. Magdalenę Olszanecką-Glinianowicz z Katedry Patofizjologii oraz Zakładu Promocji Zdrowia i Leczenia Otyłości Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach; dr dietetyki Ewę Chojnowską, i Małgorzatę Czernecką, eksperta Human Power, a także przedstawicieli dwóch firm (Volkswagen Poznań i Bank Zachodni WBK SA), które na swoim terenie realizują programy prozdrowotne związane ze zdrowym odżywianiem i aktywnością fizyczną pracowników. Monografia ta wpisuje się w potrzeby zdrowia publicznego związane z promocją zdrowia w zakładach pracy oraz w społeczny trend wzrastającego zainteresowania firm, głównie średnich i dużych, oferowaniem pracownikom coraz większego zakresu świadczeń pozapłacowych związanych ze zdrowiem, zwłaszcza podejmowanych w sferze głównych determinant zdrowia zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej. Wynika też z potrzeby doskonalenia wielu realizowanych już wdrożeń, a także dalszego upowszechniania takich działań. Omawia zagadnienia, które mogą budować motywację do podjęcia promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej w zakładach pracy oraz tematy, które są użyteczne przy planowaniu, przygotowaniu, zarządzaniu wdrożeniem i ewaluacji programu promocji zdrowia. Dystrybucja monografii w wersji papierowej do 500 firm i instytucji oraz drogą elektroniczną do 285 firm oraz do 16 organizacji pracodawców. Przygotowanie i zorganizowanie ogólnopolskiej konferencji szkoleniowej pt. Zarządzanie zdrowiem w firmach: aktywność fizyczna i zdrowe odżywianie się przeprowadzono dnia 29 listopada 2017 r. w Hotelu Holiday Inn w Łodzi. Uczestniczyło w niej 98 interesariuszy. Konferencja służyła zdobyciu przez uczestników niezbędnej wiedzy dotyczącej metodyki zakładowych programów zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej, wymianie doświadczeń zakładów pracy wdrażających programy tego rodzaju, zainicjowaniu dyskusji pomiędzy interesariuszami 168

169 działań na rzecz zdrowia pracowników na temat potrzeb, ryzyka i potencjałów dla rozwoju promocji zdrowia w zakładach pracy w Polsce, w tym w zakresie nowych kompetencji kadry zarządzającej firm. - Do udziału w Projekcie zgłosiły się 42 firmy z terenu całej Polski, zatrudniające łącznie pracowników. W ramach Projektu przeprowadzono konsultacje pogłębione - dotyczące zakładowych strategii działań prozdrowotnych dla pracowników. Były one realizowane w trzech formach: bezpośrednich spotkań, online oraz rozmów telefonicznych. W 2017 r przeprowadzono 25 takich form wsparcie. W ramach działań oferowano również konsultacje doraźne. Polegały one m.in. na rozwiązywaniu bieżących problemów przedstawicieli firm realizujących program promocji zdrowia w swojej organizacji, odpowiadaniu na ich zapytania dotyczących planowania, wdrażania i ewaluacji działań na rzecz zdrowia pracowników kierowane do Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy, a także dotyczące bieżących spraw dotyczących realizacji projektu. Konsultacje takie odbywały się telefonicznie lub mailowo (trwały zwykle od kilku do kilkunastu minut). W 2017 r. zrealizowano 325 takich form wsparcia. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Upowszechnienie na stronie internetowej Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: Fanpage Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: KrajowegoCentrumPromocjiZdrowiaWMiejscuPracy Monografia wieloautorska pod redakcją dr Krzysztofa Puchalskiego i dr Elżbiety Korzeniowskiej pt. Promocja zdrowia w zakładzie pracy: wsparcie dla zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej pracowników 13. Ochrona zdrowia pracujących Opieka profilaktyczna nad pracownikami Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w oparciu o Zintegrowany system opracowania i wdrożenia infrastruktury informatycznej w ochronie zdrowia pracujących jako element wdrożenia programu. (IMP 12.10) Kierownik projektu dr A. Lipińska-Ojrzanowska Cel badań: Celem programu jest stworzenie modelu nowoczesnej opieki profilaktycznej z wykorzystaniem zintegrowanego systemu infrastruktury informatycznej w ochronie zdrowia pracujących z uwzględnieniem profilaktyki chorób układu krążenia (ChUK) i cukrzycy (diabetes mellitus, DM) wśród pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Opis zrealizowanych prac: W 2016 roku badaniom profilaktycznym poddano 133, a w 2017 r. 132 pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Łącznie przeprowadzono badania profilaktyczne u 265 osób. Spośród 265 badanych, 93 osoby (35%) dobrowolnie wzięło udział w dodatkowym programie obejmującym: wypełnienie ankiety dotyczącej czynników ryzyka ChUK, pomiar obwodu talii, wyliczenie wskaźnika masy ciała (body mass index, BMI), wykonanie badań laboratoryjnych we krwi żylnej (glukozy i lipidogramu) oraz zapisu elektrokardiograficznego (EKG). Na podstawie uzyskanych danych z badania profilaktycznego obejmującego zakres podstawowy (określony załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia MZ i OS z dn r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy) oraz zakres poszerzony o w/w dodatkowe pomiary i badania, oceniono stopień ewentualnych zaburzeń gospodarki lipidowej (zarówno w badaniach laboratoryjnych, jak i nieprawidłowego BMI oraz otyłości brzusznej), a u osób 169

170 po 40 roku życia oszacowano dziesięcioletnie ryzyko zgonu z powodu ChUK według karty SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation). Każdy pacjent otrzymał indywidualną kartę informującą o ryzyku zdrowotnym i zalecanych interwencjach dotyczących modyfikacji stylu życia oraz o ewentualnej konieczności wdrożenia farmakoterapii. Opis najważniejszych osiągnięć: Dane zebrane podczas badań profilaktycznych zgromadzono w zintegrowanym systemie elektronicznej dokumentacji na serwerze Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. W kolejnych latach realizacji projektu sukcesywnie gromadzone dane zostaną poddane licznym analizom. W dodatkowym programie profilaktycznym udział wzięło 68 kobiet (73% badanych) i 25 mężczyzn (27%). Większość pracowników (80,6%) miała wyższe wykształcenie. Nadciśnienie tętnicze rozpoznane w przeszłości dotyczyło 23 (24,7%) osób, DM 6 (6,4%), przy czym u 18 (19,3%) osób stwierdzono nieprawidłową glikemię na czczo. U 47 osób (50,5%) wskaźnik BMI był nieprawidłowy, przy czym u 28 (30,1%) stwierdzono nadwagę, a u 19 (20,4%) otyłość. U 51 (54,8%) badanych rozpoznano otyłość brzuszną. Aż 49 osób (52,7%) nie wykonywało żadnego regularnego wysiłku fizycznego, a 29 (31,2%) przyznało się do nałogowego palenia tytoniu (aktualnie bądź w przeszłości). Hipercholesterolemia dotyczyła 55 badanych (59%). U 27 z 63 badanych po 40 r.ż. wyliczono SCORE 5%. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zainteresowanie pracowników udziałem w dodatkowym programie profilaktycznym prowadzonym podczas obowiązkowych badań profilaktycznych oraz skala problemów zdrowotnych związanych z czynnikami ryzyka ChUK i DM wśród osób pracujących uzasadnia dalsze prowadzenie programu. Program profilaktyki, monitorowania i wczesnego wykrywania chorób układu krążenia i cukrzycy u pracowników ma służyć poprawie stanu zdrowia pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, zmniejszeniu zachorowalności i umieralności z powodu w/w schorzeń. Wymiernym efektem podjętych działań powinno być zmniejszenie absencji chorobowej pracowników. W szerszym aspekcie, realizacja projektu ma na celu opracowanie modelu opieki profilaktycznej nad pracownikami z wykorzystaniem nowoczesnych metod prowadzenia dokumentacji medycznej i ujednoliconego sposobu gromadzenia danych w zintegrowanym systemie, który pozwoli na dokonanie zbiorczych analiz w zakresie oceny stanu zdrowia pracujących i wskaże najpilniejsze kierunki profilaktycznych działań interwencyjnych. Opracowanie algorytmu prewencji wtórnej nadciśnienia tętniczego i cukrzycy w ramach badań profilaktycznych pracowników. (IMP 12.24) Kierownik projektu dr A. Marcinkiewicz Cel badań: Ocena możliwości wykorzystania powszechności i obowiązkowości badań profilaktycznych pracowników do skutecznego włączenia służby medycyny pracy do działań z zakresu prewencji nadciśnienia i cukrzycy. Opracowanie schematów postępowania profilaktycznego w ramach badań pracowniczych, ukierunkowanych na prewencję wtórną nadciśnienia tętniczego i cukrzycy drugorzędową (w bezobjawowej fazie nieuświadomionej jeszcze choroby) oraz prewencję trzeciorzędową (pacjenci z rozpoznanymi chorobami, ale niewłaściwie kontrolowanymi, nie uzyskujący zakładanych efektów terapeutycznych). Opis zrealizowanych prac: Przeprowadzono analizę dokumentacji lekarskiej z badań wstępnych, okresowych i kontrolnych pracowników uczestniczących w badaniu kwestionariuszowym oceniającym czynniki ryzyka nadciśnienia tętniczego i cukrzycy oraz stosowanie się do zaleceń lekarskich. 170

171 Przeprowadzono analizę kart badań profilaktycznych, w ramach których oznaczano poziom glikemii w wybranych jednostkach podstawowych służby medycyny pracy, ze szczególnym uwzględnieniem czynników ryzyka cukrzycy. Przeprowadzono analizę SWOT dotyczącą relacji służby medycyny pracy i podstawowej opieki zdrowotnej pod kątem realizacji działań prewencyjnych ukierunkowanych na zapobieganie nadciśnieniu tętniczemu i cukrzycy. Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano wysoki potencjał służby medycyny pracy do poprawy prewencji nadciśnienia tętniczego (HA) wśród pracowników. Szansę wykrycia nieuświadomionego wcześniej HA u osób, które przystąpiły do badań profilaktycznych w poczuciu zdrowia zwiększało występowanie klasycznych czynników ryzyka HA oraz występowanie i ignorowanie incydentów podwyższonego ciśnienia w przeszłości. W trakcie rutynowo prowadzonych badań pracowników u 6,3% mężczyzn oraz u 1,1% kobiet rozpoznano wcześniej nieuświadomione nowe przypadki HA, potwierdzone z wdrożonym leczeniem przez lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ). Do zaleceń lekarskich nie zastosowało się 13% pacjentów. Uzyskane wyniki dotyczące adherence (stosowanie się do zaleceń lekarskich) są znacznie korzystniejsze od szacowanych na poziomie 60% dla POZ bez presji spowodowanej wyznaczeniem obowiązkowej wizyty kontrolnej u lekarza medycyny pracy. U wszystkich chorujących na HA skierowanych do POZ lekarze dokonali korekty leczenia, co świadczy o możliwym wpływie na inercję terapeutyczną (szacowaną na ok 65%), poprawiając tym samym możliwość skutecznego leczenia nadciśnienia. Wykazano wysoki potencjał służby medycyny pracy do poprawy prewencji cukrzycy wśród pracowników. Analogicznie do opisanych wyżej wyników dotyczących nadciśnienia tętniczego, obligatoryjność badań pracowniczych daje szansę nie tylko na wykrycie nieuświadomionej cukrzycy (2,5% badanych), ale także na poprawienie stosowania się pacjentów do zaleceń terapeutycznych (100% adherence). Ze względu na korzyści zdrowotne i ekonomiczne rozważenia wymaga wprowadzenie oznaczeń glikemii u wszystkich pracowników, bez preselekcji opieranej o ocenę ryzyka cukrzycy. Opracowano formularze ankiet dla pacjenta, lekarza medycyny pracy oraz lekarza podstawowej opieki zdrowotnej dla potrzeb profilaktyki drugo- i trzeciorzędowej nadciśnienia tętniczego i cukrzycy Opracowano algorytmy prewencji wtórnej nadciśnienia tętniczego i cukrzycy w ramach badań profilaktycznych. Opracowano wzory zaświadczeń, stanowiących dokumentację indywidualną zewnętrzną wystawianą kolejno przez lekarza służby medycyny pracy (SMP) dla lekarza podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) oraz przez lekarza POZ dla SMP. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje naukowe: 2 artykuły opublikowane w Medycynie Pracy, 2 artykuły opublikowane w czasopismach kierowanych do lekarzy kluczowych specjalizacji z perspektywy działań prewencyjnych (kardiologów w Kardiologii Polskiej oraz lekarzy rodzinnych i POZ w Medycynie Rodzinnej ), 2 artykuły przesłane do czasopism zagranicznych ( Preventing Chronic Disease oraz Archives of Industrial Hygiene and Toxicology ). Analiza rozwiązań organizacyjno-prawnych systemów ochrony zdrowia pracujących w wybranych krajach Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki chorób związanych z pracą oraz wydłużania wieku aktywności zawodowej. (IMP 12.25) Kierownik projektu mgr P. Sakowski 171

172 Cel badań: System służby medycyny pracy (SMP) w obecnym kształcie funkcjonuje w Polsce od końca lat 90. XX wieku. Ostatnie obserwacje zespołu Pracowni Polityki Zdrowotnej wskazują na istnienie przesłanek do redefinicji tego systemu i konieczność przedstawienia propozycji reform. Głównym zadaniem SMP jawi się wykonywanie badań lekarskich pracowników przewidzianych w trybie art Kodeksu pracy, których rezultatem jest wydanie odpowiedniego orzeczenia. Badania te stanowią doskonałą okazję do skontrolowania stanu zdrowia zgłaszającego się pacjenta i zalecenia odpowiednich działań. Szczególnie istotne znaczenie może mieć tu poradnictwo w zakresie profilaktyki chorób związanych z pracą lub wydłużaniem wieku aktywności zawodowej. Przy obszernym wachlarzu działań, do realizacji których jest właściwa SMP na mocy Ustawy o służbie medycyny pracy, skupianie się głównie na wykonywaniu badań profilaktycznych jawi się jako marnowanie potencjału. Powyższe obserwacje wskazują, że istnieją obszary w funkcjonowaniu polskiego systemu SMP, które dzięki właściwym modyfikacjom mogłyby działać z większą korzyścią dla osób pracujących. Celem niniejszego badania było przeprowadzenie identyfikacji, analizy i oceny obecnych rozwiązań stosowanych w krajach UE, ukierunkowanych na zarządzanie zdrowiem w miejscu pracy oraz dokonanie ewaluacji możliwości implementacji tych działań na grunt polski. Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z przyjętym harmonogramem, w roku 2017 zostały przeprowadzone następujące prace: przeprowadzenie badania opinii ekspertów zagranicznych, analiza zebranych materiałów źródłowych, łącznie z oceną obecnych rozwiązań stosowanych w krajach UE oraz dokonaniem ewaluacji możliwości implementacji tych działań na grunt polski Podsumowanie spostrzeżeń i sformułowanie wniosków opracowanie propozycji redefinicji systemu ochrony zdrowia pracujących w Polsce, przygotowanie publikacji naukowych. Opis najważniejszych osiągnięć: W 2017 roku kontynuowano prace zainicjowane w roku poprzednim. Przeprowadzono badanie ankietowe wśród zidentyfikowanych wcześniej ekspertów. Uzyskano odpowiedzi z 17 krajów, co pozwoliło na zdobycie wiedzy o rozwiązaniach stosowanych na większości terytorium Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Najistotniejsze konkluzje dla systemu ochrony zdrowia pracujących w Polsce są następujące: Kształt systemu, włącznie z jego strukturą organizacyjną wyróżnia się na tle innych krajów europejskich pod względem potencjału do zapewniania właściwej opieki zdrowotnej nad pracownikami. Kwestia, która w ubiegłych latach była kontestowana, czyli zasada obowiązkowych badań lekarskich pracowników lub kandydatów do pracy przyjęta w Polsce, nie jest praktyką stosowaną wyłącznie w naszym kraju. Biorąc pod uwagę możliwości inicjowania działań profilaktycznych, wydaje się, że nie należy rezygnować z takiego rozwiązania. Zakres świadczeń realizowanych w ramach ochrony zdrowia pracujących w większości krajów europejskich jest oparty o prawo krajowe. Jedynie w kilku krajach zakres ten regulują umowy pomiędzy zainteresowanymi stronami. W tym zakresie Polska nie odbiega od praktyk stosowanych w krajach europejskich ogólny zakres zadań SMP jest zawarty w Ustawie, dodatkowo zakres świadczeń regulują umowy pomiędzy jednostkami SMP a pracodawcami. Na podstawie analizy rozwiązań zagranicznych należy postulować: zwiększenie nacisku na działania profilaktyczne oraz promocję zdrowia w ramach SMP, które są szeroko stosowane w wielu krajach; 172

173 pozostawienie obligatoryjnego charakteru badań lekarskich pracowników; rozważenie zmiany charakteru wydawanych orzeczeń lekarskich w kierunku oceny predyspozycji zdrowotnych do wykonywania pracy w określonych wymaganiach, narażeniach i uciążliwościach zawodowych oraz adaptacji stanowiska pracy do stanu zdrowia pracownika. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja naukowa: Sakowski P., Marcinkiewicz A. Health promotion and prevention in occupational health systems in Europe (zgłoszony do Occupational Medicine ). Detektor wczesnych objawów zmęczenia jako element poprawy bezpieczeństwa kierowania pojazdem. (PBS3/B9/29/2015) Kierownik projektu prof. dr hab. A. Bortkiewicz Cel badań: Celem Projektu jest stworzenie modelowego systemu do wczesnego wykrywania objawów zmęczenia kierowcy. Podstawą będzie opracowanie założeń funkcjonalnych, technicznych, studium wykonalności oraz stworzenie demonstratora technologii Det. Elementami Det są: autorskie rozwiązanie Wnioskodawcy w postaci videooptycznego sensora aktywności okoruchowej i analityczny system detekcji stanu zmęczenia kierowcy na bazie wizyjnej analizy optycznej. Det będzie przetestowany na symulatorze jazdy pod kątem detekcji stanu zmęczenia kierowcy z zastosowaniem 24-h EKG z analizą zmienności rytmu serca, ciśnienia tętniczego, EKG impedancyjnego, EEG, rejestracji strategii wzrokowej (eye-tracking), mimiki twarzy i badań goniometrycznych oraz w warunkach eksperymentalnych z wykorzystaniem neuroobrazowania fmri i mappingu mózgu BEAM. Badania czystości patentowej, aktualnego stanu techniki, wykazały innowacyjność Det na skalę krajową i międzynarodową. Zastosowanie Det zwiększy bezpieczeństwo na drodze. Opis zrealizowanych prac: Opracowanie analitycznego systemu detekcji stanu zmęczenia kierowcy na bazie wizyjnej analizy optycznej. Testowanie systemu w symulatorze. Opis najważniejszych osiągnięć: Projekt w trakcie realizacji Wykorzystanie uzyskanych wyników: Bortkiewicz A, Gadzicka E, Kapitaniak B, Kosobudzki M, Dania M, Szymczak W, Zbigniew JZ, Szyjkowska A, Viebig P, Pas-Wyroślak A, Makowiec-Dąbrowska T, Siedlecka J. Visual strategy of bus drivers in traffic emergency circumstances. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (złozone do druku) Konferencja Lekarz medycyny pracy wobec problemu zaburzeń oddechowych w czasie snu, Wrocław, (Prezentacje: 1. Zastosowanie symulatorów w ocenie zdolności do prowadzenia pojazdów. Bortkiewicz Alicja; 2. Wzmożona senność dzienna w zespole bezdechu śródsennego. Jadwiga Siedlecka; 3. Obturacyjny bezdech śródsenny a bezpieczne kierowanie pojazdem. Jadwiga Siedlecka) Konferencja p.t. Zespół obturacyjnego bezdechu sennego a bezpieczne kierowanie pojazdem w świetle najnowszych wytycznych Unii Europejskiej, Łódź, (Prezentacje: 1. Symulatory jako narzędzie w ocenie zdolności do prowadzenia pojazdów Alicja Bortkiewicz; 2. Czym jest obturacyjny bezdech w czasie snu (OBS) Jadwiga Siedlecka; 3. Obturacyjny bezdech senny a wypadki samochodowe - Jadwiga Siedlecka). Podejmowanie inicjatyw na rzecz profilaktyki chorób zawodowych i związanych z pracą, w tym ze służbą żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz wzmocnienie zdrowia pracujących. (6/4/2.1.2/NPZ/2016/312/1656) Kierownik projektu prof. dr hab. J. Walusiak-Skorupa 173

174 Cel badań: Celem głównym projektu jest wzmocnienie potencjału zdrowia osób pracujących poprzez: identyfikację czynników zawodowych, mających wpływ na ryzyko wystąpienia i rozwoju chorób związanych z pracą oraz identyfikację grup ryzyka; usprawnienie procedur wczesnej identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy; określenie i ujednolicenie standardów postępowania w profilaktyce; podniesienie świadomości zdrowotnej pracujących i wypracowanie odpowiednich zachowań prozdrowotnych w miejscu pracy; podniesienie wiedzy i kwalifikacji zawodowych lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną, pracowników i pracodawców. Opis zrealizowanych prac: Zwiększenie zaangażowania służb medycyny pracy w zadania profilaktyczne profilaktyka chorób cywilizacyjnych. Zachęcanie do szczepień nieobowiązkowych. Badanie, rozwijanie i promowanie zagadnień związanych z czynnikami ryzyka chorób alergicznych i astmy, w tym szczególnie pochodzenia powietrzno-pochodnego. Opracowanie materiałów edukacyjnych dla pacjentów (zakład psychologii zdrowia i pracy). Opis najważniejszych osiągnięć: Stworzenie strony internetowej projektu ( Opracowano nowe procedury badania profilaktycznego wstępnego, okresowego i kontrolnego oraz szczegółowe kwestionariusze do zastosowania, w przypadku najczęstszych schorzeń i problemów zgłaszanych podczas badań profilaktycznych. Opracowano materiały informacyjne i edukacyjne dla pracowników, pracodawców i służby medycyny pracy. Pilotażowo wdrożono działania profilaktyczne w ramach sprawowanej opieki profilaktycznej w dwóch zakładach pracy. Opracowano materiały informacyjne nt. szczepień ochronnych rekomendowanych w wybranych narażeniach zawodowych. Opracowano wytyczne dla wyboru zawodu oraz możliwości podjęcia lub kontynuowania pracy u osób z chorobami alergicznymi lub o wysokim ryzyku tych schorzeń. Opracowano podstawy systemu poradnictwa zawodowego dla osób z chorobą alergiczną. Określono czynniki ryzyka i ich wartość prognostyczną rozwoju alergii zawodowej układu oddechowego. Przygotowano algorytm postępowania dla uczniów narażonych na silne alergeny zawodowe oraz czynniki drażniące w miejscu pracy. Pilotażowo wdrożono system poradnictwa wśród uczniów kształcących się w zawodach związanych z ekspozycją na alergeny o dużej masie. Przeszkolono 266 lekarzy i pielęgniarek służby medycyny pracy oraz 108 pracowników i pracodawców w zakresie działań profilaktycznych oraz w zakresie szczepień ochronnych u pracowników. Przeprowadzono szkolenia drogą internetową w zakresie wpływu pracy na choroby alergiczne i wyboru zawodu w tych chorobach lekarzy specjalistów medycyny pracy, alergologów, pulmonologów oraz pacjentów (elearning). Ogółem informację przekazano do ponad 500 osób. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Szkolenia dla lekarzy i pielęgniarek służby medycyny pracy w Łodzi ( i ), Białymstoku ( ), Katowicach ( ), Bydgoszczy ( ) oraz dla pracowników i pracodawców w Łodzi ( ). Strona Paszport zdrowej kobiety w profilaktyce chorób nowotworowych. (IS-2/94/NCBR/2015) Kierownik projektu: dr hab. M. Wiszniewska prof. IMP Cel badań: Celem projektu jest włączenie profesjonalistów zajmujących się ochroną zdrowia pracujących w profilaktykę niektórych typów nowotworów poprzez opracowanie modelu działań 174

175 profilaktycznych trwale zintegrowanego z opieką profilaktyczną uwzględniającą różne aspekty zdrowia pracowników. Opis zrealizowanych prac: Opracowanie modułu profilaktyki nowotworów w ramach opieki profilaktycznej nad pracownikami. Przeprowadzenie kampanii szkoleniowej i informacyjnej. Szkolenie lekarzy smp i POZ. Wdrożenie w wybranym zakładzie pracy. Uzyskanie opinii 100 kobiet nt. zastosowanej metody profilaktyki. Opis najważniejszych osiągnięć: Diagnoza skuteczności opieki profilaktycznej nad pracownikami w aspekcie profilaktyki wybranych nowotworów. Opracowanie moduł profilaktyki nowotworów w ramach opieki profilaktycznej nad pracownikami, w tym kwestionariusz karty badania dla lekarzy służby medycyny pracy oraz stworzono procedurę określającą możliwości realizacji zaleceń profilaktyki wybranych nowotworów. Opracowano paszport zdrowej kobiety, materiały informacyjno-promocyjne oraz przeprowadzono kampanię szkoleniową i informacyjną. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Konferencja szkoleniowa Paszport zdrowej kobiety w profilaktyce chorób nowotworowych, Łódź, Konferencja Paszport zdrowej kobiety w profilaktyce chorób nowotworowych, Łódź, Szkolenia lekarzy smp i POZ (Łódź, Rzeszów, Wrocław, Białystok) Wiszniewska M, Lipińska-Ojrzanowska A, Witkowska A, Tymoszuk D, Kleniewska A, Kluszczyński D, Walusiak-Skorupa J Choroby nowotworowe pochodzenia zawodowego Epidemiologia i aspekty orzecznicze. Medycyna Pracy 2018; 69(1): Strona: Health Communication Training for Health Professionals (H-COM). ( PL01-KA ERASMUS+) Kierownik projektu mgr P. Sakowski Cel badań: H-COM jest 3-letnim projektem, który rozpoczął się we wrześniu 2015 roku, współfinansowanym przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+. Ogólnym celem projektu jest wzmocnienie kompetencji z zakresu komunikacji wśród personelu medycznego, szczególnie lekarzy i pielęgniarek. Będzie to miało pozytywny wpływ na ich pracę z pacjentami, a także na interdyscyplinarną komunikację w jednostkach ochrony zdrowia. W ramach projektu, przy aktywnym udziale zainteresowanych grup zawodowych, poprzez określenie potrzeb i identyfikację dobrych praktyk, zostanie opracowany adekwatny program szkolenia, które będzie oferowane w pięciu językach. Prace w projekcie H-COM w roku 2017 były skupione na przygotowaniu koncepcji, projektu i ostatecznych wersji materiałów edukacyjnych, oraz opracowaniu koncepcji platformy e-learningowej do udostępniania materiałów edukacyjnych. Opracowany w ramach projektu H-COM program szkolenia ma przyczynić się do polepszenia relacji personelu medycznego z pacjentami, rozwoju zawodowego i zwiększenia efektywności pracy. W szerszym ujęciu przyczyni się to do polepszenia procesu udzielania świadczeń zdrowotnych. Działania edukacyjne będą miały charakter: krótkich szkoleń dla personelu medycznego organizowanych w krajach uczestniczących w projekcie, dłuższych szkoleń dostępnych poprzez platformę e-learningową. Zwiększenie skuteczności inicjatyw: równowaga praca życie. (EFFECT EOG/78) Kierownik projektu dr hab. D. Merecz-Kot 175

176 Cel badań: Projekt ma na celu zbadanie społecznych, organizacyjnych oraz indywidualnych uwarunkowań wykorzystania inicjatyw służących zachowaniu zdrowej równowagi pomiędzy pracą i innymi dziedzinami życia (Work-Life Balance, WLB). W projekcie postawiono następujące pytania badawcze: Jak WLB jest rozumiany przez ludzi o różnych postawach wobec ról płciowych kulturowym funkcjonujących w odmiennym kulturowo środowisku społecznym? Jakie są kryteria pożądanego przez nich WLB, Jakie są najlepsze predyktory wykorzystania istniejących już programów czy ofert WLB: kultura organizacji, model rodziny lub etap kariery, indywidualne wartości, role płciowe, orientacja i zgodność postaw partnerów wobec ról płci? W jakim stopniu pozytywne i negatywne interakcje między pracą a domem oraz domem a pracą wpływają na postrzeganie WLB?, Które z istniejących inicjatyw WLB są uniwersalne i niezależne od kulturowego i gospodarczego kontekstu?, oraz W jaki sposób stosunek partnerów do równości płci wpływa na adaptacyjne strategie rodziny oraz na ich postrzeganie potrzeby świadczeń z zakresu WLB i ich wykorzystania? Wykorzystanie uzyskanych wyników: Merecz-Kot D, Drabek M, Stańczak A, Andysz A, Jacukowicz A. Use of work-life balance benefits guaranteed by law in Poland - Do size of the enterprise and gender matter? Medycyna Pracy 2017; 68(5): Programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego Zarządzanie wiedzą oraz utrzymanie i rozwój narzędzi dokumentacyjnych i bibliometrycznych w Instytucie Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi. (IMP 5.1) Kierownik projektu dr J. Przyłuska Cel badań: Projekt obejmuje budowanie i rozwój narzędzi do rejestrowania i analizy informacji o publikacjach naukowych pracowników IMP w celu dokumentowania, archiwizowania, przetwarzania, raportowania, sprawozdawczości i promocji dorobku publikacyjnego Instytutu. Opis zrealizowanych prac: Projekt obejmuje budowanie i rozwój narzędzi do rejestrowania i analizy danych o dorobku naukowym pracowników IMP w celu ich dokumentowania, archiwizowania, przetwarzania oraz analizowania. W 2017 roku kontynuowano prace nad Platformę informatyczną OODM do zarządzania wiedzą i badaniami naukowymi. Łącznie wprowadzono do systemu 1007 archiwalnych i bieżących opisów bibliograficznych. W ramach rocznej oceny zakładów i pracowników wygenerowano Karty osiągnięć naukowych pracowników za 2016 r. i Karty osiągnięć zakładów za 2016 r. Utworzono Ranking pracowników IMP za 2016 r. Przygotowano Ranking pracowników na potrzeby Komisji oceniającej dorobek naukowy pracowników. Pracownicy Działu Zarządzania Wiedzą aktualizowali strony internetowe Instytutu. Na potrzeby sprawozdawczości i ocen ilościowych opracowano 12 analiz bibliometrycznych. W DZW administrowano i nadzorowano wprowadzanie danych do systemu POL-on i Modułu Sprawozdawczego PBN. Opracowano Ankietę Jednostki za lata oraz przygotowano dokumentację odwoławczą do oceny parametrycznej. Opis najważniejszych osiągnięć: wprowadzono do systemu OODM 1007 archiwalnych i bieżących opisów bibliograficznych, opracowano 12 analiz bibliometrycznych, 176

177 wygenerowano Karty osiągnięć naukowych pracowników za 2016 r., utworzono Ranking pracowników IMP za 2016 r., utworzono Ranking pracowników na potrzeby Komisji oceniającej dorobek naukowy pracowników, wygenerowano Karty osiągnięć zakładów za 2016 r., zaktualizowano strony internetowe IMP o bieżące informacje, administrowano i nadzorowano wprowadzanie danych do systemu POL-on i Modułu Sprawozdawczego PBN, opracowano Ankietę Jednostki za lata oraz przygotowano dokumentację odwoławczą do oceny parametrycznej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wystąpienia podczas konferencji w 2017 r.: J. Przyłuska: Gdzie deponować publikacje i dane badawcze, aby zapewnić otwarty dostęp do treści naukowych? XXV seminarium w cyklu Digitalizacja otwarty dostęp w nauce a regulacje prawne, Warszawa 24 stycznia 2017 J. Przyłuska: Repozytorium ECNIS-NIOM narzędziem do realizacji założeń otwartości w nauce. 26 seminarium w cyklu Badania naukowe repozytoria prac naukowych aspekty informatyczne, organizacyjne, prawne, Warszawa, 18 maja 2017 J. Przyłuska: Polityka otwartego dostępu dobre praktyki. Konferencja RGIB, Polityka otwartego dostępu do publikacji i badań naukowych w instytutach badawczych. Warszawa, 19 maja 2017 J. Przyłuska: Jak zacząć przygotowania do wprowadzenia instytucjonalnej polityki otwartego dostępu? Otwarty dostęp do publikacji naukowych - wprowadzenie i wskazówki praktyczne, Warszawa MNiSW, 26 czerwca 2017 J. Przyłuska: Udział jako ekspert na zaproszenie w Panelu dyskusyjnym Gramy do jednej bramki? III Konferencja Naukowa Konsorcjum BazTech Bibliograficzne bazy danych: perspektywy i problemy rozwoju, Kraków, czerwca 2017 J. Przyłuska: prowadzenie warsztatów: Tworzenie polityki otwartego dostępu podczas XXXV Konferencji Problemowej Bibliotek Medycznych września 2017 r., Centrum Informacyjno- Biblioteczne Uniwersytetu Medycznego w Łodzi J. Przyłuska: Realizacja założeń otwartości w nauce. Tydzień Open Access, Kraków IFJ PAN 23 października 2017 J. Przyłuska. ORCID stały, unikalny identyfikator dla naukowca. Tydzień Open Access IMP Łódź, 27 października 2017 M. Laskowski: Jak zarejestrować się w ORCID i otrzymać swój unikalny numer. Tydzień Open Access IMP Łódź, 27 października 2017 J. Przyłuska: Otwarty dostęp w nauce a regulacje prawne. Seminarium dla doktorantów. Uniwersytet Medyczny, Wrocław, października 2017, 7 listopada 2017 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Realizacja zadań umożliwia użytkownikom pozyskiwanie informacji o publikacjach naukowych IMP ich wartości punktacyjnej, pozwala na promowanie osiągnięć naukowych i rozpowszechnianie wyników badań. Dokumentowanie publikacji i analizy dorobku wspomagają zarządzanie informacją o dorobku naukowym pracowników, poszczególnych zakładów i całej jednostki. 177

178 Budowanie i rozwój zaplecza edukacyjno-informacyjnego z zakresu medycyny pracy i zdrowia środowiskowego. (IMP 5.2) Kierownik projektu dr J. Przyłuska Cel badań: Projekt obejmuje budowanie i rozwój zaplecza edukacyjno-informacyjnego w celu zapewnienia dostępu do fachowej informacji z zakresu medycyny i nauk pokrewnych oraz wsparcia edukacyjnego w podejmowanych pracach naukowo-badawczych, w tym: poszerzenie księgozbioru o specjalistyczne wydawnictwa, utworzenie elektronicznego zasobu informacji tematycznej, szybki dostęp do najnowszych publikacji medycznych, wdrażanie nowych narzędzi komunikacji naukowej. Opis zrealizowanych prac: Zaplecze edukacyjno-informacyjne tworzono w oparciu o utrzymanie bieżących zasobów drukowanych, kolekcji czasopism elektronicznych i baz danych jak też poprzez zapewnienie dostępu do nowych źródeł wiedzy. Zbiory tematyczne udostępniano pracownikom IMP, uczestnikom kursów i szkoleń organizowanych przez IMP, pracownikom stacji sanitarnoepidemiologicznych, lekarzom, studentom zdrowia publicznego i kierunków pokrewnych. W 2017 r. gromadzono, opracowano, udostępniano zbiory drukowane i elektroniczne tworząc specjalistyczny zasób informacyjny. Administrowano bazami bibliograficznymi i kolekcjami czasopism pełnotekstowych. Opis najważniejszych osiągnięć: Najważniejsze prace: administrowano i zarządzano dostępem do baz: Wirtualna Biblioteka Nauki (Elsevier, Springer, serwis Web of Science, czasopisma Nature i Science, Wiley Online Library, Scopus, EBSCO), PsycARTICLES, Toxinz, LexPolonica, Polska Bibliografia Lekarska, Serwis BHP, uzupełniono zawartość cyfrowego repozytorium ECNIS-NIOM o bieżące publikacje, poszerzono księgozbiór o 48 vol. książek i czasopism, w ramach selekcji usunięto vol. książek i czasopism, opracowano 236 opisów bibliograficznych książek w systemie Symphony, podłączono linków do tytułów czasopism do programu Full Text Finder, zarządzającego dostępem do wersji elektronicznej publikacji, zaktualizowano Centralny Katalog Czasopism Zagranicznych w serwisie GBL W-wa, opracowano i dystrybuowano informacje o nowościach książkowych 32 poz., opracowano bibliografię pracowników IMP 140 poz., wyszukiwano i dostarczano publikacje naukowe z bibliotek polskich i zagranicznych -sprowadzono 125 artykułów i 5 książek; wysłano 45 artykułów i 5 książek, Biblioteka rozpoczęła cykl spotkań pod nazwą Biblioteka dla naukowca. Pierwsze spotkanie odbyło się 27 października i dotyczyło unikalnych identyfikatorów dla autorów publikacji. W szkoleniu wzięło udział 15 osób. Udział pracowników w szkoleniach i kursach: EndNote online I - tworzenie i zarządzanie biblioteką rekordów, , online Jak wyszukać publikacje i cytowania do oceny dorobku?, , online EndNote online II - wykorzystanie w pisaniu publikacji naukowych, , online WoS (Web of Science) - personalizacja, Łódź, , online Biblioteka w chmurze czy chmury nad biblioteką?, Łódź, WoS - wyszukiwanie cytowanych pozycji bibliograficznych, Łódź, , online Wyszukiwanie nazwy instytucji w Web of Science, Łódź, , online 178

179 Jak poprawić brakujące cytowania i błędy w rekordach Web of Science, Łódź, , online Nowości na platformie WOS i InCites, Łódź, , online EdNote Online tworzenie i zarządzanie baza rekordów, Łódź, , online PROJEKT NAUKOWIEC Łódź Warsztaty z rozwoju kariery - Zaistniej w sieci, Łódź, InCites B&A podstawy nawigacji, Łódź, , online InCites B&A Analiza dorobku instytucji i osób oraz porównania ich z liderami, Łódź, , online InCites B&A analiza dorobku wydziałów, jednostek i autorów, Łódź, , online InCites B&A dla bibliotekarzy wykorzystanie w zarządzaniu kolekcją czasopism, Łódź, , online Emerging Source Citation Index Nowy Indeks WoS CC, Łódź, , online Wykorzystanie uzyskanych wyników: Realizacja tematu umożliwiła użytkownikom pozyskanie fachowej informacji z zakresu medycyny i nauk pokrewnych oraz zapewniła wsparcie edukacyjne w podejmowanych pracach naukowo-badawczych. Wskaźniki wykorzystania zbiorów wskazują na wzrost zainteresowania zbiorami elektronicznymi. Zbiory drukowane wykorzystywane są na miejscu w czytelni przez uczestników kursów i studentów uczelni łódzkich. Program Wieloaspektowej Uniwersalnej Profilaktyki Agresji Elektronicznej adresowany do szkół gimnazjalnych. (IS-2/31/NCBR/2015) Kierownik projektu dr hab. J. Pyżalski Cel badań: Celem projektu jest stworzenie i pilotażowe wdrożenie skutecznego, innowacyjnego i zintegrowanego programu profilaktyki agresji elektronicznej (cyberprzemocy) w szkołach, do których uczęszcza młodzież w wieku lat. Program będzie efektem synergicznej współpracy interdyscyplinarnego zespołu specjalistów z zakresu psychologii, pedagogiki, zdrowia publicznego i nauk technicznych oraz organizacji pozarządowych doświadczonych we wdrażaniu programów profilaktycznych o szerokim zasięgu. Program jest adresowany do uczniów szkół gimnazjalnych (odbiorcy) i nauczycieli (realizatorzy). Program będzie integrował: Podejścia edukacyjno-profilaktyczne: profilaktyka pozytywna rozumiana jako zwiększanie konstruktywnych i twórczych propozycji aktywności w Sieci będąca alternatywą dla niepożądanych, agresywnych zachowań trening kompetencji społecznych stanowiących naturalny bufor ryzykownych zachowań w Sieci oddziaływania podnoszące świadomość, wiedzę i praktyczne umiejętności uczniów oraz nauczycieli w zakresie bezpieczeństwa informacji, zachowania prywatności oraz odpowiedzialności i rozliczalności działań w Sieci w kontekście ogólnym (ochrony swojego komputera i urządzeń mobilnych), jak również ochrony siebie przed cyberprzemocą Elementy metodyki opierają się na: pracy ze wszystkimi grupami zaangażowanymi w agresję elektroniczną ofiarami, sprawcami oraz świadkami, a także nauczycielami uczniów uwikłanych w problem tradycyjnej pracy warsztatowej e-edukacji dającej możliwość zwiększania wiedzy i realnych kompetencji na rzecz bezpieczeństwa w cyberprzestrzeni, czyli naturalnym dla tego tematu środowisku Zasady kontroli jakości produktu i efektywnego wdrożenia: wieloaspektowe badania podłużne weryfikujące efektywności oddziaływań 179

180 zapewnienie skutecznych kanałów dystrybucji innowacyjnego produktu w postaci programu profilaktyki agresji elektronicznej wśród szkół gimnazjalnych (wraz z podręcznikiem metodycznym) Obok komponentu dla młodzieży w skład programu wchodzi także program szkoleniowy dla nauczycieli (docelowo w wersji e-learningowej). Opis zrealizowanych prac: testowanie modułów szkoleniowych profilaktyki agresji w szkołach do których uczęszcza młodzież w wieku lat, raport z testowania występnych modułów szkoleniowych Programu Wieloaspektowej Uniwersalne Profilaktyki Agresji Elektronicznej Adresowany do szkół Gimnazjalnych oraz modyfikacja tych modułów, publikacja pn. Program profilaktyczny PWUPAE. Podręcznik dla realizatorów. (Autorzy w kolejności alfabetycznej: Julia Barlińska, Krzysztof Gołofit, Iwona Leszczyńska, Piotr Plichta, Jacek Pyżalski, Magdalena Szeżyńska, Hanna Szuster-Kowalewicz, Łukasz Wojtasik, Szymon Wójcik) Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzono szkolenie 30 realizatorów programu w szkołach. W 30 szkołach odbył się również pilotaż i ewaluacja wstępnej wersji materiału edukacyjnego dla uczniów do programu wieloaspektowej, uniwersalnej profilaktyki agresji elektronicznej. Stworzono ostateczną wersja pilotażowego programu pozytywnej profilaktyki agresji elektronicznej (tj. szczegółowe scenariusze dziesięciogodzinnego programu dla szkół gimnazjalnych wraz z opisem ćwiczeń i zadań realizowanych w ramach zajęć oraz wszelkimi niezbędnymi pomocami naukowymi i podręcznikiem dla realizatorów. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Szkolenie pn. PROGRAM SZKOLENIA dla realizatorów programu profilaktycznego IMPACT listopada 2017 Faktyczny Dom Kultury: Wprowadzenie (lekcja 1), O zjawisku agresji elektronicznej ofiara, świadek i sprawca (lekcje: 7-9) dr Piotr Plichta Pozytywne wykorzystanie możliwości internetu (lekcja 10) dr Piotr Plichta Opracowanie danych statystycznych dotyczących zasobów i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok (2/1/85195/STAT./2017/312/43 Dane Statystyczne) Kierownik projektu: mgr M. Wojda Cel badań: Realizacja projektu wynika z zobowiązania zapisanego w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 21 lipca 2015 r. w sprawie programu badań statystycznych statystyki publicznej na rok (Dz.U ). Program zobowiązuje jednostki organizacyjne służby medycyny pracy do składania rocznych sprawozdań z prowadzonej działalności. Celem projektu jest opracowanie, w oparciu o dane z formularzy statystycznych, zbiorczej charakterystyki stanu zasobów kadrowych i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok Opis zrealizowanych prac: Analiza danych i opracowanie raportu. Opis najważniejszych osiągnięć: Aktualizacja danych o opiece profilaktycznej w Polsce. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Przygotowanie informacji do Rocznika Statystycznego oraz publikacji GUS Zdrowie i Ochrona Zdrowia w 2016 r.. Edukacja pracodawców, menedżerów, specjalistów zarządzania zasobami ludzkimi i ochrony zdrowia pracujących w zakresie tworzenia i realizacji w zakładach pracy programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników (6/5/3.5/NPZ/2016/312/1691) Kierownik projektu dr E. Korzeniowska 180

181 Cel badań: Celem realizacji zadania jest rozwój motywacji i kompetencji pracodawców, kadry menedżerskiej zakładów pracy, reprezentantów organizacji pracowniczych oraz profesjonalistów służby medycyny pracy w zakresie implementacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. Realizacja tego celu jest jedną z kluczowych determinant zwiększenia zaangażowania zakładów pracy w Polsce w realizację zadań nakierowanych na profilaktykę nadwagi i otyłości w populacji pracujących. Należy uświadomić pracodawców, kadrę menedżerską firm i reprezentantów organizacji pracowniczych o problemach związanych z nadwagą, niezdrowym odżywianiem i niedostatkiem aktywności fizycznej w populacji pracujących oraz potrzeb, możliwości i korzyści wynikających dla firm z rozwiązywania tych problemów poprzez zakładowe programy promocji zdrowia. Konieczne jest również udoskonalenie kompetencji kadry menedżerskiej firm i profesjonalistów służby medycyny pracy (smp) w zakresie metodyki przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. Opis zrealizowanych prac: 1. Diagnoza potrzeb edukacyjnych i oczekiwań pracodawców, menedżerów i profesjonalistów HR, dotyczących informacji o zarządzaniu problemem starzenia się personelu w zakładach pracy: Analiza danych zastanych (desk research) na temat stosunku pracodawców i menedżerów do problemów dotyczących starzenia się i zarządzania zdrowiem w zakładach pracy, opracowanie wniosków dotyczących ukierunkowania komunikatów edukacyjnych adresowanych do pracodawców i menedżerów Badanie jakościowe (metodą fokusową) potrzeb i oczekiwań w/w grup, dotyczących informacji na temat zakładowych programów promocji aktywnego i zdrowego starzenia się. 2. Przygotowanie i upowszechnienie pakietu materiałów informacyjno-promocyjnych skierowanych do pracodawców, menedżerów, profesjonalistów HR na temat problemu starzenia się populacji i potrzeby wydłużania zdolności do pracy poprzez programy promocji zdrowia (zarządzania zdrowiem starzejącego się personelu) realizowane w zakładach pracy. 3. Opracowanie i uruchomienie interaktywnej strony internetowej (wortalu) dedykowanej problematyce wydłużania zdolności do aktywności zawodowej poprzez programy promocji zdrowia w zakładach pracy. 4. Przygotowanie i zorganizowanie ogólnopolskiej konferencji szkoleniowej dla pracodawców, menedżerów, profesjonalistów HR, specjalistów medycyny pracy i pozostałych interesariuszy na temat zarządzania problemem starzenia się personelu i wydłużania zdolności do pracy. 5. Monitoring aktywności zakładów pracy wdrażających polityki, programy i działania dotyczące zarządzania zdrowiem starzejącego się personelu. a) przeprowadzenie badania sondażowego Promocja zdrowia w zakładach pracy w kontekście wyzwań demograficznych i potrzeb zróżnicowanych pokoleń pracowników Opis najważniejszych osiągnięć: Zrealizowano badanie fokusowe pn. Edukacja pracodawców, menadżerów, specjalistów zarządzania zasobami ludzkimi i ochrony zdrowia pracujących w zakresie tworzenia i realizacji w zakładach pracy programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników. Łącznie na zlecenie IMP przeprowadzono 8 zogniskowanych wywiadów grupowych w czterech różnych lokalizacjach w Polsce. W każdym uczestniczyło 8 respondentów były to osoby biorące udział w podejmowaniu istotnych decyzji związanych z funkcjonowaniem i przyszłością firmy. Badanie objęło swoim zasięgiem 64 organizacje. W ramach działania opracowano raport z badania fokusowego. Przeprowadzono także analizę desk research danych naukowych. Na podstawie 181

182 wyników obu przedsięwzięć opracowano wnioski dotyczące konstruowania komunikatów edukacyjnych dla grup docelowych projektu. W projekcie przygotowano pakiet materiałów edukacyjnych: broszura pt. Zarządzanie zdrowiem w firmie a starzenie się personelu informator, ulotka pt. Zarządzanie zdrowiem starzejącego się personelu dlaczego warto wdrożyć w firmie strategię promocji zdrowia?. 1 videoclip Zarządzanie zdrowiem w firmie w obliczu starzenia się personelu. Ulotka została wydrukowana w nakładzie 5050 szt., natomiast broszura szt. Materiały rozesłano pocztą tradycyjną pod 2250 adresów firm. Cały pakiet materiałów został również upowszechniony w wersji elektronicznej (zamieszczone na stronach internetowych KCPzWMP, IMP, Facebooku projektu, stronie Projektu oraz rozesłane do ok. 200 kontaktów pocztą . W ramach projektu przeprowadzono ogólnopolską konferencję szkoleniową pt. Zarządzanie zdrowiem różnych pokoleń pracowników firmy, została przeprowadzono w dniach grudnia 2017 r. w Hotelu Ambasador Centrum w Łodzi. W wydarzeniu uczestniczyło łącznie 117 osób.w toku podjętych działań konferencja została objęta patronatem medialnym przez portal Odpowiedzialny Biznes.pl oraz portal RaportCSR.Uczestnikami konferencji byli profesjonaliści HR, PR, CSR, bhp, służby medycyny pracy, psychologowie, przedstawiciele organizacji zainteresowani doskonaleniem jakości oddziaływań w zakresie promocji zdrowego odżywiania i aktywności fizycznej. W wyniku działań rekrutacyjnych do udziału w Projekcie zgłosiły się 34 firmy z terenu całej Polski, zatrudniające łącznie pracowników. Przy czym z innych działań projektu korzystało około 2000 firm. W ramach Projektu zaproponowano firmom dwa rodzaje konsultacji: Konsultacje pogłębione dotyczące zakładowych strategii działań prozdrowotnych dla pracowników. Były one realizowane w trzech formach: bezpośrednich spotkań, online oraz rozmów telefonicznych. Wzięło w nich udział 19 firm zatrudniających łącznie pracowników. Najczęściej miały one charakter bezpośrednich spotkań pracowników Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy z przedstawicielami firmy i trwały zwykle ok. 2-3 godzin. Konsultacje doraźne - odbywały się telefonicznie lub mailowo. Trwały zwykle od kilku do kilkunastu minut. Najczęściej dotyczyły bieżących problemów związanych z planowaniem, wdrażaniem i ewaluacją działań na rzecz zdrowia pracowników, przedsięwzięć realizowanych w ramach projektu, możliwości skorzystania z oferty projektu. Zrealizowano 283 takie konsultacje. Wzięło w nich udział 106 firm. Na zlecenie KCPZwMP zrealizowano badanie sondażowe pn. Promocja zdrowia w zakładach pracy w kontekście wyzwań demograficznych i potrzeb zróżnicowanych pokoleń pracowników w oparciu o reprezentatywną próbę badawczą na populacji N=1000 przedsiębiorstw rozproszonych w całej Polsce. Charakter próby obejmował proporcjonalny dobór firm wg województw oraz wielkości firm określanej liczbą pracujących. Badanie objęło zasięgiem firmy liczące 50 i więcej pracowników. Struktura próby zakładała również różnicowanie respondentów pod względem zakresu działalności przedsiębiorstw. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Upowszechnienie na stronie internetowej Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: Upowszechnienie na stronie internetowej Projektu: Fanpage Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy: KrajowegoCentrumPromocjiZdrowiaWMiejscuPracy Fanpage Projektu 182

183 15. Systemy kontroli zapewnienia jakości Utrzymanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością usług laboratoryjnych. (IMP 4.5) Kierownik projektu dr D. Ligocka Cel badań: Celem kontynuowanego od 1997 roku tematu jest utrzymanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością w laboratoriach IMP: akredytowanych oraz certyfikowanych w systemie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL-GLP) lub Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW-GMP). Opis zrealizowanych prac: Akredytacja W 2017 r. w laboratoriach Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (badania), Zakładu Zagrożeń Fizycznych (badania) i Zakładu Ochrony Radiologicznej (badania i wzorcowania) odbyły się z wynikiem pozytywnym oceny przeprowadzone przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA), potwierdzające, że w dalszym ciągu spełnione są kryteria akredytacji. W 2017 r. Biuro Zapewnienia Jakości realizowało prace wynikające z potrzeby spełnienia wymagań procedur IMP oraz znowelizowanych dokumentów PCA stanowiących podstawę akredytacji. W procedurach systemu zarządzania nadzorowanych przez Biuro Zapewnienia Jakości wprowadzono m. in. następujące zmiany: opracowano nowy wzór formularza rejestru umów/zleceń (Załącznik 1 z do procedury IMP-PO-02), opracowano nowy wzór formularza karty działań zapobiegawczych/doskonalących/wniosku o zmianę (Załącznik 3 z do procedury IMP-PO-06), opracowano nowy wzór formularza planów wewnętrznego sterowania jakością badań (Załącznik 1 z do procedury IMP-PO-11), opracowano nowe wydanie procedury systemu zarządzania IMP-PO-14 Szkolenie personelu, w którym m. in. sprecyzowano dyspozycje dotyczące dokumentowania szkoleń, opracowano nowy wzór formularza programu szkoleń wewnętrznych i zewnętrznych (Załącznik 1 z do procedury IMP-PO-14), opracowano wzór nowego formularza rejestru szkoleń personelu (Załącznik 3 z do procedury IMP-PO-14). Przeprowadzono 6 auditów wewnętrznych oraz 3 przeglądy zarządzania. Wprowadzono zmiany i uzupełnienia do procedur badawczych. Biuro Zapewnienia Jakości prowadziło ustawiczne szkolenia pracowników w zakresie różnych aspektów wdrażania założeń znowelizowanej dokumentacji systemu zarządzania. Zwiększono zakres współpracy z Polskim Klubem Laboratoriów Badawczych POLLAB pracownicy IMP uczestniczyli w szkoleniach z zakresu akredytacji badań biegłości oraz wymagań nowego wydania normy ISO/IEC 17025: Dobra Praktyka Laboratoryjna Obecnie uprawnienia do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPL(Certyfikat nr 4/2016/DPL) w zakresie badania właściwości toksycznych, badania właściwości mutagennych oraz badań in vitro w zakresie cytotoksyczności podstawowej posiadają: Pracownia Oceny Toksyczności ZTO i Pracownia Toksykologii Molekularnej ZTM w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy. Analizy chemiczne i badania biochemiczne wykonywane są w Pracowni Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych ZTB w Zakładzie Monitoringu Biologicznego i Środowiska. 183

184 W kwietniu 2017 r. jednostka certyfikująca (Biuro ds. Substancji Chemicznych) przyprowadziła kontrolę i weryfikację spełniania zasad DPL w IMP. Ponadto, w czerwcu 2017, na zlecenie ECHA, inspektorzy z Biura ds. Substancji Chemicznych przeprowadzili inspekcję badania wykonanego w 2012 roku, która zakończyła się oceną pozytywną, czyli potwierdzeniem zgodności z zasadami DPL-GLP. W 2017 r. realizowano bieżące kontrole procesów oraz badań wykonywanych w systemie DPL-GLP. Łącznie opracowano ok. 50 raportów z kontroli procesów i badań w systemie DPL. Biuro udzielało bieżących konsultacji, prowadziło szkolenia oraz nadzorowało realizację harmonogramu wzorcowań oraz udziału laboratoriów w badaniach biegłości PT/ILC. Dobra Praktyka Wytwarzania W 2017 roku w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP, stosującym w badaniach zasady DPW (Certyfikat nr GIF-IW-400/0013_01_01/04/101/17) Główny Inspektorat Farmaceutyczny przeprowadził inspekcję w dniach , w wyniku, której potwierdzono spełnienie wymagań Dyrektywy 2003/94/EC. Realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji i wprowadzenia nowych metod badań, w tym procedur metodycznych oraz systemowych. Opis najważniejszych osiągnięć: Utrzymanie i rozwój akredytacji w laboratoriach: Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska, Zakładu Zagrożeń Fizycznych i Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikaty nr: AB 215, AB 327, AB 328 oraz AP 075 wydane przez PCA). Utrzymanie uprawnień w ramach certyfikatu 4/2016/DPL, wydanego przez Biuro ds. Substancji Chemicznych, doskonalenie, szkolenie i ciągłe monitorowanie badań i procesów w systemie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej. Utrzymanie uprawnień do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPW w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP - Certyfikat Nr. GIF-IW- 400/0013_01_01/04/101/17, wydany przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny po inspekcji w dniach marca 2017 roku. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Stosowanie przez laboratoria IMP właściwego systemu zarządzania, w tym prowadzenia badań jest gwarancją uzyskiwania wiarygodnych wyników badań laboratoryjnych, a formalna akceptacja tych systemów przez organizacje potwierdzające ich kompetencje umożliwia spełnienie wymagań przepisów prawnych i oczekiwań klientów. Posiadane certyfikaty oraz akredytacja laboratoriów badawczych są ważnym elementem podczas oceny IMP jako partnera przy aplikowaniu o granty oraz uwzględniane w kompleksowej ocenie jednostek badawczych prowadzonej przez MNiSW. Dzięki posiadanym certyfikatom akredytacji, DPW oraz DPL możliwe jest realizowanie badań dla klientów zewnętrznych. 184

185

186 186

187 V. WSPÓŁPRACA NAUKOWA Z ZAGRANICĄ 1. Międzynarodowe programy naukowe trwające i rozpoczęte w 2017 r. a. Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach Programów Ramowych Unii Europejskiej 7 PROGRAM RAMOWY Nazwa Assessing individual exposure to environmental stressors and predicting health outcomes: paving the way for an EU-wide assessment European epidemiological study on radiation-induced lens opacities for interventional cardiologist Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania HEALS FP7/603946/ OPERRA HORYZONT 2020 Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania EVidenced based management of hearing impairments: Public health pοlicy making based on fusing big data analytics and simulation Impacts of low dose radiation exposure European Human Biomonitoring Initiative Institutional Strengthening of Environmental Health System of Georgia Programowanie zdrowia we wczesnym okresie życia: czynniki żywieniowe i epigenetyczne w rozwoju tkanki tłuszczowej, układu kostnego, zespołu metabolicznego, chorób układu oddechowego oraz rozwoju psychoruchowego dzieci/ Early life programming of childchood health: a nutritional and epigenetic investigation of adiposity and bone, cardiometabolic, neurodevelopmental and respiratory health EVOTION MEDIRAD HBM4EU Twinning TP/GE/22/ ALPHABET ERA- HDHL/01/ALPHABET/01/

188 ERASMUS + Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Health Communication Training for Health Professionals Powrót do życia społecznego kobiety po mastektomii Chemical Safety Management Training Hub for Chemicals Users H-COM PoMasto ChemSM-Pub PL01-KA PL01-KA PL01-KA b. Pozostałe programy Nazwa Transnational Adaption Actions for Integrated Indoor Air Quality Management Early-stage non small cell lung cancer study (LUN) Badanie wczesnego stadium zaawansowania niedrobnokomórkowego raka płuca Mutographs of cancer: Discovering the cause of cancer through mutational signatures Poszukiwanie przyczyn nowotworów poprzez badanie sygnatur mutacji Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania InAirQ CE SELENIUS IARC GEP/2017/ IARC GEP/TRZ/2017/ UMO- 2015/17/ZNZ7/ Udział w konferencjach i wyjazdach szkoleniowych Cel Data Miejsce Osoba Szkolenie SpICP-MS: Data Analysis Workshop Wageningen, Holandia B. Janasik, R. Kuraś, M. Stanisławska Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik 188

189 Spotkanie grupy roboczej Occupational Allergy działającej w ramach European Academy of Allergy and Clinical Immunology Zurich, Szwajcaria A. Lipińska- Ojrzanowska, J. Walusiak- Skorupa Spotkanie EURADOS (European Radiation Dosimetry Group) dotyczący porównań międzylaboratoryjnych dozymetrii soczewek ocznych Spotkanie realizatorów projektu badawczego European Human Biomonitoring Initiative Barcelona, Hiszpania M. Brodecki, J. Domienik- Andrzejewska Berlin, Niemcy W. Wąsowicz International EIT Health Matchmaking Event Uppsala, Szwecja K. Rydzyński Posiedzenie Scientific Programme Committe Kongresu European Academy of Allergy and Clinical Immunology Monachium, Niemcy J. Walusiak- Skorupa Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik 2nd International Cancer Study and Therapy Conference Baltimor, Stany Zjednoczone T. Hałatek 2nd WG meeting and 1st WG workshop Lublana, Słowenia A. Kozajda 2nd EVOTION Meeting spotkanie robocze konsorcjum realizującego projekt EVOTION Londyn, Wielka Brytania M. Pawlaczyk- Łuszczyńska EURADOS Annual Meeting Karlsruhe, Niemcy M. Adamowicz, M. Brodecki, S. Papierz, M. Zmyślony Kick-off meeting projektu Better prevention, identification and reporting of work-related and occupational diseases and emerging risks World Health Organization (WHO) International Telecommunication Union (ITU) Make Listening safe Consultation Helsinki, Finlandia Genewa, Szwajcaria J. Walusiak- Skorupa M. Śliwińska- Kowalska A Meeting of the Committee for Risk Assessment Spotkanie grupy roboczej RAC40A Helsinki, Finlandia S. Czerczak Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik ICOH Mid-term Meeting Florencja, Włochy A. Bortkiewicz 189

190 A Meeting of the Committee for Risk Assessment Spotkanie grupy roboczej RAC40B 7th European Conference Tabacco or Health (ECTOH) Helsinki, Finlandia S. Czerczak Porto, Portugalia K. Polańska Spotkanie ralizatorów projektu Health Communication Training for Health Professionals (H-COM) San Cristobal de La Laguna, Hiszpania P. Sakowski Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik Spotkanie w ramach projektu ALPHABET Early life programming of childhood health: a nutritional and epigenetic investigation of adiposity and bone, cardiometabolic, neurodevelopmental and respiratory health Dublin, Irlandia K. Polańska Międzynarodowy zjazd otorynolaryngologów Audiology NOW! Indianapolis, USA M. Śliwińska- Kowalska 8th World Congress on Toxicology and Pharmacology Dubaj, Zjednoczone Emiraty Arabskie W. Wąsowicz Final Conference of the Appearance Matters COST Action IS Udział w spotkaniu komitetu sterującego akcji COST (European Cooperation in the field of Scientific and Technical Research Action IS Lublana, Słowenia P. Plichta ICSC Meeting Lyon, Francja S. Czerczak, D. Pakulska Trilateral Meeting Germany-Spanish-InnoStars Barcelona, Hiszpania K. Rydzyński Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik 7th ICOH International Conference on Work Environment and Cardiovascular Diseases Varese, Włochy A. Bortkiewicz, E. Gadzicka Institutional Strengthening of Environmental Health System of Georgia Twinning Project GE/22 Kick-off meeting Kurs GLP and Quality Assurance: Developing a GLP Compliant QA Program Tbilisi, Gruzja W. Hanke Amsterdam, Holandia D. Ligocka 190

191 Methodologies to identify work-related diseases Review on sentinel and alert systems: Seminar to discuss the current approaches Bruksela, Belgia W. Hanke Spotkanie kończące europejski projekt EURALOC (w ramach projektu OPERRA) European project on radiation incluced lens opacities among interrentional cardiologists Mainz, Niemcy J. Domienik- Andrzejewska 11th Philips Respironics Central European Sleep Experts Meeting Budapeszt, Węgry M. Rybacki, J. Siedlecka Spotkanie European Union of Medical Specialists (UEMS) - Section of Occupational Medicine Helsinki, Finlandia J. Walusiak- Skorupa A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC41A Helsinki, Finlandia S. Czerczak 3rd EVOTION Meeting spotkanie robocze konsorcjum realizującego projekt EVOTION Ateny, Grecja M. Śliwińska- Kowalska Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik European Birth Cohorts Network Meeting Barcelona, Hiszpania K. Polańska Queen Square Dizzy Course Londyn, Wielka Brytania E. Zamysłowska- Szmytke A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC41B Healthy work environments, active health and diseases prevention at workplace Helsinki, Finlandia S. Czerczak Lizbona, Portugalia P. Sakowski Annual Congress EAACI Helsinki, Finlandia A. Lipińska- Ojrzanowska, J. Walusiak- Skorupa 12th ICBEN Congress on Noise as a Public Health Problem and the Special Low Frequency Noise and Vibration Conference Zurich, Szwajcaria M. Pawlaczyk- Łuszczyńska 191

192 Przesłuchanie dotyczącym projektu BIOASSEWORK w ramach konkursu EIT HEALTH call for CAMPUS activity Monachium, Niemcy D. Merecz-Kot ENT WORLD Congress IFOS Paris Paryż, Francja M. Śliwińska- Kowalska, E. Zamysłowska- Szmytke Kick-off meeting projektu MEDIRAD Implications of Medical Low Dose Radiation Exposure Barcelona, Hiszpania J. Domienik- Andrzejewska Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik Konferencja kończąca projekt Pro-Health Maastricht, Holandia P. Sakowski 44th Annual Meeting of the Japanese Society of Toxicology Institutional Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/ Jokohama, Japonia T. Hałatek Tbilisi, Gruzja W. Hanke Spotkanie robocze realizatorów projektu InnoReh z grupą badawczą z Departamentu Otorynolaryngologii Uniwersytetu w Santiago de Compostela Santiago de Compostela, Hiszpania M. Śliwińska- Kowalska 11th International Symposium on Selenium in Biology and Medicine and 5th International Conference on Selenium in the Environment and Human Health Sztokholm, Szwecja E. Jabłońska EPICOH Epidemiology in Occupational Health Edynburg, Wielka Brytania B. Pepłońska Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik EVOTION Kick-off meeting - spotkanie robocze konsorcjum realizującego project Snekkersten, Dania A. Dudarewicz Spotkanie HBM4EU Governing Board Meeting Berlin, Niemcy K. Nawrotek, K. Rydzyński Institutional Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/ Tbilisi, Gruzja W. Hanke, K. Rydzyński COST Academy: Leadership Workshop Bruksela, Belgia K. Polańska 192

193 4th EVOTION Meeting spotkanie robocze konsorcjum realizującego projekt EVOTION 10th International Conference on Instrumental Methods of Analysis, IMA 2017 A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC Londyn, Wielka Brytania Heraklion, Gracja Helsinki, Finlandia A. Dudarewicz, M. Pawlaczyk- Łuszczyńska B. Janasik, M. Stanisławska S. Czerczak, A. Jankowska Spotkanie z kierownictwem Norweskiego Instytutu Zdrowia Pracujących Oslo, Norwegia B. Pepłońska, K. Rydzyński Spotkanie robocze w ramach europejskiego projektu oraz udział w spotkaniu roboczym w ramach EURADOS (spotkanie Work Group 12) Belgrad, Serbia J. Domienik- Andrzejewska 29th Annual Scientific Conference of the International Society of Environmental Epidemiology 2017 (ISEE 2017) Sydney, Australia K. Polańska Spotkanie członków Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg M. Stępnik 3rd Working Group Meeting; 2nd Work Group Workshop; Steering Committee Meetung, International Midterm Conference Spotkanie w ramach projektu Health Communication Training for Health Professionals (H-COM) Turyn, Włochy A. Kozajda Limassol, Cypr P. Sakowski Spotkanie projektu Better prevention, identification and reporting of work-related and occupational diseases and emerging risks EAACI 2017 (European Academy of Allergy and Clinical Immunlogy) Master Class on Occupational Allergy 10th International Symposium on Biological Monitoring in Occupational and Environmental Health, ISBM Petersburg, Rosja Madryt, Hiszpania Neapol, Włochy J. Walusiak- Skorupa J. Walusiak- Skorupa, M. Wiszniewska B. Janasik, M. Stanisławska 22nd World Congress on Advances in Oncology; 20th International Symposium on Molecular Medicine Ateny, Grecja M. Lesicka The European Union Network of Laboratories for Validation of Alternative Methods (EU- NETVAL) Meeting Ispra, Włochy J. Roszak 193

194 Spotkanie grup roboczych WP8, WP10 w ramach realizacji projektu HBM4EU Gandawa, Belgia B. Janasik, W. Wąsowicz Staż naukowy w Królewskim Konserwatorium Muzycznym w Hadze w ramach nagrody Fundacji 4 COT Haga, Holandia A. Jacukowicz 10th anniversary World Congress Developmental Origins of Health and Diseases (DOHaD) The School of Oncology Training in Translational Oncology for Physicians and Scientists Rotterdam, Holandia Albufeira, Portugalia W. Hanke, K. Polańska E. Wieczorek, M. Lesicka 12th International Conference on Environmental Toxicology and Ecological Risk Assessment 2017 Scientific Annual AISETOV: Trace elements in human and animal health: focus on neurological disease Atlanta, USA W. Wąsowicz Modena, Włochy E. Jabłońska Spotkanie w ramach projektu HEALS Wenecja, Włochy K. Polańska COST Action: CA Network on the Coordination and Harmonisation of European Occupational Cohorts Bruksela, Belgia K. Polańska Spotkanie European Union of Medical Specialists (UEMS) - Section of Occupational Medicine 13th International Conference Advances in Pneumology 2nd International Workshop on the European Atlas of Natural Radiation Leuven, Belgia Drezno, Niemcy Verbania, Włochy J. Walusiak- Skorupa J. Walusiak- Skorupa J. Olszewski, K. Walczak 8th International Symposium on Recent Advances in Food Analysis (RAFA 2017) Institutional Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/ Praga, Czechy W. Wąsowicz Gruzja, Tbilisi W. Hanke Circular Economy Across European Regions Londyn, W. Brytania K. Rydzyński Meeting of the COST Action (CORE Group and WG1 meetings) A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC43A i RAC43B Grenada, Hiszpania W. Hanke Helsinki, Finlandia S. Czerczak 194

195 ICSC Compiler s Guide Committee Meeting Genewa, Szwajcaria D. Pakulska 1st Benchmark Visit Graz, Austria A. Kozajda Mental Health in Construction Work Bruksela, Belgia J. Walusiak- Skorupa 4th JPI HDHL Conference Bruksela, Belgia E. Wesołowska Task Force Health Economics. Kick-off meeting Padwa, Włochy J. Walusiak- Skorupa 2nd International Workshop on the European Atlas of Natural Radiation IWEANR Verbania, Włochy Jerzy Olszewski; Katarzyna Walczak Institutional Strengthening of Environmental Health System of Georgia TWINNING PROJECT GE/ Tbilisi, Gruzja B. Świątkowska, J. Walusiak- Skorupa 195

196 196

197

198 198

199 VI. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ W LABORATORIACH Laboratoria IMP posiadające akredytację lub działające zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL) i Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW) są zobowiązane do stosowania odpowiednich postanowień zawartych w procedurach opracowanych w Biurze Zapewnienia Jakości na podstawie: normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap1:2007 oraz dodatkowych wymagań jednostki akredytującej dla wzorcowań przyrządów dozymetrycznych w radiologii oraz badań czynników szkodliwych w środowisku pracy i materiale biologicznym; rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej i wykonywania badań zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz. U poz. 665) dla badań w kierunku oceny toksyczności substancji i preparatów chemicznych; rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz. U poz. 1979) oraz dodatkowych wymagań jednostki udzielającej uznania dla badań wyrobów medycznych. 1. Akredytacja W IMP w Łodzi akredytację posiadają laboratoria: Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Pracownia Analiz Metali Zakład Zagrożeń Fizycznych Pracownia Hałasu i Wibracji Pracownia Aerozoli Zakład Ochrony Radiologicznej Laboratorium Wzorców Wtórnych Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska Zakres akredytacji Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (Certyfikat nr AB 215) obejmuje następujące badania: w Pracowni Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych stężenie metabolitów w materiale biologicznym (elastyczny zakres akredytacji); stężenie trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) w próbkach środowiskowych, materiale biologicznym, wyrobach konsumpcyjnych przeznaczonych dla ludzi w tym żywności (elastyczny zakres akredytacji); pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; stężenie anestetyków halogenowych w powietrzu środowiska pracy; stężenie i identyfikacja substancji organicznych w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji); 199

200 stężenie substancji niskowrzących w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji); identyfikacja substancji organicznych w wyrobach chemicznych, kosmetykach, meblach, paliwach, materiałach budowlanych, próbkach środowiskowych (elastyczny zakres akredytacji); w Pracowni Analiz Metali pobieranie próbek krwi; stężenie metali w materiale biologicznym (elastyczny zakres akredytacji); pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; stężenie metali w mieszaninie w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji); stężenie mieszaniny metali we krwi (elastyczny zakres akredytacji). Zakład Zagrożeń Fizycznych Zakres akredytacji Zakładu Zagrożeń Fizycznych (Certyfikat nr AB 328) obejmuje następujące badania: w Pracowni Hałasu i Wibracji pomiary hałasu słyszalnego w środowisku pracy; pomiary hałasu infradźwiękowego w środowisku pracy; pomiary hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy; pomiary drgań ogólnych w środowisku pracy; pomiary drgań miejscowych w środowisku pracy; dobór ochronników słuchu; w Pracowni Aerozoli pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; stężenie pyłu frakcja wdychalna w powietrzu środowiska pracy; stężenie pyłu frakcja respirabilna w powietrzu środowiska pracy; stężenie włókien azbestu w powietrzu środowiska pracy; stężenie włókien mineralnych w powietrzu środowiska pracy. Zakład Ochrony Radiologicznej Zakres akredytacji Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikat nr AB 327) obejmuje następujące badania: w Pracowni Oceny Narażenia Zawodowego pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) promieniowania fotonowego; pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(0,07) promieniowania fotonowego; pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) oraz przestrzennego równoważnika dawki H*(10) promieniowania fotonowego; pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) promieniowania fotonowego; w Laboratorium Wzorców Wtórnych pomiar powierzchniowej gęstości śladów od promieniowania alfa; pomiar ekspozycji na promieniowanie alfa. 200

201 w Pracowni Zagrożeń Elektromagnetycznych pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w środowisku pracy; pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w środowisku ogólnym. Zakres akredytacji Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikat nr AP 075) obejmuje wzorcowania: przyrządów dozymetrycznych do pomiaru promieniowania X i gamma, radiometrów, promieniowania jonizującego, dawkomierzy promieniowania jonizującego oraz przyrządów dozymetrycznych do pomiaru dawki i mocy dawki promieniowania fotonowego; dawkomierzy filmowych, dawkomierzy indywidualnych, dawkomierzy termoluminescencyjnych, dawkomierzy promieniowania jonizującego; przyrządów dozymetrycznych do nieinwazyjnego pomiaru wysokiego napięcia na lampie rentgenowskiej w rentgenodiagnostyce; przyrządów dozymetrycznych do nieinwazyjnego pomiaru czasu ekspozycji rentgenowskiej w rentgenodiagnostyce. W 2017 r. w laboratoriach Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (badania), Zakładu Zagrożeń Fizycznych (badania) i Zakładu Ochrony Radiologicznej (badania i wzorcowania) odbyły się z wynikiem pozytywnym oceny przeprowadzone przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA), w celu potwierdzenia, że ww. zakłady w dalszym ciągu spełniają kryteria akredytacji. W 2017 r. Biuro Zapewnienia Jakości realizowało prace wynikające z potrzeby spełnienia wymagań procedur IMP oraz znowelizowanych dokumentów PCA stanowiących podstawę akredytacji, w tym: opracowano nowy wzór formularza rejestru umów/zleceń (Załącznik 1 z do procedury IMP-PO-02); opracowano nowy wzór formularza karty działań zapobiegawczych/doskonalących/wniosku o zmianę (Załącznik 3 z do procedury IMP-PO-06); opracowano nowy wzór formularza planów wewnętrznego sterowania jakością badań (Załącznik 1 z do procedury IMP-PO-11); opracowano nowe wydanie procedury systemu zarządzania IMP-PO-14 Szkolenie personelu, w którym m. in. sprecyzowano dyspozycje dotyczące dokumentowania szkoleń opracowano nowy wzór formularza programu szkoleń wewnętrznych i zewnętrznych (Załącznik 1 z do procedury IMP-PO-14); opracowano wzór nowego formularza rejestru szkoleń personelu (Załącznik 3 z do procedury IMP-PO-14). Biuro Zapewnienia Jakości prowadziło ustawiczne szkolenia pracowników ww. zakładów w zakresie różnych aspektów wdrażania założeń znowelizowanej dokumentacji systemu zarządzania. 2. Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) Obecnie uprawnienia do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPL (Certyfikat nr 4/2016/DPL) w zakresie badania właściwości toksycznych, badania właściwości mutagennych oraz badań in vitro w zakresie cytotoksyczności podstawowej posiadają: Pracownia Oceny Toksyczności ZTO i Pracownia Toksykologii Molekularnej ZTM w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy. Analizy 201

202 chemiczne i badania biochemiczne wykonywane są w Pracowni Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych ZTB w Zakładzie Monitoringu Biologicznego i Środowiska. W kwietniu 2017 r. jednostka certyfikująca (Biuro ds. Substancji Chemicznych) przeprowadziła kontrolę i weryfikację spełniania zasad DPL w IMP. Ponadto, w czerwcu 2017, na zlecenie ECHA, inspektorzy z Biura ds. Substancji Chemicznych przeprowadzili inspekcję badania wykonanego w 2012 roku, która zakończyła się oceną pozytywną, czyli potwierdzeniem zgodności z zasadami DPL-GLP. W 2017 r. realizowano bieżące kontrole procesów oraz badań wykonywanych w systemie DPL-GLP. Łącznie opracowano 46 raportów z kontroli procesów i badań w systemie DPL. Biuro Zapewnienia Jakości udzielało bieżących konsultacji oraz szkoliło pracowników. 3. Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW) Główny Inspektorat Farmaceutyczny przeprowadził w dniach r. inspekcję w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP, która potwierdziła uprawnienia wydając nowy certyfikat - Nr. GIF-IW-400/0013_01_01/04/101/17 na wykonywanie: kontroli jakości metodami biologicznymi produktów leczniczych przeznaczonych dla ludzi (czynności wytwórcze) oraz na badanie w kontroli jakości importowanych produktów leczniczych (Zezwolenie nr 179/0013/15). Potwierdzono zgodność systemu zarządzania w Laboratorium z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW). W 2017 r. realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji i wprowadzenia nowych metod badań, w tym wprowadzano zmiany i uzupełnienia do standardowych procedur metodycznych skutkujące nowymi ich wydaniami oraz opracowano nowe wydania procedur systemowych. Biuro Zapewnienia Jakości udzielało bieżących konsultacji oraz przeprowadziło szkolenia stanowiskowe pracowników. 4. Badania biegłości Instytut Medycyny Pracy prowadził działania na rzecz laboratoriów badań środowiskowych działających na terenie kraju, dotyczące spełniania określonych wymagań akredytacji przez te laboratoria. Do działań tych należy zaliczyć zorganizowanie i przeprowadzenie badań biegłości (porównań międzylaboratoryjnych) dla tych laboratoriów. Komórki organizacyjne Instytutu prowadzą badania biegłości (porównania międzylaboratoryjne) zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodności - Ogólne wymagania dotyczące badania biegłości, dla następujących programów badań biegłości: Program badań biegłości dla laboratoriów wykonujących analizy czynników chemicznych w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. W 2017 r. w programie badań biegłości uczestniczyło 6 laboratoriów badań środowiskowych. Przeprowadzono 1 rundę kontrolną, która obejmowała oznaczania próbek metali na filtrach membranowych. Materiał kontrolny składał się z odpowiedniego dla danej techniki analitycznej/metody medium pochłaniającego (nośnika) i substancji chemicznej o określonym poziomie stężeń. Otrzymane od uczestników wyniki analiz próbek kontrolnych, 202

203 po danej rundzie opracowano statystycznie. Wyniki opracowań dla każdej oznaczanej substancji przekazano uczestnikom badań w formie raportu. Program badań biegłości dla laboratoriów wykonujących analizy czynników chemicznych w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. W 2017 r. w programie badań biegłości uczestniczyło 12 laboratoriów badań środowiskowych. Przeprowadzono 1 rundę kontrolną, która obejmowała oznaczania próbek substancji chemicznych. Materiał kontrolny składał się z odpowiedniego dla danej techniki analitycznej/metody medium pochłaniającego (nośnika) i substancji chemicznej o określonym poziomie stężeń. Otrzymane od uczestników wyniki analiz próbek kontrolnych, po danej rundzie opracowano statystycznie. Wyniki opracowań dla każdej oznaczanej substancji przekazano uczestnikom badań w formie raportu. Program badań biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów hałasu w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych. W 2017 r. w programie uczestniczyło 15 laboratoriów badań środowiska pracy. Obiektem badań były specjalnie przygotowane stanowiska pracy, o ustalonym źródle dźwięku, na których wykonywano cztery różne czynności. Sesja badania biegłości obejmowała wykonanie pomiaru przez uczestnika i porównywanie dla każdej czynności wyników pomiarów poziomu dźwięku (równoważnego poziomu dźwięku A, maksymalnego poziomu dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C). Ocenę wyników przekazano uczestnikom w formie raportów. Międzylaboratoryjne badania porównawcze pomiaru głównych parametrów fizycznych rejestrowanych przez sprzęt do kontroli jakości diagnostycznej aparatury rentgenowskiej i monitorów stosowanych do prezentacji obrazów medycznych. Organizatorem badań jest Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej. W badaniu uczestniczą laboratoria badawcze i placówki wykonujące testy specjalistyczne w celu kontroli jakości aparatury rentgenowskiej. Badania porównawcze dotyczą pomiaru następujących parametrów fizycznych: dla zakresu ogólnodiagnostycznego wysokie napięcie, czas ekspozycji, dawka, wielkość ogniska lampy rtg, odległość pomiędzy elementami obrazu (wybrane elementy geometrii wiązki promieniowania rtg), gęstość optyczna, luminancja, natężenie oświetlenia, średnia wartość piksela i/lub SNR (stosunek sygnału do szumu); dla zakresu stomatologicznego wysokie napięcie, czas ekspozycji, dawka, luminancja, natężenie oświetlenia; dla fluoroskopii wysokie napięcie, dawka, moc dawki, odległość pomiędzy elementami obrazów (wybrane elementy geometrii wiązki promieniowania rtg), ocena kontrastu obrazu (jakość obrazu); dla mammografii odległość pomiędzy elementami obrazów (wybrane elementy geometrii wiązki promieniowania rtg), dawka, moc dawki, wysokie napięcie, czas ekspozycji, gęstość optyczna, obciążenie (siła kompresji), odległość pomiędzy płytką 203

204 uciskową a powierzchnią stolika dla symetrycznego podparcia płytki uciskowej, luminancja, natężenie oświetlenia, ocena kontrastu obrazu (jakość obrazu), średnia i odchylenie standardowe wartość piksela i/lub SNR (stosunek sygnału do szumu); dla tomografii komputerowej wysokie napięcie, dawka i/lub DLP (iloczyn dawki i długości), grubość warstwy, średnia wartość HU (Jednostki Hounsfielda); dla monitorów medycznych pomiar luminancji (jednorodność i/lub kontrast monitora i/lub krzywa skali szarości). Porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów pól elektromagnetycznych. Organizatorem porównań jest Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej. W roku 2017 r. w porównaniu uczestniczyło kilkanaście laboratoriów badawczych środowiska pracy. Porównania dotyczyły pomiaru natężenia pola elektrycznego oraz natężenia pola magnetycznego na ustalonym stanowisku pomiarowym. Otrzymane wyniki badań opracowano statystycznie, a ocenę wyników wysyłano do każdego uczestnika w formie raportu. Laboratoria IMP brały udział z pozytywnymi wynikami w następujących badaniach biegłości/porównaniach międzylaboratoryjnych: German External Quality Assessment Scheme zorganizowanym przez Institute and Out-Patient Clinic for Occupational, Social and Environmental Medicine of University Erlangen-Nuremberg (Niemcy) Program dotyczy oznaczania metali we krwi, moczu, surowicy w zakresie stężeń stwierdzanych w narażeniu środowiskowym i zawodowym. W programie uczestniczyła Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. United Kingdom National External Quality Assessment Service zorganizowanym przez UK NEQAS, Wolfson EQA Laboratory (Wielka Brytania) Program dotyczy oznaczania ołowiu i kadmu we krwi. W programie uczestniczyła Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Interlaboratory Quality Control Program for Metal (PICC-MET) zorganizowanym przez Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo (Hiszpania) Program dotyczy oznaczania metali na filtrach membranowych. W programie uczestniczyła Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Programa Interlaboratorios de Control de Calidad zorganizowanym przez Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo (Hiszpania) Program obejmuje oznaczania substancji chemicznych w środowisku pracy. W programie uczestniczyła Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. 204

205 Badania biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów pola-em od systemów radiokomunikacyjnych na potrzeby oceny narażenia pracujących w środowisku pracy. (Politechnika Wrocławska) W programie uczestniczyła Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej Badania biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne na potrzeby oceny poziomów PEM w środowisku i narażenia pracujących na pole elektromagnetyczne systemów radiokomunikacyjnych (Politechnika Wrocławska) W programie uczestniczyła Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej Porównania międzylaboratoryjne pola-em (IMP/CIOP-PIB) Program obejmuje pomiary pola elektromagnetycznego urządzeń do magnetoterapii oraz urządzeń energetycznych i linii elektroenergetycznych W programie uczestniczyła Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej Programy kontroli poziomów leków i narkotyków we krwi, etanolu, metanolu i izopropanolu we krwi, glikolu etylenowego w surowicy i hemoksymetrów zorganizowane przez Labquality (Finlandia) W programach uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Kliniki Toksykologii. RIQAS Blood Gas Programme organizowanym przez Randox Laboratories (Wielka Brytania) Program obejmuje kontrolę gazometrii i elektrolitów. W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Kliniki Toksykologii. Systemem kontroli badań laboratoryjnych IQs organizowanym przez StandLab (Polska) Program obejmuje badania toksykologiczne. W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Kliniki Toksykologii. 205

206 206

207

208 208

209 VII. DZIAŁALNOŚĆ KLINICZNA 1. Klinika Audiologii i Foniatrii W roku 2017 przyjęto ogółem 2567 pacjentów w ramach umowy z NFZ, w tym: w poradni audiologicznej 1248 w poradni foniatrycznej 377 w poradni logopedycznej 942 Lekarze laryngolodzy, audiolodzy i foniatrzy udzielili łącznie 406 konsultacji na potrzeby Kliniki Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego oraz Kliniki Toksykologii. Liczba badań wyniosła 4037, w tym: Wideolaryngostroboskopia 433 Audiometria tonalna 928 Emisja otoakustyczna 238 Próby nadprogowe 150 Potencjały słuchowe wywołane z pnia mózgu 139 Audiometria słowna 22 Audiometria impedancyjna 659 Wideonystagmografia 387 Posturografia 1011 Test rozumienia zdań w szumie HINT 0 Testy przetwarzania słuchowego 70 inne 0 209

210 2. Klinika Toksykologii a. Oddział Toksykologii Przyjęto ogółem 2330 pacjentów, w tym 2113 hospitalizowanych i 217 obserwacyjnych. Średni okres pobytu pacjenta 1,51 dnia Wskaźnik wykorzystania łóżek 100,34 dni Wykonanie osobodni 3211 Wskaźnik śmiertelności 0,24 % W okresie sprawozdawczym nastąpiło 5 zgonów Wśród hospitalizowanych pacjentów stwierdzono: Ostre zatrucia pozazawodowe 2113 Ostre zatrucia zawodowe 0 Inne przypadki 217 b. Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Prowadzono działalność usługową w ramach tematu ZLL/8/2011 Badania toksykologiczne w materiale biologicznym. W 2017 r. w Pracowni Diagnostyki Toksykologicznej wykonano ogółem badań diagnostycznych, w tym: dla Oddziału Toksykologii dla Oddziału Chorób Zawodowych 48 dla Przychodni Chorób Zawodowych 8 w ramach tematu ZLL/8/2011 (inne placówki opieki zdrowotnej + inni zleceniodawcy)

211 3. Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego a. Oddział Chorób Zawodowych Przyjęto ogółem 309 pacjentów, w tym wszystkich hospitalizowano. Wydano 450 orzeczeń lekarskich. Opracowano 2 opinie sądowe. Rozpoznano ogółem 54 choroby zawodowe, w tym: Ostre zatrucie rtęcią pochodzenia zawodowego 0 Pylica krzemowa płuc 2 Pylica górników 1 Pylica spawaczy 2 Pylica azbestowa płuc 0 Astma oskrzelowa 6 Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych pochodzenia zawodowego 1 Ostre uogólnione reakcje alergiczne 1 Alergiczny nieżyt nosa 6 Przewlekłe choroby narządu głosu guzki głosowe twarde Przewlekłe choroby narządu głosu wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych Przewlekłe choroby narządu głosu niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjna głośni i trwałą dysfonią Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego zaćma popromienna Nowotwory złośliwe rak płuc 1 Nowotwory wywołane działaniem promieniowania jonizującego 0 211

212 Kontaktowe alergiczne zapalenie skóry 8 Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia 2 Pokrzywka kontaktowa 0 Przewlekłe zapalenie ścięgna i jego pochewki Przewlekłe zapalenie kaletki maziowej Przewlekłe zapalenie okołostawowe barku 2 Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy zapalenie nadkłycia kości ramiennej 1 Zespół cieśni nadgarstka 5 Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu 3 Zespół wibracyjny postać kostno-stawowa 1 Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa 11 Średni okres pobytu pacjenta wynosił 3 dni. Wskaźnik wykorzystania łóżek w Oddziale Chorób Zawodowych wyniósł 52,3. b. Przychodnia Chorób Zawodowych i Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących Przyjęto ogółem 882 pacjentów. W okresie sprawozdawczym udzielono 945 porad lekarskich. Wydano: 721 orzeczeń lekarskich, 2 ekspertyzy lekarskie, 30 opinii lekarskich. Liczba innych badań wyniosła 666, w tym m. in.: EKG 184 EMG + opis

213 pole widzenia 11 widzenie zmierzchowe 96 Liczba konsultacji udzielonych przez lekarzy wyniosła 1346, w tym m. in.: neurologiczna 418 okulistyczna 865 c. Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych Prowadzono działalność usługową w ramach tematu Badanie palestezjometryczne czucia wibracji. Próba oziębieniowa z termometrią skórną i próbą uciskową. Test prowokacyjny z alergenami 95 Test prowokacyjny z placebo 40 Test nadreaktywności oskrzeli z metacholiną 80 Próba rozkurczowa 80 Spirometria 3400 Pletyzmografia w pomiarach czynności oddechowej 10 Pojemność dyfuzyjna płuc 5 Testy skórne punktowe wykonano zestawów założono alergenów Badanie plwociny indukowanej 75 Badanie popłuczyn nosowych 160 Oznaczanie IgE całk. 10 Oznaczanie sige 300 Wymazy z nosa

214 Ocena cytologiczna preparatów mikroskopowych (plwociny indukowanej, popłuczyn nosowych, łez, wymazów z nosa) 350 Próby oziębieniowe 20 Palestezjometria 25 w ramach tematu ZLL/11/2014 (inni zleceniodawcy) Próby oziębieniowe Palestezjometria d. Pracownia Dermatologii Przyjęto łącznie 1258 pacjentów. Udzielono 389 konsultacji. Założono 1850 alergenów u 361 pacjentów. 214

215

216 216

217 VIII. NAUKOWE BAZY DANYCH 1. Krajowe rejestry danych Centralny Rejestr Chorób Zawodowych gromadzi dane o przypadkach chorób zawodowych i jest podstawą monitorowania zapadalności na te choroby w Polsce. Obowiązek realizacji zadania wynika z ustawy Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) art , który nakłada na Ministerstwo Zdrowia obowiązek określenia sposobu dokumentowania chorób zawodowych i ich skutków, a także obliguje do utworzenia i prowadzenia ogólnopolskiego rejestru tych chorób. W 2016 r. stwierdzono w Polsce 2119 przypadków chorób zawodowych tj. o 1,2% przypadków więcej w porównaniu z rokiem Największy wzrost w liczbach bezwzględnych odnotowano w pylicach płuc (o 181 stwierdzeń więcej w porównaniu z rokiem ubiegłym). Zachorowania ma choroby zawodowe wśród mężczyzn stanowiły 66,5% wszystkich zarejestrowanych przypadków. Wśród dominujących obecnie chorób zawodowych należą: pylice płuc, choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa, przewlekłe choroby narządu głosu, choroby obwodowego układu nerwowego, ubytek słuchu oraz przewlekłe choroby układu ruchu, stanowiąc w sumie 85,8% stwierdzonych przypadków. Większość, pond 93% stwierdzonych chorób zawodowych, powstała po minimum 10 letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy. Wyniki corocznej analizy przekazywane są do Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Pracy, Głównego Urzędu Statystycznego, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz wszystkich WSSE i WOMP. Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych i analiz występowania chorób zawodowych w Polsce zgodne jest z Rozporządzeniem 1338/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie statystyk Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Dane o chorobach zawodowych przekazywane są corocznie do EUROSTATU. Opracowanie: Centralny Rejestr Chorób Zawodowych Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych (KRCB) prowadzony w ramach Narodowego Programu Zdrowia gromadzi informacje od pracodawców o zamierzonym użyciu czynników biologicznych w celach naukowo-badawczych, przemysłowych lub diagnostycznych. Do grudnia 2017 r. w KRCB zarejestrowano 598 zakładów pracy stosujących czynniki biologiczne z czego najwięcej w celach diagnostycznych 67,5%, naukowo-badawczych 25,0%, przemysłowych 7,5%. Celowe użycie czynnika biologicznego z 2. grupy zagrożenia zgłosiło 581 zakładów, z 3. grupy zagrożenia (włączając czynniki z grupy 3.**) zgłosiło 106 zakładów, natomiast 79 zakładów stosuje w procesach pracy czynniki z 3.** grupy zagrożenia. W zakładach tych było zatrudnionych ogółem 4477 pracowników narażonych na czynniki biologiczne, w tym 4086 kobiet (91%) i 391 mężczyzn (9%). Rejestr wykorzystywany jest do corocznych raportów dotyczących celowego użycia czynników biologicznych w zakładach pracy w Polsce. Dostęp: przez Internet dla uprawnionych osób na podstawie identyfikatora i hasła. Ponadto w IMP funkcjonuje Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych (KPI), który prowadzi działalność konsultacyjno-edukacyjną wspomagającą zainteresowane podmioty w ocenie ekspozycji i szacowania ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy. KPI pomaga w planowaniu i realizacji działań profilaktycznych oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biologicznych. Opracowanie: Zakład Zagrożeń Fizycznych Krajowy System Informowania o Kosmetykach do r. gromadził dane o kosmetykach, wprowadzanych do obrotu na terenie Polski oraz informacje o przypadkach zachorowań, spowodowanych użyciem kosmetyku. Dane z przesyłanych do Systemu formularzy zgłoszeniowych wprowadzano do baz PROD oraz Centralnego Rejestru Kosmetyków. W dniu 11 lipca 2013 r. na terenie całej Unii Europejskiej zaczęło obowiązywać nowe prawo kosmetyczne Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009, a Krajowy System Informowania 217

218 o Kosmetykach przekształcił się w archiwum. W celu zapewnienia odpowiedniej opieki medycznej w przypadku problemów zdrowotnych oraz nadzorowania rynku informacje o kosmetykach i przypadkach zachorowań powinny być przechowywane przez właściwe organy w Polsce jest to Krajowy System Informowania o Kosmetykach do dnia r. (art. 38 rozporządzenia nr 1223/2009). Z dostępu do informacji zgromadzonych w bazach danych KSIoK korzystają pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej Bazy dawek indywidualnych osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe na podstawie polskich przepisów ochrony radiologicznej Zakład Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe. Wszystkie wyniki są gromadzone w bazach sanych Zakładu Ochrony Radiologicznej. Obecnie rejestry zawierają ponad 2 miliony rekordów. Ocena narażenia pracowników wykonywana jest na podstawie ciągłych pomiarów dawek indywidualnych (wyrażonych jako indywidualny równoważnik dawki Hp(10)) lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy (tj. przestrzennego równoważnika dawki H*(10)) dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) wykonywane są w Zakładzie Ochrony Radiologicznej metodą fotometryczną od 1966 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy zaczernienia emulsji fotograficznej). Ponadto pomiar indywidualnego oraz przestrzennego równoważnika dawki wykonywany jest metodą termoluminescencyjną od 2011 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy liczby zliczeń dla detektorów termoluminescencyjnych). Dodatkowo pomiary dozymetryczne dla pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące prowadzone są na podstawie pomiarów indywidualnego równoważnika dawki Hp(0.07). Wspomniane pomiary przeprowadzane są od 2000 r. z wykorzystaniem dawkomierzy w kształcie pierścionka z umieszczonym wewnątrz detektorem termoluminescencyjnym. Wszystkie badania wykonywane są zgodnie z procedurami badawczymi (zakres akredytacji Nr AB 327) akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji. Zgodnie z wdrożonym systemem zarządzania sposób przetwarzania, przechowywania i wykorzystania wyników badań gwarantuje zachowanie poufności oraz ochronę praw własności klienta, dla którego są wykonywane. Zgromadzone w bazach dane są wykorzystywane wyłącznie przez uprawnionych pracowników Zakładu Ochrony Radiologicznej do szczegółowej analizy narażenia osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe. Corocznie sporządzane są ekspertyzy (z pominięciem danych osobowych) dotyczące dawek zgromadzonych w rejestrze dla potrzeb m.in. Państwowej Agencji Atomistyki. Opracowanie: Zakład Ochrony Radiologicznej Centralny rejestr danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym gromadzi dane o zakładach pracy, w których występują czynniki rakotwórcze i mutagenne oraz o stanowiskach pracy, na których pracownicy narażeni są na te czynniki. Centralny rejestr funkcjonuje od 1999 r. i był dotychczas aktualizowany raz w roku na podstawie danych przekazywanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych z całego kraju. W 2017 r. zgromadzono, zweryfikowano i wprowadzono do baz danych informacje dotyczące występowania czynników rakotwórczych lub mutagennych w zakładach pracy w 2016 r. Występowanie przynajmniej jednego czynnika o działaniu rakotwórczym lub mutagennym zgłosiły 5533 zakłady pracy, w tym 3531 zakładów pracy zgłosiło występowanie substancji chemicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (w postaci własnej lub jako składniki mieszanin), 1797 zakładów pracy zgłosiło promieniowanie jonizujące, a 912 występowanie procesów technologicznych uznanych za procesy o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. Łącznie zgłoszono 354 substancje chemiczne oraz 2 procesy (były to: procesy technologiczne związane z narażeniem na wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne pochodzące z produktów węglopochodnych oraz prace w narażeniu na pyły drewna twardego). 218

219 Zgromadzone w bazach danych informacje są wykorzystywane do opracowywania zbiorczych analiz wykorzystywanych do celów statystycznych oraz w celu wspomagania zarządzania ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na kancerogeny i mutageny. W 2017 r. prowadzenie baz danych dotyczących występowania czynników rakotwórczych i mutagennych w miejscu pracy było finansowane ze środków Narodowego Programu Zdrowia na lata Opracowanie: Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego 2. Bazy Faktograficzne Baza ITOX baza zawierająca informacje o substancjach i preparatach chemicznych, dostępnych na rynku polskim. Gromadzi dane o właściwościach fizykochemicznych, działaniu toksycznym, objawach zatrucia i pomocy medycznej udzielanej w przypadku zatruć: związkami chemicznymi, roślinami i grzybami trującymi, pestycydami oraz preparatami chemicznymi będącymi w powszechnym użyciu. Baza jest na bieżąco uzupełniana o nowe preparaty wchodzące do obrotu i stosowane na terenie Polski. Wykorzystywana jest do corocznych opracowań i monitorowania ostrych zatruć. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej Baza STAT baza o pacjentach leczonych na Oddziale Toksykologii Instytutu. Dane zawarte w bazie obejmują: numer historii choroby, datę i godzinę przyjęcia, informację o roku urodzenia i płci pacjenta, nazwę czynnika lub czynników toksycznych, rodzaj zatrucia oraz czas i wynik leczenia. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej Baza INF baza tworzona w oparciu o dane z protokołów telefonicznych konsultacji udzielanych przez lekarzy toksykologów z Oddziału Toksykologii. Baza zawiera informację o dacie i godzinie konsultacji, dane osoby pytającej, nazwę miejscowości i placówki medycznej, w której przebywał konsultowany pacjent, informację o wieku i płci oraz o rodzaju zatrucia, nazwę preparatu lub substancji toksycznej, opis objawów zatrucia i drogi narażenia. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego (Karty ICSC) Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi od 1998 r., bierze czynny udział w projekcie IPCS (International Programme on Chemical Safety) dotyczącym Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (International Chemical Safety Cards). Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem trzech organizacji międzynarodowych: Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Programu Narodów Zjednoczonych ds. Ochrony Środowiska, finansowo i technicznie wspieranym przez Komisję Europejską. Obejmuje swym zasięgiem 18 instytucji naukowych z krajów Europy, Ameryki i Azji. Karty są opracowywane, systematycznie aktualizowane i tłumaczone na języki narodowe przez międzynarodowe gremium ekspertów na zasadach peer review, co gwarantuje ich rzetelność i wysoką jakość. Karty ICSC są skutecznym sposobem dostarczania informacji na temat zagrożeń stwarzanych przez substancje chemiczne podczas ich produkcji, transportu i stosowania. Obecnie baza ICSC liczy 1800 kart. Każda z kart odnosi się do danej substancji chemicznej i zawiera istotne informacje podobne do informacji zawartych w karcie charakterystyki substancji niebezpiecznej (Rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady). Karty ICSC opracowywane są głównie dla substancji wielkotonażowych, stwarzających szczególnie duże obawy (SVHC), substancji powszechnie stosowanych oraz innych uznanych przez poszczególne kraje/związki zawodowe za stwarzające szczególne zagrożenie. Internetowa baza Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego udostępniana jest nieodpłatnie ze stron: ILO (International Labour Organization): IPCS (International Programme on Chemical Safety): NIOSH 219

220 (National Institute for Occupational Safety and Health): IFA (Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung): W 2017 r. Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego opracował i przedstawił na spotkaniu zespołu ekspertów ICSC w Lyonie 6 kart dla związków niklu. Opracowanie: Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego 3. Bazy bibliograficzne i repozytoria Baza MEDIP baza bibliograficzna publikacji z zakresu medycyny pracy, toksykologii, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy oraz ochrony środowiska. Baza obejmuje lata , zawiera łącznie rekordów. Dostęp internetowy: lata : lata : Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą Baza PUB baza publikacji pracowników Instytutu. Zawiera opisy bibliograficzne publikacji pracowników za lata W bazie znajduje się 9026 dokumentów. Od 2015 r. kontynuacja bazy prowadzona jest na platformie informatycznej OODM i portalu tematycznym. Dostęp internetowy: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą Baza NAUKA baza prac doktorskich i habilitacyjnych. Zawiera opisy bibliograficzne prac doktorskich i habilitacyjnych pracowników oraz prac obronionych w Instytucie, znajdujących się w księgozbiorze biblioteki. Baza obejmuje lata , obecnie zawiera 256 dokumentów. Dostęp internetowy: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą Repozytorium ECNIS-NIOM kolekcja publikacji tematycznych z zakresu uwarunkowań i metod zapobiegania nowotworom pochodzenia środowiskowego oraz najnowszych publikacji pracowników IMP. Repozytorium tworzone było w ramach Sieci Doskonałości ECNIS (Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility). Od 2015 r. jest także repozytorium instytucjonalnym. Składa się z trzech kolekcji tematycznej, adnotowanej i dorobku pracowników IMP. Rejestruje artykuły naukowe, raporty, doniesienia naukowe i doktoraty. Łącznie Repozytorium ECNIS-NIOM zawiera 708 rekordów, w tym 176 w kolekcji NIOM. Publikacje są udostępniane na zasadach Open Access. Dostęp internetowy: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą Platforma informatyczna OODM gromadzi dane o Instytucie w zakresie realizowanych projektów, publikacji, patentów, oferowanych usług, stosowanych w czasie badań metod i technologii, zorganizowanych wydarzeń, posiadanych akredytacji i aparatury badawczej, otrzymanych nagród, opracowywanych baz wiedzy oraz podmiotów zewnętrznych z którymi Instytut współpracuje. Daje możliwość budowania profili naukowców pracujących w IMP w powiązaniu z ich dorobkiem naukowym i realizowanymi projektami. Umożliwia budowanie raportów, rankingów, kart osiągnięć 220

221 naukowych pracownika lub zakładu. Część zgromadzonych informacji jest udostępniana publicznie poprzez portal tematyczny w celu promocji osiągnięć IMP. Dostęp internetowy: Platforma: dla uprawnionych pracowników Instytutu Portal tematyczny: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą 221

222 222

223

224 224

225 IX. WYDAWNICTWA NAUKOWE Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi jest wydawcą 2 czasopism naukowych z dziedziny medycyny pracy i zdrowia środowiskowego. Publikowane są w nich prace o tematyce związanej z ochroną zdrowia pracujących, m.in. z zakresu epidemiologii, higieny pracy, toksykologii doświadczalnej i środowiskowej, zagrożeń chemicznych i pyłowych, bezpieczeństwa chemicznego, audiologii, alergologii, ergonomii i psychologii pracy, organizacji pracy, ekonomiki oraz promocji zdrowia w miejscu pracy. Informacja o pełnej ofercie wydawniczej znajduje się na stronie internetowej Oficyny Wydawniczej Instytutu 1. Dwumiesięcznik Medycyna Pracy Ocena czasopisma w 2017 r.: wykaz czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. (część A, poz. 8050) 15 pkt (w 2017 nie przeprowadzono oceny), impact factor, edycja ,416, Index Copernicus, edycja ,55 pkt. Dwumiesięcznik wydawany jest od 68 lat. W czasopiśmie publikowane są przede wszystkim prace oryginalne, poglądowe i kazuistyczne nadsyłane w języku polskim i angielskim (w 2017 r. opublikowano 18 artykułów po angielsku). Jednocześnie we wszystkich artykułach naukowych w jęz. polskim na jęz. angielski tłumaczone były: tytuł, streszczenie, słowa kluczowe, tabele i ryciny. W 2017 r. w ramach woluminu 68. wydano 6 numerów Medycyny Pracy. Nakład numeru 1/2017 wyniósł 160 egz., kolejnych numerów 2 6/ egz., łączna objętość woluminu 90,68 arkusza wydawniczego (850 stron), a średnia objętość numeru ok. 15,11 arkusza wydawniczego. W sumie opublikowano 65 prac naukowych 49 artykułów oryginalnych, 11 poglądowych, 3 prace kazuistyczne, 1 doniesienie wstępne i 1 artykuł w kategorii Standardy wytyczne (średnio 11 artykułów w numerze). W pierwszym numerze rocznika 2017 pojawiły się również indeksy autorów i słów kluczowych (polskich i angielskich) opublikowanych w Medycynie Pracy w roku poprzednim, natomiast w ostatnim numerze opublikowano indeksy z roku W 2017 r. opublikowano także 1 numer w ramach woluminu 69. (rocznik 2018) Medycyny Pracy, którego objętość wyniosła 13,37 arkuszy wydawniczych (122 strony). W numerze ukazało się 9 prac naukowych 6 artykułów oryginalnych, 2 prace poglądowe i 1 artykuł w kategorii Standardy wytyczne, oraz 2 listy do redakcji. W 2017 r. Medycyna Pracy była redagowana merytorycznie pod kierunkiem redaktor naczelnej prof. dr hab. med. Ireny Szadkowskiej-Stańczyk. Współpracowali z nią redaktorzy tematyczni czasopisma: prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr inż. Katarzyna Konieczko, dr n. hum. Elżbieta Korzeniowska, dr hab. med. Teresa Makowiec-Dąbrowska, dr n. hum. Krzysztof Puchalski, mgr Piotr Sakowski, dr n. med. Małgorzata Waszkowska, dr hab. med. Marta Wiszniewska i dr n. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke (zaproszona do współpracy od połowy lutego). Redaktorem statystycznym czasopisma był dr n. biol. Paweł Kałużny, a redaktorem wydawniczym mgr Katarzyna Rogowska. Skład Komitetu Redakcyjnego zamieszczony jest na stronie internetowej czasopisma. W 2017 r. czasopismo Medycyna Pracy otrzymało dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Od 2016 r. redakcja Medycyny Pracy pobiera od autorów opłaty: wstępną (za złożenie artykułu do czasopisma) i redakcyjną (za przygotowanie artykułu do publikacji). Z opłat zwolnione są listy do redakcji oraz sprawozdania z konferencji i sympozjów. O zwolnienie z opłaty redakcyjnej może ubiegać się także (pismem do dyrektora wydawcy) recenzent, który jest pierwszym autorem składanego do czasopisma manuskryptu i który w ciągu ostatnich 12 miesięcy wykonał dla Medycyny Pracy co najmniej 5 recenzji dotyczących różnych artykułów. 225

226 Redakcja Medycyny Pracy umożliwia także ubieganie się o patronat medialny czasopisma. Patronatem może zostać objęta każda inicjatywa i wydarzenie o zasięgu lokalnym, regionalnym lub ogólnopolskim z zakresu tematycznego czasopisma, m.in. kongresy, konferencje naukowoszkoleniowe, festiwale nauki, zjazdy, seminaria, sympozja, warsztaty, szkolenia, działalność towarzystw naukowych, publikacje naukowe, badania, akcje przyczyniające się do wzrostu świadomości z zakresu medycyny pracy i kampanie społeczno-edukacyjne. Czasopismo Medycyna Pracy jest dostępne: W wersji drukowanej sprzedawane w stacjonarnej i internetowej księgarni Oficyny Wydawniczej Instytutu (szczegóły na: oraz za pośrednictwem dystrybutorów (m.in. Garmond Press, Kolporter S.A., Ruch, Ars Polona). Czasopismo kupują instytucje państwowe (jednostki naukowe, laboratoria, wojewódzkie ośrodki medycyny pracy, stacje sanitarno-epidemiologiczne, jednostki bhp itp.) oraz firmy prywatne i klienci indywidualni (głównie lekarze). W 2017 r. Medycynę Pracy prenumerowało 45 odbiorców. Online wersja bezpłatna, dostępna na stronie internetowej czasopisma ( na której znajdują się pełne teksty artykułów od roku Archiwum czasopisma z lat znajduje się na stronie i platformie Łódzkiej Regionalnej Biblioteki Cyfrowej (CYBRA) (roczniki ). W bazach indeksujących i abstraktujących Medycyna Pracy znajduje się w: CABI (CAB Abstracts, Global Health), CNKI Scholar, DOAJ, EBSCO (Central & Eastern European Academic Source), Elsevier (EMBASE, EMCare, SCImago Journal & Country Rank, SCOPUS), Europe PubMed Central, Google Scholar, Index Copernicus, J-Gate, Polska Bibliografia Lekarska, ProQuest (Health and Medical Collection, Psychology Database), PubMed/MEDLINE, SHERPA/RoMEO, Clarivate Analitics (BIOSIS Citation Index, BIOSIS Previews, Web of Science Core Collection, Journal Citation Reports, Science Citation Index Expanded), WorldCat. Artykuły w Medycynie Pracy są publikowane w modelu open access, a zasady ich wykorzystania określa licencja Creative Commons Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC). Dzięki temu pełna treść artykułów opublikowanych w Medycynie Pracy jest dostępna dla czytelników z całego świata, co zwiększa szanse na podniesienie wskaźnika cytowania (impact factor) czasopisma. Redakcja podaje na stronie internetowej czasopisma (zakładka Polityka prawnoarchiwizacyjna ) szczegółowe zasady korzystania z artykułów publikowanych w Medycynie Pracy i zachęca autorów do udostępniania artykułów w wersji pre-print (przed recenzjami) i post-print (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów). 2. Dwumiesięcznik International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Ocena czasopisma w 2017 r.: wykaz czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. (część A, poz. 5155) 15 pkt (w 2017 nie przeprowadzono oceny), impact factor, edycja ,947, Index Copernicus, edycja ,8 pkt. W 2017 r. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health obchodził 30- lecie istnienia. Czasopismo wydawane jest w języku angielskim, od 2013 r. jako dwumiesięcznik (wcześniej: kwartalnik). W 2017 r. w ramach woluminu 30. wydano 6 numerów International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (IJOMEH). Łączna objętość woluminu wyniosła 82,37 arkusza wydawniczego (1016 stron), a średnia objętość numeru 13,73 arkusza wydawniczego. W sumie ukazały się 73 prace naukowe 63 artykuły oryginalne, 7 poglądowych, 2 kazuistyczne i 1 doniesienie wstępne (średnio 12 artykułów w numerze) oraz 1 errata. 226

227 W 2017 r. opublikowano także 3 numery w ramach woluminu 31. (rocznik 2018) International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (IJOMEH), których łączna objętość wyniosła 32,22 arkusza wydawniczego (400 stron), a średnia objętość numeru 10,74 arkusza wydawniczego. W numerach tych ukazało się 30 prac naukowych 28 artykułów oryginalnych i 2 kazuistyczne (średnio 10 artykułów w numerze) oraz 4 listy do redakcji. W 2017 r. dwumiesięcznik był redagowany merytorycznie pod kierownictwem redaktora naczelnego prof. dr. hab. med. Konrada Rydzyńskiego. Współpracowali z nim redaktorzy tematyczni (associate editors) czasopisma: prof. dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz, prof. dr hab. med. Marta Kieć- Świerczyńska, dr hab. Dorota Merecz-Kot, dr hab. med. Beata Pepłońska, prof. dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa i prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz. Redaktorem statystycznym czasopisma był dr n. biol. Paweł Kałużny, a redaktorem wydawniczym mgr Katarzyna Rogowska. W skład Editorial Board International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health wchodzi wiele uznanych autorytetów naukowych. Skład komitetu redakcyjnego zamieszczony jest na stronie internetowej czasopisma. W 2017 r. czasopismo International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health otrzymało dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. W 2016 r. redakcja IJOMEH wprowadziła dla autorów opłatę wstępną (za złożenie artykułu do czasopisma) i opłatę redakcyjną (za przygotowanie artykułu do publikacji). Z opłat zwolnione są listy do redakcji oraz sprawozdania z konferencji i sympozjów. O zwolnienie z opłaty redakcyjnej może ubiegać się także (pismem do dyrektora wydawcy) recenzent, który jest pierwszym autorem składanego do czasopisma manuskryptu i który w ciągu ostatnich 12 miesięcy wykonał dla IJOMEH co najmniej 5 recenzji dotyczących różnych artykułów. Czasopismo International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health jest dostępne: Online wersja bezpłatna, dostępna na stronie internetowej czasopisma ( na której znajdują się pełne teksty artykułów od roku Archiwum czasopisma z lat znajduje się na stronie oraz na platformie Łódzkiej Regionalnej Biblioteki Cyfrowej (CYBRA) (roczniki ). W bazach indeksujących i abstraktujących International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health znajduje się w: CABI (CAB Abstracts, Global Health), CNKI Scholar, DOAJ, EBSCO (Academic Search Complete, Central & Eastern European Academic Source, Environment Complete, Ergonomics Abstracts), Elsevier (EMBASE, EMCare, SCImago Journal & Country Rank, SCOPUS), Europe PubMed Central, Google Scholar, IBZ online, Index Copernicus, J-Gate, Polish Medical Bibliography, ProQuest (ProQuest Environmental Science Collection, Health and Medical Collection, Psychology Database, Public Health Database), PsycINFO, PubMed/MEDLINE, SHERPA/RoMEO, Clarivate Analitics (BIOSIS Citation Index, BIOSIS Previews, Web of Science Core Collection, Journal Citation Reports, Science Citation Index Expanded), Ulrich s Periodicals Directory, WorldCat. Artykuły w International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health są publikowane w modelu open access, a zasady ich wykorzystania określa licencja Creative Commons Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC). Dzięki temu pełna treść artykułów opublikowanych w International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health jest dostępna dla czytelników z całego świata, co zwiększa szanse na podniesienie wskaźnika cytowania (impact factor) czasopisma. Od 2016 r. redakcja podaje na stronie internetowej czasopisma (zakładka Copyright and self-archiving policy ) szczegółowe zasady korzystania z artykułów publikowanych w International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health i zachęca autorów do udostępniania artykułów w wersji pre-print (przed recenzjami) i post-print (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów). 227

228 Wszystkim artykułom publikowanym w Medycynie Pracy i International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health w 2017 r. nadano DOI (cyfrową identyfikację dokumentu elektronicznego) i publikowano je na bieżąco na stronach internetowych tych czasopism. Strony umożliwiają użytkownikom wysyłanie znajomym powiadomień o ciekawych artykułach, dzielenie się nimi poprzez portale społecznościowe, przeszukiwanie treści w oparciu o słowa kluczowe, dziedziny i autorów, kontakt z autorami, zapoznawanie się z treścią artykułów jeszcze przed opublikowaniem pełnego numeru czasopisma (w wersji online first). Strony obu czasopism są zintegrowane z Editorial Systemem ( służącym do komunikacji z autorami i recenzentami oraz zarządzania procesem redakcyjnym. W Editorial Systemie obu czasopism stworzono bogatą bazę recenzentów 8 stycznia 2018 r. obejmowała ona 2748 osób. Wśród nich 73% stanowili specjaliści z zagranicy Arabii Saudyjskiej, Argentyny, Armenii, Australii, Austrii, Bangladeszu, Belgii, Beninu, Bośni i Hercegowiny, Brazylii, Bułgarii, Chile, Chin, Chorwacji, Cypru, Czech, Danii, Egiptu, Estonii, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Indii, Iranu, Irlandii, Islandii, Izraela, Japonii, Jordanii, Kanady, Kolumbii, Korei Południowej, Kuwejtu, Libanu, Litwy, Łotwy, Macedonii, Malezji, Malty, Meksyku, Namibii, Niemiec, Nowej Zelandii, Nigerii, Norwegii, Pakistanu, Portugalii, Republiki Południowej Afryki, Rosji, Rumunii, Serbii, Singapuru, Słowacji, Słowenii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Tajlandii, Tajwanu, Turcji, Ukrainy, Węgier, Wielkiej Brytanii, Wietnamu i Włoch. 228

229 Czasopisma wydane przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi w 2017 r. Lp. Tytuł czasopisma Częstotliwość, ISSN Wolumin Numer Forma udostępniania Objętość (arkusze wydawnicze) 1 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health dwumiesięcznik ISSN online ( 14,03 2 jw. 13,56 eissn X 3 jw. 16,59 4 jw. 14,04 5 jw. 12,13 6 jw. 12, jw. 10,50 2 jw. 10,78 3 jw. 10,94 2 Medycyna Pracy dwumiesięcznik ISSN wersja drukowana (160 egz.) + online 16,54 eissn ( 2 wersja drukowana (125 egz.) 15,01 + online ( 3 jw. 14,70 4 jw. 16,04 5 jw. 12,78 6 jw. 15, jw. 13,37 229

230 230

231

232 232

233 X. BUDŻET Instytut działając na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2017 poz z późn. zm.) prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając koszty działalności naukowo-badawczej oraz leczniczej z uzyskanych przychodów. Źródłami przychodu działalności naukowo-badawczej w 2017 roku była dotacja na działalność statutową i inne umowy z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, umowy z MZ w ramach NPZ, umowy z NCN i NCBiR oraz umowy w ramach funduszy strukturalnych. Głównym źródłem przychodu działalności leczniczej był kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz umowy z wojewódzkimi ośrodkami medycyny pracy i samorządami terytorialnymi w zakresie chorób zawodowych. W 2017 roku przychody Instytutu z podstawowej działalności operacyjnej uległy zwiększeniu w stosunku do roku poprzedniego i wyniosły ,27 zł. Jednocześnie w 2017 r. zwiększyły się koszty działalności operacyjnej w stosunku do roku 2016 i wyniosły ,23 zł. Instytut na dzień r. posiada zadłużenie z tytułu pożyczki długoterminowej w wysokości ,00 zł. Biorąc pod uwagę przychody netto ze sprzedaży oraz koszt działalności operacyjnej za rok 2017, Instytut osiągnął stratę brutto na podstawowej działalności operacyjnej w kwocie ,96 zł, która została pomniejszona o sumę ,83 zł z tytułu pozostałych przychodów operacyjnych i przychodów finansowych (darowizny, dotacja na środki trwałe, odsetki bankowe, dodatnie różnice kursowe) oraz powiększona o kwotę ,70 zł z tytułu pozostałych kosztów operacyjnych i finansowych (ujemne różnice kursowe, odsetki od kredytu, odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań, rezerwy na należności wątpliwe). Ostateczny wynik finansowy, czyli strata netto za rok 2017 wyniósł ,83 zł, co w stosunku do straty w 2016 r. stanowi polepszenie wyniku finansowego o wartość ,76 zł. 233

234 Dochody Instytutu w 2017 roku Działalność lecznicza 25,91% Dotacje na działalność statutową 23,81% Dozymetria 11,51% NPZ 10,49% Umowy z przedsiębiorstwami (ZLB, ZU) 8,23% Umowy krajowe 5,92% Umowy zagraniczne 3,54% Granty 3,44% Kursy 2,36% Program Wieloletni 1,40% Umowy z MZ 1,00% Działalność wydawnicza 0,81% Programy norweskie 0,62% Dzierżawy pomieszczeń 0,42% Sprzedaż Internatu 0,41% Pozostała sprzedaż 0,11% Umowy z GIS 0,03% 234

235 Koszty Instytutu w 2017 roku Wynagrodzenia 43,98% Amortyzacja 25,31% Ubezpieczenia społeczne 7,40% Usługi medyczne 3,65% Zużycie energii 2,54% Materiały medyczne 2,08% Pozostałe usługi 2,04% Pozostałe materiały 1,87% Materiały laboratoryjne 1,85% Pozostałe 1,57% Podróże 1,27% Usługi porządkowe 1,22% Odpis na ZFŚS 1,11% Podatki 1,03% Usługi remontowe, serwis, naprawy 0,98% Usługi informatyczne 0,72% Błony dozymetryczne 0,52% PFRON 0,48% Usługi telekomunikacyjne i spedycyjne 0,38% 235