Stosowane w przedszkolu metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo

Transkrypt

1 Stosowane w przedszkolu metody pracy z dzieckiem nadpobudliwym psychoruchowo Charakterystyka dzieci z nadpobudliwością psychoruchową pokazuje, że wszelkie metody angażujące motorykę są bardzo wskazane, ponieważ dają tym dzieciom szansę zaspokojenia ich przemożnej potrzeby ruchu w sposób kontrolowany i społecznie akceptowany. Najczęściej stosowane metody w przedszkolu to: 1. Metoda Ruchu Rozwijającego W. Sherborne Ruch rozwijający może pomóc dzieciom w dwóch sferach rozwojowych: w rozwoju fizycznym Podczas zajęć dzieci doświadczają, co to znaczy czuć się dobrze we własnym ciele, uczą się poznawać swoje ciało i kontrolować jego ruchy oraz przyswajają sobie dobrze wyważony repertuar ruchu ( słownik ruchu ). Główny nacisk kładzie się nie na przyswajanie konkretnych umiejętności, ale na rozwój umiejętności ogólnych związanych z opanowaniem różnych elementów ruchu. w rozwoju osobowości Dzieci stają się bardziej pewne swoich możliwości. Uczą się podejmować inicjatywę oraz wykorzystywać własną inwencję. Dzięki ćwiczeniom w parach i w całej grupie uczą się wrażliwości na potrzeby i uczucia innych. Uczą się skupiać uwagę na tym, co robią. Doświadczają satysfakcji z własnych doznań. Wszystkie zajęcia prowadzone metodą Ruchu Rozwijającego zawierają element relaksu. Dzieci ćwiczą wraz z rodzicami. Daje to obu stronom okazję do bycia razem, rozwijania poczucia bliskości i zaufania w oparciu o bliskość fizyczną. Przyjazna i swobodna atmosfera zajęć grupowych sprzyja dobremu samopoczuciu dorosłych i dzieci, co pozwala uwolnić się na czas ćwiczeń od codziennych napięć. 2. Techniki relaksacyjne

2 Ćwiczenia relaksacyjne mają na celu zmniejszenie stanu napięcia psychicznego oraz wywołanie odprężenia. U dzieci najczęściej stosowanymi technikami relaksacyjnymi są: relaksacja według Jacobsona w wersji Kaji. Technika ta polega na wykonywaniu przez dzieci celowych ruchów wymagających osiągania i przeplatania dwóch stanów: napinania i rozluźniania mięśni. Umiejętność odczuwania wrażeń płynących z mięśnia rozluźnionego jest szczególnie ważna dla dzieci z nadpobudliwością, gdyż większość z nich nie zdaje sobie sprawy z tego, że ich mięśnie znajdują się w stanie stałego napięcia. Schemat ćwiczeń powinien obejmować kolejno: ręce, nogi, mięśnie brzucha, szyi oraz twarzy. relaksacja oparta na treningu autogennym Schultza Trening autogenny opracowany przez Schultza jest metodą oddziaływania na własny organizm, polegającą na wyzwalaniu w sobie reakcji odprężania i koncentracji oraz stosowaniu autosugestii. Metoda ta w wersji oryginalnej nie nadaje się dla dzieci, ponieważ wymaga dojrzałości systemu nerwowego. Możliwość zastosowania tej metody w pracy z dziećmi odkryła i opracowała A. Polender poprzez zmodyfikowanie jej. Dzięki wykorzystaniu zdolności do identyfikacji, naśladownictwa i dużej naturalnej sugestywności, dochodzi do zwolnienia napięć mięśniowych u ćwiczących dzieci. Dzieci relaksują się, słuchając np. opowiadania o zmęczonym misiu lub innej znanej im postaci z bajek, ponieważ identyfikują się z daną postacią i poddają sugestii nauczyciela-terapeuty. Należy zmieniać bohaterów bajek i ich treść, aby dzieci nie były znudzone. Podczas treningu, dzieci powinny znajdować się w pozycji leżącej w pomieszczeniu pozbawionym dopływu dodatkowych bodźców, np. hałasu. Terapeuta opowiada na tle cichej muzyki relaksacyjnej. Na skutek częstego stosowania ćwiczeń wytwarzają się odruchy warunkowe, dzięki którym dzieci szybko mogą się zrelaksować nawet gdy słyszą samą muzykę. W następnych etapach relaksacji można więc stosować tylko muzykę, która powinna wystarczyć do osiągnięcia pełnego odprężenia. Relaks dla dzieci ma na celu rozluźnienie mięśni i poprawienie krążenia obwodowego. Ćwiczenie takie powoduje zwolnienie napięć wewnętrznych oraz

3 obniża tonus mięśniowy, przez co daje dziecku spokój, znosi lęki i napięcia afektywne. 3. Programy Aktywności Knilla Programy Aktywności Świadomość Ciała i Komunikacja został opracowane przez M. Knill i Ch. Knilla. W początkowych zajęciach dla dzieci z nadpobudliwością psychoruchowych zaleca się stosowanie Programu wprowadzającego, który trwa tylko 8 minut. Następnie wprowadza się kolejno cztery programy. Po opanowaniu ich przez dziecko mogą być stosowane alternatywnie, co zapobiega rutynie zajęć, często negatywnie odbieranej przez uczestników. Każdy ruch dziecka wspierany jest przez specjalny akompaniament muzyczny. Programy zawierają m.in. takie aktywności jak: ćwiczenia rąk (wymachiwanie, zginanie i wyprostowywanie), ćwiczenia dłoni (pocieranie, klaskanie, zaciskanie i otwieranie, ruchy palców), doświadczanie głowy, twarzy, pleców, brzucha, nóg (głaskanie, pocieranie, obracanie się, raczkowanie itp.). Dziecko wykonuje różne rodzaje ruchów: szybkie i delikatne, powolne i ciężkie, powolne i lekkie. W ten sposób stara się uzyskać kontrolę nad własną motoryką. Ważną rolę w programach odgrywa relaksacja, przy której dziecko leżąc rozluźnione na macie, słucha spokojnej muzyki. Ćwiczenia są proste, sygnały muzyczne czytelne, zsynchronizowane z ruchem. Informacje werbalne towarzyszące sygnaturkom muzycznym podawane są czytelnie i krótko, co ułatwia dziecku ich odbiór i wykonanie. 4. Metoda Symboli Dźwiękowych (zajęcia o charakterze muzykoterapeutycznym) Metoda ta została opracowana przez B. Kaję i przeznaczona dla dzieci w wieku przedszkolnym 5- i 6-letnich. Jest ona oparta na muzyce i ruchu. Ćwiczenia, jakie są proponowane przez autorkę, dzielą się na:

4 ćwiczenia w sferze ruchowej (pobudzenie ruchowe całego ciała w zakresie ruchów dowolnych i kontrolowanych, stymulacja rozwoju ruchów manualnych); ćwiczenia procesów poznawczych (ćwiczenia rozwijające procesy myślowe, zwłaszcza analizę, syntezę i porównywanie poprzez ćwiczenia w operowaniu symbolami dźwięków); ćwiczenia procesów emocjonalnych (ćwiczenia odreagowujące napięcie emocjonalne, wzmagające wiarę we własne siły rola wzmocnień pozytywnych); ćwiczenia w sferze społecznej (ćwiczenia zespołowe umożliwiające współdziałanie). Prowadzenie zajęć autor proponuje według następującego toku metodycznego: a) ekspresja ruchowa na dowolne tematy muzyczne (kształcenie orientacji w schemacie ciała i przestrzeni, koncentracji uwagi, kontroli ruchu); b) interpretacja plastyczna utworów muzycznych (ćwiczenie wyobraźni dziecka, rozwijanie wrażliwości estetycznej, odreagowanie konfliktów); c) poznawanie i operowanie symbolami dźwięków (rozwijanie procesów percepcyjnych, stymulowanie rozwoju umysłowego dzieci ); d) zabawy słowno-muzyczno-ruchowe z elementami melorecytacji, inscenizacji, ćwiczeń pantomimicznych; e) relaksacja. Ekspresja ruchowa -- na początku ćwiczenie to polega na swobodnym poruszaniu się w rytmie proponowanej muzyki. W drugim etapie ćwiczeń następuje kontrolowanie ruchów dziecka poprzez stosowanie ćwiczeń inhibicyjnoincytacyjnych, polegających na naprzemiennym pobudzaniu i hamowaniu. Pobudzanie to np. taniec w rytmie muzyki; hamowaniem może być przerwa w muzyce i zatrzymanie się. W ostatnim etapie wprowadzane są ćwiczenia mające na celu uporządkowanie ruchów dziecka np. poprzez odtwarzanie rytmicznego marszu za pomocą podskoków lub przy użyciu instrumentów perkusyjnych. Interpretacja plastyczna utworów muzycznych zadaniem dzieci w pierwszym etapie ćwiczenia jest zilustrowanie nastroju wysłuchanego uprzednio

5 utworu muzycznego, za pomocą plam wykonywanych szmatkami i farbami. W późniejszym etapie pędzelkami i na dużych arkuszach papieru. W trakcie kolejnych ćwiczeń należy zachęcać dzieci do przedstawiania w postaci rysunku tego, z czym kojarzyła im się muzyka podczas jej słuchania. Poznawanie i operowanie symbolami dźwięków ćwiczenia te polegają na poznaniu dźwięków: niski wysoki, długi krótki, głośny cichy oraz przyporządkowaniu im wymyślonych przez nauczyciela znaków graficznych. Początkowo ćwiczenia prowadzone są w makroprzestrzeni np. dzieci słuchają różnych dźwięków i ustawiają się przy odpowiednich znakach graficznych, odpowiadających danemu dźwiękowi. W następnej fazie ograniczamy się do mikroprzestrzeni, dzieci rysują lub wybierają spośród różnych symboli ten, który odpowiada słyszanemu dźwiękowi. Zabawy słowno-muzyczno-ruchowe mają na celu rozwijanie mowy dziecka i jego zdolności do słuchania. Zabawy rozpoczyna się od łatwych ćwiczeń ortofonicznych i utworów wierszowanych, które w połączeniu z muzyką są dobrymi ćwiczeniami w melorecytacji. W przypadku dzieci przedszkolnych autorka poleca wykorzystać do tego celu bajki ilustrowane muzycznie, aby później zastosować je do inscenizacji lub ćwiczeń pantomimicznych. W ostatnim etapie terapii już sam podkład muzyczny, znany dzieciom, powinien skojarzyć się dziecku z bajką i stać się zachętą do samodzielnych improwizacji. Relaksacja ma służyć dzieciom niwelowaniu napięcia mięśniowego i psychicznego. Stosujemy w zależności od sytuacji, najczęściej jednak na końcu ćwiczeń. 5. Techniki parateatralne Technika zamiany ról Technika ta polecana jest przez B. Kaję w terapii dzieci z zaburzeniami emocjonalnymi. Polega ona na organizowaniu dziecku zabawy, w której odegra ono rolę umożliwiającą mu zdobycie nowych doświadczeń o charakterze terapeutycznowychowawczym, np. dziecku agresywnemu organizujemy zabawę, w której odegra ono rolę dziecka poszkodowanego.

6 M. Jabłońska i E. Jezierska-Wiejak proponują inne formy zabawy w teatr jako metody terapii dzieci: teatr palcowy, kukiełkowy i wyboru. Autorki uważają, że zabawy twórcze odpowiednio kierowane rozładowują napięcie u dzieci. Teatr palcowy Zabawa w teatr palcowy polega na tym, że dziecko za pomocą swoich palców odgrywa różne sytuacje z codziennego życia. Rolę dla każdego palca i dialogi proponuje samo dziecko. Teatrzyk kukiełkowy Jest to teatrzyk, do którego kukiełki dzieci wykonują samodzielnie. Może dotyczyć różnych sytuacji występujących w domu, przedszkolu lub z podwórka. Teatrzyk wyboru Technika ta wymaga ustalenia z dziećmi tematu przedstawienia. Następnie nauczyciel wybiera jedno dziecko i przydziela mu określoną rolę, po czym wybrane dziecko samo dobiera sobie spośród kolegów, aktorów i ustala, kto kogo będzie grał. Zadaniem nauczyciela jest dokładne kontrolowanie przebiegu przedstawienia i zapobieganie niewłaściwemu rozwojowi sytuacji. 6. Metoda malowania dziesięcioma palcami Twórczynią tej metody jest pedagog Ruth F. Show, która zauważyła, że malowanie dziesięcioma palcami wiąże się ze skłonnościami dzieci do ciapciania się w substancjach o konsystencjach błota, a ponadto ma walory terapeutyczne. Sposób zastosowania tej metody w praktyce został opracowany przez Ośrodek Terapii Zajęciowej Poradni dla Rodziców przy Zakładzie Wcześniaków Akademii Medycznej w Warszawie. Do malowania tą metodą, która odbywa się dłońmi i palcami, używa się sześciu podstawowych kolorów: niebieskiego, czerwonego, żółtego, brązowego, zielonego i czarnego. Farby powinny znajdować się w miseczkach o wielkości odpowiadającej dłoni dziecka, aby mogły swobodnie je nabierać. Maluje się na białym lub szarym papierze pakowym o wymiarach 55 x 40 cm. Papier najlepiej rozłożyć na sztalugach lub na stoliku ustawionym tak, aby dziecko miało nie skrępowany dostęp z każdej strony. Dziecku należy pozostawić decyzję o ułożeniu papieru. Dzieci malują na

7 dowolny temat. Czas wykonania zadania trwa od 2 do 4 minut. Dzieci informują nauczyciela o skończeniu zadania, po czym opowiadają treść swojej pracy. W ostatnim etapie następuje przypięcie obrazka na tablicy. Nauczyciel obserwuje i analizuje zachowania się dziecka podczas malowania. Bierze się tu pod uwagę: - stosunek dziecka do tworzywa (zachowanie dystansu i postawy zaangażowania); - element czasu (po jakim czasie dziecko rozpoczyna malowanie, a także czas wykonania zadania, ilość przerw podczas pracy i czas trwania tych przerw); - element ruchu (sposób nakładania farby, kierunek ekspresji ruchowej); - zachowanie się wobec kolorów (wybór i kolejność użycia kolorów, reakcja dziecka na kolor widziany na papierze, poprawienie położonego koloru). Myślę, że powyższe metody mogą być z powodzeniem wykorzystane w terapii dzieci nadpobudliwych psychoruchowo.. Opracowała: Lucyna Łasocha