Innowacyjność państw Unii Europejskiej w kontekście luki między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi i Japonią

Transkrypt

1 Rozdział i. Innowacyjność państw Unii Europejskiej w kontekście luki między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi i Japonią Katarzyna Kozioł 1 Streszczenie Badania poziomu innowacyjności w poszczególnych krajach Unii przeprowadzane są od 2000 r. w ramach programu Trend Chart on Innovation in Europe. Badania te przeprowadzane są w ramach projektu European Innovation Scoreboard. Najświeższe dane pochodzą z siódmej edycji EIS Najmniejsze państwa Unii Europejskiej dominują w poziomie innowacyjności i konkurencyjności. Najbardziej innowacyjnym krajem w 2006 i 2007 r. jest Szwecja. Grupę liderów innowacyjności (innovation leaders) tworzą jeszcze Dania, Finlandia, Niemcy, Izrael, Japonia, Szwajcaria, Wielka Brytania i USA. Najnowsze dane wskazują, że Stany Zjednoczone i Japonia są ciągle lepsze od Unii Europejskiej, ale luka innowacyjna się zmniejsza. W latach odnotowano jej spadek w relacji do Stanów Zjednoczonych, w 2007 był on znaczący. W stosunku do Japonii luka od 2004 r. też się zmniejsza. Wstęp Celem rozdziału jest przedstawienie innowacyjności państw Unii Europejskiej oraz pokazanie luki innowacyjnej w wybranych obszarach między państwami Unii ogółem a Stanami Zjednoczonymi i Japonią. Projekt European Innovation Scoreboard (2007), dostarcza porównywalnych wyników na temat poziomu innowacyjności w poszczególnych krajach i pokazuje postęp na drodze do najbardziej konkurencyjnej gospodarki na świecie. 1 Dr Katarzyna Kozioł, Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania, Uniwersytet Szczeciński. 1

2 i.1. Metodologia EIS 2007 Badania te rozpoczęły się w 2000 roku i są przeprowadzane corocznie w 27 krajach Unii Europejskiej, w trzech krajach stowarzyszonych (Szwajcarii, Islandii i Norwegii), w kraju kandydującym Turcji oraz od 2007 r. w Australii, Kanadzie i Izraelu. Badania wykorzystują dane Eurostatu, narodowych urzędów statystycznych oraz organizacji międzynarodowych: OECD, EPO, UNCTAD i WIPO 2. Najświeższe dane pochodzą z siódmej edycji EIS EIS 3 składa się z 25 wskaźników zgrupowanych w pięć głównych kategorii: - czynniki sprzyjające innowacjom (5 wskaźników); - tworzenie wiedzy (inwestycje w kapitał ludzki, działalność badawczo-rozwojowa B+R 4 wskaźniki), - innowacyjność i przedsiębiorczość (pomiar innowacyjności na poziomie mikroekonomicznym 6 wskaźników), - wdrażenie innowacji (5 wskaźników), - własność intelektualna (5 wskaźników). Trzy pierwsze kategorie obrazują wkład (input), dwie pozostałe wynik działalności innowacyjnej (output). Na podstawie wskaźników skonstruowano Złożony Ranking Innowacyjności (Summary Innovation Index SII), który ocenia poziom innowacyjności państw. Pierwsza kategoria (Innovation drivers) obejmuje wskaźniki dotyczące warunków potencjalnej innowacyjności (odsetek osób z wyższym wykształceniem technicznym w wieku lat, odsetek osób z wyższym wykształceniem w wieku lata, odsetek ludności z dostępem do szerokopasmowego internetu (na 100 osób), odsetek ludności uczestniczącej w dalszym (ciągłym) dokształcaniu w wieku lata, odsetek ludzi młodych (w wieku lata) posiadających przynajmniej wykształcenie średnie). Druga kategoria (Knowledge creation) dotyczy mierników aktywności B+R (krajowe wydatki na działalność B+R (% PKB), wydatki na działalność B+R w przedsiębiorstwach (BERD), udział wydatków na B+R w przemysłach wysokiej i średnio-wysokiej techniki, odsetek przedsiębiorstw korzystających z funduszy publicznych (pomoc finansowa w postaci grantów czy pożyczek). Innowacyjność i przedsiębiorczośc (Innovation & entrepreneurship) mierzy innowacyjność na poziomie firmy (wskaźnik firm innowacyjnych z sektora MSP wprowadzających innowacje we własnym przedsiębiorstwie bądź we współpracy z innymi przedsiębiorstwami (% firm), wskaźnik kooperujących firm innowacyjnych z sektora MSP, nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach (% obrotów), wartość inwestycji venture capital (% PKB), wydatki na technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT) jako % PKB, odsetek firm wprowadzających zmiany organizacyjne). Wszystkie wskaźniki zostały zaprezentowane w tabeli 1. Tabela 1 Wskaźniki w EIS 2007 i miejsca pochodzenia danych 1.1 Odsetek osób z wyższym wykształceniem technicznym Eurostat 1.2 Odsetek osób z wyższym wykształceniem Eurostat, OECD 1.3 Odsetek osób z dostępem do szerokopasmowego internetu Eurostat, OECD 1.4 Odsetek osób uczestniczących w dalszym dokształcaniu Eurostat 1.5 Odsetek ludzi młodych (w wieku lata) z wykształceniem średnim Eurostat 2.1 Krajowe wydatki na działalność B+R (% PKB) Eurostat, OECD 2.2 Wydatki na działalność B+R w przedsiębiorstwach (BERD) Eurostat, OECD 2.3 Udział wydatków na B+R w przemysłach wys. i śr-wys. techniki Eurostat, OECD 2.4 Odsetek przedsiębiorstw korzystających z funduszy publicznych Eurostat, CIS-4 2 OECD (Organization for Economic Co-operation and Development) Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju, EPO (European Patent Office) Europejski Urząd Patentowy, WIPO (World Intellectual Property Organization) Światowa Organizacja Własności Intelektualnej, UNCTAD (United Nations Conference on Trade Development) - Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju. 3 W porównaniu do badania z roku 2005 liczba wskaźników zmniejszyła się o jeden (kategoria druga tworzenie wiedzy) oraz zaszły jeszcze trzy zmiany. Szerzej w: Kozioł (2009). 2

3 3.1 Wskaźnik firm innowacyjnych z sektora MSP Eurostat, CIS Wskaźnik kooperujących firm innowacyjnych z sektora MSP Eurostat, CIS Nakłady na działalność innowacyjną w przedsiębiorstwach Eurostat, CIS Wartość inwestycji venture capital (% PKB) Eurostat 3.5 Wydatki na ICT jako % PKB Eurostat, World Bank 3.6 Odsetek firm wprowadzających zmiany organizacyjne Eurostat, CIS- 4.1 Zatrudnienie w usługach wysokich technologii Eurostat 4.2 Udział eksportu wyrobów wysokiej technologii w całości eksportu Eurostat 4.3 Udział sprzedanych nowych produktów w sprzedaży ogółem Eurostat, CIS Sprzedaż przez firmę nowości (na skali przedsiębiorstwa) Eurostat, CIS Zatrudnienie w przemysłach średnio-wysokiej i wys. technologii, Eurostat, OECD 5.1 Liczba zgłoszeń patentowych do EPO Eurostat, OECD 5.2 Liczba zgłoszeń patentowych do USPTO Eurostat, OECD 5.3 Liczba jednoczesnych zgłoszeń do trzech urzędów patentowych Eurostat, OECD 5.4 Liczba wspólnotowych znaków handlowych OHIM 1 Eurostat 5.5 Liczba wspólnotowych projektów (design) OHIM, Eurostat 1 Office for Harmonization in the Internal Market (Trade marks and Designs) Źródło: European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, Pro Inno Europe, i.2. Innowacyjność badanych państw na podstawie Złożonego Rankingu Innowacyjności Ranking dzieli badane państwa na cztery grupy. Grupę liderów innowacyjności (innovation leaders) tworzą Szwecja, Dania, Finlandia, Niemcy, Izrael, Japonia, Szwajcaria, Wielka Brytania i USA. Najbardziej innowacyjnym państwem jest Szwecja (dane w tabeli 2). Do drugiej grupy innovation followers należą Austria, Belgia, Kanada, Francja, Islandia, Irlandia, Luksemburg i Holandia. Trzecia grupa moderate innovators zawiera Australię, Cypr, Czechy, Estonię, Włochy, Norwegię, Słowenię i Hiszpanię. Ostatnia, największa grupa to kraje goniące (catching-up) Bułgaria, Chorwacja, Grecja, Węgry, Łotwa, Litwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia i Słowacja. Ostatnia Turcja jest poniżej poziomu i nie przynależy do grupy. Tabela 2 Summary Inovation Index wyniki UE 0,45 Holandia 0,48 Izrael 0,62 Austria 0,48 Belgia 0,47 Polska 0,24 Czechy 0,36 Portugalia 0,25 Dania 0,61 Słowenia 0,35 Niemcy 0,59 Słowacja 0,25 Estonia 0,37 Finlandia 0,64 Grecja 0,26 Szwecja 0,73 Hiszpania 0,31 Wielka Brytania 0,57 Francja 0,47 Bułgaria 0,23 Irlandia 0,49 Rumunia 0,18 Włochy 0,33 Turcja 0,08 Cypr 0,33 Islandia 0,50 Łotwa 0,19 Norwegia 0,36 Litwa 0,27 Stany 0,55 Zjednoczone Luksemburg 0,53 Japonia 0,60 Węgry 0,26 Szwajcaria 0,67 Malta 0,29 Chorwacja 0,23 Australia 0,36 Kanada 0,34 Źródło: European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, Pro Inno Europe, 2008, s. 07. Analizując innowacyjność państw w poszczególnych obszarach (wymiarach) innowacyjności można dojść do ciekawych wniosków (tabela 3 oraz EIS 2007). 3

4 Liderzy innowacyjności są generalnie najlepsi w pięciu wymiarach. Jednakże Niemcy są poniżej średniej europejskiej w pierwszej kategorii, Dania w drugiej i czwartej, a Wielka Brytania w piątej. Najbardziej innowacyjna gospodarka Szwecja jest liderem w drugim i trzecim wymiarze, natomiast w sferze output sytuacja nie jest już tak dobra (odpowiednio ósma i czwarta pozycja). Najlepsze warunki do tworzenia innowacji są w Danii i Finlandii, najlepiej swoją wiedzę chroni Szwajcaria (piąta kategoria). Jeżeli chodzi o państwa z drugiej grupy innovation followers generalnie są one powyżej średniej unijnej, ale Luksemburg w pierwszej kategorii zajmuje bardzo słabą pozycję (26), a Holandia w trzeciej i czwartej (20 i 22 miejsce). Moderate innovators plasują się na poziomie unijnym bądź poniżej, ale jest kilka przypadków, kiedy ich pozycja jest bardzo dobra: Norwegia jest na szóstym miejscu w pierwszej kategorii, Cypr i Estonia na trzecim i czwartym miejscu w kategorii Innowacyjność i przedsiębiorczość, a Czechy na szóstym miejscu w czwartej kategorii. Luka pomiędzy tą grupą a liderami innowacyjności jest największa w kategorii drugiej i piątej. Państwa goniące znajdują się poniżej średniej unijnej we wszystkich kategoriach, spektakularnym wyjątkiem jest Malta, która jest liderem w stosowaniu innowacji (kategoria czwarta). Ma na to wpływ wysoki eksport wyrobów wysokiej technologii oraz sprzedaż nowych produktów. Wyciągając ogólne wnioski na podstawie analizy poprzednich EIS, grupy państw są stabilne. Państwa rzadziej przechodzą między grupami, raczej zmieniają miejsca w rankingu wewnątrz grupy. Można zauważyć też proces konwergencji w grupie goniącej i średnich innowatorów. Powoli zmniejszają oni lukę do średniej unijnej i liderów. Porównując wyniki z wcześniejszymi badaniami EIS (2006), liderami innowacyjności w 2006 r. były kraje skandynawskie oraz Niemcy, Szwajcaria i Japonia. W 2007 r. do grupy liderów doszła Wielka Brytania, Stany Zjednoczone i Izrael. 4 Poziom ich innowacyjności bardzo przekracza średnią unijną. Do drugiej grupy należały USA, Wielka Brytania, Islandia, Francja, Holandia, Belgia, Austria oraz Irlandia. W najnowszym rankingu do grupy dołączyły Kanada i Luksemburg. Te państwa plasują się nieco powyżej poziomu unijnego (0,45), a różnice między nimi są niewielkie. W 2006 r. Słowenia, Czechy, Litwa, Portugalia, Polska, Łotwa, Grecja i Bułgaria należały do grupy krajów goniących. Rok później do grupy weszły Chorwacja, Węgry, Malta, Rumunia i Słowacja, a opuściły ją Słowenia i Czechy. Te dwa państwa wraz z Estonią, Australią, Norwegią, Włochami, Cyprem i Hiszpanią tworzą grupę średniaków. Poziom grupy goniącej jest niski, znacznie poniżej poziomu unijnego, ale można zaobserwować w grupie ogólny wzrost poziomu innowacyjności. W 2006 r. Cypr i Rumunia tworzyły oddzielny piąty klaster państw szybko goniących, gdyż ich grupa była mniej żwawa niż inne (Cypr jest najmniejszym państwem Unii, Rumunia zaczęła z bardzo niskiego poziomu). Turcji, jak w poprzednim roku, nie udało się zakwalifikować do grupy, jej poziom SII jest najniższy i odbiega znacznie nawet od poziomu ostatniej grupy. Tabela 3 Liderzy zmian innowacyjnych w Unii Europejskiej na tle USA i Japonii (2007) Kategorie UE Europejscy liderzy innowacyjności USA Japonia 1.1 Odsetek osób z wyższym 12.9 IE (24.5) FR (22.5) LT (18.9) wykształceniem technicznym (w wieku lat) 1.2 Odsetek osób z wyższym 23.0 FI (35.1) DK (34.7) NO (33.6) wykształceniem (w wieku lata) 1.3 Odsetek ludności z dostępem 14.8 DK (29.6) NL (29.0) IS (28.1) do szerokopasmowego internetu 2.1 Krajowe wydatki na 0.65 IS (1.17) FI (0.99) SE (0.92) Dla Australii, Kanady, Chorwacji, Izraela, Japonii, Turcji i USA SII jest oszacowany na mniejszej liczbie wskaźników, stąd te wyniki należy interpretować ostrożnie. 4

5 działalność B+R (% PKB) 2.2 Wydatki na działalność B+R 1.17 SE (2.92) FI(2.46) CH (2.16) w przedsiębiorstwach (BERD) 2.3 Udział wydatków na B+R w 85.2 SE (92.7) DE (92.3) CH (92.0) przemysłach wysokiej i średniowysokiej techniki 3.4 Wartość inwestycji venture DK (0.051) UK (0.047) FI (0.044) capital (% PKB) 3.5 Wydatki na technologie 6.4 BG (9.9) EE (9.8) LV (9.6) informacyjno-komunikacyjne (ICT) 4.2 Udział eksportu wyrobów 16.7 MT (54.6) LU (40.6) IE (28.9) wysokiej technologii w całości eksportu 4.5 Zatrudnienie w przemysłach 6.63 DE (10.75) CZ (10.33) SK (9.72) średnio-wysokiej i wysokiej technologii 5.1 Liczba zgłoszeń patentowych CH (425.6) DE (311.7) FI (305.6) do Europejskiego Biura Patentowego (EPO) 5.2 Liczba zgłoszeń patentowych 49.2 CH (167.5) FI (133.2) DE (129.8) do Amerykańskiego Biura Patentów i Znaków Handlowych 5.3 Liczba jednoczesnych 19.6 CH (81.3) DE (53.8) NL (47.4) zgłoszeń do trzech urzędów patentowych (europejskiego, japońskiego i amerykańskiego) na 1 mln mieszkańców 5.4 Liczba wspólnotowych LU (902.0) CH (308.3) AT (221.5) znaków handlowych zgłaszanych do Biura Harmonizacji (na 1 mln mieszkańców) 5.5 Liczba wspólnotowych DK (240,5) CH (235.7) AT (208.8) projektów (design) na 1 mln mieszkańców Źródło: European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance. Pro Inno Europe, 2008, s Najmniejsze państwa Unii Europejskiej dominują w poziomie innowacyjności i konkurencyjności. Szwecja jest liderem w siedmiu wskaźnikach, Finlandia w pięciu, Dania w czterech, Szwajcaria w pięciu, Holandia i Irlandia w dwóch. Najbardziej innowacyjnym krajem w 2006 i 2007 r. jest Szwecja (w 2006 r. 10 razy w gronie trzech najlepszych państw, w 2007 r. siedem razy). Dla wielu wskaźników różnice pomiędzy państwami są bardzo małe, aby wyróżnić lidera. Natomiast zdecydowanymi liderami są: Litwa (liczba wspólnotowych znaków handlowych), Malta (udział eksportu wyrobów wysokiej technologii w całości eksportu), Szwajcaria (liczba zgłoszeń patentowych do EP0, UPSTO, liczba jednoczesnych zgłoszeń do trzech urzędów patentowych), Dania (liczba wspólnotowych projektów). Dane do porównań zawarte są w tabeli 3. Analizując dane można zauważyć, że Polska w żadnej z badanych kategorii nie jest europejskim liderem innowacyjności. Polska zajęła w badaniu 24 miejsce wśród krajów poszerzonej Unii, a 32 pozycję na 37 badanych krajów. Wyprzedziła Rumunię, Bułgarię, Łotwę, Chorwację i Turcję. W 2006 r. Polska zajęła 22 w Unii, a 29 pozycję na 34 badane kraje. Tylko w przypadku trzech wskaźników polskie wyniki są powyżej średniej unijnej (odsetek ludzi młodych (w wieku lata) posiadających przynajmniej wykształcenie średnie, wydatki na technologie informacyjno-komunikacyjne (ICT), udział sprzedanych nowych produktów w sprzedaży ogółem) EIS (2007). 5

6 i.3. Analiza luki między Unią Europejską a Stanami Zjednoczonymi i Japonią Najnowsze dane wskazują, że Stany Zjednoczone i Japonia są ciągle bardziej innowacyjne od Unii Europejskiej ogółem, ale luka innowacyjna się zmniejsza. W latach odnotowano jej spadek w relacji do Stanów Zjednoczonych, w 2007 był on znaczący. W Stosunku do Japonii od 2004 r. luka też się zmniejsza. Stany Zjednoczone są lepsze od Unii w 11 wskaźnikach, podczas gdy Unia przeważa nad USA w czterech wskaźnikach (odsetek osób z wyższym wykształceniem technicznym, zatrudnienie w przemysłach średnio-wysokiej i wysokiej technologii, liczba wspólnotowych znaków handlowych, liczba wspólnotowych projektów). W przypadku Japonii jest ona lepsza od Unii w 12 wskaźnikach, a Unia wyprzedza Japonię w dwóch (liczba wspólnotowych znaków handlowych, liczba wspólnotowych projektów). Należy jednak pamiętać, że chociaż Stany prowadzą w 11 wskaźnikach, to w dziewięciu z nich kraje europejskie są lepsze od Stanów (np. liczba jednoczesnych zgłoszeń do trzech urzędów patentowych, średnia unijna 19,6, USA 33,9, Szwajcaria 81,3, Niemcy 53,8, Holandia 47,4). Tylko w przypadku osób z wyższym wykształceniem oraz zgłoszeń patentowych do Amerykańskiego Biura Patentów i Znaków Handlowych Stany Zjednoczone są lepsze od każdego europejskiego kraju (dane w tabeli 3 i 4). Dużą część luki można wyjaśnić pozostawaniem w tyle Europy w dwóch wskaźnikach: liczbą zgłoszeń patentowych do UPSTO oraz odsetkiem osób z wyższym wykształceniem. Unię od Japonii dzieli przede wszystkim liczba zgłoszeń patentowych do UPSTO, do EPO, liczba potrójnych patentów oraz odsetek osób z wyższym wykształceniem. W 2006 r. Unia przeważa nad USA także w czterech wskaźnikach (odsetek osób z wyższym wykształceniem technicznym, zatrudnienie w przemysłach średnio-wysokiej i wysokiej technologii, liczba wspólnotowych znaków handlowych, liczba wspólnotowych projektów). W przypadku Japonii była ona lepsza od Unii w 11 kategoriach, a Unia wyprzedzała Japonię w trzech (udział wydatków na B+R w przemysłach wysokiej i średnio-wysokiej techniki, liczba wspólnotowych znaków handlowych, liczba wspólnotowych projektów). Tabela 4 Liderzy zmian innowacyjnych w Unii Europejskiej na tle USA i Japonii (2006) Kategorie UE 25 UE 15 Liderzy innowacyjności USA Japonia 1.1 Odsetek osób z wyższym IE (23.1) FR (22.0) UK (18.1) wykształceniem technicznym (w wieku lat) 1.2 Odsetek osób z wyższym FI (34.6) DK (33.5) EE (33.3) wykształceniem (w wieku lata) 1.3 Odsetek ludności z dostępem IS (22.5) NL (22.4) DK (22.0) do szerokopasmowego internetu 1.4 Odsetek ludności SE (34.7) UK (29.1) DK (27.6) - uczestniczącej w dalszym - (ciągłym) dokształcaniu 1.5 Odsetek ludzi młodych (w NO (96.3) SK (91.5) SI (90.6) - wieku lata) posiadających - przynajmniej wykształcenie średnie 2.1 Krajowe wydatki na IS (1.17) FI (0.99) SE (0.92) działalność B+R (% PKB) 2.2 Wydatki na działalność B+R SE (2.92) FI(2.46) CH (2.16) w przedsiębiorstwach (BERD) 2.3 Udział wydatków na B+R w SE (92.7) DE (92.3) CH (92.0) przemysłach wysokiej i średniowysokiej techniki 2.4 Odsetek przedsiębiorstw - - LU (39.3) IE (27.8) AT (17.8) - - korzystających z funduszy publicznych (pomoc finansowa w postaci grantów czy pożyczek) 3.1 Wskaźnik firm - - IE (47.2) IS (46.5) DE (46.2) innowacyjnych z sektora MSP 6

7 wprowadzających innowacje we własnym przedsiębiorstwie 3.2 Wskaźnik kooperujących firm - - DK (20.8) SE (20.0) FI (17.3) innowacyjnych z sektora MSP 3.3 Nakłady na działalność - - SE (3.47) EL (3.08) DE (2.93) - innowacyjną w - przedsiębiorstwach (% obrotów) 3.4 Wartość inwestycji venture DK (0.068) SE (0.067) UK (0.048) capital (% PKB) 3.5 Wydatki na technologie EE (9.8) LV (9.6) SE (8.6) informacyjno-komunikacyjne (ICT) 3.6 Odsetek firm - - CH (63) LU (58.4) DK (57.1) - - wprowadzających zmiany organizacyjne 4.1 Zatrudnienie w usługach SE (5.13) IS (4.97) DK (4.69) - - wysokich technologii 4.2 Udział eksportu wyrobów MT (55.9) LU (29.5) IE (29.1) wysokiej technologii w całości eksportu 4.3 Udział sprzedanych nowych - - MT (13.6) SK (12.8) PT (10.8) - - produktów w sprzedaży ogółem 4.4 Sprzedaż przez firmę nowości - - PT (15.1) DE (10.0) ES (10.0) - - w skali przedsiębiorstwa, a nie rynku 4.5 Zatrudnienie w przemysłach DE (10.43) SI (9.63) CZ (9.42) średnio-wysokiej i wysokiej technologii 5.1 Liczba zgłoszeń patentowych CH (425.6) DE (311.7) FI (305.6) do Europejskiego Biura Patentowego (EPO) 5.2 Liczba zgłoszeń patentowych CH (168.4) DE (123.0) SE (109.7) do Amerykańskiego Biura Patentów i Znaków Handlowych 5.3 Liczba jednoczesnych CH (108.9) FI (101.7) SE (85.2) zgłoszeń do trzech urzędów patentowych (europejskiego, japońskiego i amerykańskiego) na 1 mln mieszkańców 5.4 Liczba wspólnotowych LU (782.7) CH (225.2) AT (187.0) znaków handlowych zgłaszanych do Biura Harmonizacji (na 1 mln mieszkańców) 5.5 Liczba wspólnotowych LU (377.6) DK (243.2) CH (210.0) projektów (design) na 1 mln mieszkańców Źródło: European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance. Pro Inno Europe, s. 13. Unię od USA i Japonii różni także in minus wielkość wydatków finansowych przeznaczanych na badania naukowe i rozwój (GERD i BERD) Jak wynika z raportu Komisji Europejskiej Key Figures (2007), niski poziom wydatków przedsiębiorstw na badania i rozwój stanowi nadal poważne zagrożenie dla europejskiej gospodarki i osiągnięcia celu lizbońskiego. Pod koniec lat 90-tych XX wieku następował powolny, lecz nieprzerwany wzrost intensywności B+R w UE, około 2001 r. zaczęła się ona stabilizować, aby następnie spaść do poziomu 1,84% w 2005 r. oraz 1,82% w 2007 r. W efekcie intensywność B+R w UE-27 pozostaje na niższym poziomie niż np.: w USA (2,56%) czy Japonii (3,14%). Ponadto nowe wschodzące gospodarki, takie jak Chiny (1,31%), szybko zmniejszają dystans dzielący je od liderów. Pod względem intensywności nakładów na badania naukowe i rozwój można wyróżnić w Unii trzy grupy krajów. Do pierwszej grupy należą kraje ze wskaźnikiem nakładów na badania naukowe i rozwój powyżej 2,4 % PKB (Szwecja, Finlandia, Dania, Niemcy i Austria), które już poczyniły znaczny postęp w kierunku przekształcenia się w gospodarkę opartą na wiedzy. 7

8 W skład drugiej grupy wchodzą kraje, których wartość nakładów jest zbliżona do średniej Unii Europejskiej i waha się pomiędzy 1,5 a 2,1 % PKB (Francja, Belgia, Holandia,Wielka Brytania, Luksemburg), co świadczy o tym, że gospodarki tych państw ulegają przekształceniu, lecz należałoby zwiększyć tempo tych zmian. Trzecia i najliczniejsza grupa składa się z państw, których nakłady na badania naukowe i rozwój wynoszą poniżej 1,5 % PKB (mimo że w grupie tej występują duże różnice) te kraje muszą nadrobić zaległości, przesuwając się w kierunku intensyfikacji rozwoju wiedzy. Istotne są różnice w finansowaniu prac B+R przez sektor gospodarczy. W 2004 r. w UE finansowanie B+R pochodziło tylko w 55% z sektora prywatnego, natomiast w USA wielkość ta wynosiła 64%, w Chinach - 67%, a w Japonii i Korei Południowej - 75%. Key Figures (2007) Dzięki m. in. tym inwestycjom w sferę badawczo-rozwojową kraje te stają się atrakcyjnym miejscem do lokowania działalności przez firmy z krajów rozwiniętych. Komisja Europejska zebrała dane o największych inwestorach B+R na świecie (The 2007 EU industrial R&D 2007). Światowymi liderami są firmy amerykańskie, zajmują cztery pierwsze miejsca w rankingu, na czele z farmaceutycznym Pfizerem, który wydał w 2006 r. 5,8 mld euro na B+R. Niemiecki Daimler (jeszcze pod nazwą DaimlerChrysler) wydał 5,2 mld euro. W pierwszej dziesiątce są jeszcze dwie firmy unijne: Siemens i GlaxoSmithKline. Dokładne dane zawiera tabela 5. Tabela 5 Ranking dziesięciu największych inwestorów w B+R na świecie w 2006 r. Lp. Przedsiębiorstwo Sektor działalności Kraj pochodzenia Nakłady na B+R (mln euro) 1. Pfizer Farmaceutyczny USA 5,8 2. Ford Motor Samochodowy USA 5,5 3. Johnson&Johnson Farmaceutyczny USA 5,4 4. Microsoft Informatyczny USA 5,4 5. DaimlerChrysler Samochodowy Niemcy 5,2 6. Toyota Motor Samochodowy Japonia 5,2 7. GlaxoSmithKline Farmaceutyczny Wielka Brytania 5,1 8. Siemens Produkcja urządzeń Niemcy 5,0 elektrycznych 9. General Motors Samochodowy USA 5,0 10. Samsung Electronics Produkcja urządzeń Korea Płd. 4,7 elektrycznych Źródło: The 2007 EU industrial R&D investment Scoreboard, European Commission, Luksemburg Nakłady niektórych dużych korporacji na B+R przewyższają budżety badawczo-rozwojowe wielu państw. W 2006 roku każda z wymienionych powyżej firm wydała na te cele ponad 5 miliardów EUR. Spośród krajów rozwijających się tylko Chiny, Korea Południowa, Tajwan i Brazylia wydały na badania i rozwój więcej pieniędzy. Globalny udział wydatków na B+R szacowany jest przez OECD na około 35% dla USA, 24% dla UE oraz 14% dla Japonii. Japonia utrzymuje wielkość swojego globalnego udziału od 2000 r., w USA wskutek bardzo wolnego wzrostu nakładów przedsiębiorstw na badania i rozwój (BERD) spadł on zaś o ponad 3 punkty procentowe. Udział Unii zmniejszył się natomiast o 2 punkty procentowe. Rozkład tych wydatków ulega jednak zmianom. Unii przybywają nowi, groźni konkurenci. W Chinach wskaźnik GERD osiągnął w 2006 r. wartość 86,8 mld USD, w okresie rosnąc o mniej więcej 19% rocznie, w RPA inwestycje w badania i rozwój wzrosły z 1,6 mld USD w 1997 r. do 3,7 mld USD w 2005 r. Wskazuje tona fakt, że niektóre gospodarki nie należące do OECD ponoszą coraz większe nakłady na badania i rozwój, OECD Science, Technology (2008). Według raportu OECD, w ostatnich latach zwiększyła się liczba patentów i publikacji naukowych, ale spadł europejski udział wniosków patentowych składanych w USA, Japonii i UE, podczas gdy udział gospodarek azjatyckich gwałtownie wzrósł. USA mają nadal największy udział w rodzinach patentów zgłaszanych w trzech regionach OECD (wnioskach patentowych zgłaszanych w USA, Japonii i UE w celu ochrony tego samego wynalazku), wielkość ta spadła, podobnie jak w przypadku regionu UE 25. 8

9 i.4. Zakończenie Globalizacja i rosnąca konkurencyjność innych gospodarek światowych jak Chiny, pojawienie się w krajach Unii barier strukturalnych dla wzrostu gospodarczego, spowolnienie jego tempa, zwiększający się poziom bezrobocia, rozszerzenie Unii o nowe państwa doprowadziło do spadku poziomu innowacyjności ugrupowania ogółem. Wewnątrz Unii wykształciły się cztery grupy państw, różniące się między sobą poziomem innowacyjności. Najmniejsze państwa Unii Europejskiej dominują w tym zakresie: najbardziej innowacyjnym krajem w 2006 i 2007 r. była Szwecja. Grupę liderów innowacyjności (innovation leaders) tworzą jeszcze Dania, Finlandia, Niemcy, Izrael, Japonia, Szwajcaria, Wielka Brytania i USA. Dane wskazują, że Stany Zjednoczone i Japonia są ciągle lepsze od Unii Europejskiej, ale luka innowacyjna się zmniejsza. W latach odnotowano jej spadek w relacji do Stanów Zjednoczonych, w 2007 był on znaczący. W stosunku do Japonii luka od 2004 r. też się zmniejsza. Bibliografia European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, (2007), Pro Inno Europe. European Innovation Scoreboard Comparative Analysis of Innovation Performance, (2008), Pro Inno Europe. Key Figures 2007 on Science, Technology and Innovation, (2007), Brussels. Kozioł K. (2009), Analiza poziomu działalności innowacyjnej sektora przedsiębiorstw w Unii Europejskiej [w:] W. Janasz (red.) Innowacje w strategii rozwoju organizacji w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa, s OECD Science, Technology and Industry Outlook 2008, Summary in Polish, OECD. The 2007 EU industrial R&D investment Scoreboard, (2007), European Commission, Luksemburg. 9