EKONOMICZNE KONSEKWENCJE EDUKACJI PRZYRODNICZO-LEŚNEJ I OCHRONY PRZYRODY W NADLEŚNICTWIE JANÓW LUBELSKI (RDLP LUBLIN)

Transkrypt

1 dr inż. Anna Janusz Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Wydział Leśny, Katedra Szczegółowej Hodowli Lasu mgr Jolanta Pochopień Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Wydział Nauk Ekonomicznych, Katedra Ekonomiki i Organizacji Przedsiębiorstw dr inż. Marcin Piszczek Uniwersytet Rolniczy w Krakowie Wydział Leśny, Katedra Szczegółowej Hodowli Lasu inż. Marek Jarosz Nadleśnictwo Janów Lubelski EKONOMICZNE KONSEKWENCJE EDUKACJI PRZYRODNICZO-LEŚNEJ I OCHRONY PRZYRODY W NADLEŚNICTWIE JANÓW LUBELSKI (RDLP LUBLIN) Streszczenie: Nadleśnictwo Janów Lubelski (Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Lublinie) gospodaruje na obszarze o wysokich walorach przyrodniczych, a ponadto dysponuje wieloma atrakcjami turystycznymi, co przyczynia się do penetracji terenów leśnych przez ludność miejscową i turystów, którzy poza korzystaniem z uroków natury wykazują troskę o zasoby naturalne oraz są żądni wiedzy na temat lasu i zasad gospodarowania w lasach. W związku z tym jednostki organizacyjne Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (PGL LP) podejmują aktywność na płaszczyźnie edukacji przyrodniczo-leśnej społeczeństwa i ochrony przyrody. Celem badań było przedstawienie ekonomicznych konsekwencji finansowania działań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej społeczeństwa i ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski, w szczególności przeanalizowano koszty ponoszone przez Nadleśnictwo w tym zakresie. Analizą objęto lata Podjęto również próbę identyfikacji źródeł finansowania zadań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody w lasach janowskich. Słowa kluczowe: ekonomiczne konsekwencje, edukacja przyrodniczo-leśna, ochrona przyrody, koszt, nadleśnictwo Wstęp Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe (PGL LP) są jednostką samofinansująca się. Prowadząc gospodarkę leśną, podejmują starania o zachowanie najcenniejszych zasobów przyrodniczych. Ochrona przyrody oraz zachowanie różnorodności biologicznej lasów jest jednym z nadrzędnych celów gospodarowania w lasach. Podstawą prawną realizacji proekologicznej polityki leśnej państwa są m.in. Polska Polityka Zrównoważonej Gospodarki Leśnej, której polityczne i prawne ramy określa Polityka Ekologiczna Państwa 352, Ustawa o lasach 353, Ustawa o ochronie 352 Polityka Ekologiczna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (z późn. zm.). Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz

2 przyrody 354 oraz Polityka Leśna Państwa 355. Celem ochrony przyrody jest utrzymanie procesów ekologicznych i stabilności ekosystemów, zachowanie różnorodności biologicznej, utrzymywanie lub przywracanie do właściwego stanu ochrony siedlisk przyrodniczych, a także pozostałych zasobów i składników przyrody. Istotną rolę w kształtowaniu proekologicznych postaw społeczeństwa oraz świadomości na temat zasobów leśnych i konieczności ich ochrony odgrywa edukacja przyrodniczo-leśna. Podstawą prawną tego typu działań w LP jest Zarządzenie Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych nr 57 w sprawie edukacji przyrodniczo-leśnej w lasach 356. Zgodnie z artykułem 54 Ustawy o lasach, koszty działalności w zakresie ochrony przyrody oraz edukacji przyrodniczo-leśnej powinny być pokrywane z dotacji celowych z budżetu państwa. W ciągu ostatnich lat budżet państwa przeznaczał coraz mniej środków finansowych na zadania z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody, w związku z powyższym Lasy Państwowe z własnych środków pokrywają koszty tego typu aktywności. Działalność podejmowana przez jednostki organizacyjne Lasów Państwowych w zakresie kształtowania proekologicznych postaw wśród społeczeństwa, a także ochrony zasobów przyrodniczych w lasach generuje koszty, które są pokrywane przede wszystkim z przychodów pochodzących ze sprzedaży surowca drzewnego. 1. Cel badań W opracowaniu podjęto próbę określenia rozmiaru kosztów kształtowania proekologicznych postaw społeczeństwa i ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski. Podejmowanie aktywności na płaszczyźnie edukacyjnej przez Lasy Państwowe, a także działań na rzecz ochrony przyrody wpływa na sytuację finansową nadleśnictw, przyczynia się do zwiększania kosztów w jednostkach organizacyjnych Lasów Państwowych. Celem badań było rozpoznanie działalności Nadleśnictwa Janów Lubelski na rzecz edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody w latach , a przede wszystkim ponoszonych na ten cel nakładów finansowych. Podjęto również próbę identyfikacji źródeł finansowania zadań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody. 2. Metodyka badań Podstawą do oceny poziomu zaangażowania Nadleśnictwa Janów Lubelski na rzecz ochrony przyrody stała się identyfikacja działań prowadzonych na obszarze jednostki organizacyjnej w tym zakresie. Materiały empiryczne dotyczące wyżej wymienionej działalności uzyskano poprzez analizę dokumentów pochodzących ze sprawozdawczości Nadleśnictwa oraz raportów za lata Podstawowym źródłem danych były zawarte w Systemie Informatycznym Lasów Państwowych (SILP) raporty w zakresie ochrony lasu oraz sprawozdania z wykonania planów rocznych. Informacje na temat kosztów edukacji przyrodniczo-leśnej uzyskano w Nadleśnictwie Janów Lubelski w oparciu o dokumentację i raporty SILP; koszty te 354 Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody, Dz.U. Nr 92, poz Polityka Leśna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r. w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych. 179

3 ewidencjonowano na koncie syntetycznym 510. Z kolei koszty związane z ochroną osobliwości przyrodniczych ewidencjonowano na koncie ochrona lasu przed czynnikami szkodotwórczymi (5104), wg Branżowego Planu Kont Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe (BPK PGL LP) 357. Udział środków zewnętrznych (dotacje z budżetu państwa, konto 513) w finansowaniu działalności Nadleśnictwa określono poprzez analizę dokumentacji źródłowej (sprawozdań, decyzji o przyznaniu dotacji na realizację projektów). Podjęto również próbę określenia udziału kosztów działalności w zakresie edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody w kosztach całkowitych Nadleśnictwa. Źródłem danych na temat sytuacji finansowej Nadleśnictwa był zespół kont 7 dotyczący przychodów i kosztów związanych z ich osiąganiem. 3. Obszar badań Nadleśnictwo to podstawowa jednostka organizacyjna Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe. Nadleśnictwo Janów Lubelski jest jedną z 25 tego typu jednostek w zasięgu administracyjnym Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie (RDLP Lublin). Jednostka ta w obecnym kształcie funkcjonuje od 1990 r., w którym została powołana decyzją Naczelnego Dyrektora Lasów Państwowych w dniu 9 lipca 1990 roku. Nadleśnictwo otrzymało status Leśnego Kompleksu Promocyjnego (LKP) Lasy Janowskie w dniu 19 grudnia 1994 r. Lasy Nadleśnictwa położone są w VI Krainie przyrodniczo-leśnej Małopolskiej 358. Dla celów edukacyjnych i społecznych utworzono salę wystawową w budynku Nadleśnictwa oraz ośrodek edukacji ekologicznej, w którym odbywają się zajęcia dydaktyczne dla dzieci, młodzieży i dorosłych. W zasięgu Nadleśnictwa funkcjonują również ścieżki dydaktyczne, dzięki którym odwiedzający środowisko leśne, mogą poszerzyć swoją wiedzę na temat lasów, leśnictwa i ochrony przyrody. Na obszarze Nadleśnictwa występują liczne osobliwości przyrodnicze oraz formy ochrony przyrody, tj. park krajobrazowy, cztery rezerwaty przyrody, obszar chronionego krajobrazu, obszary Natura 2000, pięćdziesiąt osiem pomników przyrody oraz użytki ekologiczne Wyniki badań 4.1. Koszty oraz źródła finansowania działalności edukacyjnej w Nadleśnictwie Janów Lubelski Nadleśnictwo Janów Lubelski w latach aktywnie pozyskiwało środki finansowe na działalność edukacyjną (tabela 1). W 2004 r. uzyskano 67 tys. złotych z 357 A. Janusz, Wartościowanie wybranych działań Lasów Państwowych w realizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Maszynopis pracy doktorskiej, UR Kraków, Kraków 2010, s T. Trampler, A. Kliczkowska, E. Dmyterko, A. Sierpińska, Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL, Warszawa 1990, s Program Ochrony Przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski na okres , Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Lublinie, Lublin 2009, s

4 Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej (NFOŚiGW) na wyposażenie sali komputerowej w ośrodku edukacji. Na ten cel otrzymano również 29,3 tys. zł z budżetu państwa, brakującą kwotę do realizacji wyżej wymienionej inwestycji oraz koszty bieżące pokryto ze środków Nadleśnictwa, w wysokości 171,3 tys. zł. W 2005 r. otrzymano dotację w wysokości 2 260,1 tys. zł z programu Inicjatywa Wspólnotowa Interreg Polska Białoruś Ukraina (Interreg) na modernizację budynku Ośrodka Edukacji Ekologicznej. W tym samym roku uzyskano zalewie 1,4 tys. zł z budżetu państwa, a kwota wydatkowana ze środków własnych Nadleśnictwa Janów Lubelski wyniosła 212,4 tys. zł. Łączne koszty edukacji przyrodniczo-leśnej w 2006 r. wyniosły 46,3 tys. zł, z czego dofinansowanie z budżetu państwa stanowiło 15 tys. zł, a środki Nadleśnictwa 31,3 tys. zł. W 2007 r. Nadleśnictwo otrzymało kwotę ponad 666 tysięcy zł z NFOŚiGW (tabela 1). Tabela 1. Źródła finansowania działalności edukacyjnej w Nadleśnictwie Janów Lubelski w latach Źródła finansowania Rok [tys. zł] NFOŚiGW 67,00 0,00 0,00 666,45 0,00 3,00 215,52 WFOŚiGW Lublin 0,00 0,00 0,00 3,00 0,00 3,00 0,00 EkoFundusz 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 38,47 0,00 Budżet Państwa 29,30 1,40 15,00 6,00 265,82 257,41 22,95 Fundusz Spójności 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Fundusz Leśny 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 299,35 INTERREG 0, ,10 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Środki własne 171,30 212,40 31,3 821,22 144,3 101,66 93,49 Nadleśnictwa Ogółem 267, ,90 46,3 1496,66 410,12 403,54 631,31 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski Dotację wykorzystano podczas realizacji trzech projektów: wyposażenia sali wystawowej w ośrodku edukacji ekologicznej (całkowity koszt zadania stanowił 206,3 tys. zł), modernizacji sali edukacyjno-konferencyjnej (koszt zadania 138,6 tys. zł) oraz organizacji arboretum leśnego (na budowę ogrodzenia i drogi w arboretum) wydano kwotę 499,7 tys. zł). W tym samym roku uzyskano dofinansowanie w wysokości 3 tys. zł z Wojewódzkiego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Lublinie (WFOŚiGW) oraz 6 tysięcy zł z budżetu państwa. Środki przeznaczone przez Nadleśnictwo na inwestycje, utrzymanie obiektów edukacyjnych oraz organizację zajęć wyniosły 821,2 tys. zł (tabela 1). W 2008 r. wydatki na działalność edukacyjną LKP Lasy Janowskie zostały pokryte przez dwa podmioty: budżet państwa (265,8 tys. zł) oraz Nadleśnictwo (144,3 tys. zł). W 2009 r. pozyskano 3 tys. zł z NFOŚiGW oraz kwotę o takiej samej wysokości z WFOŚiGW w Lublinie. Nadleśnictwo otrzymało również finansowe wsparcie w wysokości 38,4 tys. zł z Fundacji EkoFundusz. Najwyższe dotacje w 2009 r. pochodziły z budżetu państwa, w kwocie 257,41 tys. zł oraz ze środków własnych Nadleśnictwa, w wysokości 101,6 tys. zł. W 2010 r. z NFOŚiGW pozyskano kwotę 215,5 tys. zł, z Budżetu Państwa 22,9 tys. zł, a z Funduszu Leśnego 299,3 tys. zł. Środki własne

5 Nadleśnictwa, na zadania z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej oraz w związku z rozbudową i utrzymaniem obiektów wykorzystywanych do edukacji wyniosły ok. 93,5 tys. zł. Wysokość kwot pieniężnych przeznaczanych na edukację w lasach janowskich była ściśle uzależniona od przeprowadzanych inwestycji. Najwyższą kwotę na rozbudowę infrastruktury oraz działalność edukacyjną przeznaczono w 2005 r., w wysokości 2,85 mln zł, natomiast najniższą w 2006 r., w wysokości 46,3 tys. zł. Przeciętne roczne wydatki Nadleśnictwa na realizację zadań związanych z edukacją wyniosły 225 tys. zł Koszty ochrony zasobów przyrodniczych w Nadleśnictwie Janów Lubelski Fundusze przekazywane na realizację zadań z zakresu ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski pochodzą ze środków własnych jednostki oraz dotacji z budżetu państwa. Kwoty przeznaczane rocznie na cele związane z ochroną przyrody były zróżnicowane (tabela 2). W latach wydano najwięcej środków finansowych, a miało to związek z realizowanym projektem Aktywna ochrona głuszca. W tych latach uzyskano również najwyższe dotacje z budżetu państwa, które stanowiły ok. 65% rocznych wydatków Nadleśnictwa na ochronę przyrody. Łącznie w ciągu 7 lat na zadania z zakresu ochrony przyrody przeznaczono ok. 1,53 mln zł, z czego 930,9 tys. zł pochodziło ze środków własnych Nadleśnictwa, pozostałą kwotę stanowiły środki pozyskane z budżetu państwa. Corocznie Nadleśnictwo otrzymywało dofinansowanie z budżetu państwa, procentowy udział uzyskanych środków w kosztach realizacji zadań na rzecz ochrony przyrody wyniósł od 0,6% w 2005 r. do 66% w 2009 r. Średnie roczne wydatki na ochronę przyrody w latach wynosiły 218 tys. zł, a 61% tej kwoty pochodziło ze środków własnych Nadleśnictwa (tabela 2). Tabela 2. Nakłady na zachowanie form ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski w latach Rok Środki własne Nadleśnictwa Środki z budżetu państwa 182 Ogółem Udział środków z własnych Nadleśnictwa w wydatkach ogółem na ochronę przyrody [tys. zł] [%] ,30 29,30 137,60 78, ,40 1,40 213,80 99, ,30 15,00 106,30 85, ,30 6,00 149,30 96, ,30 263,32 407,62 35, ,73 257,41 387,14 33, ,60 22,94 124,54 81,6 Ogółem 930,93 595, ,30 61,0 Przeciętnie 132,99 85,05 218,04 61,0 rocznie Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski Ekonomiczne konsekwencje ochrony przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski wiążą się przede wszystkim z wydatkami poniesionymi na utrzymanie form ochrony przyrody, zachowanie różnorodności biologicznej, ale także z kosztami

6 poniesionymi przez jednostkę organizacyjną na działalność w zakresie podnoszenia świadomości ekologicznej społeczeństwa. W 2004 r. na cele związane z ochroną przyrody ogółem (w szerokim tego słowa znaczeniu) wydano łącznie 171,3 tys. zł, natomiast w 2005 r. kwota ta wzrosła do 424,8 tys. zł (tabela 3). Koszty związane z zachowaniem zasobów przyrodniczych Nadleśnictwa były najwyższe w 2007 r. i wyniosły 964,5 tys. zł. Z kolei w 2009 r. kwota wydana na cele związane z ochroną przyrody była znacznie niższa i wyniosła 231,39 tys. zł, podobna sytuacja miała miejsce w 2010 r. (tabela 3). Podsumowując: w latach na zadania z zakresu ochrony przyrody oraz edukacji przyrodniczo-leśnej społeczeństwa wydano łącznie 2,4 mln zł, z czego przeciętny koszt wyniósł 342,6 tys. zł (tabela 3). Tabela 3. Koszty poniesione przez Nadleśnictwo Janów Lubelski w związku z kształtowanie proekologicznych postaw oraz ochroną zasobów przyrodniczych w latach Rok Koszty edukacji przyrodniczo-leśnej Koszty konserwatorskiej ochrony przyrody Koszty dodatkowe działalności na rzecz ochrony przyrody i edukacji przyrodniczo-leśnej [tys. zł] ,30 108,30 171, ,40 212,40 424, ,30 91,30 122, ,22 143,30 964, ,30 144,30 288, ,66 129,73 231, ,49 101,60 195,09 Razem 1575,67 930, ,30 Przeciętnie 225,10 132,99 342,61 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski Działania na rzecz zachowania zasobów przyrody generują koszty, które w większości były pokrywane przez Nadleśnictwo. Przeciętny roczny procentowy udział tej grupy kosztów w kosztach całkowitych związanych z prowadzeniem działalności w Nadleśnictwie Janów Lubelski wyniósł 2,5% (tabela 4). Biorąc pod uwagę koszty ochrony przyrody ogółem, najwięcej środków na ten cel przeznaczono w 2007 r., wówczas koszty działalności na rzecz kształtowania postaw społeczeństwa i ochrony przyrody stanowiły 7,3% kosztów całkowitych poniesionych przez jednostkę (tabela 4). Tabela 4. Procentowy udział kosztów ochrony przyrody i edukacji leśnej w kosztach całkowitych Nadleśnictwa Janów Lubelski w latach Rok Koszty ochrony przyrody i edukacji przyrodniczo-leśnej Koszty całkowite działalności Nadleśnictwa Udział kosztów ochrony przyrody w kosztach całkowitych Nadleśnictwa [tys. zł] [%] , ,97 1, , ,76 2, , ,12 0, , ,13 7,3 183

7 , ,17 2, , ,79 1, , ,94 1,4 Razem 2398, ,89 2,5 Przeciętnie 342, ,70 2,5 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych z Nadleśnictwa Janów Lubelski 5. Dyskusja W Lasach Państwowych realizowana jest (niezależnie od ustawowej ochrony przyrody) tzw. ochrona wielkoobszarowa, obejmująca różne kategorie lasów ochronnych i lasy gospodarcze. Ochrona wielkoobszarowa polega na realizacji zasad przyjętych przez Ustawę o lasach z 1991 r., co oznacza ochronę lasów, trwałość ich utrzymania i zrównoważone wykorzystanie pełnionych przez nie funkcji, a także prowadzenie edukacji leśnej społeczeństwa, czyli podnoszenie kultury zachowania się w lesie 360. Zdaniem R. Zielonego 361 ochrona przyrody we współczesnym leśnictwie to m.in. działalność obejmująca głównie prace konserwatorskie, dbałość o pozaprodukcyjne funkcje lasów, a także objaśnienie roli lasów i leśników w gospodarce i społeczeństwie. Zadania dotyczące ochrony przyrody należą niewątpliwie do tej grupy przedsięwzięć, co do których prowadzenie rachunku efektywności lub choćby rachunku racjonalnego gospodarowania jest nie tylko utrudnione, ale również niezbyt mile widziane. Z drugiej strony jednak znajomość szacunkowych wielkości nakładów i efektów działań związanych z realizacją zadań z zakresu ochrony przyrody i edukacji przyrodniczo-leśnej w lasach jest koniecznością w warunkach ekonomicznych naszego kraju. Tylko wtedy bowiem będziemy mogli stale zwiększać efektywność naszych poczynań w zakresie ochrony zasobów przyrody 362. Od kilku lat obserwuje się wyraźny wzrost aktywności Lasów Państwowych na płaszczyźnie edukacji przyrodniczo-leśnej, również Służba Leśna coraz bardziej angażuje się w tę działalność. Spowodowane jest to m.in. wzrostem zainteresowania ofertą edukacyjną LP przez społeczeństwo. Również w Nadleśnictwie Janów Lubelski liczba osób korzystających z edukacji przyrodniczo-leśnej w analizowanym okresie wzrastała. Przeciętnie w skali roku z nieodpłatnej oferty edukacyjnej Nadleśnictwa skorzystało 7427 osób. Z kolei przy porównaniu liczby uczestników zajęć z 2004 r. i 2010 r. widoczny jest ponad dwukrotny wzrost liczby osób korzystających z różnych form zajęć edukacyjnych w Nadleśnictwie. Fakt ten świadczy nie tylko o atrakcyjności samego miejsca pod względem przyrodniczym i turystycznym, ale również o dobrym przygotowaniu merytorycznym przeprowadzanych zajęć. W związku z rosnącą liczbą osób odwiedzających lasy janowskie wzrosła także liczba pracowników Nadleśnictwa zaangażowanych w edukację społeczeństwa (średnio 11 osób w roku). Zgodnie z zapisem ustawy o lasach 360 A. Grzywacz, Ochrona przyrody na obszarach leśnych, Postępy Techniki w Leśnictwie 2009, nr 106, s R. Zielony, Ochrona przyrody w nadleśnictwie program i jego realizacja, Sylwan 1998, nr 7, s T. Marszałek, Ekonomiczne aspekty ochrony przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym. Sylwan 1997, nr 9, s

8 art. 54, koszty edukacji przyrodniczo-leśnej oraz ochrony przyrody w lasach powinny być pokrywane ze środków z budżetu państwa. W ciągu ostatnich lat obserwuje się ograniczanie dotacji, w związku z powyższym PGL LP pokrywają koszty działalności edukacyjnej i ochrony przyrody z własnych przychodów. Należy dodać, ze przychody PGL LP to przede wszystkim środki pochodzące ze sprzedaży surowca drzewnego. Lasy Państwowe mają duże osiągnięcia w edukacji leśnej, ponoszą również znaczne nakłady finansowe na jej prowadzenie 363. Corocznie Lasy Państwowe ponoszą nakłady na działalność edukacyjną, która w ponad 70% finansowana jest ze środków własnych nadleśnictw i Funduszu Leśnego, w 30% z dotacji budżetowych i funduszy ochrony środowiska 364. Działalność edukacyjna prowadzona przez Nadleśnictwo Janów Lubelski wiąże się z dodatkowymi obciążeniami dla budżetu jednostki. Najwyższy procentowy udział środków własnych Nadleśnictwa w łącznych wydatkach jednostki na działalność związaną z szeroko rozumianą edukacją przyrodniczo-leśną stwierdzono w 2004 i 2006 r. Wówczas środki własne stanowiły ok. 65% wydatków na edukację ogółem. Najwięcej środków własnych Nadleśnictwo Janów Lubelski przeznaczyło na edukację w 2007 r., w kwocie zł, natomiast średnio rocznie na edukację wydatkowano 225 tys. zł. Dla porównania jednostki wchodzące w skład LKP Lasy Warszawskie, takie jak Nadleśnictwo Chojnów i Drwina, w tym samym okresie na działalność edukacyjną przeznaczyły odpowiednio 233,2 tys. zł oraz 161 tys. zł 365. Z kolei w LKP Woziwoda (RDLP Toruń) w 2000 r. wydano 116 tys. zł na realizację zadań związanych z edukacją przyrodniczo-leśną społeczeństwa 366. Kwota ta jest niemal dwukrotnie niższa niż wydatki poniesione na ten cel w Nadleśnictwie Janów Lubelski. Z przeprowadzonych badań wynika, że środki finansowe przeznaczane na działalność edukacyjną będą rosły, ponadto utworzona w ostatnich latach infrastruktura wymagać będzie konserwacji, dlatego warto zastanowić się nad zaangażowaniem również innych podmiotów (np. administracji publicznej) w proces finansowania edukacji przyrodniczo-leśnej. Wykonywanie zadań z zakresu ochrony przyrody w Nadleśnictwie łączyło się z wydatkiem rzędu ok. 218 tys. zł rocznie, z tego wydatki Nadleśnictwa stanowiły 133 tys. zł/rok. Niemal 40% tej kwoty pochodziło z dotacji z budżetu państwa, pozostałą część stanowiły środki własne jednostki. Kwoty pochodzące z budżetu Nadleśnictwa, które corocznie wydatkowano na działania związane z ochroną przyrody, są zróżnicowane. Zaobserwowano następującą zależność: jeśli w danym roku realizowane były zadania z udziałem środków pochodzących ze źródeł zewnętrznych, wydatki Nadleśnictwa również były wyższe. Łączne koszty Nadleśnictwa Janów Lubelski poniesione na szeroko pojętą ochronę przyrody (wraz z edukacją przyrodniczo-leśną) wyniosły niemal 2,4 mln zł. Wydatki te stanowią 2,5% kosztów całkowitych jednostki i wpływają na obniżenie wartości wyniku finansowego jednostki. Dla porównania koszty bezpośrednie ochrony przyrody oraz edukacji przyrodniczo-leśnej stanowiły 1,3% kosztów całkowitych działalności przeciętnego Nadleśnictwa RDLP Kraków w latach A. Grzywacz, Edukacja leśna społeczeństwa Biblioteczka Leśniczego 2000, nr 138, s J. Zadura, Edukacja leśna na co dzień, Biblioteczka Leśniczego 2008, nr 270, s W. Młyński, Edukacja przyrodniczo-leśna w Nadleśnictwie Rudnik, Leśne Prace Badawcze 2009, nr 3, s T. Chrzanowski, Edukacja jest potrzebna, ale kosztuje, Głos Lasu 2001, nr 1, s

9 Wykonane analizy wskazują na wpływ kosztów związanych z ochroną przyrody na sytuację finansową Nadleśnictwa. W okolicznościach zaniechania wydatkowania środków pieniężnych na ten cel Nadleśnictwo Janów Lubelski uzyskałoby wyższy wynik finansowy. Podsumowanie Wydatki związane z szeroko rozumianą ochroną przyrody w lasach pokrywane są przede wszystkim ze środków własnych Nadleśnictw, ponadto w związku z ochroną przyrody poza kosztami bezpośrednimi (dodatkowymi) Lasy Państwowe ponoszą również koszty alternatywne (utracone korzyści) z powodu ograniczeń w gospodarce leśnej (wyłączenia z produkcji drzewostanów). Postępująca presja na ochronę przyrody w lasach prowadzi do ograniczenia produkcji leśnej, co skutkuje również spadkiem przychodów gospodarstwa leśnego. Zdaniem S. Zająca 368 konsekwencją tego faktu powinien być zmodyfikowany system finansowy PGL Lasy Państwowe, zapewniający gospodarstwu leśnemu przychody z racji świadczonych przez las użyteczności ochronnych i społecznych. Zachowanie zasobów przyrody dla przyszłych pokoleń pozostaje celem nadrzędnym Państwowego Gospodarstwa Leśnego Lasy Państwowe, jednak ten cel nie zostanie zrealizowany bez udziału społeczeństwa. Pomóc w tym może propagowana coraz szerzej edukacja przyrodniczo-leśna. Koszty dodatkowe bezpośrednie działalności Nadleśnictwa Janów Lubelski w związku z edukacją leśną i ochroną przyrody stanowiły ok. 2,4 mln zł. Poniesione nakłady finansowe miały wpływ na sytuację ekonomiczną jednostki, ponieważ udział kosztów edukacji przyrodniczo-leśnej, konserwatorskiej ochrony przyrody w kosztach całkowitych działalności Nadleśnictwa w latach wyniósł ok. 2,5%. Należy podejmować starania w celu zwiększenia udziału środków finansowych zewnętrznych (m. in. z Fundacji EkoFundusz, NFOŚiGW, WFOŚiGW oraz budżetu państwa) na realizację zadań z zakresu edukacji przyrodniczo-leśnej i ochrony przyrody. Bibliografia 1. Chrzanowski T., Edukacja jest potrzebna, ale kosztuje, Głos Lasu 2001, nr Grzywacz A., Edukacja leśna społeczeństwa, Biblioteczka Leśniczego 2000, nr Grzywacz A., Ochrona przyrody na obszarach leśnych, Postępy Techniki w Leśnictwie 2009, nr A. Janusz, Wartościowanie wybranych działań Lasów Państwowych w realizacji pozaprodukcyjnych funkcji lasu na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Maszynopis pracy doktorskiej, UR Kraków, Kraków 2010, s S. Zając, Niektóre problemy ekonomiczne gospodarki leśnej w aspekcie reprywatyzacji lasów w Polsce, Sylwan 1998, nr 10, s

10 4. Janusz A., Wartościowanie wybranych działań Lasów Państwowych w realizacji pozaprodukcyjnych funkcji na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Krakowie. Maszynopis pracy doktorskiej, UR Kraków, Kraków Marszałek T., Ekonomiczne aspekty ochrony przyrody w Państwowym Gospodarstwie Leśnym, Sylwan 1997, nr Młyński W., Edukacja przyrodniczo-leśna w Nadleśnictwie Rudnik, Leśne Prace Badawcze 2009, nr Polityka Leśna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa Polityka Ekologiczna Państwa, MOŚZNiL, Warszawa Program Ochrony Przyrody w Nadleśnictwie Janów Lubelski na okres , Biuro Urządzania Lasu i Geodezji Leśnej Oddział w Lublinie, Lublin Trampler T., Kliczkowska A., Dmyterko E., Sierpińska A., Regionalizacja przyrodniczo-leśna na podstawach ekologiczno-fizjograficznych, PWRiL, Warszawa Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Dz.U. Nr 92, poz Ustawa z dnia 28 września 1991 r. o lasach (z późn. zm.). Dz.U. z 2000 r. Nr 56, poz Zadura J., Edukacja leśna na co dzień, Biblioteczka Leśniczego 2008, nr Zając S., Niektóre problemy ekonomiczne gospodarki leśnej w aspekcie reprywatyzacji lasów w Polsce, Sylwan 1998, nr Zarządzenie nr 57 Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych z 9 maja 2003 r. w sprawie wytycznych prowadzenia edukacji leśnej społeczeństwa w Lasach Państwowych. 16. Zielony R., Ochrona przyrody w nadleśnictwie-program i jego realizacja, Sylwan 1998, nr 7. ECONOMIC CONSEQUENCES OF FOREST EDUCATION AND NATURE CONSERVATION IN JANÓW LUBELSKI FOREST DISTRICT (RDSF LUBLIN) Summary: Janów Podlaski Forestry (Regional Directorate of State Forests in Lublin) performs in the area characterized by the high natural value. It also has many attractions, which contributes to the penetration of forests by the local people and tourists, showing for natural resources and willing to know more about forest and forestry management. Therefore, the organizational units of the State Forests National Forest Holding (State Forests) undertake activities in the field of education, society, nature and forest management and conservation. The aim of the research was to present the economic consequences of financing education activities and natural forest management and nature protection society in Janow Lubelski Forest District. A special focus was put on the spending incurred by the Forestry Commission. The analysis covered the period between 2004 and An attempt to identify of sources of financing for the tasks of education and natural forest management and conservation in Janow forest was also made. Kay words: economic consequences, forest education, nature conservation, cost, forest district 187