Instytut Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU ZA 2016 ROK

Transkrypt

1

2

3 Instytut Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi SPRAWOZDANIE Z DZIAŁALNOŚCI INSTYTUTU ZA 2016 ROK Opracowano w Dziale Zarządzania Wiedzą Łódź,

4

5 Szanowni Państwo Oddajemy w Państwa ręce sprawozdanie z działalności Instytutu za 2016 rok. Jak co roku zamieściliśmy w nim szczegółowe podsumowanie działalności naukowo-badawczej, klinicznej oraz szkoleniowej Instytutu. Są w nim m. in. informacje o rozwoju naszej kadry naukowej, realizowanych projektach, współpracy naukowej z zagranicą, uzyskanych nagrodach oraz systemach zarządzania jakością. W załącznikach, obok wykazu referatów wygłoszonych podczas konferencji krajowych i międzynarodowych, prezentujemy wykaz publikacji pracowników Instytutu, które ukazały się w 2016 roku. Zainteresowani mogą zapoznać się ze sprawozdaniem finansowym. Dla Instytutu rok 2016 był rokiem szczególnym ze względu na przypadający w nim jubileusz 27 sierpnia obchodziliśmy setną rocznicę urodzin naszego patrona prof. dra med. Jerzego Nofera. Profesor Nofer pełnił funkcję dyrektora Instytutu w latach z roczną przerwą w latach Wśród jego największych zasług wymienia się ustanowienie medycyny pracy nową specjalizacją medyczną oraz utworzenie pierwszych programów specjalizacyjnych i systemu szkolenia podyplomowego lekarzy specjalistów medycyny pracy. To on był też pomysłodawcą pierwszych szkoleń kadr pracowników służb sanitarno-epidemiologicznych, programów nauczania studentów w zakresie medycyny pracy, metodyki nadzoru fachowego nad służbami zajmującymi się ochroną zdrowia pracowników i metodyką profilaktycznych badań lekarskich w przemysłowej służbie zdrowia, którymi do dnia dzisiejszego zajmuje się nasz Instytut. Status Ośrodka Referencyjnego Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), którym może pochwalić się IMP jest również zasługą profesora Nofera. Był on bowiem autorem jednego z największych osiągnięć swoich i Instytutu opracowania międzynarodowego programu oceny toksyczności nowych substancji i technologii chemicznych i wygrania przetargu na jego realizację w ramach Programu Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (United Nations Development Programme). Pomyślny przebieg i wysoka ocena programu w 1975 r. zadecydowały o przyznaniu Instytutowi statusu Ośrodka Referencyjnego WHO, który to status Instytut posiada do dziś. W minionym roku podsumowaliśmy także 15 lat prowadzenia badań profilaktycznych pracowników byłych zakładów przetwórstwa azbestu w Polsce Programu Amiantus, którego Instytut jest koordynatorem. Program okresowych badań lekarskich prowadzony jest w celu spełnienia ustawowych uprawnień pracowników zatrudnionych w 28 zakładach, wymienionych w Ustawie z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest. Od rozpoczęcia Programu w 2000 roku, przez 15 lat jego realizacji, badaniami objęto 7687 osób, dla których przeprowadzono łącznie profilaktycznych badań lekarskich. Więcej informacji o pozostałych wydarzeniach minionego roku znajdziecie Państwo w niniejszym sprawozdaniu. Zapraszamy do lektury. 5

6 6

7 SPIS TREŚCI I. O Instytucie Struktura organizacyjna Instytutu Rada Naukowa Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi Kadra Instytutu Medycyny Pracy 26 II. Struktura zadań Główne kierunki badawcze Realizacja zadań w 2016 r. według podstawowych źródeł finansowania Komisja Bioetyczna 33 III. Osiągnięcia Instytutu w zakresie działalności naukowo-badawczej Potencjał naukowy 37 A. Uprawnienia do nadawania stopni naukowych 37 B. Rozwój kadry naukowej 37 C. Udział we władzach towarzystw i organizacji naukowych (krajowych i międzynarodowych) 42 D. Udział w zespołach eksperckich 45 E. Redakacja czasopism (redaktorzy naczelni) 54 F. Członkostwo w zespołach redakcyjnych Osiągnięcia naukowe 58 A. Dorobek publikacyjny 58 B. Nagrody i wyróżnienia Upowszechnianie wiedzy 61 A. Szkolenia i kursy 61 B. Organizacja konferencji, seminaria, ważniejsze wydarzenia 62 C. Promocja działalności Instytutu w mediach 65 D. Realizacja zasad otwartości w nauce 65 IV. Streszczenia wykonanych prac naukowo-badawczych Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania szkodliwym skutkom zdrowotnym 2. Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne Patologia zawodowa zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki Patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe 93 7

8 6. Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne Ocena ekspozycji na promieniowanie rentgenowskie Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej Promocja zdrowia w miejscu pracy Organizacja ochrony zdrowia pracujących Programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego Systemy kontroli zapewnienia jakości 129 V. Współpraca naukowa z zagranicą Międzynarodowe programy naukowe trwające i rozpoczęte w 2016 r Udział w konferencjach i wyjazdach szkoleniowych 134 VI. Systemy zarządzania jakością w laboratoriach Akredytacja Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW) Badania biegłości 147 VII. Działalność kliniczna 155 VIII. Naukowe bazy danych i rejestry Krajowe rejestry danych Bazy faktograficzne Bazy bibliograficzne i repozytoria 168 IX. Wydawnictwa naukowe Czasopisma Książki 177 X. Budżet 181 XI. Załączniki 187 Załącznik 1. Wykaz publikacji 187 Artykuły w czasopismach z części A listy MNiSW 187 Artykuły w czasopismach z części B listy MNiSW 196 8

9 Artykuły, w których pracownicy IMP współpracowali przy badaniach 197 Monografie 197 Rozdziały 198 Pozostałe publikacje 198 Załącznik 2. Wykaz referatów wygłoszonych podczas konferencji krajowych 200 Załącznik 3. Wykaz referatów wygłoszonych podczas konferencji międzynarodowych 209 9

10 10

11

12 12

13 I. O INSTYTUCIE 1. Struktura organizacyjna Instytutu według stanu na dzień r. Lp. Jednostka organizacyjna Obsada KADRA ZARZĄDZAJĄCA - DYREKCJA 1 DYREKTOR prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 2 Z-CA DYREKTORA ds. NAUKOWYCH prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Z-CA DYREKTORA ds. MEDYCZNYCH I ROZWOJU KADR NAUKOWYCH Z-CA DYREKTORA ds. EKONOMICZNO- ADMINISTRACYJNYCH - GŁÓWNY KSIĘGOWY Z-CA DYREKTORA ds. INNOWACJI I WDROŻEŃ DZIAŁALNOŚĆ NAUKOWA prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska mgr inż. Barbara Jurewicz mgr Kamilla Szcześniak 6 PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. JAKOŚCI 7 Biuro Zapewnienia Jakości 8 9 Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Zakład Epidemiologii Środowiskowej Centralny Rejestr Chorób Zawodowych Pracownia Epidemiologii dr Danuta Ligocka dr Elżbieta Korzeniowska prof. dr hab. med. Wojciech Hanke dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Reprodukcji Pracownia Środowiskowych Zagrożeń Zdrowia Dzieci Ośrodek Referencyjny Badań i Oceny Ryzyka Zdrowotnego Związanych z Azbestem dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP dr hab. Kinga Polańska prof. IMP prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia- Dąbrowska 10 Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 11 Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy Pracownia Stresu Zawodowego Pracownia Diagnostyki Psychologicznej Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP Zakład Toksykologii i Kancerogenezy Pracownia Oceny Toksyczności Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności Pracownia Toksykologii Molekularnej Pracownia Genetyki Molekularnej i Epigenetyki dr Dorota Merecz-Kot dr Małgorzata Waszkowska dr Joanna Piasecka-Zelga dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP dr Joanna Roszak dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 14 Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz 13

14 15 Pracownia Analiz Metali Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego Pracownia Szacowania Ryzyka Zdrowotnego dr Beata Janasik prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska prof. dr hab. Sławomir Czerczak 16 Zakład Ochrony Radiologicznej prof. dr hab. Marek Zmyślony PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. DOZYMETRII Pracownia Oceny Narażenia Populacji Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakład Zagrożeń Fizycznych Pracownia Hałasu i Wibracji Pracownia Aerozoli dr Joanna Domienik dr Sylwia Papierz dr Piotr Politański mgr Marcin Brodecki dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP dr Stella Bujak-Pietrek Dział Zarządzania Wiedzą 19 Sekcja Informacji Naukowej Biblioteka Naukowa 20 Pełnomocnik ds. Otwartego Dostępu dr Jolanta Przyłuska DZIAŁALNOŚĆ MEDYCZNA Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego Przychodnia Chorób Zawodowych Krajowy Ośrodek ds. Orzecznictwa i Aktywizacji Zawodowej Osób Niepełnosprawnych Oddział Chorób Zawodowych Pracownia Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych Pracownia Dermatologii Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących Pracownia Polityki Zdrowotnej Ośrodek Kształcenia Lekarzy w zakresie Zdrowia Publicznego Klinika Toksykologii Oddział Toksykologii Poradnia Toksykologiczna Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Centrum Informacji Toksykologicznej Krajowy System Informowania o Kosmetykach Biuro ds. Notyfikacji Kosmetyków w Bazie Cosmetic Products Notification Portal prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP mgr Ewa Nowakowska-Świrta prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska dr med. Marcin Rybacki dr med. Andrzej Marcinkiewicz dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP dr Renata Winnicka mgr inż. Anna Piekarska-Wijatkowska 14

15 24 Klinika Audiologii i Foniatrii Pracownia Audiologiczna Pracownia Foniatryczna Pracownia Logopedyczna prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska dr hab. med. Ewa Niebudek-Bogusz prof. IMP Pracownia Zaburzeń Równowagi 25 Dział Farmacji Szpitalnej mgr Anna Stejskał dr hab. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke prof. IMP 26 Pełnomocnik ds. praw pacjentów dr med. Jacek Rzepecki DZIAŁALNOŚĆ FINANSOWA I ADMINISTRACYJNA 27 Dział Finansowo-Księgowy mgr Karina Michałowska Sekcja Płac mgr Aneta Ogińska Sekcja Ewidencji Majątku Dział Zarządzania Projektami, Innowacji i Wdrożeń Sekcja Organizacji Szkoleń PEŁNOMOCNIK DYREKTORA ds. INFORMATYKI mgr Barbara Borowiecka mgr Kamilla Szcześniak Elżbieta Stodulska mgr inż. Agnieszka Zdziarska 30 Zespół Informatyków p.o. mgr inż. Dariusz Kozajda 31 Dział Zamówień Publicznych i Zaopatrzenia mgr Paulina Tomczak 32 Dział Administracyjno-Techniczny mgr inż. Michał Majek Sekcja Techniczna mgr inż. Michał Majek Sekcja Administracyjna mgr inż. Piotr Zwoliński 33 Sekretariat lic. Teresa Borowiecka 34 Dział Zarządzania Kadrami mgr Aleksandra Piotrowska 35 Oficyna Wydawnicza mgr Katarzyna Rogowska 36 Audytor Wewnętrzny mgr Monika Kalinowska 37 Radca Prawny mgr Mariusz Marusiński 38 Inspektor ds. bhp mgr Ewa Ogrodnik 39 Inspektor ds. ppoż. Inspektor ds. obronnych inż. Andrzej Berner POZOSTAŁE 40 Ośrodek Współpracy z ŚOZ (WHO Collaborating Centre) mgr Piotr Sakowski 15

16 Centra doskonałości: Centrum Doskonałości: Biologia Molekularna i Epidemiologia Raka Środowiskowego i Zawodowego EPIMOL (Centre of Excellence in Molecular Biology and Epidemiology of Occupational & Environmental Cancer) Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Zakład Epidemiologii Środowiskowej o Pracownia Epidemiologii Zakład Toksykologii i Kancerogenezy o Pracownia Toksykologii Molekularnej o Krajowe Centrum Metod Alternatywnych do Oceny Toksyczności o Pracownia Genetyki Molekularnej i Epigenetyki Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska o Pracownia Analiz Metali o Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Centrum Kompetencji: Zawodowe Uszkodzenia Słuchu HEARLOSS (Centre of Competence in the Field of Occupational Hearing Loss) Zakład Zagrożeń Fizycznych o Pracownia Hałasu i Wibracji Klinika Audiologii i Foniatrii o Pracownia Audiologiczna o Pracownia Foniatryczna o Pracownia Logopedyczna o Pracownia Zaburzeń Równowagi 16

17 17

18 18

19 2. Rada Naukowa Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi (wg stanu na dzień r.) Rada Naukowa Przewodniczący: 1) prof. dr hab. med. Marcin Kamiński Członkowie: 2) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 3) dr Sławomir Brzeźnicki 4) prof. dr hab. Sławomir Czerczak 5) dr Joanna Domienik 6) prof. dr hab. med. Jan Goch 7) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 8) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 9) prof. dr hab. med. Marek Janiak 10) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 11) prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska 12) dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP 13) dr hab. Irena Maniecka-Bryła prof. UM 14) dr Dorota Merecz-Kot 15) dr hab. med. Zbigniew Morawiec prof. SAN 16) dr hab. med. Ewa Niebudek-Bogusz prof. IMP 17) dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP 18) dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP 19) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 20) dr Piotr Politański 21) dr Jolanta Przyłuska 22) dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 23) prof. dr hab. med. Marek Sosnowski 24) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 25) prof. dr hab. med. Jacek Suzin 26) prof. dr hab. med. Marek Synder 27) prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska 28) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 29) prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz 30) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP 31) prof. dr hab. Maciej Zalewski 32) dr hab. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke prof. IMP 33) prof. dr hab. Marek Zmyślony 19

20 Członkowie Rady Naukowej zgodnie z art. 30 ust. 5 ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych 1) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 2) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 3) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Komisje Rady Naukowej Komisja ds. oceny wykonania planu naukowego Przewodniczący: prof. dr hab. med. Jan Goch Członkowie: 1) prof. dr hab. Sławomir Czerczak 2) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 3) dr hab. Małgorzata Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP 4) dr Piotr Politański 5) dr Jolanta Przyłuska sekretarz 6) prof. dr hab. med. Jacek Suzin 7) prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska 8) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 9) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 10) prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz 11) prof. dr hab. Maciej Zalewski Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie medycyny Przewodnicząca: prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Z-ca przewodniczącej: prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska Członkowie: 1) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 2) prof. dr hab. med. Jan Goch 3) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 4) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 5) prof. dr hab. med. Marek Janiak 6) prof. dr hab. med. Marcin Kamiński 7) dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP 8) dr hab. med. Zbigniew Morawiec prof. SAN 20

21 9) dr hab. med. Ewa Niebudek-Bogusz prof. IMP 10) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 11) prof. dr hab. med. Marek Sosnowski 12) prof. dr hab. med. Jacek Suzin 13) prof. dr hab. med. Marek Synder 14) prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska 15) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 16) dr hab. med. Ewa Zamysłowska-Szmytke prof. IMP Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie biologii medycznej Przewodniczący: prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz Członkowie: 1) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 2) prof. dr hab. Sławomir Czerczak 3) prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska 4) prof. dr hab. med. Marek Janiak 5) prof. dr hab. med. Marcin Kamiński 6) dr hab. med. Anna Krakowiak prof. IMP 7) dr hab. Edyta Reszka prof. IMP 8) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 9) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 10) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 11) prof. dr hab. Maciej Zalewski 12) prof. dr hab. Marek Zmyślony Komisja ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk o zdrowiu Przewodnicząca: prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz Z-ca przewodniczącej: prof. dr hab. med. WojciechHanke Członkowie: 1) prof. dr hab. Sławomir Czerczak 2) prof. dr hab. med. Jan Goch 3) prof. dr hab. med. Andrzej Grzybowski 4) dr hab. med. Irena Maniecka-Bryła prof. UM 5) dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP 21

22 6) prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński 7) prof. dr hab. med. Marek Synder 8) prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska 9) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 10) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 11) prof. dr hab. Marek Zmyślony Komisja ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych Przewodniczący: prof. dr hab. Sławomir Czerczak Z-ca przewodniczącego: prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa Członkowie: 1) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 2) dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP 3) prof. dr hab. med. Marta Kieć-Świerczyńska 4) dr hab. Kinga Polańska prof. IMP 5) dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP 6) prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska 7) prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska 8) prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz 9) dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP 10) prof. dr hab. Marek Zmyślony Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Sylwia Olesińska sekretarz Komisja oceniająca dorobek naukowy pracowników Przewodnicząca: prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska Członkowie: 1) prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz 2) dr Sławomir Brzeźnicki 3) prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 4) dr Dorota Merecz-Kot 5) prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa 6) prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz 7) bezpośredni zwierzchnik służbowy ocenianego pracownika 22

23 Osoba spoza Rady Naukowej: mgr Aleksandra Piotrowska sekretarz Posiedzenia Rady Naukowej w 2016 roku 29 lutego 2016 r. odbyło się pierwsze posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 17 grudnia 2015 r. oraz: zaopiniowano i przyjęto Plan naukowy Instytutu na 2016 r. ; nadano dr. n. med. Michałowi Radwanowi stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie medycyna; wszczęto przewód doktorski lek. Elżbiecie Cwynar w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie medycyna oraz wyznaczono dodatkowo promotora pomocniczego; wszczęto przewód doktorski mgr Annie Najder w dziedzinie nauk o zdrowiu oraz wyznaczono dodatkowo promotora pomocniczego; zamknięto przewód doktorski lek. Doroty Zarzyckiej-Porc; zaopiniowano zmiany w strukturze organizacyjnej Instytutu oraz kandydatów na funkcje kierowników komórek organizacyjnych. 25 kwietnia 2016 r. odbyło się drugie posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 29 lutego 2016 r. oraz: zaopiniowano i przyjęto Sprawozdanie finansowe Instytutu za rok 2015 oraz Plan finansowy Instytutu na rok 2016 ; zaopiniowano i przyjęto Sprawozdanie z działalności Instytutu za rok 2015 ; nadano dr med. Dominice Świerczyńskiej-Machurze stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie medycyna; powołano trzech członków Komisji habilitacyjnej w postępowaniu habilitacyjnym dr Joanny Bugajskiej na wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie medycyny; wszczęto przewód doktorski lek. Normanowi Czaji w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie medycyna; zaopiniowano kandydatów na członków Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów; zaopiniowano Human Resources Strategy for Researchers opracowanej w celu aplikowania 23

24 o logo HR Excellence in Research Komisji Europejskiej i związanych z tym zmian w wewnętrznych aktach prawnych; zaopiniowano zmiany w strukturze organizacyjnej Instytutu oraz kandydata na funkcję kierownika komórki organizacyjnej. 17 czerwca 2016 r. odbyło się trzecie posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia zaopiniowano: wniosek skierowany do Ministra Skarbu o wyrażenie zgody na wynajem pomieszczeń Instytutu; kandydatów na członków Rady Narodowego Centrum Nauki. 3 października 2016 r. odbyło się czwarte posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 25 kwietnia 2016 r. oraz protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 17 czerwca 2016 r. a także: zaopiniowano wniosek Komisji ds. kwalifikacji osób na stanowiska pracowników naukowych w sprawie zatrudnienia prof. dr. hab. Marka Zmyślonego na stanowisku profesora zwyczajnego; wszczęto przewody doktorskie mgr Joannie Morawskiej i mgr. Kamilowi Zaborowskiemu w dziedzinie nauk o zdrowiu; zamknięto przewód doktorski mgr. Adama Dudarewicza; nadano mgr Ewelinie Woźnickiej stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu; powołano Rzecznika dyscyplinarnego; rozpatrzono wniosek Komisji ds. stopni naukowych w dziedzinie nauk medycznych w zakresie biologia medyczna w sprawie procedowania przewodu doktorskiego mgr inż. Edyty Wieczorek. 5 grudnia 2016 r. odbyło się piąte posiedzenie Rady Naukowej Po otwarciu posiedzenia i przyjęciu porządku obrad przyjęto protokół z posiedzenia Rady Naukowej z dnia 3 października 2016 r. oraz: zaopiniowano zmiany w strukturze organizacyjnej Instytutu oraz kandydatów na funkcję zastępcy Dyrektora oraz funkcje kierowników komórek organizacyjnych; zaopiniowano Politykę Otwartego Dostępu w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi; wszczęto przewody doktorskie: 24

25 1) w dziedzinie nauk o zdrowiu a) mgr Ewie Nowakowskiej-Śwircie 2) w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie biologia medyczna: b) mgr inż. Magdalenie Król, c) mgr Renacie Kuraś, d) mgr Monice Przybek, e) mgr Magdalenie Stanisławskiej; 3) w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie medycyna f) lek. Sylwii Szostek-Rogule; nadano lek. Aleksandrze Golińskiej-Zach stopień naukowy doktora nauk medycznych w dyscyplinie medycyna; nadano dr Joannie Bugajskiej stopień naukowy doktora habilitowanego w dziedzinie nauk medycznych w dyscyplinie medycyna. 3. Zakładowe organizacje związkowe Komisja Zakładowa NSZZ Solidarność przy Instytucie Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi o Przewodnicząca: Kamila Michałowska o Z-ca przewodniczącej: prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz o Sekretarz: Ewa Filipowska o Skarbnik: mgr Wiesława Bednarek o Członkowie: Anna Kucharska, mgr Ewa Twardowska, prof. dr hab. Marek Zmyślony Zarząd Związku Zawodowego Pracowników IMP o Przewodnicząca: mgr Iwona Rogalska o Z-ca przewodniczącej: mgr inż. Piotr Krauze o Skarbnik: Elżbieta Miazek Zakładowa Organizacja Związkowa Ogólnopolskiego Związku Zawodowego Pielęgniarek i Położnych przy Instytucie Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi o Przewodnicząca: mgr Dorota Kosik o Z-ca przewodniczącej: Renata Rubaszewska o Sekretarz: mgr Iwona Korczak o Skarbnik: Bożena Gozdek o Członek: mgr Marta Swarzyńska 25

26 Pełnomocnik Niezależnego Związku Zawodowego Pracowników Diagnostyki Laboratoryjnej Województwa Łódzkiego o mgr Anna Pirowicz 3. Kadra Instytutuu Medycyny Pracy w 2016 r. (wg stanu na dzień d r.) Struktura zatrudnienia Pracownicy: naukowo-badawczy inżynieryjno-techniczni administracyjno-ekonomiczni obsługi i robotniczy inni (rezydenci) RAZEM osoby obsługi i robotniczy 7% inni (rezydenci) 3% administracyjno 14% ekonomiczni naukowobadawczy 23% inżynieryjno techniczni t 53% 26

27 Kadra naukowo-badawcza Kadra naukowo-badawcza: asystent 24 adiunkt 30 profesor nadzwyczajny 11 profesor zwyczajny 12 profesor wizytujący 1 RAZEM 78 osób profesor nadzwyczajny 14% profesor zwyczajny 15% profesorr wizytujący 1% asystent 31% adiunkt 39% % Samodzielni pracownicy naukowi Samodzielni pracownicy naukowi: z tytułem profesora ze stopniem doktora hab. RAZEM osób ze stopniem doktora hab. 54% z tytułem profesora 46% 27

28 Samodzielni pracownicy naukowo-badawczych wg nazwisk z tytułem naukowym profesora (12 osób): Bortkiewicz Alicja, Czerczak Sławomir, Gromadzińska Jolanta, Hanke Wojciech, Kieć-Świerczyńska Marta, Rydzyński Konrad, Szadkowska-Stańczyk Irena, Szeszenia-Dąbrowska Neonila, Śliwińska-Kowalska Mariola, Walusiak-Skorupa Jolanta, Wąsowicz Wojciech, Zmyślony Marek. ze stopniem doktora habilitowanego (14 osób): Hałatek Tadeusz, Jurewicz Joanna, Krakowiak Anna, Makowiec-Dąbrowska Teresa, Niebudek-Bogusz Ewa, Pawlaczyk-Łuszczyńska Małgorzata, Pepłońska Beata, Polańska Kinga, Pyżalski Jacek, Reszka Edyta, Stępnik Maciej, Świerczyńska-Machura Dominika, Wiszniewska Marta, Zamysłowska-Szmytke Ewa. 28

29

30

31 II. STRUKTURA ZADAŃ 1. Główne kierunki badawcze Główne kierunki badawcze Identyfikacja oraz ocena zagrożeń wywołanych czynnikami chemicznymi; tworzenie systemu zapobiegania wywołanym przez nie szkodliwym skutkom zdrowotnym Identyfikacja czynników genetycznych decydujących o indywidualnej wrażliwości na czynniki chemiczne Patologia zawodowa zasady wczesnej diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki Liczba realizowanych tematów Patogeneza, diagnostyka i terapia zatruć ostrych i przewlekłych 1 5. Ocena biologicznego działania, narażenia zawodowego i zdrowotnych skutków ekspozycji na pyły przemysłowe 3 6. Ocena narażenia na szkodliwe czynniki biologiczne w środowisku pracy 5 7. Ocena biologicznego działania i zdrowotnych skutków ekspozycji na hałas i pola elektromagnetyczne 6 8. Ocena ekspozycji na promieniowanie jonizujące 7 9. Fizjologiczna, psychologiczna i psychospołeczna ocena uciążliwości i zdolności do pracy oraz opracowanie zasad doboru zawodowego Ocena środowiskowych zagrożeń zdrowia Epidemiologiczna ocena ryzyka zdrowotnego ekspozycji zawodowej i środowiskowej Promocja zdrowia w miejscu pracy Organizacja ochrony zdrowia pracujących Programy nauczania oraz kształcenia w zakresie medycyny pracy, higieny pracy oraz zdrowia publicznego Systemy kontroli zapewnienia jakości 1 Razem

32 2. Realizacja zadań w 2016 r. według podstawowych źródeł finansowania Zakład Działalność statutowa Program Wieloletni (PW) Granty Umowy Międzynarodowe Narodowy Program Zdrowia (NPZ) Działalność lecznicza Pozostałe umowy - usługi Pozostałe umowy - z podmiotami Razem zrealizowane Biuro Zapewnienia Jakości 1 1 Krajowe Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy Epidemiologii Środowiskowej Fizjologii Pracy i Ergonomii Psychologii Zdrowia i Pracy Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych Toksykologii i Kancerogenezy Bezpieczeństwa Chemicznego Monitoringu Biologicznego i Środowiska Ochrony Radiologicznej Zagrożeń Fizycznych Dział Zarządzania Wiedzą Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego Klinika Toksykologii Klinika Audiologii i Foniatrii Ogółem zrealizowanych Realizacja zadań za 2016 roku według podstawowych źródeł finansowania przedstawiona jest zgodnie ze strukturą organizacyjną zawartą w Planie działalności Instytutu na rok Plan naukowy Instytutu przewidziany na 2016 rok obejmował 286 zadań, w tym 57 tematów statutowych. Wszystkie realizowane tematy statutowe formalnie rozliczono i odebrano w trakcie sympozjów sprawozdawczych w lutym 2017 roku. W stosunku do zakładanego planu o 4 wzrosła liczba umów międzynarodowych, a o 20 zadań w ramach działalności leczniczej. Dodatkowo w grudniu 2016 roku Instytut uzyskał finansowanie 12 zadań w ramach Narodowego Programu Zdrowia. Mniejsza o 13 od zaplanowanej była liczba usług. 32

33 3. Komisja Bioetyczna Podczas 3 posiedzeń Komisji Bioetycznej w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi w 2016 roku (1 kwietnia, 27 maja i 18 listopada) zostało rozpatrzonych 14 wniosków. Dla 13, w drodze głosowania tajnego, jednogłośnie, pozytywnie podjęto uchwały za przyjęciem opinii o projekcie eksperymentu medycznego, jeden wniosek został przesunięty do uzupełnienia i ponownego rozpatrzenia w terminie późniejszym. Rozpatrzono następujące wnioski: 3 z Kliniki Audiologii i Foniatrii (w tym 1 wniosek we współpracy ze Stowarzyszeniem Pomocy Chorym na Astmę i Choroby Alergiczne w Łodzi); 3 z Zakładu Epidemiologii Środowiskowej; 3 z Zakładu Psychologii Zdrowia i Pracy; 2 z Kliniki Chorób Zawodowych i Toksykologii (w tym 1 wniosek we współpracy z Politechniką Koszalińską); 2 z Zakładu Zagrożeń Fizycznych; 1 z Zakładu Ochrony Radiologicznej. 33

34 3

35

36

37 III. OSIĄGNIĘCIA INSTYTUTU W ZAKRESIE DZIAŁALNOŚCI NAUKOWO- BADAWCZEJ 1. Potencjał naukowy A. Uprawnienia do nadawania stopni naukowych Dziedzina Dyscyplina dr Stopień naukowy dr hab. Nauki medyczne medycyna biologia medyczna doktor nauk medycznych doktor habilitowany nauk medycznych Nauki o zdrowiu doktor nauk o zdrowiu B. Rozwój kadry naukowej Rozwój kadry naukowej w latach Doktor osoby spoza pracownicy IMP IMP 2 3 Doktor habilitowany osoby spoza pracownicy IMP IMP Profesor Razem W 2016 roku stopień naukowy doktora uzyskały 2 osoby (w tym jedna spoza IMP), stopień doktora habilitowanego nadano 3 osobom (w tym dwóm spoza Instytutu), natomiast tytuł profesora nauk medycznych uzyskał 1 pracownik Instytutu. Wszczęto 11 przewodów doktorskich, 2 zamknięto. 37

38 Wykaz pracowników, którym w 2016 r. wszczęto przewód doktorski w Instytucie Medycyny Pracy: Imię i nazwisko doktoranta Data wszczęcia przewodu doktorskiego mgr Renata Kuraś Wpływ zawodowego i środowiskowego narażenia na rtęć na zmiany statusu selenowego mgr inż. Magdalena Król mgr Joanna Morawska Receptory estrogenowe i markery stresu oksydacyjnego u kobiet z rakiem piersi Tytuł pracy doktorskiej Promotorzy Recenzenci Applicability of V-RQOL in the evaluation of occupational voice disorders mgr Anna Najder Rola zasobów osobistych w relacji między stylem życia, pracą zmianową a wybranymi czynnikami ryzyka chorób układu krążenia mgr Ewa Nowakowska- Świrta mgr Monika Przybek mgr Magdalena Stanisławska mgr Kamil Zaborowski Zastosowanie wybranych metod diagnostycznych w rozpoznawaniu zawodowej alergii dróg oddechowych wywołanej przez alergeny o dużej i małej masie cząsteczkowej Analiza profilu metylacji i ekspresji kluczowych genów rytmu okołodobowego w raku piersi Ocena narażenia spawaczy na dymy/pyły spawalnicze w oparciu o badania monitoringu środowiska pracy i biomarkerów stresu oksydacyjnego Czynniki wpływające na subiektywną ocenę uciążliwości hałasu powodowanego przez farmy wiatrowe prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz prof. dr hab. Jolanta Gromadzińska dr hab. med. Ewa Niebudek- Bogusz prof. IMP dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP; dr Dorota Merecz-Kot promotor pomocniczy prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa dr hab. Edyta Reszka prof. IMP prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz dr hab. Małgorzata Pawlaczyk- Łuszczyńska prof. IMP prof. dr hab. Bronisław Zachara; dr hab. Katarzyna Socha dr hab. med. Leszek Kalinowski prof. GUM; dr hab. med. Daniel Gackowski prof. dr hab. med. Wioletta Pietruszewska; dr hab. med. Anna Sinkiewicz prof. dr hab. med. Jarosław Drożdż; dr hab. Jan Chodkiewicz prof. UŁ prof. dr hab. med. Anna Skoczyńska; dr hab. med. Wojciech Piotrowski prof. UM dr hab. Monika Dmitrzak- Węglarz; dr hab. med. Agnieszka Kołacińska prof. UM prof. dr hab. Halina Borawska; prof. dr hab. Jan Ludwicki prof. dr hab. Leszek Solecki; dr hab. inż. Dariusz Pleban prof. CIOP 38

39 Wykaz wszczętych w 2016 r. przewodów doktorskich osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy: Imię i nazwisko doktoranta lek. Elżbieta Cwynar Data wszczęcia przewodu doktorskiego Analiza zmian chorobowych w układzie oddechowym wśród pracowników zawodowo narażonych na pył azbestu chryzotylowego lek. Norman Czaja Ocena wybranych pozasłuchowych skutków zdrowotnych związanych z zawodowym narażeniem na hałas lek. Sylwia Szostek-Rogula Przydatność wybranych narzędzi klinimetrycznych dla oceny skuteczności rehabilitacji osób z zawrotami głowy i zaburzeniami równowagi Wykaz pracowników, którzy w 2016 r. uzyskali stopień doktora w Instytucie Medycyny Pracy: Imię i nazwisko doktoranta mgr Ewelina Woźnicka Tytuł pracy doktorskiej Promotorzy Recenzenci prof. dr hab. med. Neonila Szeszenia-Dąbrowska; dr Beata Świątkowska promotor pomocniczy prof. dr hab. Alicja Bortkiewicz dr hab. med. Ewa Zamysłowska- Szmytke prof. IMP dr hab. med. Wojciech Piotrowski prof. UM; dr hab. med. Renata Złotkowska prof. dr hab. med. Janusz Siebert; prof. dr hab. med. Wiesław Konopka prof. dr hab. med. Magdalena Korczyńska; prof. dr hab. med. Jolanta Kujawa Data nadania stopnia naukowego doktora Temat rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci Ocena przydatności Skali Dyskomfortu Traktu dr hab. med. Ewa Niebudek- prof. dr hab. med. Wiesław Głosowego (VTD) w diagnozowaniu i Bogusz prof. IMP Konopka; rehabilitacji zaburzeń głosu o podłożu prof. dr hab. med. Jolanta zawodowym Walusiak-Skorupa Wykaz przewodów doktorskich osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy, zakończonych podjęciem uchwały w 2016 r. w sprawie nadania stopnia naukowego doktora: Imię i nazwisko Data nadania stopnia doktoranta naukowego doktora Temat rozprawy doktorskiej Promotorzy Recenzenci lek. Aleksandra Golińska-Zach Zawodowa alergia wśród uczniów fryzjerskich ocena częstości nadwrażliwości na alergeny zawodowe i objawów klinicznych oraz ich uwarunkowań dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP; dr Dominika Świerczyńska- Machura promotor pomocniczy prof. dr hab. Roman Nowicki; dr hab. med. Wojciech Piotrowski prof. UM 39

40 Wykaz pracowników, którym w 2016 r. zamknięto przewód doktorski w Instytucie Medycyny Pracy: Data zamknięcia Imię i nazwisko przewodu doktoranta doktorskiego mgr Adam Dudarewicz Temat rozprawy doktorskiej Ocena wpływu wybranych czynników środowiskowych i osobniczych na rozwój uszkodzenia słuchu spowodowanego narażeniem zawodowym na hałas Wykaz zamkniętych w 2016 r. przewodów doktorskich osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy: Data zamknięcia Imię i nazwisko przewodu doktoranta doktorskiego Temat rozprawy doktorskiej lek. Dorota Zarzycka-Porc Zaburzenia czynności bioelektrycznej mózgu przy stosowaniu niektórych leków z grupy neuroleptyków Wykaz pracowników, którzy w 2016 r. uzyskali stopień naukowy doktora habilitowanego w Instytucie Medycyny Pracy: Data nadania stopnia naukowego doktora Tytuł rozprawy habilitacyjnej habilitowanego Imię i nazwisko habilitanta dr med. Dominika Świerczyńska- Machura Oddziaływanie wybranych związków chemicznych o małej masie cząsteczkowej na układ oddechowy i skórę w warunkach ekspozycji zawodowej i pozazawodowej Komisja Habilitacyjna Przewodniczący: prof. dr. hab. med. Zbigniew Bartuzi; Recenzenci: prof. dr. hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, prof. dr hab. med. Janusz Milanowski, prof. dr hab. med. Tadeusz Płusa; Sekretarz: dr hab. Joanna Jurewicz prof. IMP; Członkowie: prof. dr hab. med. Anna Bodzenta-Łukaszyk, prof. dr hab. med. Wojciech Hanke Wykaz postępowań habilitacyjnych osób niebędących pracownikami Instytutu Medycyny Pracy, zakończonych podjęciem uchwały w 2016 r. w sprawie nadania stopnia naukowego doktora habilitowanego: Data nadania stopnia Imię i nazwisko naukowego doktora Tytuł rozprawy habilitacyjnej Komisja Habilitacyjna habilitanta habilitowanego dr Joanna Bugajska Indywidualne i zawodowe czynniki determinujące zdolność do pracy osób starszych Przewodniczący: prof. dr hab. med. Jerzy Gąsowski; Recenzenci: prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa, prof. dr hab. med. Tomasz Kostka, dr hab. med. Jan Szewieczek; Sekretarz: dr hab. med. Marta Wiszniewska prof. IMP; Członkowie: prof. dr hab. med. Beata Karakiewicz, prof. dr hab. med. Wojciech Hanke 40

41 dr med. Michał Radwan Współczesne zagrożenia cywilizacyjne i ich wpływ na obniżenie jakości nasienia Przewodniczący: prof. dr hab. med. Marek Mędraś; Recenzenci: prof. dr hab. med. Jacek Suzin, prof. dr hab. med. Lechosław Putowski, prof. dr hab. med. Piotr Jędrzejczak; Sekretarz: dr hab. med. Beata Pepłońska prof. IMP; Członkowie: dr hab. med. Maciej Stępnik prof. IMP, prof. dr hab. med. Sławomir Wołczyński Wykaz pracowników Instytutu Medycyny Pracy, którzy w 2016 r. uzyskali tytuł naukowy profesora: Imię i nazwisko dr hab. Marek Zmyślony prof. IMP Data uzyskania tytułu profesora prof. dr hab. Antonina Cebulska-Wasilewska; prof. dr hab. Jan Grzesik; prof. dr hab. Roman Kubacki; prof. dr hab. Hubert Trzaska; prof. dr hab. Bogdan Walkowiak Recenzenci 41

42 C. Udział we władzach towarzystw i organizacji naukowych (krajowych i międzynarodowych) Nazwisko i imię Nazwa organizacji Funkcja Rozpoczęcie pełnienia funkcji (rok) Bonczarowska Marzena Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2013 Bortkiewicz Alicja Scientific Committee on Cardiology in Occupational Health ICOH przewodnicząca komitetu 2015 Brzeźnicki Sławomir Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2009 Czerczak Sławomir Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych prezes 2001 Domienik Joanna Polskie Towarzystwo Badań Radiacyjnych członek Komisji Rewizyjnej 2013 Drabek Marcin Gadzicka Elżbieta Gromadzińska Jolanta Hanke Wojciech Stowarzyszenie przeciwko Przemocy w Pracy Godność Scientific Committee on Cardiology in Occupational Health Polskie Towarzystwo Toksykologiczne Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych (KEJN) International Network of Children Environmental Safety and Health (INCHES) sekretarz 2004 sekretarz 2015 sekretarz 2002 wiceprezes 2010 członek Komitetu 2011 członek Zarządu 2014 Jankowska Agnieszka Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2009 Jeżak Karolina Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego skarbnik Oddziału Łódzkiego 2012 Jóźwiak Zbigniew Polskie Towarzystwo Ergonomiczne przewodniczący Oddziału Łódzkiego

43 Kieć-Świerczyńska Marta Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy członek Zarządu Głównego 2004 Konieczko Katarzyna Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2001 Kozajda Anna Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego sekretarz Oddziału Łódzkiego 2012 Krakowiak Anna Polskie Towarzystwo Toksykologiczne skarbnik 2008 Kupczewska- Dobecka Małgorzata Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2005 Merecz-Kot Dorota Niebudek-Bogusz Ewa Stowarzyszenie przeciwko Przemocy w Pracy Godność Polskie Towarzystwo Badań nad Stresem Traumatycznym Polskie Towarzystwo Audiologiczne i Foniatryczne wiceprzewodnicząca 2004 przewodnicząca 2014 sekretarz 2007 Olszewski Jerzy Centrum Radonowe Pozarządowa, Międzynarodowa Sieć Naukowa przewodniczący 2016 Pałaszewska-Tkacz Anna Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych sekretarz 2005 Plichta Piotr Polskie Towarzystwo Pedagogów Specjalnych członek Komisji Rewizyjnej 2016 Rybacki Marcin Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy sekretarz Zarządu Głównego 2014 Sitarek Krystyna Polskie Towarzystwo Toksykologiczne sekretarz Oddziału Łódzkiego 2005 Skalski Henryk Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Komisji Rewizyjnej 2011 Soćko Renata Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2013 Stępnik Maciej Polskie Towarzystwo Toksykologiczne członek Zarządu Głównego 2014 przewodniczący Oddziału Łódzkiego

44 Szadkowska- Stańczyk Irena Polskie Towarzystwo Zdrowia Publicznego przewodnicząca Oddziału Łódzkiego 2004 Śliwińska- Kowalska Mariola Polskie Towarzystwo Audiologiczne i Foniatryczne członek Zarządu Głównego 2007 International Commision on Biological Effects of Noise kierownik grupy I: Noise-Induced Hearing Loss 2013 Świdwińska- Gajewska Anna Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2013 Walusiak-Skorupa Jolanta Polskie Towarzystwo Medycyny Pracy Occupational Allergy Interest Group (OAIG) w Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej (European Academy of Allergy and Clinical Immunology EAACI) przewodnicząca 2014 przewodnicząca 2015 Wąsowicz Wojciech Polskie Towarzystwo Toksykologiczne przewodniczący Zarządu Głównego 2008 Wziątek Agata Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych członek Zarządu Głównego 2013 Zmyślony Marek Polskie Towarzystwo Badań Radiacyjnych wiceprezes Zarządu Głównego, przewodniczący Komisji ds. Problemów Bioelektromagnetycznych

45 D. Udział w zespołach eksperckich Nazwisko i imię Bortkiewicz Alicja Brodecki Marcin Nazwa zespołu Komisja Pól Elektromagnetycznych Niejonizujących Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej PAN Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych, Grupa ds. Pól Elektromagnetycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Scientific Committee on Cardiology in Occupational Health Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Polskie Centrum Akredytacji ekspert w zakresie akredytacji laboratoriów badawczych wykonujących testy specjalistycznej aparatury rentgenowskiej Komisja Techniczna KT 246 Polskiego Komitetu Normalizacyjnego Rozpoczęcie pełnienia funkcji (rok) Brzeźnicki Sławomir Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy 2012 Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych 2004 Bujak-Pietrek Stella Polskie Centrum Akredytacji ekspert w zakresie badań czynników pyłowych 2013 Czerczak Sławomir Międzyresortowa Komisja ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy

46 Gadzicka Elżbieta Gralewicz Sławomir Gromadzińska Jolanta Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Międzynarodowy Program Bezpieczeństwa Chemicznego; Międzynarodowe spotkania IPCS; IOHA Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych Międzynarodowy Zespół Ekspertów ds. Opracowywania Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego działający w ramach Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) Risk Assessment Committee European Chemical Agency w Helsinkach Scientific Committee on Cardiology in Occupational Health Komisja Pól Elektromagnetycznych Niejonizujących Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej PAN Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Hanke Wojciech Komitet Zdrowia Publicznego PAN 2015 Komitet Ewaluacji Jednostek Naukowych

47 Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy 1983 Zespół ds. Nagród MNiSW 2016 Komisja Bezpieczeństwa Zdrowotnego Środowiska 2015 Collegium Ramazzini 2015 Jankowska Agnieszka Kapitaniak Bronisław Zespół Doradczy ds. Opracowania Strategii Otwartego Dostępu Do Treści Naukowych Zespół Ewaluacji ds. nauk ścisłych i inżynierskich oraz nauk o życiu SI-NZ-1 Stoffenmanager International Scientific Advisory Board (SAB) ISO International Organization for Standardization CEN European Committee for Standardization 1987 Knol-Michałowska Kamila National Observatory on Cyber Crime 2014 Konieczko Katarzyna Kupczewska-Dobecka Małgorzata Ligocka Danuta Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komisja Europejska (Joint Research Centre/ Directorate-General for Research and Innovation /European Human Biomonitoring Initiative)

48 Marcinkiewicz Andrzej Pakulska Daria Pałaszewska-Tkacz Anna Pawlaczyk-Łuszczyńska Małgorzata Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Międzynarodowy Zespół Ekspertów ds. opracowywania Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (ICSC) działający w ramach Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa Chemicznego (IPCS) Zespół Ekspertów ds. Aktualizacji Wykazu Czynników Rakotwórczych Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Normalizacyjna Komisja Problemowa nr 157 ds. Zagrożeń Fizycznych w Środowisku Pracy Polskie Centrum Akredytacji ekspert techniczny w zakresie zagrożeń wibroakustycznych Polskie Centrum Akredytacji ekspert techniczny w zakresie badań biegłości PTT Współprzewodniczenie zespołowi ds. uszkodzeń słuchu spowodowanych działaniem hałasu (team 1 Noise-induced hearing loss) w International Commission on Biological Effects of Noise (ICBEN) Piasecka-Zelga Joanna Zakład Certyfikacji TEXTIL-CERT, ekspert 2000 ds. realizacji procedur oceny zgodności dla wyrobów medycznych Polskie Centrum Badań i Akredytacji 2015 Plichta Piotr ISCH COST Action IS National Observatory on Cyber Crime Department of Juvenile Justice of Sardegna Zespół Pedagogiki Specjalnej, Przewodniczący Zespołu ds. badań nad aktywnością medialną użytkowników ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi przy Komitecie Nauk Pedagogicznych PAN

49 Politański Piotr Przyłuska Jolanta Grupa Ekspercka ds. Akredytacji Laboratoriów Wykonujących Pomiary Pól Elektromagnetycznych w Środowisku Pracy i Środowisku Ogólnym przy Polskim Centrum Akredytacji Rada Dyrektorów Łódzkiej Akademickiej Sieci Bibliotecznej (ŁASB) Pyżalski Jacek ISCH COST Action IS Rybacki Marcin Rydzyński Konrad National Observatory on Cyber Crime Department of Juvenile Justice of Sardegna Nieformalna grupa ekspertów ds. chorób zawodowych przy Komisji Europejskiej ds. Zatrudnienia, Spraw Społecznych i Włączenia Społecznego Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks, DG SANCO of European Commission SCENIHR Working Group on The appropriateness of existing methodologies to assess potential risks associated with engineered and adventitious products of nanotechnologies SCENIHR Working Group on The appropriateness of the risk assessment methodology in accordance with the TGD documents for new and existing chemicals for assessing the risks of nanomaterials SCENIHR Working Group on Smokeless tobacco products SCENIHR Working Group on The potential health risks of exposure to noise from personal music players and mobile phones including a music playing function SCENIHR Working Group on The risk assessment methodologies and approaches for mutagenic and carcinogenic substances

50 SCENIHR Working Group on Guidance on the Determination of Potential Health Effects of Nanomaterials Used in Medical Devices SCENIHR Working Group on Additives used in tobacco products (Opinion I) SCENIHR Working Group on Additives used in tobacco products (Opinion II) Scientific Committee on Cosmetic Safety (SCCS) Working Group on Nano Materials in Cosmetic Products Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Zinc Oxide in Nano-form Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Titanium Dioxide in Nano-form Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Nao-Hydroxyapatite in Nano-form Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Sprayable/application Products Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Titanium Dioxide (nano form) coated with Cetyl Phosphate, Manganese Dioxide or Triethoxycaprylylsilane as UV-filter in dermally applied cosmetic Working Group of the Scientific Committee on Consumer Safety (SCCS) on Titanium Dioxide (nano form) as UV- Filter in sprays Collegium Ramazzini 2011 Komitet Zdrowia Publicznego PAN 2015 Regionalne Centrum Polityki Społecznej w Łodzi

51 Sakowski Piotr Siedlecka Jadwiga Sitarek Krystyna Soćko Renata Stępnik Maciej Northern Dimension Partnership in Public Health and Social Well-being, Baltic Sea Network on Occupational Health and Safety Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. szacowania ryzyka zdrowotnego dla czynników rakotwórczych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Working Group on Nano-Silica of the Scientific Committee of Consumer Safety (SCCS), (SANCO) Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Scientific Committee on Emerging and Newly Identified Health Risks (SCENIHR) Krajowy punkt kontaktowy ds. walidacji metod alternatywnych w Polsce Krajowa Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach Doświadczeń na Zwierzętach

52 Szadkowska-Stańczyk Irena Śliwińska-Kowalska Mariola Świątkowska Beata Świercz Radosław Walusiak-Skorupa Jolanta Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych, Zespół Ekspertów ds. Czynników Biologicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Collegium Oto-Rhino-Laryngologicum Amicitiae Sacrum Konsultant Krajowy w dziedzinie audiologii i foniatrii Zespół Konsultanta Krajowego w dziedzinie otorynolaryngologii Ekspert Światowej Organizacji Zdrowia w zakresie uszkodzeń słuchu i szumów usznych przez hałas International Federation of Oto-Rhino- Laryngological Societies, Vice-Chairman of the Committee of Phoniatrics and Audiology (Wice-przewodnicząca Komitetu Foniatrów i Audiologów) Zespół Ekspertów w Narodowym Centrum Badań i Rozwoju, Recenzent sporządzający oceny merytoryczne wniosków i ofert złożonych w konkursach oraz projektów, którymi zarządza NCBR Ministerstwo Rozwoju, Rada Programowa, Rządowy Program Oczyszczania Kraju z Azbestu na lata Członek Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach w Łodzi Konsultant Wojewódzki w dziedzinie medycyny pracy dla woj. Łódzkiego Zespół Ekspertów w Narodowym Centrum Nauki ds. Konkursu OPUS Komitet Zdrowia Publicznego PAN, III. Zespół zadaniowy ds. prewencji chorób przewlekłych w środowisku pracy

53 European Respiratory Society członek zespołu oceniającego wnioski o stypendia długoterminowe (Evaluation Committee of LT Fellowship applications) European Union of Medical Specialists - polski przedstawiciel (wybrany przez ZG PTMP) w Section of Occupational Medicine Occupational Allergy Interest Group w ramach European Academy of Allergology and Clinical Immunology Scientific Programme Committee w ramach European Academy of Allergology and Clinical Immunology European Commission Experts Group The experts group on diagnostic criteria for data/statistics on occupational diseases (OCCUSTAT) Wąsowicz Wojciech Komisja do Spraw Produktów Biobójczych 2012 Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA, European Food Safety Authority) Zespół specjalistyczny Minsterstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego do spraw inwestycji służących potrzebom badań naukowych lub prac rozwojowych oraz infrastruktury informatycznej nauki Zespół ewaluacji do spraw nauk medycznych (IB)NZ-4 Lokalna Komisja Etyczna do Spraw Doświadczeń na Zwierzętach nr 9 z siedzibą przy Uniwersytecie Medycznym w Łodzi Zespół specjalistyczny do spraw oceny wniosków o finansowanie zakupu lub wytworzenia aparatury naukowo-badawczej stanowiącej dużą infrastrukturę badawczą oraz inwestycji budowlanych

54 Winnicka Renata Zmyślony Marek Zespół ekspertów ds. czynników chemicznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy Komisja ds. Diagnostyki Toksykologicznej Krajowej Izby Diagnostów Laboratoryjnych Zespół Ekspertów ds. Czynników Fizycznych, Grupa ds. Pól Elektromagnetycznych przy Międzyresortowej Komisji ds. Najwyższych Dopuszczalnych Stężeń i Natężeń Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowis Zespół Radiobiologii i Higieny Radiacyjnej Komitetu Fizyki Medycznej, Radiobiologii i Diagnostyki Obrazowej Wydziału Nauk Medycznych PAN Grupa Ekspercka ds. Akredytacji Laboratoriów wykonujących pomiary pól elektromagnetycznych w środowisku pracy i środowisku ogólnym przy Polskim Centrum Akredytacji E. Redakcja czasopism (redaktorzy naczelni) Nazwisko i imię Tytuł czasopisma Lista MNiSW (2016) Rozpoczęcie pełnienia funkcji (rok) Rydzyński Konrad International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A 2000 Szadkowska-Stańczyk Irena Śliwińska-Kowalska Mariola Medycyna Pracy A 2000 Otorynolaryngologia Przegląd Kliniczny B

55 F. Członkostwo w zespołach redakcyjnych Nazwisko i imię Tytuł czasopisma Lista MNiSW (2016) Funkcja Rozpoczęcie pełnienia funkcji (rok) Bortkiewicz Alicja Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 1997 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2012 Medycyna Rodzinna B komitet redakcyjny 2016 Czerczak Sławomir Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2014 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 1990 Hanke Wojciech Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Biuletyn Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Medycyna Środowiskowa B redaktor tematyczny 1992 A komitet redakcyjny 1990 B Rada Programowa 2007 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 1999 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Tobacco Induced Diseases A komitet redakcyjny 2011 A komitet redakcyjny 2015 Jóźwiak Zbigniew Art of Dentistry B członek Rady Naukowej 1998 Promotor BHP. Bezpieczeństwo, Komfort, Praca - członek Rady Naukowej 1999 Kieć-Świerczyńska Marta Dermatologia Praktyczna B członek Honorowego Komitetu Naukowego 2000 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 1993 Postępy Dermatologii i Alergologii/Advances in Dermatology and Allergology A komitet redakcyjny

56 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2014 Konieczko Katarzyna Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2016 Korzeniowska Elżbieta Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2014 Makowiec- Dąbrowska Teresa International Journal of Occupational Safety and Ergonomics A komitet redakcyjny 2010 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny, redaktor tematyczny 2014 Merecz-Kot Dorota International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2007 Niebudek-Bogusz Ewa Otorynolaryngologia - Przegląd Kliniczny B sekretarz redakcji, członek Rady Naukowej 2002 Pepłońska Beata International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2011 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 2013 Polańska Kinga Tobacco Induced Diseases A komitet redakcyjny 2015 Przyłuska Jolanta Forum Bibliotek Medycznych B członek komitetu redakcyjnego 2009 Puchalski Krzysztof Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2014 Rydzyński Konrad Polski Merkuriusz Lekarski B komitet redakcyjny 2014 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 1997 Central European Journal of Occupational and Environmental Health B co-editor komitet redakcyjny 2003 Sakowski Piotr Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2013 Szadkowska- Stańczyk Irena International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny

57 Szeszenia- Dąbrowska Neonila Medycyna Środowiskowa B Rada Programowa 2007 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 1993 Śliwińska-Kowalska Mariola Alergia, Astma, Immunologia Przegląd Kliniczny B sekretarz redakcji 1996 Noise & Health A komitet redakcyjny 2000 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2013 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 2000 Świerczyńska- Machura Dominika Walusiak-Skorupa Jolanta Waszkowska Małgorzata Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2015 Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 2013 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2012 Medycyna Pracy A redaktor tematyczny 2015 Wąsowicz Wojciech Medycyna Pracy A komitet redakcyjny 2004 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health A redaktor tematyczny 2012 Wiszniewska Marta Medycyna Pracy A redaktor tematyczny

58 2. Osiągnięcia naukowe A. Dorobek publikacyjny W 2016 roku pracownicy Instytutu byli autorami 140 publikacji, w tym 85 prac o zasięgu międzynarodowym, z których 83 posiadało Impact Factor o sumarycznej wysokości 210,772 punktów. Dorobek publikacyjny Instytutu z lat rok ogółem o zasięgu międzynarodowym z IF suma IF , , , , , , ,772 1 w tym 2 artykuły, w których autorzy z IMP występują jako collaborators 2 83 z IF + 2 collaborators = 85 Publikacje z listy A: 83 Publikacje z listy B: 16 Publikacje, w których autorzy z IMP występują jako collaborators : 2 Pozostałe publikacje: 32 Monografie: autorstwo: 3 redakcje: 1 Rozdziały w monografiach: autorstwo: 3 58

59 Publikacje Pozostałe 23% Monografie 2% Rozdziały w monografiach 2% "collaborators" 1% Publikacje z listy B 12% Publikacje z listy A 60% Liczba publikacji w poszczególnych kwartylach wg Journal Citation Reports R (Thomson Reuters): Q1 JCR: 27, Q2 JCR: 10, Q3 JCR: 11, Q4 JCR: 35. Wykaz publikacji w załączniku 1. 59

60 B. Nagrody i wyróżnienia I miejsce w konkursie na najlepszy plakat na warsztatach Nowe trendy w toksykologii: Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania zdrowia (biomarkery narażenia, efektu i wrażliwości) dla pracowników IMP: Magdaleny Król, Edyty Wieczorek, Edyty Reszki, Wojciecha Wąsowicza i Jolanty Gromadzińskiej i współautorów za pracę: Profil ekspresji genów receptorów estrogenowych i enzymów antyoksydacyjnych w tkance guza oraz tkance prawidłowej oraz w leukocytach krwi obwodowej kobiet z rakiem piersi i grupie kontrolnej. Nagroda FESTEM (Federation of European Societies on Trace Elements and Minerals) dla pracowników IMP: Ewy Jabłońskiej, Edyty Reszki, Jolanty Gromadzińskiej, Edyty Wieczorek, Magdaleny Król i Wojciecha Wąsowicza i współautorów za doniesienie plakatowe: The effect of selenium supplementation on the expression of genes related to glucose metabolism. Nagroda Polskiego Towarzystwa Higienistów Przemysłowych dla Neonili Szeszeni- Dąbrowskiej i Beaty Świątkowskiej za monografię o szczególnym znaczeniu społecznym w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy: Azbest w Polsce. Zanieczyszczenie środowiska, skutki zdrowotne, zasady bezpiecznego postępowania z azbestem. Nagroda Rektora Uniwersytetu Medycznego w Łodzi za osiągnięcia naukowe I-go stopnia dla Kingi Polańskiej, Wojciecha Hankego, Jolanty Gromadzińskiej i Wojciecha Wąsowicza i współautorów za cykl publikacji: chorób alergicznych u dzieci. Wyróżnienie od Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych im. Marii Skłodowskiej- Curie dla Pawła Mamrota, Piotra Politańskiego i Magdaleny Mariańskiej za plakat: Ekspozycja na pola elektromagnetyczne telefonu komórkowego podczas rozmowy w trakcie podróży. Wyróżnienie od Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych im. Marii Skłodowskiej- Curie dla Małgorzaty Adamowicz, Sylwii Papierz, Zbigniewa Kamińskiego i Marka Zmyślonego za plakat: Dozymetria środowiskowa w ocenie indywidualnego równoważnika dawki Hp(10). Nagroda EAACI Congress 2016 w Europejskiej Akademii Alergologii i Immunologii Klinicznej w Wiedniu dla Marty Wiszniewskiej za plakat: Współistnienie alergicznych objawów zapalenia spojówek u pacjentów z nieżytem nosa związanego z pracą narażonych na alergeny o wysokiej i niskiej masie cząsteczkowej. 60

61 3. Upowszechnianie wiedzy A. Szkolenia i kursy Łącznie w 2016 roku w Instytucie przeprowadzono szkolenia na 31 kursach, w których uczestniczyło 971 osób. Zestawienie kursów i szkoleń za rok 2016 Lp. Temat kursu Liczba osób Liczba godz. Kursy dla lekarzy do specjalizacji w dziedzinie medycyny pracy 1 Medycyna Pracy podst. cz. II Medycyna pracy cz. II medycyna lotnicza Medycyna i higiena pracy (2 kursy) Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki chorób zawodowych skóry Zasady diagnostyki, orzecznictwa i profilaktyki chorób zawodowych narządu głosu i słuchu Zasady przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników narażonych na działanie promieniowania jonizującego Zasady przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców i orzecznictwa o predyspozycjach zdrowotnych do pracy na stanowisku kierowcy 8 Szczepienia ochronne ze szczególnym uwzględnieniem ich roli w ochronie zdrowia pracujących Ostre zatrucia w praktyce lekarza medycyny pracy Czynniki alergizujące w środowisku pracy 9 32 Kursy dla lekarzy do specjalizacji z innych dziedzin 11 Alergia zawodowa (do alergologii) Alergia zawodowa (do alergologii) Choroby zawodowe układu oddechowego (do chorób płuc) Choroby zawodowe w audiologii i foniatrii (do audiologii i foniatrii) 8 40 Kursy dla lekarzy do uprawnień 15 Narażenie na promieniowanie jonizujące orzecznictwo lekarskie 16 Zasady przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców (2 kursy) 17 Zasady przeprowadzania badań lekarskich i wydawania orzeczeń lekarskich osobom ubiegającym się lub posiadającym pozwolenie na broń (2 kursy) Inne kursy dla lekarzy (doskonalące) 18 Zmiany w zasadach przeprowadzania badań lekarskich kandydatów na kierowców i kierowców oraz osób posługujących się bronią 19 Badania psychologiczne osób kierujących pojazdami przepisy a praktyka (2 kursy)

62 20 Substancje odurzające skutki zdrowotne ich używania, diagnostyka leczenie, (dla funkcjonariuszy służby więziennej okręgu Łódzkiego) Kursy dla WSSE i laboratoriów zakładowych 21 Hałas, hałas infradźwiękowy i ultradźwiękowy na stanowiskach pracy metodyka pomiarów i zasady oceny narażenia Drgania mechaniczne w środowisku pracy metodyka 24 8 pomiarów i zasady oceny narażenia 23 Praktyczne oznaczanie krystalicznej krzemionki techniką spektrometrii w podczerwieni (FT-IR) Pył metodyka pomiarów, ocena narażenia Nowe przepisy o polach elektromagnetycznych OHz-300GHz nowe źródła PEM Kursy dla lekarzy i pielęgniarek 26 Kurs podstawowy w zakresie wykonywania badań audiometrycznych 27 Videonystagmografia diagnostyka osób z zawrotami głowy R a z e m B. Organizacja konferencji, seminaria, ważniejsze wydarzenia XIII Konferencja Naukowo-Szkoleniowa Otorynolaryngologia Łódź 2016 i VIII Konferencja Polskiego Towarzystwa Audiologicznego i Foniatrycznego W dniach odbyła się w Łodzi konferencja organizowana przez Klinikę Audiologii i Foniatrii. Wśród omawianych zagadnień znalazły się: farmakoterapia w otorynolaryngologii, audiologii i foniatrii; leczenie i rehabilitacja w zaburzeniach odbiorczych słuchu; dylematy w postępowaniu foniatrycznym i wiele innych. W konferencji wzięło udział ponad 300 osób, wygłoszono 58 referatów. Substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym obowiązki pracodawcy i rola służb kontrolnych W dniach i odbyły się w Łodzi dwie konferencje szkoleniowe organizowane przez Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego. W szkoleniu łącznie uczestniczyło 60 osób, wygłoszono 10 referatów. I International Interdisciplinary Conference: Women and Men Facing Everyday Challenges W dniach odbyła się międzynarodowa konferencja organizowana przez Zakład Psychologii Zdrowia i Pracy poświęcona następującym zjawiskom: zdrowie, wymagania i wyzwania stawiane przez pracę i życie pozazawodowe, work-life balance, stres i przemoc. Patronat nad konferencją objęła p. Prezydent Miasta Łodzi Hanna Zdanowska. W konferencji wzięło udział 70 osób, wygłoszono ponad 50 referatów. 62

63 Nowe trendy w toksykologii. Genetyczne i środowiskowe uwarunkowania zdrowia biomarkery narażenia, efektu i wrażliwości W dniach w Łodzi odbyła się szósta edycja Warsztatów Naukowych organizowanych przez Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Toksykologicznego oraz Instytut Medycyny Pracy w Łodzi. W warsztatach uczestniczyło ponad 70 osób reprezentujących jednostki naukowo-badawcze z całej Polski, w tym 8 studentów łódzkich uczelni. Otwarty dostęp do publikacji i wyników badań w instytucji naukowej w Instytucie odbyło się zorganizowane przez Dział Zarządzania Wiedzą szkolenie dla pracowników mające na celu propagowanie wiedzy niezbędnej do realizacji zaleceń otwartej nauki i archiwizowania publikacji w repozytorium instytucjonalnym. Na szkoleniu wystąpili prelegenci z Interdyscyplinarnego Centrum Modelowania Matematycznego i Komputerowego na Uniwersytecie Warszawskim, Jakub Szprot i Krzysztof Siewicz, będący ekspertami w temacie. Stoffenmanager - Polska wersja językowa modelu w praktyce w Łodzi odbyło się szkolenie skierowane do przedsiębiorców zajmujących się rejestracją substancji chemicznych i sporządzaniem scenariuszy narażenia, Raportu Bezpieczeństwa Chemicznego oraz kart charakterystyki. Organizatorem szkolenia był Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego. W szkoleniu wzięło udział 15 osób, wygłoszono 5 referatów. Warsztaty IMP Łódź 2016 Ochrona przed PEM W dniach odbyły się w Łodzi warsztaty ochrony przed PEM zorganizowane przez Zakład Ochrony Radiologicznej. Ich celem było doskonalenie i porządkowanie podstaw i zasad ochrony przed zagrożeniami wynikającymi z ekspozycji na wszechobecne pola elektromagnetyczne. Głównym tematem tegorocznych warsztatów było przedstawienie problemów wynikających z nowych przepisów o bezpieczeństwie i higienie pracy w polach elektromagnetycznych, będących wynikiem transpozycji wymagań Dyrektywy 2013/35/UE do prawodawstwa krajowego. W wydarzeniu wzięło udział 160 osób, wygłoszono 22 referaty. II Międzynarodowa Konferencja Naukowa Jakość kształcenia a bezpieczeństwo w transporcie we Wrocławiu odbyła się krajowa konferencja współorganizowana przez Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii, której celem była wymiana poglądów na temat kształcenia w zakresie logistyki i transportu. Wśród poruszanych zagadnień znalazły się: bezpieczeństwo transportu osób i towarów, bezpieczeństwo na przejazdach kolejo-drogowych oraz czynniki psychologiczne mające wpływ na prowadzenie pojazdu. W konferencji wzięło udział 100 osób, wygłoszono 13 referatów. Kurs analityka: Metody instrumentalne w ocenie środowiska pracy odbyło się szkolenie krajowe dla analityków zorganizowane przez Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych. Wśród najważniejszych tematów znalazły się: metale w środowisku 63

64 pracy, ich pobieranie i oznaczanie próbek oraz zastosowanie techniki GC-MS w analizie środowiska pracy. W szkoleniu wzięło udział 10 osób, wygłoszono 4 referaty. Higiena pracy aktualne problemy odbyło się XVII Sympozjum pt. Higiena pracy - aktualne problemy, którego organizatorem było Polskie Towarzystwo Higienistów Przemysłowych we współpracy z Instytutem Medycyny Pracy. Celem Sympozjum było przedstawienie i przedyskutowanie problematyki związanej z szeroko rozumianą profilaktyką negatywnych skutków zdrowotnych narażenia na czynniki szkodliwe w środowisku pracy. W konferencji wzięło udział 150 osób, wygłoszono 40 referatów. Konferencja APNEA Forum we Wrocławiu odbyła się krajowa konferencja poświęcona bezdechowi śródsennemu jako chorobie stanowiącej przeciwwskazanie do kierowania pojazdami. Współorganizatorem wydarzenia był Zakład Fizjologii Pracy i Ergonomii. Efektem spotkania jest postanowienie o powołaniu instytucji, która zajmie się szeroko rozumianą medycyną zaburzeń snu. W konferencji uczestniczyło 80 osób, wygłoszono 12 referatów. Seminarium podsumowujące 15 lat prowadzenia badań profilaktycznych pracowników byłych zakładów przetwórstwa azbestu w Polsce Programu Amiantus Seminarium odbyło w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi. Uczestnikami seminarium byli lekarze sprawujący opiekę profilaktyczną nad pracownikami z 13 ośrodków medycyny pracy na terenie całego kraju, którzy przedstawili wyniki i doświadczenia z realizacji badań. W spotkaniu wzięli udział także dyrektorzy tych ośrodków oraz zespół Ośrodka Referencyjnego Badań i Oceny Ryzyka Związanych z Azbestem IMP, który jest jednostką koordynującą program. Znajdź równowagę! Jak lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami? W dniu w Zakładzie Psychologii Pracy i Zdrowia w IMP w Łodzi odbyły się warsztaty dla osób pracujących. Główne tematy, jakie były omawiane to m.in. czym jest równowaga między pracą a życiem, jak znaleźć taką równowagę, jakie ćwiczenia pomocnicze wykonywać. Bezpieczeństwo produktów kosmetycznych nanomateriały, SUE, zmiany w przepisach dotyczących produktów kosmetycznych, ocena bezpieczeństwa i aktualne prace i zalecenia KE i w Łodzi odbyły się dwie konferencje szkoleniowe zorganizowane przez Centrum Informacji Toksykologicznej. W konferencjach łącznie wzięło udział 48 osób, wygłoszono 10 referatów. Pełen wykaz referatów wygłoszonych przez pracowników Instytutu podczas konferencji krajowych i międzynarodowych znajduje się w załącznikach 2 i 3. 64

65 C. Promocja działalności Instytutu w mediach Akademickie Targi Pracy Instytut uczestniczył XI edycji Akademickich Targów Pracy Odwiedzający Targi mogli zapoznać się z działalnością Instytutu, szczególnie w zakresie realizowanych projektów. Projekt Praktykuj w Łodzi Staże wakacyjne 2016 W 2016 roku Instytut ufundował 7 staży w ramach projektu organizowanego przez Biuro Rozwoju Przedsiębiorczości i Miejsc Pracy Urzędu Miasta Łodzi. Studenci w czasie praktyk zapoznali się z tematyką prac wykonywanych w naszej jednostce, uczestniczyli w powierzonych im zadaniach i zakończyli staż bogatsi w nowe doświadczenia zawodowe. Wśród objętych stanowisk znajdowały się m.in. asystent inżynieryjno-techniczny i analityk medyczny. Eksperci w mediach Pracownicy Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi byli obecni w mediach. Występowali w roli ekspertów zarówno w wywiadach, jak i komentarzach dotyczących aktualnych wydarzeń. Naukowcy udzielali swojego głosu między innymi w: TVN, TVP, TVP Łódź, Gazecie Wyborczej, Wysokich Obcasach i Dzienniku Łódzkim. D. Realizacja zasad otwartości w nauce 5 grudnia 2016 roku Rada Naukowa IMP pozytywnie zaopiniowała projekt Polityki Otwartego Dostępu Instytutu Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi (Otwarty Mandat IMP). 29 grudnia 2016 roku na mocy ZARZĄDZENIA WEWNĘTRZNEGO Nr 17/2016 podpisanego przez Dyrektora Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wprowadzono w życie Otwarty Mandat IMP i powołano Pełnomocnika do spraw Otwartego Dostępu. W 2016 roku administrowano i aktualizowano zawartość cyfrowego repozytorium ECNIS. Repozytorium ECNIS-NIOM służy upowszechnianiu dorobku naukowego pracowników oraz promowaniu wyników badań naukowych prowadzonych w IMP na zasadach Open Access. W repozytorium znajdują się 623 rekordy w trzech kolekcjach: tematycznej, adnotowanej i instytucjonalnej. Redakcja wydawanych przez Instytut Medycyny Pracy w Łodzi czasopism: Medycyny Pracy i International Journal of Occupational Medicine and Health rozszerzyła swoją politykę prawnoarchiwizacyjną. Autorzy zyskują możliwość udostępniania swoich artykułów w wersji autorskiej (jeszcze przed opublikowaniem wersji ostatecznej) czyli w wersji pre-print (przed recenzjami) i postprint (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów). Szczegółowe informacje o nowej polityce prawno-archiwizacyjnej zostały przekazane do bazy Sherpa/Romeo, gdzie autorzy z całego świata mogą znaleźć informacje o zasadach korzystania z własnego artykułu po złożeniu go do danego czasopisma naukowego i po publikacji. 65

66 66

67

68

69 IV. STRESZCZENIA WYKONANYCH PRAC NAUKOWO-BADAWCZYCH 1. IDENTYFIKACJA ORAZ OCENA ZAGROŻEŃ WYWOŁANYCH CZYNNIKAMI CHEMICZNYMI; TWORZENIE SYSTEMU ZAPOBIEGANIA WYWOŁANYM PRZEZ NIE SZKODLIWYM SKUTKOM ZDROWOTNYM Badanie toksyczności reprodukcyjnej i rozwojowej 4-chloro-3-metylofenolu u szczurów. (IMP 1.26) Kierownik tematu: dr K. Sitarek Cel badania: Ocena patomorfologiczna narządów wewnętrznych samic narażanych w najwyższej z zastosowanych dawek 1000 mg/kg m.c. 20% LD50) oraz samców szczura narażanych na 4-chloro-3- metylofenol (PCMC) w dawkach dziennych - 100; 200 i 400 mg/kg (2% - 8% LD50). Opis realizowanych prac: Przeprowadzono ocenę patomorfologiczną narządów wewnętrznych samic i samców szczura. Oceniano następujące narządy wewnętrzne mózgowie, przysadka mózgowa, tarczyca, nadnercza, wątroba, nerki, grasica, śledziona oraz jądra i najądrza samców i jajniki samic. Opis najważniejszych osiągnięć: Badania patomorfologiczne narządów wewnętrznych zwierząt narażanych na PCMC nie ujawniły istotnych zmian patologicznych mózgowia, przysadki mózgowej, tarczycy, nadnerczy, wątroby, nerek, grasicy, śledziony i jajników. W gonadach samców nie stwierdzono martwicy nabłonka plemnikotwórczego, nie stwierdzono komórek syncycjalnych mogących wskazywać na zaburzenia spermatogenezy, w kanalikach nasiennych obecne były prawidłowe plemniki. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki badań wykorzystane zostaną w publikacji naukowej oraz przekazane zostaną Zespołowi Ekspertów ds. Czynników Chemicznych w celu ewentualnej weryfikacji NDS 4- chloro-3-metylofenolu w środowisku pracy. Planowana publikacja: Sitarek K.,Gromadzińska J. i wsp. Maternal and development toxicity of 4-chloro-3-methylphenol; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Eksperymenty biomedyczne in vivo na zwierzętach laboratoryjnych wykonywane w Instytucie Medycyny Pracy. (IMP 6.1) Kierownik tematu: dr J. Piasecka-Zelga Cel badania: Celem projektów wykonywanych w Laboratorium w Systemie Jakości GMP i GLP, jest ocena biokompatybilności, biozgodności produktów leczniczych oraz wyrobów medycznych, które mają służyć pacjentom. Badane leki muszą być apirogenne, nietoksyczne, jałowe, niedrażniące, nieuczulające i bezpieczne do stosowania dożylnego, dożołądkowego czy miejscowego, na otwarte zranienia. Zwierzęta laboratoryjne wykorzystywane w badaniach muszą posiadać wysoki standard higieniczny i przebadane pod względem bakteriologicznym, parazytologicznym i mykologicznym. Kontrola zdrowia jest monitorowa ciągle w trakcie trwania eksperymentów. Wszystkie projekty badawcze realizowane są za zgodą Lokalnej Komisji Etycznej nr 9 w Łodzi, a eksperymentatorzy wykonujący badania, posiadają licencję na przeprowadzanie doświadczeń na zwierzętach in vivo. Dyrektor Instytutu Medycyny Pracy prof. dr hab. med. Konrad Rydzyński zgodnie z art. 24 Ustawy o ochronie zwierząt wykorzystywanych dla celów naukowych lub edukacyjnych poz. 266 z dnia 15 stycznia 2015 r., odpowiedzialność za nadzór nad osobami sprawującymi opiekę nad zwierzętami utrzymywanymi w ośrodku i dobrostanem tych zwierząt, powołał w dniu 02 listopada 2016 roku Komisję Dobrostanu, składająca się z 5-ciu eksperymentatorów z wieloletnim doświadczeniem, kontrolujących przeprowadzanie badań in vivo, zgodnie z uchwałami Lokalnej Komisji Etycznej nr 9 w Łodzi. Komisja ma również za zadanie udzielać wszelkiego wsparcia i pomocy w zakresie prowadzonych badań, wprowadzania zasad 3R oraz dokonywać przeglądu wewnętrznych zasad postępowania ze zwierzętami laboratoryjnymi, utrzymywanymi w ośrodku naukowo-badawczym. Opis realizowanych prac: Laboratorium GMP wykonywało zarówno badania toksykologiczne w zakresie oceny działania drażniącego i uczulającego wyrobów medycznych, jak również badania zaawansowane, włącznie z badaniem implantacji domięśniowej i podskórnej oraz toksyczność dawki powtarzanej. Badane materiały to głównie opatrunki nowej generacji oraz implanty naczyń i siatki do beznapięciowego zaopatrywania przepuklin. Opis najważniejszych osiągnięć: Porównanie działania drażniącego i uczulającego grup opatrunków, wytworzonych z różnych grup materiałów. Porównanie działania drażniącego i uczulającego absorberów promieniowania UV, zaprojektowanych do dyspersji na odzieży ochronnej. Ocena biokompatybilności i biozgodności materiałów wytworzonych z użyciem celulozy bakteryjnej, modyfikowanej chitozanem. Opracowanie modelu oceny ilości erytropoetyny we krwi, w modelu mysim. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja planowana: Joanna Piasecka-Zelga, Piotr Zelga, Joanna Szulc, Justyna Wietecha, Danuta Ciechańska. A biocompatibility assessment of surgical meshes made from microbial cellulose modified with chitosan; Cellulose 69

70 Tworzenie bazy danych Centralnego Rejestru Danych o narażeniu na substancje, mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym (badanie ciągłe). (IMP 24.3) Kierownik tematu: mgr inż. K. Konieczko Cel badania: Celem podjęcia pracy jest opracowywanie analiz dotyczących zawodowego narażenia na substancje, mieszaniny, czynniki i procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym na podstawie nadsyłanych do rejestru informacji umożliwiających porównanie skali narażenia na omawiane czynniki w ujęciu czasowym i przestrzennym. W 2016 r. zakres prac obejmował analizę danych za 2015 r. z uwzględnieniem zgłoszeń nowych substancji. Opis zrealizowanych prac: Na podstawie informacji przesłanych do centralnego rejestru przez SSE za 2015 r. opracowano analizę występowania ww. czynników w Polsce oraz narażenia na te czynniki w skali kraju wraz wersją skróconą do umieszczenia na stronie internetowej. Zaktualizowano wykaz substancji zgłoszonych bez klasyfikacji zharmonizowanej. Opracowano oceny ryzyka dla wybranych, najbardziej rozpowszechnionych zawodowych czynników rakotwórczych, ze wskazaniem oszacowanej liczby dodatkowych przypadków nowotworów wynikających z narażenia zawodowego na te czynniki w oparciu o dane za lata 2013 i Wykonano analizę kompletności dostarczonych informacji dotyczących parametrów narażenia pracowników (wyniki pomiarów, czas narażenia). Opis najważniejszych osiągnięć: Analizą objęto dane z 3227 zakładów dotyczące 342 substancji chemicznych oraz z 922 zakładów zgłaszających procesy technologiczne, łączna liczba osób narażonych przekroczyła odpowiednio 57 i 16 tys. Najwięcej zakładów zgłosiło występowanie niespecyfikowanej benzyny (1006), 724 zakłady zgłosiły benzen, a 509 dichromian(vi) potasu. W grupie substancji zgłaszanych przez >100 zakładów pracy po raz pierwszy znalazł się formaldehyd, którego klasyfikacja jako kancerogenu zawodowego prawnie obowiązuje od 2016 r. Liczba zgłoszonych osób narażonych na formaldehyd wzrosła ponad dwukrotnie w stosunku do poprzedniego roku i wynosi >2,1 tys. Wzrosła liczba zgłoszonych substancji bez klasyfikacji zharmonizowanej. Obecnie jest ich 29, z czego 23 stanowią cytostatyki najbardziej rozpowszechnione są: cyklofosfamid, etopozyd, cisplatyna i doksorubicyna. Największą liczbę zakładów pracy i osób narażonych na kancerogeny chemiczne zgłosiły województwa: dolnośląskie, małopolskie, mazowieckie, śląskie i wielkopolskie. Istotnym w skali kraju czynnikiem rakotwórczym są prace związane z narażeniem na pył drewna twardego zgłoszone przez 822 zakłady (>13 tys. narażonych osób). Najwięcej zakładów pracy oraz osób narażonych zgłosiły województwa: małopolskie, podkarpackie i wielkopolskie. Narażenie na promieniowanie jonizujące (>106 tys. osób z 1735 zakładów) było najczęściej zgłaszane z województw: dolnośląskiego, małopolskiego, mazowieckiego i śląskiego. Poziom raportowania czasu narażenia na kancerogeny chemiczne na stanowiskach pracy wynosi 85% w skali kraju, informację o wynikach pomiarów stężeń podano dla 27% stanowisk. Oszacowana liczba dodatkowych przypadków nowotworów przy 40-letnim zatrudnieniu dla najbardziej rozpowszechnionych zawodowych czynników rakotwórczych na podstawie danych z 2014 r. wynosi <10 dla benzenu, kobaltu i niklu, <53 dla arsenu oraz <205 dla chromu i jest porównywalna z wynikami uzyskanymi na podstawie danych z 2013 r. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zalecenia dotyczące sposobu prowadzenia rejestrów, ze szczególnym uwzględnieniem zmian zakresu gromadzonych danych zgodnie z obowiązującym prawem, były szczegółowo omawiane na dwóch szkoleniach zorganizowanych przez IMP dla pracowników służb BHP i inspekcji sanitarnej. Wyniki z rejestru były wykorzystane przy sporządzaniu opinii IMP dla MZ dotyczących kolejnych projektów zmian dyrektywy 2004/37/WE w sprawie kancerogenów i mutagenów zawodowych, najistotniejsze problemy związane z projektowanymi zmianami były również przedstawione na XVII Sympozjum PTHP. Ocena stresu oksydacyjnego wywołanego działaniem składników dymów/pyłów spawalniczych na podstawie oznaczeń izoprostanów w moczu jako biomarkera wolnorodnikowej peroksydacji lipidów. (IMP 1.27) Kierownik tematu: mgr M. Stanisławska Cel badania: Celem badań była kompleksowa ocena narażenia spawaczy na generowanie procesów stresu oksydacyjnego na podstawie oznaczeń izoprostanów w moczu oraz badań monitoringu środowiska pracy (powietrze) i monitoringu biologicznego (mocz i krew). Opis realizowanych prac: Wykonano oznaczenia stężenia izoprostanów (F2-IsoP) w próbkach moczu pobranych od spawaczy (n=67) oraz od osób nienarażonych, stanowiących grupę kontrolną (n=52). Dokonano oceny stężeń metali w materiale biologicznym oraz stężeń izoprostanów w moczu w grupie osób narażonych i w grupie kontrolnej. Oceniono wpływ ekspozycji na dymy/pyły spawalnicze zawierające kancerogenne metale w odniesieniu do ich stężenia w moczu, surowicy i krwi pełnej. Oceniono zależność pomiędzy stężeniem metali kancerogennych w próbkach materiału biologicznego, a stężeniem izoprostanów w moczu. 70

71 Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie uzyskanych wyników stwierdzono istotną zależność między stężeniem związków Cr w powietrzu środowiska pracy, a stężeniem Cr w moczu w grupie spawaczy, r=0,59, p<0,0001. Podobną zależność stwierdzono między stężeniem Cr(VI) w powietrzu, a stężeniem Cr w moczu, r=0,58, p<0,0001. Dla związków Ni i Mn również obserwowano istotne zależności między stężeniem tych metali w powietrzu, a stężeniem w moczu po zakończeniu zmiany roboczej, odpowiednio: dla Ni r=0,34, p<0,0053; dla Mn r=0,48, p<0,0059. Stężenie Cr w surowicy było istotnie statystycznie wyższe u spawaczy w porównaniu z kontrolą: Me dla Cr-S 4,78 ^g/l (IQR 2,30-6,12) - vs Me 2,65, (IQR 2,45-2,79), p<0,0043. Podobną zależność obserwowano dla Ni w surowicy, Me Ni-S 1,43 ^g/l (IQR 0,9-3,22) vs. Me 0,60^g/l (IQR 0,55-0,73), p<0,0001. Stwierdzono istotną zależność między stężeniem związków Cr w powietrzu, a stężeniem Cr w surowicy w grupie spawaczy, r=0,68, p<0,0001. Nie stwierdzono takiej zależności dla związków Ni. Dla Mn stwierdzono istotną zależność między stężeniem związków Mn w powietrzu, a stężeniem Mn we krwi pełnej, r=0,58, p<0,0001. Zależność ta potwierdza, że stężenie Mn we krwi pełnej jest dobrym biomarkerem oceny narażenia przy ekspozycji zawodowej. W grupie spawaczy oraz w grupie kontrolnej wykonano analizę próbek moczu, w których oznaczono stężenia izoprostanów z wykorzystaniem techniki chromatografii gazowej sprzężonej ze spektrometrią mas z udziałem negatywnej jonizacji chemicznej (GC/MS NCI). Mediana i zakres stężeń izoprostanów w moczu u spawaczy wynosiły odpowiednio: Me 0,67 ^g/g kreatyniny; (IQR 0,0-6,6) i były istotnie statystycznie wyższe w porównaniu z grupą kontrolną (p<0,0001). Należy jednak podkreślić, iż stężenia izoprostanów w grupie kontrolnej, dla 92 % osób przebadanych było poniżej granicy oznaczania ilościowego (< LOD), w grupie spawaczy 48 % wyników znajdowało się poniżej <LOD. Nie stwierdzono istotnej zależności między stężeniem Cr i Ni w moczu i surowicy, a stężeniem izoprostanów w moczu. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki analizy izoprostanów w moczu techniką GC/MS NCl wskazują, że nie jest to technika na tyle czuła, specyficzna aby móc wykorzystywać wyniki tych analiz do oceny stężeń izoprostanów w moczu jako biomarkera wczesnych efektów wywołanych ekspozycją na metale kancerogenne. Publikacja planowana: Stanisławska M., Hałatek T., Cieślak M., Kamińska I., Kuraś R., Janasik B., Wąsowicz W. Assessment of occupational exposure to metals and coarse, fine and ultrafine particles arising during welding ; Journal of Hazardous Materials Stężenie izoprostanu F2 -ISOP w materiale biologicznym w grupie kontrolnej osób województwa łódzkiego. (IMP 1.32) Kierownik tematu: mgr inż. M. Zieliński Cel badania: Oznaczenie stężenia izoprostanu F2-IsoP w 300 próbach moczu zdrowych kobiet i mężczyzn i na podstawie otrzymanych wyników oraz przeprowadzonej ankiety. Określenie zależności między stężeniem izoprostanu w moczu a sposobem żywienia, paleniem tytoniu, narażeniem środowiskowym i zawodowym na substancje chemiczne, stylem życia oraz parametrami biochemicznymi. Opis realizowanych prac: W ostatnim roku projektu dokończono analizy izoprostanu F2-IsoP w 305 próbach moczu zebranych od mieszkańców Łodzi i okolic, deklarujących swój stan zdrowia jako dobry. Izoprostan F2- IsoP oznaczono w 147 próbach moczu zebranych od kobiet i 158 od mężczyzn w średnim wieku - kobiety 53 lat, mężczyźni 46 lat. Każdą próbę poddano dokładnemu oczyszczaniu z użyciem płytek 96-dołkowych, następnie przeprowadzono dwuetapową derywatyzację oraz poddano analizie chromatograficznej z użyciem chromatografu gazowego sprzężonym ze spektrometrem mas wyposażonym w jonizację chemiczną. Przed oznaczeniem prób właściwych wykonano kalibrację z użyciem wzorca na odpowiednio wyznaczonych masach jonowych (569,3; 570,3 oraz 571,3) oraz dla wzorca deuterowanego d4 (573,2; 574,2 oraz 575,2). Uzyskane wyniki porównywano z innymi parametrami oznaczanymi we krwi badanych osób oraz z danymi w przeprowadzonej ankiecie takimi jak płeć, wiek, wzrost, waga, nawyki żywieniowe czy palenie tytoniu. Opis najważniejszych osiągnięć: Oznaczono stężenie izoprostanu F2-IsoP w 305 próbach moczu pobranych od zdrowych kobiet mężczyzn, z czego 196 prób mieściło się w zakresie oznaczalności metody, pozostałe 109 prób było poniżej tej oznaczalności. Otrzymano wyniki w zakresie od <LOD do 160,3 ng/mg kreatyniny, przy średniej 16,9 ng/mg kreatyniny dla kobiet i 17,8 ng/mg kreatyniny w przypadku mężczyzn. W badaniach uczestniczyły tylko zdrowe osoby, u których nie spodziewano się wysokich stężeń izoprostanów, stąd część wyników jest na tak niskim poziomie. Wykazano statystycznie istotne zależności pomiędzy stężeniem badanego izoprostanu a innym markerem stresu oksydacyjnego 8- okso-deoksyguanozyną, ale również pomiędzy stężeniem izoprostanu a aktywnością dysmutazy ponadtlenkowej (SOD) (r=0,16, p<0,004). Zaobserwowano niższe stężenie izoprostanów grupie osób o prawidłowym BMI (BMI<25) niż w grupie osób o podwyższonym BMI (<25). Zanotowano również niższe stężenie u osób deklarujących częstsze spożywanie owoców. Znamiennie niższe stężenie izoprostanów zaobserwowano u ludzi jedzących mniej ryb, szczególnie w przypadku ludzi nie jedzących ryb wcale lub rzadziej niż raz w miesiącu. Otrzymano również zależności w przypadku spożywania kawy i alkoholu. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Otrzymane wyniki posłużą do dalszych badań i będą wstępem do badań nad związkiem pomiędzy stężeniem izoprostanów w materiale biologicznym a narażeniem środowiskowym 71

72 i zawodowym na substancje chemiczne, a także szeroko rozumianym stylem życia. Liczne wyniki uzyskanie poniżej granicy oznaczalności zmuszają do zastanowienia się, jak poprawić tą oznaczalność, a tym samym możliwość generowania większej ilości wyników na niższych poziomach, nawet u zdrowych ludzi. W tym celu zasadne byłoby wykonywanie oznaczeń z udziałem chromatografii cieczowej sprzężonej ze spektrometria mas. Metoda ta obecnie coraz powszechniej stosowana, jest uznawana za szybszą i generującą mniejsze koszty. W przyszłości istotne będzie porównanie obu metod, ze względu na wyniki, ale również pod kątem czasu przygotowania prób i analizy oraz jej kosztów. Publikacja: Czerska M, Zieliński M., Gromadzińska J., Isoprostanes - A novel major group of oxidative stress markers; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Badanie interakcji selen rtęć jako potencjalnego mechanizmu detoksykacyjnego u pracowników zawodowo narażonych na rtęć. (IMP 1.31) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badania: Celem projektu była ocena wzajemnego oddziaływania selen-rtęć w grupie osób zawodowo eksponowanych na pary rtęci metalicznej (Hg0) i w grupie porównawczej. Opis realizowanych prac: Wykonano oznaczenia biomarkerów: 1. narażenia na Hg0 poprzez oznaczanie stężenia Hg w materiale biologicznym: - rtęci w moczu (Hg-U) -grupa badana (GB):17,29±16,72 ^g/g kreatyniny; grupa porównawcza (GP):0,23±0,22 ^g/g kreatyniny - rtęci we krwi (Hg-B)-GB:7,35±6,12 ^g/l; GP:0,62±0,41 ^g/l 2. efektu działania poprzez: a) oznaczanie stężenia Se w materiale biologicznym: - selenu w osoczu (Se-P)-GB:81,34±12,80 ^g/l;gp:73,35±11,63 ^g/l - selenu w moczu (Se-U)-GB:14,31±4,14 ^g/g kreatyniny;gp:13,06±3,60 ^g/g kreatyniny b) oznaczanie stężenia markerów toksycznego działania Hg na czynność kanalików nerkowych: - B2- mikroglobuliny w moczu (B2-M)-GB:0,02±0,03 mg/g kreat.;gp:0,05±0,11 mg/g kreatyniny - N- acetylo-b-d-glukozaminidazy w moczu (NAG)-GB:1,50±0,58 U/g kreat.;gp:1,70±2,20 U/g kreatyniny c) oznaczanie stężenia markeru efektu prooksydacyjnego: - związków reagujących z kwasem tiobarbiturowym w osoczu (TBARS-P)-GB:2,61±0,73 nmol/ml;gp:2,32±0,61 nmol/ml d) oznaczanie markerów efektu antyoksydacyjnego: - aktywności peroksydazy glutationowej cytozolowej w erytrocytach (GPx-1)-GB:22,17±4,03 je/ghb;gp:22,25±4,50 je/ghb - aktywności peroksydazy glutationowej osoczowej (GPx-3)-GB:0,18±0,03 je/ml;gp:0,19±0,03 je/ml - stężenia selenobiałka P w osoczu (SeP-P)- GB:8,71±7,55 ng/ml;gp:9,04±6,31 ng/ml - całkowitej pojemności antyoksydacyjnej w osoczu (TAA)- GB:2,02±0,50 mmol/ml;gp:1,82±0,31 mmol/ml e) ocenę ekspresji genów kodujących wybrane selenobiałka w leukocytach krwi obwodowej: - peroksydazy glutationowej, cytozolowej (GPX1)- GB:13,49±0,46;GP:13,22±0,42 - peroksydazy glutationowej, osoczowej (GPX3)-GB:4,84±0,61;GP:4,66±0,95 - selenobiałka P (SEPP1)-GB:3,99±1,83; GP:3,93±2,09. Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie przeprowadzonych badań dowiedziono, że istotnie statystycznie wyższe stężenia Hg- B (p<0,0001) i Hg-U (p<0,0001) oraz Se-P (p=0,0001) i Se-U (p=0,0271) zaobserwowano u pracowników pracujących w narażeniu na Hg0 w porównaniu do grupy porównawczej. Wykazano również istotne statystycznie różnice w stężeniu TBARS-P (p=0,0104) i TAA-P (p=0,0038) oraz wyższą ekspresję GPX1 (p=0,0002). Stwierdzono znamienne statystycznie zależności między markerami narażenia zawodowego na Hg0: Hg-B a Hg-U (R=0,57;p=0,0000) oraz między stężeniami Hg-B, Hg-U a badanymi parametrami stresu oksydacyjnego, a mianowicie wykazano dodatnią zależność między: Hg-B a SeP-P (R=0,32;p=0,0002), Hg-B a SEPP1 (R=0,25;p=0,0077), Hg-U a SeP-P (R=0,20;p=0,0236), Hg-U a TBARS-P (R=0,34;p=0,0001), Hg-U a TAA-P (R=0,23; p=0,0085). Wykazano również odwrotną korelację między stężeniami Hg-U a Se-U (R=- 0,25; p=0,0047). Korelacja pomiędzy markerami toksycznego działania Hg a stężeniem SeP-P i ekspresją SEPP1 wyjaśnia w jednoznaczny sposób protekcyjną rolę Se. Detoksykacja Hg wynika głównie z tworzenia kompleksu z SeP ((HgSe)nSeP), w którym reszty selenocysteiny wchodzące w skład SeP działają jako pułapki na Hg, utrzymują ją w obiegu zapobiegając jej akumulacji w narządach. Jednocześnie, potwierdza to fakt, że narażenie na Hg zmniejsza pulę biodostępnego Se w organizmie, co może być szczególnie niekorzystne u osób z niskim statusem selenowym. Ponadto, w badaniu stwierdzono, że stężenia Se w materiale biologicznym w grupie badanej korelują dodatnio z markerami statusu selenowego: Se-P a Se-U (R=0,50;p=0,0000), Se-P a GPx3-P (R=0,38;p=0,0000), oraz między Se-U a GPx3-P (R=0,34;p=0,0001), Se-U a GPX3 (R=0,18; p=0,0355). Zależności między stężeniem Se-P a aktywnością GPx3 i ekspresją GPX3 wskazują na silną barierę antyoksydacyjną organizmu - obronną przed zaburzeniem równowagi procesów redoks i wynikający z niego stres oksydacyjny leżący u podstaw toksycznego działania Hg. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja planowana: Kuraś R., Mikołajewska K., Janasik B., Gromadzińska J., Stanisławska M., Wąsowicz W. Oxidative DNA damage and lipids peroxidation in response to mercury- exposed workers; Toxicology and Industrial Health 72

73 Opracowanie metod oznaczania 12 szkodliwych substancji chemicznych w powietrzu na stanowiskach pracy do oceny narażenia zawodowego. (PW II.P.09) Kierownik tematu: dr S. Brzeźnicki Cel badania: W ramach dostosowywania polskiego systemu prawnego do przepisów, obowiązujących w państwach Unii Europejskiej niezbędne jest rozszerzenie i aktualizacja wykazu najwyższych dopuszczalnych stężeń (NDS) czynników chemicznych w środowisku pracy. Zgodnie z długoletnią stosowaną w Polsce praktyką, jednym z warunków zatwierdzenia wartości NDS jest dostępność metody analitycznej, umożliwiającej oznaczanie danej substancji w powietrzu na stanowiskach pracy, a zatem kontrolę, czy NDS jest przestrzegane. Ponadto dostępność odpowiednich metod analitycznych jest czynnikiem warunkującym prowadzenie wymaganej w obowiązujących przepisach oceny ryzyka zawodowego, związanego ze stosowaniem i użytkowaniem substancji chemicznych. Celem projektu było opracowanie metod oznaczania w powietrzu na stanowiskach pracy 12 substancji, które były w ostatnich latach przedmiotem prac Zespołu Ekspertów ds. Czynników Chemicznych, bądź też nie posiadały aktualnych, zwalidowanych, znormalizowanych metod oznaczania, o wymaganej zgodnie z normą PN EN 482 oznaczalności. Opis zrealizowanych prac: Zakres badań, związanych z przygotowaniem metod analitycznych obejmował (dla każdej z metod): opracowanie założeń do metody oznaczania na podstawie właściwości fizykochemicznych substancji, wynikającego z proponowanej wartości NDS wymaganego zakresu oznaczania ilościowego oraz dostępnego piśmiennictwa i podjęcie decyzji odnośnie wyboru optymalnej dla zadania pomiarowego techniki analityczne; dobór warunków pobierania próbek powietrza wybór sorbentu (stałego lub, ewentualnie, ciekłego), zapewniającego ilościowe pochłanianie badanego związku z powietrza, doświadczalne określenie maksymalnej objętości próbki powietrza i wielkości strumienia objętości; badanie warunków odzysku pochłoniętej substancji w celu wykonania analizy wybór roztworu do desorpcji lub ekstrakcji, sposób jej przeprowadzenia warunkujący wymaganą wydajność; dobór kolumny analitycznej, przepływy fazy ruchomej i gazów pomocniczych, parametry temperaturowe procesów chromatograficznych (metody chromatograficzne) i zakresów stężeń roztworów wzorcowych, odpowiednich do danej techniki analitycznej i ustalonych warunków pobierania próbek powietrza; określenie parametrów walidacyjnych opracowanej metody, takich jak: wykrywalność, oznaczalność, zakres stosowania, precyzja, całkowita niepewność względna; opracowanie procedury analitycznej, stanowiącej podstawę do znormalizowanej metody oznaczania substancji w środowisku pracy. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano metodę oznaczania akrylanu etylu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na pochłanianiu par tego związku na węglu aktywnym typu Petroleum Charcoal, desorpcji mieszaniną disiarczku węgla i metanolu i analizie techniką chromatografii gazowej z detekcją płomieniowojonizacyjną (GC-FID). Oznaczalność metody wynosi 1 mg/m3, co odpowiada ok. 1/20 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania izomerów dichlorobenzenu (1,2-dichlorobenzen i 1,4-dichlorobenzen) w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na adsorpcji par związku na węglu aktywnym, desorpcji disiarczkiem węgla i analizie techniką chromatografii gazowej detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID). Oznaczalność metody wynosi dla obu izomerów odpowiednio 1 mg/m3 i 6 mg/m3 co odpowiada ok. 1/15 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania dimetyloaminy w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na adsorpcji tych związków na żelu krzemionkowym pokrytym kwasem solnym, ekstrakcji mieszaniną acetonitrylu i wody (62:38), reakcji dimetyloaminy z chloromrówczanem 9-fluorenylometylu oraz oznaczaniu powstałej w wyniku reakcji pochodnej za pomocą wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną (HPLC/UV-VIS) lub spektrofluorymetryczną (HPLC/FLD). Oznaczalność metody wynosi 0,15 mg/m3, co odpowiada 1/20 wartości proponowanej wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania eteru tert-butylowo-etylowego w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą adsorpcji par tego związku na węglu aktywnym, desorpcji dichlorometanem i oznaczeniu chromatograficznym technika chromatografii gazowej z detekcja mas. Oznaczalność metody wynosi 5 mg/m3, co odpowiada 1/20 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania metotreksatu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na pochłanianiu tego związku na filtrze z włókna szklanego, ekstrakcji mieszaniną metanolu i wody z dodatkiem kwasu mrówkowego i oznaczeni techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z tandemowa detekcją mas. Oznaczalność metody wynosi 0,0001 mg/m3, co odpowiada 1/10 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania diizocyjanianu tolueno-2,4-diylu i diizocyjanianu tolueno-2,6-diylu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na pochłanianiu tego związku na filtrach z włókna szklanego nasączonych roztworem 1-(2-pirydylo)piperazyny, desorpcji powstałych pochodnych mieszaniną acetonitrylu i sulfotlenku dimetylu i analizie chromatograficznej techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną (HPLC/UV-VIS) lub spektrofluorymetryczną (HPLC/FLD).. Oznaczalność metody wynosi 0,00014 mg/m3, co odpowiada ok. 1/50 wartości NDS. 73

74 Opracowano metodę oznaczania N,N-dimetyloacetamidu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na adsorpcji par związku na żelu krzemionkowym, desorpcji metanolem i analizie chromatograficznej technika chromatografii gazowej z detekcją płomieniowo-jonizacyjną (GC-FID). Oznaczalność metody wynosi 1 mg/m3, co odpowiada ok. 1/35 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania eteru oktabromodifenylowego w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na adsorpcji związku na filtrze z włókna szklanego i żywicy XAD 2, desorpcji toluenem i analizie chromatograficznej technika chromatografii gazowej z detekcją mas (GC-MS). Oznaczalność metody wynosi 0,01 mg/m3, co odpowiada ok. 1/10 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania cyklofosfamidu w powietrzu na stanowiskach pracy, pochłanianiu tego związku na filtrze z włókna szklanego, ekstrakcji mieszaniną metanolu i wody z dodatkiem kwasu mrówkowego i oznaczeni techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z tandemowa detekcją mas. Oznaczalność metody wynosi 0,0004 mg/m3, co odpowiada 1/25 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania 2,2-Bis(4-hydroksyfenylo)propanu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na pochłanianiu tego związku na filtrze z włokna szklanego, ekstrakcji acetonitrylem i analizie chromatograficznej techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detekcją spektrofotometryczną (HPLC/UV-VIS) lub spektrofluorymetryczną (HPLC/FLD).. Oznaczalność metody wynosi 0,125 mg/m3, co odpowiada 1/16 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania 1,2-dimetoksyetanu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na pochłanianiu par tego związku na węglu aktywnym, desorpcji dichlorometanem i analizie chromatograficznej techniką chromatografii gazowej z detekcją mas (GC-MS). Oznaczalność metody wynosi 1 mg/m3, co stanowi 1/10 wartości NDS. Opracowano metodę oznaczania propano-1,2-diolu w powietrzu na stanowiskach pracy, polegającą na adsorpcji par tego związku na filtrze z włókna szklanego i żywicy XAD 7, desorpcji acetonitrylem węgla i analizie chromatograficznej technika chromatografii gazowej z detekcją mas (GC-MS). Oznaczalność metody wynosi 4 mg/m3, co odpowiada 1/25 proponowanej wartości NDS. Na podstawie wyników przeprowadzonych dla każdej z wybranych substancji badań opracowano procedury analityczne, stanowiące podstawy do znormalizowanych metod oznaczania poszczególnych substancji w powietrzu środowiska pracy. Opisy wykonanych badań wraz z opracowanymi na ich podstawie procedurami analitycznymi i danymi walidacyjnymi wysłano do publikacji w wydawnictwie Podstawy i Metody Oceny Środowiska Pracy. Osiem z nich ukazało się już drukiem. Opracowane projekty Polskich Norm przekazano do Polskiego Komitetu Normalizacyjnego w celu poddania ich procedurze, stosowanej przy ustanawianiu Polskich Norm. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowane metody są niezbędne do kontroli warunków pracy przez laboratoria Inspekcji Sanitarnej oraz laboratoria zakładowe i usługowe; dostępność metod analitycznych jest ponadto czynnikiem warunkującym prowadzenie wymaganej w obowiązujących przepisach (rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2015 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy związanej z występowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, Dziennik Ustaw nr 2015 poz. 1097) oceny ryzyka zawodowego związanego ze stosowaniem i użytkowaniem substancji chemicznych. Ich wprowadzenie przyczyni się do zapewnienia porównywalności wyników pomiarów, wykonywanych przez laboratoria higieny pracy. Wdrożenie w praktyce opracowanych metod analitycznych przez jednostki Państwowej Inspekcji Sanitarnej oraz laboratoria środowiskowe pozwoli na przewidywanie skutków zdrowotnych wynikających z narażenia na będące przedmiotem badań substancje chemiczne oraz przyczyni się do poprawy warunków pracy i zdrowia zatrudnionych w narażeniu pracowników. Opracowanie dokumentacji dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego dla 30 czynników chemicznych szkodliwych dla zdrowia. (PW II.P.08) Kierownik tematu: prof. dr hab. S. Czerczak Cel badania: Celem głównym zadania była poprawa warunków bezpieczeństwa i higieny pracy poprzez opracowanie 30. monograficznych dokumentacji wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy wraz z wnioskami, które zostaną przekazane do Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN Czynników Szkodliwych dla Zdrowia w Środowisku Pracy. W 2016 r. opracowano 12 monograficznych dokumentacji oraz oszacowano ryzyko przez nie stwarzane. Opis zrealizowanych prac: W 3. etapie Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych opracował dokumentacje wraz z badaniami wstępnymi i okresowymi oraz przeciwwskazaniami do zatrudnienia i wnioskami dla 12 substancji chemicznych: 2,2-bis(4-hydroksyfenylo)propanu frakcja wdychalna, 3,3 -dimetylobenzydyny i jej soli (dichlorowodorek 3,3 -dimetylobenzydyny), bromianu(v) potasu, chinoliny, cisplatyny, fenylohydrazyny i jej soli - w przeliczeniu na fenylohydrazynę (chlorowodorek fenylohydrazyny, siarczan(vi) fenylohydrazyny), hydroksymocznika frakcja wdychalna, pyłów mąki frakcja wdychalna, 74

75 mocznika frakcja wdychalna, pyłów drewna frakcja wdychalna, ogniotrwałych włókien ceramicznych włókna respirabilne oraz nitroetanu. Wnioski zostały przekazane do Międzyresortowej Komisji ds. NDS i NDN. Wyniki 3. etapu zadania przedstawiono w 9 publikacjach oraz w postaci 6 prezentacji. W ciągu 3 lat trwania projektu łącznie przygotowano 27 publikacji i 13 prezentacji. Opis najważniejszych osiągnięć: W trakcie realizacji projektu w latach Zespół Ekspertów ds. Czynników Chemicznych i Pyłowych opracował 39. dokumentacji dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego. Realizacja zadania pozwoliła na powiększenie wykazu wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy o wartości dopuszczalnych stężeń dla 17. następujących nowych substancji chemicznych: cyklofosfamid, 3,3 - dimetoksybenzydyna, karbaminian etylu, metotreksat, 2-nitroporpan, 1,2-dimetoksyetan, heksafluoropropen, propano-1,2-diol, 3,3 -dimetylobeznydyna i jej sole, bromian(v) potasu, chinolina, cisplatyna, N-hydroksymocznik, mocznik, butano-2,3-dion, pyły mąki, tlenek żelaza(iii) i tlenek żelaza(ii). Przygotowano również wniosek do Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w sprawie dopuszczalnych wielkości narażenia zawodowego dla 12 substancji chemicznych. Wykorzystanie uzyskanych wyników:. Wartości NDS są przydatne w planowaniu warunków operacyjnych i środków kontroli ryzyka, tak aby ryzyko związane narażeniem na czynniki chemiczne było właściwie kontrolowane. Znajomość danych zawartych w pełnych dokumentacjach jest niezbędna do ustalenia właściwej profilaktyki medycznej i podejmowania przez zarządzających bhp w przedsiębiorstwach odpowiednich działań korygujących w celu poprawy warunków pracy. Opracowania monograficzne NDS stanowią podstawę materiałów szkoleniowych w zakresie informowania służb medycznych, służb kontrolnych, służb BHP, pracodawców i pracowników. W tych materiałach przemysł może szukać pomocy w rozwiązywaniu problemów, jakie wynikną przy planowaniu monitoringu środowiska pracy, sporządzaniu kart charakterystyki substancji i mieszanin niebezpiecznych, interpretacji niektórych przepisów prawnych. Zakres tematyczny dokumentacji w dużym stopniu wynika z zapytań,uwagi wątpliwości zgłaszanych przez pracowników służb inspekcji sanitarnej, inspekcji pracy, laboratoriów higieny pracy i działów BHP zakładów pracy do instytutów naukowobadawczych. Dokumentacje mogą służyć jako źródło informacji o szkodliwym działaniu danej substancji chemicznej niezbędne do opracowania dokumentów rejestracyjnych zgodnie z rozporządzeniem REACH dotyczącym nowej polityki zarządzania chemikaliami. Wpływ zróżnicowanej ekspozycji na rtęć na parametry statusu selenowego w kontekście interakcji rtęć-selen jako potencjalnego mechanizmu detoksykacyjnego. (PB/2013/11/B/NZ7/04934) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badania: Celem projektu była analiza efektów narażenia na rtęć w kontekście oddziaływania rtęć-selen poprzez badanie markerów stresu oksydacyjnego oraz ekspresji lub/i aktywności wybranych selenobiałek w zależności od statusu selenowego. Opis realizowanych prac: Przeprowadzono badania w grupach osób różniących się między sobą wielkością oraz rodzajem narażenia na Hg, u których analizowano stężenia Hg we krwi, moczu oraz włosach. Wykonano oznaczenia markerów procesów prooksydacyjnych oraz statusu selenowego, ponadto dokonano oceny profilu ekspresji genów kodujących selenobiałka. Opis najważniejszych osiągnięć: Analiza efektów narażenia na rtęć w kontekście oddziaływania rtęć-selen (Hg-Se) poprzez badanie markerów stresu oksydacyjnego oraz ekspresji i aktywności wybranych selenobiałek w zależności od statusu selenowego przeprowadzona w dwóch grupach osób różniących się między sobą wielkością oraz rodzajem narażenia na różne formy chemiczne rtęci wykazała istnienie zależności Hg-Se u osób narażonych na pary rtęci metalicznej oraz metylortęci. Zależności takich nie stwierdzono w grupie osób nienarażonych. Może to świadczyć o uruchomionych mechanizmach detoksykacyjnych u osób eksponowanych na rtęć. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Szeroki zakres badań pozwoli ocenić rolę Se oraz selenobiałek w transporcie i wiązaniu (detoksykacji) Hg, w przypadku ekspozycji zawodowej (Hg). Wyniki projektu dostarczą kompetentnych informacji o związku pomiędzy profilem ekspresji selenobiałek, a statusem selenowym w grupach o różnej ekspozycji na Hg. 75

76 Oddziaływanie zróżnicowanej ekspozycji na dymy spawalnicze stali nierdzewnych na ekspresję czynników transkrypcyjnych NF-kB i AP-1 i wybrane biomarkery narażenia i skutków. (PB/2013/09/B/NZ7/04092) Kierownik tematu: dr hab. T. Hałatek Cel badania: Celem badań przeprowadzonych u spawaczy i na zwierzętach laboratoryjnych było wyjaśnienie czy i w jaki sposób dymy/pyły spawalnicze powodują zmiany stężeń markerów stresu oksydacyjnego i determinują zmiany w ekspresji czułych na układy redox czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1 u spawaczy. Wyjaśnienie, czy ewentualna wzmożona ekspresja czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1 wpływa na zakłócenia prawidłowej funkcji różnych narządów; płuc, mózgu i nerek oraz zmiany markerów nowotworowych (PSA, fpsa, CEA, CYFRA) w surowicy u spawaczy. Celem badań na szczurach było potwierdzenie hipotezy o wpływie pyłów spawalniczych na stres oksydacyjny jako przyczynę zakłócenia homeostazy organizmu. Opis realizowanych prac: W próbkach krwi pobranych od spawaczy wykonano oznaczenia metali: chromu, niklu, manganu, cynku, miedzi, w moczu wykonano oznaczenia chromu, niklu, manganu i kreatyniny. Oznaczono stężenia biomarkerów: CC16, LDH, CPA, fcpa, PSA, β-2m, RBP, prolaktyny, TBARS, SOD, GPx oraz aktywność czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1. W próbkach materiału biologicznego, pochodzących od szczurów wykonano oznaczenia metali: chromu, niklu, manganu, cynku, miedzi oraz oznaczono stężenia biomarkerów: CC16, LDH, CPA, fcpa, PSA, β-2m, RBP, prolaktyny, TBARS, SOD, GPx i aktywność czynników transkrypcyjnych NF-kappaB i AP-1. Wykonano analizę statystyczną otrzymanych wyników. Opis najważniejszych osiągnięć: Stężenie metali i biomarkerów stresu oksydacyjnego oraz markerów nowotworowych (PSA, fpsa, CEA, CYFRA) w materiale biologicznym było istotnie statystycznie wyższe w grupie spawaczy w porównaniu z grupą kontrolną. Aktywność czynników transkrypcyjnych AP 1 w próbkach pobranych od grupy eksponowanej na metale o działaniu kancerogennym była wyższa istotnie statystycznie w porównaniu z grupą kontrolną. Uzyskano dodatnie zależności pomiędzy stężeniem metali: Mn, Cr(III), Cr(VI), Ni i Co w powietrzu środowiska pracy, a stężeniem w próbkach materiału biologicznego (mocz, krew). Uzyskano dodatnie zależności pomiędzy stężeniem metali w grupie osób narażonych, a stężeniem biomarkerów związanych ze stresem oksydacyjnym. Przygotowano próbki pyłu do eksperymentu na zwierzętach. Przeprowadzono eksperyment z udziałem zwierząt (szczurów), w którym oceniono stan zdrowia zwierząt. W surowicy pobranej od szczurów wykonano oznaczenia CC16, LDH, CPA, fcpa, PSA, β-2m, RBP, prolaktyny, TBARS, SOD, GPx. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane na podstawie przeprowadzonych badań potwierdzają potrzebę stosowania badań monitoringu biologicznego równolegle z badaniami środowiska pracy, jako podstawowego narzędzia oceny narażenia spawaczy na pyły/dymy zawierające kancerogenne metale. Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy kierowców zawodowych i służb technicznych. (6/4/3.2b/NPZ/2016/312/1660/B) Kierownik tematu: prof.dr hab. W. Wąsowicz Cel badania: Celem podjętych działań będzie identyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy zawodowych kierowców, jak i ocena skutków działania badanych substancji chemicznych. Opis realizowanych prac: W 2016 roku zebrano dane dot. substancji chemicznych występujących w kabinach pojazdów mechanicznych, a także w pomieszczeniach warsztatów naprawczych służb serwisowych. Rozpoczęto walidację metod analitycznych: właściwego pobierania prób środowiskowych. Najbardziej zaawansowane jest opracowywanie procedury zbierania pyłu do oznaczania metali ciężkich (Pb i Cd). Specyfika kabin pojazdów mechanicznych polega na bardzo ograniczonej przestrzeni dla pracowników (tj. kierowców). W trakcie opracowywania jest sposób umieszczania dozymetrów w kabinie, tak aby znajdował się w strefie oddychania i równocześnie nie ograniczał widoczności ani ruchów kierowców. W dalszym etapie prac rozpocznie się walidacja metod analitycznych. przebywanie na lub w pobliżu ruchliwej drogi. Opracowano część pierwszą kwestionariusza dotyczącą danych antropometrycznych badanego pracownika, narażenia na dym tytoniowy obecnie i w przeszłości, historii pracy zawodowej. Dokonano doboru markerów biologicznych oceniających stan zdrowia pracownika i zawodowe narażenie na substancje chemiczne. Analiza stanu zdrowia pomiar wybranych markerów ważnych w diagnostyce medycznej: glukoza, cholesterol, triglicerydy, ALT, AST zastosowane będą standardowe metody pomiaru tych markerów. Poprawność analiz sprawdzana jest poprzez pomiar w/wym. markerów w certyfikowanym materiale kontrolnym. Analiza markerów skutku: zaproponowano oznaczanie markerów stresu oksydacyjnego (produkty oksydacyjnych uszkodzeń białek, lipidów oraz kwasów nukleinowych) oraz stanu zapalnego. Analiza bezpośrednich markerów narażenia (stężenia metali ciężkich w próbach biologicznych). Opracowano protokół pobierania materiału biologicznego od badanych pracowników. Jest to wstępna wersja protokołu, którego poprawność zostanie zweryfikowana w badaniach pilotażowych wykonanych wśród pracowników warsztatów samochodowych. 76

77 Narażenia na cytostatyki, gazy anestetyczne i aldehydy u pracowników ochrony zdrowia. (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/D) Kierownik tematu: prof.dr hab. W. Wąsowicz Cel badania: Celem projektu jest ograniczenie ryzyka zdrowotnego w grupie pracowników służby zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki chemiczne obecnych w środowisku pracy. Realizacja tego zadania będzie polegała w pierwszej kolejności na dokonaniu kompleksowej oceny zawodowego narażenia pracowników służby zdrowia (pielęgniarki, farmaceuci, lekarze, salowe, pracownicy pralni i sterylizatorni) na obecne w ich środowisku pracy czynniki chemiczne takie jak cytostatyki, gazy anestetyczne oraz aldehydy. Przeprowadzenie kompleksowych badań pozwoli na uzyskanie, po raz pierwszy w Polsce, danych ilościowych dotyczących rzeczywistego narażenia personelu medycznego mającego kontakt z cytostatykami na wybrane substancje z tej grupy związków (cyklofosfamid, metotreksat, ifosfamid, 5-fluorouracyl, cisplatyna), oraz danych ilościowych dotyczących narażenia na gazy anestetyczne (tlenek diazotu, sewofluran, halotan) i aldehydy (formaldehyd, glutaraldehyd) stosowane do dezynfekcji sprzętu i pomieszczeń szpitalnych. Badania zostaną wykonane w oparciu o monitoring środowiskowy (pomiar stężeń w powietrzu i na zanieczyszczonych powierzchniach roboczych) oraz w przypadku cytostatyków w oparciu o pomiar stężeń tych związków oraz ich metabolitów w materiale biologicznym (monitoring biologiczny). Wykonane równolegle we krwi obwodowej badania będą miały na celu określenie czy w badanej populacji, oszacowane w oparciu o monitoring środowiskowy i biologiczny narażenie na cytostatyki może powodować utrwalone zmiany w materiale genetycznym a co za tym idzie możliwość wystąpienia zmian nowotworowych. W odniesieniu do gazów anestetycznych i aldehydów zdobyta wiedza pozwoli w uzasadnionych wypadkach na podjęcie działań prewencyjnych, których celem będzie minimalizacja zagrożeń. Przeprowadzenie badań na reprezentatywnej grupie osób będzie także podstawą do podjęcia działań kompleksowych mających na celu ochronę zdrowia personelu medycznego. Będą one polegały w głównej mierze na: Weryfikacji poprawności stosowania wewnętrznych procedur bezpieczeństwa dotyczących przygotowywania i podawania leków przeciwnowotworowych; Opracowaniu zaleceń higienicznych uwzględniających różnorodność dróg narażenia (monitoring środowiskowy, monitoring biologiczny); Opracowaniu zaleceń dotyczących wydajności systemów wentylacyjnych sal operacyjnych i gabinetów zabiegowych; Opublikowanie wyników w wydawnictwie skierowanym do specjalistów ds. bhp; Upowszechnienie wyników badań w cyklach seminariów i szkoleń służących przekazywaniu wiedzy umożliwiającej unikanie zagrożeń stanowiąc tym samym element działań profilaktycznych. Opis realizowanych prac: W okresie rozliczeniowym zebrano dane do kontaktów ze szpitalami różnego szczebla z terenu 17 województw z uwzględnieniem rodzaju realizowanych w danej placówce świadczeń oraz wykazem stanowisk pracy związanych z narażeniem na cytostatyki. Prowadzenie baz danych dotyczących występowania czynników rakotwórczych i mutagennych w miejscu pracy (6/4/3.1a/NPZ/2016/312/1657) Kierownik tematu: prof.dr hab. S. Czerczak Cel badania: Tworzenie centralnej bazy danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy jest istotnym elementem zarządzania ryzykiem w odniesieniu do omawianych czynników. Stanowić ona będzie cenne źródło informacji o występowaniu tych czynników w środowisku pracy. Analiza zgromadzonych danych z terenu całego kraju pozwoli na kompleksową ocenę ryzyka wystąpienia nowotworów pochodzenia zawodowego i poprzez wprowadzenie odpowiednich standardów na zmniejszenie tego ryzyka wśród zatrudnionych pracowników. Opis realizowanych prac: Zgromadzono dane jednostkowe dotyczące występowania czynników rakotwórczych i mutagennych w środowisku pracy oraz narażenia zawodowego na te czynniki w 2015 r. z terenu całego kraju oraz przygotowano ich szczegółowe zestawienia w formacie Excel. Przygotowane zestawienia obejmują łącznie ponad rekordów zawierających informacje dot. występowania poszczególnych czynników rakotwórczych lub mutagennych w zakładach pracy, w tym na poszczególnych stanowiskach pracy. Przygotowane w ramach działania pierwszego zestawienia danych jednostkowych (ponad rekordów) stanowiły podstawę do oceny spójności nadesłanych danych w zakresie zgłaszanych czynników oraz liczby osób narażonych na dany czynnik i wykazanych osób na stanowiskach pracy. Ocena wykazała, że dalsza weryfikacja i korekta przesłanych informacji jest niezbędna w przypadku wszystkich grup czynników rakotwórczych lub mutagennych czyli: w przypadku substancji chemicznych i ich mieszanin, procesów technologicznych oraz promieniowania jonizującego. W grupie substancji chemicznych i ich mieszanin informację przesłało 3395 zakładów pracy, o 348 substancjach, które występują w zakładach pracy jako substancje w postaci własnej lub jako składniki mieszanin. Weryfikacja i korekta przesłanych informacji niezbędna była w przypadku 206 zakładów pracy (6,07%) z terenu 14 województw. Dane zostały zweryfikowane i skorygowane drogą mailową i telefoniczną. 77

78 W przypadku procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym ocena informacji przesłanej przez 977 zakładów pracy wykazała, że weryfikacji i korekty wymagają informacje przesłane z 95 zakładów pracy (9,72%) z terenu 14 województw. Dane zostały zweryfikowane i skorygowane drogą mailową i telefoniczną.informację dotyczącą narażenia na promieniowanie jonizujące przesłało 1788 zakładów pracy. Dalszej weryfikacji i korekty wymagały dane z 88 zakładów pracy (4,92%) z terenu 12 województw. Dane zostały zweryfikowane i skorygowane drogą mailową i telefoniczną. Weryfikację i korektę niespójnych danych zakończono 31 grudnia Skorygowane dane umieszczono w centralnej bazie danych o narażeniu na substancje chemiczne, ich mieszaniny, czynniki lub procesy technologiczne o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy, prowadzonej w IMP. Opracowano roczne zestawienia końcowe zweryfikowanych i skorygowanych danych dotyczących występowania substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy i narażenia zawodowego na te czynniki w roku Ostatecznie po korekcie uzyskano dane z 5,4 tys. zakładów pracy z terenu całego kraju w tym z: 3,2 tys. zakładów pracy, w których występują kancerogeny lub mutageny chemiczne. Łącznie wykazano narażenie na ponad 340 substancji chemicznych. Zgłoszono 57,1 tys. osób narażonych oraz 166,7 tys. osobonarażeń co oznacza, że 1 osoba była narażona średnio na prawie 3 różne czynniki chemiczne, 1,7 tys. zakładów pracy, w których występuje promieniowanie jonizujące (106,3 tys. osób narażonych), 922 zakłady pracy, w których występują wymienione w rozporządzeniu MZ procesy technologiczne (łącznie 16,2 tys. osób narażonych); przy czym w 822 występowało narażenie na pyły drewna twardego (13,2 tys. osób narażonych), natomiast 101 zakładów zgłosiło narażenie na WWA obecnych w sadzy węglowej, smołach węglowych i pakach węglowych (3,0 tys. osób narażonych). Opracowane zestawienia roczne dotyczą poszczególnych czynników chemicznych, procesów technologicznych i promieniowania jonizującego. Obejmują one następujące dane dla każdego czynnika: liczba zakładów pracy w Polsce, w których występowały poszczególne czynniki; liczba województw, z których nadesłano informacje o danym czynniku; liczba osób narażonych razem oraz w podziale na mężczyzn i kobiety, w tym wyszczególnienie liczby kobiet w wieku rozrodczym. Zaktualnizowane zalecenia dot. prowadzenia rejestrów prac i pracowników związanych z narażeniem na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych w środowisku pracy zostały zamieszczone na stronie www IMP. Zostały one opracowane na podstawie przeprowadzonych analiz stanu prawnego w zakresie regulacji dotyczących kancerogenów i mutagenów zawodowych oraz analiz problemów zgłaszanych przez służby kontrolne i zakłady pracy w zakresie oceny ryzyka zawodowego oraz w zakresie prowadzenia rejestrów w zakładach pracy. Najczęściej zgłaszane problemy w zakresie oceny ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na kancerogeny i mutageny zawodowe oraz w zakresie prowadzenia rejestrów w zakładach pracy, które zgłaszały służby kontrolne i pracodawcy dotyczyły: rozróżnienia pojęć kontaktu i narażenia na czynnik rakotwórczy lub mutagenny, sposobu prowadzenia rejestru w zakładach pracy w przypadku procesów technologicznych nie ujętych w załączniku I do rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 24 lipca 2012 r. w sprawie substancji chemicznych, ich mieszanin, czynników lub procesów technologicznych o działaniu rakotwórczym lub mutagennym w środowisku pracy (tekst jednolity Dz.U. z 2016 r. poz. 1117), zidentyfikowania właściwego czynnika w przypadku złożonych substancji chemicznych takich jak ropopochodne lub substancje zanieczyszczone. Wszystkie powyższe wątpliwości uwzględniono przy opracowywaniu zaktualizowanych zaleceń dot. prowadzenia rejestrów prac i pracowników związanych z narażeniem na działanie czynników rakotwórczych lub mutagennych w środowisku pracy zamieszczonych na stronie www IMP. W ramach działań informacyjno-promocyjnych opracowano i wydrukowano 200 sztuk kalendarzy zawierających informację o prowadzonej bazie danych. Do 31 stycznia 2017 kalendarze zostaną rozesłane do właściwych SSE w celu promowania bazy danych dot. występowania czynników rakotwórczych lub mutagennych w środowisku pracy wśród podległych terenowo pracodawców. Przez cały okres objęty umową prowadzone były bieżące konsultacje telefoniczne, osobiste oraz w formie pisemnych odpowiedzi na zapytania dotyczące czynników rakotwórczych lub mutagennych w środowisku pracy. Porad udzielano: przedstawicielom zakładów pracy (pracodawcy, służby BHP), wśród których konsultacje dotyczyły głównie: problemu związanego z rozróżnieniem pojęć kontakt/narażenie i właściwego sposobu rejestrowania pracowników w tych przypadkach; cytostatyków nie posiadających zharmonizowanej klasyfikacji CLP, prawidłowej identyfikacji kancerogenów zawodowych w tym głównie formaldehydu prawnie uznanego za kancerogen zawodowy od ; służbom kontrolnym (PIS, PIP) oraz przedstawicielom WOMP konsultującym problemy związane z nadzorem nad zakładami pracy, w których występują czynniki o działaniu rakotwórczym lub mutagennym. W okresie objętym umową udzielono łącznie ponad 110 porad. 78

79 2. IDENTYFIKACJA CZYNNIKÓW GENETYCZNYCH DECYDUJĄCYCH O INDYWIDUALNEJ WRAŻLIWOŚCI NA CZYNNIKI CHEMICZNE Specjacja mieszanin węglowodorów alifatycznych. Oznaczanie mgły olejów mineralnych za pomocą chromatografii gazowej z detekcją mas. (IMP 9.3) Kierownik tematu: dr W. Wesołowski Cel badania: Opracowanie metody oznaczania mgły olejów mineralnych w powietrzu stanowisk pracy. Metoda jest kontynuacją wcześniejszych opracowań oznaczania ww substancji. Nowością jest sposób analizowania ekstraktu umożliwiający identyfikację substancji pochłoniętych na filtrach i ich ilościowe oznaczanie z wykorzystaniem kolumn kapilarnych i detektora mas. Opis realizowanych prac: Oleje mineralne, jak wykazały badania, stosowane w przemyśle są mieszaninami węglowodorów alifatycznych w bardzo szerokim zakresie temperatur wrzenia. Stwierdzono to na podstawie analiz próbek rzeczywistych, tak czystych mieszanin jak i gotowych emulsji (płynów eksploatacyjnych), a także wzorców podstawowych frakcji olejowych określanych przez dystrybutorów jako Olej A i Olej B, które są gotowymi wzorcami do analiz spektrofotometrycznych. Oprócz procesów obróbki skrawaniem i walcowaniem jako płyny eksploatacyjne stosowane są mieszaniny olejów syntetycznych z frakcjami węglowodorów alifatycznych (oleju mineralnego) w trudnych do sprecyzowania proporcjach. W zakładach pracy, gdzie stosuje się frakcje olejowe do obróbki skrawaniem oraz podczas montażu i kompletacji wyrobów stosuje się płyny hydrauliczne stanowiące mieszaninę estrów kwasu fosforowego i oleju mineralnego. Efektem takiego połączenia jest kombinowane narażenie pracownika na wszystkie te płyny eksploatacyjne, czyli te stosowane w obróbce, jak i te stosowane przy montażu wyrobu. Przeprowadzone badania próbek rzeczywistych płynów eksploatacyjnych i zakupionych wzorców wymuszają konieczność stosowania mieszanin obecnych w monitorowanym środowisku pracy do wzorcowania podczas analizy chromatograficznej. Ocena narażenia zawodowego pracowników narażonych na mgły olejów mineralnych nie może być wykonana bez solidnego rozeznania stosowanych środków, tym samym niezbędny jest etap identyfikacji. Wielokrotnie frakcje węglowodorów alifatycznych identyfikowane są przez użytkowników jako olej mineralny (np. podczas sporządzania płynu eksploatacyjnego), jednak z punktu widzenia oceny narażenia zawodowego olejem mineralnym nie są. Bardzo często nafta mylona jest z olejem mineralnym, co zasadniczo zmienia ocenę higieniczną ze względu na krańcowo różne wartości normatywów (dla nafty mg/m3, olej mineralny - 5 mg/m3). W badanych olejach mineralnych i płynach eksploatacyjnych stwierdzono obecność frakcji o składzie zbliżonym do oleju napędowego, a także oleju typu A oraz frakcji węglowodorów alifatycznych od 20 do 40 atomów węgla w cząsteczce. Wszystkie te frakcje rozdzielono chromatograficznie, ale stwierdzono także obecność nielicznych frakcji, które dają pik chromatograficzny pomiędzy ww frakcjami. W nielicznych mieszaninach stosowanych w obróbce skrawaniem stwierdzono obecność między innymi estrów kwasów tłuszczowych. Do realizacji ww zadań zakupiono specjalne kolumny chromatograficzne do analiz wysokotemperaturowych, mogące pracować w temp. do 400 C, dzięki czemu skrócono czas analizy chromatograficznej, a także zawężono pik chromatograficzny mieszaniny węglowodorów. Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzone walidacje metody ilościowego oznaczania frakcji oleju mineralnego w ekstrakcie. Wzorcowanie opierano na selektywnym monitorowaniu jonów charakterystycznych węglowodorów alifatycznych w określonych czasach retencji analizowanej frakcji. Wszystkie frakcje olejów mineralnych, jakie analizowano są mieszaninami rozgałęzionych węglowodorów alifatycznych z małą domieszką węglowodorów o prostych łańcuchach. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki badań przedstawiono w formie plakatów i wykładów ( Porównanie metod oznaczania paliw do silników wysokoprężnych oraz frakcji oleju mineralnego ) na XVI i XVII Sympozjum PTHP. Aktualne problemy w higienie pracy, Łódź, r. oraz października 2016 r. Publikacja planowana: W. Wesołowski, M. Kucharska. Speciation of aliphatic hydrocarbons mixture. Determination of mineral oils mist by gas chromatography with mass detection Journal of Petroleum & Environmental Biotechnology Poziom niskocząsteczkowych antyoksydantów we krwi kobiet ciężarnych a ryzyko rozwoju alergii u ich dzieci. (IMP 1.23) Kierownik tematu: prof. dr hab. J. Gromadzińska Cel badania: Ocena stężeń witamin antyoksydacyjnych (witamina A, beta-karoten, witamina E) w osoczu kobiet ciężarnych oraz poszukiwanie zależności pomiędzy poziomem antyoksydantów a ryzykiem występowania alergii skórnej, oddechowej i pokarmowej u dzieci. Opis realizowanych prac: analiza stężenia witamin antyoksydacyjnych oznaczono w osoczu 50 kobiet ciężarnych z prawidłowo przebiegającą ciążą, w wieku lat (29,3+/-3,1 lat) mieszkanek Polski centralnej. Krew pobierano przy okazji rutynowych badań w pierwszym trymestrze ciąży. Stężenia witamin 79

80 antyoksydacyjnych (witamina A, beta-karoten, witamina E) oznaczano techniką wysokosprawnej chromatografii cieczowej z detektorem UV-Vis. Badanie realizowane jest na próbach osocza gromadzonych w banku prób w ramach realizacji projektu K140/P01/2007/2.2.2 oraz PNRF-218-AI-1/07. W 2016 r. analiza zależności pomiędzy poziomem antyoksydantów u kobiet ciężarnych całej badanej grupie (n=508) a występowaniem alergii skórnej, oddechowej i pokarmowej u ich dzieci w wieku poniżej 2 lat. 3. Przygotowanie publikacji. Opis najważniejszych osiągnięć: Łącznie w latach wykonano 508 analiz witamin w osoczu kobiet w pierwszym trymestrze ciąży. Średnie stężenie witaminy A wynosiło 0,954+/-0,275 ^g/ml, jej prekursora - beta-karotenu wynosiło 0,252+/-0,185 ^g/ml oraz witaminy E - 8,67+/-3,65 ^g/ml. W tej grupie przebadanych kobiet u ich 30 dzieci stwierdzono alergię pokarmową, u 32 alergię skórną i u 34 - oddechową. Wykazano, że stężenie witaminy A w osoczu ciężarnych w I trymestrze ciąży, u których dzieci stwierdzono alergię pokarmową i skórną było znamiennie niższe niż w u tych, których dzieci były zdrowe (0,836+/-0,2530^g/l, p<0,005: 0,782+/-0,230 ^g/l, p<0,0005 vs 0,974+/-0,261 ^g/l). Podobny trend zmian obserwowano w krwi pępowinowej dzieci, u który diagnozowano alergię pokarmową i skórną. Stężenie witaminy E w I trymestrze ciąży w osoczu kobiet, u dzieci których stwierdzono alergię pokarmową było znamiennie wyższe, niż u tych których dzieci były zdrowe. W krwi pępowinowej wyższe stężenie witaminy E wykazano u tych dzieci, u których stwierdzono alergię skórną i oddechową. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Szereg czynników środowiskowych, na które narażone są kobiety ciężarne, mogą mieć wpływ na zdrowie ich dzieci. W chwili obecnej nie jest jednoznacznie stwierdzone w jaki sposób stężenia niskocząsteczkowych antyoksydantów, w tym niezbędnych mikroelementów i witamin, u małych dzieci mogą być odpowiedzialne za rozwój alergii. Dieta kobiet ciężarnych to jeden z istotnych egzogennych czynników mających wpływ na rozwój alergii u ich dzieci. Spożywanie wysoko przetworzonych produktów, o niskiej zawartości niezbędnych witamin i mikroelementów, uzupełnianie niezbędnych składników diety suplementami, często syntetycznymi, o różnym stopniu przyswajania, mogą wpływać na rozwój i kształtowanie się układu immunologicznego płodu i ryzyko wystąpienia alergii. Dlatego, wyniki uzyskane w ramach realizacji niniejszego tematu stanowić mogą źródło informacji na temat związku pomiędzy stężeniami niskocząsteczkowych antyoksydantów we krwi kobiet ciężarnych a ryzykiem wystąpienia alergii u małych dzieci. Przeprowadzone badania dostarczyć mogą nowych informacji o znaczeniu niskocząsteczkowych antyoksydantów w patogenezie alergii u małych dzieci. W chwili obecnej wyniki tych badań będą miały wyłącznie charakter poznawczy. W przyszłości stanowić mogą przyczynek do zmiany nawyków dietetycznych dla pacjentek, u których analizowano poziomy niskocząsteczkowych antyoksydantów we krwi. Planowana publikacja: J. Gromadzińska, M. Król, K. Polańska, W. Hanke, W. Wąsowicz - Low-molecular weight antioxidants in pregnant women and their newborns; Early Human Development Ocena wpływu suplementacji selenem na ekspresję genów związanych z metabolizmem glukozy. (IMP 1.36) Kierownik tematu: dr E. Jabłońska Cel badania: Celem projektu była ocena wpływu suplementacji selenem na ekspresję genów związanych z regulacją metabolizmu glukozy u ludzi, w tym genów kodujących 1) hormony: insulinę, glukagon, adiponektynę i leptynę, 2) receptory tych hormonów, 3) wybrane enzymy szlaku glikolitycznego i cyklu Krebsa (dehydrogenazę kwasu mlekowego i dehydrogenazę kwasu pirogronowego) oraz 4) kluczowe czynniki transkrypcyjne regulujące proces glikolizy: HIF1A i MYC. Przesłanką do prowadzenia powyższych badań były wyniki badań epidemiologicznych wskazujących na niejasny związek pomiędzy stężeniem selenu w organizmie a ryzykiem zachorowania na cukrzycę typu II, a także brak danych na temat mechanizmu działania odpowiedzialnego za potencjalnie diabetogenne właściwości tego pierwiastka. Opis realizowanych prac: Do analizy ekspresji genów wykorzystano mrna izolowane z leukocytów krwi obwodowej osób poddanych krótkoterminowej suplementacji selenem (był to materiał archiwalny pozyskany w ramach grantu 1666/B/P01/2011/40). Ochotnicy suplementowani byli selenem w postaci drożdży selenowych, w dawce 200 ^g/dzień przez okres 6 tygodni. Materiał do badań pobierany był w czterech punktach czasowych: przed rozpoczęciem suplementacji (dzień 1), po dwóch oraz czterech tygodniach suplementacji oraz cztery tygodnie po zakończeniu suplementacji. Łącznie analizą objęto grupę 76 osób (w tym 36 mężczyzn i 40 kobiet) w średnim wieku 35 lat. Do analizy wybrano 15 genów, kodujących: insulinę (INS), receptor insuliny (INSR), glukagon (GCG), receptor glukagonu (GCGR), adiponektynę (ADIPOQ), receptory adiponektyny (ADIPOR1, ADIPOR2), leptynę (LEP), receptor leptyny (LEPR), dehydrogenazę kwasy mlekowego (LDHA), dehydrogenazę kwasu pirogronowego - podjenostka alfa (PDHA1) i podjednostka beta (PDHB), czynnik transkrypcyjny HIF1 (HIF1A), inhibitor HIF1A (HIF1AN), jądrowy czynnik transkrypcyjny MYC (MYC). Analizę ekspresji wykonano w oparciu o technikę PCR w czasie rzeczywistym, wykorzystując aparat QuantStudio 12K Flex oraz 384-dołkowe karty mikrofluidowe z sondami znakowanymi fluorescencyjnie. Oceniano ekspresję względną, normalizowaną wobec genu referencyjnego GAPDH. Dla każdej osoby wykonano ocenę ekspresji w każdym z czterech punktów czasowych. Wstępną analizę danych przeprowadzono 80

81 z użyciem oprogramowania Expression Suite i Q-Gene. Do obliczeń statystycznych wykorzystano program SAS, wersję 9.2 (SAS Institute, Cary, NC, USA). Opis najważniejszych osiągnięć: Na podstawie wstępnej analizy danych, odrzucono geny, które nie ulegały w ogóle ekspresji w badanym materiale bądź dla których ekspresja była bardzo słaba, a uzyskane obserwacje wybiórcze. Z dalszej analizy wykluczono w ten sposób 5 genów: INS, GCG, GCGR, ADIPOQ i LEP. Dla pozostałych 10 genów przeprowadzono analizę zmian w czasie (pod wpływem suplementacji), w oparciu o metodę analizy wariacji dla pomiarów powtarzanych. Wykazano istotne obniżenie ekspresji mrna dla 7 genów, w tym receptora insuliny INSR (p=0.005) i adiponektyny ADIPOR1 (p=0.002), enzymów LDHA (p<0.0001), PDHA (p=0.0002) i PDHB (p=0.0008), czynnika transkrypcyjnego MYC (p<0.0001) oraz inhibitora HIF1AN (p=0.0001), przy czym dla większości genów istotny spadek ekspresji utrzymywał się we wszystkich punktach pomiarowych. Dla genów ADIPOR2, LEPR i HIF1A nie zaobserwowano istotnych statystycznie zmian w czasie (odpowiednio p=0.08, p=0.26 i p=0.16). Uzyskane wyniki sugerują, iż suplementacja selenem wpływa na ekspresję wybranych genów związanych z regulacją metabolizmu glukozy. Obserwacje te wskazują na potrzebę prowadzenia dalszych badań nad mechanizmem działania selenu na poziomie gospodarki węglowodanowej. Określenie stopnia fosforylacji histonu H2AX u osób narażonych środowiskowo na radon oraz modulującego wpływu zahamowania kinaz ATM, ATR oraz DNA-Pk na efekt genotoksyczny w komórkach linii HepG2 narażanych na dibenzo(def,p)chryzen. (IMP 1.33) Kierownik tematu: dr hab. M. Stępnik prof. IMP Cel badania: Określenie stopnia aktywacji (fosforylacji) histonu H2AX w limfocytach krwi obwodowej osób zamieszkujących miasto Kowary, gdzie w ich mieszkaniach notowane są podwyższone stężenia radonu. Ufosforylowana forma y-h2ax jest coraz szerzej stosowanym biomarkerem podwójnych pęknięć nici DNA. W naszych badaniach zostanie skorelowany poziom uszkodzeń DNA mierzonych poziomem y-h2ax, ze stężeniem radonu zmierzonym w mieszkaniach. Opis realizowanych prac: Opracowano protokół barwienia immunofluorescencyjnego przy użyciu przeciwciał skierowanych przeciw ufosforylowanej (Ser-139) formie histonu H2AX (y-h2ax; Abcam) z analizą na cytometrze przepływowym (FACS BD CantoII). Metodę zwalidowano na komórkach linii raka piersi człowieka MDA-MB-231 oraz izolowanych limfocytach krwi obwodowej człowieka narażanych na promieniowanie jonizujące (RTG) na dawkę 4 Gy. Wyizolowano limfocyty z krwi obwodowej (wirowanie na Histopaque ) od 105 wybranych osób zamieszkujących miasto Kowary oraz zabezpieczono te komórki do badań. Osoby były w wieku lat, 62 kobiety (21 palących papierosy) i 43 mężczyzn (10 palących). Zmierzone stężenia radonu wahały się w zakresie Bq/m3 (zgodnie z Dyrektywą Rady 2013/59/EURATOM poziomy referencyjne dla średniego rocznego stężenia promieniotwórczości radonu w powietrzu nie mogą być wyższe niż 300 Bq/m3). Immunofluorescencyjne barwienie na y-h2ax w limfocytach wyizolowanych od 105 osób oraz analiza na cytometrze przepływowym wykazały następującą wartość MIF (Mean Fluorescence Intensity): średnia ± 101 (95% CI: ); mediana 170 (25% percentyl-125, 75% pecentyl- 237). Dla porównania, wartość MIF dla limfocytów wyizolowanych od osoby kontrolnej oraz narażanych in vitro na promieniowanie RTG w dawce 4 Gy wynosiła W roku 2017 planujemy wykonać dodatkowe badania walidacyjne z zastosowaniem szerszego zakresu dawek promieniowania RTG. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano metodę barwienia na ufosforylowaną formę histonów H2AX w komórkach linii raka piersi człowieka MDA-MB-231 hodowanych in vitro oraz limfocytach izolowanych z krwi obwodowej człowieka. Ponieważ metoda ta zyskuje coraz szersze uznanie jako biomarker uszkodzeń DNA w postaci podwójnych pęknięć, włączenie jej do panelu metod badawczych Zakładu, umożliwi rozszerzenie ewentualnych przyszłych badań populacyjnych pod kątem oceny efektów genotoksycznych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki będą stanowiły podstawę do przygotowania publikacji naukowych. Planujemy, iż powyższe publikacje staną się materiałem do przygotowania rozprawy doktorskiej mgr Katarzyny Walczak. Wpływ zmienności genetycznej wybranych białek na zmiany czynności wątroby i profilu lipidowego spowodowane przewlekłym narażeniem zawodowym na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych. (IMP 1.34) Kierownik tematu: dr P. Grešner Cel badania: Próba określenia, czy zmienność genetyczna wybranych enzymów metabolizujących rozpuszczalniki organiczne wpływa na poziom markerów funkcji wątroby (ALT, AST) oraz profil lipidowy (TC, HDL, LDL, TG oraz ich wzajemne proporcje) w osoczu manikiurzystek/pedikiurzystek przewlekle narażonych na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych w miejscu pracy. 81

82 Opis realizowanych prac: W roku 2016 opracowano i zoptymalizowano metodę oznaczania polimorfizmów pojedynczego nukleotydu (SNP) wybranych białek biorących udział w metabolizmie rozpuszczalników organicznych: ADH1C (rs698), ADH7 (rs284786, rs729147, rs , rs ) oraz ALDH1B (rs ). Do oznaczania wyżej wymienionych SNP zastosowano metodę real-time PCR z wykorzystaniem sond hybrydyzujących TaqMan. Zoptymalizowane metody zostały następnie wykorzystane do oznaczenia w/w polimorfizmów SNP w grupie 145 kobiet długotrwale narażonych na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych (kosmetyczki wykonujące na co dzień zabiegi manicure/pedicure) oraz w grupie kontrolnej liczącej 152 zdrowe kobiety bez wcześniejszego narażenia na rozpuszczalniki organiczne. Opis najważniejszych osiągnięć: Najważniejszym osiągnięciem działań zaplanowanych na pierwszy rok realizacji tematu statutowego jest ustawienie i optymalizacja metody oznaczania sześciu polimorfizmów SNP białek metabolizujących rozpuszczalniki organiczne (ADH1C, ADH7 oraz ALDH1B) z wykorzystaniem techniki real-time PCR oraz oznaczenie w/w polimorfizmów SNP w grupie 145 osób długotrwale zawodowo narażonych na niskie stężenia rozpuszczalników oraz u 152 osób z grupy kontrolnej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Nasza wiedza na temat wpływu długotrwałego narażenia zawodowego na mieszaninę rozpuszczalników organicznych w niskich stężeniach (co jest najczęściej spotykaną formą narażenia zawodowego na rozpuszczalniki organiczne) na zdrowie pracowników jest obecnie bardzo niewielka. Z ostatnich badań wykonanych w ramach projektów realizowanych w IMP, z udziałem grupy kosmetyczek długotrwale narażonych na mieszaninę rozpuszczalników organicznych wynika, iż takie narażenie zawodowe może powodować zaburzenia niektórych funkcji wątrobowych oraz zaburzenia metabolizmu lipidów. Wyniki uzyskane w ramach realizacji niniejszego tematu statutowego mogą przyczynić się do lepszego zrozumienia skutków zdrowotnych wypływających z długotrwałego narażenia zawodowego na niskie stężenia rozpuszczalników organicznych, jak również mogą poszerzyć naszą wiedzę w zakresie roli jaką odgrywają badane enzymy w zapobieganiu niekorzystnym skutkom, wynikającym z długotrwałego narażenia na mieszaniny rozpuszczalników organicznych. Publikacja planowana: Liver functions and lipid profiles among subjects occupationally exposed to volatile organic solvents: Effects of individual genetic variability; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Ocena wpływu nanocząstek srebra na migrację i inwazję komórek nowotworowych. (IMP 1.38) Kierownik tematu: dr J. Roszak Cel badania: Określenie wpływu nanocząstek srebra (AgNPs) na zdolność komórek nowotworowych do migracji i inwazji w warunkach in vitro. Opis realizowanych prac: Zastosowane w badaniach nanocząstki srebra: AgNP15 (STEM: 15 ± 3 nm; DLS: 19 ± 4 nm) i AgNP45 (STEM: 45 ± 10 nm; DLS: 58 ± 10 nm) stabilizowane cytrynianem zostały zsyntetyzowane w Katedrze Technologii i Chemii Materiałów UŁ wg wcześniej opracowanego protokołu. Do badań włączono również azotan srebra jako źródło srebra w postaci jonowej. Badania przeprowadzono na komórkach ludzkich raka piersi linii MDA-MB-231 nienarażanych i narażanych przez krótki (72 godziny) i długi (3 tygodnie) okres czasu na AgNPs i AgNO3 w stężeniu 0,6 ^g Ag/ml w podłożu hodowlanym z dodatkiem 10% surowicy. Dodatkowo oceniono również wpływ niższych stężeń AgNPs (tj. 0,3 i 0,15 ^g Ag/ml) na komórki (tylko w narażeniu długotrwałym). W komórkach MDA-MB-231 nienarażanych i narażanych na AgNPs i jony srebra zbadano zdolność do migracji i inwazji. Do badań migracji zastosowano inserty z membraną PET o średnicy porów 8.0 (Corning # ), natomiast do oceny inwazji użyto w/w inserty pokryte dodatkowo warstwą Matrigelu (0,3 mg/ml) - mieszaniną białek macierzy zewnątrzkomórkowej pochodzących z nowotworu mięsaka myszy Engelbreth-Holm-Swarm/EHS tworząca zrekonstruowany preparat błony podstawnej. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie warunków hodowli i narażenia komórek linii MDA-MB-231 na AgNPs i AgNO3. Ustalenie warunków oceny migracji i inwazji metoda spektrofotometryczną z użyciem insertów oraz protokołu utrwalania, barwienia i analizy - implementacja dwóch nowych metod do panelu metod oceny toksyczności dostępnych w Pracowni Toksykologii Molekularnej. Poszerzenie wiedzy na temat mechanizmów działania nanocząstek srebra oraz różnic w działaniu srebra w formie nano i jonowej. Przeprowadzone badania wykazały, że: - Długotrwały (3 tygodnie) kontakt komórek MDA-MB-231 z AgNPs (zarówno AgNP15 jak i AgNP45) w stężeniu > 6 ^g Ag/ml był toksyczny dla komórek - powodował wyraźny spadek liczby komórek w porównaniu do kontroli. Stężenie 6 ^g Ag/ml wybrano do badań jako najwyższe stężenie, które nie powoduje widocznego efektu cytotoksycznego w komórkach MDA-MB-231 po 3 tygodniowym narażeniu na AgNPs w obecności 10% surowicy. - Zarówno krótkotrwały jak i długotrwały kontakt komórek MDA-MB-231 ze srebrem (AgNP15, AgNP45 i forma jonowa Ag) nie wpływał na aktywność migracyjną komórek. Liczba narażanych na nanosrebro bądź srebro w formie jonowej komórek MDA-MB-231, które przemigrowały przez pory w insercie nie różniła się istotnie statystycznie od liczby kontrolnych komórek, które przemigrowały. - Nie obserwowano zmian w liczbie komórek zdolnych do inwazji po krótkotrwałym narażeniu na AgNPs oraz jony srebra. Długotrwały kontakt komórek MDA- MB-231 z formą nano powodował wzrost liczby komórek zdolnych do inwazji w porównaniu do kontroli ujemnej (świadek), jednak wzrost ten nie 82

83 był znamienny statystycznie. Forma jonowa srebra nie powodowała zmian w liczbie komórek zdolnych do inwazji. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja planowana: J. Roszak, A. Smok- Pieniążek, K. Domeradzka, J. Grobelny, E. Tomaszewska, M. Stępnik. Influence of silver nanoparticles and selected cosmetic ingredients on migration ability of breast cancer MDA-MB-231 cells and tumor-specific immune response of human macrophages, natural killer cells and monocyte-derived dendritic cells; Toxicology in Vitro Metylacja regionów promotorowych wybranych genów cytoprotekcyjnych u pacjentów z rakiem pęcherza moczowego. (IMP 1.39) Kierownik tematu: dr hab. J. Reszka prof. IMP Cel badania: Analiza ekspresji wybranych genów o działaniu cytoprotekcyjnym, w połączeniu ze zmianami epigenicznymi (hipermetylacja regionów promotorowych). Opis realizowanych prac: Zabezpieczono materiał biologiczny pochodzący od pacjentów. Wyizolowano DNA i RNA z wykorzystaniem komercyjnych zestawów QIAamp DNA Kit, RNeasy Mini Kit, RNeasy Micro Kit (Qiagen) z modyfikacjami. Przeprowadzono analizę in silico regionu promotorowego (-1000 do +300pz) genów NRF2, KEAP1, HMOX1, GPX1, TRXR1, SEP15, SELT, SEPW1, a następnie zaprojektowano dwie pary starterów dla sekwencji promotorowej zmetylowanej i niezmetylowanej z wykorzystaniem programu Methyl Primer Express v1.0 (Applied Biosystems). Wyizolowane DNA zmodyfikowano chemicznie wodorosiarczynem sodu z zestawem Cells-to-CpG Bisulfite Conversion Kit (Life Technologies). Przeprowadzono ilościową reakcję Real-Time Methylation-Specific PCR (qms-pcr) badanych prób wykorzystując aparat LC96 (Roche), a następnie dokonano obliczeń wskaźnika metylacji (%) - methylation index (MI). Opis najważniejszych osiągnięć: Zoptymalizowano metodę Real-Time Methylation-Specific PCR (qms-pcr) do analizy metylacji genów NRF2, KEAP1, HMOX1, GPX1, TRXR1, SEP15, SELT, SEPW1 w tkance urotelium. Najwyższy indeks metylacji (MI) charakterystyczny był dla GPX1 (54%), a najniższy dla SEP15 (0,004%). Wykazano również związek pomiędzy metylacją w tkance guza i metylacją w tkance okołonowotworowej dla genów KEAP1 (r=0,254, P=0,003), HMOX1 (r=0,307, P=0,0003), GPX1 (r=0,246, P=0,004) i TRXR1 (r=0,344, P=0,00005). Wykazano obniżenie stopnia metylacji w tkance guza dla genu KEAP1 (P=0,0006) oraz podwyższenie dla genów GPX1 (P=0,06) i SEP15 (P=0,06) na granicy istotności w porównaniu z tkanką otaczającą guz. Stwierdzono również różnice indeksu metylacji określonych genów w trakcie przebiegu choroby w tkance guza i otaczające guz, tj. podwyższenie stopnia metylacji genów KEAP1 (P=0,0042), HMOX1 (<0,0001), SEP15 (P=0,025) i SELT1 (P=0,013) oraz obniżenie stopnia metylacji genów GPX1 (P=0,08) oraz TRXR1 (P=0,03) w tkance guza oraz podwyższenie stopnia metylacji genu HMOX1 (P=0,0006) i SEP15 (P=0,05) oraz obniżenie metylacji genów GPX1 (P=0,05) i TRXR1 (P<0,0001) w tkance otaczającej guz. Obniżenie stopnia metylacji dla SELT (P=0,02) w tkance guza stwierdzono u osób z wcześniejszą wznową w porównaniu z osobami ze wznową, która pojawiła się powyżej 1 roku od rozpoznania choroby. Osoby z guzem pierwotnym charakteryzowały się obniżeniem stopnia metylacji genu KEAP1 (P=0,07), TRXR1 (P=0,04) i SELT (P=0,03) w tkance guza oraz podobnie niskim profilem metylacji dla genu GPX1 (P=0,02) i TRXR1 (P=0,01) w tkance otaczającej guz. Osoby z małymi guzami charakteryzowały się niskim stopniem metylacji genu KEAP1 w tkance guza (P=0,06) i w tkance okołonowotworowej (P=0,07). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Badania pozwolą wskazać czynniki genetyczne i epigenetyczne, które mogą pełnić istotną rolę (pojedynczo lub na skutek oddziaływań) w indukcji i rozwoju raka pęcherza moczowego. Tematykę badawczą zaprezentowano podczas 1) 6th International Symposium Federation of European Societies on Trace Elements and Minerals New Horizons On Trace Elements And Minerals Role In Human And Animal Health, , Katania, Włochy: E. Reszka, M. Przybek, E. Wieczorek, E. Jabłońska, Z. Jabłonowski, B. Janasik, W. Wąsowicz. Selenium and selenoproteins in urinary bladder cancer oraz podczas 2) wykładu na zaproszenie studentów UŁ: Edyta Reszka. Rola diety w programowaniu i zmianach genomu. Kilka słów o epigenetyce, Wieczór z genetyką, Sekcja Genetyczna SKNB UŁ, Wpływ suplementacji selenem na ekspresję i stężenie białka SBP1. (IMP 9.1) Kierownik tematu: mgr M. Król Cel badania: Celem projektu jest określenie jaki wpływ na ekspresją genu w leukocytach krwi obwodowej i stężenie w osoczu SBP1, ma suplementacja selenem przeprowadzona w grupie zdrowych ochotników. Opis realizowanych prac: W 2016 roku zostały wykonane oznaczenia ekspresji genu SBP1 w leukocytach krwi obwodowej 94 ochotników (43 mężczyzn i 51 kobiet), którzy przez 6 tygodni byli suplementowani drożdżami wzbogacanymi w selen w dawce 200 µg na dzień. Wykorzystany do analiz materiał pochodził z realizowanego w latach grantu 1666/B/P01/2011/40. Krew zbierana była od każdego z uczestników w 4 punktach czasowych (przed suplementacją, po 2 i 6 tygodniach suplementacji oraz 4 tygodnie od zakończenia suplementacji). Do realizacji niniejszego projektu wykorzystano wyizolowane z lizatów kożuszka 83

84 białych krwinek mrna, które było zabezpieczone do analiz w -80 C. W celu oznaczenia poziomu ekspresji SBP1 w zabezpieczonym materiale, mrna zostało poddane reakcji odwrotnej transkrypcji i przepisane na cdna z wykorzystaniem zestawu odczynników QuantiTeck Reverse Transcription Kit, zgodnie z instrukcją zamieszczoną przez producenta. Otrzymane cdna wykorzystano do oznaczeń ekspresji genu SBP1 i genu referencyjnego GAPDH techniką Real-Time PCR z wykorzystaniem odczynników iq SYBR Green Supermix, każdą próbę oznaczano dwukrotnie. Startery genów SBP1 i GAPDH zaprojektowano z wykorzystaniem oprogramowania BeconDesigner i zsyntetyzowano w firmie MetaBion. Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano istotny statystycznie wpływ 6-tygodniowej suplementacji selenem na poziom ekspresji genu SBP1 w badanej grupie ochotników. Stwierdzono, że na poziom istotności analizy wpływ ma płeć uczestników przy czym wyniki w grupie mężczyzn były wysoce istotne, a w grupie kobiet były nie istotne statystycznie. Zaobserwowano zależną od płci, różną odpowiedź na suplementację selenem. Ekspresja genu SPB1 w grupie mężczyzn po 2 tygodniach suplementacji rosła, a następnie spadała po 6 tygodniach i po 4 tygodniach od zakończenia suplementacji, natomiast w grupie kobiet ten trend był odwrotny, ale nie istotny statystycznie. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Suplementacja selenem ma wpływ na poziom ekspresji genu SBP1, przy czym wpływ ten jest zależny od płci badanego. Wpływ zróżnicowanej ekspozycji na arsen (III) oraz kadm na aktywację szlaku Nrf2-Keap1- głównego systemu adaptacyjnego reagowania w celu ochrony przed czynnikami toksycznymi. (PB/2012/07/B/NZ7/04257) Kierownik tematu: dr B. Janasik Cel badania: Celem projektu była ocena wpływu zróżnicowanej ekspozycji na arsen nieorganiczny i kadm, ze szczególnym uwzględnieniem ekspozycji środowiskowej na profil metylacji genomowego DNA oraz ocena wpływu na ekspresję czynnika transkrypcyjnego Nrf2 i genów Nrf2-zależnych. Opis realizowanych prac: Przeprowadzono ocenę skutków ekspozycji na substancje szkodliwe znajdujące się w pyłach w strefie oddychania grupy narażonej zawodowo na podstawie prowadzonego monitoringu środowiska pracy, monitoringu biologicznego oraz wczesnych biomarkerów wrażliwości i markerów genetycznych obejmującego: badania ankietowe, badania markerów narażenia (dozymetria indywidualna, monitoring biologiczny), badania markerów wczesnych efektów (ekspresja i hipermetylacja genów, uszkodzenia DNA, status redox) Opis najważniejszych osiągnięć: Uzyskane wyniki wskazują na działanie inaktywacyjne ścieżki Nrf2-Keap1 w wyniku działania zawodowej ekspozycji na arsen. Analiza wieloczynnikowa korygowana na metylację całkowitą (5-mC) wykazała istotne zależności miedzy stężeniem arsenu nieorganicznego wyrażonego w µg/g kreat. i ekspresją genów TRXR1 GSTP1, HMOX1, PRDX1. W grupie osób eksponowanych zawodowo na badane ksenobiotyki zaobserwowano istotnie wyższy stopień metylacji NRF2, KEAP1 oraz 5-mC. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Na poziomie społecznym projekt będzie aktywnie promował wiedzę dotyczącą stylu życia i czynników ryzyka oraz prewencji. Badania w dziedzinie zmian epigenetycznych mogą zapewnić nowe cele dla profilaktyki chorób zawodowych i strategii stylu życia. Ocena in vitro wybranych efektów pronowotworowych sprzyjających rozwojowi raka piersi po narażeniu na nanoczastki srebra w kombinacji z powszechnie stosowanymi składnikami kosmetyków: solami glinu, parabenami oraz ftalanami. (PB/2012/07/B/NZ7/04197) Kierownik tematu: dr hab. M. Stępnik prof. IMP Cel badania: Zweryfikowanie hipotezy zakładającej związek pomiędzy rozwojem raka piersi, a stosowaniem związków wchodzących w skład antyperspirantów, tj. nanocząstek srebra, soli glinu, parabenów, ftalanów, których toksyczność wykazano w różnych modelach. Główny nacisk został położony na zbadanie efektów AgNPs w kombinacjach z wymienionymi związkami. Opis realizowanych prac: Oceniono parametry czynnościowe wybranych typów komórek biorących udział w pierwotnej odpowiedzi przeciwnowotworowej. Komórki dendrytyczne człowieka wyprowadzone z monocytów krwi obwodowej, komórki limfocytów NK z krwi obwodowej człowieka oraz komórki makrofagów linii THP-1 człowieka badano po narażeniu na nanocząstki srebra AgNPs (rozmiar: 15 i 45 nm), chlorek glinu, butyloparaben i dietyloftalan lub dibutyloftalan stosowane pojedynczo oraz w kombinacjach w niecytotoksycznych stężeniach. Opis najważniejszych osiągnięć: Nie stwierdzono istotnego statystycznie wpływu badanych związków (również w kombinacjach) na: proces dojrzewania komórek dendrytycznych (ekspresja antygenów powierzchniowych, zdolność do fagocytozy), aktywność limfocytów NK (cytotoksyczność na komórki raka piersi człowieka linii MDA-MB-231, wydzielanie granzymu A, perforyn oraz INF-γ), jak również na kierunek polaryzacji makrofagów spoczynkowych M0 (analiza ekspresji genów charakterystycznych dla M1 bądź M2). 84

85 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki sugerują, iż w zastosowanych warunkach doświadczalnych in vitro nanocząstki srebra stosowane pojedyczno oraz w kombinacjach z ww. związkami nie wykazują działania toksycznego na badane typy komórek. Test genetyczny wysokiego ryzyka raków oparty o ocenę we krwi/surowicy stężeń wybranych metali Cd, Ni, Cr, Pb, Hg oraz genów enzymów je metabolizujących. (PBS3/B7/26/2015) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Wąsowicz Cel badania: Celem projektu jest opracowanie testu diagnostycznego umożliwiającego identyfikację osób z wysokim ryzykiem zachorowania na nowotwory w Polsce. Opis realizowanych prac: Zanalizowane zostaną zmiany w wybranych genach białek zaangażowanych w neutralizację wolnych rodników i kancerogenów oraz stężenia w materiale biologicznym wybranych metali o przypuszczalnym i udowodnionym działaniu kancerogennym. Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano szczegółowy przegląd literatury i zidentyfikowano 3 zmiany w genach, które zostaną zbadane w kolejnych etapach realizacji projektu: rs1695 w GSTP1, rs w CRTC3, rs w MT1A. Przygotowano procedury wykonywania oznaczeń (SOPs) Pb, Cd, Hg, Cr, Ni w materiale biologicznym. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Diagnostyka genetyczna i ewentualne wykorzystanie opracowanego testu może być istotnym elementem w świadczeniu usług medycznych w grupie osób o podwyższonym ryzyku zachorowań na nowotwory. Ocena profilu metylacji regionów promotorowych i ekspresji genów zegarowych w raku piersi. (PB/2014/15/N/NZ5/01671)N Kierownik tematu: mgr M. Przybek Cel badania: Rak piersi stanowi istotny problem cywilizacyjny, z powodu obserwowanej zwiększającej się liczby zachorowań i umieralności. Od niedawna, przypuszcza się że, jedną z molekularnych przyczyn tej choroby, są zaburzenia rytmu okołodobowego spowodowane przez ekspozycję na światło w nocy (z ang. light at night LAN). Cykl okołodobowy to powtarzające się w ciągu 24 godzin zmiany procesów fizjologicznych i aktywności behawioralnej. W związku z tym, głównym celem realizowanego projektu jest poszukiwanie znaczenia kluczowych genów zegarowych: CLOCK, BMAL1, PERIOD (PER1, 2, 3), CRYPTOCHROME (CRY1, 2) w procesie kancerogenezy w gruczole piersiowym, poprzez zbadanie profilu metylacji oraz ekspresji genów zegarowych w guzach piersi oraz w tkance otaczającej guz, w odniesieniu do parametrów klinicznych takich jak: klasyfikacja TNM (guz, węzły chłonne, przerzuty), G (zróżnicowanie guza), rodzaju (rak przewodowy, rak zrazikowy) oraz status receptora estrogenowego, progesteronowego. Opis realizowanych prac: Grupę badaną stanowiło 107 polskich kobiet z nowo rozpoznanym rakiem piersi o różnej klasyfikacji TNM (4 grupy z różnym stopniem T i N T1N0, T1N1-N3, T3N0, T3N1-N3) i nie poddanych jeszcze chemioterapii. Od każdej z pacjentek został pobrany śródoperacyjnie fragment 0,6cm x 0,6cm tkanki guza oraz tkanki otaczającej guz. W tkance guza i tkance otaczającej guz została przeprowadzona izolacja genomowego DNA oraz całkowitego RNA w celu oceny profilu metylacji regionów promotorowych oraz ekspresji kluczowych genów zegarowych, odpowiednio. W celu zbadania częstości występowania wybranych polimorfizmów z krwi pełniej zdrowych kobiet wyizolowano DNA oraz wykorzystane zostanie DNA wyizolowane z tkanki około nowotworowej. Do określenia poziomu ekspresji mrna genów zegarowych wykorzystano ilościowa technika Real-Time PCR (qrt-pcr) z barwnikiem interkalującym SYBR Green. Wszystkie procedury służące zbadaniu ekspresji genów były wykonane zgodnie z wytycznymi MIQE (Minimum Information for Publication of Quantitative Real-Time PCR Experiment). Profil metylacji regionów promotorowych CLOCK, NPAS2, BMAL1, PERIOD (PER1, 2, 3), CRYPTOCHROME (CRY1, 2), był analizowany w oparciu o chemiczną modyfikację DNA wykorzystaniem wodorosiarczynu sodu, a następnie ilościową reakcję Real-Time Methylation-Specific PCR (qms-pcr). Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzono analizę ekspresji genów zegarowych w tkance guza oraz tkance okołonowotoworowej. Wyniki wykazały różnicę w ekspresji genów zegarowych na poziomie mrna pomiędzy badanymi tkankami. Wykazano istotną statystycznie różnicę w ekspresji dla sześciu z dziesięciu badanych genów. Dla CRY2, PER1, PER2, PER3 stwierdzono obniżoną ekspresję w tkance guza w porównaniu do tkanki okołonowotworowej, natomiast dla genów CLOCK oraz TIMELESS nadekspresję. Korelacja wyników z ekspresji z danymi na temat profilu metylacji regionów promotorowych zostanie przeprowadzona w bieżącym roku z godnie z harmonogramem projektu. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zaproponowany w projekcie schemat badania kompleksowej analizy ekspresji genów i profilu epigenetycznego w odniesieniu do ekspresji kilku kluczowych genów zegarowych jest nowym podejściem do badań z zakresu onkologii molekularnej. Identyfikacja różnych ścieżek molekularnych może przyczynić się do zrozumienia biologicznych mechanizmów, związanych z procesem kancerogenezy 85

86 w gruczole piersiowym. Poznanie molekularnych mechanizmów w rozwoju raka sutka w przyszłości może mieć kluczowe znaczenie w zrozumieniu sieci mechanizmów i prewencji raka a także może umożliwić dokładniejszą diagnostykę i prognozowanie postępów leczenia pacjentek z rakiem gruczołu piersiowego. 3. PATOLOGIA ZAWODOWA ZASADY WCZESNEJ DIAGNOSTYKI, ORZECZNICTWA I PROFILAKTYKI Open Project for the European Radiation Research Area. (OPERRA IMP 16.17) Kierownik tematu: dr J. Domienik Cel badania: Celem badania było dostarczenie podstaw naukowych do określenia progu dawki dla efektu zaćmy w zakresie niskich dawek promieniowania jonizującego. W ramach projektu przeprowadzono badania epidemiologiczne w grupie lekarzy kardiologów interwencyjnych pracujących pod kontrolą fluoroskopii. Prowadzone badania miały charakter wielodyscyplinarny i oprócz epidemiologii obejmowały swym zakresem takie dziedziny jak dozymetria i okulistyka. Uzyskane wyniki będą miały wpływ na podniesienie poziom ochrony radiologicznej oraz obniżanie dawek otrzymywanych przez personel medyczny. Opis realizowanych prac: W badaniach uczestniczyło ogółem 601 osób z 11 krajów (Belgii, Finlandii, Francji, Grecji, Luksemburga, Niemiec, Norwegii, Polski, Portugalii, Serbii oraz Włoch) w tym 374 lekarzy kardiologów interwencyjnych oraz 227 osób z grupy kontrolnej. Z Polski liczba osób, które na podstawie odpowiednich kryteriów włączających i wykluczających, zakwalifikowane zostały do kohorty wynosiła odpowiednio 69 lekarzy kardiologów interwencyjnych oraz 78 osób z grupy kontrolnej. Dla każdej osoby z kohorty na podstawie kwestionariusza ogólnego i medycznego zebrano informacje dotyczące danych socjodemograficznych, informacji medycznych dotyczących przebytych chorób, zażywanych leków czy liczby badań z wykorzystaniem promieniowania X i gamma w okolicach głowy. Na podstawie kwestionariusza zawodowego zebrano szczegółowe dane dotyczące charakterystyki pracy lekarzy kardiologów interwencyjnych w tym: rodzaju wykonywanych zabiegów i ich średniej liczby w ciągu roku, wykorzystywanych czasów fluoroskopii, stosowanych osłon osobistych oraz typów aparatów rtg etc. Dane te pozwoliły oszacować dawkę skumulowaną w soczewce ocznej w ciągu całej kariery zawodowej lekarza kardiologa interwencyjnego. Dwie metody zastosowane do szacowania dawki skumulowanej w soczewce ocznej zostały zweryfikowane w pomiarach walidacyjnych przeprowadzonych w warunkach klinicznych w trakcie wykonywania rzeczywistych procedur. Równolegle prowadzono badania okulistyczne z wykorzystaniem lampy szczelinowej oraz kamery scheimpflug; do oceny zmętnień w soczewkach ocznych zastosowano skalę LOCS III. Opis najważniejszych osiągnięć: Wstępna analiza wykazała, że wpływ promieniowania w zakresie niskich dawek na rozwój zaćmy jest niższy niż wykazywały wyniki wcześniejszych badań na mniejszych kohortach. Ze względu na wielkość kohorty oraz zaawansowane metody retrospektywnej oceny dawek na soczewki oczu zastosowane w projekcie można wysunąć wstępny wniosek, że badany efekt jest raczej bezprogowy. Pełniejsza analiza jest w toku. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Na podstawie metod rekonstrukcji dawki na soczewki oczne u lekarzy kardiologów interwencyjnych zastosowanych w projekcie stworzono aplikację edukacyjną na telefon komórkowy dla lekarzy kardiologów, która pozwala ocenić dawkę na soczewki oczu dla wybranej procedury kardiologicznej oraz wybranych osłon ołowiowych w dowolnym okresie czasu. Dla fizyków medycznych opracowano bardziej rozbudowaną aplikację na komputer do szacowania dawek otrzymywanych przez lekarzy kardiologów interwencyjnych w różnych warunkach ekspozycji do celów optymalizacji dawek. Obie aplikację dostępne będą na stronach internetowych projektu EURALOC. Zasoby osobiste jako moderator relacji między systemem pracy a występowaniem klasycznych czynników ryzyka chorób układu krążenia na przykładzie pracowników zmianowych. (IMP 21.7) Kierownik tematu: mgr A. Najder Cel badania: Głównym celem projektu było ustalenie związków pomiędzy klasycznymi czynnikami ryzyka chorób układu krążenia (ChUK) i zasobami osobistymi w grupie mężczyzn pracujących w systemie zmianowym. Poszukiwano odpowiedzi na pytanie, czy ludzie różnią się w zakresie czynników ryzyka ChUK ze względu na poziom posiadanych zasobów osobistych: uważności, poczucia koherencji, stylów humoru. Celem była również eksploracja, czy i w jakim kierunku komponenty zasobów osobistych wiążą się z elementami stylu życia: spożyciem poszczególnych składników w diecie, aktywnością fizyczną, ilością spożywanego alkoholu oraz paleniem papierosów. Ponadto, celem było także ustalenie, czy mężczyźni pracujący zmianowo, którzy spełniają kryteria zespołu metabolicznego (ZM) różnią się od pozostałych mężczyzn pod względem prowadzonego stylu życia, zasobów osobistych i zmiennych socjodemograficznych, a także które spośród wymienionych zmiennych stanowią predyktory ZM w badanej grupie. 86

87 Opis realizowanych prac: Scharakteryzowano badaną grupę mężczyzn pracujących zmianowo pod względem czynników ryzyka ChUK (stężenia lipidów i glukozy we krwi oraz masy ciała), prowadzonego stylu życia, zasobów osobistych i zmiennych socjodemograficznych. Ustalono odsetek osób spełniających ZM. Przeprowadzono analizy statystyczne danych (wykorzystano: analizę korelacji, testy istotności różnic, regresję logistyczną). Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano następujące zależności: Pozytywną korelację pomiędzy poziomem cholesterolu ogólnego, frakcji LDL, glukozy oraz wskaźnikiem masy ciała a wiekiem. Glikemia i masa ciała korelowały również ze stażem pracy zmianowej. Korelacje pomiędzy spożywaniem poszczególnych produktów w dieciea stężeniem cholesterolu obu frakcji (HDL i LDL), trójglicerydów i glukozy. Zależność pomiędzy poziomem zasobów osobistych i stężeniami lipidów zaledwie w jednym przypadku, tj. pomiędzy humorem afiliacyjnym i poziomem cholesterolu ogólnego. Związek niektórych stylów poczucia humoru, komponentów uważności i poczucia koherencji ze spożyciem korzystnych dla zdrowia produktów: owoców, warzyw, ryb i produktów mlecznych oraz tych niewskazanych: potraw mięsnych i dań typu fast food. Zasoby osobiste okazały się korelować także ze spożyciem alkoholu i aktywnością fizyczną. Osoby spełniające kryteria ZM różniły się od pozostałych pod względem zmiennych socjodemograficznych: były starsze i miały dłuższy staż pracy zmianowej niż pozostali; w grupie ZM było więcej osób niżej wykształconych. Osoby z grupy ZM spożywały więcej czystego alkoholu 95-procentowego i były mniej aktywne fizycznie niż pozostali badani. Wśród predyktorów ZM w badanej grupie znalazł się wiek, aktywność fizyczna oraz częstość spożywania tłustych mięs. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Weryfikacja postawionych hipotez i pytań badawczych przyczynia się do rozwoju wiedzy na temat związków między zasobami psychologicznymi, elementami stylu życia i klasycznymi czynnikami ryzyka ChUK u mężczyzn wykonujących pracę zmianową. Uzyskane wyniki będą miały zastosowanie w rozwoju działań profilaktycznych ukierunkowanych na prewencję chorób układu krążenia u osób pracujących w systemie zmianowym. Wyniki badania zaprezentowano podczas Ist International Conference Women and Men Facing Everyday Challenges. Work and life demands in the context of gender, która odbyła się w Łodzi w dn Publikacja planowana: A. Najder, A. Andysz, A. Wężyk, D. Merecz-Kot. Psychometric properties of the Polish validation of the Five Facets Mindfulness Questionnaire - preliminary results; Journal of Religion and Health Ocena działania alergizującego i drażniącego związków o małej masie cząsteczkowej na układ oddechowy wśród pacjentów z podejrzeniem alergii zawodowej. (IMP 12.21) Kierownik tematu: dr hab. D. Świerczyńska-Machura Cel badania: W 2016 r. celem badania było przeprowadzenie swoistych prowokacji wziewnych związkami chemicznymi z miejsca pracy z oceną objawów klinicznych, badań spirometrycznych, obrazu cytologicznego plwociny indukowanej i /lub popłuczyn nosowych oraz łez u 20 osób z podejrzeniem astmy i/lub alergicznego nieżytu nosa pochodzenia zawodowego oraz u 15 osób z grupy kontrolnej. Porównanie działania alergizującego i drażniącego na podstawie oceny swoistych prowokacji. Opis realizowanych prac: U wszystkich badanych osób: przeprowadzono wywiad lekarski ze szczególnym uwzględnieniem objawów alergicznych ze strony układu oddechowego; wykonano: punktowe testy skórne z powszechnie występującymi alergenami wziewnymi oraz niektórymi alergenami zawodowymi (metale, środki odkażające); - badania spirometryczne spoczynkowe; ocenę stopnia nadreaktywności oskrzeli w próbie metacholinowej przy pomocy inhalatora DeVilbiss 646; próby prowokacyjne z wybranym alergenem zawodowym połączone z oceną składu komórkowego w plwocinie indukowanej i/lub popłuczynach nosowych oraz łzach przed i po prowokacji; oznaczanie antygenowo swoistych przeciwciał IgE w surowicy dla niektórych alergenów środowiska pracy. Opis najważniejszych osiągnięć: Analizie poddano wyniki badań 20 pacjentów mających zawodowy kontakt z alergenami o małej masie cząsteczkowej w miejscu pracy. Grupa liczyła 7 mężczyzn i 13 kobiet. Średnia wieku badanych wynosiła 49,1 lat. Najliczniejszą grupę stanowili lakiernicy narażeni na izocyjaniany. Wszyscy badani pacjenci zgłaszali co najmniej jeden objaw alergiczny występujący w czasie pracy. Były to: duszność (n=15; 75%), kaszel (n=16; 80%) i nieżyt nosa (n=11; 55%), objawy spojówkowe (n=7; 31,8%) i zmiany skórne (n=7; 31,8%). Grupa kontrolna liczyła 22 osoby, w tym 6 mężczyzn i 16 kobiet. Średnia wieku badanych wynosiła 40,8 lat. Najliczniejszą grupę stanowili lekarze. 5 osób zgłaszało co najmniej jeden objaw alergiczny. Były to: duszność (n=1; 4,5%), kaszel (n=3; 13,6), zaniki głosu (n=1; 4,5%), objawy ze strony nosa (n=8; 36,3%), objawy ze strony spojówek (n=8; 22,7%), objawy skórne (n=5; 22,7%). Punktowe testy skórne wykonano u wszystkich 20 osób poddanych analizie. Dodatnie odczyny z co najmniej jednym alergenem pospolitym środowiska wykazano u 9 pacjentów. Spośród pospolitych alergenów środowiska obserwowano nadwrażliwość na pyłki zbóż, traw, drzew, chwasty, pierze, pleśnie, roztocza i alergeny sierści kota. W grupie kontrolnej dodatnie odczyny z co najmniej jednym alergenem pospolitym środowiska wykazano u 1 osoby. Zaobserwowano nadwrażliwość na pyłki drzew. Dodatnie wyniki oznaczenia poziomu swoistych przeciwciał 87

88 (bezwodniki ftalowe, środki odkażające, formaldehyd) oraz punktowych testów skórnych (metale, środki odkażające) dla alergenów zawodowych uzyskano tylko w pojedynczych przypadkach. Swoistą próbę prowokacyjną wykonano u wszystkich 20 osób z grupy badanej. Dodatni wynik swoistego testu prowokacyjnego z alergenami zawodowymi odnotowano u 7 pacjentów. W wyżej wymienionych przypadkach nastąpił istotny napływ eozynofilów w badaniu plwociny indukowanej. Zawodową astmę oskrzelową rozpoznano u salowejsprzątaczki, operatora maszyn, lakiernika, stomatologa, konfekcjonera i pielęgniarki. Zawodowy nieżyt nosa rozpoznano u salowej-sprzątaczki, stolarza i pielęgniarki. Zawodową chorobę skóry rozpoznano u salowejsprzątaczki. Wśród pozostałych badanych u 5 osób stwierdzono choroby alergiczne nie związane z narażeniem na alergeny zawodowe. U 6 osób nie rozpoznano żadnej choroby alergicznej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Poszerzenie zakresu wiedzy dotyczącej skutków drażniącego i alergizującego działania na układ oddechowy związków chemicznych o małej masie cząsteczkowej występujących w środowisku pracy. Analiza częstości występowania oraz uwarunkowań zespołu kanału de Guyon w populacji pacjentów z zespołem cieśni nadgarstka, ze szczególnym uwzględnieniem osób wykonujących prace manualne. (IMP 12.22) Kierownik tematu: dr M. Lewańska Cel badania: Ocena częstości koincydencji zespołu kanału de Guyon z zespołem cieśni nadgarstka (ZCN) w grupie osób zawodowo wykonujących prace ręczne i możliwej ekspozycji na monotypię ruchów w stawach nadgarstka i/ lub obsługujących narzędzia pracy emitujące drgania mechaniczne. Opis realizowanych prac: Przeprowadzono badanie ogólnolekarskie, analizę narażenia zawodowego oraz badanie neurologiczne 50 pacjentów (6 mężczyzn i 44 kobiety) z rozpoznanym idiopatycznym zespołem cieśni nadgarstka (ZCN), hospitalizowanych w Klinice Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego. Następnie, u w/w wykonano badanie przewodnictwa nerwowo-mięśniowego (ENeG) w 100 kończynach górnych, we włóknach ruchowych i czuciowych prawego i lewego nerwu pośrodkowego oraz prawego i lewego nerwu łokciowego. Uwzględniając dotychczasowe doniesienia, sugerujące związek między stopniem uszkodzenia nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka, a lokalizacją zgłaszanych przez pacjentów zaburzeń czucia oraz występowaniem zmian neurograficznych we włóknach tożstronnego nerwu łokciowego, podzielono kończyny górne na 3 grupy: kończyny, w których parestezje występowały w obszarze unerwienia przez włókna czuciowe nerwu pośrodkowego, łokciowego i kończyny z zaburzeniami czucia dotyczącymi całej ręki. Zmiany w przewodnictwie nerwowo-mięśniowym nerwu pośrodkowego podzielono na ekstremalne, ciężkie, umiarkowane, łagodne i minimalne zgodnie z kryteriami opracowanymi przez Padua i współpr. Z końcowej analizy wykluczono 53 kończyny, w których z powodu neuropatii nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka przeprowadzono leczenie operacyjne. Opis najważniejszych osiągnięć: Wśród 47 kończyn z ZCN, w 17 zaburzenia czucia dotyczyły całej ręki, a w pozostałych 30 zlokalizowane były w obszarze zaopatrywanym przez włókna czuciowe nerwu pośrodkowego. Analiza wyników badania ENeG we włóknach ruchowych i czuciowych nerwu pośrodkowego wykazała cechy uszkodzenia nerwu pośrodkowego na poziomie nadgarstka o umiarkowanym stopniu zmian neurograficznych w 32 kończynach, łagodnym w 3 i minimalnym w 12 kończynach, zgodnie z klasyfikacją Padua i współpr. Badanie neurologiczne w/w 47 kończyn nie wykazało klinicznych cech neuropatii nerwu łokciowego w kanale de Guyon. Przewodnictwo nerwowo mięśniowe we włóknach ruchowych i czuciowych 46 nerwów łokciowych było prawidłowe. W jednej kończynie stwierdzono cechy niewielkiego uszkodzenia aksonalnego włókien czuciowych nerwu łokciowego, przy jednocześnie prawidłowym przewodzeniu we włóknach ruchowych tego nerwu. Z pośród analizowanych 47 kończyn, w 7 rękach stwierdzono etiologię zawodową ZCN o umiarkowanym stopniu zaawansowania zmian neurograficznych w 4 rękach i łagodnym w 3 rękach. W żadnej z 7 rąk ZCN pochodzenia zawodowego nie stwierdzono ani klinicznych, ani neurograficznych cech neuropatii tożstronnego nerwu łokciowego. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Analiza wyników badania nie wykazała współistnienia neuropatii nerwu łokciowego w kanale de Guyon z ZCN w tej samej kończynie, u pacjentów wykonujących prace manualne. Na uwagę zasługuje fakt, że w badanych kończynach nie stwierdzono neurograficznych cech ciężkiego uszkodzenia nerwu pośrodkowego, z którym wiąże się zwiększone ryzyko zmian w nerwie łokciowym w kanale de Guyon. Dlatego, na obecnym etapie badania nie można jednoznacznie wykluczyć potencjalnego współistnienia neuropatii nerwu łokciowego z tożstronnym ZCN. Publikacja: M. Lewańska, J. Walusiak Skorupa is ulnar nerve entrapment at wrist frequent among patients with carpal tunnel syndrome occupationally exposed to monotype wrist movements? International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 88

89 Analiza porównawcza testów badających poczucie kontrastu w świetle fotopowym i mezopowym. (IMP 12.23) Kierownik tematu: dr A. Pas-Wyroślak Cel badania: Głównym celem pracy jest ocena przydatności testów badających poczucie kontrastu w świetle fotopowym i mezopowym w odniesieniu do obecnie obowiązujących przepisów dla kierowców. Opis realizowanych prac:. Badaniem objęto: - 40 osób kierujących pojazdami kat C - I grupa, - 35 osób kierujących pojazdami kat B - II grupa, - 28 osób nieposiadających prawa jazdy - III grupa. U wszystkich osób wykonano badanie podmiotowe ogólnolekarskie, badanie okulistyczne obejmujące badanie refrakcji badanie przedniego i tylnego odcinka oka oraz badania kontrastu. Do analizy porównawczej wybrano następujące testy: 1. Wrażliwość na kontrast w świetle fotopowym (dziennym) oceniono za pomocą testów: - Pelli -Robson, - Hamilton- Veale - (panel optotypów usee), - sinus - (panel optotypów usee). 2. Badanie kontrastu w świetle mezopowym (zmierzchowym) oceniono w kabinie firmy Psychotronic: widzenie zmierzchowe, wrażliwość na olśnienie. Opis najważniejszych osiągnięć: Ogólnie nieprawidłowe wyniki w badaniu kontrastu w świetle dziennym - fotopowym w teście sinus były spowodowane obecną niewielka, ale nie skorygowaną wadą wzrokuastygmatyzmem. Natomiast nieprawidłowe wyniki w badaniu kontrastu w świetle mezopowym były spowodowane nieprawidłowa korekcją starczowzroczności- do bliży, obniżeniem przezierności ośrodków optycznych (przeszczep rogówki, zaćma początkowa- jądrowa), zaburzeniami siatkówkowymi (retinopatia cukrzycową, CSR). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki posłużą do opracowania wytycznych metodologicznych dotyczących badania kontrastu, dla lekarzy okulistów i lekarzy medycyny pracy orzekających o istnieniu lub braku przeciwwskazań do kierowania pojazdami silnikowymi. Zostanie opracowana praca poglądowa na temat metod oceny wrażliwości na kontrast, jak również praca oryginalna prezentująca wyniki i wnioski z przeprowadzonych badań. Wyniki badań zostaną upowszechnione na konferencjach, seminariach i zjazdach naukowych. Publikacja planowana: Analiza porównawcza testów badających poczucie kontrastu w świetle fotopowym i mezopowym; Medycyna Pracy Monitorowanie alergii kontaktowej pochodzenia zawodowego i niezawodowego w centralnej Polsce w latach (IMP 11.8) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Kieć-Świerczyńska Cel badania: Celem projektu jest monitorowanie obrazu i trendów alergii kontaktowej w Centralnej Polsce w latach Opis realizowanych prac: W celu diagnostyki uczulenia kontaktowego, zaproszono do Pracowni Dermatologii IMP, za pośrednictwem placówek dermatologicznych Łodzi i województwa łódzkiego, pacjentów z podejrzeniem kontaktowego zapalenia skóry. Opracowano i wysłano ponad 200 zaproszeń, korzystając ze stron NFZ. Przeprowadzono badanie kliniczne oraz wykonano testy płatkowe, wg ogólnie przyjętych zasad, z 35 związkami chemicznymi u 230 chorych (161 kobiety, 69 mężczyzn). Posługiwano się podstawowym zestawem alergenów firmy szwedzkiej Chemotechnique Diagnostics. Opis najważniejszych osiągnięć: Uczulenie, a więc przynajmniej 1 dodatni wynik testu płatkowego, stwierdzono u 132 osób (57,4%), w tym u 96 kobiet (59,6%) i 36 mężczyzn (52,2%). Najczęściej alergizowały: nikiel - 26,5% badanych (K-32,9%, M-11,6%), timerosal - 16,5% (K-14,9%, M-20,3%), kobalt - 7,0% (K-7,5%, M-5,8%), chrom - 5,6% (K-4,3%, M-8,7%), środki zapachowe - 7,8 (K-9,3%, M-4,3%), balsam peruwiański - 7,4% (K-8,7%, M-4,3%). Porównując wstępnie wyniki testów płatkowych pacjentów IMP badanych w latach oraz w 2015 r. z wynikami diagnostyki uczulenia w 2016 roku stwierdzono dalszy wzrost częstości uczulenia na nikiel u kobiet, wzrost alergii na środki zapachowe i parafenylenodiaminę u obu płci, utrzymywanie się tendencji spadkowej nadwrażliwości na kobalt, chrom, formaldehyd. Zaobserwowano również dalszy wzrost alergii na methyloizotiazolinon - konserwant wielu produktów przemysłowych i kosmetyków. W latach uczulonych takich było 3,6%, w ,1% natomiast w 2016 roku - 10,0%. Wnioski: obraz alergii kontaktowej diagnozowanej w IMP w ostatnich latach uległ dalszej zmianie. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje: 1. Kieć-Świerczyńska M.: Zawodowy alergiczny wyprysk kontaktowy. W: Alergia kontaktowa i alergiczny wyprysk kontaktowy. Red: Śpiewak R.; Mediton, Łódź, 2015: Uter W., Filon F.L., Rui F., Kręcisz B., Chomiczewska-Skóra D., KiećŚwierczyńska M. et al.: ESSCA results with nickel, kobalt and chromium, ; Contact Dermatitis 2016; 75:

90 Ocena wpływu asymetrycznego uszkodzenia słuchu na rozumienie mowy. (IMP 18.13) Kierownik tematu: lek. P. Kotyło Cel badania: Celem realizacji projektu jest ocena zależności pomiędzy jednostronnym lub /i asymetrycznym uszkodzeniem słuchu a sprawnością narządu słuchu w odniesieniu do kryteriów słuchu czynnościowego stosowanych w medycynie pracy. Opis realizowanych prac: Badania wykonano w grupie 42 pacjentów (14 mężczyzn i 28 kobiet) średni wiek 51,1 ±7,54 lat. Kryteria włączenia do badań stanowiły: obecność uszkodzenia słuchu w obu uszach przekraczającego 25 db HL w zakresie częstotliwości audiometrycznych reprezentacyjnych dla rozumienia sygnału mowy, przy jednocześnie obecnym asymetrycznym charakterze uszkodzenia słuchu wyrażonym różnicą > 20 db w progu dyskryminacji mowy pomiędzy oboma uszami ocenionym w badaniu audiometrii mowy. U wszystkich badanych wykonano badania audiometrii tonalnej /AT/ w zakresie Hz, badanie rozumienia szeptu oddzielnie w obu uszach, badanie audiometrii mowy, oraz badanie rozumienia zdań w szumie /HINT/. Do badania wykorzystano opracowany w IMP w latach autorski Test Rozumienia Zdań w Szumie /HINT/. Prezentacji sygnału mowy dokonano obuusznie. Oceny zależności pomiędzy wynikami badań audiometrii tonalnej a wynikami testu rozumienia mowy w hałasie /HINT/ dokonano w grupie osób z uszkodzeniami słuchu za pomocą regresji wielokrotnej przeprowadzając analizy w zakresie poszczególnych częstotliwości audiometrycznych (125z-8000 Hz) oraz średnich progów dla zakresu 0,5; 1; 2; 4 khz, porównując je z uzyskanymi wynikami zbiorczymi testu HINT. Wstępną propozycję progowych kryteriów oceny słuchu czynnościowego dla medycyny pracy opartego o wyniki testu HINT dokonano w oparciu o dwie niezależne analizy: porównanie średnich wartości zbiorczych testu HINT w grupie osób spełniającej obecnie powszechnie uznawane w medycynie pracy kryterium orzecznicze rozumienia szeptu z odległości co najmniej 3 m, przyjmując za proponowaną wartość referencyjną średnie wartości testu HINT ± 2 odchylenia standartowe oraz niezależnie na podstawie wyznaczenia optymalnego punktu odcięcia testu HINT w analizie krzywej ROC (Receiver Operating Characteristic). Opis najważniejszych osiągnięć: Ocena zależności pomiędzy testem rozumienia mowy w hałasie (HINT) a wynikami badań audiometrii tonalnej w grupie osób z uszkodzeniami słuchu wykazała istotną zależność pomiędzy wynikiem zbiorczym testu HINT a audiometrią tonalną w paśmie 3 khz (R=0,43; p<0,001), 2 i 1 khz (R=0,41; p<0,001 i R=0,33; p<0,010) oraz dla średnich progów z pasm 0,5; 1; 2; 4 khz, stanowiących obecnie kryterium klasyfikacji głębokości uszkodzeń słuchu według WHO (R=0,27, p<0,05). Nie wykazano istotnych zależności pomiędzy testem HINT a pozostałymi częstotliwościami audiometrycznymi. W grupie osób spełniających przyjęte kryterium rozumienia szeptu z odległości >3 m uzyskano średni wynik testu HINT wynoszący -6,90±2,16 db. W oparciu o uzyskany wynik kryterium słuchu czynnościowego wyznaczono w zakresie wartości testu HINT od - 11,22 do - 2,58 db (średnia wartość testu HINT ±2 odchylenia standardowe). Optymalny punktu odcięcia testu HINT w analizie krzywej ROC wyznaczono na poziomie S/N - 6,9 db. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki umożliwią wprowadzenie w medycynie pracy kryterium oceny słuchu czynnościowego dla osób pracujących na stanowiskach wymagających szczególnej sprawności słuchu (np. kierowcy zawodowi, osoby pracujące na wysokości, przy maszynach w ruchu itd.) w oparciu o standaryzowany test rozumienia mowy w hałasie - HINT w miejsce obecnie przyjętych kryteriów orzeczniczych opartych o niestandaryzowane badanie rozumienia szeptu. Publikacja planowana: P. Kotyło, M. Śliwińska-Kowalska, A. Wolniakowska. Ocena wpływu asymetrycznych uszkodzeń słuchu na sprawność czynnościową słuchu; Otorynolaryngologia - Przegląd Kliniczny Zapalenie alergiczne w poszczególnych typach astmy związanej z pracą w aspekcie narażenia na czynniki o małej i dużej masie cząsteczkowej. (PB/2011/03/N/NZ7/06284)03 Kierownik tematu: lek. A. Lipińska-Ojrzanowska Cel badania: Celem projektu jest określenie różnic w patogenezie, uwarunkowaniach i obrazie klinicznym poszczególnych postaci astmy oskrzelowej związanej z pracą, tj. astmy zawodowej i zaostrzającej się w środowisku pracy, w zależności od rodzaju narażenia na alergeny o małej i dużej masie cząsteczkowej. Badaniem zostanie objętych 300 pacjentów Oddziału Chorób Zawodowych Kliniki Chorób Zawodowych i Toksykologii IMP w Łodzi. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowano formularz kwestionariusza wywiadu lekarskiego przeznaczony dla lekarzy medycyny pracy sprawujących opiekę profilaktyczną ad pracującymi oraz prowadzącymi diagnostykę w związku z podejrzeniem choroby zawodowej, pulmunologów, alergologów i lekarzy medycyny rodzinnej, mający zastosowanie u osób z objawami ze strony układu oddechowego, sugerującymi astmę związaną z prać wywołana narażeniem na czynniki alergizujące drogi oddechowe. Wskazano pytania o największej mocy diagnostycznej przy podejrzeniu astmy związanej z pracą. Opracowano algorytm 90

91 diagnostyczny w przypadku podejrzenia astmy związanej z pracą. Scharakteryzowano poszczególne typy astmy związanej z pracą w aspekcie narażenia zawodowego na alergeny o małej i dużej masie cząsteczkowej (wskazano czynniki towarzyszące i uwarunkowania kliniczne). Ocena zależności między zaburzeniami procesów przetwarzania słuchowego a poziomem umiejętności fonologicznych u dzieci z trudnościami w nauce. (IMP 18.14) Kierownik tematu: mgr M. Walkowiak Cel badania: Ocena zależności między procesami przetwarzania słuchowego a umiejętnościami fonologicznymi. Zadania w pierwszym roku badań: opracowanie metodyki badań na podstawie danych z literatury; przeprowadzenie badań w grupie osób zdrowych. Opis realizowanych prac: Pierwszym zadaniem w ramach realizacji projektu było opracowanie metodyki badań. W oparciu o kryterium dostępności do oceny problemów słuchowych wybrano Kwestionariusz problemów słuchowych Fisher'a, a do diagnozy specyficznych trudności szkolnych Kwestionariusz rozpoznawania specyficznych trudności w czytaniu i pisaniu prof. M. Bogdanowicz. Do oceny wyższych funkcji słuchowych testy: Test różnicy poziomów maskowania [MLD], test Dychotyczny Słyszenia Rozdzielnousznego-Cyfry [DDT], Test Różnicowania Wysokości Dźwięków [PPS] i Test różnicowania długości dźwięków [DPS]. Funkcje fonologiczne były oceniane przy pomocy dwóch baterii testów dostosowanych do wieku życia tj. Baterii Testów Fonologicznych IBE prof. G. Krasowicz Kupis dla dzieci w wieku 7-8 lat i testów: Skala umiejętności fonologicznych-skala F B. Zakrzewska, Zetotest G. Krasowicz- Kupis, Nieznany język prof. M. Bogdanowicz, Usuwanie fonemów M. Szczerbiński, O. Pelc - Pękali. Kryteria włączania do badań obejmowały: wiek 7-10 lat, brak problemów słuchowych, brak specyficznych trudności szkolnych w oparciu o dane na podstawie wybranych kwestionariuszy oraz brak istotnych odchyleń w badaniu otolaryngologicznym. Z dalszych badań zostały także wykluczone osoby Z dalszych badań wykluczono osoby z progami słuchu odbiegającymi od normy (powyżej 20dB HL) na podstawie przesiewowego badania słuchu za pomocą audiometrii tonalnej w zakresie częstotliwości 500 do 4000 Hz. Do badań zakwalifikowano 41 dzieci [16 dziewczynek, 25 chłopców].u każdego dziecka przeprowadzono testy behawioralne przetwarzania informacji słuchowej przy pomocy wybranych testów oraz ocenę poziomu funkcji fonologicznych w oparciu o baterie testów. Dokonano analizy statystycznej, opisowej uzyskanych wyników badań. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie metodyki badań. Ocena poziomu przetwarzania słuchowego i poziomu funkcji fonologicznych w grupie dzieci zdrowych. Statystyka opisowa uzyskanych wyników. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki będą: - upowszechniane w formie publikacji Przetwarzanie słuchowe a funkcje fonologiczne [predykat opanowania umiejętności czytania] w Otorynolaryngologii - Przeglądzie Klinicznym - prezentowane na XIV Konferencji Naukowo-Szkoleniowej Otorynolaryngologia Łódź 2017 Zastosowanie metody aktywnego konturu do parametryzacji wyników badań wideostroboskopowych u osób z zawodowymi zaburzeniami głosu. (IMP 18.15) Kierownik tematu: dr hab. E. Niebudek-Bogusz prof. IMP Cel badania: Ocena zastosowania nowej aplikacji metody aktywnego konturu do obiektywnej interpretacji badań wideostroboskopowych krtani w dysfoniach zawodowych. Opis realizowanych prac: Opracowano model aktywnego konturu i sposób jego aplikacji do obrazów wideostroboskopowych. Przeprowadzono badanie foniatryczne z laryngowideostroboskopią i pomiarem czasu fonacji MCF w grupie 30 osób ze schorzeniami narządu głosu o podłożu zawodowym oraz grupie kontrolnej 30 osób z głosem prawidłowym. Dokonano analizy obrazów wideostroboskopowych za pomocą modelu aktywnego konturu z generowaniem fonowibrogramów oraz wyznaczeniem współczynników oceniających ilościowo cykl fonacyjny. Dokonano analizy statystycznej wyników przez p Porównanie wyznaczonych czasoprzestrzennych parametrów cyklu fonacyjnego w grupie z dysfoniami zawodowymi i grupie kontrolnej. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach poprzedniego programu IMP opracowano program komputerowy do ilościowej analizy obrazów wideolaryngostroboskopowych umożliwiający automatyczną parametryzację światła głośni podczas cyklów fonacyjnych. Obecnie badana metoda aktywnego konturu, umożliwia dokładne wyznaczenie krawędzi, czyli wolnych brzegów fałdów głosowych. Metoda ta zapewnia ciągłość konturu nawet jeśli z obrazu wynika, że kontur jest nieciągły. Proces wyznaczania aktywnego konturu umożliwia zautomatyzowanie procesu segmentacji dla obrazów wideostroboskopowych i wyznaczenie współczynników dotyczących drgań fonacyjnych dla każdego fałdu głosowego osobno. Za pomocą w/w algorytmu wygenerowano fonowibrogramy wizualizujące drgania fonacyjne osobno dla lewego i prawego fałdu głosowego (f.g.). Kolejnym etapem było wykreślenie funkcji dla tzw. analizatorów ruchów fonacyjnych fałdów głosowych i wyznaczenie współczynników opisujących ilościowo 91

92 parametry stosowane w interpretacji badań wideostroboskopowych, czyli: 1. Amplitudę drgań: współczynnik określający jej wartość średnią (Amp av) oraz osobno dla f.g lewego AMPl i prawego Ampr. 2. Stopień zamknięcia fonacyjnego głośni: współczynnik czaso-zależny czyli OQ (Open Quotient) - czas trwania fazy otwarcia w porównaniu z czasem całego cyklu fonacyjnego oraz współczynniki przestrzenno-zależne tzn.: MinAr (Minimal/Non- closing area), EfAr (Effective Area ) i RGA (Relative Glottal Area) czyli iloraz minimalnego i maksymalnego pola głośni 3. Asymetrię drgań fonacyjnych: śr. dla całej długości głośni - As. av. oraz mierzoną w 1/3 przedniej głośni -As_1/3, środkowej - As_2/3 oraz tylnej - As_3/3, 4.różnicę faz w drganiach lewego i prawego f.g. (PD - Phase Difference) wyznaczaną analogicznie, czyli PD av, PD_1/3, PD_2/3 i PD_3/3. Na obecnym etapie badań zaimplementowano analizatory z 1 i 2 grupy do parametryzacji i oceny porównawczej drgań fonacyjnych badań wideostroboskopowych 30 osób normofonicznych oraz 30 osób z patologią głośni o podłożu zawodowym. Znaleziono istotne różnice dla następujących współczynników: Ampav (p= 0,047), MinAr (p= 0,002), EfAr (p= 0,011), RGA (p= 0,011), a dla OQ różnicę bliską znamienności (p= 0,058). Pozostałe współczynniki są w toku oceniania ich przydatności do analizy ilościowej fonowibrogramów uzyskanych na podstawie obrazów wideostroboskopowych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Rozpowszechnienie otrzymanych wyników na kursie szkoleniowym Techniki emisji głosu organizowanym dla lekarzy laryngologów i foniatrów, Łódź 21 październik 2016 oraz podczas międzynarodowych konferencji: - XXIV Pacific Voice Conference Warszawa, th Congress of the UEP, Bilbao, September, 1 October 2016 Publikacja: Niebudek-Bogusz E., Kopczyński B., Strumillo P.,Morawska J.,Wiktorowicz J., Sliwinska-Kowalska M. Quantitative assessment of videolaryngostroboscopic images in patients with glottic pathologies; Logopedics, Phoniatrics, Vocology Nowatorski system do oceny i rehabilitacji zaburzeń układu równowagi. (INNOREH/266299/2016) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska Cel badania: Celem badań w okresie sprawozdawczym były: dostarczenie wytycznych medycznych potrzebnych przy konstrukcji prototypu urządzenia. Udział w ustaleniu protokołu badania. Opis realizowanych prac: Przygotowano przegląd danych literaturowych w postaci bazy danych z piśmiennictwa. Przygotowano, we współpracy z zespołem UMED i PŁ, rodzaj oraz wartości brzegowe parametrów pomiarowych będących podstawą dla konstrukcji prototypowej wersji urządzenia. Opracowano wytyczne dla wymogów interfejsu użytkownika. Na podstawie posiadanej bazy danych przygotowano publikację (wysłana do druku) dotyczącą zależności między testami klinicznej oceny pacjenta a obiektywnymi badaniami układu równowagi. Analiza danych zawarta w publikacji jest pomocna przy wyborze testów funkcjonalnych układu równowagi. Posiadana w Klinice baza danych pacjentów została przeanalizowana również pod kątem klinicznej przydatności niestandardowego testu posturografii z ruchami głowy oraz wpływu asymetrii górnego odcinka kręgosłupa szyjnego na powstawanie zaburzeń równowagi. Wyniki analiz prezentowane były na konferencji naukowej 33rd World Congress of Audiology, Vancouver / Kanada, , Assessment of vertigo mechanisms in patients with restriction in neck rotation and increased neck muscle tension. Wyniki stanowią podstawę dla wyboru grup badawczych oraz przygotowania metodyki badań. Na podstawie danych literaturowych oraz wyników badań własnych przedyskutowano z zespołem MUL opracowanie własnych schematów badania pacjentów. Przeprowadzono testy czasu trwania poszczególnych badań i przeanalizowano ich przydatność dla celu realizacji projektu. Przygotowano i przeprowadzono przetarg na dostawę platform posturograficznych. Przygotowano wytyczne dotyczące przystosowania pomieszczenia badawczego z uwzględnieniem wymagań dotyczących zainstalowania platform posturograficznych. Przeprowadzono prace remontowe pomieszczeń. Uczestniczono we wstępnej prezentacji prototypu aparatu MEDIPOST. Zrealizowane zadania są zgodne z harmonogramem projektu. 4. PATOGENEZA, DIAGNOSTYKA I TERAPIA ZATRUĆ OSTRYCH I PRZEWLEKŁYCH Aktualizacja i weryfikacja baz danych znajdujących się w Krajowym Centrum Informacji Toksykologicznej. Przygotowanie materiałów o charakterze informacyjnym lub prewencyjnym. (IMP 13.3) Kierownik tematu: mgr inż. A. Piekarska-Wijatkowska Cel badania: Analiza struktury ostrych zatruć wśród pacjentów hospitalizowanych w Oddziale Toksykologii (OT) oraz pacjentów konsultowanych telefonicznie przez lekarzy toksykologów OT IMP w Łodzi w oparciu o statystyczne bazy danych utworzone w 2016 roku. Uzupełnianie i weryfikacja własnej, faktograficznej bazy danych ITOX. Prowadzenie serwisu informacyjnego dla służb medycznych, sanitarnych, służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz osób prywatnych. 92

93 Opis realizowanych prac: Podstawowym kryterium realizowanego tematu jest analiza problematyki ostrych zatruć o charakterze intencjonalnym, zatruć niezamierzonych i nadużyć wśród pacjentów leczonych w OT oraz konsultowanych telefonicznie, ale leczonych w innych placówkach medycznych w Polsce. Najważniejsze cele tematu obejmują: oszacowanie częstości i rodzaju ostrych zatruć; określenie głównych uwarunkowań ostrych zatruć; zidentyfikowanie czynników toksycznych powodujących zatrucia. Do analizy wykorzystano dane z ankiet przekazanych do Centrum Informacji Toksykologicznej przez OT IMP w Łodzi. Wypełnione ankiety dotyczyły pacjentów leczonych w OT oraz konsultowanych przez lekarzy OT w 2015 roku. Na podstawie zebranych danych utworzono komputerowe bazy zawierające następujące informacje o pacjentach: płeć, wiek, miejsce zamieszkania; miejsce zatrucia; miesiąc i rok zatrucia; stan pacjenta w momencie przyjęcia; nazwa substancji toksycznej, będącej przyczyną zatrucia; rodzaj zatrucia (zatrucie niezamierzone, nadużycie substancji toksycznej, zatrucie intencjonalne); pora przyjęcia, czas hospitalizacj, końcowy wynik leczenia (w przypadku pacjentów leczonych w OT). Podstawą działalności informacyjnej Centrum jest baza danych ITOX, opracowywana przez pracowników CIT, zawierająca informacje o substancjach i preparatach chemicznych dostępnych na rynku polskim. W bazie ITOX pod odpowiednimi hasłami są gromadzone wiadomości niezbędne w procesie diagnozowania i leczenia ostrych zatruć. Aby baza ITOX właściwie funkcjonowała, musi być stale uzupełniania i aktualizowana. W celu dostosowania zasobów bazy do bieżących potrzeb rozszerzono jej układ i zawartość o dane, dotyczące nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy). W oparciu o bazę ITOX pracownicy CIT prowadzą działalność informacyjną dla służb medycznych, sanitarnych, służb związanych z bezpieczeństwem i higieną pracy oraz osób prywatnych. Zakres udzielanych informacji obejmuje m.in. dane dotyczące składu chemicznego preparatów, własności substancji wchodzących w skład preparatów, wartości normatywów higienicznych, działania toksycznego, wskazówki dotyczące doraźnej pomocy przed przybyciem lekarza oraz informacje o możliwości uzyskania fachowej pomocy w wyspecjalizowanych jednostkach medycznych. Opis najważniejszych osiągnięć: Utworzono komputerową bazę danych stat35, zawierającą dane dotyczące pacjentów leczonych w OT IMP w Łodzi w 2015 roku. Do bazy wprowadzono dane z 2402 ankiet. Utworzono komputerową bazę danych inf35, zawierającą dane dotyczące zatrutych pacjentów konsultowanych przez lekarzy toksykologów z OT, a leczonych w innych placówkach medycznych w Polsce w 2015 roku. Do bazy wprowadzono dane z 671 ankiet. Opracowano i wprowadzono do bazy ITOX 604 nowe karty preparatów, zaktualizowano około 100 dokumentów. Wprowadzono do zmodernizowanej części bazy ITOX nazwy i dane dla 90 nowych substancji psychoaktywnych (dopalaczy). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowano raport Ostre zatrucia wśród pacjentów leczonych w Oddziale Toksykologii oraz konsultowanych przez lekarzy toksykologów OT IMP w Łodzi w 2015 roku, wykorzystując wyniki uzyskane z komputerowych baz danych: stat35 oraz inf35; W czasopiśmie Human and Experimental Toxicology opublikowano pracę: Intentional poisoning among elderly people - residents of a large urban agglomeration in Poland ; Przygotowano i zgłoszono do International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health pracę: Poisoning deaths in Poland: Types and frequencies reported by poison centres in Lodz, Cracow, Sosnowiec, Gdansk, Wroclaw and Poznan during , (praca przyjęta do druku; Przygotowano i zgłoszono do Psychiatria Danubina pracę: Epidemiology, clinical state and suicidal ideation among patients with symptoms of novel recreational drugs poisonings ; Przygotowano i złoszono do Labmedicine publikację: Changes of thyroid hormone levels in patients with acute intoxication with carbamazepine ; Udzielono około 300 informacji toksykologicznych, wykorzystując informacje z bazy ITOX, a także korzystając z bazy TOXINZ. 5. OCENA BIOLOGICZNEGO DZIAŁANIA, NARAŻENIA ZAWODOWEGO I ZDROWOTNYCH SKUTKÓW EKSPOZYCJI NA PYŁY PRZEMYSŁOWE Ekspozycja na nanocząstki w procesach spawania. (IMP 3.14) Kierownik tematu: dr S. Bujak-Pietrek Cel badania: Określenie emisji cząstek ultradrobnych zawartych w dymach powstających podczas różnego typu procesów spawania (MMA, MIG/MAG, TIG). Opis realizowanych prac: Zidentyfikowano stanowiska pracy, na których występuje narażenie na dymy spawalnicze i dokonano wyboru stanowisk pracy, które objęto badaniami. Opracowano strategię badań obejmującą: a. pomiary indywidualne z zastosowaniem mierników DISCmini: - stężenie liczbowe cząstek o wielkościach z zakresu nm - średnią średnicę cząstek - stężenie powierzchniowe cząstek frakcji A (alveolar). b. pomiary stacjonarne z zastosowaniem licznika optycznego GRIMM i NanoSizer 1.321: - stężenie liczbowe cząstek o rozmiarach 0,10-32 qm - rozkłady wymiarowe cząstek c. pomiary stacjonarne z zastosowaniem monitora DustTrak: - stężenie masowe cząstek wymiarach w 0,1-15 qm z uwzględnieniem ich frakcji wymiarowych (PM1, frakcja respirabilna, PM2,5, PM10, oraz frakcja wszystkich zliczanych cząstek - TOTAL). Przeprowadzono ocenę stopnia uwalniania cząstek o wymiarach nanometrowych podczas procesów 93

94 spawania, z uwzględnieniem różnych technologii spawania. Badaniami objęto pracowników zatrudnionych na stanowiskach wykorzystujących technologię: a) spawania łukowego elektrodą topliwą w osłonach gazowych - MAG (n=24), b) spawania elektrodą nietopliwą - TIG (n=9) oraz c) spawanie łukowe ręczne elektrodą otuloną (n=6) Opis najważniejszych osiągnięć: Stwierdzono, że średnie stężenie liczbowe cząstek podczas spawania metodą MAG mieściło się na poziomie 2,2x108 cząstek/dm3, natomiast podczas spawania metodą TIG na poziomie 1,0x108 cząstek/dm3 i było krotnie większe niż stężenie cząstek tła. Podczas spawania metodą MMA średnie stężenie cząstek ultradrobnych wynosiło 6,1 x107 i było większe dwunastokrotnie od stężenia cząstek tła. Średnia średnica cząstek wynosiła odpowiednio: 78 nm w przypadku spawania MAG, 48 nm dla metody TIG i 71 nm podczas spawania elektrodą otuloną. W każdym przypadku średnice cząstek emitowanych podczas spawania były mniejsze niż średnice cząstek tła, co może wskazywać na fakt, że cząstki powstające podczas spawania są drobniejsze od cząstek pyłu osiadłego w pomieszczeniu, gdzie mierzono tło. Średnie stężenie powierzchniowe cząstek potencjalnie deponowanych w pęcherzykach płucnych (frakcja A) oznaczone podczas spawania osiągało wartości 413 qm2/cm3 (MAG), 362 qm2/cm3 (TIG) oraz 290 qm2/cm3 (MMA), podczas gdy stężenie powierzchniowe cząstek tła wynosiło niewiele ponad 60 qm2/cm3 dla metody MAG i TIG, oraz 14 qm2/cm3 dla metody MMA. Z analizy rozkładów wymiarowych wynika, że podczas spawania emitowane były głównie cząstki o wymiarach w zakresie do ok. 500 nm, jednak zdecydowanie największa ich liczba to cząstki o wielkościach do 200 nm. Najwyższe stężenia odnotowano dla cząstek w zakresie nm i wynosiły one około 2,5-3 x 107 cząstek/dm3. Rezultaty oznaczenia stężenia masowego poszczególnych frakcji wymiarowych aerozolu wykazały, że podczas analizowanych procesów spawania metodą MAG i TIG średnie stężenia frakcji wymiarowych cząstek zawierały się w przedziale od 0,243 mg/m3 do 0,394 mg/m3. Średnie stężenia masowe frakcji wymiarowych aerozolu emitowanego podczas spawania metodą MMA wynosiły od 3,294-3,322 mg/m3. Podczas spawania emitowane były głównie cząstki drobne, poniżej 1 qm, których udział wynosił ponad 85% ogółu analizowanych cząstek. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki uzyskane podczas realizacji projektu zostały przedstawione w formie prezentacji podczas XVII Sympozjum PTHP. Publikacja planowana: Bujak-Pietrek S., Mikołajczyk U. Exposure to ultrafine particles during the welding processes International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Ekspresja selenobiałek i genów regulowanych przez czynnik transkrypcyjny NRF2 w etiologii i przebiegu raka pęcherza moczowego. (PB/2012/05/BNZ5/01406) Kierownik tematu: dr hab. E. Reszka prof. IMP Cel badania: Celem projektu była analiza roli genów kodujących selenobiałka, roli czynnika transkrypcyjnego NRF2 i genów regulowanych przez NRF2 oraz potencjalnego związku pomiędzy ekspresją NRF2 i genów regulowanych przez NRF2 a statusem selenowym w etiologii raka pęcherza moczowego (badanie asocjacyjne) i przebiegu raka pęcherza moczowego (badanie prospektywne z wielokrotnym zbieraniem materiału biologicznego w trakcie obserwacji chorych). Opis realizowanych prac: Przebadano 125 chorych z rakiem pęcherza moczowego w wieku 64,2±7,2 lat, zgłaszających się do I Kliniki Urologii szpitala im. WAM w Łodzi oraz 115 osób w wieku 66,4±4,7 lat, stanowiących grupę porównawczą, 34 kobiety i 81 mężczyzn, którzy zgłosili się do badania w IMP. Od osób z grupy odniesienia krew pobierana była jednorazowo, natomiast od chorych z BC krew i tkanka guza oraz okołonowotworowa zabezpieczana była kilkukrotnie (w miarę możliwości) od momentu diagnozy i/lub przeprowadzenia zabiegu zabiegu elektroresekcji przezcewkowej (TURBT). Taki schemat pobierania materiału biologicznego był ściśle skoordynowany z przeprowadzonymi zabiegami cystoskopii u chorego. Markery molekularne, tj. ekspresja genów cytoprotekcyjnych w leukocytach krwi obwodowej, tkance guza i okołonowotworowej (23 geny + 3 geny referencyjne) i metylacja (8 genów) w tkance zostały oznaczone metodami qrt-pcr oraz qms-pcr, odpowiednio. Stężenie Se w osoczu oznaczono techniką spektrometrii atomowej z plazmą wzbudzoną indukcyjnie z zastosowaniem materiału referencyjnego Clincheck, a uszkodzenia DNA oraz uszkodzenia oksydacyjne DNA w limfocytach krwi obwodowej zostały zbadane z wykorzystaniem alkalicznej elektroforezy pojedynczej komórki (test kometowy). Opis najważniejszych osiągnięć: Wykazano, że istnieje związek pomiędzy stężeniem Se w osoczu a odpowiedzią cytoprotekcyjną genów kodujących selenobiałka i regulowanych przez NRF2, zarówno u osób chorujących na raka pęcherza moczowego, jak i osób w podeszłym wieku, wolnych od choroby. Genetyczna niestabilność u chorych na raka pęcherza moczowego związana jest ze zmianami markerów molekularnych, tj. ekspresji i metylacji genów cytoprotekcyjnych we krwi i tkance. Zarówno w etiologii, jak i przebiegu raka pęcherza moczowego, istotną rolę odgrywają geny kodujące selenobiałka oraz regulowane przez czynnik transkrypcyjny NRF2. Nie wykazano związku pomiędzy metylacją a ekspresją badanych genów cytoprotekcyjnych w tkance pęcherza moczowego, a związek pomiędzy ekspresją we krwi i tkance guza obserwowany był jedynie dla 3 genów, co sugeruje konieczność wykorzystywania w badaniach 94

95 epidemiologicznych u ludzi wielu markerów molekularnych i kilku rodzajów tkanek. Utworzono również repozytorium prób materiału biologicznego zawierającego łącznie 4809 prób i bazę danych klinicznych i analitycznych od osób z rakiem pęcherza moczowego i osób z grupy odniesienia w podeszłym wieku, do dalszych badań asocjacyjnych i prospektywnych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zaproponowany w projekcie model kompleksowej analizy ekspresji panelu genów związanych z różnymi ścieżkami molekularnymi, w połączeniu ze zmianami epigenicznymi, statusem selenowym i uszkodzeniami DNA stanowi próbę analizy w oparciu o biologię systemową. Analiza ścieżek molekularnych związanych z genami cytoprotekcyjnymi: 1) kodującymi selenobiałka i 2) regulowanymi przez czynnik transkrypcyjny NRF2, przybliżyła zrozumienie biologicznych mechanizmów związanych z procesem kancerogenezy w pęcherzu moczowym. Otrzymane wyniki będą stanowić kompendium wiedzy nt. działania cytoprotekcyjnego w raku pęcherza moczowego, niezbędne dla badaczy zajmujących się urologią, molekularną i biochemiczną toksykologią, czy epidemiologią molekularną, ale również mogą stanowić ważne źródło informacji w pełnym zrozumieniu etiologii i przebiegu choroby dla właściwego diagnozowania i leczenia raka pęcherza moczowego. Prowadzenie monitoringu oceniającego ekspozycję na związki chemiczne w środowisku pracy i służby żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz zamieszkania; ocena narażenia zawodowego w miejscu pracy na nanocząstki. (6/4/3.2b/NPZ/2016/312/1660/A) Kierownik tematu: dr S. Bujak-Pietrek Cel badania: Celem głównym zadania jest ocena narażenia zawodowego na nanocząstki i cząstki ultradrobne w różnych grupach zawodowych w zakresie ich stężenia liczbowego, powierzchniowego i masowego oraz analizy rozkładów wymiarowych emitowanych cząstek. Grupy zawodowe objęte badaniami to zarówno pracownicy narażeni na nanocząstki projektowane, celowo stosowane w procesie produkcyjnym jak również pracownicy zatrudnieni na stanowiskach gdzie cząstki o rozmiarach nanometrowych powstają jako niezamierzone produkty w procesie technologicznym (np. spawacze, pracownicy pizzerii, pracownicy punktów kserograficznych, narażeni na spaliny z silników Diesla). Realizacja powyższego celu obejmuje przeprowadzenie oceny narażenia zawodowego na nanocząstki i cząstki ultradrobne wśród wybranych pracowników potencjalnie narażonych. Rozeznanie odnośnie procesów technologicznych z zastosowaniem nanocząstek i zakładów pracy gdzie takie narażenie może występować jest częścią realizowanego działania. Ocena narażenia obejmować będzie oznaczenie stężenia liczbowego, powierzchniowego, masowego oraz rozkładów wymiarowych cząstek. Opis realizowanych prac: Rozpoczęto przegląd aktualnego piśmiennictwa dotyczącego nanocząstek i nanotechnologii w kontekście potencjalnego uwalniania cząstek o wymiarach nanometrowych do powietrza stanowisk pracy. Przegląd prowadzono w bazach literaturowych PubMed i ElsevierDo przeglądu wybrano dotychczas 50 publikacji (prace oryginalne i poglądowe) oraz 6 raportów z badań. Lista wybranych pozycji literaturowych stanowi załącznik nr 1 do niniejszego sprawozdania. Działania te będą kontynuowane z wykorzystaniem innych baz danych oraz aktualizowane zgodnie z postępem wydawniczym w tym zakresie. Ustalono na podstawie literatury, że w środowisku pracy cząstki o rozmiarach nanometrowych są generowane przede wszystkim podczas takich procesów wysokotemperaturowych jak: spawanie, wytapianie, lutowanie, zgrzewanie, wulkanizacja, cięcie strumieniem plazmy itp. Ich emisja może występować również podczas niektórych działań mechanicznych np.: szlifowanie, cięcie czy polerowanie. Mogą być emitowane z silników Diesla lub powstawać w innych procesach spalania. Cząstki o rozmiarach nanometrowych uwalniane w procesach przemysłowych niezwiązanych z nanotechnologią są nazywane cząstkami ultradrobnymi. Przeprowadzeno wstępne rozeznania w internetowych bazach danych dotyczących firm prowadzących działalność nanotechnologiczną w Polsce. W ramach pozyskiwania danych internetowych dokonano przeglądu baz i stron internetowych. Jak wynika z raportu GUS Biotechnologia i nanotechnologia w Polsce w 2015 r. działalność nanotechnologiczną prowadziło 101 przedsiębiorstw, a działalność badawczą i rozwojową w dziedzinie nanotechnologii prowadziło 170 podmiotów. W bazie KET nanotechnologię jako obszar działalności gospodarczej podało 122 firmy. W tym samym wykazie znajdują się 24 zespoły badawcze, które obszar działalności B+R podały nanotechnologię. Śląski Klaster Nanotechnologiczny Śląski Klaster Nano skupia 42 współpracujących ze sobą członków, zarówno spośród środowisk naukowych jak i podmiotów gospodarczych Nawiązano kontaktu z Głównym Urzędem Statystycznym w celu pozyskania informacji dotyczących przedsiębiorstw prowadzących działalność nanotechnologiczną. Przekazano pisma do GUS z prośbą o udostępnienie danych. Wybrano, na podstawie przeglądu stron internetowych przykładowych przedsiębiorstw, deklarujących, że stosują nanomateriały w procesie produkcyjnym (technologicznym). Nawiązano kontakty i prowadzeno rozmowy z przedstawicielami wybranych firm w celu uzyskania pozwolenia na przeprowadzenie pomiarów. Na podstawie przeglądu stron internetowych przykładowych przedsiębiorstw, deklarujących, że stosują nanomateriały w procesie produkcyjnym (technologicznym) wybrano 2 zakłady produkujące materiały 95

96 budowlane zawierające, zgodnie z deklaracją producenta, nanomateriały. Nawiązano kontakty i prowadzono rozmowy z przedstawicielami wybranych firm w celu uzyskania pozwolenia na przeprowadzenie pomiarów na stanowiskach pracy. 6. OCENA NARAŻENIA NA SZKODLIWE CZYNNIKI BIOLOGICZNE W ŚRODOWISKU PRACY Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych w Miejscu Pracy i Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych kontynuacja działalności. (IMP 1.41) Kierownik tematu: dr inż. A. Kozajda Cel badania: Celem kontynuacji działalności rejestru jest uzyskanie wiarygodnego obrazu dynamiki zmian dotyczących liczby zakładów używających czynniki biologiczne, liczby narażonych na nie osób oraz rodzaju tychże czynników w kolejnych latach. Celem utworzenia i prowadzenia strony internetowej Krajowego Punktu Informacyjnego jest dostarczanie aktualnej, wieloaspektowej informacji dotyczącej czynników biologicznych w miejscu pracy szerokiemu gronu odbiorców, a w szczególności osobom zaangażowanym w ochronę zdrowia pracowników poprzez umożliwienie i ułatwienie korzystania z zasobów informacyjnych KPI. Opis realizowanych prac: W 2016 r. kontynuowano nadzór nad prawidłowym funkcjonowaniem oprogramowania systemu rejestracji czynników biologicznych oraz merytoryczny nadzór nad wprowadzaniem przez WSSE prawidłowych danych od pracodawców o użyciu czynników biologicznych. Opracowano roczny raport dotyczący użycia czynników biologicznych w celach naukowo-badawczych, diagnostycznych lub przemysłowych w Polsce na podstawie informacji przekazanych przez pracodawców. W ramach działalności Krajowego Punktu Informacyjnego ds. Czynników Biologicznych (KPI) kontynuowano działalność informacyjno-konsultacyjną dla wszystkich podmiotów zainteresowanych tematyką zawodowego i środowiskowego narażenia na czynniki biologiczne na drodze telefonicznej, bezpośredniej, pocztowej oraz poprzez materiały informacyjne i naukowe umieszczane na stronie internetowej KPI. Opis najważniejszych osiągnięć: Na dzień 31 grudnia 2016 r. w Polsce KRCB zgromadził zgłoszenia od 564 zakładów pracy stosujących czynniki biologiczne w celach naukowo-badawczych, przemysłowych lub diagnostycznych, odpowiednio w 124 (22%), 42 (7,4%) i 398 (70,6%0 zakładach. Największa grupa zakładów to laboratoria diagnostyczne (399; 71%), jednostki naukowo-badawcze oraz szkoły wyższe (68; 12%), zakłady wodociągów i kanalizacji (42; 88%) i zakłady przemysłowe (55; 10%). W 2016 r. w KRCB na dzień 31 grudnia zarejestrowano ogółem 4256 pracowników narażonych na czynniki biologiczne, w tym 3873 kobiet (91%) i 383 mężczyzn (9%). Celowe użycie czynnika biologicznego z 2. grupy zagrożenia zgłosiło 547 zakładów, z 3. grupy zagrożenia (włączając czynniki z grupy 3.**) zgłosiło 109 zakładów, natomiast 82 zakładów stosuje w procesach pracy czynniki z 3.** grupy zagrożenia. Spośród wszystkich czynników biologicznych z 2. grupy zagrożenia najwięcej osób pracowało w narażeniu na bakterie Escherichia coli (z wyjątkiem szczepów niepatogennych) , Staphylococcus aureus i Pseudomonas aeruginosa Biorąc pod uwagę czynniki zakwalifikowane do 3. grupy zagrożenia najwięcej pracowników narażonych było na bakterie Escherichia coli (szczepy verocytotoksyczne lub enterotoksyczne) oraz Salmonella Typhi oraz na wirusy: zapalenia wątroby typu B i zapalenia wątroby typu C W KPI tygodniowo udzielano ok. 5 konsultacji, najczęściej dotyczących dokonywania oceny ryzyka zawodowego, przeprowadzania pomiarów środowiska pracy, obowiązku dokonywania zgłoszenia o użyciu czynnika biologicznego, interpretacji przepisów prawnych oraz zagrzybienia pomieszczeń. Z zapytaniami zgłaszali się pracodawcy i specjaliści ds. bhp kierowani do KPI przez WSSE i PSSE oraz osoby prywatne. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Baza danych pozwala na uzyskanie wiarygodnych informacji o skali i rodzaju czynników biologicznych używanych w Polsce w sposób celowy w procesach pracy. Odnotowano dalszy wzrost liczby konsultacji udzielanych przez Krajowy Punkt Informacyjny. Strona internetowa ds. Czynników Biologicznych daje możliwość szerokiego upowszechnienia wiedzy o narażeniu biologicznym w miejscu pracy dla znacznie większego grona odbiorców od tradycyjnych środków przekazu. Planowana publikacja: Celowe użycie czynników biologicznych w Polsce - analiza danych z Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych Kozajda A. Medycyna Pracy Ocena narażenia zawodowego wybranej grupy pracowników obsługi ruchu na autostradach na substancje emitowane przez pojazdy. (IMP 9.2) Kierownik tematu: dr M. Kucharska Cel badania: Od chwili powstania w Polsce pierwszej autostrady (lata 90. XXw) pojawiła się w naszym kraju nowa grupa zawodowa, czyli pracownicy obsługi ruchu autostradowego. Liczba osób zatrudnionych w tym charakterze w miarę powstawania kolejnych odcinków autostrad sukcesywnie wzrasta. Jednak do dnia 96

97 dzisiejszego praktycznie brak jest informacji na temat narażenia zawodowego tej grupy. Celem tematu było oszacowanie wielkości populacji w tej grupie zawodowej, sporządzenie listy czynników niebezpiecznych występujących w środowisku pracy oraz określenie możliwości monitorowania tej grupy osób oraz oszacowanie niezbędnych kosztów i środków. Opis realizowanych prac: Obecnie brak jest danych na temat czynników i ich stężeń/natężeń w omawianej grupie zawodowej w skali Polski. Wszelkie dane nt. czynników i ich wielkości są danymi literaturowymi i pochodzą z innych krajów. W chwili obecnej w Polsce jest około 620 km płatnych autostrad z manualnymi punktami poboru opłat. System manualny oparty jest na tradycyjnych bramkach, czyli Miejscach Poboru Opłat. Istnieją dwa rodzaje MPO: Punkty Poboru Opłat (PPO) zlokalizowane na głównej jezdni autostrady oraz Stacje Poboru Opłat (SPO), wybudowane poza jezdnią główną autostrady, na drodze dojazdowej do węzła. Według przeprowadzonych szacunków w MPO zatrudnionych jest około 800 osób w systemie trójzmianowym, z czego 90% stanowią kobiety. Kolejnym etapem prac było opracowanie spójnego zakresu badań tej grupy zawodowej, dostosowanego do możliwości krajowych. Proponuje się następujący zakres markerów narażenie na substancje chemiczne: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne (WWA), aldehydy i ozon, węglowodory aromatyczne (BTEX), polichlorowane dibenzodioksyny i furany (PCDD/F). Ponadto celowe jest określenie pewnych parametrów fizycznych środowiska pracy, takich jak hałas, zapylenie (PM10, PM2.5), w tym pomiar ilości cząstek stałych, a także substancji nieorganicznych, jak ditlenek azotu (NO2) oraz stężenie elementarnego, organicznego i całkowitego węgla. Zmonitorowanie wszystkich osób zatrudnionych w MPO ze względu na koszty i obecny stan osobowy Pracowni jest niemożliwy Proponuje się monitorowanie osób w co najmniej 10 MPO, reprezentujących różne natężenie ruchu samochodowego, infrastrukturę socjalna itp. W tym celu niezbędna jest 3 osobowa ekipa pobierająca próby w terenie i 2 osoby analityków (czynniki chemiczne).oszacowano koszty materiałów i sprzętu do poboru prób w celu oznaczania wybranych czynników chemicznych na około 150 tys. zł. Brak jest danych nt. możliwości i kosztów oznaczania czynników fizycznych. Opis najważniejszych osiągnięć: Zewidencjonowano wszystkie miejsca poboru opłata na polskich autostradach, oszacowano liczbę osób narażonych. Dokonano przeglądu literaturowego na temat badań prowadzonych w innych krajach. Na tej podstawie oraz wcześniejszych doświadczeń własnych wytypowano markery narażenia i sposób monitorowania personelu obsługi MPO, oszacowano wstępne koszty. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki badań przedstawiono w formie wykładów prowadzonych podczas XVII Sympozjum PTHP Aktualne problemy w higienie pracy, Łódź, października 2016 r. Prowadzenie Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych. (6/4/3.1c/NPZ/2016/312/1658) Kierownik tematu: dr inż. A. Kozajda Cel badania: Celem działalności rejestru jest dostarczenie kompleksowych i wiarygodnych informacji o zakładach pracy celowo stosujących szkodliwe czynniki biologiczne i ich pracownikach zatrudnionych w kontakcie z tymi czynnikami oraz usprawnienie działalności nadzorowej nad tymi zakładami sprawowanej przez Państwową Inspekcję Sanitarną. Opis realizowanych prac: W sposób ciągły realizowano nadzór merytoryczny nad funkcjonowaniem bazy danych. Kontynuowano prace związane z doskonaleniem oprogramowania, w tym szczegółowe sprawdzanie bazy pod kątem prawidłowości działania i wykrycia ewentualnych błędów w oprogramowaniu. W sposób ciągły prowadzono obsługę informatyczną i serwis serwera, na którym jest zainstalowana baza danych, zapewniając od strony technicznej prawidłowe funkcjonowanie bazy danych na poziomie centralnym. Prowadzono weryfikację zgłoszeń zgromadzonych w systemie pod kątem prawidłowości ich wypełnienia przez pracodawcę. Kierownik zadania (administrator Krajowego Rejestru Czynników Biologicznych) w sposób ciągły udziela konsultacji dla pracodawców z zakładów celowo stosujących w procesach pracy szkodliwe czynniki biologiczne w zakresie interpretacji zapisów rozp. MZ z dn. 22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznych ( ) dotyczących obowiązku i formy zgłaszania do PIS użycia czynników biologicznych oraz prawidłowego wypełniania formularza zgłoszenia użycia czynników biologicznych. 7. OCENA BIOLOGICZNEGO DZIAŁANIA I ZDROWOTNYCH SKUTKÓW EKSPOZYCJI NA HAŁAS I POLA ELEKTROMAGNETYCZNE Wpływ pól elektromagnetycznych emitowanych przez routery WiFi na zakłócenia układu neurowegetatywnego. (IMP 16.10) Kierownik tematu: dr P. Politański Cel badania: Celem projektu jest zbadanie wpływu pól elektromagnetycznych (PEM) emitowanych przez routery WiFi na możliwość wystąpienia zaburzeń układu neurowegetatywnego osób znajdujących się w ich bezpośrednim otoczeniu. 97

98 Opis realizowanych prac: Z doświadczenia przeprowadzanego według schematu sprawozdawanego w latach ubiegłych (10 ochotników, 3-krotne badanie w podwójnie ślepym układzie: uruchomiony router z emisją PEM, uruchomiony router bez emisji PEM, wyłączony router powodujący ekspozycję na PEM 2,5 GHz, 0,5 1,0 V/m) uzyskano dane i dokonano ich analizy. Przeanalizowano kwestionariuszowe badanie jakości snu (test znaków rangowanych Wilcoxona) oraz badania ciśnienia krwi (ABP) i zmienności rytmu zatokowego (HRV) według zobiektywizowanych godzin snu osób badanych (analiza wariancji i test T dla prób zależnych). Pozostałe uzyskane w przebiegu doświadczenia dane (wyniki badania polisomnograficznego i zapis EEG) były analizowane w ramach realizowanego komplementarnie tematu IMP Z uzyskanych wyników nie wynikała potrzeba uzupełniania, czy poszerzania badań. Opis najważniejszych osiągnięć: Stwierdzono znacząco większą ilość subiektywnych dolegliwości po całonocnej ekspozycji na PEM w stosunku do routera nieemitującego pola (p=0,048) i kontroli (p=0,031). Stwierdzono również w grupie eksponowanej na PEM względem grupy kontrolnej: znaczący spadek minimalnego ciśnienia skurczowego (p=0,033), znacząco wyższą zmienność średniego ciśnienia skurczowego (p=0,021) i rozkurczowego (p=0,008) oraz zmniejszenie się stosunku mocy niskiej/wysokiej częstotliwości zmienności rytmu zatokowego (p=0,039). Wykorzystanie uzyskanych wyników: W roku 2016 wyniki badania w powyżej opisanym zakresie zostały zaprezentowane na XVII Ogólnopolskim Zjeździe Polskiego Towarzystwa Badań Radiacyjnych PTBR w formie referatu p.t.: Wpływ pola elektromagnetycznego emitowanego przez routery WiFi na zakłócenia układu neurowegetatywnego - wybrane wyniki badań P. Politański i in. Planuje się działalność publikacyjną w anglojęzycznych czasopismach branżowych. Przygotowany jest draft artykułu P. Politański, A. Bortkiewicz, J. Siedlecka, E. Gadzicka, A. Szyjkowska, P. Mamrot, M. Mariańska, P. Viebig, M. Dania, J. Lityńska, M. Zmyślony Influence of WiFi on neural system disorders, Publikacja: P. Politański, A. Bortkiewicz, M. Zmyślony Wpływ pól elektromagnetycznych zakresu radiowego i mikrofalowego emitowanych przez urządzenia łączności bezprzewodowej na funkcjonowanie wybranych elementów układu nerwowego - praca przeglądowa ; Medycyna Pracy Ocena narażenia na hałas, stanu słuchu i ocena ryzyka uszkodzenia słuchu u pracowników centrów usług telemarketingowych. (IMP 17.3) Kierownik tematu: dr hab. M. Pawlaczyk-Łuszczyńska prof. IMP Cel badania: Ocena narażenia na hałas i ryzyka uszkodzenia słuchu wśród pracowników centrów usług telemarketingowych, stosujących słuchawkowe zestawy komunikacyjne. Opis realizowanych prac: W grupie 80 pracowników call center przeprowadzono: - pomiary i ocenę narażenia na hałas, przy uwzględnieniu dźwięków docierających do uszu przez słuchawki (z zastosowaniem techniki sztucznego ucha wg AS/NZS :2005 i CSA Z oraz techniki MIRE wg PN-EN ISO :2008) i hałasu tła akustycznego (wg PN-N-01307:1994 i PN-EN ISO 9612:2011), - badania słuchu z zastosowaniem standardowej audiometrii tonalnej i audiometrii wysokoczęstotliwościowej oraz emisji otoakustycznych przejściowych (TEOAE) i emisji otoakustycznych produktów zniekształceń nieliniowych (DPOAE), - badania kwestionariuszowe ukierunkowane na samoocenę stanu słuchu oraz identyfikację zawodowych i pozazawodowych czynników ryzyka uszkodzenia słuchu spowodowanego hałasem. W sumie badaniami objęto 120 pracowników, w wieku lat i stażu pracy od 0,2 do 5 lat. Wyniki badań słuchu operatorów porównano z wynikami grupy kontrolnej (n=69), dopasowanej ze względu na wiek, płeć, staż pracy i poziom ekspozycji na hałas. Dodatkowo rzeczywiste progi słuchu operatorów porównano z przewidywanymi na podstawie narażenia na hałas wg PN-ISO 1999:2000 oraz z progami słuchu populacji nienarażonej na hałas wg ISO 7029:2016. Oszacowano również ryzyko uszkodzenia słuchu związane z ekspozycją na hałas zgodnie z wytycznymi normy PN-EN ISO 1999:2000. Opis najważniejszych osiągnięć: Badani operatorzy prowadzili średnio przez 3-7 godzin dziennie rozmowy telefoniczne. Słuchawkowe zestawy komunikacyjne generowały hałas o równoważnym poziomie dźwięku A rzędu db (technika MIRE) i db (sztuczne ucho), natomiast hałas tła akustycznego zawierał się w przedziale db. Wyznaczony na tej podstawie, indywidualny dzienny poziom ekspozycji na hałas, bazujący na wynikach pomiarów z zastosowaniem techniki MIRE i techniki sztucznego ucha wynosił odpowiednio db (74,0+/-2,3) db i db (80,2+/-2,8) db. Oszacowano, że ekspozycje na takie poziomy hałasu przez okres 20 lat pracy zawodowej wiążą się z nieznacznym ryzykiem (rzędu 2,5-4,4%) upośledzenia słuchu (wyrażonym średnim progiem słuchu dla częstotliwości 2, 3 i 4 khz>25 db). W przypadku prawie wszystkich 90,8% badanych osób średni próg słuchu w zakresie częstotliwości 1-8 khz nie przekraczał 20 db, ale w przypadku 13,3% (95%CI: 9,6-18,3%) audiogramów stwierdzono typowe dla działania hałasu wysokoczęstotliwościowe załamki. Rzeczywiste progi słuchu operatorów były wyższe (gorsze) niż populacji nienarażonej na hałas w zakresie częstotliwości do 8 khz, a porównywalne w przedziale 9-11,2 khz. Co więcej, progi słuchu operatorów w zakresie do 6 khz były również wyższe niż przewidywane (na podstawie narażenia na hałas) wg PN-ISO 1999:2000. Porównanie wyników badań audiometrycznych w grupie badanej i kontrolnej 98

99 wykazało występowanie wyższych progów słuchu u operatorów call center w zakresie częstotliwości 0,250-3 khz, natomiast w zakresie częstotliwości 4-16 khz ich progi były zbliżone lub niższe od progów słuchu w grupie kontrolnej. Z kolei wyniki badań emisji otoakustycznych TEOAE wskazywały na lepszy słuch wśród operatorów call center w porównaniu do grupy kontrolnej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki pracy stanowić będą podstawę opracowania programu ochrony słuchu operatorów call center. Publikacja planowana: Ocena narażenia na hałas i stanu słuchu u pracowników centrów usług telemarketingowych - badania pilotażowe M. Pawlaczyk-Łuszczyńska, P. Rutkowska, Adam Dudarewicz, K. Zaborowski; Medycyna Pracy Ekspozycja dzieci na pola elektromagnetyczne w pomieszczeniach mieszkalnych i zbiorowego przebywania. (IMP 16.12) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Zmyślony Cel badania: Celem naukowym projektu jest ocena ekspozycji dzieci na PEM RF w mikrośrodowiskach ich życia na potrzeby prospektywnych badań epidemiologicznych skutków zdrowotnych takiej ekspozycji. Opis realizowanych prac: W 2016 roku przeprowadzono badania ankietowe i pomiary tła PEM w przedszkolach i szkołach (zgoda komisji bioetycznej oraz Wydziału Edukacji). Łącznie pomiary przeprowadzono: w otoczeniu budynków mieszkalnych (24), szkół (6) i przedszkoli (10), w pomieszczeniach tych budynków (odpowiednio 52, 45, 65) oraz w otoczeniu urządzeń łączności bezprzewodowej (78) i kuchenek mikrofalowych (17). Wykonano 40 pomiarów tła elektromagnetycznego w otoczeniu tych lokalizacji oraz 457 pomiarów w 162 pomieszczeniach. Pomiary tła elektromagnetycznego wykonano w 12 zakresach częstotliwości. Opis najważniejszych osiągnięć: Poziom natężenia tła PEM w otoczeniu miejsca zamieszkania dzieci wynosił 0,13-0,66V/m (Me0,19) natomiast w pomieszczeniach mieszkalnych (pokój dziecka) <0,71V/m (Me0,44). Poziom tła PEM w otoczeniu budynków przedszkoli wynosił 0,14-0,87V/m (Me0,44) a w pomieszczeniach <0,42V/m (Me0,23). Poziom tego tła w otoczeniu budynków szkół wynosił 0,14-1,74V/m (Me0,44) natomiast w pomieszczeniach 0,14-0,60V/m (Me0,32). W otoczeniu urządzeń nowych technologii poziom natężenia PEM wynosił, dla: telefonów komórkowych 0,24-8,30V/m (Me0,75) w bezpośrednim otoczeniu oraz <0,38V/m (Me0,18) w odległości 1 m, tabletu odpowiednio 3,14V/m i 0,20V/m, babysitter 7,38V/m i 0,89V/m, walketalkie 40,50-46,20V/m (Me43,35) i 1,40V/m (Me1,40), kuchenki mikrofalowej 6,00-24,00V/m (Me15,00) oraz 0,70-<6,00V/m (Me1,30). Badania ankietowe ( ) wykonane dla 72 dzieci w wieku 7-8 lat wykazały, że: własny telefon komórkowy posiada ok. 39% dzieci, 44% posiada tablet, 23% laptop, 18% komputer. Jednakże ponad 91% dzieci korzysta z telefonu komórkowego lub smartfona (76% krócej niż 5 minut), powyżej 66% z tabletu (11% często (1-4 h dziennie), 23% rzadko (20-1 h dziennie), 66% z laptopa, 24% z komputera, a prawie 29% używa kuchenki mikrofalowej. Dzieci częściej korzystają z laptopa podłączonego do sieci Wi-Fi niż z komputera, przy tym około 13% korzysta często, 25% rzadko, ponad 7% sporadycznie (5-20 dziennie) a prawie 19% rzadziej niż 5 minut. Ustalono, że domownicy często korzystają przy dziecku z telefonu komórkowego (ok. 28%), z tabletu (ponad 36%), z laptopa połączonego z siecią bezprzewodową (46%) a z komputera (15%). Poprawność odpowiedzi w badaniach ankietowych (16) została zweryfikowana testem znaków rangowanych Wilcoxona. Stwierdzono istotną rozbieżność dla 4 z 32 pytań: trend do zawyżania czasu używania telefonów komórkowych w trybie rozmowy oraz niewiedzę o zewnętrznych źródłach PEM występujących w otoczeniu badanych budynków. W przedszkolach nie korzysta się z komputerów natomiast w zbadanych szkołach, korzysta się z komputerów połączonych przewodowo z Internetem. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki pomiarów zostały przekazane uczestnikom badań wraz z instrukcją bezpiecznego korzystania z urządzeń nowych technologii. Uzyskane zbiory danych zarchiwizowano w formie elektronicznej (bazy danych) do wykorzystania w pracach naukowych i publikacjach. Publikacja planowana: Narzędzie do oceny ekspozycji współczesnego człowieka na pola elektromagnetyczne w środowisku zurbanizowanym. 1 - koncepcja, H. Aniołczyk, M. Zmyślony, M. Mariańska, P. Mamrot; IJOMEH Struktura snu u osób eksponowanych na pola elektromagnetyczne emitowane przez routery WiFi badanie eksperymentalne. (IMP 20.7) Kierownik tematu: dr J. Siedlecka Cel badania: Ocena wpływu pól elektromagnetycznych (PEM) emitowanych przez routery WiFi na strukturę snu osób znajdujących się w ich bezpośrednim otoczeniu. Opis realizowanych prac: Przeanalizowano zapisy badań polisomnograficznych (PSG) zarejestrowanych u 10 zdrowych ochotników w wieku 39,3±4,8 lat, którzy nie zgłaszali problemów ze strony układu neurowegetatywnego oraz zaburzeń snu. Badanie PSG wykonywane było podczas snu i pozwoliło w sposób nieinwazyjny ocenić strukturę i jakość snu, częstość przebudzeń, oddychanie, utlenowanie krwi, czynność serca, pozycję ciała, ruchy kończyn oraz chrapanie. Rejestracja parametrów snu u osób badanych była prowadzona z wykorzystaniem polisomnografii przenośnej (niedozorowanej), do której zastosowano polisomnograf firmy 99

100 Compumedics - Somte PSG. Realizacja projektu obejmowała analizę i porównanie struktury snu z zapisów PSG zarejestrowanych u tych samych osób w czasie czterech nocy: adaptacyjnej, ekspozycji pozorowanej - uruchomiony router bez emisji PEM, rzeczywistej ekspozycji na PEM - którego źródłem był aktywnie działający router WiFi obsługujący standard IEEE n, w trybie dwuzakresowym z jednoczesną transmisją na obu pasmach, odległość od routera ok. 0,5 m, wielkość ekspozycji z routera od 0,5 do 1 wolta/metr) oraz kontrolnej - router wyłączony i pacjent ma pełną świadomość, że nie ma emisji PEM. Przeprowadzone badanie było podwójnie ślepą próbą o zrównoważonym zrandomizowanym rozkładzie kolejności badań. Przeanalizowano następujące parametry snu: czas rejestracji snu, liczba przebudzeń, czas rejestracji stanu czuwania po wystąpieniu początku snu, latencja snu, całkowity czas snu, wydajność snu, latencja snu REM, czas przebudzeń, czas trwania poszczególnych stadiów snu (N1, N2, N3, REM), odsetek poszczególnych stadiów snu w ciągu całkowitego czasu snu, wskaźnik AHI, utlenowanie krwi - średnia i najniższa SpO2, średnia desaturacja, liczba chrapań w czasie snu oraz liczba chrapań w czasie snu REM. Opracowując wyniki dla wszystkich parametrów obliczono średnie arytmetyczne i odchylenie standardowe. Następnie w celu oceny różnic poszczególnych parametrów w badaniach przeprowadzonych u tych samych osób w różnych warunkach eksperymentalnych zastosowano analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami. Za istotne statystycznie uznawano wartości, dla których prawdopodobieństwo (p) było mniejsze od 0,05. Opis najważniejszych osiągnięć: Przeprowadzone badanie nie wykazało różnic istotnych statystycznie w strukturze snu badanych osób w warunkach ekspozycji na PEM emitowane przez routery WiFi w stosunku do warunków kontrolnych. Zaobserwowane w badaniu tendencje - najniższej wydajności snu oraz najniższego odsetka snu REM w warunkach ekspozycji na PEM emitowane przez router WiFi wymagają dalszych badań. Brak istotnych różnic w strukturze snu osób eksponowanych jednorazowo na PEM emitowane przez routery WiFi nie rozstrzyga problemu wpływu PEM na profil snu. Wskazane byłoby podjęcie badań oceniających efekt długofalowy. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki o charakterze poznawczym będą publikowane w czasopismach naukowych oraz przedstawiane na konferencjach naukowych. Uzyskane wyniki będą miały wartość dla oceny ewentualnego wpływu ekspozycji na PEM emitowane przez routery WiFi na strukturę i jakość snu. Zgodnie z naszą wiedzą dotychczas nie było takich badań. Publikacja planowana: J. Siedlecka, T. Makowiec- Dąbrowska, A. Szyjkowska, M. Dania, P. Viebig, M. Kosobudzki, P. Politański, M. Zmyślony, E. Gadzicka, W. Szymczak, A. Bortkiewicz.: The structure of sleep in people exposed to electromagnetic fields from WiFi routers - an experimental study; Bioelectromagnetics Narażenia na hałas wśród pracowników różnych branż używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/C) Kierownik tematu: dr hab. M. Pawlaczyk-Łuszczyńska, prof. IMP Cel badania: Rozpoznanie stopnia i skali narażenia na hałas oraz związanego z nim ryzyka upośledzenia słuchu wśród pracowników różnych branż używających słuchawkowych systemów komunikacyjnych. Opracowanie wytycznych dotyczących zasad przeprowadzania pomiarów i oceny narażenia zawodowego na hałas w przypadku stosowania słuchawkowych systemów komunikacyjnych. Rozpowszechnienie informacji nt. skali i stopnia zagrożenia hałasem i wytycznych dotyczących zasad przeprowadzania pomiarów i oceny narażenia zawodowego w przypadku stosowania słuchawkowych systemów komunikacyjnych. Opis realizowanych prac: Dokonano przeglądu piśmiennictwa za lata , dotyczącego metod pomiaru i oceny narażenia na hałas generowany przez słuchawkowe systemy komunikacyjne oraz skutków ekspozycji na hałas wśród pracowników stosujących tego typu urządzenia. Analizą objęto 73 prace, w tym 53 artykuły opublikowane w recenzowanych czasopismach, 15 referatów zamieszczonych w materiałach konferencyjnych o zasięgu międzynarodowym i 5 raportów z badań. Przeprowadzono analizę norm międzynarodowych (ISO) i krajowych, w tym norm polskich (PN), kanadyjskich (CSA) i australijsko-nowozelandzkich (AS/NZS), opisujących metody wyznaczania imisji dźwięku od źródeł umieszczonych bezpośrednio przy uchu w sytuacjach, kiedy pomiar poziomu ciśnienia akustycznego w położeniu osoby (lecz pod jej nieobecność) nie odpowiada rzeczywistej ekspozycji na dźwięk. Opracowano metodykę pomiarów i oceny narażenia na hałas pracowników stosujących słuchawkowe systemy komunikacyjne. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej działającej przy Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi im. prof. dra med. J. Nofera w Łodzi na realizację badań wg tego protokołu, a w szczególności na wykonywanie pomiarów za pomocą miniaturowej sondy mikrofonowej umieszczanej w uchu pracownika. (Uchwała nr 13/2016 z dnia r.) Wytypowano branże, w których stosowane są słuchawkowe systemy komunikacyjne. Stwierdzono, że tego typu urządzenia są używane przez pracowników centrów usług telemarketingowych (call centers), mediów, transportu, budownictwa, obsługi naziemnej lotnisk i kontroli ruchu lotniczego, wojska, przemysłu i gastronomii (barów szybkiej obsługi) i transkrybentów. Przygotowano wstępną listę 61 przedsiębiorstw różnych branż, w których mogą być stosowane słuchawkowe zestawy komunikacyjne. Celem dokładniejszego rozpoznania rynku pracy ze względu na stosowanie słuchawkowych systemów komunikacyjnych zainicjowano współpracę ze służbami Państwowej 100

101 Inspekcji Sanitarnej i Państwowej Inspekcji Pracy. Do wszystkich Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych i Okręgowych Inspektorów Pracy zostało wysłane pismo z prośbą o udostępnienie informacji nt. zakładów pracy, w których stosowane są tego typu urządzenia. Opracowano ankietę do przeprowadzenia wywiadów z przedstawicielami wytypowanych zakładów pracy, celem pozyskania informacji o liczbie pracowników korzystających z słuchawkowych systemów komunikacyjnych, sposobu i czasu ich stosowania oraz specyfiki i charakteru wykonywanej pracy, Monitorowanie narażenia na hałas oraz wczesnych uszkodzeń słuchu u pracowników branży rozrywkowej. (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/A) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Śliwińska-Kowalska Cel badania: Celem projektu jest opracowanie metod monitorowania narażenia na hałas i wczesnych skutków zdrowotnych u pracowników branży rozrywkowej. Opis realizowanych prac: Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej, działającej przy Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi, na przeprowadzenie badań planowanych w ramach projektu (Uchwała nr 14/2016 z dnia roku). Przygotowano listę klubów nocnych działających na terenie Łodzi. Wysłano pismo zapraszające do udziału w badaniach do 51 klubów nocnych działających na terenie Łodzi. Rozpoczęto przegląd literatury dotyczącej sposobów monitorowania narażenia na hałas w branży rozrywkowej oraz przepisów dotyczących ochrony przed hałasem. Przeszukano bazę Web of Science pod hasłami: noise level + night club/club/pub/ discotheques, uzyskując 104 rekordy, które poddano dalszej analizie pod kątem informacji dotyczącej ekspozycji zawodowej. Określono parametry techniczne sprzętu audiometrycznego zaplanowanego do zakupu w ramach projektu oraz rozpoczęto procedurę zamówień publicznych. Rozpoczęto opracowanie metody badań planowanych do przeprowadzenia, w tym: dokonano wyboru zatyczek usznych imitujących pogorszenie słuchu (wata bawełniana, zatyczki Venitex, zatyczki Uvex), opracowano procedurę badania audiometrii tonalnej dla oceny czasowych przesunięć progów słuchu, rozpoczęto opracowanie procedury testu rozumienia mowy w szumie dla oceny czasowych przesunięć progów słuchu. 8. OCENA EKSPOZYCJI NA PROMIENIOWANIE JONIZUJĄCE Prowadzenie systematycznej kontroli narażenia zawodowego pracowników pracujących w narażeniu na promieniowanie rtg. (Dozymetria indywidualna) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Zmyślony Cel badania: Zakład Ochrony Radiologicznej wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej (dawek efektywnych) osób zawodowo narażonych na promieniowanie X i gamma w Polsce. Opis realizowanych prac: Ocena narażenia pracowników wykonywana jest na podstawie ciągłych pomiarów dawek indywidualnych (wyrażonych jako indywidualny równoważnik dawki Hp(10)) lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy (tj. przestrzennego równoważnika dawki H*(10)) dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) wykonywane są w Zakładzie Ochrony Radiologicznej metodą fotometryczną od 1966 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy zaczernienia emulsji fotograficznej). Ponadto pomiar indywidualnego oraz przestrzennego równoważnika dawki wykonywany jest metodą termoluminescencyjną od 2011 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy liczby zliczeń dla detektorów termoluminescencyjnych). Wszystkie wymienione badania wykonywane są zgodnie z procedurami badawczymi (zakres akredytacji AB 327) akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji. Opis najważniejszych osiągnięć: W związku ze spodziewanym obniżeniem rocznego limitu dawki na soczewki oczu ze 150mSv na 20mSv konieczne będzie rutynowe monitorowanie narażenia soczewek oczu na promieniowanie jonizujące. W ramach tematu opracowano nową procedurę badawczą umożliwiającą pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) za pomocą dozymetru termoluminescencyjnego. Pod koniec roku odbył się audyt w trakcie którego audytorzy nie wnieśli żadnych zastrzeżeń do zgłaszanej procedury, a w dniu 17 stycznia 2017 roku PCA rozszerzyło zakres posiadanej akredytacji AB 327 o wspomnianą procedurę. Pomiar dawki równoważnej dla dłoni w radiologii interwencyjnej. (Dozymetria palcowa) Kierownik tematu: prof. dr hab. M. Zmyślony Cel badania: Zakład Ochrony Radiologicznej wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej (dawek równoważnych) medycznych pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie X i gamma w Polsce. 101

102 Opis realizowanych prac: Pomiary dozymetryczne dla pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące prowadzone jest na podstawie pomiarów indywidualnego równoważnika dawki Hp(0.07) dla każdego roku kalendarzowego. Wspomniane pomiary przeprowadzane są z wykorzystaniem dawkomierzy w kształcie pierścionka z umieszczonym wewnątrz detektorem termoluminescencyjnym zgodnie z procedurą badawczą (zakres akredytacji AB 327) akredytowaną przez Polskie Centrum Akredytacyjne. Rozwój systemu kontroli jakości aparatury rentgenodiagnostycznej w Polsce poprzez akredytację programu PT/ILC. (IMP 16.14) Kierownik tematu: mgr M. Brodecki Cel badania: Celem projektu jest opracowanie i wdrożenie procedur pomiarowych i systemowych skutkujących uzyskaniem akredytacji PCA na zgodność z normą PN-EN ISO/IEC 17043:2011 w obszarze organizacji badań biegłości dla laboratoriów badawczych wykonujących testy specjalistyczne aparatury rentgenodiagnostycznej. Uzasadnieniem podjęcia tematu jest brak w Polsce akredytowanych organizatorów PT, rekomendowanych w dokumentach EA i PCA. Długoletnia praktyka LWW IMP w zakresie kontroli jakości aparatury rtg powoduje, że ośrodek nasz uznany jest jako wiarygodny dostawca usług i rozwiązań z zakresu metod zapewniania jakości wyników badań. Zdobycie akredytacji pozwoliłoby na podniesienie referencyjności LWW IMP w tym zakresie. Opis realizowanych prac: W ramach tematu w roku 2016 przeprowadzono przegląd literatury fachowej z uwzględnieniem aktów normatywnych. Przygotowane zostało stanowiska pomiarowe służące realizacji badań porównawczych w zakresie pomiaru parametrów fizycznych aparatury rtg typowo dozymetrycznych (np. kerma i moc kermy w powietrzu), jak i inne parametrów wpływające na jakość tworzonego obrazu (np. warstwa połówkowego osłabiania, wysokie napięcia na lampie rentgenowskiej czy czas ekspozycji) oraz jego odczyt (np. luminancja negatoskopu i gęstość optyczna w zadanym punkcie pomiarowym). W roku 2016 przeprowadzono jeden cykl badań porównawczych w którym uczestniczyło 29 uczestników. Jego realizacja pozwoliła na walidację metod pomiarowych i systemu analizy statystycznej wyników porównań. Opis najważniejszych osiągnięć: Do największych osiągnięć należy zaliczyć: - zaprojektowanie, przygotowanie oraz uruchomienie stanowisk badawczych pozwalających na pomiar głównych parametrów fizycznych badanych podczas testów specjalistycznych aparatury rentgenodiagnostycznej; - opracowanie części dokumentacji technicznej i systemowej pozwalającej na akredytację ww. porównań międzylaboratoryjnych; Publikacja planowana: M. Brodecki, M. Zmyślony, A. Bednarek Zapewnienie jakości wyników badań w obszarze testów specjalistycznych aparatury RTG przy wykorzystaniu PT/ILC; Radiation Protection Dosimetry - Przygotowanie merytoryczne personelu Laboratorium pod kątem realizacji metod oraz statystycznej analizy danych Efektem podjętego tematu (po jego zakończeniu) będzie uzyskanie pierwszej w Polsce akredytacji na organizację PT w zakresie testów wyposażenia rtg wykonywanych zgodnie z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 18 lutego 2011 roku w sprawie warunków bezpiecznego stosowania promieniowania jonizującego dla wszystkich rodzajów ekspozycji medycznej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Jako formę przekazu wyników realizacji tematu przewiduje się doniesienia konferencyjne jak również publikacje naukowe. Analiza korelacji pomiędzy dawką na soczewki oczu a indywidualnym równoważnikiem dawki Hp(10) u personelu wykonującego zabiegi z zakresu kardiologii interwencyjnej. (IMP 16.15) Kierownik tematu: dr J. Domienik Cel badania: Opracowanie metodologii retrospektywnej oceny dawek na soczewki oczu lekarzy kardiologów interwencyjnych na podstawie wartości indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) mierzonego na ramieniu w ramach dozymetrii indywidualnej prowadzonej przez IMP. Opis realizowanych prac: W tym celu w laboratorium odtworzono warunki pracy lekarza kardiologa interwencyjnego na podstawie analizy raportów DICOM z 50 procedur angiografii (CA) i angioplastyki (PCI) wykonywanych w dwóch szpitalach w Łodzi. Przeanalizowano wpływ najważniejszego parametru jakim są stosowane projekcje. Dla każdego szpitala ustalono procentowy udział danej projekcji w wielkości całkowitego DAP-u (dose area-product), który jest miarą promieniowania zużytego na procedurę. Dla projekcji mających największy wkład wykonano pomiary na fantomie RandoMan i określono korelacje pomiędzy dawką zmierzoną na soczewce oka Hp(3) a indywidualnym równoważnikiem dawki Hp(10) zmierzonym na ramieniu oraz pomiędzy dawką Hp(3) a indywidualnym równoważnikiem dawki Hp(10) zmierzonym na klatce piersiowej na fartuchu ołowiowym. Na ich podstawie określono odpowiednie współczynniki wyrażone stosunkiem Hp(3)/Hp(10) dla procedur CA i PCI, które mogą być wykorzystane do obliczenia dawki na obie soczewki oczu jeśli znana jest wielkość sumarycznego indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) zmierzonego na ramieniu lub na klatce piersiowej na fartuchu ołowiowym. Powyższa zależność wykorzystana została do obliczenia dawek na soczewki oczu u lekarzy kardiologów interwencyjnych znajdujących się w bazie dozymetrii Zakładu Ochrony 102

103 Radiologicznej (ZOR) na podstawie dawki sumarycznej Hp(10) uzyskanej z odczytów dozymetrów noszonych na ramieniu w określonym przedziale czasu (czasu pracy w danym miejscu). Z uwagi na fakt, iż baza tych dawek istnieje tylko w wersji papierowej w celu jej ucyfrowienia stworzono elektroniczną bazę do wpisywania dawek oraz obliczania dawki sumarycznej dla określonego okresu pomiarowego. Dla wybranych osób porównano dawki Hp(3). Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie metodologii obliczania dawki na soczewki oczu (Hp(3)) na podstawie indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) mierzonego na ramieniu. Dla procedur hemodynamicznych takich jak CA, PCI oraz CTO (Coronary Chronic Total Occlusion) obliczony stosunek Hp(3)/Hp(10) dla lewego oka wynosi 0,30 (±58%)a dla prawego 0,17 (±75%). W przypadku, gdy dozymetr noszony był na klatce piersiowej na fartuchu ołowiowym współczynniki te wynoszą 0,70 (±50%) i 0,43 (±63%) odpowiednio dla lewego i prawego oka. Utworzenie elektronicznej bazy danych dawek Hp(10) oraz programu do obliczania dawki sumarycznej Hp(10) Obliczenie średnich dawek rocznych dla najbardziej naeksponowanej soczewki ocznej lekarza. Na podstawie wstępnej analizy danych ze szpitala Biegańskiego średnia dawka na rok wynosiła od 1,1 msv do 41,4 msv i dla 25% osób przekroczyła roczny limit dawki wynoszący 20 msv. Porównanie powyższej metody z inną opartą o wywiad kwestionariuszowy, w którym lekarz deklarował liczbę procedur oraz stosowane osłony pokazuje, że względna różnica wynosi od 7% do 300% a średnia różnica w dawkach obliczonych dwiema metodami to około dwa razy przy czym dawki obliczone na podstawie kwestionariusza były średnio wyższe. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja: J. Domienik A methodology to split the total cumulative Hp(10) dose into the Hp(10)i doses received during various procedures performed by interventional cardiologist,; Journal of Radiological Protection Określenie efektów mutagennych po narażeniu na radon w lokalach mieszkalnych na przykładzie (wybranej grupy mieszkalnej) miasta Kowary. (PB/2015/17/N/NZ7/01128) Kierownik tematu: mgr K. Walczak Cel badania: Celem projektu jest zbadanie indukcji efektów mutagennych u człowieka po długotrwałym narażeniu na wysokie stężenia radonu w mieszkaniach. Poziom narażenia środowiskowego był monitorowany poziomem przeciwciał przeciw białku p53 oraz poziomem mikrojąder we krwi obwodowej pobranej od osób mieszkających w Kowarach. Kowary zostały wybrane jako miasto w Polsce, gdzie naturalnie występują wysokie stężenia radonu w mieszkaniach. Opis zrealizowanych prac: Zostały uporządkowane i uzupełnione dane dotyczące stężeń radonu w mieszkaniach Kowar. Dokonano wyboru i selekcji 105 mieszkańców Kowar. Przygotowano i przeprowadzono kwestionariusze osobowe wybranych osób. W kilku turach przeprowadzono pobranie materiału biologicznego i dokonano jego obróbki w celu uzyskania informacji dotyczącej stężeń interesujących nas biomarkerów we krwi. Przygotowano wstępną analizę statystyczną. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Radon, 222Rn to druga, po paleniu tytoniu przyczyna występowania nowotworu płuc. Szkodliwe działanie radonu na zdrowie człowieka (kancerogen 1 grupy wg Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem) kojarzone jest zazwyczaj z kopalniami uranu, jednakże wysokie jego stężenia mogą występować również w zamkniętych pomieszczeniach, jakimi są mieszkania, szczególnie te nie podpiwniczone. Pochodne radonu łączą się w powietrzu z zawieszonymi w nim pyłami i drobinami np. kurzu, i tworzą promieniotwórcze aerozole, które przedostają się wraz z powietrzem do układu oddechowego człowieka. Tam osadzają się i ulegają dalszemu rozpadowi, czyli emitują wysokoenergetyczne cząstki, które z kolei bombardując otaczającą tkankę płucną przekazują im energię, powodując uszkodzenia. Przykładem takich uszkodzeń są zmiany sekwencji i/lub struktury nici DNA, ujawniające się np. w formie mikrojąder zaliczanych do mutacji z grupy aberracji chromosomowych. Innym są mutacje białka p53, prowadzące bardzo często do transformacji nowotworowej. W grudniu 2013 roku ukazała się Dyrektywa Rady 2013/59/EURATOM ustanawiająca podstawowe normy bezpieczeństwa przed zagrożeniami wynikającymi z narażenia na działanie promieniowania jonizującego. W Dyrektywie stwierdzono, że istnieje statystyczny wzrost ryzyka zachorowania na nowotwór w wyniku przedłużonego narażenia na radon w pomieszczeniach, w których jego stężenie przekracza 100 Bq/m3. Warto zaznaczyć, ze średnie zmierzone stężenie radonu w mieszkaniach w Polsce utrzymuje się na poziomie 170 Bq/m3 a zmierzone przez nas w Kowarach około 400 Bq/m3. Celem projektu jest pogłębienie wiedzy o oddziaływaniu radonu na organizm człowieka, poprzez zbadanie indukcji efektów mutagennych u człowieka po długotrwałym narażeniu na wysokie stężenia radonu w mieszkaniach. Częstość mikrojąder lub poziom stężeń przeciwciał przeciw białka p53 w komórkach bywa stosowany jako wykładnik genotoksyczności zewnętrznego czynnika (fizycznego lub chemicznego) działającego na człowieka. 103

104 Narażenie radiacyjne soczewek oczu personelu medycznego zawodowo narażonego na promieniowanie rentgenowskie jako czynnik ryzyka wystąpienia katarakty popromiennej. (PB/2013/09/N/NZ7/02123))2 Kierownik tematu: mgr M. Brodecki Cel badania: Celem projektu było opracowanie metod pomiarowych koniecznych do poprawnego i wiarygodnego szacowania dawek na soczewki oczu personelu medycznego zawodowo narażonego na promieniowanie, zbadanie czy długoterminowa ekspozycja na promieniowanie jonizujące może wywołać popromienny efekt deterministyczny w postaci katarakty oraz weryfikacja wpływu poszczególnych parametrów ekspozycji oraz geometrii ekspozycji na wielkość otrzymywanych dawek. Opis zrealizowanych prac: Zgodnie z założeniami projektu właściwe pomiary dozymetryczne narządu wzorku osób zawodowo przeprowadzających kardiologiczne procedury zabiegowe poprzedzone zostały dogłębną analizą charakterystyki ww. procedur medycznych i problemów związanych z geometrią pomiaru oraz zmiennością czynników determinujących narażenie. W warunkach laboratoryjnych poprzez symulację wiązek rentgenowskich zbliżonych do rzeczywistych przeprowadzono ich analizę spektralną, co pozwoliło na określenie średnich i maksymalnych energii promieniowania oraz zbadanie rozkładu energetycznego w całym widmie. Znajomość ww. parametrów była istotna z punktu widzenia końcowej oceny dozymetrycznej soczewki oka, jak również z punktu widzenia właściwego określenia współczynników konwersji dawka równoważna Hp(3) / kerma w powietrzu (Sv/Gy). W oparciu o pomiary fantomowe z wykorzystaniem siatki detektorów termoluminescencyjnych wyznaczono w warunkach laboratoryjnych rozkłady dawek w okolicach oczu dla różnych projekcji angiograficznych. Oceniono również wpływ ochronności osłon indywidualnych (w tym okularów ochronnych), stosowanych przez personel medyczny, na stopień redukcji narażenia radiologicznego soczewki oka. Realizacja ww. badań pozwoliła w konsekwencji na przeprowadzenie badań klinicznych, zrealizowanych w warunkach rzeczywistych procedur medycznych i wiarygodną ocenę narażenia na promieniowanie jonizujące narządu wzroku personelu. Uzyskane wyniki badań umożliwiły realizację celu jakim była ocena możliwości indukcji katarakty popromiennej, będącej konsekwencją pracy w narażeniu na promieniowanie X, oraz ocena słuszności działań związanych ze stosowanie osłon indywidualnych. Opis najważniejszych osiągnięć: Określenie szczegółowych parametrów dozymetrycznych wiązek promieniowania rentgenowskiego stosowanych w badaniach z zakresu kardiologii; Wyznaczenie współczynników konwersji dawka równoważna Hp(3) / kerma w powietrzu (Sv/Gy) dla narażenia soczewki oka; Określenie wpływ wybranych parametrów radiologicznych i geometrycznych na wielkość dawek promieniowania otrzymywanych przez narząd wzroku personelu pracowni hemodynamicznych; Weryfikacja ochronności osłon indywidualnych stosowanych w pracowni hemodynamiki i określenie ich wpływu na redukcję narażenia radiacyjnego soczewki oka w pierwotnych i rozproszonych widmach promieniowania rentgenowskiego; Ocena rozkładu pól promieniowania rtg w otoczeniu narządu wzroku personelu medycznego podczas symulacji kardiologicznych procedur zabiegowych; Określenie poziomu narażenia radiacyjnego soczewek oczu personelu medycznego w warunkach rzeczywistych procedur z zakresu kardiologii interwencyjnej oraz weryfikacja wielkości dawek w odniesieniu do rocznych limitów narażenia. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Rezultatem sprawozdawanego projektu jest wiarygodna ocena dawek promieniowania oraz mechanizmów powstawania wysokiego narażenia radiacyjnego narządu wzroku personelu pracowni hemodynamicznych, pozwalająca na odniesienie otrzymanych wyników do powiązanych z indukcją katarakty popromiennej prawnie określonych rocznych limitów narażenia. W ocenie autorów zrealizowanych prac wyniki badań mogą mieć istotny wpływ na rozwój dozymetrii indywidualnej soczewki oka nie tylko w zakresie najczęściej przeprowadzanych zabiegów z zakresu kardiologii zabiegowej, ale również w innych dziedzinach medycyny, gdzie promieniowanie jonizujące występuje jako czynnik ryzyka zawodowego (np. ortopedia). Weryfikacja zagrożenia radonem w Kowarach. (IMP 16.13) Kierownik tematu: dr J. Olszewski Cel badania: Weryfikacja poziomu zagrożenia radonem w Kowarach oraz ocena stopnia zagrożenia nowotworowego w oparciu o dane pomiarowe i zebrane dane dotyczących czasu przebywania mieszkańców w domach. Opis realizowanych prac: Pomiary średnich rocznych stężeń radonu przeprowadzono w 63 mieszkaniach w kowarskich mieszkaniach. W 17 przypadkach dozymetry rozmieszczono w tych samych budynkach, w których realizowano pomiary w latach 1995 i Pomiary przeprowadzono za pomocą detektorów śladowych typu CR-39. Łącznie wykonano ponad pół tysiąca pomiarów (505). Stwierdzono, że najwyższe kwartalne stężenie wynosiło 1600 Bqm-3. Na podstawie pomiarów oszacowano roczne stężenia występujące w badanych mieszkaniach, które wynosi: - najwyższe średnie stężenie radonu: 1300 Bqm-3, - średnie dla badanych mieszkań stężenie radonu: 310 Bqm-3. Porównując uzyskane wyniki pomiarów z wartościami 104

105 analizowanymi w DYREKTYWIE RADY 2013/59/EURATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. można stwierdzić że: - w 17 mieszkaniach średnie roczne stężenie radonu nie przekroczyło 100 Bqm-3, - w 20 mieszkaniach mieściło się w zakresie od 100 do 300 Bqm-3, - w 26 mieszkaniach przekroczyło poziom 300 Bqm-3 (poziom odniesienia dla radonu zaproponowany dla mieszkań w Dyrektywie). Wśród tych 26 mieszkań w dwóch stwierdzono przekroczenie 1000 Bqm-3. Obecne badanie było już trzecim prowadzonym w Kowarach przez Instytut Medycyny Pracy - wcześniej pomiary prowadzono na przełomie 1995/1996 roki i w roku Można zaobserwować wzrost średnich rocznych stężeń radonu w tych mieszkaniach. W roku 1995/96 średnie stężenie wyniosło 180 Bqm-3, 320 Bqm-3 w roku 2000 i 370 Bqm-3 w bieżących badaniach. Przyczyną tego wzrostu jest najprawdopodobniej wymiana okien. Prawie we wszystkich badanych mieszkaniach informowano o wymianie w ostatnich latach okien na nowe, przeważnie plastikowe. Na podstawie uzyskanych danych pomiarowych oszacowano liczbę indukowanych przez radon nowotworów płuc u mieszkańców Kowar. Użyto modelu Komitetu Beir VI. Przeanalizowano 63 mieszkania, wraz z ich 112 mieszkańcami. W obliczeniach uwzględniono uzyskane dane o czasie przebywania mieszkańców w domach oraz założono dodatkowo 2000 godziny czasu pracy w roku, w stężeniu 100 Bqm3. Według danych epidemiologicznych, w Polsce rocznie może zachorować na nowotwór płuc 0,06% populacji. Oznacza to, że w analizowanej kohorcie mieszkańców Kowar, w ciągu 56 lat (średnia wieku badanych mieszkańców) u około 3 osób wystąpi nowotwór płuc, z czego dla około dwóch mieszkańców czynnikiem przyczynowym będzie radon. Gdyby ekstrapolować wykonaną analizę na kohortę wszystkich mieszkańców Kowar, których liczba wynosi , to liczba nowotworów płuc po około 50 latach wyniosłaby 327, z czego 203 byłby pochodzenia radonowego. Oszacowanie to będzie zweryfikowane w następnych latach Opis najważniejszych osiągnięć: Wykonano zaplanowane pomiary średnich rocznych stężeń radonu w mieszkaniach w Kowarach. Oszacowano potencjalne zagrożenie nowotworem płuc u mieszkańców Kowar związanych z podwyższonym narażeniem na radon. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki pomiarów i analiza zagrożenia będzie podstawą do opracowania planu działania w zakresie radonu dla miasta Kowary. Wyniki badań będą również wykorzystane przy tworzeniu mapy radonowej Polski. Powstanie tej mapy wynika z implementacji przepisów Dyrektywy Rady 2013/59/EURATOM z dnia 5 grudnia 2013 r. do prawa polskiego. Wyniki pomiarów przedstawione zostaną władzom Kowar. Planowana publikacja: J. Olszewski, M. Zmyślony, K. Walczak Kowary, mieszkańcy a radon; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 9. FIZJOLOGICZNA, PSYCHOLOGICZNA I PSYCHOSPOŁECZNA OCENA UCIĄŻLIWOŚCI I ZDOLNOŚCI DO PRACY ORAZ OPRACOWANIE ZASAD DOBORU ZAWODOWEGO Czy istnieje pozytywny wymiar życia z endometriozą? Poszukiwanie uwarunkowań rozwoju potraumatycznego w grupie chorujących kobiet. (IMP 21.9) Kierownik tematu: mgr A. Andysz Cel badania: Określenie, czy kobiety z przewlekłą i bolesną chorobą jaką jest endometrioza, doświadczają rozwoju potraumatycznego, czyli pozytywnych zmian będących reakcją na trudne doświadczenia życiowe. Mogą one obejmować: zmiany w percepcji siebie, zmiany w relacjach z innymi, większe docenianie życia i zmiany duchowe. W ramach projektu zostaną zidentyfikowane czynniki sprzyjające bądź utrudniające doświadczanie PTG w tej chorobie. Czynników tych będziemy poszukiwać w cechach demograficznych (wiek, stan cywilny) i psychicznych (radzenie sobie z bólem, tolerancja choroby, poziom doświadczanego stresu pourazowego) oraz związanych z chorobą (stadium zaawansowania, wpływ na płodność). Opis realizowanych prac: Zakończono etap zbierania danych. Uzupełniono bazę danych, w której znalazło się 358 rekordów. Bazę zamknięto i dokonano analizy jakościowej zgromadzonych danych - zidentyfikowano 26 rekordów nie nadających się do dalszej analizy. Na podstawie uwag recenzentów, artykuł Endometriosis as the challenge for women's occupational life. A review of quantitative studies został poprawiony i przygotowany do ponownego zgłoszenia do czasopisma. Opis najważniejszych osiągnięć: Uzupełnienie i zamknięcie bazy danych; analiza jakościowa bazy danych; eliminacja rekordów niepełnych; prezentacja wyników z danych cząstkowych na konferencjach. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Women with endometriosis who accept and do not accept their illness. Who are they? How do they differ? International Conference - Women and Men Facing Everyday Challenges and Life Demands in the Context of Gender maja 2016 r., Łódź - Za zgodą kierownika projektu wybrane wyniki zostały zaprezentowane na 4. Międzynarodowym Kongresie Medycznym, pn. Kobieta i mężczyzna zdrowie reprodukcyjne i seksualne, kwietnia 2016 r. w Rumii. Temat prezentacji: Endometrioza okiem ginekologa i pacjentki. Publikacja planowana: Andysz, A., Jacukowicz, A., Merecz-Kot, D., Najder, A. Endometriosis as the challenge for women's occupational life. A review of quantitative studies; Medycyna Pracy 105

106 Perspektywa czasowa i podatność na odczuwanie winy i wstydu jako osobowościowe wyznaczniki rozwoju zaburzenia po stresie traumatycznym o ofiar i sprawców wypadków drogowych. (IMP 21.10) Kierownik tematu: dr D. Merecz-Kot Cel badania: Celem projektu jest eksploracja relacji pomiędzy rozwojem zaburzenia po stresie traumatycznym u sprawców i ofiar wypadków drogowych a poczuciem winy związanym z przeżytą trauma i cechami indywidualnym takim jak przyjmowana perspektywa czasowa oraz osobowościowa skłonność do odczuwania winy i wstydu. Opis realizowanych prac: Rok 2016 przeznaczony był na adaptację metod badawczych, które będą stosowane w badaniach właściwych. W trakcie uzyskiwania zgód na wykorzystanie tych metod w Polsce pozyskaliśmy informację, że część z nich jest w trakcie opracowania przez inne polskie ośrodki. W związku z powyższym skupiliśmy się na adaptacji do warunków polskich Guilt and Shame Proneness Scale (GASP). W pozostałych przypadkach otrzymaliśmy zgodę autorów na zastosowanie kwestionariuszy ZTPI, TRGI i PCL-5 w naszych badaniach. W 2016 roku- opracowano polską wersję GASP pod względem językowym (tłumaczenie na j. polski i tłumaczenie zwrotne skali wraz z oceną zgodności pod względem leksykalnym), przeprowadzono badania pilotażowe wśród populacji generalnej jak i osób odbywających karę pozbawienia wolności za przestępstwa drogowe. Dokonano oceny własności psychometrycznych skali poprzez sprawdzenie jej struktury czynnikowej i trafności teoretycznej. Opis najważniejszych osiągnięć: Adaptacja Gulit and Shame Proneness Scale (Skala Podatności na Winę i Wstyd) do warunków polskich. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zaadoptowane narzędzie poszerza wachlarz metod badawczych w dziedzinie psychologii dostępnych w Polsce. Organizacyjny i indywidualny wymiar humoru jako czynnik warunkujący występowanie wrogich zachowań w środowisku pracy i ich skutków. (IMP 21.11) Kierownik tematu: mgr A. Stańczak Cel badania: Celem projektu jest odpowiedź na pytanie, czy humor, jako element klimatu organizacyjnego, wiąże się z występowaniem wrogich zachowań w miejscu pracy, a także czy poczucie humoru, jako cecha indywidualna, modyfikuje relację między występowaniem 1) wrogich zachowań a 2) samooceną zdrowia psychicznego i fizycznego oraz zaangażowaniem w pracę. Opis realizowanych prac: Przegląd literatury dotyczący roli humoru w miejscu pracy, opracowanie koncepcji badania, - przygotowanie narzędzi badawczych, tłumaczenie i adaptacja kwestionariusza HCQ, prowadzenie badań - zbieranie danych do adaptacji HCQ, przygotowanie publikacji, dystrybucja pełnej baterii kwestionariuszy, gromadzenie danych w wersji elektronicznej Opis najważniejszych osiągnięć: Zebranie danych do adaptacji kwestionariusza HCQ, tłumaczenie i adaptacja kwestionariusza na próbie 217 respondentów, uzyskanie zadowalających właściwości psychometrycznych polskiej wersji HCQ, przygotowanie publikacji, włączenie HCQ do pełnej baterii testów do badania właściwego. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Stańczak A., Drabek M. Humor w pracy. Polska adaptacja kwestionariusza Humor Climate Questionnaire (HCQ). Medycyna Pracy Płeć psychologiczna i wybrane cechy organizacji a doświadczanie molestowania ze względu na płeć. (IMP 21.12) Kierownik tematu: mgr M. Drabek Cel badania: Celem planowanych w projekcie badań jest rozpoznanie częstości występowania molestowania ze względu na płeć wśród polskich pracowników oraz odpowiedź na pytanie: jakie typy wrogich działań stosują sprawcy (czy bardziej czy mniej subtelne, czy mają one charakter seksualny czy też są przejawami seksizmu/heteroseksizmu). Ciekawi jesteśmy jak odpowiedź na to pytanie będzie się różnić, w zależności od tego np: jakiej płci (biologicznej) są sprawcy, a jakiej - ich ofiary (biologicznej i psychologicznej), jaką obie strony zajmują pozycję w hierarchii organizacji, czy od tego w jakiego typu organizacji są zatrudnione (czy liczebnie dominują w niej kobiety, czy mężczyźni; czy panuje w niej klimat sprzyjający brakowi akceptacji dla zachowań dyskryminacyjnych; czy organizacja posiada procedury antydyskryminacyjne/przeciwdziałające molestowaniu). Opis realizowanych prac: Przegląd literatury dotyczącej płci psychologicznej i molestowania w pracy ze względu na płeć. Tłumaczenie i adaptacja kwestionariuszy: The Sexual Experiences Questionnaire (for Women and Men) (SEQ) & Psychological Climate for Sexual Harassment Questionnaire (PCSH). Opis najważniejszych osiągnięć: Zebranie danych do adaptacji kwestionariuszy SEQ i PCSH, tłumaczenie i adaptacja kwestionariuszy na próbie 132 respondentów. 106

107 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Włączenie zaadaptowanych narzędzi do pełnej baterii testów do badania właściwego. Psychospołeczne i psychologiczne determinanty dolegliwości zdrowotnych u muzyków instrumentalistów. (IMP 21.13) Kierownik tematu: mgr A. Jacukowicz Cel badania: Celem projektu jest wskazanie, które zmienne psychologiczne i psychospołeczne w istotny sposób wiążą się z pojawianiem się dolegliwości zdrowotnych dotykających układu mięśniowo- szkieletowego, słuchowego lub skóry. Aby zbadać zakładane relacje na 2016 rok zaplanowano badania kwestionariuszowe z udziałem grupy ok. 200 muzyków - studentów uczelni muzycznych i czynnych zawodowo muzyków instrumentalistów, zrekrutowanych za pośrednictwem muzycznych uczelni wyższych, filharmonii, teatrów, związków zawodowych muzyków oraz innych instytucji mających kontakt z muzykami. Opis realizowanych prac: Opracowanie narzędzi badawczych: opracowanie adaptacji kwestionariusza do badania tremy (PerfAIM), opracowanie ankiet dotyczących przekonań i objawów stresu, opracowanie instrukcji, formatu baterii testów, pytań socjo-demograficznych, wywiadu dotyczącego charakterystyki funkcjonowania jako muzyka. Rekrutacja badanych: pozyskanie grupy badanych za pośrednictwem uczelni muzycznych, filharmonii, teatrów, orkiestr prywatnych, a także związków i stowarzyszeń zrzeszających muzyków instrumentalistów (do analiz włączono ostatecznie wyniki 256 osób). Przeprowadzenie badań ilościowych: przeprowadzenie badań w wersji papierowej oraz on-line, w zależności od preferencji instytucji pośredniczących w rekrutacji badanych. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach tegorocznych działań, zrealizowano badanie kwestionariuszowe z udziałem ponad 300 muzyków - studentów oraz profesjonalnych instrumentalistów. Ostatecznie, po odrzuceniu niepełnych ankiet oraz kwestionariuszy od osób niespełniających założeń badania (np. od wokalistów czy hobbystów), do analiz wykorzystane będą wyniki od 256 osób. Pierwsze wyniki prezentowane były podczas dwóch konferencji, oraz opublikowane w jednym artykule naukowym. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Konferencje: IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa z cyklu Konteksty Kształcenia Muzycznego Jacukowicz, A. Co stresuje studentów muzyki i jaki ma to wpływ na ich funkcjonowanie? Wyniki badań z udziałem polskich muzyków instrumentalistów. Łódź, Ist International Interdisciplinary Conference: Women and men facing everyday challenges. Work and life demands in the context of gender. Jacukowicz, A. & Wężyk, A. Work-home duo - harmony or dissonance? Work-life balance of female and male musicians at different stages of career. Łódź, Publikacje: Jacukowicz, A. (2016) Stres u studentów muzyki. Wyniki badań z udziałem polskich studentów kierunków instrumentalnych. Konteksty Kształcenia Muzycznego Powrót do życia społecznego kobiety po mastektomii. ( PL01-KA ) Kierownik tematu: mgr A. Najder Cel badania: Celem realizacji projektu jest zwiększenie komfortu i jakości życia poprzez umożliwienie pełnego powrotu do aktywności społecznej, rodzinnej i zawodowej kobiet po mastektomii. Efektem projektu będzie również poszerzenie kształcenia zawodowego w zakresie rozwoju kompetencji i umiejętności specjalistów pracujących z kobietami po mastektomii tj. chirurgów, opiekunów/rehabilitantów, psychologów, patomorfologów, dietetyków. Projekt jest realizowany w ramach konsorcjum z partnerami z Polski, Wielkiej Brytanii, Rumunii i Turcji. Opis realizowanych prac: Udział w Jesiennym Pikniku Naukowym Złowić raka w porę, który odbył się w ICZMP Łodzi w dniach Podczas pikniku przedstawiciele IMP wygłosili 3 referaty: Wpływ 10- tygodniowego programu jogi na jakość życia po zabiegu mastektomii, Anna Najder; Wsparcie psychologiczne kobiet z endometriozą, dr Dorota Merecz-Kot; Powrót do pracy i aktywność zawodowa w chorobie nowotworowej, prof. dr hab. Jolanta Walusiak-Skorupa. Opis najważniejszych osiągnięć: Projekt rozpoczął się w 2016 roku. Pierwszy etap realizacji zakłada przygotowanie do przeprowadzenia wywiadów z pacjentkami oraz ze specjalistami sprawującymi nad nimi opiekę. Ocena funkcjonowania układu krążenia u pracowników eksponowanych na pola elektromagnetyczne o częstotliwości radiofalowej badanie prospektywne. (IMP 20.6) Kierownik tematu: prof. dr hab. A. Bortkiewicz Cel badania: Ocena stanu funkcjonalnego układu krążenia i jego regulacji neurowegetatywnej u osób zawodowo eksponowanych na pola elektromagnetyczne (PEM) o częstotliwości długofalowej. 107

108 Opis realizowanych prac: W ramach realizacji projektu etapu założono bazę danych badań prospektywnych prowadzonych w Solcu Kujawskim, jedynym w Polsce obiektem (Centrum Nadawczym), który emituje program radiowy w częstotliwości długofalowej (225 khz). Badania prowadzono od rozpoczęcia funkcjonowania Centrum (wrzesień 1999) i powtórzono je w roku 2001, 2003, 2005 i 2007 i 2016 r. W Centrum, w 1999 r. zatrudnionych było 17 osób w tym 13 mężczyzn (wiek 37±13 lat) i 4 kobiety (wiek 36±10 lat). Żadna z osób przed rozpoczęciem pracy w Centrum nie pracowała w narażeniu na pola elektromagnetyczne o częstotliwości długofalowej. W okresie obserwacji załoga Centrum nie uległa większym zmianom, tylko 2 osoby. Badania prowadzono w dniu normalnej pracy, u każdej osoby przeprowadzono badanie lekarskie przedmiotowe i podmiotowe z uwzględnieniem stylu życia i czynników ryzyka chorób układu krążenia, EKG spoczynkowe z analizą zmienności rytmu serca, 24-godzinne EKG metodą Holtera, długookresową rejestrację ciśnienia tętniczego (ABPM). W 1999 i 2016 roku przeprowadzono też szczegółową ocenę ekspozycji (na podstawie pomiarów natężenia pola elektrycznego na terenie obiektu i chronometrażu przebywania pracowników w poszczególnych częściach obiektu). Wyniki badań lekarskich i elektrokardiologicznych przeprowadzonych w kolejnych latach poddano analizie statystycznej z zastosowaniem jednoczynnikowej analizy wariancji dla powtarzanych pomiarów, w której używano testów porównań wielokrotnych, aby ocenić zmienność w czasie średnich badanych parametrów. Wykazano, że ciśnienie skurczowe i rozkurczowe we wszystkich okresach (dzień, noc, doba) wykazywało tendencję rosnącą w kolejnych latach badania, a ciśnienie skurczowe i rozkurczowe z okresu doby było istotnie wyższe w 2016 r. w porównaniu z wcześniejszymi badaniami (odpowiednio p=0,036 i p=0,007). Dzienno-nocna zmienność ciśnienia rozkurczowego wykazywała duże zróżnicowanie osobnicze, jednak we wszystkich badaniach przeważały osoby ze zbyt dużym, nocnym spadkiem ciśnienia (extreme-deepers). W pierwszym badaniu 7 osób miało prawidłowy nocny spadek ciśnienia skurczowego, natomiast w ostatnim roku tylko 3 osoby. W okresie obserwacji stwierdzono istotny spadek częstości skurczów serca z okresu dnia. Parametry opisujące zmienność rytmu serca uległy także istotnym zmianom w okresie obserwacji, obniżyła się zmienność rytmu serca i aktywność układu współczulnego, natomiast wzrosła aktywność układu przywspółczulnego. Opis najważniejszych osiągnięć: W 16-letnim okresie obserwacji zaobserwowano systematyczny wzrost wartości średnich ciśnienia skurczowego i rozkurczowego w okresie dnia i w nocy. W okresie całej doby zmiany te były istotne statystycznie. Ze względu na fakt, że styl życia badanych osób ani wskaźnik masy ciała nie zmieniły się istotnie w okresie obserwacji, można wnioskować, że zmiany w zakresie ciśnienia tętniczego i jego regulacji oraz zmiany aktywności autonomicznego układu nerwowego (HRV) były związane z ekspozycją na PEM o częstotliwości długofalowej. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki będą miały wartość dla oceny ewentualnego wpływu ekspozycji na PEM długofalowe na funkcjonowanie układu krążenia. Publikacja: Bortkiewicz A., Gadzicka E., Szymczak W. Mobile phone and intracranial tumors - a meta-analysis; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Prowadzenie badań zmierzających do oceny związku pomiędzy potencjalnymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia lub innymi czynnikami ryzyka a stanem zdrowia ludności. (6/7K/6/NPZ/2016/312/1716) Kierownik tematu: dr D. Merecz-Kot Cel badania: Podstawowym celem projektu jest określenie ryzyka zdrowotnego w nowych zawodach wymagających stałej obecności w sieci (on-line) w porównaniu do pracy konwencjonalnej. Badania tego typu nie były do tej pory podejmowane w Polsce. Celem projektu jest zatem zbadanie relacji pomiędzy charakterem pracy wymagającym stałej obecności w sieci i wynikającymi z tego potencjalnymi konsekwencjami dla poczucia obciążenia, równowagi praca-dom, możliwości regeneracji po pracy, ryzyka uzależnienia od Internetu a stanem zdrowia psychicznego oraz jakością życia pracowników. Opis realizowanych prac: 1. Uzyskanie zgody komisji bioetycznej dla realizacji założonego projektu: przygotowano wniosek do Komisji Bioetycznej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, przedstawiono założenia i procedury projektu na zebraniu Komisji i uzyskano akceptację dla procedury wykorzystywanej w badaniach projektowych. 2. Wybór i operacjonalizacja zmiennych do badania. Kluczowymi zmiennymi w badaniu są: Obciążenie pracą definiowane jako czasowe i emocjonalne zaangażowanie w pracę oraz poziom kontroli nad sytuacją pracy; Negatywny wpływ pracy na życie prywatny zoperacjonalizowany jako wynik podskali Negatywnego wpływu Pracy na Życie Prywatne w SWING; Ryzyko uzależnienia od Internetu zoperacjonalizowane jako wynik badanego w skali Problematycznego Korzystania z Internetu; Dominujący styl spędzania czasu wolnego od pracy zoperacjonalizowane jako wyniki w podskalach kwestionariusza REQ (psychicznego dystansowania się, relaksacji i doświadczenia samorozwoju); Wyczerpanie emocjonalne, cynizm i poczcie osiągnięć osobistych mierzone wynikiem w podskalach Kwestionariusza Wypalenia zawodowego MBI-GS; Stan zdrowia psychicznego mierzony wynikiem ogólnym Kwestionariusza GHQ Dobór kwestionariuszy oraz zaprojektowanie własnych pytań ankietowych: 108

109 Ustalono skład baterii testowej do badania pracowników. W skład baterii testowej wchodzą następujące metody: ankieta socjodemograficzna zawierająca pytania o podstawowe charakterystyki osobowe (wiek, płeć, wykształcenie, sytuacja rodzinna) i zawodowe (rodzaj wykonywanej pracy, staż pracy, forma zatrudnienia), skala obciążenia pracą uwzględniająca emocjonalne i czasowe obciążenia pracą z wybranymi pozycjami Kwestionariusza Poczucia Kontroli nad Sytuacją pracy autorstwa zespołu Zakładu Psychologii Pracy i Zdrowia IMP, Kwestionariusz SWING (część do badania negatywnego wpływu pracy na życie prywatne) w adaptacji Merecz i Mościckiej, Test Problematycznego Korzystania z Internetu K. Young w adaptacji Poprawy, The RecoveryExperienceQuestionnaire autorstwa Sonnentag i Fritz, Kwestionariusz Wypalenia Zawodowego MBI- GS, Kwestionariusz Ogólnego Stanu Zdrowia, WHO-QL do badania jakości życia. 4. Adaptacja zagranicznych narzędzi. Procedurą adaptacyjną objęto Kwestionariusz Spędzania czasu Wolnego(RecoveryExperienceQuestionnaire). Dokonano płumaczenia kwestionariusza, przygotowano backtranslation a następnie zrealizowano badania pilotażowe, których celem była ocena własności psychometrycznych polskiej wersji kwestionariusza Procedura badań pilotażowych obejmowała internetowe badanie respondentów w dwóch punktach czasowych (2 tygodniowy odstęp) i zakończyło się 20 grudnia W dniu przebadano 141 osób, a założona grupa docelowa wynosiła ok 100 osób. Na podstawie wyników tego badania oceniono trafność i rzetelność polskiej wersji kwestionariusza. Rzetelność Kwestionariusza Spędzania Czasu Wolnego należy uznać za satysfakcjonującą. Współczynniki α Cronbacha dla podskalkszatłtują się następująco: detachment = 0,909; relaks = 0,889; mastery = 0,861 i control = 0,848. Jeśli chodzi o trafność kwestionariusza oceniano ją na podstawie korelacji z innymi zwalidowanymi w warunkach polskich narzędziami badawczymi.wszystkie cztery podskale korelują ujemnie z wyczerpanie emocjonalnym i z GHQ-B oraz poczuciem zmęczenia mierzonego FAS, zgodnie z przewidywaniami. Wynik skalach detachement, relax i comfort korelują pozytywnie z zadowoleniem z godzenia życia prywatnego z życiem zawodowym. W związku z tym można stwierdzić, że polska wersja Kwestionariusza odzwierciedla założenia teoretyczne leżące u podstawa konstrukcji oryginalnej wersi Kwestionariusza. 5. Przygotowanie ostatecznej baterii testów, opracowanie listu przewodniego oraz instrukcji, przygotowanie wersji papierowej oraz ankiety on-line. Przygotowano list przewodni do respondentów i ogólną instrukcję do baterii testów oraz kwestionariusze wschodzące w skład tej baterii W ramach realizacji działania 2 wyodrębniono następujące zadania: Kontakt z firmami zatrudniającymi tradycyjnych pracowników biurowych (grupa 1) oraz pracowników, których praca bazuje na komunikacji poprzez Internet (grupa 2). Rekrutacja badanych poprzez ogłoszenia w Internecie i mediach społecznościowych Zgodnie z wnioskiem koniec realizacji tego zadania przypada na W ramach działań podjętych w bieżącym roku kalendarzowym sporządzono listę podmiotów gospodarczych operujących na rynku nowych mediów i przeprowadzono wstępne rozmowy z trzema pracodawcami zatrudniającymi pracowników administracyjno-biurowych. Przygotowano treści informacji zachęcających do wzięcia udziału w badaniach. 10. OCENA ŚRODOWISKOWYCH ZAGROŻEŃ ZDROWIA Sytuacja zdrowotna ludności województwa łódzkiego i miasta Łódź według danych o przyczynach zgonów i zachorowań. (IMP 10.28) Kierownik tematu: dr P. Kałużny Cel badania: Charakteryzacja zróżnicowania sytuacji zdrowotnej ludności powiatów województwa łódzkiego. Opis realizowanych prac: Przegląd i wybór mierników sytuacji zdrowotnej z dostępnych danych publicznych, w tym repozytoriach GUS (roczne dane w sekcjach Ludność oraz Zdrowie, Bank Danych Lokalnych). Porównanie wybranych mierników w powiatach przez ranking, korelacje i analizę skupień. Opis najważniejszych osiągnięć: Charakteryzacja zróżnicowania wskaźników umieralności i struktury przyczyn zgonów w powiatach. W Łodzi i niektórych powiatach (szczególnie zgierskim, tomaszowskim, kutnowskim) województwa łódzkiego występuje ponadprzeciętna umieralność osób do 65 roku życia. Występują różnice odsetka występowania niektórych kodów przyczyn zgonów. Ich podłożem mogą być czynniki demograficzne, środowiskowe lub niejednorodność standardów diagnostyki i kodowania przyczyn zgonów w powiatach. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja wyników szczegółowych i aspektów metodycznych badań zróżnicowania regionalnego w czasopismach o tematyce zdrowia publicznego. 109

110 Spirometria jako predykator występowania raka płuca u byłych pracowników przetwórstwa azbestu. (IMP 10.22) Kierownik tematu: dr B. Świątkowska Cel badania: Celem projektu była analiza ryzyka raka płuca w zależności od parametrów spirometrycznych wśród osób zawodowo narażonych w przeszłości na pył azbestu. Opis realizowanych prac: W celu zidentyfikowania osób o najwyższym ryzyku raka płuca na podstawie wyników badań spirometrycznych - poziomu FEV1% wartości należnej, objęliśmy badaniem 6,882 byłych pracowników zakładów przetwórstwa azbestu w Polsce zgłaszających się na profilaktyczne badania lekarskie w ramach programu Amiantus w latach W okresie tym stwierdzono 110 raków płuca. Regresja proporcjonalnego hazardu Coxa po uwzględnieniu wieku, płci, liczby papierosów, czasu palenia i skumulowanego narażenia na działanie azbestu, wykazała, iż ryzyko raka płuca było o 40% wyższe wynosiło dla chorych z FEV1 poniżej 90% wartości należnej (HR=1,40; 95%CI: ) oraz prawie dwukrotnie wyższe (HR=1,86; 95%CI: ) dla osób z FEV1 poniżej 70% w porównaniu z pacjentami z FEV1 >90%. Ponadto u osób, u których czas od wykonania spirometrii wynosił do 3 lat prawdopodobieństwo wystąpienia raka płuca dla FEV1 <90% wartości należnej wynosiło HR=2,19 (95% CI: ). Wyniki potwierdzają hipotezę, że spirometria może być pomocna przy identyfikacji pacjentów z grupy wysokiego ryzyka raka płuca. Spirometria powinna być wykonywana, u pracowników z historią narażenia na azbest, co najmniej raz na trzy lata. Opis najważniejszych osiągnięć: Spirometria może być użytecznym narzędziem do oceny ryzyka raka płuca wśród byłych pracowników przetwórstwa azbestu. Badanie spirometryczne powinno się odbywać nie rzadziej niż raz na trzy lata. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja w druku: Świątkowska B., Szeszenia-Dąbrowska N. Spirometry: a predictor of lung cancer among asbestos workers; Inhalation Toxicology Poszukiwanie przyczyn raka piersi u kobiet badanie korelacji pomiędzy środowiskowym narażeniem na kadm a gęstością mammograficzną. (PB/2015/17/B/NZ7/02928) Kierownik tematu: dr hab. B. Pepłońska prof. IMP Cel badania: Celem projektu jest określenie zależności pomiędzy kadmem a gęstością mammograficzną, która jest silnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi - jego biomarkerem. Hipoteza badawcza zakłada, iż kadm, jako metaloestrogen wpływa na ryzyko zachorowania na raka piersi, a wskaźnikiem tego ryzyka jest gęstość mammograficzna. Podjęcie tego tematu uzasadniają wyniki badań eksperymentalnych i epidemiologicznych wskazujących na kadm, jako potencjalny środowiskowy czynnik uczestniczący w etiologii raka piersi. Ponieważ żywność, głównie produkty pochodzenia roślinnego może być zanieczyszczona kadmem, środowiskowe narażenie na ten czynnik dotyczy populacji generalnej. W Polsce, prawdopodobnie w związku z wieloletnim stosowaniem nawozów zawierających kadm narażenie na kadm jest stosunkowo wysokie (dwukrotnie wyższe niż wśród mieszkańców Europy zachodniej lub USA), a według badaczy amerykańskich zwiększające się narażenie na kadm może wyjaśniać aż 35% etiologii raka piersi u kobiet. Zastosowana metoda badawcza: Typ badanie przekrojowe. Metoda i logistyka badania zostały opracowane i przetestowane w trakcie pilotowego projektu ze środków statutowych IMP w Łodzi( ). Badaniem objęte są kobiety zgłaszające się na przesiewowe badanie mammograficzne. W ramach obecnego projektu planujemy przebadać 300 kobiet w wieku lat, nieprzyjmujących terapii hormonalnej i bez historii raka piersi lub zabiegów plastycznych piersi w wywiadzie. Procedury badania obejmują: wywiad kwestionariuszowy, pomiary antropometryczne, pobranie próbki krwi (na czczo) i moczu (próbka z pierwszej mikcji rano) oraz badanie mammograficzne. Drogą wywiadu kwestionariuszowego zbierane są dane demograficzne, informacje o historii zatrudnienia, stylu życia oraz o potencjalnych czynnikach zakłócających, takich jak np. czynniki reprodukcyjne. Wykonywane są pomiary antropometryczne: ciężaru i wysokości ciała, obwodu bioder i talii, a na ich podstawie wyliczone wskaźnik masy ciała (BMI) oraz wskaźnik talia-biodra. Wykonywane są także pomiary analizatorem składu ciała, co pozwala na określenie zawartości w ciele m.in. wody, tkanki tłuszczowej, tkanki mięśniowej. W pobranych próbkach moczu oznaczony zostanie kadm (metodą spektrometrii), a w próbkach krwi: estradiol, SHBG i prolaktyna (met. Elektrochemiluminescencji). Badania mammograficzne są wykonane mammografem cyfrowym, w dwóch współpracujących pracowniach mammograficznych w Łodzi. Analiza zdjęć mammograficznych wykonywana jest w programie Volpara gwarantując jej wysoką jakość i pełną obiektywizację danych o gęstości mammograficznej. Etap terenowy badania, tj. rekrutacji i gromadzenia danych, zaplanowany jest na rok

111 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki projektu poszerzą wiedzę na temat czynników wpływających na gęstość mammograficzną. Będzie to pierwsza taka analiza w Polsce. Ponieważ gęstość mammograficzna jest bardzo silnym czynnikiem ryzyka zachorowania na raka piersi, a jak wykazują wcześniejsze badania jest parametrem modyfikowalnym. Określenie czynników, jakie wpływają na ten parametr pozwoli jednocześnie monitorować ryzyko zachorowania na najczęstszy nowotwór złośliwy kobiet. Ma to znaczenie dla prewencji pierwotnej raka piersi. Ponadnarodowe Działania Dostosowawcze na rzecz Zintegrowanego Zarządzania Jakością Powietrza w Pomieszczeniach Zamkniętych (InAirQ CE69) Kierownik tematu: dr A. Kozajda Cel badania: Projekt InAirQ (Ponadnarodowe Działania Dostosowawcze na rzecz Zintegrowanego Zarządzania Jakością Powietrza w Pomieszczeniach Zamkniętych) ma na celu zdefiniowanie wpływu jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych na stan zdrowia szczególnie podatnej populacji, jaką są dzieci oraz podjęcie działań w celu poprawy zdrowotności środowiska szkolnego w krajach Europy Środkowej. Głównym celem projektu jest zainicjowanie opracowania polityki, działań praktycznych oraz budowanie potencjału na rzecz zmniejszenia negatywnych skutków zdrowotnych jakości powietrza w pomieszczeniach zamkniętych w krajach Europy Środkowej. Cel ten ma zostać osiągnięty poprzez podjęcie działań ponadnarodowych; polityki i praktycznych działań, które doprowadzą do zmniejszenia zagrożeń dla zdrowia człowieka wynikających z narażenia na zanieczyszczenia powietrza w pomieszczeniach zamkniętych. Opis realizowanych prac: Zespół IMP uczestniczył w konferencji otwierającej projekt KoM w Budapeszcie. Przy współpracy z partnerami realizującymi projekt opracowano szczegółową metodykę zbierania danych ze szkół do Wirtualnego Repozytorium Zdrowia (Protokół zbierania danych) oraz metodykę Analizy Podatności oraz analizy SWOT dla środowiska szkół podstawowych. W Protokole zbierania danych uwzględniono: zasady doboru szkół, kwestionariusze ankiet do zbierania danych o budynkach szkolnych i klasach, dziennik aktywności uczniów oraz kwestionariusz ankiety dotyczący występowania dolegliwości zdrowotnych u uczniów do wypełnienia dla rodziców. Uzyskano zgodę od kilkunastu szkół podstawowych na udział w projekcie. Przygotowano bazę danych do zbierania danych ze szkół i wprowadzono od niej informacje o budynkach ze szkół objętych projektem. Przygotowano informacje o IMP i przekazano na stronę internetową projektu. Opis najważniejszych osiągnięć: Projekt na wstępnym etapie realizacji. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Projekt na wstępnym etapie realizacji. Wpływ środowiska na zdrowie na podstawie badań populacyjnych. (HEALS FP7/603946/2013 IMP 10.29) Kierownik tematu: dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badania: Celem projektu jest ocena wpływu czynników środowiskowych, z uwzględnieniem indywidualnie uwarunkowanej wrażliwości, na zdrowie, na podstawie badań populacyjnych. Opis realizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem projektu, Instytut Medycyny Pracy (IMP) w Łodzi, w 2016 roku zaangażowany był w realizację zadań wyodrębnianych w 3 grupach roboczych projektu. Kontynuowana była współpraca z istniejącymi jednostkami naukowymi realizującymi badania odnoszące się do wpływu czynników środowiskowych i genetycznych na zdrowie, w tym z naukowcami w równoległych projektach finansowanych w ramach 7 Programu Ramowego Komisji Europejskiej (HELIX, EXPOsOMICs). Zespół IMP zaangażowany był w przygotowanie raportu 15.1 Review on the application of HEALS model/methodologies WP 15 Neurodevelopmental and neurodegenerative disorders - link with metals/metalloids and pesticides, broszury informacyjnej zawierającej informacje dotyczące postępu realizacji projektu oraz w uaktualnianie informacji zawartych na stronie internetowej projektu ( Zgodnie z założeniami projektu materiał biologiczny oraz dane ankietowe z kohorty REPRO_PL został udostępniony do analiz zaplanowanych w projekcie HEALS. Zadanie WP17 (badanie EXHES dotyczące oceny ekspozycji na czynniki środowiskowe w okresie prenatalnym i pierwszych latach po urodzeniu i wpływu tej ekspozycji na przebieg i wynik ciąży oraz stan zdrowia i rozwój neurobehawioralny dzieci) obejmowało ostateczne przygotowanie dokumentacji niezbędnej do realizacji badania EXHES w tym protokołu badania, protokołów pobrania, transportu i przechowywania materiału biologicznego, strategii rekrutacji osób do badania oraz kwestionariuszy wywiadu. Prace obejmowały również przetłumaczenie i weryfikację wszystkich dokumentów na język polski. Uzyskano zgodę Komisji Bioetycznej na realizację badania EXHES (Uchwała nr 7/2016). Dodatkowo nawiązana została współpraca z ośrodkami, które będą zaangażowane w realizację badania EXHES (przeprowadzono pilotowe badanie). Opis najważniejszych osiągnięć i wykorzystanie uzyskanych wyników: W ramach realizacji zadań przewidzianych w WP15 ( Wpływ ekspozycji na czynniki środowiskowe, w tym metale ciężkie, pestycydy, 111

112 substancje zaburzające wydzielanie wewnętrzne, na rozwój neurobehawioralny dzieci ) w 2016 roku opublikowano 3 prace dotyczące wpływu ekspozycji zawodowej, palenia czynnego i biernego oraz stężenia selenu na zdrowie i rozwój dzieci. Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska. (UMO-2015/17/ZNZ7/04273) Kierownik tematu: dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badania: Celem projektu jest ocena wpływu selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska, w tym głównie narażenia na metale ciężkie. Opis realizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem projektu, w 2016 roku wykonano analizy statystyczne dotyczące oceny stężenia mikroelementów (selenu, cynku, miedzi) we krwi pobranej trzykrotnie w czasie ciąży oraz we krwi pępowinowej i krwi matki w czasie porodu. Dodatkowo oceniono wpływ stężenia w/w mikroelementów na rozwój psychoruchowy dzieci w wieku roku i 2 lat. Podstawę analiz stanowiła kohorta REPRO_PL obejmująca 539 par matka-dziecko. Ocena rozwoju dzieci wykonana została z wykorzystaniem skali Bayley. Opis najważniejszych osiągnięć i wykorzystanie uzyskanych wyników: Średnie stężenie mikroelementów w osoczu krwi pobranej w pierwszym trymestrze ciąży wynosiło: 0.9 ± 0.3 mg/l dla Zn, 2.0 ± 0.6 mg/l dla Cu i 48.4 ± 10.5 ug/l dla Se. Nie odnotowano istotnej statystycznie zależności między stężeniem Cu w materiale biologicznym pobranym w czasie ciąży a rozwojem psychoruchowym dzieci w pierwszych 2 latach po urodzeniu. Zaobserwowana została natomiast pozytywna zależność między stężeniem Se w pierwszym trymestrze ciąży a rozwojem umiejętności językowych i motorycznych dzieci rocznych (β=0.2, p=0.03 i β=0.3, p=0.005). Jednocześnie wraz ze wzrostem stężenia Zn w pierwszym trymestrze cięży i we krwi pępowinowej zaobserwowano obniżenie motoryki (β=-12.1, p=0.003 i β=-6.5) zdolności językowych dzieci (β=-7.4, p=0.05). Z uzyskanych wyników przygotowane zostały 2 publikacje naukowe. 11. EPIDEMIOLOGICZNA OCENA RYZYKA ZDROWOTNEGO EKSPOZYCJI ZAWODOWEJ I ŚRODOWISKOWEJ Ryzyko raka piersi a epigenetyczne efekty pracy zmianowej nocnej oraz stylu życia. (CLOCKSHIFT - EOG 89/2013) Kierownik tematu: dr hab. B. Pepłońska prof. IMP Zespół ekspertów Międzynarodowej Agencji Badań nad Rakiem (IARC) uznał pracę zmianową powodującą zaburzenie rytmu okołodobowego za prawdopodobny czynnik rakotwórczy dla ludzi (2A r.). Mechanizmy leżące u podstaw tej zależności nie zostały w pełni poznane. Wiadome jest, że praca w nocy może wiązać się z zaburzeniem rytmu okołodobowego, a narażenie na sztuczne światło w godzinach nocnych z obniżeniem syntezy melatoniny- hormonu o udowodnionym działaniu przeciwnowotworowym. Wśród innym prawdopodobnych przyczyn wymienia się niekorzystne zmiany stylu życia, skłonność do powstawania otyłości, zaburzenia snu i zaburzenia immunologiczne. W ostatnich latach pojawiły się także hipotezy dotyczące zmian na poziomie epigenetycznym. Głównym mechanizmem epigenetycznym mogącym wpływać na ekspresję genów jest zmiana poziomu metylacji 5-metylocytozyny (5meC) w promotorowych regionach genów. Badania epidemiologiczne nad wyjaśnieniem opisanych wyżej zjawisk prowadzone są w IMP od Badaniami objęte zostały pielęgniarki pracujące na nocnych zmianach w systemie rotacyjnym. Projekty naukowe realizowane były we współpracy z badaczami z Norwegii dzięki finansowaniu z grantu Polsko- Norweskiego Funduszu Badań Naukowych. Wyniki tych badań potwierdzają iż długotrwała praca na nocne zmiany może łączyć się z niekorzystnymi efektami zdrowotnymi, dotyczącymi stylu życia, takimi jak palenie papierosów, otyłość i obniżenie rekreacyjnej aktywności fizycznej. Zaobserwowaliśmy także związek pomiędzy dłuższym stażem pracy w nocy a podwyższeniem stężeń estradiolu u kobiet po menopauzie. Wykonane zostały analizy polimorfizmów i ekspresji w obrębie wybranych genów rytmu okołodobowego, przebadane zostały poziomy zmetylowania cytozyn występujących w regionach promotorowych kluczowych genów cyklu okołodobowego (PER1, PER2, PER3, BMAL1, CLOCK, CRY1, CRY2, NPAS2) oraz wybranych genów regulujących przebieg cyklu komórkowego (TP53, CDKN1A, CDKN2A, RB1, BRCA1, BRCA2). 112

113 Monitorowanie i analiza zapadalności na choroby zawodowe w Polsce (badanie ciągłe). (IMP 10.4) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Hanke Cel badania: Celem analizy jest coroczna ocena poziomu zapadalności na choroby zawodowe w kraju wraz z identyfikacją czynników przyczynowych i wskazywaniem działów, sektorów gospodarki oraz obszarów administracyjnych o podwyższonym stopniu zagrożenia chorobami zawodowymi w celu rekomendowania niezbędnych działań prewencyjnych. Opis realizowanych prac: Analizę przeprowadzono na podstawie Kart stwierdzenia choroby zawodowej przesłanych obligatoryjnie przez stacje sanitarno-epidemiologiczne do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. W 2015 r. stwierdzono w Polsce 2094 przypadki chorób zawodowych (o 257 przypadków tj. 10,9% mniej w porównaniu z rokiem 2014). Największy spadek w liczbach bezwzględnych odnotowano w pylicach płuc (o 188 przypadków tj. o 30,8%).Przy ogólnym spadku liczby chorób zawodowych w 2015 r. w liczbach bezwzględnych wzrosła najbardziej - o 20 tj. o 58,8% liczba przypadków chorób opłucnej wywołanych pyłem azbestu i o 19 przypadków tj. 11,4% chorób obwodowego układu nerwowego. Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe w Polsce w 2015 r. kształtowały głównie: choroby zakaźne lub pasożytnicze, pylice płuc, przewlekłe choroby narządu głosu, choroby obwodowego układu nerwowego, ubytek słuchu. Większość (91,1%) stwierdzonych w Polsce w 2015 r. chorób zawodowych, powstała po minimum 10- letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy i w 88,0% przypadków dotyczyła osób w wieku 45 lat lub starszym. Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce w 2015 r. wyrażała się współczynnikiem 14,4 przypadków na pracujących. Głównymi czynnikami przyczynowymi chorób zawodowych były: pył przemysłowy zawierający wolną krzemionkę, krętek Borrelia przenoszony przez kleszcze, sposób wykonywania pracy w tym nadmierny wysiłek głosowy oraz hałas. Najwyższe wartości współczynnika na 100 tys. pracujących odnotowano w górnictwie (203,5), rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (23,8), przetwórstwie przemysłowym (22,6), edukacji (21,3).W dalszym ciągu obserwowane jest w województwach znaczne zróżnicowanie zapadalności nauczycieli na choroby narządu głosu. (od 0,6 w woj.podlaskim i pomorskim do 7,6/10000 w woj.wielkopolskim). Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowanie ma charakter zarówno poznawczy jak i praktyczny. Wskazane sekcje i działy gospodarki narodowej o wysokim ryzyku zagrożenia chorobami zawodowymi powinny być przedmiotem wnikliwego nadzoru nad warunkami pracy. Szczególnej uwagi wymagają warunki pracy na stanowiskach, na których występuje narażenie na pyły przemysłowe zawierające wolną krzemionkę Wysokie ryzyko zachorowalności na określone patologie jest przesłanką do opracowania i wdrażania medycznych programów profilaktycznych dla pracowników tych grup zawodowych. Wyniki analizy w 2015 roku potwierdziły odnotowywane od kilkunastu lat zmniejszanie się klasycznych chorób zawodowych, co wskazuje na konieczność weryfikacji wykazu chorób uznanych za zawodowe pod kątem czynników szkodliwych i uciążliwych występujących we współczesnym środowisku pracy. Obserwowane znaczne zróżnicowanie w województwach zapadalności na choroby narządu głosu u nauczycieli ujawnia potrzebę ujednolicenia standardów profilaktycznych, diagnostycznych i orzeczniczych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja: N. Szeszenia-Dąbrowska, B.Świątkowska U. Wilczyńska. Occupational diseases among farmers in Poland; Medycyna Pracy. Wpływ ekspozycji na czynniki związane ze stylem życia matek w czasie ciąży oraz ekspozycji po urodzeniu na stan zdrowia i rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym. (PB/2014/15/B/NZ7/00998) Kierownik tematu: dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badania: Celem naukowym projektu jest ocena wpływu czynników zawiązanych ze stylem życia matki w czasie ciąży oraz ekspozycji na czynniki środowiskowe po urodzeniu na zdrowie i rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku 7 lat na podstawie Polskiej Kohorty Matka-Dziecko (REPRO_PL). Opis realizowanych prac: Zgodnie z harmonogramem projektu, w 2016 roku wykonano ocenę ekspozycji, stanu zdrowia oraz rozwoju 320 dzieci 7-letnich z kohorty REPRO_PL. Badanie obejmowało szczegółowy wywiad kwestionariuszowy z matką dziecka oraz pobranie od dzieci materiału biologicznego: ślina, mocz, wymaz z policzka. Dodatkowo przeprowadzone zostało badanie przez alergologa obejmujące: badanie ogólnolekarskie, szczegółowy wywiad alergologiczny oraz wykonanie: punktowych testów skórnych, badanie czynności płuc i pomiar stężenia NO w powietrzu wydychanym. Ocena rozwoju intelektualnego i neurobehawioralnego dzieci w wieku 7 lat wykonywana jest na podstawie Kwestionariusza Silnych i Słabych Stron wypełnianego przez rodziców oraz badania wykonanego przez psychologa z wykorzystaniem skali IDS (Skale inteligencji i rozwoju dla dzieci w wieku 5-10 lat). Docelowo planowane jest przebadanie około 450 dzieci. Zebrany materiał biologiczny oraz dane kwestionariuszowe zostały odpowiednio zabezpieczone w celu dalszych analiz w ramach realizacji projektu. 113

114 Opis najważniejszych osiągnięć i wykorzystanie uzyskanych wyników: Wykonane badania oraz zebrany materiał biologiczny zostanę wykorzystane w celu wykonania analiz dotyczących wpływu czynników środowiskowych na zdrowie i rozwój dzieci. Opublikowana została publikacja naukowa opisująca cele i metodykę badania dzieci 7-letnich z kohorty REPRO_PL. Ekspozycja na parabeny a jakość nasienia. (IMP 10.23) Kierownik tematu: dr hab. J. Jurewicz prof. IMP Cel badania: Celem projektu jest ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne zaburzające wydzielanie wewnętrzne, parabeny, na jakość nasienia. Cele szczegółowe dotyczą: a).oceny narażenia na parabeny b).oceny czynników związanych ze stylem życia (palenie, picie alkoholu, aktywność fizyczna, dieta, stres, inne narażenia), które zostaną uwzględnione w analizie jako potencjalne czynniki zakłócające Opis realizowanych prac: Badaniem zostało objętych 344 mężczyzn, którzy zgłosili się do poradni leczenia niepłodności w celach diagnostycznych z prawidłową liczbą plemników w nasieniu (liczba plemników mln/ml). Każdy z badanych został poproszony o wypełnienie kwestionariusza. Wywiad obejmował dane odnośnie cech społeczno-demograficznych, oraz zawierał szczegółowe pytania na temat przebytych chorób mogących mieć wpływ na jakość nasienia (wnętrostwo, operacje jąder, urazy jader, nagminne zapalenie przyusznic >15 roku życia). Od badanych osób uzyskano materiał biologiczny: nasienie, krew, mocz i ślinę. W moczu oznaczono parabeny techniką chromatografii gazowej z tandemową spektrometrią mas (GC-MS/MS). Stężenie parabenów w moczu badanych osób wynosiło: butylowego 6,7±11,0 ng/ml, etylowego 31,8±69,8 ng/ml, metylowego 116,9±216,8 ng/ml, propylowego 28,2±115,4 ng/ml a izobutylowego 3,3±2,5 ng/ml. Przeprowadzono analizę zależności pomiędzy narażeniem na parabeny a jakością nasienia. Wykazano, że stężenie parabenu butylowego (BP) w moczu >LOD wpływało na zmniejszenie ruchliwości plemników (p=0,026), obniżenie stężenia testosteronu (p=0,031) oraz zwiększało odsetek plemników z nieprawidłową morfologią (p=0,03). Również stężenie w moczu >LOD parabenu etylowego (EP) zwiększało odsetek plemników z nieprawidłową morfologią (p=0,048). Z kolei narażenie na paraben izobutylowy (ibup) wpływało na zwiększenie odsetka plemników niedojrzałych (p=0,03) przy kontroli potencjalnych czynników zakłócających: czas abstynencji przed badaniem nasienia, przebyte choroby mogące mieć wpływ na jakość nasienia, wiek, palenie papierosów i spożywanie alkoholu. Podstawę badania stanowiły dane o jakości nasienia badanych mężczyzn uzyskane w ramach zadania badawczego Wpływ stopnia zanieczyszczenia środowiska i czynników socjo-ekonomicznych na płodność mężczyzn realizowanego w grancie zamawianym Epidemiologia zagrożeń prokreacyjnych w Polsce-wieloośrodkowe, prospektywne badania kohortowe. Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki przeprowadzonego badania wykazały, że osoby uczestniczące w badaniu były środowiskowo eksponowane na parabeny (metylowy, etylowy, butylowy, propylowy i izobutylowy). Średnie stężenie parabenów w moczu badanych osób wynosiło: butylowego 6,7±11,0 ng/ml, etylowego 31,8±69,8 ng/ml, metylowego 116,9±216,8 ng/ml, propylowego 28,2±115,4 ng/ml a izobutylowego 0,18±0,15 ng/ml i było podobne do poziomu parabenów w innych badaniach wśród mężczyzn uczęszczających do kliniki leczenia niepłodności w celach diagnostycznych. Przeprowadzono analizę zależności pomiędzy narażeniem na parabeny a jakością nasienia. Wykazano, że stężenie parabenu butylowego (BP) w moczu wpływało na zmniejszenie ruchliwości plemników (p=0,026), obniżenie stężenia testosteronu (p=0,031) oraz zwiększało odsetek plemników z nieprawidłową morfologią (p=0,03). Również stężenie w moczu parabenu etylowego (EP) zwiększało odsetek plemników z nieprawidłową morfologią (p=0,048). Z kolei narażenie na paraben izobutylowy (ibup) wpływało na zwiększenie odsetka plemników niedojrzałych (p=0,03) przy kontroli potencjalnych czynników zakłócających. Jest to pierwsze badanie w Polsce pozwalające zapoznać się z wielkością ekspozycji na parabeny jak i jej wpływem na jakość nasienia. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja: Jurewicz J., Radwan M., Sobala W., Radwan P., Jakubowski L., Wielgomas B., Ligocka D., Brzeźnicki S., Hanke W. Exposure to widespread environmental endocrine disrupting chemicals and human sperm sex ratio. Environmental Pollution Ekspozycja na czynniki środowiskowe w życiu płodowym i po urodzeniu i jej wpływ na rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym. (IMP 10.24) Kierownik tematu: dr hab. K. Polańska prof. IMP Cel badania: Ocena wpływu ekspozycji na czynniki środowiskowe w życiu płodowym i po urodzeniu na rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Opis realizowanych prac: Podstawę analiz zaplanowanych w ramach realizacji tematu stanowiły dane kwestionariuszowe i materiał biologiczny zebrane w ramach wcześniej realizowanych projektów badawczych dla kohorty REPRO_PL. W grupie 190 dzieci oceniona została ekspozycja na środowiskowy dym tytoniowy oraz parametry związane ze stylem życia, funkcjonowaniem rodziny i kontaktami społecznymi. Ocena rozwoju 114

115 neurobehawioralnego dzieci została wykonana na podstawie: a) badania przeprowadzonego przez psychologa z wykorzystaniem Skali Inteligencji i Rozwoju dla dzieci w wieku 5-10 lat (Inteligence and Development Scales - IDS) oraz b) Kwestionariusza Silnych i Słabych Stron wypełnianego przez rodziców. IDS składa się z 19 testów badających sześć różnych obszarów funkcjonowania dziecka: zdolności poznawczych (percepcja wzrokowa, uwaga selektywna, pamięć fonologiczna, pamięć wzrokowo-przestrzenna, rozumowanie przestrzenne, rozumowanie pojęciowe, pamięć słuchowa), oraz pięć kompetencji (umiejętności psychomotoryczne, kompetencje społeczno-emocjonalne, matematyka, język, motywacja osiągnięć). Kwestionariusz Silnych i Słabych Stron ocenia ogólne trudności dziecka, objawy emocjonalne, problemy z zachowaniem, nadpobudliwość, problemy z rówieśnikami i zachowania prospołeczne. W poszczególnych analizowanych sferach składających się na ogólne trudności procent wahał się od 17 do 30. Na podstawie analiz z uwzględnieniem następujących czynników zakłócających: płeć dziecka, ekspozycja dziecka 7-letniego na dym tytoniowy w środowisku domowym, wiek i wykształcenie matki nie odnotowano istotnego statystycznie negatywnego wpływu ekspozycji na dym tytoniowy w życiu płodowym na parametry oceniające zachowanie dzieci w wieku 7 lat na podstawie Kwestionariusza Silnych i Słabych Stron (p>0.05). Co bardzo ważne bierne narażenie dzieci na dym tytoniowy istotnie przyczyniało się do występowania problemów w zachowaniu (P=0,5; p=0,04) oraz wpływało negatywnie na zachowania prospołeczne (P=-0,7; p=0,02). Narażenie na dym tytoniowy w życiu płodowym miało negatywny wpływ na rozumowanie pojęciowe oraz sprawność, i koordynację ruchów całego ciała (P=-1,4; p=0,05). W przypadku ekspozycji na dym tytoniowy w wieku wczesnoszkolnym nie odnotowano istotnej statystycznie zależności z żadnym z obszarów rozwoju dzieci ocenianych z wykorzystaniem testu psychologicznego IDS (p>0,05). Pozostałe czynniki środowiskowe (Se, Hg, Pb) nie wykazały istotnego statystycznie wpływu na rozwój neurobehawioralny dzieci w wieku wczesnoszkolnym, co może wynikać ze zbyt małej wielkości próby. Omawiane ekspozycje będą przedmiotem dalszych analiz na większej populacji w ramach realizowanych grantów badawczych. Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki przeprowadzonych analiz wskazują, że około 30% dzieci 7-letnich narażonych było na dym tytoniowy w środowisku domowym, około 20% dzieci wykazywało ogólne trudności związane z zachowaniem. Narażenie na dym tytoniowy w życiu płodowym miało negatywny wpływ na rozumowanie pojęciowe oraz sprawność, i koordynację ruchów całego ciała w wieku 7 lat (P=-1,4; p=0,05). Bierne narażenie dzieci na dym tytoniowy istotnie przyczyniało się do występowania problemów w zachowaniu (P=0,5; p=0,04) oraz wpływało negatywnie na zachowania prospołeczne (P=-0,7; p=0,02). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja: Polańska K, Muszyński P, Sobala W, Dziewirska E, Merecz-Kot D, Hanke W. Maternal lifestyle during pregnancy and child psychomotor development - Polish Mother and Child Cohort study. Early Human Development Ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne zaburzające wydzielanie wewnętrzne na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka-jądro wśród młodych mężczyzn. (PB/2014/13/B/NZ7/02223) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Hanke Cel badania: Celem badania jest ocena wpływu ekspozycji środowiskowej na powszechnie stosowane syntetyczne związki chemiczne (ftalany, perytroidy, parabeny i/lub bisphenol A) na stężenie hormonów związanych z czynnością układu podwzgórze-przysadka- jądro (testosteron, dihydrotestosteron (DHT), estradiol, prolaktyna, inhibina B, SHBG (sex hormone binding globulin), FSH (hormon folikulotropowy), LH (hormon luteinizujący), AMH (Anti-Müllerian Hormone)) u młodych mężczyzn. Opis zrealizowanych prac: Badaniem zostało objętych 230 młodych mężczyzn w wieku od lat rekrutowanych na podstawie danych teleadresowych z Urzędu Miasta Łodzi. Każdy z badanych został poproszony o wypełnienie kwestionariusza dwukrotnie w odstępie sześciu miesięcy. Wywiad obejmował dane dotyczące cech społeczno-demograficznych, stylu życia, stresu, narażenia na inne czynniki środowiskowe. Odnotowana została masa i wzrost mężczyzny wraz z obliczeniem BMI i WHR (ang. waist to hip ratio). Od badanych mężczyzn został również pobrany dwukrotnie (w odstępach 6 miesięcy) materiał biologiczny: krew i mocz. Stężenie hormonów związanych z czynnością układu przysadka-podwzgórze-jądro zostało oznaczone w surowicy metodą 1.mikroimmunoenzymatyczną (ELISA) z wykorzystaniem komercyjnych zestawów (AMH, inhibiny B); 2. chemiluminescencyjną z wykorzystaniem komercyjnych zestawów (FSH, LH, testosteronu, estardiolu); 3. Chemiluminescencyjną z zastosowaniem mikrocząsteczek (SHBG); 4. immunoenzymatyczną (ELISA) fazy stałej opartej na metodzie kompetycyjnej (DHT); 5. chemiluminescencyjną z wykorzystaniem komercyjnych zestawów dla systemu Immulite 1000 (prolaktyna). Poziom metabolitów syntetycznych pyretroidów w moczu oraz parabenów i/lub bisfenolu A został oznaczony za pomocą chromatografii gazowej ze spektrometrią mas (GC-MS), natomiast metabolitów ftalanów w oparciu o metodę chromatografii cieczowej ze spektrometria mas (LC MS/MS). Opis najważniejszych osiągnięć: W badaniu wzięło udział 230 mężczyzn w wieku lat (mediana 24 lata) z wykształceniem wyższym (76,8%). Większość badanych nie paliła papierosów (78,1%) i była aktywna 115

116 fizycznie (89,4%), a średnia wartość BMI wynosiła 24,3 kg/m2. Stężenie hormonów wśród badanych mężczyzn wynosiło: FSH 2,6±1,7 IU/L, inhibina B 233,2± 99,0 pg/ml, LH 3,6 ± 1,6 nmol/l, estradiol 66,8 ± 28,4 pmol/l. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacje: Jurewicz J., Radwan M., Sobala W., Radwan P., Bochenek M., Hanke W. Dietary patterns and their relationship with semen quality. American Journal of Men s Health; Jurewicz J., Radwan M., Sobala W., Radwan P., Jakubowski L., Wielgomas B., Ligocka D., Brzeźnicki S., Hanke W. Exposure to widespread environmental endocrine disrupting chemicals and human sperm sex ratio. Environmental Pollution Nadzór i koordynacja badań profilaktycznych pracowników w zakładach przetwórstwa azbestu w Polsce. (MZ/Amiantus/2016) Kierownik tematu: prof. dr hab. N. Szeszenia-Dąbrowska Przedstawiony do realizacji temat jest kontynuacją wieloletniej współpracy Ministerstwa Zdrowia z Instytutem Medycyny Pracy im. prof. Jerzego Nofera w Łodzi w zakresie nadzoru i koordynacji badań profilaktycznych pracowników w zakładach przetwórstwa azbestu w Polsce prowadzonej od wprowadzenia Programu Amiantus w 2001 roku. Obowiązek przeprowadzania okresowych badań profilaktycznych byłych pracowników zakładów wyrobów azbestowych wynika z Ustawy i Rozporządzenia Ministra Zdrowia. Ustawa z dnia 19 czerwca 1997 r. o zakazie stosowania wyrobów zawierających azbest (Tekst jednolity: Dz.U. z 2004 r. Nr 3, poz. 20) nakłada na Ministra Zdrowia m.in. obowiązek objęcia opieką zdrowotną byłych pracowników zatrudnionych przy produkcji wyrobów zawierających azbest. Ustawa w art. 7a precyzuje uprawnienia pracowników 28 zakładów wymienionych w załączniku nr 4 do ustawy do: okresowych badań lekarskich, bezpłatnego zaopatrzenia w leki związane z chorobami wywołanymi pracą przy azbeście oraz korzystania z leczenia uzdrowiskowego. Na podstawie gromadzonych danych i przeprowadzanych analiz, mimo upływu około 18 lat od zaprzestania produkcji wyrobów azbestowych, rozpoznawane są u byłych pracowników nowe przypadki pylicy azbestowej i nowotworów azbestozależnych. Opracowanie i wydanie biuletynu Choroby zawodowe w Polsce w 2015 roku na podstawie analizy danych z Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. (MZ/Choroby zawodowe/2016) Kierownik tematu: prof. dr hab. N. Szeszenia-Dąbrowska Cel badania: Celem realizacji zadania jest monitorowanie zapadalności na choroby zawodowe w kraju w oparciu o coroczne opracowanie i wydanie biuletynu zawierającego dane statystyczne wraz z analizą. Obowiązek realizacji zadania wynika z ustawy Kodeks Pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z późn. zm.) art , który nakłada na Ministerstwo Zdrowia obowiązek określenia sposobu dokumentowania chorób zawodowych i ich skutków, a także obliguje do utworzenia i prowadzenia ogólnopolskiego rejestru tych chorób. Wykonaniem powyższej delegacji są: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych (Dz. U. nr 105 z dnia 2 lipca 2009) i Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 maja 2012 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie sposobu dokumentowania chorób zawodowych i skutków tych chorób (Dz.U. z 2012 r., poz. 663). Powyższe akty prawne obligują Instytut Medycyny Pracy im. prof. dra J. Nofera w Łodzi do utworzenia i prowadzenia Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych. Wpływ środowiska praktycznej nauki zawodu na stan zdrowia jamy ustnej, uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym kierunków gastronomicznych i elektrycznoinformatycznych. (IMP 10.25) Kierownik tematu: prof. dr hab. W. Hanke Cel badania: Ocena wpływu środowiska przyszłej pracy na ogólny stan zdrowia i stan zdrowia jamy ustnej uczniów szkół ponadgimnazjalnych o profilu zawodowym kierunków gastronomicznym i elektrycznoinformatycznym. Opis realizowanych prac: Przeprowadzono Etap I prac: badanie ankietowe nt ogólnego stanu zdrowia, nawyków higienizacyjnych jamy ustnej, dietetycznych, aktywności fizycznej, używek, stresu oraz badanie fizykalne -stan zdrowia jamy ustnej oraz podstawowe parametry antropologiczne. Grupa badawcza- uczniowie klas I technikum Gastronomicznego w Łodzi oraz technikum Elektryczno- Informatycznego w Pabianicach... Etap II w trakcie realizacji: Badanie ankietowe temperamentu uczniów włączonych do badania w etapie I. Opis najważniejszych osiągnięć: W badaniu wzięło udział 166 uczniów klas pierwszych technikum rocznika 2015/ badanych uczęszczało do technikum Gastronomicznego w Łodzi (grupa badawcza), w tym 53,8% stanowiły dziewczęta, a 46,2% chłopcy. 62 badanych uczęszczało do technikum Elektryczno- Informatycznego w Pabianicach (grupa kontrolna) gdzie 86% stanowili chłopcy, a 14% dziewczęta. W trakcie badania stwierdzono w obu szkołach podobną liczbę dzieci z aktywną, próchnicą. W grupie badanej, osoby 116

117 z niewyleczoną próchnicą stanowiły 51,9%. Ilość chorych zębów wahała się od 1 do 13. Średnia stanowiła 3,5 chorego zęba na ucznia. W grupie porównawczej uczniowie z niewyleczoną próchnicą stanowili 47,6%. Liczba chorych zębów występowała w przedziale 1-11, średnia przypadała około 4 chorych zębów na ucznia. Natomiast, osób całkowicie wolnych od próchnicy, w grupie badanej stwierdzono zaledwie 6,7%, a w grupie porównawczej aż 27,7%. Tak duża różnica w stanie zdrowia jamy ustnej znalazła także odwzorowanie w deklarowanych nawykach żywieniowych, higieny i profilaktyki zdrowia jamy ustnej oraz stylu życia ucznia. Zarówno osobistego, w gronie rówieśników jak i rodzinnego. Młodzież z grupy badanej, w porównaniu z grupą porównawczą, mniej regularnie się odżywiają, drugie śniadanie w szkole stanowią głównie wysoko węglowodanowe przekąski bogate w cukry proste. Aż 38,23% osób z grupy badanej ma nadwagę lub otyłość. W grupie porównawczej nadwagę lub otyłość ma jedynie 15% osób. Młodzież z grupy badanej więcej i regularniej pali papierosy oraz spożywa alkohol. Deklaruje, że leczy się stomatologicznie, lecz u większości badanych, ostatnia wizyta stomatologiczna była około 1,5-2 lata temu i była jedynie wizytą kontrolną. Obie grupy deklarują szczotkowanie zębów głównie 1-2 x dziennie. W grupie badanej, natomiast, tylko w pojedynczych przypadkach, szczotkowanie jest uzupełnione zastosowaniem nitki i płukanki do jamy ustnej. Młodzież w grupie badanej jest mniej zmotywowana do profilaktyki i dbałości o własne zdrowie, niż osoby z grupy kontrolnej. Szczegółowe dane są w trakcie analizy. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wystąpienie na konferencji PTMP Warszawa Publikacja planowana: Stan zdrowia jamy ustnej uczniów klas pierwszych szkół ponadgimnazjalnych. Ryzyko występowania międzybłoniaka i umieralność wśród pracowników zakładów przetwórstwa azbestu. (IMP 10.26) Kierownik tematu: prof. dr hab. N. Szeszenia-Dąbrowska Cel badania: Przeanalizowanie weryfikowanych danych z obserwacji umieralności kohorty pracowników ze stwierdzoną pylicą azbestową. Analiza obejmowała ocenę ryzyka w wyodrębnionych podkohortach z uwzględnieniem m.in: dawki kumulowanej pyłu, stażu pracy, branży, wieku pierwszej ekspozycji, palenia papierosów, stanowiska i okresu pracy. Opis realizowanych prac: Badanie przeprowadzono metodą kohortową. Obserwacją objęto 2098 pracowników zakładów przetwórstwa azbestu (1337 mężczyzn i 761 kobiet), u których w latach stwierdzono azbestozę. Na dzień zamknięcia obserwacji (31 grudnia 2011 r.) uzyskano informację dla 92% osób. Ryzyko zgonu określono na podstawie standaryzowanych wskaźników umieralności (SMR) obliczonych metodą osobolat. Populacją referencyjną była populacja generalna Polski. W kohorcie odnotowano 780 zgonów, przyczynę ustalono dla 716 przypadków. Największy odsetek stanowiły zgony osób o ponad 20-letnim okresie narażenia na pył azbestu. U mężczyzn ten odsetek wynosił 49%, u kobiet 46%. Ponad połowa zgonów dotyczyła osób, które chorobę zawodową miały stwierdzoną po ukończeniu 60-go roku życia (u mężczyzn 54,9%, u kobiet 58,2%). Pod względem roku rozpoczęcia pracy w narażeniu zgony grupują się u zatrudnionych przed 1970 rokiem (80,4% u mężczyzn, 88,7% u kobiet). Ze względu na rodzaj ekspozycji zawodowej osób zaliczonych do kohorty (pył azbestu) i stwierdzoną u nich azbestozą w analizie umieralności zwrócono szczególną uwagę na zgony z powodu chorób układu oddechowego i z powodu nowotworów złośliwych. Odnotowano 11,8% spowodowanych chorobami układu oddechowego (u mężczyzn 12,4%, u kobiet 10,5%). W 30,5% przypadków zgonów przyczyną był nowotwór złośliwy. Udział nowotworów złośliwych w umieralności mężczyzn był wyższy niż u kobiet (odpowiednio: 32,3% i 26,4%). Umieralność ogólna w kohorcie była istotnie statystycznie zwiększona w stosunku do populacji generalnej Polski o 19%. Statystycznie istotne nadwyżki odnotowano dla zgonów z powodu chorób układu oddechowego SMR=2.58; 95%CI ) oraz nowotworów złośliwych ogółem (o 38%) w tym z powodu raka płuca (SMR=1.62; 95%CI ), nowotworów serca, śródpiersia i opłucnej (SMR= 8.33; 95%CI ), międzybłoniaka (SMR= 76.92; 95%CI ) oraz ponad 2- krotną dla raka pęcherza moczowego. Wystąpienie pylicy azbestowej istotnie zwiększa ryzyko zgonu ogółem oraz z powodu nowotworów złośliwych w szczególności raka płuca, śródpiersia, międzybłoniaków oraz raków pęcherza moczowego. Opis najważniejszych osiągnięć: Określenie wielkości ryzyka i przyczyn zgonów wśród osób zawodowo narażonych na pył azbestu ze stwierdzoną pylicą azbestową jako chorobą zawodową oraz wskazanie predyktorów tej zależności. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja planowana: Świątkowska B., Szeszenia-Dąbrowska N. Long term epidemiological observation of asbestos-related diseases in Poland, Świątkowska B., Szeszenia- Dąbrowska N. Mesothelioma continues to increase even 40 years after exposure - evidence from long-term epidemiological observation; Lung Cancer 117

118 Badanie zależności pomiędzy pracą w nocy a gęstością mineralną kości kobiet. (IMP 10.27) Kierownik tematu: mgr A. Bukowska Cel badania: Ocena zależności pomiędzy pracą w nocy a gęstością mineralną kości kobiet. Hipoteza badawcza zakłada, że praca na zmiany nocne, której towarzyszy brak snu oraz ekspozycja na sztuczne światło w nocy może hamować wydzielanie melatoniny oraz pośrednio przyczyniać się do zmniejszenia gęstości kości i rozwoju osteoporozy. W trakcie badania planuje się rekrutację 200 kobiet powyżej 40 roku życia zatrudnionych w zakładach przemysłowych (100 kobiet pracujących na zmiany nocne oraz 100 pracujących tylko w ciągu dnia) bez uprzednio zdiagnozowanej osteoporozy, choroby nowotworowej lub reumatoidalnego zapalenia stawów. Na pierwszy rok realizacji projektu zaplanowane zostało opracowanie narzędzi badania (kwestionariusza, formularzy, bazy danych), oraz przeprowadzenie badania pilotowego obejmującego 20 kobiet. Celem pilotażu było nawiązanie współpracy z zakładem pracy oraz weryfikacja narzędzi i procedur badania. Procedury projektu obejmowały: badanie kwestionariuszowe, pomiary antropometryczne, badanie analizatorem składu ciała, pobranie porannej próbki krwi (oznaczenie stężenia wapnia, estradiolu, parathormonu) i moczu oraz badanie densytometryczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz szyjki kości udowej. Opis realizowanych prac: W celu opracowania kwestionariusza nawiązany został kontakt z Profesorem Terence O Neill z Uniwersytetu w Manchesterze - koordynatorem międzynarodowego badania The European vertebral osteoporosis study" (EVOS), który udostępnił polskojęzyczą wersję zwalidowanego kwestionariusza wykorzystanego w badaniu EVOS. Ponadto opracowany został komplet formularzy wypełnianych przed pobraniem materiału biologicznego oraz karta pomiarów antropometrycznych. W oparciu o współpracę z lekarzem medycyny pracy oraz specjalistą ds. BHP na terenie zakładu przemysłowego w Konstantynowie Łódzkim pomyślnie został przeprowadzony etap pilotowy badania. Zgodę na udział w badaniu wyraziło 20 kobiet (100%). Wszystkie respondentki samodzielnie wypełniły kwestionariusz. Kwestionariusz odbierany był od respondentek przez koordynatora badania na terenie zakładu pracy przed przystąpieniem do procedur medycznych. U wszystkich kobiet wykonano podstawowe pomiary antropometryczne (wysokości, ciężaru ciała i obwodów bioder i talii). Badanie analizatorem składu ciała (m.in. pomiar zawartości w ciele wody, tkanki tłuszczowej, mięśniowej i kostnej) wykonane zostało u 19 kobiet - jedna kobieta miała przeciwwskazania do wykonania badania (implanty). Krew pobrano od 19 kobiet. Na bieżąco wykonano analizę stężenia wapnia, estradiolu i parathormonu w surowicy. Poranna próbka moczu została pobrana od 12 kobiet. Pozostały materiał biologiczny został przetworzony i zabezpieczony. Badanie densytometryczne odcinka lędźwiowego kręgosłupa oraz szyjki kości udowej zostało wykonane przy użyciu atestowanego densytometru według obowiązujących standardowych procedur na terenie zakładu pracy (mobilny densytobus) u 20 kobiet. Utworzona została baza danych respondentek uczestniczących w projekcie. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowane zostały wszystkie materiały niezbędne do realizacji badania (informacja dla uczestnika badania, kwestionariusz wraz z instrukcją wypełniania, ankieta przed pobraniem krwi wraz kartą pobrania materiału biologicznego, oraz ankieta przed pomiarami antropometrycznymi i karta pomiarów antropometrycznych). Nawiązana została współpraca z zakładem przemysłowym w Konstantynowie Łódzkim, która może być kontynuowana. Pomyślnie zrealizowany został etap terenowy badania obejmującego 20 kobiet. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Narzędzia i metody opracowane i przetestowane w trakcie realizacji projektu będą wykorzystane w dalszym etapie badań nad osteoporozą. Zebrany w przyszłości materiał umożliwi testowanie hipotez dotyczących związku pomiędzy pracą na zmiany nocne a gęstością mineralną kości kobiet oraz ryzykiem wystąpienia złamań niskoenergetycznych. Publikacja planowana: A. Bukowska-Damska, B.Pepłońska Wpływ melatoniny i pracy w nocy na tkankę kostną - przegląd badań epidemiologicznych; Medycyna Pracy Czynniki ryzyka i uwarunkowania związanych z pracą chorób alergicznych u uczniów szkoły gastronomicznej. (IMP 12.20) Kierownik tematu: dr hab. M. Wiszniewska prof. IMP Cel badania: Celem badania jest prospektywna obserwacja uczniów szkół gastronomicznych pod kątem zmiany częstości uczulenia na wybrane alergeny środowiskowe i zawodowe oraz określenie czynników ryzyka i uwarunkowań związanych z pracą chorób alergicznych w tej grupie, jak również wdrożenie działań edukacyjnych w zakresie profilaktyki alergii zawodowej. Opis realizowanych prac: W 2016 r. przeprowadzano badania diagnostyczne w grupie 375 uczniów Zespołu Szkół Gastronomicznych rozpoczynających naukę zawodu, w tym podmiotowe badanie lekarskie przy użyciu kwestionariusza; przedmiotowe badanie lekarskie; punktowe testy skórne (PTS) z zestawem alergenów powszechnie występujących w środowisku komunalnym oraz z potencjalnymi alergenami zawodowymi; badanie spirometryczne. Osoby badane mają kontakt w trakcie nauki zawodu z różnymi czynnikami alergizującymi, najczęściej mąką, przyprawami, warzywami i owocami, mięsem. Do objawów alergicznych zgłaszanych przez 118

119 badanych należą: świąd błony śluzowej nosa i kichanie (16,5%), objawy ze strony spojówek (9,1%), zmiany skórne (7,7%), duszność (5,6%), kaszel (4,3%). Najczęściej dolegliwości alergiczne powoduje kontakt z kurzem (15,5%) i zwierzętami domowymi (4,3%). Pojedyncze osoby zgłosiły nasilenie dolegliwości w trakcie praktycznej nauki zawodu. Alergiczny nieżyt nosa w wywiadzie zgłosiło 7,7% badanych, astmę oskrzelową 5,6%, alergiczne choroby skóry 1,1%. Punktowe testy skórne wykonano u 365 osób, najczęściej stwierdzano nadwrażliwość na roztocze kurzu domowego Dermatophagoides pteronyssinus 24,4%, Dermatophagoides farinae 21,6%, pyłki traw 18,6%. Nadwrażliwość na alergeny zawodowe wykazano rzadko, najczęściej na alergeny mąki żytniej (2,2% badanych) i mąki jęczmiennej (1,4%). Badanie spirometryczne wykonano u 370 osób, w większości przypadków stwierdzono wyniki prawidłowe. Prawie 62% ankietowanych uczniów twierdzi, że osoba z alergią powinna brać tą chorobę pod uwagę przy wyborze zawodu, jednocześnie osoby cierpiące na chorobę alergiczną znaczniej częściej szukają porady u rodziców/ opiekunów (91,1%) niż lekarzy leczących schorzenie alergiczne (37,3% osób z choroba alergiczną w wywiadzie). Opis najważniejszych osiągnięć: Wyniki wykonanych badań wskazują, że objawy alergiczne związane z pracą oraz nadwrażliwość na alergeny zawodowe są rzadko stwierdzane w pierwszym roku nauki zawodu wśród uczniów szkół gastronomicznych. Dalsza obserwacja grupy badanej pozwoli na ocenę dynamiki rozwoju objawów związanych z pracą i swoistego uczulenia w kolejnych latach nauki. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki przeprowadzonych badań pozwolą na poszerzenie wiedzy o etiopatogenezie schorzeń alergicznych związanych z pracą u osób zatrudnionych w gastronomii, ocenę rozpowszechnienia alergii na alergeny zawodowe wśród uczniów kształcących się kierunkach gastronomicznych, analizę obrazu klinicznego alergii wśród uczniów, określenie czynników ryzyka wystąpienia alergii zawodowej w grupie badanej, ocenę dynamiki rozwoju objawów związanych z pracą i swoistego uczulenia w kolejnych latach nauki oraz na opracowanie algorytmu postępowania w przypadku podejrzenia u uczniów szkół gastronomicznych uczulenia na alergeny zawodowe. Narażenia na obecne w bioaerozolu chorobotwórcze bakterie Staphylococcus aureus u pracowników oczyszczalni ścieków (6/4/3.1h/NPZ/2016/312/1659/B) Kierownik tematu: dr A. Kozajda Cel badania: Głównym celem jest ocena zawodowego narażenia na obecne w bioaerozolu chorobotwórcze bakterie Staphylococcus aureus oporne na metycylinę (MRSA) na stanowiskach pacy w oczyszczalniach ścieków komunalnych w kontekście narastającego problemu obecności bakterii lekoopornych w środowisku pozaszpitalnym. Do celów szczegółowych należy: Wskazanie obszarów pracy o najwyższym ryzyku infekcji dla pracowników. Wykazanie wpływu sezonowości na obecność MRSA w powietrzu wewnętrznym i zewnętrznym na stanowiskach pracy objętych monitoringiem. Wykazanie wpływu przepustowości zakładu i pochodzenia ścieków na obecność MRSA w powietrzu na stanowiskach pracy objętych monitoringiem. Podniesienie świadomości i wiedzy osób zaangażowanych w nadzór nad warunkami pracy. Opis realizowanych prac: Przygotowano pismo skierowane do dyrektorów departamentów rolnictwa i ochrony środowiska lub ich odpowiedników w Urzędach Marszałkowskich we wszystkich 16 województwach z prośbą o współpracę poprzez wskazanie IMP oczyszczalni ścieków komunalnych z terenu każdego z 16 województw, które spełniają wymagania założone w projekcie (do których doprowadzane są ścieki komunalne z obszarów, na których funkcjonują szpitale i/lub jest duże nagromadzenie wielkoprzemysłowej hodowli zwierząt). Nadstawie informacji otrzymanych z urzędów marszałkowskich wytypowano do badań oczyszczalnie ścieków z obszaru całej Polski. Pobory prób wykonano dwoma metodami: 1. Metodą wolumetryczną z wykorzystaniem aspiratorów powietrza pobrano ogółem 23 próby powietrza i testowano dwie wartości przepływów powietrza (2,5 l/min i 3 l/min) oraz różne objętości powietrza (od 160 l do 354 l). 2. Metodą impaktową (Pobornik powietrza firmy Burkard) pobrano ogółem 13 prób powietrza. W każdym punkcie pomiarowym testowano trzy różne objętości powietrza: 100 l, 200 l i 300 l, pobierane w czasie 5, 10 i 15 minut przy przepływie 20 l/min. Próby poddano dalszej analizie mikrobiologicznej zgodnie z założeniami zadania, identyfikację Staphylococcus aureus potwierdzano testem biochemicznym (zdolność do produkcji koagulazy), a następnie przeprowadzano testy antybiotykoodporności, w pierwszej kolejności na antybiotyki β-laktamowe (metycylinę). W serii prób pilotażowych wykonanych metodą wolumetryczną wyizolowano 59 kolonii, które zgodnie ze specyfikacją zastosowanego przy poborze podłoża hodowlanego (Agar chromid S. aureus, BioMerieux) spełniały wymagania określone dla gatunku S. aureus (kolonie w kolorze zielonym). Dalsza analiza mikrobiologiczna nie wykazała obecności S. aureus opornych na metycylinę (MRSA), ale w jednej z prób powietrza wyizolowano szczep S. aureus wrażliwy na metycylinę (MSSA). Natomiast we wszystkich próbach ścieków wyizolowano gatunki gronkowców koagulazo-ujemnych oraz w jednej z prób ścieków wykazano obecność szczepu S. aureus wrażliwego na metycylinę (MSSA). Szczep MSSA wyizolowano z powietrza na stanowisku pracy, przy którym 119

120 przepływają ścieki, z których również wyhodowano szczep MSSA. Wyniki te potwierdzają obecność w powietrzu bakterii, których źródłem są ścieki. 12. PROMOCJA ZDROWIA W MIEJSCU PRACY Działania antytytoniowe w zakładach pracy w Polsce analiza trendów w latach (IMP 7.6) Kierownik tematu: dr E. Korzeniowska Cel badania: Celem było ustalenie aktualnego stanu aktywności antytytoniowej w średnich i dużych zakładach pracy w Polsce, analiza dynamiki tych działań w latach oraz ocena wpływu czynników legislacyjnych na stosunek firm do problemu palenia tytoniu w czasie pracy. Opis realizowanych prac: Opracowanie statystyczne i analiza merytoryczna danych na temat antytytoniowej aktywności zakładów pracy pochodzących z reprezentatywnego badania 1000 firm, zatrudniających minimum 50 pracowników b) Analiza wyników badania z 2015 r. (na tle danych z lat 2000, 2006, 2010) na temat stosunku średnich i dużych zakładów pracy do problemu palenia tytoniu c) Upowszechnienie wyników w formie artykułów naukowych i komunikatów medialnych Opis najważniejszych osiągnięć: Zaktualizowano unikalną w skali kraju i UE bazę danych na temat działań antytytoniowych prowadzonych w średnich i dużych zakładach pracy w Polsce. Na podstawie analizy dynamiki działań firm w latach stwierdzono iż rozwiązania legislacyjne ograniczające swobodę palenia w miejscu pracy bez działań promocyjnych oraz wspierających pracodawców w sferze profilaktyki konsumpcji wyrobów tytoniowych ze strony państwa przyczyniają się do ograniczenia skali biernego palenia w czasie wykonywania obowiązków zawodowych. Równocześnie jednak ograniczają aktywność edukacyjną, a szczególnie pomoc w zerwaniu z uzależnieniem od nikotyny wśród palących pracowników ze strony zatrudniających ich zakładów pracy. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Uzyskane wyniki są na bieżąco wykorzystywane do funkcjonowania Krajowego Centrum Promocji Zdrowia w Miejscu Pracy jako ośrodka animującego, konsultacyjnego i doskonalącego jakość oddziaływań prozdrowotnych, podejmowanych w naszym kraju w sferze pracy. Zostały także przedstawione w mediach (w formie notatki prasowej oraz wywiadów z ekspertem) dla upowszechnienia ustalonych danych wśród decydentów zdrowia publicznego, kadry zarządzającej zakładów pracy i innych interesariuszy. Ponadto dla ich prezentacji przygotowano dwa artykuły naukowe. Publikacje planowane: 1. Solving the problem of smoking in the polish company during ; International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2. Statutory smoking bans versus voluntary anti-tobacco activities in Polish enterprises; Tobacco Control Działania edukacyjne dla pracodawców, kadry zakładów pracy, organizacji pracowniczych, specjalistów służby medycyny pracy w zakresie przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. (6/1/1.4.4/NPZ/2016/312/1661) Kierownik tematu: dr E. Korzeniowska Cel badania: Rozwój motywacji i kompetencji pracodawców, kadry menedżerskiej zakładów pracy, reprezentantów organizacji pracowniczych oraz profesjonalistów służby medycyny pracy w zakresie implementacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. Realizacja tego celu jest jedną z kluczowych determinant zwiększenia zaangażowania zakładów pracy w Polsce w realizację zadań nakierowanych na profilaktykę nadwagi i otyłości w populacji pracujących. Cele szczegółowe: Uświadomienie pracodawcom, kadrze menedżerskiej firm i reprezentantom organizacji pracowniczych wyzwań i problemów związanych z nadwagą, niezdrowym odżywianiem i niedostatkiem aktywności fizycznej w populacji pracujących oraz potrzeb, możliwości i korzyści wynikających dla firm z rozwiązywania tych problemów poprzez zakładowe programy promocji zdrowia. Udoskonalenie kompetencji kadry menedżerskiej firm i profesjonalistów służby medycyny pracy (smp) w zakresie metodyki przygotowania i animacji programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania w zakładach pracy. Opis realizowanych prac: Ustalono, jakie informacje i oferty dotyczące promocji zdrowego odżywiania się, aktywności fizycznej oraz kontroli wagi wśród personelu zakładów pracy kierowane są aktualnie do pracodawców w Polsce. Rozpoznano aktualny stan międzynarodowych i polskich ustaleń naukowych na temat programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania się realizowanych w zakładach pracy. Opracowano koncepcję monografii na temat programów promocji aktywności fizycznej i zdrowego odżywiania się w zakładach pracy (zawierającą m.in. założenia publikacji, roboczą strukturę tekstu, proponowanych autorów, sposoby promocji wydawnictwa). Ustalono listę adresów internetowych stron/portali przedstawiających istotne informacje na temat aktualnie realizowanych w zakładach pracy działań związanych z promocją zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej oraz opracowano ich charakterystykę. Opracowano koncepcję materiałów informacyjnych na temat prewencji problemu nadwagi i otyłości, które będą kolportowane 120

121 wśród pracodawców oraz pozostałych interesariuszy mających wpływ na wdrożenia w zakładach pracy programów promocji zdrowego odżywiania się i aktywności fizycznej. 13. ORGANIZACJA OCHRONY ZDROWIA PRACUJĄCYCH Detektor wczesnych objawów zmęczenia jako element poprawy bezpieczeństwa kierowania pojazdem. (PBS3/B9/29/2015) Kierownik tematu: prof. dr hab. A. Bortkiewicz Cel badania: Głównym celem Projektu jest stworzenie modelowego systemu do wczesnego wykrywania objawów zmęczenia kierowcy. Podstawą będzie opracowanie założeń funkcjonalnych, technicznych, studium wykonalności oraz utworzenie i badanie demonstratora technologii Det w warunkach eksperymentalnych na symulatorze jazdy. W ramach projektu opracowany zostanie model detektora wczesnych objawów zmęczenia osób kierujących pojazdami z funkcją ostrzegania o zagrożeniach, z wykorzystaniem wizyjnej analizy optycznej obrazu twarzy Opis realizowanych prac: Dotychczas dokonano analizy przyczyn wypadków związanych z rozwiązaniami technicznymi pojazdu. Trwa analiza przyczyn związanych z człowiekiem, ze szczególnym uwzględnieniem zmęczenia i senności, jako czynników wpływających bezpośrednio na bezpieczeństwo w ruchu drogowym. Jednym z czynników powodujących nadmierną senność jest zespół bezdechu sennego. Ten problem jest obecnie szczegółowo analizowany w kontekście bezpieczeństwa na drodze. Analiza danych z piśmiennictwa i badań własnych pozwoliła wskazać znaczenie strategii wzrokowej w bezkolizyjnym prowadzeniu pojazdu. Trwa również analiza przydatności wskaźników zmienności rytmu serca w ocenie zmęczenia i zdolności psychofizycznej kierowcy. Opis najważniejszych osiągnięć: Na obecnym etapie realizacji projektu do osiągnięć należy zaliczyć publikacje przygotowane w ramach projektu oraz prezentacje na konferencjach naukowych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wartością dodaną projektu będzie opracowanie oryginalnych, innowacyjnych rozwiązań technicznych bazujących na wynikach badań naukowych. Istotną korzyścią jest stworzenie platformy współpracy pomiędzy jednostkami naukowymi oraz jednostkami naukowymi i przedsiębiorcą (członkami konsorcjum). Dodatkowe korzyści to komplementarność wzajemnych kompetencji oraz efektywne wykorzystywanie dostępnej infrastruktury badawczej. Korzyścią społeczną i ekonomiczną będzie poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym, zmniejszenie liczby wypadków i osób poszkodowanych, co przełoży się na obniżenie m.in. kosztów leczenia i odszkodowań, absencji chorobowej itp. Wzmocnienie potencjału profesjonalistów zajmujących się ochroną zdrowia pracujących w zakresie polepszania zdrowia starszych pracowników. (E_CAPACIT_ IMP 12.26) Kierownik tematu: mgr P. Sakowski Cel badania: Ogólnym celem projektu było wzmocnienie potencjału specjalistów w dziedzinie ochrony zdrowia pracujących (SOZP) w zakresie opieki nad starszymi pracownikami. Projekt ten narodził się z widocznej, na poziomie europejskim, potrzeby usystematyzowania i uzupełnienia wiedzy na temat tego, czy i w jakim stopniu aktualne programy kształcenia SOZP uwzględniają kwestię umacniania zdrowia starszych pracowników. Składał się z trzech etapów: Opis realizowanych prac: Etap 1: Przegląd i analiza aktualnych programów kształcenia SOZP; Identyfikacja pilnych potrzeb szkoleniowych (badanie ankietowe SOZP w 13 krajach UE). Etap 2: Opracowanie materiałów edukacyjnych i ich dostosowanie do krajowej specyfiki; Zaangażowanie interesariuszy, organizacja warsztatów i zebranie opinii o materiałach. Etap 3: Stworzenie platformy e-learningowej i rozpowszechnienie materiałów; Ocena użyteczności platformy i ewaluacja całego projektu. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach podjętych prac stworzono ogólnodostępną platformę e- learningową dla osób zawodowo zajmujących się ochroną zdrowia pracujących, zawierającej materiały edukacyjne poświęcone polepszaniu stanu zdrowia starszych pracowników. W 2016 roku projekt był w końcowym stadium realizacji, w którym użytkownicy korzystali z udostępnionych materiałów. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowana platforma e-learningowa jest nadal dostępna, zainteresowane osoby mogą korzystać z udostępnionych materiałów edukacyjnych. Zgodnie z założeniami zespołu realizującego projekt taki stan będzie się utrzymywał przez co najmniej dwa lata po zakończeniu realizacji projektu. 121

122 Analiza ryzyka związanego z nanotechnologiami pod kątem wyznaczenia dopuszczalnych poziomów w środowisku pracy dla 4 substancji w postaci nanocząstek. (IMP 24.15) Kierownik tematu: mgr A. Świdwińska-Gajewska Cel badania: Celem naukowym projektu w roku 2016 było zgromadzenie i analiza istniejących danych i opracowanie dokumentacji charakteryzujących 2 substancje w postaci nanocząstek -tlenku cynku i tlenków żelaza. Obecnie nie ma ujednoliconej metodyki badań substancji w formie nanomateriałów. Trwają debaty na temat sposobów szacowania ryzyka związanego z nanotechnologiami, metodyki pomiarów, jednostek w jakich określane będzie narażenie w środowisku pracy. Wielu specjalistów z dziedziny higieny przemysłowej na świecie zajmuje się problemem nanocząstek w środowisku pracy i istnieją różne podejścia do szacowania ryzyka i wyznaczania dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego. Analizie poddane zostały istniejące propozycje dopuszczalnych poziomów narażenia w środowisku pracy zaproponowane przez międzynarodowe grupy ekspertów. Ponadto opracowanie szczegółowej charakterystyki poszczególnych substancji występujących w postaci nanoobiektów ma być pomocne przy szacowaniu ryzyka i ustalaniu normatywów higienicznych przez zespoły ekspertów w Polsce. Opis realizowanych prac: Dokonano analizy piśmiennictwa dotyczącego nanomateriałów, ze szczególnym uwzględnieniem sposobów szacowania dopuszczalnych poziomów narażenia w środowisku pracy. Opracowano szczegółową charakterystykę dwóch wybranych substancji: tlenku cynku i tlenków żelaza. Dokumentacje te obejmują właściwości fizykochemiczne, zastosowanie substancji w postaci nanocząstek, narażenie zawodowe, toksykokinetykę, działanie toksyczne na ludzi i zwierzęta, w tym odległe efekty działania oraz propozycje szacowania dopuszczalnych poziomów w środowisku pracy z uwzględnieniem wielkości cząstek. Opis najważniejszych osiągnięć: Opracowania dotyczące działania biologicznego oraz dopuszczalnych poziomów narażenia zawodowego poszczególnych nanomateriałów są podstawą arykułów, które ukażą się w czasopiśmie Medycyna Pracy. Były również tematem referatu na Sympozjum Polskiego Towarzystwa Higienistów Przemysłowych w 2016 roku. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowane dokumentacje mogą stanowić materiał do dyskusji dla zespołów ekspertów zajmujących się szacowaniem ryzyka związanego z nanomateriałami i ustalaniem normatywów higienicznych w Polsce. Arytkuły, które ukażą się drukiem mogą być pomocne również służbom zajmującym się bezpieczeństwem pracy, jak również będą stanowiły cenne źródło informacji dla pracodawców i pracowników, uświadamiając konieczność właściwej oceny ryzyka pracy z nanomateriałami. Publikacja: Świdwińska-Gajewska A.M., Czerczak S. Nanozłoto - działanie biologiczne i dopuszczalne poziomy narażenia zawodowego; Medycyna Pracy Opieka profilaktyczna nad pracownikami Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi w oparciu o Zintegrowany system opracowania i wdrożenia infrastruktury informatycznej w ochronie zdrowia pracujących jako element wdrożenia programu. (IMP 12.10) Kierownik tematu: dr A. Lipińska-Ojrzanowska Cel badania: Stworzenie modelu nowoczesnej opieki profilaktycznej z wykorzystaniem zintegrowanego systemu infrastruktury informatycznej w ochronie zdrowia pracujących z uwzględnieniem profilaktyki chorób układu krążenia (ChUK) i cukrzycy (diabetes mellitus, DM) wśród pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Opis realizowanych prac: W 2016 roku przeprowadzono 161 badań profilaktycznych u 133 pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. Wśród 28 osób badania wykonane były dwukrotnie, czego przyczyną było przeprowadzenie badania kontrolnego lub ponownego badania okresowego z powodu skrócenia terminu do następnego badania ze względów zdrowotnych lub też zgłoszenia przez pracownika pogorszenia stanu zdrowia. Spośród 133 badanych, aż 69 osób (51,9%) dobrowolnie wzięło udział w dodatkowym programie obejmującym: wypełnienie ankiety dotyczącej czynników ryzyka ChUK, pomiar obwodu talii, wyliczenie wskaźnika masy ciała (body mass index, BMI), wykonanie badań laboratoryjnych we krwi żylnej (glukozy i lipidogramu) oraz zapisu elektrokardiograficznego (EKG). Na podstawie uzyskanych danych z badania profilaktycznego obejmującego zakres podstawowy (określony załącznikiem nr 1 do Rozporządzenia MZ i OS z dn r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy) oraz zakres poszerzony o w/w dodatkowe pomiary i badania, oceniono stopień ewentualnych zaburzeń gospodarki lipidowej (zarówno w badaniach laboratoryjnych, jak i nieprawidłowego BMI oraz otyłości brzusznej), a u osób po 40 roku życia oszacowano dziesięcioletnie ryzyko zgonu z powodu ChUK według karty SCORE (Systematic Coronary Risk Evaluation). Każdy pacjent otrzymał indywidualną kartę informującą o ryzyku zdrowotnym i zalecanych interwencjach dotyczących modyfikacji stylu życia oraz o ewentualnej konieczności wdrożenia farmakoterapii. 122

123 Opis najważniejszych osiągnięć: Dane zebrane podczas badań profilaktycznych zgromadzono w zintegrowanym systemie elektronicznej dokumentacji na serwerze Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi. W kolejnych latach realizacji projektu sukcesywnie gromadzone dane zostaną poddane licznym analizom. W dodatkowym programie profilaktycznym udział wzięło 50 kobiet (72,5% badanych) i 19 mężczyzn (27,5%). Większość pracowników (81%) miała wyższe wykształcenie. Nadciśnienie tętnicze rozpoznane w przeszłości dotyczyło 17 (24,6%) osób, DM 4 (5,8%), przy czym u 14 (20,3%) osób stwierdzono nieprawidłową glikemię na czczo. U 31 osób (45%) wskaźnik BMI był nieprawidłowy, przy czym u 17 (24,6%) stwierdzono nadwagę, a u 11 (16%) otyłość. U 35 (50,7%) badanych rozpoznano otyłość brzuszną. Aż 31 osób (45%) nie wykonywało żadnego regularnego wysiłku fizycznego, a 20 (29%) przyznało się do nałogowego palenia tytoniu. Hipercholesterolemia dotyczyła 47 badanych (68%). U 20 z 47 badanych po 40 r.ż. wyliczono SCORE >5%. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Program profilaktyki, monitorowania i wczesnego wykrywania chorób układu krążenia i cukrzycy u pracowników ma służyć poprawie stanu zdrowia pracowników Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, zmniejszeniu zachorowalności i umieralności z powodu w/w schorzeń. Wymiernym efektem podjętych działań powinno być zmniejszenie absencji chorobowej pracowników. W szerszym aspekcie, realizacja projektu ma na celu opracowanie modelu opieki profilaktycznej nad pracownikami z wykorzystaniem nowoczesnych metod prowadzenia dokumentacji medycznej i ujednoliconego sposobu gromadzenia danych w zintegrowanym systemie, który pozwoli na dokonanie zbiorczych analiz w zakresie oceny stanu zdrowia pracujących i wskaże najpilniejsze kierunki profilaktycznych działań interwencyjnych. Wdrożenie infrastruktury informatycznej celem zgromadzenia danych dotyczących chorób związanych z pracą. (IMP 12.27) Kierownik tematu: dr hab. M. Wiszniewska prof. IMP Cel badania: Celem projektu jest wdrożenie zintegrowanego systemu informatycznego służącego uzyskiwaniu aktualnych danych nt. stanu zdrowia osób pracujących ( Cele szczegółowe obejmują: implementację opracowanego systemu gromadzenia danych dotyczących chorób związanych z pracą, w tym pozyskanie pełnej informacji nt. podejrzeń chorób zawodowych z wojewódzkich ośrodków medycyny pracy (WOMP) oraz pilotażowe wdrożenie elektronicznej rejestracji decyzji stwierdzających chorobę zawodową przez Państwowe Inspekcje Sanitarne. Opis realizowanych prac: W 2016 roku dokonano wdrożenia opracowanego systemu, które polegało na testowej weryfikacji opracowanych aplikacji, formularzy, generowanych baz danych z modułu podejrzeń chorób zawodowych i elektronicznego rejestru chorób zawodowych. Wprowadzono dane z 20 kart stwierdzenia choroby zawodowej. Stworzono trzy wirtualne Państwowe Stacje Sanitarno- Epidemiologiczne (Nadawca danych) celem kontroli funkcjonowania elektronicznego przesyłania danych do Rejestru Chorób Zawodowych (Odbiorca danych). Stworzono trzy wirtualne WOMP celem kontroli przesyłania danych o podejrzeniach chorób zawodowych do IMP w Łodzi. Opis najważniejszych osiągnięć: W wyniku realizacji projektu wdrożono system uzyskiwania drogą elektroniczną danych do Rejestru Chorób Zawodowych. Dokonano korekty elektronicznej wersji karty stwierdzenia choroby zawodowej generowanej przez Państwowe Inspekcje Sanitarne celem przesłania danych z formularza do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych w IMP w Łodzi. Uzupełniono słowniki usprawniające wypełnienie formularza dotyczące: wykazu Inspekcji Sanitarnych w Polsce (pełne dane teleadresowe, z podziałem na poszczególne województwa), wprowadzono klucze kodowe dla szkodliwości chemicznych, czynników fizycznych i biologicznych oraz sposobu wykonywania pracy, określono listę stanowisk pracy osoby przeprowadzającej ocenę narażenia zawodowego, dokonano korekty klasyfikacji zawodów i specjalności, wprowadzono system walidacji numeru PESEL, zakodowano efekty działania substancji toksycznych i drażniących na potrzeby generowania raportów dla EUROSTAT. Skorygowano dane do pulpitu w elektronicznym Centralnym Rejestrze Chorób Zawodowych. Zaprojektowano możliwość wymiany informacji z Inspekcją Sanitarną poprzez stworzenie aplikacji Uwagi Dla PSSE. Dokonano rozdziału statusu poszczególnych kart zgłoszonych do Rejestru ( Wersja robocza, Oczekująca na potwierdzenie, Potwierdzona ). W ramach testowej weryfikacji aplikacji modułu podejrzeń chorób zawodowych dla WOMP dokonano korekty elektronicznej wersji formularza zgłoszenia podejrzenia choroby zawodowej (wersja skrócona i pełna z możliwością wydruku na potrzeby WOMP po wprowadzeniu danych). Wprowadzono słowniki zawierające wykaz zawodów, dane teleadresowe PSSE i WOMP w Polsce. Dokonano korekty czynników szkodliwych będących przyczyną choroby zawodowej. Skorygowano dane do pulpitu zbierającego raporty o kolejnych zgłoszonych podejrzeniach chorób zawodowych z WOMP. Sprawdzono możliwość generowania baz z danymi. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Aplikacje zaprojektowane w systemie pozwalają na elektroniczne przesyłanie danych do Rejestru Chorób Zawodowych przez Państwowe Inspekcje Sanitarne. Dodatkowo w systemie istnieje możliwość gromadzenia danych nt. podejrzeń chorób zawodowych z wojewódzkich ośrodków medycyny pracy, co w znacznie większym stopniu niż dane z rejestru chorób zawodowych umożliwi ocenę 123

124 problemów zdrowotnych występujących w pośrednim lub bezpośrednim związku z pracą i poszerzy zakres informacji dotyczących stanu zdrowia osób pracujących. Publikacja: Marcinkiewicz A, Walusiak-Skorupa J, Wiszniewska M, Rybacki M, Hanke W, Rydzyński K. Wyzwania medycyny pracy wobec problemu chorób związanych z pracą oraz starzenia się populacji osób pracujących. Dalszy kierunek rozwoju i celowe zmiany w opiece profilaktycznej nad pracującymi w Polsce; Medycyna Pracy Opracowanie algorytmu prewencji wtórnej nadciśnienia tętniczego i cukrzycy w ramach badań profilaktycznych pracowników. (IMP 12.24) Kierownik tematu: dr A. Marcinkiewicz Cel badania: 1. Ocena możliwości wykorzystania powszechności i obowiązkowości badań profilaktycznych pracowników do skutecznego włączenia służby medycyny pracy do działań z zakresu prewencji nadciśnienia i cukrzycy 2. Opracowanie schematów postępowania profilaktycznego w ramach badań pracowniczych, ukierunkowanych na prewencję wtórną nadciśnienia tętniczego i cukrzycy. Opis realizowanych prac: 1. Dokonano przeglądu piśmiennictwa dotyczącego wpływu czynników zawodowych na nadciśnienie tętnicze i cukrzycę pod kątem wyboru form i możliwości zastosowania prewencji pierwotnej i wtórnej wyżej wymienionych chorób w ramach badań profilaktycznych. 2. Przeprowadzono analizę statystyczną zadań służby medycyny pracy realizowanych w Polsce w latach Dokonano analizy wyników badania kwestionariuszowego przeprowadzonego w ramach tematu IMP u 1010 pracowników podczas badań profilaktycznych pod kątem relacji czynników zawodowych oraz zaburzeń gospodarki węglowodanowej. Opis najważniejszych osiągnięć: 1. W oparciu o zbiorczą analizę podlegających sprawozdawczości działań realizowanych przez służbę medycyny pracy (SMP) w latach dokonano oceny jej możliwości do prowadzenia skutecznej profilaktyki chorób także pośrednio związanych z pracą zawodową, jak nadciśnienie tętnicze i cukrzyca. O wysokim potencjale SMP świadczy ponad 4,5 miliona wykonywanych corocznie obowiązkowych badań profilaktycznych. 2. Zidentyfikowano warunki poprawy skuteczności działań profilaktycznych: konieczność intensyfikacji niedostatecznej obecnie współpracy jednostek podstawowych SMP z pracodawcami; podpisywanie umów i wdrażanie zawartych w nich zadań, w tym wizytowanie zakładów i stanowisk pracy. Obecnie, pomimo obowiązku ustawowego, szacuje się, że jednostki SMP mają zawarte umowy jedynie z 22,2% wszystkich pracodawców, ponadto zmniejsza się liczba zwizytowanych pracodawców z 9% w roku 2006 do 4% w 2014r. 3. W oparciu o analizę piśmiennictwa wyodrębniono uciążliwości zawodowe w największym stopniu wpływające na możliwość wystąpienia lub modyfikujące przebieg cukrzycy, zaliczając tu: zmianową pracę nocną, wydłużony czas pracy, stres zawodowy oraz długotrwałą pracę siedzącą. 4. Opracowano w oparciu o analizę piśmiennictwa argumenty przemawiające za włączeniem cukrzycy do chorób pośrednio związanych z pracą: - spełnienie warunków definicji choroby pośrednio związanej z pracą: cukrzyca nie należy do chorób zawodowych, nie jest bezpośrednio związana ze środowiskiem pracy lub sposobem jej wykonywania, ale obserwowany jest niekorzystny wpływ uciążliwości zawodowych, takich jak: zmianowa praca nocna, wydłużony czas pracy, stres (niekorzystne czynniki psychospołeczne) oraz długotrwała praca siedząca na jej rozwój i przebieg, - poparte licznymi publikacjami dane wskazujące na skuteczność interwencji w miejscu pracy ukierunkowanej na zapobieganie rozwojowi lub pogorszenia przebiegu cukrzycy, - liczba publikacji poświęconych cukrzycy, w których uwzględniono problem pracy zawodowej, porównywalna z liczbą analogicznych publikacji, poświęconych chorobom uznanym za związane z pracą, jak nadciśnienie tętnicze czy choroba niedokrwienna serca. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Publikacja: Marcinkiewicz A., Wojda M., Walusiak-Skorupa J., Hanke W., Rydzyński K. Analiza zadań służby medycyny pracy realizowanych w Polsce w latach Czy wykorzystujemy pełen potencjał badań profilaktycznych?; Medycyna Pracy 2. Uzyskane wyniki wykorzystano w projekcie zmiany wskazówek metodycznych w sprawie przeprowadzania badań profilaktycznych pracowników, stanowiących załącznik nr 1 do Rozporządzenia MZiOS z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w Kodeksie pracy (Dz. U. z 2016 r. poz. 2067) Analiza rozwiązań organizacyjno-prawnych systemów ochrony zdrowia pracujących w wybranych krajach Unii Europejskiej ze szczególnym uwzględnieniem profilaktyki chorób związanych z pracą oraz wydłużania wieku aktywności zawodowej. (IMP 12.25) Kierownik tematu: mgr P. Sakowski Cel badania: Celem niniejszego badania jest przeprowadzenie identyfikacji, analizy i oceny obecnych rozwiązań stosowanych w krajach UE, ukierunkowanych na zarządzanie zdrowiem w miejscu pracy oraz dokonanie ewaluacji możliwości implementacji tych działań na grunt polski. 124

125 Opis realizowanych prac: Zgodnie z przyjętym harmonogramem, w roku 2016 została przeprowadzone następujące prace: - identyfikacja dostępnych materiałów źródłowych, - identyfikacja ekspertów zagranicznych jako adresatów kwestionariusza, - opracowanie kwestionariusza do badania opinii ekspertów zagranicznych na temat rozwiązań systemowych stosowanych w ich krajach, - przeprowadzenie pilotażu narzędzia, - przesłanie ostatecznej wersji kwestionariusza do ekspertów, - rozpoczęcie analizy zebranych materiałów źródłowych. Dokończenie rozpoczętych prac jest zaplanowane na rok Opis najważniejszych osiągnięć: Prace rozpoczęto od identyfikacji dostępnych materiałów źródłowych. Oparta była ona przede wszystkim o przeszukiwanie zasobów Internetu, głównie stron organizacji i instytucji zajmujących się zdrowiem i ochroną zdrowia pracowników, takich jak WHO, ILO, ICOH, Baltic Sea Network on Occupational Health and Safety (BSN), czy instytucje działające na poziomie krajowym. Równolegle podjęto identyfikację ekspertów z krajów UE, którzy mogliby byś adresatami kwestionariusza opracowanego w ramach badania. W tym celu wykorzystano własne kontakty, a także identyfikowano osoby poprzez strony instytucji krajowych. W roku 2016 opracowano wstępną wersję kwestionariusza do badania opinii ekspertów, którą w celu sprawdzenia jej funkcjonalności przesłano do dwóch ekspertów (z Niemiec i Polski), a następnie przygotowano ostateczną wersję kwestionariusza, która została przesłana do 55 ekspertów z 29 krajów prośbą o odpowiedź. Dotychczas zebrane materiały źródłowe pozwalają na zapoznanie się z ogólnym kształtem prawnoorganizacyjnym systemów ochrony zdrowia pracujących w krajach europejskich, natomiast szczegółowych informacji dotyczących podejścia do profilaktyki chorób związanych z pracą oraz wydłużania wieku aktywności zawodowej należy się spodziewać po uzyskaniu odpowiedzi ekspertów na przesłaną ankietę. Prace z tym związane będą kontynuowane w roku Wykorzystanie uzyskanych wyników: Projekt jest nadal w trakcie realizacji. Dotychczasowe wyniki nie zostały jeszcze wykorzystane ze względu na ich niepełną kompletność. Po uzyskaniu pełnych informacji na temat rozwiązań systemowych dotyczących opieki profilaktycznej nad pracownikami w wybranych krajach UE, zostanie dokonana ich analiza z oceną możliwości implementacji wybranych rozwiązań do systemu SMP w Polsce. Wyniki pracy zostaną wykorzystane w publikacjach naukowych, rekomendacjach dla właściwych władz i informacjach skierowanych do środowiska osób zajmujących się zawodowo zdrowiem i bezpieczeństwem pracujących. Publikacja planowana: Sakowski P., Marcinkiewicz A.: How can Poland use other countries experience to improve occupational health system through appropriate shaped scope of services? - results of systems review and evaluation Paszport zdrowej kobiety w profilaktyce chorób nowotworowych. (IS-2/94/NCBR/2015) Kierownik tematu: dr hab. M. Wiszniewska prof. IMP Cel badania: Celem projektu jest włączenie profesjonalistów zajmujących się ochroną zdrowia pracujących w profilaktykę niektórych typów nowotworów poprzez opracowanie modelu działań profilaktycznych trwale zintegrowanego z opieką profilaktyczną uwzględniającą różne aspekty zdrowia pracowników. Opis realizowanych prac: W 2016 roku opracowano moduł dołączony do badania profilaktycznego określającego zdolność do pracy pod postacią badania kwestionariuszowego zawierającego informacje o ostatnio wykonywanych badaniach profilaktycznych (USG piersi, mammografia, cytologia) oraz indywidualną ocenę czynników ryzyka chorób nowotworowych (piersi, jajnika, szyjki macicy). Opis najważniejszych osiągnięć: Stworzono procedury umożliwiające wykonanie badań profilaktycznych u kobiet nieobjętych prawidłową profilaktyką nowotworową. Health Communication Training for Health Professionals. ( PL01-KA ERASMUS) Kierownik tematu: mgr P. Sakowski Cel badania: H-COM jest 3-letnim projektem, który rozpoczął się we wrześniu 2015 roku, współfinansowanym przez Unię Europejską w ramach Programu Erasmus+. Ogólnym celem projektu jest wzmocnienie kompetencji z zakresu komunikacji wśród personelu medycznego, szczególnie lekarzy i pielęgniarek. Będzie to miało pozytywny wpływ na ich pracę z pacjentami, a także na interdyscyplinarną komunikację w jednostkach ochrony zdrowia. W ramach projektu, przy aktywnym udziale zainteresowanych grup zawodowych, poprzez określenie potrzeb i identyfikację dobrych praktyk, zostanie opracowany adekwatny program szkolenia, które będzie oferowane w pięciu językach. Opis realizowanych prac: Przegląd dostępnych materiałów i badania teoretyczne (2015/2016); Dokładne określenie braków w szkoleniu w zakresie komunikacji w obszarze zdrowia w krajach europejskich; Określenie potrzeb szkoleniowych wśród personelu medycznego i innych zainteresowanych podmiotów; Zdefiniowanie niezbędnych umiejętności i kompetencji; Opracowanie, testowanie, ocena i weryfikacja treści z wykorzystaniem kanałów formalnych funkcjonujących w szkoleniu zawodowym i narzędzi do e-learningu (2016); Rozpowszechnienie narzędzi szkoleniowych, popularyzacja i zachęcanie do ich wykorzystywania, wymiana dobrych praktyk, tworzenie sieci współpracy (2016/2017). 125

126 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Opracowany w ramach projektu H-COM program szkolenia ma przyczynić się do polepszenia relacji personelu medycznego z pacjentami, rozwoju zawodowego i zwiększenia efektywności pracy. W szerszym ujęciu przyczyni się to do polepszenia procesu udzielania świadczeń zdrowotnych. Działania edukacyjne będą miały charakter: krótkich szkoleń dla personelu medycznego organizowanych w krajach uczestniczących w projekcie, dłuższych szkoleń dostępnych poprzez platformę e-learningową. Zwiększenie skuteczności inicjatyw: równowaga praca życie. (EFFECT EOG/78) Kierownik tematu: dr D. Merecz-Kot Cel projektu: Diagnoza i opis czynników sprzyjających lub utrudniających utrzymanie równowagi pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym oraz korzystanie z rozwiązań ułatwiających godzenie tych dwóch sfer aktywności. Projekt jest efektem Polsko Norweskiej wpółpracy naukowo-badawczej i realizowany jest przez IMP oraz 2 partnerów norweskich: Norwegian Social Research NOVA Centre of Welfare and Work Research. Oslo and Akerhus University College of Applied Sciences. Opis realizowanych prac: Realizowane w projekcie badania miały charakter jakościowy i ilościowy. Dokonywano porównań pomiędzy Polakami i Norwegami w zakresie stosowania rozwiązań sprzyjających godzeniu życia prywatnego i zawodowego. Analizowano uwarunkowania korzystania z tych rozwiązań i konsekwencje w postaci poziomu satysfakcji z osiąganego poziomu równowagi w kontekście płci, narodowości, obowiązków opiekuńczych, wielkości miejsca pracy, kultury organizacyjnej Promocja projektu odbywa się za pomocą mediów elektronicznych strony internetowej i portalu Facebook. W maju 2016 r. zorganizowano Międzynarodową Interdyscyplinarną Konferencję Naukową Women and men facing everyday challenges. Work and life demands and challenges from the perspective of gender, na której, między innymi, przedstawiono pierwsze rezultaty projektu. Opis realizowanych prac: Podczas realizacji projektu przygotowano 10 publikacji naukowych, e-booka i poradnik dla pracowników, wygłoszono 24 referaty na konferencjach naukowych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Wyniki zostały wykorzystane w działalności edukacyjnej, w ramach której przygotowano i zrealizowano cykl seminariów szkoleniowych dla pracowników pt. Znajdź równowagę! Jak lepiej radzić sobie z codziennymi wyzwaniami? Podejmowanie inicjatyw na rzecz profilaktyki chorób zawodowych i związanych z pracą, w tym ze służbą żołnierzy zawodowych i funkcjonariuszy oraz wzmocnienie zdrowia pracujących. (6/4/2.1.2/NPZ/2016/312/1656) Kierownik tematu: prof. dr hab. med. J. Walusiak-Skorupa Cel badania: Celem głównym projektu jest wzmocnienie potencjału zdrowia osób pracujących poprzez: identyfikację czynników zawodowych, mających wpływ na ryzyko wystąpienia i rozwoju chorób związanych z pracą oraz identyfikację grup ryzyka; usprawnienie procedur wczesnej identyfikacji zagrożeń w środowisku pracy; określenie i ujednolicenie standardów postępowania w profilaktyce zgodnie z Narodowym Programem Zdrowia; podniesienie świadomości zdrowotnej pracujących i wypracowanie odpowiednich zachowań prozdrowotnych w miejscu pracy; podniesienie wiedzy i kwalifikacji zawodowych lekarzy sprawujących opiekę profilaktyczną, pracowników i pracodawców. Opis realizowanych prac: Opracowano plan działań mających na celu zwiększenie zaangażowania służb medycyny pracy w zadania profilaktyczne profilaktyka chorób cywilizacyjnych. Działania te będą obejmowały: akcję promocyjną przeprowadzoną przez IMP we współpracy z PTMP, konsultantem krajowym i Portalem Medycyna Pracy; opracowanie nowych procedur badania profilaktycznego i innych działań podejmowanych w ramach opieki profilaktycznej dostępnych w wersji elektronicznej; opracowanie materiałów informacyjnych i edukacyjnych dla pracowników, pracodawców i służby medycyny pracy dostępnych w wersji elektronicznej; przeprowadzenie szkoleń dla pracowników, pracodawców i służby medycyny pracy; pilotażowe wdrożenie działań profilaktycznych obejmujących ocenę czynników ryzyka chorób cywilizacyjnych związanych z pracą oraz działania edukacyjne w wybranych zakładach pracy. U wszystkich badanych zostanie wykonane oznaczenie lipidogramu oraz poziomu glukozy we krwi, badanie metodą kwestionariuszową oraz badanie fizykalne. Ponadto zostaną przeprowadzone szkolenia dla pracowników. Rozpoczęcie opracowania materiałów informacyjnych nt. szczepień ochronnych rekomendowanych w wybranych narażeniach zawodowych. W ramach prac przeprowadzono analizę aktów prawnych regulujących zakres szczepień obowiązkowych, zalecanych i rekomendowanych dla pracowników. Rozpoczęcie opracowania: - wytycznych dla wyboru zawodu oraz możliwości podjęcia lub kontynuowania pracy u osób z chorobami alergicznymi lub o wysokim ryzyku tych schorzeń; - podstaw systemu poradnictwa zawodowego dla osób z chorobą alergiczną. 126

127 W ramach prac określono czynniki ryzyka i ich wartość prognostyczną rozwoju alergii zawodowej układu oddechowego. Przygotowano algorytm postępowania dla uczniów narażonych na silne alergeny zawodowe oraz czynniki drażniące w miejscu pracy. Opracowano algorytm postępowania diagnostycznego w przypadku astmy związanej z pracą w zależności od rodzaju ekspozycji zawodowej (alergeny o małej i dużej masie cząsteczkowej). 14. PROGRAMY NAUCZANIA ORAZ KSZTAŁCENIA W ZAKRESIE MEDYCYNY PRACY, HIGIENY PRACY ORAZ ZDROWIA PUBLICZNEGO Opracowanie danych statystycznych dotyczących zasobów i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok (MZ/Dane Statystyczne/2016) Kierownik tematu: mgr M. Wojda Cel badania: Celem projektu jest opracowanie, w oparciu o dane z formularzy statystycznych (MZ35, MZ35A i MZ-35B), zbiorczej charakterystyki stanu zasobów kadrowych i działalności służby medycyny pracy w Polsce za rok Opis realizowanych prac: Realizacja tematu obejmuje: kontrolę kompletności danych oraz dokonanie niezbędnych korekt i uzupełnień w formularzach statystycznych MZ-35A, MZ-35B i MZ -35 (blisko 10 tys. formularzy), nadesłanych do IMP zarówno w wersji papierowej jak i w wersji elektronicznej zamieszczonych w systemie sprawozdawczości elektronicznej na portalu sprawozdawczym Centrum Systemów Informacyjnych Ochrony Zdrowia ( wprowadzenie do systemu komputerowego danych z formularzy statystycznych otrzymanych w wersji papierowej; opracowanie tablic wynikowych i analiza uzyskanych danych. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Raport dla Ministerstwa Zdrowia ilustrujący stan zasobów i działalności służby medycyny pracy w Polsce w 2015 r. oraz informacje o zidentyfikowanych zjawiskach istotnych dla polityki chronienia zdrowia pracujących. Przygotowanie tablic wynikowych do Głównego Rocznika Statystycznego oraz przygotowanie informacji nt. służby medycyny pracy do publikacji GUS Zdrowie i Ochrona Zdrowia w 2015 r.. Budowanie i rozwój zaplecza edukacyjno-informacyjnego z zakresu medycyny pracy i zdrowia środowiskowego. (IMP 5.2) Kierownik tematu: dr J. Przyłuska Cel badania: Celem projektu jest utworzenie, udostępnianie i rozpowszechnianie specjalistycznego zbioru dokumentów drukowanych oraz elektronicznych źródeł wiedzy jako wsparcie edukacyjno- informacyjne w prowadzonych badaniach naukowych i działalności szkoleniowej. Opis realizowanych prac: Zaplecze edukacyjno-informacyjne tworzono w oparciu o utrzymanie bieżących zasobów drukowanych, kolekcji czasopism elektronicznych i baz danych jak też poprzez zapewnienie dostępu do nowych źródeł wiedzy. Zbiory tematyczne udostępniano pracownikom IMP, uczestnikom kursów i szkoleń organizowanych przez IMP, pracownikom stacji sanitarno- epidemiologicznych, lekarzom, studentom zdrowia publicznego i kierunków pokrewnych. W 2016 r. gromadzono, opracowano, udostępniano zbiory drukowane i elektroniczne tworząc specjalistyczny zasób informacyjny. Administrowano bazami bibliograficznymi i kolekcjami czasopism pełnotekstowych. Opis najważniejszych osiągnięć: W ramach rozwijania zaplecza edukacyjno-informacyjnego zbiorów Biblioteki Naukowej IMP poszerzono księgozbiór o 49 vol. książek i czasopism razem. Administrowano i zarządzano dostępem do baz: Wirtualna Biblioteka Nauki (Elsevier, Springer, serwis Web of Science, JCR, czasopisma Nature i Science), Wiley InterScience, Scopus, Oxford Journals, EBSCO, Medline Complete, PsycARTICLES, Toxinz, LexPolonica, Polska Bibliografia Lekarska, Serwis BHP. Opracowano i zaktualizowano bazę bibliograficzną NAUKA. Uzupełniono zawartość cyfrowego repozytorium ECNIS o bieżące publikacje. Wykorzystanie uzyskanych wyników: Realizacja tematu umożliwiła użytkownikom pozyskanie fachowej informacji z zakresu medycyny i nauk pokrewnych oraz zapewniła wsparcie edukacyjne w podejmowanych pracach naukowo- badawczych. Wskaźniki wykorzystania zbiorów wskazują na wzrost zainteresowania zbiorami elektronicznymi. Zbiory drukowane wykorzystywane są na miejscu w czytelni przez uczestników kursów i studentów uczelni łódzkich. Publikacja: Przyłuska J. Rola i zadania bibliotek instytutów badawczych; Biuletyn EBIB 127

128 Zarządzanie wiedzą oraz utrzymanie i rozwój narzędzi dokumentacyjnych i bibliometrycznych w Instytucie Medycyny Pracy im. prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi. (IMP 5.1) Kierownik tematu: dr J. Przyłuska Cel badania: Projekt obejmuje budowanie i rozwój narzędzi do rejestrowania i analizy informacji o publikacjach naukowych pracowników IMP w celu dokumentowania, archiwizowania, przetwarzania, raportowania, sprawozdawczości i promocji dorobku publikacyjnego Instytutu. Opis realizowanych prac: W 2016 r. kontynuowano prace nad Platformę informatyczną OODM do zarządzania wiedzą i badaniami naukowymi. Zapewniono szeroki dostęp do wiedzy poprzez integrację rozproszonych zasobów IMP i baz bibliograficznych poprzez multiwyszukiwarkę. Udostępniono moduły zawierające informacje o publikacjach, projektach, usługach, akredytacjach czy aparaturze badawczej stosowanej w IMP. Zintegrowano moduły wiedzy z narzędziami do analiz i oceny dorobku naukowego zakładów i naukowców. Zaktualizowano strony internetowe IMP o bieżące informacje. Opracowano projekt Polityki Otwartego Dostępu Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, który następnie zostały przyjęty do wdrożenia. Opis najważniejszych osiągnięć: - wprowadzono informację o 140 publikacjach pracowników z 2016 r. - wprowadzono do systemu OODM 1316 archiwalnych opisów bibliograficznych - udokumentowano 37 nowych projektów naukowych i zaktualizowano trwające - opracowano 6 analiz bibliometrycznych - wygenerowano Karty osiągnięć naukowych pracowników za 2015 r. - utworzono Ranking pracowników IMP za 2015 r. - wygenerowano Karty osiągnięć zakładów za 2015 r. - zaktualizowano strony internetowe IMP o bieżące informacje - administrowano i nadzorowano wprowadzanie danych do systemu POLon i Modułu Sprawozdawczego, zgodnie z wymaganiami dla Systemu Informacji o Nauce - wdrożono Politykę Otwartego Dostępu w IMP: (opracowanie projektu, powołanie Pełnomocnika do Spraw Otwartego Dostępu). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Realizacja zadań umożliwia użytkownikom pozyskiwanie informacji o publikacjach naukowych IMP ich wartości punktacyjnej, pozwala na promowanie osiągnięć naukowych i rozpowszechnianie wyników badań. Dokumentowanie publikacji i analizy dorobku wspomagają zarządzanie informacją o dorobku naukowym pracowników, poszczególnych zakładów i całej jednostki. Publikacja: Przyłuska J. System Informacji o Nauce - zakres danych i informacji objętych systemem, terminy aktualizacji i sposób udostępniania danych; Biuletyn EBIB Program Wieloaspektowej Uniwersalnej Profilaktyki Agresji Elektronicznej adresowany do szkół gimnazjalnych. ( IS-2/31/NCBR/2015) Kierownik tematu: dr hab. J. Pyżalski Cel badania: Celem badania była konstrukcja innowacyjnego, zintegrowanego programu obejmującego interdyscyplinarne oddziaływania (uwzględniające ustalenia psychologii, pedagogiki i bezpieczeństwa informacji) skoncentrowanego na pozytywnej profilaktyce oraz metodach przeciwdziałania agresji elektronicznej. Opis realizowanych prac: W okresie sprawozdawczym przeanalizowano wyniki badań ilościowych i jakościowych przeprowadzonych przez działające w konsorcjum zespoły naukowe Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi, Uniwersytetu Warszawskiego i Politechniki Warszawskiej (badania ilościowe i jakościowe w szkołach, m. in. wywiady z nauczycielami, uczniami sprawcami i ofiarami agresji elektronicznej, analiza dojrzałości infrastruktury internetowej w szkołach). Na podstawie wyników badań i literatury zespół IMP przygotował zestaw narzędzi ewaluacyjnych do fazy wdrożenia programu oraz moduły szkoleniowe wraz z dokumentacją. Opis najważniejszych osiągnięć: Zespół IMP przygotował narzędzia nastawione na pomiar: zaangażowania w agresję elektroniczną w roli sprawcy, przekonania etyczne dotyczące działań dysfunkcjonalnych online ze szczególnym uwzględnieniem agresji elektronicznej oraz podejmowania i gotowości do podejmowania pozytywnych (prospołecznych i prorozwojowych) działań online. Przygotowano 3 moduły dotyczące: Rozumienia składowych rówieśniczej agresji elektronicznej (cyberbullyingu) w kontekście tradycyjnej agresji rówieśniczej (bullyingu rozumianego jako konglomerat powtarzalności, nierównowagi sił i intencjonalności). Przygotowane ćwiczenia uwzględniają analizę roli świadka, sprawcy, i ofiary oraz są osadzone w doświadczeniach biograficznych uczestników. Moduł dotyczący aktywizacji roli świadka rówieśniczej agresji elektronicznej w kontekście typowych atrybucji i neutralizacji w sytuacji pozostawania biernym świadkiem lub świadkiem wspierającym agresora. Przygotowano także ćwiczenia poszerzające perspektywę na możliwe do zastosowania działania w tym racjonalne i skuteczne oraz dysfunkcjonalne. Moduł dotyczący analizy doświadczeń w zakresie pozytywnego wykorzystania internetu oraz inspiracji w zakresie takiego wykorzystania w obszarach rozwoju zainteresowań, pomocy innym osobom oraz budowania społeczności i twórczości online.w 16 klasach I, II i III ze szkół województwa łódzkiego i mazowieckiego przetestowano zaproponowane przez zespół IMP ćwiczenia (Wprowadzające, o rozumieniu zjawiska bullyingu, o refleksyjnym podejściu w sytuacji bycia świadkiem cyberprzemocy i o pozytywnym używaniu internetu). 128

129 Wykorzystanie uzyskanych wyników: Zgodnie z założeniami projektu w ramach Innowacji społecznych wyniki służą do przygotowania prototypowego programu profilaktycznego, który jest następnie wdrażany w dalszej fazie projektu Edukacja pracodawców, menedżerów, specjalistów zarządzania zasobami ludzkimi i ochrony zdrowia pracujących w zakresie tworzenia i realizacji w zakładach pracy programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników. (6/5/3.5/NPZ/2016/312/1691) Kierownik tematu: dr E. Korzeniowska Cel badania: Zwiększenie motywacji i kompetencji pracodawców, menedżerów i specjalistów zarządzania zasobami ludzkimi do realizacji programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników w średnich i dużych zakładach pracy. Realizacja tego celu jest jedną z kluczowych determinant zwiększenia zaangażowania zakładów pracy w Polsce w realizację zadań nakierowanych na przedłużanie zdolności do pracy / aktywności zawodowej populacji pracujących. Cele szczegółowe: Ukształtowanie wśród pracodawców, menedżerów i specjalistów HR ze średnich i dużych zakładów pracy przekonań i postaw sprzyjających wdrażaniu programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników; Nauczenie pracodawców, menedżerów i specjalistów HR zasad i metodyk tworzenia, wdrażania i oceny programów zarządzania zdrowiem starzejącego się personelu. Opis realizowanych prac: W oparciu o kwerendę literatury naukowej dotyczącej realizowanych w zakładach pracy programów zarządzania zdrowiem starzejących się pracowników, analizę społecznych raportów firm z ich działań podejmowanych w ramach CSR oraz przegląd wyników badań aktywności firm w Polsce w dziedzinie promocji zdrowia opracowano wnioski dotyczące potrzeb edukacyjnych grup docelowych projektu. Opracowano koncepcję merytorycznej zawartości oraz upowszechniania przekazów informacyjno-promocyjnych dla docelowych grup projektu. Przygotowano projekt monografii (założenia i planowaną strukturę tekstu, propozycję autorów, koncepcję wydawniczą i promocyjną) na temat zarządzania zdrowiem starzejącego się personelu, adresowanej do grup docelowych projektu. Opracowano koncepcję strony internetowej (wortalu) na temat promocji zdrowia starzejącego się personelu w zakładach pracy (funkcjonowania wortalu, struktury merytorycznej, koncepcji popularyzacji). Przygotowano merytoryczne założenia konferencji szkoleniowej dla grup docelowych projektu. 15. SYSTEMY KONTROLI ZAPEWNIENIA JAKOŚCI Utrzymanie i doskonalenie systemów zarządzania jakością usług laboratoryjnych. (IMP 4.5) Kierownik tematu: dr D. Ligocka Cel badania: Celem tematu jest utrzymanie i doskonalenie systemu zarządzania jakością w laboratoriach IMP: akredytowanych oraz certyfikowanych w systemie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL-GLP) lub Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW-GMP). Opis realizowanych prac: Akredytacja W 2016 r. w laboratoriach Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (badania), Zakładu Zagrożeń Fizycznych (badania) i Zakładu Ochrony Radiologicznej (badania i wzorcowania) odbyły się z wynikiem pozytywnym oceny przeprowadzone przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA), potwierdzające, że w dalszym ciągu spełnione są kryteria akredytacji. W 2016 r. Biuro Zapewnienia Jakości realizowało prace wynikające z potrzeby spełnienia wymagań procedur IMP oraz znowelizowanych dokumentów PCA stanowiących podstawę akredytacji, w tym: - opracowano nowe wydania 3 procedur systemu zarządzania; - wprowadzono zmiany do 5 procedur systemu zarządzania oraz do 2 formularzy; - przeprowadzono 8 auditów wewnętrznych oraz 3 przeglądy zarządzania; - wprowadzono zmiany i uzupełnienia do procedur badawczych. Biuro Zapewnienia Jakości prowadziło ustawiczne szkolenia pracowników w zakresie różnych aspektów wdrażania założeń znowelizowanej dokumentacji systemu zarządzania. Zwiększono zakres współpracy z Polskim Klubem Laboratoriów Badawczych POLLAB - przeprowadzono 2 szkolenia, a pracownicy IMP uczestniczyli w 6 szkoleniach. Dobra Praktyka Laboratoryjna Zmiany struktury organizacyjnej spowodowały konieczność dostosowania całej dokumentacji systemu DPL. Przeprowadzona r. przez jednostkę udzielającą uznania (Biuro ds. Substancji Chemicznych) kontroli i weryfikacji spełniania zasad DPL potwierdziła zgodność wprowadzonych zmian z wymaganiami. W 2016 r. realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji w tym opracowano dwa dodatkowe dokumenty systemowe oraz znowelizowano wszystkie procedury: - systemowe (23 procedur), - metodyczne SOP- M/ZTO/ZTM/ZTB - 34 nowelizacje i 12 nowych procedur, - techniczne: SOP-T/ZTO/ZTM/ZTB - 69 nowelizacje i 24 nowych procedur, Przeprowadzono: 3 kontrole wewnętrzne w ZTO, ZTM i ZTB, 26 kontroli badań w DPL, bieżące konsultacje i szkolenia pracowników. Dobra Praktyka Wytwarzania W 2016 roku w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP, stosującym 129

130 w badaniach zasady DPW (Certyfikat nr GIF-IW-400/0013_01_01/04/79/14) realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji i wprowadzenia nowych metod badań, w tym: wprowadzano i znowelizowano standardowe procedury metodyczne, oraz opracowano nowe wydania procedur systemowych. Opis najważniejszych osiągnięć: Utrzymanie akredytacji w laboratoriach: Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska, Zakładu Zagrożeń Fizycznych i Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikaty nr: AB 215, AB 327, AB 328 oraz AP 075 wydane przez PCA). Dostosowanie dokumentacji po zmianach organizacyjnych w IMP. Nowelizacja całej dokumentacji DPL, wydanie nowych dokumentów wewnętrznych, doskonalenie Programu Zapewnienia Jakości w DPL oraz utrzymanie uprawnień w ramach certyfikatu 4/2016/DPL, wydanego przez Biuro ds. Substancji Chemicznych. Utrzymanie uprawnień do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPW w Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP (Certyfikat nr GIF- IW-400/0013_01_01/04/79/14, wydany przez Główny Inspektorat Farmaceutyczny). Wykorzystanie uzyskanych wyników: Stosowanie przez laboratoria IMP właściwego systemu zarządzania, w tym prowadzenia badań jest gwarancją uzyskiwania wiarygodnych wyników badań laboratoryjnych, a formalna akceptacja tych systemów przez organizacje potwierdzające ich kompetencje umożliwia spełnienie wymagań przepisów prawnych i oczekiwań klientów. Posiadane certyfikaty oraz akredytacja laboratoriów badawczych są ważnym elementem podczas oceny IMP jako partnera przy aplikowaniu o granty oraz uwzględniane w kompleksowej ocenie jednostek badawczych prowadzonej przez MNiSW. Dzięki posiadanym certyfikatom akredytacji, GMP oraz DPL możliwe jest realizowanie badań dla klientów zewnętrznych. 130

131 WSP PRACA NA UK OW A Z ZAGRANIC

132 132

133 V. WSPÓŁPRACA NAUKOWA Z ZAGRANICĄ 1. Międzynarodowe programy naukowe trwające i rozpoczęte w 2016 r. Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach Programów Ramowych Unii Europejskiej 7 PROGRAM RAMOWY Nazwa Assessing individual exposure to environmental stressors and predicting health outcomes: paving the way for an EU-wide assessment European epidemiological study on radiation-induced lens opacities for interventional cardiologist Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania HEALS FP7/603946/ OPRRA HORYZONT 2020 Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania EVidenced based management of hearing impairments: Public health pοlicy making based on fusing big data analytics and simulation EVOTION Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach innych programów Unii Europejskiej ERASMUS + Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Health Communication Training for Health Professionals H-COM PL01-KA Powrót do życia społecznego kobiety po mastektomii PoMasto PL01- KA PUBLIC HEALTH PROGRAMME Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Strengthening occupational health professionals' capacities to improve the health of the ageing workforces e-capacit8 ZP/

134 Kontrakty realizowane i rozliczone w ramach programów spoza Unii Europejskiej POLSKO-NORWESKA WSPÓŁPRACA BADAWCZA Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Breast cancer risk and epigenetic effects of the rotating night shift work and lifestyle Enhancing effectiveness of work-life balance initiatives use CLOCKSHIFT EOG/ EFFECT EOG/ Pozostałe programy Nazwa Akronim Symbol/numer ewidencyjny Okres trwania Transnational Adaption Actions for Integrated Indoor Air Quality Management InAirQ CE Early-stage non small cell lung cancer study (LUN) Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska SELENIUS IARC GEP/2016/ UMO- 2015/17/ZNZ7/ Udział w zagranicznych konferencjach i wyjazdach szkoleniowych Tytuł konferencji, spotkania, szkolenia Konferencje zagraniczne Conference COST Industrially Contaminated Sites and Health Networt (ICSHNet) 6th International Symposium Federation o European Societies on Trace Elements and Minerals Ochrona Zdrowia Pracujących w Europie Liczba uczestników Liczba referatów/ plakatów Data Miasto kraj Budapeszt, Węgry Katania, Włochy Karlskrona, Szwecja Uczestnicy W. Hanke E. Reszka; E. Jabłońska J. Walusiak- Skorupa; M. Rybacki 134

135 EAACI 2016 (European Academy of Allergy and Clinical Immunology) Conference on epidemiological birth cohort studies 24th Biennial Congress of the European Association for Cancer Research 23rd International Congress on Sound and Vibration 18th World Congress of Psychophysiology 8th Congress of the European Society on Family Relations (ESFR): Changing Family Relations Gender and Generations 28th Annual Conference International Society for Environmental Epidemiology Old and new risks: challenges for environmental epidemiology 26th International Congress of the European Respiratory Society 52nd Congress of the European Societies of Toxicology (EUROTOX 2016) Wiedeń, Austria Oul, Finlandia Manchester, Wielka Brytania Ateny, Grecja Havana, Kuba Dortmund, Niemcy Rzym, Włochy Londyn, Wielka Brytania Sewilla, Hiszpania 25th EPICOH Conference Barcelona, Hiszpania International Symposium of Barcelona, Reproductive Hazards in the Hiszpania Workplace 8th International Conference on Children s Health and the Eenvironment International Conference on Sustainable Employability 33rd World Congress of Audiology International Conference on Nanomedicine and Nanobiotechnology Barcelona, Hiszpania Bruksela, Belgia Vancouver, Kanada Paryż, Francja M. Wiszniewska; J. Walusiak- Skorupa K. Polańska A. Bukowska M. Pawlaczyk- Łuszczyńska A. Bortkiewicz; E. Gadzicka A. Wężyk W. Hanke; K. Polańska J. Walusiak- Skorupa; M. Wiszniewska J. Gromadzińska; B. Janasik; M. Stanisławska; R. Kuraś B. Pepłońska; A. Bukowska J. Jurewicz W. Hanke; K. Polańska A. Bortkiewicz; E. Gadzicka M. Śliwińska- Kowalska M. Stępnik 135

136 Phoniatrics Bilbao Congress, UEP/SOMEF 2016 XIV International Congress of Toxicology The Fifth International Conference NANOSAFE th European Public Health Conference EIT HEALTH Summit Bilbao, Hiszpania Merida, Meksyk Minatec- Grenoble, Francja Wiedeń, Austria Barcelona, Hiszpania E. Niebudek- Bogusz W. Wąsowicz J. Roszak W. Hanke K. Rydzyński Spotkania ekspertów Innvatation by Desing Leuven, K. Rydzyński Ideation EIT Health Belgia Scientific Committee on Luksemburg, M. Stępnik Consumer Safety Luksemburg 29th Bárány Society Meeting Seul, Korea E. Zamysłowska- Szmytke Chemical Policie and program Bonn, W. Hanke mes to protect health andenvironmental in a sustainability perspective Niemcy Udział w spotkaniu członków Collegium Ramazzini Capri, Włochy K. Rydzyński; W. Hanke EIT Course Wellbeing of seniors Collegium Medicorum Theatri Annual Conference CoMeT 2016 Milan Spotkania robocze International EIT Health Innovation by Ideas Event Leiden, Holandia Mediolan, Włochy Rottrdam, Holandia D. Merecz-Kot; A. Lipińska- Ojrzanowska; A. Jacukowicz E. Niebudek- Bogusz K. Rydzyński European Institute of Technology (EIT): Health Programme Spark Workshop on Understanding the heterogeneity of 50+ European citizens RAC36A A Meeting o Th Committee for Risk Assessment Leiden, Holandia Helsinki, Finlandia D. Merecz-Kot S. Czerczak 136

137 RAC36B A Meeting o Th Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu roboczym z przedstawicielami grupy ADAMED i Wydziału Medycznego Uniwersytetu w Dreźnie Enhancing return to work interventions in cencer patients: Towards a framework of outcomes - Cancer and Work Network CANWON (COST Action IS 1211) e-capacit8 (czwarte spotkanie projektowe) National workshop and Eleventh SEE Network Meeting on Occupational health and safety for vulnerable/aging workers: challenges and actions Wpływ selenu w życiu płodowym i okresie wczesnego dzieciństwa na poprawę rozwoju neurobehawioralnego przy niekorzystnych warunkach środowiska (SELENIUS) A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC37A A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC37B EURALOC European epidemiological study on radiation-induced lens opacities among interventional cardiologists Udział w spotkaniu partnerów EIT Health InnoStars Helsinki, Finlandia Lipsk, Niemcy Zagrzeb, Chorwacja Leuven, Belgia Sofia, Bułgaria Rzym, Włochy Helsinki, Finlandia Helsinki, Finlandia Kuopio, Finlandia Monachium, Niemcy S. Czerczak K. Rydzyński J. Walusiak- Skorupa P. Sakowski P. Sakowski K. Polańska S. Czerczak S. Czerczak J. Domienik K. Rydzyński 137

138 Institutional strengthening of Environmental Health System of Georgia. TWINNING PROJECT GE/ Tbilisi, Gruzja SCEER Tobacco Adidites II Bruksela, Belgia Scientific Committee on Luksemburg, Consumer Safety Luksemburg Scientific Committee on Luksemburg, Consumer Safety Luksemburg A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC38A A Meeting of the Committee for Risk Assessment Udział w spotkaniu grupy roboczej RAC38B 22 nd Annual Meeting of Baltic Sea Network Transnational Adaptation Actions for Integrated Indoor Air Quality management InAirQ Helsinki, Finlandia Helsinki, Finlandia Tampere, Finlandia Budapeszt, Węgry EURADOS (spotkanie WG12) Paryż, Francja HEALS annual meeting Leiden, Holandia Scientific Committee on Consumer Safety European Union Network of Laboratories for Validation of Alternative Methods (EU- NETVAL) MEETING Health Communication Training for Health Professionals (H-COM) UEMS SECTION OF OCCUPATIONAL MEDICINE Scientific Committee on Consumer Safety Luksemburg, Luksemburg Ispra, Włochy Drezno, Niemcy Budapeszt, Węgry Luksemburg, Luksemburg EVOTION Kick Off Meeting Snekkersten, Dania W. Hanke K. Rydzyński M. Stępnik M. Stępnik S. Czerczak S. Czerczak P. Sakowski A. Kozajda; K. Kalska- Sochacka J. Domienik K. Polańska M. Stępnik M. Stępnik; J. Roszak P. Sakowski J. Walusiak- Skorupa M. Stępnik M. Śliwińska- Kowalska; M. Pawlaczyk- Łuszczyńska 138

139 A Meeting of the Committee for Risk Assessment udział w spotkaniu grupy roboczej RAC39A Scientific Committee on Consumer Safety A Meeting of the Committee for Risk Assessment udział w spotkaniu grupy roboczej RAC39B Scientific Committee on Consumer Safety Meeting of the Working Group on European Occupational Diseases Statistics (EODS) Udział w spotkaniu w ramach projektu HEALS Helsinki, Finlandia Luksemburg, Luksemburg Helsinki, Finlandia Luksemburg, Luksemburg Luksemburg, Luksemburg Ratyzbona, Niemcy S. Czerczak M. Stępnik S. Czerczak M. Stępnik B. Świątkowska K. Polańska Pełen wykaz referatów wygłoszonych przez pracowników Instytutu podczas konferencji międzynarodowych znajduje się w załączniku

140 140

141

142 142

143 VI. SYSTEMY ZARZĄDZANIA JAKOŚCIĄ W LABORATORIACH Laboratoria IMP posiadające akredytację lub działające zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (DPL) i Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW) są zobowiązane do stosowania odpowiednich postanowień zawartych w procedurach opracowanych w Biurze Zapewnienia Jakości na podstawie: normy PN-EN ISO/IEC 17025:2005+Ap1:2007 oraz dodatkowych wymagań jednostki akredytującej dla wzorcowań przyrządów dozymetrycznych w radiologii oraz badań czynników szkodliwych w środowisku pracy i materiale biologicznym; rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 maja 2013 r. w sprawie Dobrej Praktyki Laboratoryjnej i wykonywania badań zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej (Dz. U poz. 665) dla badań w kierunku oceny toksyczności substancji i preparatów chemicznych; rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 9 listopada 2015 r. w sprawie wymagań Dobrej Praktyki Wytwarzania (Dz. U poz. 1979) oraz dodatkowych wymagań jednostki udzielającej uznania dla badań wyrobów medycznych. 1. Akredytacja W IMP w Łodzi akredytację posiadają laboratoria: Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska o Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych o Pracownia Analiz Metali Zakład Zagrożeń Fizycznych o Pracownia Hałasu i Wibracji o Pracownia Aerozoli Zakład Ochrony Radiologicznej o Laboratorium Wzorców Wtórnych o Pracownia Oceny Narażenia Zawodowego o Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska Zakres akredytacji Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (Certyfikat nr AB 215) obejmuje następujące badania: w Pracowni Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych o stężenie metabolitów w materiale biologicznym (elastyczny zakres akredytacji); 143

144 o stężenie trwałych zanieczyszczeń organicznych (TZO) w próbkach środowiskowych, materiale biologicznym, wyrobach konsumpcyjnych przeznaczonych dla ludzi w tym żywności (elastyczny zakres akredytacji); o pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; o stężenie anestetyków halogenowych w powietrzu środowiska pracy; o stężenie i identyfikacja substancji organicznych w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji); o stężenie substancji niskowrzących w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji); o identyfikacja substancji organicznych w wyrobach chemicznych, kosmetykach, meblach, paliwach, materiałach budowlanych, próbkach środowiskowych (elastyczny zakres akredytacji); w Pracowni Analiz Metali o pobieranie próbek krwi; o stężenie metali w materiale biologicznym (elastyczny zakres akredytacji); o pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; o stężenie metali w mieszaninie w powietrzu środowiska pracy (elastyczny zakres akredytacji); o stężenie mieszaniny metali we krwi (elastyczny zakres akredytacji). Zakład Zagrożeń Fizycznych Zakres akredytacji Zakładu Zagrożeń Fizycznych (Certyfikat nr AB 328) obejmuje następujące badania: w Pracowni Hałasu i Wibracji o pomiary hałasu słyszalnego w środowisku pracy; o pomiary hałasu infradźwiękowego w środowisku pracy; o pomiary hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy; o pomiary drgań ogólnych w środowisku pracy; o pomiary drgań miejscowych w środowisku pracy; o dobór ochronników słuchu; w Pracowni Aerozoli o pobieranie próbek powietrza w środowisku pracy; o stężenie pyłu frakcja wdychalna w powietrzu środowiska pracy; o stężenie pyłu frakcja respirabilna w powietrzu środowiska pracy; o stężenie włókien azbestu w powietrzu środowiska pracy; o stężenie włókien mineralnych w powietrzu środowiska pracy. 144

145 Zakład Ochrony Radiologicznej Zakres akredytacji Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikat nr AB 327) obejmuje następujące badania: w Pracowni Oceny Narażenia Zawodowego o pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) promieniowania fotonowego; o pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(0,07) promieniowania fotonowego; o pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) oraz przestrzennego równoważnika dawki H*(10) promieniowania fotonowego; o pomiar indywidualnego równoważnika dawki Hp(3) promieniowania fotonowego; w Laboratorium Wzorców Wtórnych o pomiar powierzchniowej gęstości śladów od promieniowania alfa; o pomiar ekspozycji na promieniowanie alfa. w Pracowni Zagrożeń Elektromagnetycznych o pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w środowisku pracy; o pomiar natężenia pola elektrycznego i magnetycznego w środowisku ogólnym. Zakres akredytacji Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej (Certyfikat nr AP 075) obejmuje wzorcowania: o przyrządów dozymetrycznych do pomiaru promieniowania X i gamma, radiometrów, promieniowania jonizującego, dawkomierzy promieniowania jonizującego oraz przyrządów dozymetrycznych do pomiaru dawki i mocy dawki promieniowania fotonowego; o dawkomierzy filmowych, dawkomierzy indywidualnych, dawkomierzy termoluminescencyjnych, dawkomierzy promieniowania jonizującego; o przyrządów dozymetrycznych do nieinwazyjnego pomiaru wysokiego napięcia na lampie rentgenowskiej w rentgenodiagnostyce; o przyrządów dozymetrycznych do nieinwazyjnego pomiaru czasu ekspozycji rentgenowskiej w rentgenodiagnostyce. W 2016 r. w laboratoriach Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska (badania), Zakładu Zagrożeń Fizycznych (badania) i Zakładu Ochrony Radiologicznej (badania i wzorcowania) odbyły się z wynikiem pozytywnym oceny przeprowadzone przez Polskie Centrum Akredytacji (PCA), w celu potwierdzenia, że ww. zakłady w dalszym ciągu spełniają kryteria akredytacji. W 2016 r. Biuro Zapewnienia Jakości realizowało prace wynikające z potrzeby spełnienia wymagań procedur IMP oraz znowelizowanych dokumentów PCA stanowiących podstawę akredytacji, w tym: opracowano nowe wydania 3 procedur systemu zarządzania; 145

146 wprowadzono zmiany do 5 procedur systemu zarządzania oraz do 2 formularzy; przeprowadzono 8 auditów wewnętrznych oraz 3 przeglądy zarządzania; wprowadzono zmiany i uzupełnienia do procedur badawczych. Biuro Zapewnienia Jakości prowadziło ustawiczne szkolenia pracowników ww. zakładów w zakresie różnych aspektów wdrażania założeń znowelizowanej dokumentacji systemu zarządzania. 2. Dobra Praktyka Laboratoryjna (DPL) Na podstawie Aneksu Nr 44 z dnia 28 grudnia 2015 r., do Zarządzenia Wewnętrznego Nr 10/98 Dyrektora Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi z dnia r. z Zakładu Toksykologii i Kancerogenezy wydzielono Zakład Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Zgłoszone do Biura ds. Substancji Chemicznych zmiany skutkowały wydaniem nowego certyfikatu, który został wydany dla IMP jako jednostki badawczej (Certyfikat nr 4/2016/DPL). Obecnie uprawnienia do wykonywania badań zgodnie z zasadami DPL w zakresie badania właściwości toksycznych, badania właściwości mutagennych oraz badań in vitro w zakresie cytotoksyczności podstawowej posiadają: Pracownia oceny Toksyczności ZTO i Pracownia Toksykologii Molekularnej ZTM w Zakładzie Toksykologii i Kancerogenezy. Analizy chemiczne i badania biochemiczne wykonywane są w Pracowni Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych ZTB w Zakładzie Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Zmiany struktury organizacyjnej spowodowały konieczność dostosowania całej dokumentacji systemu DPL, w tym również zmiany zakresu upoważnień całego personelu pracującego w systemie DPL. W dniu r. jednostka certyfikująca (Biuro ds. Substancji Chemicznych) przyprowadziła kontrolę i weryfikację spełniania zasad DPL. Potwierdzono zgodność z wymaganiami wprowadzonych zmian organizacyjnych w jednostce badawczej.w 2016 r. realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji w tym: znowelizowano wszystkie procedury systemowe SOP-S/JB (12 procedur) oraz SOP-S/JZ/ (11 procedur), opracowano dwa dokumenty systemowe Jednostka Badawcza w systemie Dobrej Praktyki Laboraotryjnej oraz Program Zapewnienia Jakości, znowelizowano wszystkie standardowe procedury metodyczne oraz opracowano nowe procedury metodyczne: o SOP-M/ZTO - 13 nowych wydań i 5 nowych procedur, o SOP-M/ZTM - 4 nowych wydań i 1 nowa procedura, o SOP-M/ZTB - 17 nowych wydań i 6 nowych procedur, znowelizowano wszystkie procedury techniczne: o SOP-T/ZTO - 21 nowych wydań i 14 nowych procedur, 146

147 o SOP-T/ZTM - 34 nowych wydań i 4 nowe procedury, o SOP-T/ZTB - 14 nowych wydań i 6 nowych procedur. Biuro Zapewnienia Jakości udzielało bieżących konsultacji, szkolilo pracowników oraz przeprowadziło: 3 kontrole wewnętrzne w miejscach wykonywania badań ZTO, ZTM i ZTB, 26 kontroli badań realizowanych w systemie DPL, 3. Dobra Praktyka Wytwarzania (DPW) Laboratorium Badań Produktów Leczniczych i Weterynaryjnych w Systemie Jakości GMP posiada Zezwolenie nr GIF-IW-400/0013_01_01/04/79/14 na wykonywanie badań biologicznych w zakresie pirogenności, toksyczności, aktywności hemolizy, działania drażniącego i uczulającego, reaktywności śródskórnej produktów leczniczych i weterynaryjnych. Zezwolenie jest potwierdzeniem zgodności systemu zarządzania w Laboratorium z wymaganiami Dobrej Praktyki Wytwarzania (DPW). W 2016 r. realizowano prace wynikające z potrzeby doskonalenia dokumentacji i wprowadzenia nowych metod badań, w tym wprowadzano zmiany i uzupełnienia do standardowych procedur metodycznych skutkujące nowymi ich wydaniami oraz opracowano nowe wydania procedur systemowych. Biuro Zapewnienia Jakości przeprowadziło 1 audyt wewnętrzny oraz audyty sprawozdań z badań wykonanych w Laboratorium, udzielało bieżących konsultacji oraz przeprowadziło szkolenia stanowiskowe pracowników. 4. Badania biegłości Instytut Medycyny Pracy prowadził działania na rzecz laboratoriów badań środowiskowych działających na terenie kraju, dotyczące spełniania określonych wymagań akredytacji przez te laboratoria. Do działań tych należy zaliczyć zorganizowanie i przeprowadzenie badań biegłości (porównań międzylaboratoryjnych) dla tych laboratoriów. Komórki organizacyjne Instytutu prowadzą badania biegłości (porównania międzylaboratoryjne) zgodnie z wymaganiami normy PN-EN ISO/IEC 17043:2011 Ocena zgodności - Ogólne wymagania dotyczące badania biegłości, dla następujących programów badań biegłości: Program badań biegłości dla laboratoriów wykonujących analizy czynników chemicznych w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. W 2016 r. w programie badań biegłości uczestniczyło 11 laboratoriów badań środowiskowych. Przeprowadzono 1 rundę kontrolną, która obejmowała oznaczania próbek 147

148 metali na filtrach membranowych. Materiał kontrolny składał się z odpowiedniego dla danej techniki analitycznej/metody medium pochłaniającego (nośnika) i substancji chemicznej o określonym poziomie stężeń. Otrzymane od uczestników wyniki analiz próbek kontrolnych, po danej rundzie opracowano statystycznie. Wyniki opracowań dla każdej oznaczanej substancji przekazano uczestnikom badań w formie raportu. Program badań biegłości dla laboratoriów wykonujących analizy czynników chemicznych w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. W 2016 r. w programie badań biegłości uczestniczyło 17 laboratoriów badań środowiskowych. Przeprowadzono 2 rundy kontrolne, które obejmowały oznaczania próbek związków organicznych na węglu aktywnym (benzen, toluen) oraz amoniaku w roztworze wodnym. Materiał kontrolny składał się z odpowiedniego dla danej techniki analitycznej/metody medium pochłaniającego (nośnika) i substancji chemicznej o określonym poziomie stężeń. Otrzymane od uczestników wyniki analiz próbek kontrolnych, po danej rundzie opracowano statystycznie. Wyniki opracowań dla każdej oznaczanej substancji przekazano uczestnikom badań w formie raportu. Program badania biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie oznaczania respirabilnych włókien azbestu i sztucznych włókien mineralnych. Organizatorem programu jest Pracownia Aerozoli Zakładu Zagrożeń Fizycznych. W 2016 r. w programie badania biegłości uczestniczyło 7 laboratoriów badań środowiskowych. Przeprowadzono 1 rundę kontrolną, która obejmowała oznaczanie liczby respirabilnych włókien azbestu oraz liczby respirabilnych sztucznych włókien mineralnych w próbkach przesłanych przez organizatora uczestnikom badania biegłości. Otrzymane od uczestników wyniki oznaczania obiektów badania biegłości opracowano statystycznie. Wyniki opracowania przekazano uczestnikom badania w formie sprawozdania. Program badań biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów hałasu w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych. W 2016 r. w programie uczestniczyło 21 laboratoriów badań środowiska pracy. Obiektem badań były specjalnie przygotowane stanowiska pracy, o ustalonym źródle dźwięku, na których wykonywano cztery różne czynności. Sesja badania biegłości obejmowała wykonanie pomiaru przez uczestnika i porównywanie dla każdej czynności wyników pomiarów poziomu dźwięku (równoważnego poziomu dźwięku A, maksymalnego poziomu 148

149 dźwięku A i szczytowego poziomu dźwięku C). Ocenę wyników przekazano uczestnikom w formie raportów. Program badań biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów hałasu ultradźwiękowego w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych. W 2016 r. w programie uczestniczyły 4 laboratoria badań środowiska pracy. Obiektem badań były specjalnie przygotowane stanowiska pracy, o ustalonym źródle hałasu ultradźwiękowego. Sesja badania biegłości obejmowała wykonanie pomiaru przez uczestnika i porównywanie dla każdej czynności wyników pomiarów równoważnego i maksymalnego poziomu ciśnienia akustycznego w pasmach tercjowych o częstotliwościach środkowych od 10 khz do 40 khz. Ocenę wyników przekazano uczestnikom w formie raportów. Program badań biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów drgań miejscowych w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych. W 2016 r. w programie uczestniczyło 11 laboratoriów badań środowiska pracy. Sesja badania biegłości obejmowała wykonanie pomiaru przez uczestnika drgań miejscowych i porównywanie wyników pomiarów skutecznego ważonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań. Ocenę wyników przekazano uczestnikom w formie raportu. Program badań biegłości poprzez porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów drgań ogólnych w środowisku pracy. Organizatorem programu jest Pracownia Hałasu i Wibracji Zakładu Zagrożeń Fizycznych. W 2016 r. w programie uczestniczyło 11 laboratoriów badań środowiska pracy. Sesja badania biegłości obejmowała wykonanie pomiaru przez uczestnika drgań ogólnych i porównywanie wyników pomiarów skutecznego ważonego częstotliwościowo przyspieszenia drgań. Ocenę wyników przekazano uczestnikom w formie raportu. Międzylaboratoryjne badania porównawcze pomiaru głównych parametrów fizycznych rejestrowanych przez sprzęt do kontroli jakości diagnostycznej aparatury rentgenowskiej i monitorów stosowanych do prezentacji obrazów medycznych. Organizatorem badań jest Laboratorium Wzorców Wtórnych Zakładu Ochrony Radiologicznej. W badaniu uczestniczą laboratoria badawcze i placówki wykonujące testy specjalistyczne w celu kontroli jakości aparatury rentgenowskiej. Badania porównawcze dotyczą pomiaru następujących parametrów fizycznych: 149

150 o o o o o o dla zakresu ogólnodiagnostycznego wysokie napięcie, czas ekspozycji, dawka, wielkość ogniska lampy rtg, odległość pomiędzy elementami obrazu (wybrane elementy geometrii wiązki promieniowania rtg), gęstość optyczna, luminancja, natężenie oświetlenia, średnia wartość piksela i/lub SNR (stosunek sygnału do szumu); dla zakresu stomatologicznego - wysokie napięcie, czas ekspozycji, dawka, luminancja, natężenie oświetlenia; dla fluoroskopii wysokie napięcie, dawka, moc dawki, odległość pomiędzy elementami obrazów (wybrane elementy geometrii wiązki promieniowania rtg), ocena kontrastu obrazu (jakość obrazu); dla mammografii odległość pomiędzy elementami obrazów (wybrane elementy geometrii wiązki promieniowania rtg), dawka, moc dawki, wysokie napięcie, czas ekspozycji, gęstość optyczna, obciążenie (siła kompresji), odległość pomiędzy płytką uciskową a powierzchnią stolika dla symetrycznego podparcia płytki uciskowej, luminancja, natężenie oświetlenia, ocena kontrastu obrazu (jakość obrazu), średnia i odchylenie standardowe wartość piksela i/lub SNR (stosunek sygnału do szumu); dla tomografii komputerowej wysokie napięcie, dawka i/lub DLP (iloczyn dawki i długości), grubość warstwy, średnia wartość HU (Jednostki Hounsfielda); dla monitorów medycznych pomiar luminancji (jednorodność i/lub kontrast monitora i/lub krzywa skali szarości). Porównania międzylaboratoryjne w zakresie pomiarów pól elektromagnetycznych. Organizatorem porównań jest Pracownia Zagrożeń Elektromagnetycznych Zakładu Ochrony Radiologicznej. W roku 2016 r. w porównaniu uczestniczyło kilkanaście laboratoriów badawczych środowiska pracy i środowiska ogólnego. Porównania dotyczyły pomiaru natężenia pola elektrycznego oraz natężenia pola magnetycznego na ustalonym stanowisku pomiarowym. Otrzymane wyniki badań opracowano statystycznie, a ocenę wyników wysyłano do każdego uczestnika w formie raportu. Laboratoria IMP brały udział z pozytywnymi wynikami w następujących badaniach biegłości/porównaniach międzylaboratoryjnych: German External Quality Assessment Scheme zorganizowanym przez Institute and Out-Patient Clinic for Occupational, Social and Environmental Medicine of University Erlangen-Nuremberg (Niemcy) 150

151 Program dotyczy oznaczania metali we krwi, moczu, surowicy w zakresie stężeń stwierdzanych w narażeniu środowiskowym i zawodowym. W programie uczestniczyła Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. United Kingdom National External Quality Assessment Service zorganizowanym przez UK NEQAS, Wolfson EQA Laboratory (Wielka Brytania) Program dotyczy oznaczania ołowiu i kadmu we krwi. W programie uczestniczyła Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Interlaboratory Quality Control Program for Metal (PICC-MET) zorganizowanym przez Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo (Hiszpania) Program dotyczy oznaczania metali na filtrach membranowych. W programie uczestniczyła Pracownia Analiz Metali Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Programa Interlaboratorios de Control de Calidad zorganizowanym przez Instituto Nacional de Seguridad e Higiene en el Trabajo (Hiszpania) Program obejmuje oznaczania substancji chemicznych w środowisku pracy. W programie uczestniczyła jest Pracownia Biochemii i Monitoringu Środowiskowego Substancji Organicznych Zakładu Monitoringu Biologicznego i Środowiska. Programy kontroli poziomów leków i narkotyków we krwi, etanolu, metanolu i izopropanolu we krwi, glikolu etylenowego w surowicy i hemoksymetrów zorganizowane przez Labquality (Finlandia) W programach uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej. RIQAS Blood gas programme organizowanym przez Randox Laboratories (Wielka Brytania) Program obejmuje kontrolę gazometrii i elektrolitów. W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej. Systemem kontroli badań laboratoryjnych IQs organizowanym przez StandLab (Polska) Program obejmuje badania toksykologiczne. W programie uczestniczyła Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej. 151

152 152

153

154 154

155 VII. DZIAŁALNOŚĆ KLINICZNA Klinika Audiologii i Foniatrii W roku 2016 przyjęto ogółem 2492 pacjentów w ramach umowy z NFZ, w tym: w poradni audiologicznej w poradni foniatrycznej w poradni logopedycznej Lekarze laryngolodzy, audiolodzy i foniatrzy udzielili łącznie 430 konsultacji na potrzeby Kliniki Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego oraz Kliniki Toksykologii. Liczba badań wyniosła 3819, w tym: Wideolaryngostroboskopia 459 Audiometria tonalna 1024 Emisja otoakustyczna 255 Próby nadprogowe 260 Potencjały słuchowe wywołane z pnia mózgu 129 Audiometria słowna 7 Tympanometria 628 Wideonystagmografia 307 Posturografia 591 Test rozumienia zdań w szumie HINT 86 Testy przetwarzania słuchowego 73 inne 0 155

156 Klinika Toksykologii Oddział Toksykologii o Przyjęto ogółem 2939 pacjentów, w tym 2738 hospitalizowanych i 201 obserwacyjnych. Średni okres pobytu pacjenta 2,47 dnia Wskaźnik wykorzystania łóżek 103,59 dni Wykonanie osobodni 3303 Wskaźnik śmiertelności 0,24 % W okresie sprawozdawczym nastąpiło 7 zgonów Wśród hospitalizowanych pacjentów stwierdzono: Ostre zatrucia pozazawodowe 2738 Ostre zatrucia zawodowe 0 Inne przypadki 201 Pracownia Diagnostyki Toksykologicznej Prowadzono działalność usługową w ramach tematu ZLL/8/2011 Badania toksykologiczne w materiale biologicznym. W 2016 r. w Pracowni Diagnostyki Toksykologicznej wykonano ogółem badania diagnostyczne, w tym: dla Oddziału Toksykologii dla Oddziału Chorób Zawodowych 84 dla Przychodni Chorób Zawodowych 13 w ramach tematu ZLL/8/2011 (inne placówki opieki zdrowotnej + inni zleceniodawcy)

157 Klinika Chorób Zawodowych i Zdrowia Środowiskowego Oddział Chorób Zawodowych o Przyjęto ogółem 451 pacjentów, w tym wszystkich hospitalizowano. o Wydano 456 orzeczeń lekarskich. o Opracowano 2 opinie sądowe. o Rozpoznano ogółem 93 choroby zawodowe, w tym: Ostre zatrucie rtęcią pochodzenia zawodowego 1 Pylica krzemowa płuc 4 Pylica górników 3 Pylica spawaczy 1 Pylica azbestowa płuc 2 Astma oskrzelowa 11 Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych pochodzenia zawodowego 4 Ostre uogólnione reakcje alergiczne 2 Alergiczny nieżyt nosa 5 Przewlekłe choroby narządu głosu guzki głosowe twarde Przewlekłe choroby narządu głosu wtórne zmiany przerostowe fałdów głosowych Przewlekłe choroby narządu głosu niedowład mięśni wewnętrznych krtani z wrzecionowatą niedomykalnością fonacyjna głośni i trwałą dysfonią Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego zaćma popromienna Nowotwory złośliwe rak płuc 1 Nowotwory wywołane działaniem promieniowania jonizującego 3 Kontaktowe alergiczne zapalenie skóry 4 Kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia 2 157

158 Pokrzywka kontaktowa 2 Przewlekłe zapalenia ścięgna i jego pochewki 1 Przewlekłe zapalenie kaletki maziowej 1 Przewlekłe zapalenie okołostawowe barku 2 Przewlekłe choroby układu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy zapalenie nadkłycia kości ramiennej 2 Zespół cieśni nadgarstka 13 Obustronny trwały odbiorczy ubytek słuchu 8 Zespół wibracyjny postać kostno-stawowa 1 Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa 11 Średni okres pobytu pacjenta wynosił 3 dni. Wskaźnik wykorzystania łóżek w Oddziale Chorób Zawodowych wyniósł 49. Przychodnia Chorób Zawodowych i Centrum Ochrony Zdrowia Pracujących o Przyjęto ogółem 780 pacjentów. o W okresie sprawozdawczym udzielono 280 porad lekarskich. o Wydano: 618 orzeczeń lekarskich, 2 ekspertyzy lekarskie, 8 opinii lekarskich. o Liczba innych badań wyniosła 666, w tym: EKG 390 EMG + opis 120 pole widzenia 86 widzenie zmierzchowe

159 o Liczba konsultacji udzielonych przez lekarzy wyniosła 1346, w tym: neurologiczna 357 okulistyczna 989 Badania przeprowadzone w Pracowni Diagnostyki Alergologicznej i Chorób Zawodowych w 2016 r.: Prowadzono działalność usługową w ramach tematu ZLL/11/2014 Badanie palestezjometryczne czucia wibracji. Próba oziębieniowa z termometrią skórną i próbą uciskową. Test prowokacyjny z alergenami 120 Test prowokacyjny z placebo 60 Test nadreaktywności oskrzeli z metacholiną 110 Próba rozkurczowa 110 Spirometria 3800 Pletyzmografia w pomiarach czynności oddechowej 30 Pojemność dyfuzyjna płuc 10 Testy skórne punktowe wykonano zestawów założono alergenów Badanie plwociny indukowanej 110 Badanie popłuczyn nosowych 250 Oznaczanie IgE całk. 50 Oznaczanie sige 500 Wymazy z nosa 20 Ocena cytologiczna preparatów mikroskopowych (plwociny indukowanej, popłuczyn nosowych, łez, wymazów z nosa) 1100 Próby oziębieniowe 20 Palestezjometria 20 w ramach tematu ZLL/11/2014 (inni zleceniodawcy) Próby oziębieniowe Palestezjometria

160 Pracownia Dermatologii o Przyjęto łącznie 1166 pacjentów. o Udzielono 363 konsultacje. o Założono alergenów u 327 pacjentów. 160

161

162 162

163 VIII. NAUKOWE BAZY DANYCH 1. Krajowe rejestry danych Centralny Rejestr Chorób Zawodowych gromadzi dane o przypadkach chorób zawodowych i jest podstawą monitorowania zapadalności na te choroby w Polsce. W 2015 r. stwierdzono w Polsce 2094 przypadki chorób zawodowych (o 257 przypadków tj. 10,9% mniej w porównaniu z rokiem 2014). Największy spadek w liczbach bezwzględnych odnotowano w pylicach płuc (o 188 przypadków tj. o 30,8%). Przy ogólnym spadku liczby chorób zawodowych w 2015 r. w liczbach bezwzględnych wzrosła najbardziej - o 20 tj. o 58,8% liczba przypadków chorób opłucnej wywołanych pyłem azbestu i o 19 przypadków tj. 11,4% chorób obwodowego układu nerwowego. Zachorowalność ogólną na choroby zawodowe w Polsce w 2015 r. kształtowały głównie: choroby zakaźne lub pasożytnicze, pylice płuc, przewlekłe choroby narządu głosu, choroby obwodowego układu nerwowego, ubytek słuchu. Większość (91,1%) stwierdzonych w Polsce w 2015 r. chorób zawodowych, powstała po minimum 10 letnim okresie pracy w narażeniu na czynnik szkodliwy i w 88,0% przypadków dotyczyła osób w wieku 45 lat lub starszym. Zapadalność na choroby zawodowe w Polsce w 2015 r. wyrażała się współczynnikiem 14,4 przypadków na pracujących. Głównymi czynnikami przyczynowymi chorób zawodowych były: pył przemysłowy zawierający wolną krzemionkę, krętek Borrelia przenoszony przez kleszcze, sposób wykonywania pracy w tym nadmierny wysiłek głosowy oraz hałas. Najwyższe wartości współczynnika na 100 tys. pracujących odnotowano w górnictwie (203,5), rolnictwie, leśnictwie, łowiectwie i rybactwie (23,8), przetwórstwie przemysłowym (22,6), edukacji (21,3).W dalszym ciągu obserwowane jest w województwach znaczne zróżnicowanie zapadalności nauczycieli na choroby narządu głosu (od 0,6 w woj. podlaskim i pomorskim do 7,6/10000 w woj. wielkopolskim). Wyniki corocznej analizy przekazywane są do Ministerstwa Zdrowia, Ministerstwa Pracy, Głównego Urzędu Statystycznego, Głównego Inspektora Sanitarnego oraz wszystkich WSSE i WOMP. Prowadzenie Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych i analiz występowania chorób zawodowych w Polsce zgodne jest z Rozporządzeniem 1338/2008 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2008 r. w sprawie statystyk Wspólnoty w zakresie zdrowia publicznego oraz bezpieczeństwa i higieny pracy. Dane o chorobach zawodowych przekazywane są corocznie do EUROSTATU. Dostęp: dla uprawnionych pracowników Instytutu. Opracowanie: Centralny Rejestr Chorób Zawodowych. Krajowy Rejestr Czynników Biologicznych (KRCB) od 2005 r. gromadzi informacje od pracodawców o zamierzonym użyciu czynników biologicznych w celach naukowobadawczych, przemysłowych lub diagnostycznych. Do grudnia 2016 r. w KRCB 163

164 zarejestrowano 564 zakładów pracy stosujących czynniki biologiczne z czego najwięcej w celach diagnostycznych 398, w celach naukowo-badawczych 124, oraz w celach przemysłowych 42. Celowe użycie czynnika biologicznego z 2. grupy zagrożenia zgłosiło 547 zakładów, z 3. grupy zagrożenia (włączając czynniki z grupy 3.**) zgłosiło 109 zakładów, natomiast 82 zakłady stosują w procesach pracy czynniki z 3.** grupy zagrożenia. W zakładach tych było zatrudnionych ogółem 4256 pracowników narażonych na czynniki biologiczne, w tym 3873 kobiet (91%) i 383 mężczyzn ( 9%). Rejestr wykorzystywany jest do corocznych raportów dotyczących celowego użycia czynników biologicznych w zakładach pracy w Polsce. Dostęp: przez Internet dla uprawnionych osób na podstawie identyfikatora i hasła. Ponadto w IMP funkcjonuje Krajowy Punkt Informacyjny ds. Czynników Biologicznych (KPI), który prowadzi działalność konsultacyjno-edukacyjną wspomagającą zainteresowane podmioty w ocenie ekspozycji i szacowania ryzyka dla zdrowia wynikającego z narażenia na czynniki biologiczne w miejscu pracy. KPI pomaga w planowaniu i realizacji działań profilaktycznych oraz w prawidłowym rejestrowaniu przez pracodawców wiarygodnych informacji o czynnikach biologicznych. Opracowanie: Zakład Toksykologii i Kancerogenezy (od r r.)/ Zakład Zagrożeń Fizycznych (od r.) Krajowy System Informowania o Kosmetykach do r. gromadził dane o kosmetykach, wprowadzanych do obrotu na terenie Polski oraz informacje o przypadkach zachorowań, spowodowanych użyciem kosmetyku. Dane z przesyłanych do Systemu formularzy zgłoszeniowych wprowadzano do baz PROD oraz Centralnego Rejestru Kosmetyków. W dniu 11 lipca 2013 r. na terenie całej Unii Europejskiej zaczęło obowiązywać nowe prawo kosmetyczne Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1223/2009, a Krajowy System Informowania o Kosmetykach przekształcił się w archiwum. W celu zapewnienia odpowiedniej opieki medycznej w przypadku problemów zdrowotnych oraz nadzorowania rynku informacje o kosmetykach i przypadkach zachorowań powinny być przechowywane przez właściwe organy w Polsce jest to Krajowy System Informowania o Kosmetykach do dnia r. (art. 38 rozporządzenia nr 1223/2009). Z dostępu do informacji zgromadzonych w bazach danych KSIoK korzystają pracownicy Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej. Bazy dawek indywidualnych osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe na podstawie polskich przepisów ochrony radiologicznej Zakład Ochrony Radiologicznej Instytutu Medycyny Pracy w Łodzi wykonuje pomiary z zakresu dozymetrii indywidualnej osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe. Wszystkie wyniki są gromadzone w Bazach Danych Zakładu Ochrony Radiologicznej. Obecnie rejestry zawierają ponad 164

165 2 miliony rekordów. Ocena narażenia pracowników wykonywana jest na podstawie ciągłych pomiarów dawek indywidualnych (wyrażonych jako indywidualny równoważnik dawki Hp(10)) lub pomiarów dozymetrycznych w środowisku pracy (tj. przestrzennego równoważnika dawki H*(10)) dla każdego roku kalendarzowego. Pomiary indywidualnego równoważnika dawki Hp(10) wykonywane są w Zakładzie Ochrony Radiologicznej metodą fotometryczną od 1966 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy zaczernienia emulsji fotograficznej). Ponadto pomiar indywidualnego oraz przestrzennego równoważnika dawki wykonywany jest metodą termoluminescencyjną od 2011 r. (dawka wyznaczana jest na podstawie analizy liczby zliczeń dla detektorów termoluminescencyjnych). Dodatkowo pomiary dozymetryczne dla pracowników zakładów radiologii interwencyjnej zawodowo narażonych na promieniowanie jonizujące prowadzone są na podstawie pomiarów indywidualnego równoważnika dawki Hp(0.07). Wspomniane pomiary przeprowadzane są od 2000 r. z wykorzystaniem dawkomierzy w kształcie pierścionka z umieszczonym wewnątrz detektorem termoluminescencyjnym. Wszystkie badania wykonywane są zgodnie z procedurami badawczymi (zakres akredytacji Nr AB 327) akredytowanymi przez Polskie Centrum Akredytacji. Zgodnie z wdrożonym systemem zarządzania sposób przetwarzania, przechowywania i wykorzystania wyników badań gwarantuje zachowanie poufności oraz ochronę praw własności klienta, dla którego są wykonywane. Zgromadzone w bazach dane są wykorzystywane wyłącznie przez uprawnionych pracowników Zakładu Ochrony Radiologicznej do szczegółowej analizy narażenia osób zawodowo narażonych na promieniowanie fotonowe. Corocznie sporządzane są ekspertyzy (z pominięciem danych osobowych) dotyczące dawek zgromadzonych w rejestrze dla potrzeb m.in. Państwowej Agencji Atomistyki. Opracowanie: Zakład Ochrony Radiologicznej. Centralny Rejestr Danych o Narażeniu na Substancje Chemiczne, ich Mieszaniny, Czynniki lub Procesy Technologiczne o Działaniu Rakotwórczym lub Mutagennym gromadzi dane o zakładach pracy, w których występują czynniki rakotwórcze i mutagenne oraz o stanowiskach pracy, na których pracownicy narażeni są na te czynniki. Centralny rejestr funkcjonuje od 1999 r. i był dotychczas aktualizowany raz w roku na podstawie danych przekazywanych przez Państwowych Wojewódzkich Inspektorów Sanitarnych z całego kraju. Od października 2016 r. informacje umieszczane w bazach danych są zbierane na podstawie umowy z NPZ. Zgromadzone dane są wykorzystywane do opracowywania zbiorczych analiz wykorzystywanych do celów statystycznych oraz w celu wspomagania zarządzania ryzykiem związanym z narażeniem zawodowym na kancerogeny i mutageny. W 2016 r. opracowano m.in. szczegółową analizę danych za 2015 r. ze szczególnym uwzględnieniem zgłoszeń w latach substancji bez klasyfikacji zharmonizowanej na 165

166 poziomie UE oraz wykonano ocenę ryzyka dla wybranych, najbardziej rozpowszechnionych zawodowych czynników rakotwórczych, ze wskazaniem oszacowanej liczby dodatkowych przypadków nowotworów wynikających z narażenia zawodowego na te czynniki w oparciu o dane za lata 2013 i 2014 jako lata bazowe. Dostęp: dla uprawnionych pracowników Instytutu, Ministra Zdrowia, Głównego Inspektora Sanitarnego (bez ograniczeń) oraz Państwowych Wojewódzkich i Powiatowych Inspektorów Sanitarnych (dostęp do danych z właściwego terenu). Opracowanie: Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego. 2. Bazy faktograficzne Baza ITOX baza zawierająca informacje o substancjach i preparatach chemicznych, dostępnych na rynku polskim. Gromadzi dane o właściwościach fizykochemicznych, działaniu toksycznym, objawach zatrucia i pomocy medycznej udzielanej w przypadku zatruć: związkami chemicznymi, roślinami i grzybami trującymi, pestycydami oraz preparatami chemicznymi będącymi w powszechnym użyciu. Baza jest na bieżąco uzupełniana o nowe preparaty wchodzące do obrotu i stosowane na terenie Polski. Wykorzystywana jest do corocznych opracowań i monitorowania ostrych zatruć. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej. Baza STAT baza o pacjentach leczonych na Oddziale Toksykologii Instytutu. Dane zawarte w bazie obejmują: numer historii choroby, datę i godzinę przyjęcia, informację o roku urodzenia i płci pacjenta, nazwę czynnika lub czynników toksycznych, rodzaj zatrucia oraz czas i wynik leczenia. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej. Baza INF baza tworzona w oparciu o dane z protokołów telefonicznych konsultacji udzielanych przez lekarzy toksykologów z Oddziału Toksykologii. Baza zawiera informację o dacie i godzinie konsultacji, dane osoby pytającej, nazwę miejscowości i placówki medycznej, w której przebywał konsultowany pacjent, informację o wieku i płci oraz o rodzaju zatrucia, nazwę preparatu lub substancji toksycznej, opis objawów zatrucia i drogi narażenia. Opracowanie: Centrum Informacji Toksykologicznej. Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego (Karty ICSC) od 1998 r., Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego bierze udział w projekcie IPCS (International Programme on Chemical Safety) dotyczącym Międzynarodowych Kart Bezpieczeństwa Chemicznego (International Chemical Safety Cards Karty ICSC). Projekt jest wspólnym przedsięwzięciem trzech organizacji międzynarodowych: Międzynarodowej Organizacji Pracy (ILO), Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Programu Narodów Zjednoczonych 166

167 ds. Ochrony Środowiska, finansowo i technicznie wspieranym przez Komisję Unii Europejskiej. Projekt obejmuje swym zasięgiem coraz to nowe regiony świata. Obecnie w projekcie uczestniczy 18 instytucji naukowych z krajów Europy, Ameryki i Azji. Karty ICSC przygotowywane są w języku angielskim, a następnie recenzowane na zasadach peer review. Instytucje uczestniczące w projekcie przekładają Karty na języki narodowe, w tym hiszpański, fiński, francuski, japoński, niemiecki, polski, węgierski, włoski, chiński i inne. Dotychczas opracowano Karty dla 1800 substancji chemicznych. Recenzowanie Kart ICSC przez międzynarodową Grupę Ekspertów zapewnia ich wysoką jakość i stanowi ich istotny atut. Karty ICSC są arkuszami danych zawierającymi istotne informacje, przedstawione w jasny i zwięzły sposób, na temat poszczególnych substancji chemicznych w kontekście bezpieczeństwa i ochrony zdrowia (dane identyfikacyjne substancji, dane dotyczące zagrożeń pożarowych i wybuchowych, sposobów zwalczania pożaru, informacje na temat zagrożeń dla zdrowia, informacje dotyczące bezpiecznego usuwania wycieków, magazynowania i pakowania substancji, zalecanych środków zapobiegawczych, pierwszej pomocy przedmedycznej, klasyfikacji i oznakowania, właściwości i zagrożeń fizykochemicznych, skutków krótkotrwałego i długotrwałego narażenia dla zdrowia ludzi, informacje dotyczące uregulowań prawnych, dane dotyczące zagrożeń dla środowiska naturalnego). Karty ICSC opracowywane są w pierwszej kolejności dla substancji wysokotonażowych (High Productive Volume), substancji uznanych przez Unię Europejską za SVHC (Substances of Very High Concern) na mocy rozporządzenia REACH oraz substancji o dużej ważności ze względu na ich powszechność stosowania, a także dla tych, które zostały uznane przez poszczególne kraje lub związki zawodowe za stwarzające szczególne zagrożenie. Karty ICSC nie mają statusu prawnego, ale ich zakres tematyczny pokrywa się z zakresem wymaganym w Kartach Charakterystyki Substancji Niebezpiecznych, określonym w Rozporządzeniu (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 18 grudnia 2006 r. Karty ICSC są udostępniane za darmo (w formatach HTML i PDF) ze stron: ILO (International Labour Organization): IPCS (International Programme on Chemical Safety): NIOSH (National Institute for Occupational Safety and Health): IFA (Institut für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung für Arbeitsschutz der Deutschen Gesetzlichen Unfallversicherung): Opracowanie: Zakład Bezpieczeństwa Chemicznego. 167

168 3. Bazy bibliograficzne i repozytoria Baza MEDIP baza bibliograficzna publikacji z zakresu medycyny pracy, toksykologii, ergonomii, fizjologii i psychologii pracy oraz ochrony środowiska. Baza obejmuje lata , zawiera łącznie rekordów. Dostęp internetowy: lata : lata : Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą. Baza PUB baza publikacji pracowników Instytutu. Zawiera opisy bibliograficzne publikacji pracowników za lata W bazie znajduje się 9026 dokumentów. Od 2015 r. kontynuacja bazy prowadzona jest na platformie informatycznej OODM i portalu tematycznym. Dostęp internetowy: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą. Baza NAUKA baza prac doktorskich i habilitacyjnych. Zawiera opisy bibliograficzne prac doktorskich i habilitacyjnych pracowników oraz prac obronionych w Instytucie, znajdujących się w księgozbiorze biblioteki, gromadzonych od 1960 r. Obecnie baza zawiera 258 dokumentów. Dostęp internetowy: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą. Repozytorium ECNIS-NIOM kolekcja publikacji tematycznych z zakresu uwarunkowań i metod zapobiegania nowotworom pochodzenia środowiskowego oraz najnowszych publikacji pracowników IMP. Repozytorium tworzone było w ramach Sieci Doskonałości ECNIS (Environmental Cancer Risk, Nutrition and Individual Susceptibility). Od 2015 r. jest także repozytorium instytucjonalnym. Składa się z trzech kolekcji tematycznej, adnotowanej i dorobku pracowników IMP. Rejestruje artykuły naukowe, raporty, doniesienia naukowe i doktoraty. Łącznie Repozytorium ECNIS zawiera 623 rekordy, w tym 91 w kolekcji NIOM. Publikacje są udostępniane na zasadach Open Access. Dostęp internetowy: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą. Platforma informatyczna OODM gromadzi dane o Instytucie w zakresie realizowanych projektów, publikacji, patentów, oferowanych usług, stosowanych w czasie badań metod i technologii, zorganizowanych wydarzeń, posiadanych akredytacji i aparatury badawczej, otrzymanych nagród, opracowywanych baz wiedzy oraz podmiotów zewnętrznych 168

169 z którymi Instytut współpracuje. Daje możliwość budowania profili naukowców pracujących w IMP w powiązaniu z ich dorobkiem naukowym i realizowanymi projektami. Umożliwia budowanie raportów, rankingów, kart osiągnięć naukowych pracownika lub zakładu. Część zgromadzonych informacji jest udostępniana publicznie poprzez portal tematyczny w celu promocji osiągnięć IMP. Dostęp internetowy: Platforma: dla uprawnionych pracowników Instytutu Portal tematyczny: Opracowanie: Dział Zarządzania Wiedzą. 169

170 170

171

172 172

173 IX. WYDAWNICTWA NAUKOWE Instytut Medycyny Pracy imienia prof. dra med. Jerzego Nofera w Łodzi jest wydawcą 2 czasopism naukowych z dziedziny medycyny pracy i zdrowia środowiskowego. Publikowane są w nich prace o tematyce związanej z ochroną zdrowia pracujących, m.in. z zakresu epidemiologii, higieny pracy, toksykologii doświadczalnej i środowiskowej, zagrożeń chemicznych i pyłowych, bezpieczeństwa chemicznego, audiologii, alergologii, ergonomii i psychologii pracy, organizacji pracy, ekonomiki oraz promocji zdrowia w miejscu pracy. Informacja o pełnej ofercie wydawniczej znajduje się na stronie internetowej Oficyny Wydawniczej Instytutu 1) Czasopisma Dwumiesięcznik Medycyna Pracy Ocena czasopisma w 2016 r.: wykaz czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. (część A, poz. 8050) 15 pkt, impact factor, edycja ,401, Index Copernicus, edycja ,60 pkt. Dwumiesięcznik wydawany jest od 67 lat. Do numeru 6/2012 głównym językiem czasopisma był język polski. Od numeru 1/2013 w każdym numerze publikowane są także artykuły w jęz. angielskim (w 2016 r. co najmniej 4 artykuły w numerze). Jednocześnie we wszystkich artykułach naukowych w jęz. polskim na jęz. angielski tłumaczone były: tytuł, streszczenia, słowa kluczowe, tabele i ryciny. W 2016 r. w ramach woluminu 67. wydano 6 numerów Medycyny Pracy. Nakład każdego numeru wyniósł 160 egz., łączna objętość woluminu 88,54 arkuszy wydawniczych, a średnia objętość numeru ok. 14,76 arkuszy wydawniczych. W sumie opublikowano 70 prac naukowych (w tym 24 artykuły w jęz. angielskim) 49 artykułów oryginalnych, 16 poglądowych, 2 prace kazuistyczne i 3 artykuły w kategorii Standardy wytyczne (średnio 12 artykułów w numerze). Jak w każdym 1. numerze dwumiesięcznika zamieszczono wykaz autorów prac i słów kluczowych (polskich i angielskich) opublikowanych w Medycynie Pracy w roku poprzednim. W 2016 r. Medycyna Pracy była redagowana merytorycznie pod kierunkiem redaktor naczelnej prof. dr hab. med. Ireny Szadkowskiej-Stańczyk. Współpracowali z nią redaktorzy tematyczni czasopisma: prof. dr hab. Sławomir Czerczak, mgr inż. Katarzyna Konieczko (zaproszona do współpracy od połowy stycznia), dr n. hum. Elżbieta Korzeniowska, dr hab. med. Teresa Makowiec- Dąbrowska, dr n. hum. Krzysztof Puchalski, mgr Piotr Sakowski, dr hab. Dominika Świerczyńska- Machura, dr n. med. Małgorzata Waszkowska i dr hab. med. Marta Wiszniewska. Redaktorem 173

174 statystycznym czasopisma był dr n. biol. Paweł Kałużny, a redaktorem wydawniczym mgr Katarzyna Rogowska. Skład Komitetu Redakcyjnego zamieszczony jest na stronie internetowej czasopisma. Czasopismo Medycyna Pracy jest dostępne: W wersji drukowanej sprzedawane w stacjonarnej i internetowej księgarni Oficyny Wydawniczej Instytutu (szczegóły na: oraz za pośrednictwem dystrybutorów (m.in. Garmond Press, Kolporter S.A., Ruch, Ars Polona). Online wersja bezpłatna, dostępna na stronie internetowej czasopisma ( na której znajdują się pełne teksty artykułów od roku Archiwum czasopisma z lat znajduje się na stronie i platformie Łódzkiej Regionalnej Biblioteki Cyfrowej (CYBRA) W bazach indeksujących i abstraktujących Medycyna Pracy znajduje się w: CABI (CAB Abstracts, Global Health), CNKI Scholar, DOAJ, EBSCO (Central & Eastern European Academic Source), Elsevier (EMBASE, EMCare, SCImago Journal & Country Rank, SCOPUS), Europe PubMed Central, Google Scholar, Index Copernicus, J-Gate, Polska Bibliografia Lekarska, ProQuest (Health and Medical Collection, Psychology Database), PubMed/MEDLINE, SHERPA/RoMEO, Thomson Reuters (BIOSIS Citation Index, BIOSIS Previews, Web of Science Core Collection, Journal Citation Reports, Science Citation Index Expanded) i WorldCat. Artykuły w Medycynie Pracy są publikowane w modelu open access, a zasady ich wykorzystania określa licencja Creative Commons Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY- NC). Dzięki temu pełna treść artykułów opublikowanych w Medycynie Pracy jest dostępna dla czytelników z całego świata, co zwiększa szanse na podniesienie wskaźnika cytowania (impact factor) czasopisma. W marcu 2016 r. redakcja opublikowała na stronie internetowej czasopisma (zakładka Polityka prawno-archiwizacyjna ) szczegółowe zasady korzystania z artykułów publikowanych w Medycynie Pracy. Redakcja zachęca autorów do udostępniania artykułów w wersji pre-print (przed recenzjami) i post-print (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów). Dwumiesięcznik International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health Ocena czasopisma w 2016 r.: wykaz czasopism Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego z 9 grudnia 2016 r. (część A, poz. 5155) 15 pkt, impact factor, edycja ,780, 174

175 Index Copernicus, edycja ,95 pkt. W 2016 r. International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health obchodził 29- lecie istnienia. Czasopismo wydawane jest w języku angielskim, od 2013 r. jako dwumiesięcznik (wcześniej: kwartalnik). W 2016 r. w ramach woluminu 29. wydano 6 numerów International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health (IJOMEH). Łączna objętość woluminu wyniosła 84,2 arkusze wydawnicze, a średnia objętość numeru 14,03 arkuszy wydawniczych. W sumie ukazało się 85 prac naukowych 65 artykułów oryginalnych, 10 poglądowych, 3 kazuistyczne, 2 doniesienia, 4 listy do redakcji i 1 errata (średnio 14 artykułów w numerze). W 2016 r. dwumiesięcznik był redagowany merytorycznie pod kierownictwem redaktora naczelnego prof. dr. hab. med. Konrada Rydzyńskiego. Współpracowali z nim redaktorzy tematyczni (associate editors) czasopisma: prof. dr hab. n. med. Alicja Bortkiewicz, prof. dr hab. med. Marta Kieć- Świerczyńska, dr Dorota Merecz-Kot, dr hab. med. Beata Pepłońska, prof. dr hab. med. Irena Szadkowska-Stańczyk, prof. dr hab. med. Mariola Śliwińska-Kowalska, prof. dr hab. med. Jolanta Walusiak-Skorupa i prof. dr hab. Wojciech Wąsowicz. Redaktorem statystycznym czasopisma był dr n. biol. Paweł Kałużny, a redaktorem wydawniczym mgr Katarzyna Rogowska. W skład Editorial Board International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health wchodzi wiele uznanych autorytetów naukowych. Skład Komitetu Redakcyjnego zamieszczony jest na stronie internetowej czasopisma. W 2016 r. czasopismo International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health otrzymało dofinansowanie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego ze środków przeznaczonych na działalność upowszechniającą naukę. Czasopismo International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health jest dostępne: Online wersja bezpłatna, dostępna na stronie internetowej czasopisma ( na której znajdują się pełne teksty artykułów od roku Archiwum czasopisma z lat znajduje się na stronie oraz na platformie Łódzkiej Regionalnej Biblioteki Cyfrowej (CYBRA). W bazach indeksujących i abstraktujących International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health znajduje się w: CABI (CAB Abstracts, Global Health), CNKI Scholar, DOAJ, EBSCO (Academic Search Complete, Central & Eastern European Academic Source, Environment Complete, Ergonomics Abstracts), Elsevier (EMBASE, EMCare, SCImago Journal & Country Rank, SCOPUS), Europe PubMed Central, Google Scholar, IBZ online, Index Copernicus, J-Gate, PubMed/MEDLINE, Polish Medical Bibliography, ProQuest (ProQuest Environmental Science Collection, Health and Medical Collection, 175

176 Psychology Database, Public Health Database), PsycINFO, SHERPA/RoMEO, Thomson Reuters (BIOSIS Citation Index, BIOSIS Previews, Web of Science Core Collection, Journal Citation Reports, Science Citation Index Expanded), Ulrich s Periodicals Directory i WorldCat. Artykuły w International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health są publikowane w modelu open access, a zasady ich wykorzystania określa licencja Creative Commons Uznanie autorstwa Użycie niekomercyjne 3.0 Polska (CC BY-NC). Dzięki temu pełna treść artykułów opublikowanych w International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health jest dostępna dla czytelników z całego świata, co zwiększa szanse na podniesienie wskaźnika cytowania (impact factor) czasopisma. Od marca 2016 r. redakcja udostępniła na stronie internetowej czasopisma (zakładka Copyright and self-archiving policy ) szczegółowe zasady korzystania z artykułów publikowanych w International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health. Redakcja zachęca autorów do udostępniania artykułów w wersji pre-print (przed recenzjami) i post-print (po poprawkach sugerowanych przez recenzentów). Wszystkim artykułom publikowanym w Medycynie Pracy i International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health w 2016 r. nadano DOI (cyfrową identyfikację dokumentu elektronicznego) i publikowano je na bieżąco na stronach internetowych tych czasopism. Strony umożliwiają użytkownikom wysyłanie znajomym powiadomień o ciekawych artykułach, dzielenie się nimi poprzez portale społecznościowe, przeszukiwanie treści w oparciu o słowa kluczowe, dziedziny i autorów, kontakt z autorami, zapoznawanie się z treścią artykułów jeszcze przed opublikowaniem pełnego numeru czasopisma (w wersji online first). Strony obu czasopism są zintegrowane z Editorial Systemem ( służącym do komunikacji z autorami i recenzentami oraz zarządzania procesem redakcyjnym. W Editorial Systemie obu czasopism stworzono bogatą bazę recenzentów 4 stycznia 2017 r. obejmowała ona 2420 osób. Wśród nich 67% stanowili specjaliści z zagranicy Arabii Saudyjskiej, Argentyny, Armenii, Australii, Austrii, Bangladeszu, Belgii, Beninu, Bośni i Hercegowiny, Brazylii, Bułgarii, Chile, Chin, Chorwacji, Cypru, Czech, Danii, Egiptu, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Holandii, Indii, Iranu, Irlandii, Islandii, Izraela, Japonii, Jordanii, Kanady, Kolumbii, Korei Południowej, Kuweitu, Libanu, Litwy, Macedonii, Malezji, Meksyku, Niemiec, Nowej Zelandii, Nigerii, Norwegii, Pakistanu, Portugalii, Republiki Południowej Afryki, Rosji, Rumunii, Serbii, Singapuru, Słowacji, Słowenii, Stanów Zjednoczonych, Szwajcarii, Szwecji, Tajlandii, Tajwanu, Turcji, Ukrainy, Węgier, Wielkiej Brytanii, Wietnamu i Włoch. 176

177 Czasopisma wydane przez Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera w Łodzi w 2016 r. Lp. Tytuł czasopisma Częstotliwość, ISSN Wolumin Numer Forma udostępniania Objętość (arkusze wydawnicze) 1 International Journal of Occupational Medicine and Environmental Health 2 Medycyna Pracy dwumiesięcznik ISSN eissn X dwumiesięcznik ISSN eissn online ( 13,46 2 jw. 16,04 3 jw. 14,53 4 jw. 15,40 5 jw. 13,09 6 jw. 11, wersja drukowana 14,84 (160 egz.) + online ( 2 jw. 15,58 3 jw. 14,75 4 jw. 14,11 5 jw. 15,03 6 jw. 14,23 2) Ksiązki W 2016 roku pracownicy Instytutu byli autorami następujących pozycji: 1. Chmielewski J, Merecz-Kot D, Szpringer M. (red.) Zawodowe i społeczne problemy ochrony zdrowia. Warszawa: Instytut Ochrony Środowiska - Państwowy Instytut Badawczy, 2016, 256 s. 2. Parszuto J, Rybacki M. Badania lekarskie kierowców. Poradnik dla lekarzy uprawnionych do badań lekarskich kierowców i dla lekarzy medycyny pracy. Czersk: Medycyna Pracy Portal, 2016, 175 s. 3. Szeszenia-Dąbrowska N, Świątkowska B. Azbest w Polsce. Zanieczyszczenie środowiska, skutki zdrowotne, zasady bezpiecznego postępowania z azbestem. Łódź: Oficyna Wydawnicza MA, 2016, 160 s. 4. Szeszenia-Dąbrowska N, Wilczyńska U. Choroby zawodowe w Polsce w 2015 roku. Łódź: Instytut Medycyny Pracy im. prof. J. Nofera, Centralny Rejestr Chorób Zawodowych, 2016, 67 s. 177

178 178

179

180 180

181 X. BUDŻET Instytut działając na podstawie ustawy z dnia 30 kwietnia 2010 r. o instytutach badawczych (Dz. U. z 2016 poz. 371 z późn. zm.) prowadzi samodzielną gospodarkę finansową, pokrywając koszty działalności naukowo-badawczej oraz leczniczej z uzyskanych przychodów. Źródłami przychodu działalności naukowo-badawczej w 2016 roku była dotacja na działalność statutową i inne umowy z Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego, kontrakty z Komisji Europejskiej oraz umowy w ramach funduszy strukturalnych. Głównym źródłem przychodu działalności leczniczej był kontrakt z Narodowym Funduszem Zdrowia oraz umowy z wojewódzkimi ośrodkami medycyny pracy i samorządami terytorialnymi w zakresie chorób zawodowych. W 2016 roku przychody Instytutu z podstawowej działalności operacyjnej uległy zmniejszeniu w stosunku do roku poprzedniego i wyniosły ,25 zł. Jednocześnie w 2016 r. zmniejszyły się koszty działalności operacyjnej w stosunku do roku 2015 i wyniosły ,38 zł. Instytut na dzień r. posiada zadłużenie z tytułu pożyczki długoterminowej w wysokości ,31 zł. Kredyt bankowy w wysokości zł został w całości spłacony. Biorąc pod uwagę przychody netto ze sprzedaży oraz koszt działalności operacyjnej za rok 2016, Instytut osiągnął stratę brutto na podstawowej działalności operacyjnej w kwocie ,13 zł, która została pomniejszona o sumę ,79 zł z tytułu pozostałych przychodów operacyjnych i przychodów finansowych (darowizny, dotacja na środki trwałe, odsetki bankowe, dodatnie różnice kursowe) oraz powiększona o kwotę ,25 zł z tytułu pozostałych kosztów operacyjnych i finansowych (ujemne różnice kursowe, odsetki od kredytu, odsetki za zwłokę w zapłacie zobowiązań, rezerwy na należności wątpliwe). Ostateczny wynik finansowy, czyli strata netto za rok 2016 wyniósł ,59 zł, co w stosunku do straty w 2015 r. stanowi zmniejszenie wyniku finansowego o wartość ,24 zł. 181

182 Program Dzierżawy Wieloletni; pomieszczeń; 0,36% 1,00% Działalność wydawnicza; Sprzedaż 1,02% Pozostała Internatu; 0,42% sprzedaż; Umowy z MZ; 1,17% 0,08% NPZ; 2,99% Umowy krajowe; 4,84% Umowy zagraniczne; 3,45% Granty; 5,51% DOCHODY 2016 R.. Programy norweskie; 3,67% Umowy z ZUS; 1,51% Działalność lecznicza ; 29,01% Umowy z przedsiębiorstwami (ZLB, ZU); 7,07% Kursy; 2,07% Innowacyjna Gospodarka; 3,29% Dozymetria; 11,14% % Dotacje na działalność statutową; 21,39% Działalność lecznicza Dotacje na działalność statutowąą Dozymetria Innowacyjna Gospodarka Kursy Umowy z przedsiębiorstwami (ZLB, ZU) Granty Umowy zagraniczne Umowy krajowe NPZ Pozostała sprzedaż Umowy z MZ Sprzedaż Internatu Program Wieloletni Działalność wydawnicza Dzierżawy pomieszczeń Programy norweskiee Umowy z ZUS 29,01% 21,39% 11,14% 3,29% 2,07% 7,07% 5,51% 3,45% 4,84% 2,99% 0,08% 1,17% 0,42% 1,00% 1,02% 0,36% 3,67% 1,51% 182

183 Błony dozymetryczne; 1,65% Materiały laboratoryjne; 1,99% Materiały medyczne; 2,45% Zużycie energii ; 2,70% Pozostałe materiały; 2,16% Usługi medyczne; 3,61% Usługi remontowe, serwis, naprawy; 1,13% Odpis na ZFŚS; Pozostałe; 0,99% Pozostałe 1, 14% Usługi porządkowe; usługi; Podatki; 1,03% 1,55% 1,16% 1 Podróże; 1,,40% KOSZTY 2016 R. Usługi informatyczne; 0,87% PFRON; 0,48% Usługi telekomunikacyjne i spedycyjne; ; 0,46% Wynagrodzenia; 45,08% Ubezpieczenia społeczne; 7,66% Amortyzacja; 22,51% % Wynagrodzenia Amortyzacja Ubezpieczenia społeczne Usługi medyczne Zużycie energii Materiały medycznee Pozostałe materiały Materiały laboratoryjne Błony dozymetryczne Pozostałe usługi Podróże Podatki Odpis na ZFŚS Usługi remontowe, serwis, naprawy Usługi porządkowe Pozostałe Usługi informatyczne PFRON Usługi telekomunikacyjne i spedycyjne 45,08% 22,51% 7,66% 3,61% 2,70% 2,45% 2,16% 1,99% 1,65% 1,55% 1,40% 1,16% 1,14% 1,13% 1,03% 0,99% 0,87% 0,48% 0,46% 183

184 184

185