Rozdział IX. Próba oceny opłacalności gospodarki łowieckiej w ośrodkach hodowli zwierzyny na przykładzie Nadleśnictwa Lutówko w latach

Transkrypt

1 Hubert Szramka AR im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu WSZŚ w Tucholi Rozdział IX Próba oceny opłacalności gospodarki łowieckiej w ośrodkach hodowli zwierzyny na przykładzie Nadleśnictwa Lutówko w latach Wstęp Lasy Państwowe w Polsce są państwową jednostką organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej, reprezentującą Skarb Państwa w zakresie zarządzanego mienia. Prowadzą działalność na zasadzie samodzielności finansowej. Charakteryzują się specyficznym systemem prawno-organizacyjnym i finansowym. W obowiązującej Ustawie o lasach z 1991 roku, określono zasady trwale zrównoważonej gospodarki leśnej. Prawo to określa nadrzędną zasadę zachowania równowagi pomiędzy użytkowaniem, ochroną i odnawianiem zasobów leśnych, tzn. między gospodarczymi, biologicznymi i społecznymi funkcjami lasu. Utrzymanie tego krajowego bogactwa naturalnego, jakim jest las, nie jest zadaniem łatwym. Często bowiem mamy do czynienia z konfliktami interesu określonych grup społecznych. Klasycznym tego przykładem jest gospodarka łowiecka. Zwierzyna jest wyrazem bogactwa gatunkowego naszej fauny leśnej, bez której trudno wyobrazić sobie tętniący życiem las. Przyjęta w Polsce strategia leśnictwa zgodnego z naturą oparta jest na modelu leśnictwa wielofunkcyjnego. Realizacja założeń tej strategii polega na ustanowieniu i przestrzeganiu właściwych relacji pomiędzy poszczególnymi działaniami gospodarki leśnej. Obserwowane w ostatnich latach, wybiórcze podejście do gospodarki łowieckiej przez część społeczeństwa, wskazuje na próby oddzielnego traktowania poszczególnych segmentów gospodarki leśnej, przyzwalając na działania czysto dochodowe a ograniczając pozostałe. Zwierzyna była, jest i powinna pozostać integralną częścią gospodarki leśnej. Gospodarkę łowiecką prowadzi się w obwodach łowieckich, które wydzierżawione są przez koła łowieckie lub tworzą ośrodki hodowli zwierzyny (OHZ), które 102

2 przekazane są w zarząd Lasom Państwowym, Polskiemu Związkowi Łowieckiemu, instytucjom naukowo-dydaktycznym oraz innym jednostkom. W ośrodkach hodowli zwierzyny oprócz polowań realizowane są również inne cele, takie jak: prowadzenie wzorowego zagospodarowania łowisk, wdrażanie nowych osiągnięć naukowych i praktycznych z zakresu łowiectwa, badania naukowe, odtwarzanie populacji zanikających, dziko żyjących gatunków zwierząt, hodowla zwierząt łownych w celu zasiedlania łowisk, hodowla zwierząt łownych szczególnie pożytecznych w biocenozach leśnych, prowadzenie szkoleń z zakresu łowiectwa. Tak określone cele wskazują, że ośrodki hodowli zwierzyny powinny spełniać rolę wzorca wobec pozostałych obwodów łowieckich. W zarządzie Lasów Państwowych znajduje się 251 obwodów łowieckich wchodzących w skład 170 ośrodków hodowli zwierzyny. Powierzchnia tych obwodów wynosi ha, z czego powierzchnia leśna to ha czyli 62%. Celem rozdziału jest analiza kosztów i przychodów oraz ocena opłacalności gospodarki łowieckiej w ośrodku hodowli zwierzyny, znajdującym się na terenie Nadleśnictwa Lutówko w sezonach łowieckich 2001/ /2006. Teren i metody badań Nadleśnictwo Lutówko jest jednym z nadleśnictw wchodzących w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Toruniu. Według stanu na 1 stycznia 2005 roku powierzchnia lasów nadleśnictwa wynosiła 8,8 tys. ha. Największą powierzchnię zajmują siedliska boru mieszanego świeżego (BM św.), lasu mieszanego świeżego (LM św.) i lasu świeżego (L św.). Te trzy siedliska razem stanowią 89,4% powierzchni leśnej nadleśnictwa. Na obszarze działania Nadleśnictwa Lutówko wydzielonych jest 6 obwodów łowieckich, z których 5 dzierżawionych jest przez koła łowieckie a jeden tworzy ośrodek hodowli zwierzyny, który jest przedmiotem badań. Obwód ten jest obwodem leśnym, bardzo dobrym, w którym występują następujące zwierzęta łowne: jeleń, daniel, sarna, dzik, zając, królik, bażant, kuropatwa, borsuk, lis, jenot oraz ptactwo wodne. Obszar obwodu wynosi ha, w tym lasy ha czyli 48%. Pozyskanie zwierzyny w analizowanych latach wzrastało, wynosząc w sezonie łowieckim 2005/2006 następujące ilości: jeleń sztuki, daniel - 65 sztuk, sarna sztuki oraz dzik 218 sztuk. Ocenę opłacalności gospodarki łowieckiej przeprowadzono na podstawie analizy kosztów i przychodów oraz wskaźników względnej opłacalności produkcji (Wo), wskaźnika rentowności kosztów (Wr) oraz wskaźnika dochodowości (Wd). 103

3 Wskaźnik względnej opłacalności produkcji (Wo), informuje w ilu procentach wartość produkcji przychodów (P) pokrywa koszty produkcji (K). Oblicza się go stosując formułę: Wo = (P/K) 100 Wskaźnik rentowności kosztów (Wr), informuje o procentowym stosunku zysku (Z) do poniesionych kosztów (K). Oblicza się go stosując formułę: Wr = (Z/K) 100 Wskaźnik dochodowości (Wd) informuje o procentowym stosunku zysku (Z) do wartości produkcji przychodów (P). Oblicza się go stosując formułę: Wd = (Z/P) 100 Obliczone wskaźniki zestawiono w Tabeli 2. Ocena opłacalności gospodarki łowieckiej Przychody i koszty gospodarki łowieckiej OHZ Lutówko z sezonów łowieckich 2001/ /2006 zestawiono w Tabeli 1. Łączna masa tusz pozyskanej zwierzyny w analizowanych sezonach łowieckich wynosiła odpowiednio: kg, kg, kg, kg, i kg. Zgodnie z Rozporządzeniem Rady Ministrów z 6 grudnia 1994 roku w sprawie szczegółowych zasad gospodarki finansowej w Państwowym Gospodarstwie Leśnym Lasy Państwowe, gospodarka łowiecka zaliczona jest do działalności ubocznej, a przychody z tej działalności nie powinny być niższe niż koszty poniesione na jej prowadzenie. Z przeprowadzonych badań wynika, że we wszystkich analizowanych latach OHZ Lutówko uzyskał dodatni wynik finansowy, wynoszący od 4,0 tys. zł w sezonie łowieckim 2002/2003 do prawie 97 tys. zł w sezonie 2005/2006. Główne źródło przychodów gospodarki łowieckiej to sprzedaż polowań, które stanowiło od 76,5% w sezonie 2004/2005 do 84,5% w sezonie łowieckim 2002/2003. Natomiast przychody ze sprzedaży tusz stanowiły kilkanaście procent przychodów, od 15,5% w sezonie 2002/2003 do 20,6% w sezonie 2005/2006. Jak wiadomo o wartości przychodów decydują głównie: rynek przyjazdowej turystyki łowieckiej oraz rynek cen na mięso zwierzyny łownej. O wiele bardziej zróżnicowana jest struktura kosztów gospodarki łowieckiej, ponieważ występuje więcej miejsc powstania kosztów, a tym samym jest więcej czynników na nie oddziaływujących. Przeprowadzone badania wykazują, że podstawowe miejsca powstawania kosztów w gospodarce 104

4 łowieckiej to odszkodowania za szkody wyrządzane przez zwierzynę w uprawach rolnych, koszty dokarmiania zwierzyny w okresie zimowym oraz koszty organizacji polowań. Wartości odszkodowań za szkody wyrządzane przez zwierzynę w uprawach rolnych wynosiła od 120 tys. zł. w sezonie 2003/2004 do 218 tys. zł. w sezonie 2002/2003, co stanowiło odpowiednio 29 i 45% kosztów prowadzenia gospodarki łowieckiej. Koszty dokarmiania zwierzyny stanowiły od 13% w sezonie 2002/2003 do ponad 22% całkowitych kosztów gospodarki łowieckiej w sezonie 2005/2006. Natomiast koszty organizowania polowań stanowiły od 14% w sezonie 2002/2003 i 2004/2005 do 20% w sezonie 2005/2006. Była to najbardziej stała grupa kosztów gospodarki łowieckiej w badanym ośrodku hodowli zwierzyny. Ocena efektywności prowadzenia gospodarki łowieckiej przeprowadzona na podstawie wskaźników dochodowości, rentowności i opłacalności jest bardzo korzystna. We wszystkich analizowanych latach wyliczone wskaźniki posiadały wartości dodatnie. Najkorzystniejszym sezonem łowieckim, w którym wyliczone wskaźniki uzyskały najwyższe wartości był sezon 2005/2006, zaś najgorszym był sezon łowiecki 2002/2003, w którym to wyliczone wskaźniki tylko nieznacznie przekroczyły próg efektywności. Wyliczone wskaźniki zestawione są w Tabeli 2. Podsumowanie i dyskusja 1. Przeprowadzone badania wskazują, że gospodarka łowiecka w Ośrodku Hodowli Zwierzyny w Nadleśnictwie Lutówko prowadzona jest racjonalnie przynosząc dochody. Najwyższy dochód (zysk) uzyskano w sezonie łowieckim 2005/2006, w którym to roku wyniósł on prawie 100 tys. zł. Bardzo niekorzystny był sezon 2002/2003, w którym to okresie uzyskano zaledwie 4 tys. zł. 2. Struktura przychodów wskazuje, że największe sumy uzyskuje się ze sprzedaży polowań, głównie myśliwym z zagranicy, za które uzyskuje się 75-85% przychodów oraz ze sprzedaży tusz upolowanej zwierzyny od 15-20% przychodów. Badania Pałubickiego J. (2007) przeprowadzone w tym samym ośrodku hodowli zwierzyny wskazują, że przychody całkowite gospodarki łowickiej w 30% uzależnione są od przychodów ze sprzedaży polowań, a w 40% od przychodów ze sprzedaży tusz, czego potwierdzeniem są współczynniki determinacji r2. Podobne relacje przedstawia w swoich wynikach badań Sobalak T. (2006), pomimo, że prowadził je na innym terenie. 2. Struktura kosztów jest bardziej zróżnicowana niż przychodów. Na koszty gospodarki łowieckiej znaczący wpływ mają koszty odszkodowań za straty wyrządzone przez zwierzynę w uprawach rolnych (ok. 35%), koszty dokarmiania zwierzyny w okresie zimowym (około 20%) oraz nieco mniej ok. 17% to koszty organizacji polowań. Szczegółowe badania Pałubickiego J. (2007), na podstawie współczynnika determizacji r2 wskazują, że całkowite koszty gospodarki łowieckiej w 58% 105

5 uzależnione są od kosztów odszkodowań. Natomiast nie stwierdzono zależności między kosztami dokarmiania zwierzyny a kosztami całkowitymi prowadzenia gospodarki łowieckiej. Natomiast stwierdzono (potwierdzono) ujemną zależność między kosztami dokarmiania a kosztami odszkodowań, czyli wzrost kosztów dokarmiania powoduje spadek kosztów odszkodowań za szkody łowieckie. Podobne zależności wykazuje w swoich badaniach Sobalak T. (2006). 4. Wskaźniki efektywności zestawione w Tabeli 2 wskazują, że działalność łowiecka w ośrodku hodowli zwierzyny w Nadleśnictwie Lutówko jest opłacalna, pomimo że ośrodek ten, zgodnie z celami jego powołania, ma do spełnienia również wiele innych niedochodowych zadań, które podano we wstępie pracy. 5. Gospodarka łowiecka, zgodnie z obowiązującym prawem, zaliczona jest do działalności ubocznej. Jednakże ze względu na duże walory rekreacyjne i wypoczynkowe należy jednocześnie do pozaprodukcyjnych funkcji lasu, które to funkcje stale zyskują na znaczeniu. Badania przeprowadzone przez Chojnackiego K. (2007) na terenie ośrodków hodowli zwierzyny Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu wskazują, że szacunkowa wartość pozagospodarczych funkcji lasu w segmencie przyjazdowej turystyki łowieckiej (myśliwi zagraniczni) wynosi około 18 euro na 1 hektar powierzchni leśnej, co należałoby również uwzględnić w kompleksowym rachunku opłacalności gospodarki łowieckiej. Tabela 1. Przychody i koszty gospodarki łowieckiej w Ośrodku Hodowli Zwierzyny Lutówko w latach (tys. zł) Źródło: Łowiecki Plan Handlowy 106

6 Tabela 2. Wskaźniki opłacalności gospodarki łowieckiej Ośrodku Hodowli Zwierzyny Lutówko w latach (%) Źródło: Opracowanie własne Literatura 1. Chojnacki K. 2007: Przekształcenia rynku przyjazdowej turystyki łowieckiej w Polsce oraz jej charakterystyka jako segmentu pozaprodukcyjnych funkcji lasu na przykładzie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu w latach Rozprawa doktorska. Katedra Ekonomiki Leśnictwa AR w Poznaniu. 2. Pałubicki J. 2007: Ekonomiczne aspekty prowadzenia ośrodka hodowli zwierzyny w Nadleśnictwie Lutówko w sezonach łowieckich 2001/ /2006. Praca magisterska. Katedra Ekonomiki Leśnictwa AR w Poznaniu. 3. Sobalak T. 2006: Analiza gospodarki łowieckiej w ośrodkach hodowli zwierzyny Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu w latach Rozprawa doktorska. Katedra Łowiectwa i Ochrony Lasu AR w Poznaniu. 107