Irena Chowańska, W poszukiwaniu siebie. Proza Michasia Stralcowa, Olsztyn 2011, ss. 134

Transkrypt

1 РЭЦЭНЗII 421 крытасць дазваляе адбыцца сапра уднаму, а не толькi сiмвалiчнаму дыялогу наста унiка i вучня на старонках кнiгi. Так, а утары далi два супрацьлеглыяазначэннiкарцiнысвету унебылiцах:скажонаяпаводлет.в.лук янавай i перавернутая паводле Р. М. Кавалëвай. Успрынятая спачатку як недахоп iнедагляда утара у,за уважанаясупярэчнасць,калiацэньвацьканцэпцыюпрацы у цэлым, можа быць названа вартасцю кнiгi, якая не сцвярждае таталiтарную iсцiну, а адкрывае магчымасць парытэтнай размовы, у працэсе якой iсцiнавыя уляецца. I напрыканцы хацелася б адзначыць мастацкае афармленне кнiгi, на вокладцы якой выкарыстана карцiна з Беларускага календара Неба i зямля: спевы краю таленавiтай беларускай мастачкi Я угенii Сухаверхавай. Яе работа Дзяды не толькi выступае удалым афармiцельскiм рашэннем, але стварае настрой размовы аб далëкiм мiнулым, аб традыцыйнай культуры сучаснай навуковай мовай. Ульяна Верына Мiнск Першая манаграфiя аб Мiхасю Стральцовым Irena Chowańska, W poszukiwaniu siebie. Proza Michasia Stralcowa, Olsztyn 2011, ss. 134 Выхад у свет манаграфii Iрэны Хаваньскай пацвярджае, што Ольштын i надалей застаецца адным з вядучых цэнтра у польскай беларусiстыкi, неацэнны уклад у развiццë якой бы у зроблены найперш Альбертам Барташэвiчам,БазылëмБелаказовiчам.Напрацягуамальдваццацiгадо унатрадыцыйных славiстычных канферэнцыях, якiя праводзяцца Instytutem Słowiańszczyzny Wschodniej, разглядаецца разнастайная беларуская тэматыка. Ад самага пачатку заснавання часопiса Acta Polono-Ruthenica кожны яго том таксама не абыходзiццабезбеларусазна учыхматэрыяла у.кнiга IрэныХаваньскай,напiсанаянаасноведоктарскайпрацы,выкананайпадкiра унiцтвампрафесаравалентыя Пiлата, дае падставы для аптымiстычнах надзей у прышласць тутэйшыхбеларусазна учыхдаследавання у i,вiдавочна,сведчыцьабтым,што унавуцыадбываеццанатуральная,хоць i,зразумела,балючая,зменапакалення у. УБеларусi iпольшчышматагульныхкропаксудакранання,аб екты уна абумо уленых суседствам, працяглым перыядам iснавання у адной дзяржаве, а таму i агульнымi падзеямi, сла унымi iмëнамi, без якiх не уя уляюць сваëй гiсторыi нi палякi,нi беларусы. Гэта агульнаямiну ушчына, спадчына часо у Вялiкага Княства Лiто ускага, а таксама драматычнае беларускае ХIХ стагоддзе, калi у цесным узаемадзеяннi з польскай лiтаратурай фармiравалася новая беларуская мастацкая традыцыя, дастатковаакты уна даследуюцца i асэнсо уваюцца, пачынаючы з другой паловы мiнулага стагоддзя i асаблiва уапошнiядзесяцiгоддзi.дзякуючыперакладампольскiчытачмаемагчы-

2 422 РЭЦЭНЗII масць дастатковапо унапазнаëмiццазтворчасцюмаксiматанка,янкiбрыля, Васiля Быкава i шэрагу iншых выдатных беларускiх пiсьменнiка у розныхпакалення у.сапра уднайпадзеяйбеларуска-польскагакультурнагажыццяста увыхаду2002годзесвоеасаблiваймастацкай энцыклапедыiбеларускага жыцця (Алесь Адамовiч) паэмы Новая зямля класiка беларускай лiтаратурыякубаколаса уперакладзенапольскуюмовучэславасэнюха.выключна важную справу папулярызацыi беларускай лiтаратуры апошнiм часам робiцькалегiуме уропыусходняй iмяянановака-езëраньскага.так,у2006годзе увроцлавепабачы усвет БеларускiТрышчан,у2008годзе анталогiябеларускайпаэзiiадxvдаххвекунапольскаймове.асаблiвайувагiзаслуго увае таксама манаграфiя Томаша Вельга Паэтыка прозы Васiля Быкава (Аполе 2002), яго ж даследаваннi творчасцi Уладзiмiра Караткевiча. Беларуская драматургiя стала аб ектам даследавання габiлiтацыйнай працы Бэаты Сiвэк, абароненай у Люблiнскiм Каталiцкiм унiверсiтэце(kul) у 2012 годзе. Вiдавочна, гаворачы пра польскую беларусiстыку, непрабачальна было б не узгадаць пра беларускiх пiсьменнiка у Польшчы, у прыватнасцi, беларускае лiтаратурнае аб яднанне Белавежа, якое чатыры гады таму адзначыла свой па увекавыюбiлей.абзначнасцiмастацка-эстэтычнаганаробку белавяжан, акрамя iншых даследавання у, сведчаць абароненыя польскiмi даследчыкамi працы: доктарскiя (Бэата Сiвэк, Люблiн (2004); Анна Саковiч, Беласток (2007) iгабiлiтацыйная (ТэрэсаЗане уская,варшава (1998)). Хочацца падкрэслiць, што, апрача непасрэдна навуковага значэння, якое маюць асэнсаванне феномену творчай iндывiдуальнасцi, аналiз мастацка-эстэтычныхасаблiвасцеймастацкiхтвора у,унашглабалiзаваны,паскоранынавукова-тэхнiчнымпрагрэсам час узрастаероля даследавання упа гуманiстыцы як сродку супрацьстаяння нацыянальнай унiфiкацыi, захавання, умацавання нацыянальнайтоеснасцi. Iякразбеларускаякультурнаяпрастораяшчэ i усiлу спецыфiкi свайго сацыяльна-гiстарычнага развiцця, сучасных палiтычных варунка умаенадзвычайнуюпатрэбу утакойабароне.утымлiку упадтрымцызамежныхбеларусiстычныхцэнтра у.безумо уна,польскайбеларусiстыцы у гэтай справе належыць адно з вядучых месц. Praca Ireny Chowańskiej jest próbą przybliżenia polskiemu czytelnikowi jednego ze znacznych zjawisk w literaturze białoruskiej drugiej połowy XX wieku, jakim jest twórczość Michasia Stralcowa przedstawiciela tak zwanego filologicznego pokolenia, które po II wojnie światowej zajmuje na Białorusi niszę kulturową i(...) zapełnia ją utworami zwróconymi przede wszystkim ku problematyce bieżącej, w poszukiwaniu ducha swojego czasu i możliwości wyjścia poza breżniewską stagnację umysłową, w poszukiwaniu jak słusznie podkreślono w tytule pracy samego siebie,własnejtożsamościnarodowej,kulturowejijęzykowej, адзначы увыдавецкi рэцэнзент кнiгi Iрыны Хаваньскай прафесар Ян Чыквiн. Такiм чынам, творчасць Мiхася Стральцова, можна сказаць, аднаго з найвыдатныхбеларускiхпiсьменнiка уххстагоддзянарэшцесталааб ектамасобнага манаграфiчнага даследавання. М. Стральцо у выявi уся творча у разнастайных жанрах беларускай лiтаратуры прозе, паэзii, лiтаратурнай крытыцы, эсэiстыцы, мастацкiм перакладзе, журналiстыцы. Аб iм, а утары блiскучага эсэ Загадка Багдановiча творы аб наймаладым беларускiм класiку

3 РЭЦЭНЗII 423 пачаткумiнулагастагоддзя усваючаргугавораць,што,адышо ушы увечнасць пяцiдзесяцiгадовым, пiсьменнiк пакiну у па сабе загадку Стральцова. Аднакпры усëйзацiка уленасцiчытацкайа удыторыi,лiтаратара у,крытыка у шматстайнай творчасцю М. Стральцова, як нi, здавалася б, парадаксальна, дасюль у Беларусi няма сiстэматызаванага, паслядо унага яе даследавання.. Кнiга Wposzukiwaniusiebie.ProzaMichasiaStralcowa уя уляесабойякразпершую спробу цэласнага разгляду творчай празаiчнай спадчыны выбiтнага беларускага пiсьменнiка, прычым у дакладна акрэсленым тэарэтычным ракурсе: Przy określeniu problematyki niniejszej monografii kierowano się przekonaniem, że twórczość prozatorska Stralcowa jest zjawiskiem oryginalnym, dającym możliwości rozpatrzenia jej w aspekcie kategorii kompozycyjnych prozy. Natomiast mnogość powstałych publikacji na temat spuścizny Stralcowa przesłania fakt, że niewiele z nich dotyczy takich zagadnień, jak walory artystyczne liryzmu, czas i przestrzeń, czy typ narracji(s. 20). Спрэчка аб тым, кiм жа у большай ступенi з я уляецца М. Стральцо у празаiкам цi паэтам вялася яшчэ пры жыццi пiсьменнiка. Так, Алесь Адамовiч,наракаючынадо угуюпразаiчнуюпа узустральцова,напрамуюадзначы у у прадмове да яго Выбранага (1987), што менавiта проза беларуская мае патрэбу умайстэрскiмсловестральцова.творчыжлëссамогам.стральцова запярэчвае лiтаратурнай традыцыi, згодна з якой празаiк выспявае пазней, чымпаэт.трыпаэтычныязборнiкiпiсьменнiкапабачылiсвет,калiстральцо у ужобы уа утарамшэдэ ура упрозы,напiсаных iмумаладымузросце.паэзiяяго таксаманадзвычайцiкавая,асабовая.заапошнiпрыжыццëвызборнiкверша у Свецемойясны М.СтральцовубылапасмяротнапрысуджанаДзяржа уная прэмiябсср iмяянкiкупалы.вiдавочна,штора уназначнаеасэнсаванне усëй такой шматграннай творчай спадчыны яшчэ наперадзе. НепасрэднамуразглядупрозыМ.Стральцовапапярэднiчае уманаграфii кароткi агляд развiцця беларускага прыгожага пiсьменства. Дакладна выдзеленывузлавыямомантыразвiццябеларускайлiтаратуры уххстагоддзi,пачынаючы ад нашанi ускага перыяду да другойпаловыпяцiдзесятых гадо у, калi адбываецца творчы дэбют М. Стральцова. Слушна акрэслiваецца спецыфiка хгадо у, калi у беларускую лiтаратуру уваходзiць фiлалагiчнае пакаленне паэта у i празаiка у, называемых яшчэ таксама шасцiдзесятнiкамi або дзецьмi вайны. Менавiта яно, гэтае пакаленне, таленавiтыя маладыялюдзi,пераважнавясковагапаходжання,народжаныянезадо угадавайны атрыма ушыя вышэйшую гуманiтарную адукацыю,узначнайступенi вызначылiмастацка-эстэтычны узровеньбеларускайлiтаратурыдругойпаловыхх стагоддзяды iцяперашнягаперыяду ужоновагамiленiуму.м.стральцо у,якi, згоднасваiхбiяграфiчныхдадзеных,з я уляеццатыповымпрадста унiкомгэтага пiсьменнiцкага пакалення,займае сваëйтворчасцю у яго шэрагах цалкам адметнае месца, што цалкам усведамляецца I. Хаваньскай. У першай главе рэцэнзуемай манаграфii Cechy gatunkowo-stylistyczne prozymichasiastralcowa грунто уна рэалiзуецца тэарэтычная мэта даследавання. Проза пiсьменнiка 19 апавядання у i 2 аповесцi разглядаецца у чатырох падраздзелах з пункту погляду характэрных асаблiвасцей, змясто унасцi лiтаратурна-мастацкай формы, складнiка у мастацкага твора.

4 424 РЭЦЭНЗII У першым з падраздзела у главы а утар ставiць задачуzaprezentowaćwszystkie walory artystyczne liryzmu właściwe dla utworów epickich Мiхася Стральцова (с. 27). I. Хованьска слушна адзначае, што з самага пачатку творчасцi празаiку Стральцову бы у уласцiвы лiрызм, што у значнай ступенi супадала i з агульнымi тэндэнцыямi развiцця беларускай лiтаратуры. Варта прыгадаць тут у якасцi прыклада Янку Брыля, Уладзiмiра Караткевiча, Янку Сiпакова,ВячаславаАдамчыка.Праблеме лiрызму у беларускайпрозе прысвечаны шэрагцiкавыхдаследавання у (А.Яскевiч,Т.Дасаева),зякiмiдобразнаëмая i I. Хаваньская. У манаграфii слушна зазначаецца, што М. Стральцо у першым убеларускайлiтаратуры 60-хгадо увыве унастаронкiсваiхтвора угероя, якому аднолькава дарагiя вëска i горад, якi iмкнецца iх паяднаць. Адсюль iасаблiваяформастральцо ускагалiрызму,выклiканаяпсiхалагiчнымстанам iсамогапiсьменнiка, iягочастаа утабiяграфiчнага,прынамсi,эмацыянальным вопытам,героя. Зварот у другiм падраздзеле да асэнсавання тыпу нарацыi у творах М. Стральцова з я уляецца цалкам апра уданым i вынiкае з ролi наратара у стральцо ускай прозе. Так як гэта праблема аказалася у асно уным па-за увагайбеларускiхдаследчыка утворчасцiм.стральцова,яеасэнсаванне уманаграфii мае надзвычай самастойны характар. У сваëй аргументацыi I. Хаваньская выказвае добрае знаëмства з багатай навукова-крытычнай лiтаратурайпагэтымпытаннiякпольскiх,так iзамежныха утара у. Значнае месца займае у першай главе кнiгi разгляд часу i прасторы, уласна па М. Бахцiну, хранатопу, як катэгорыi кампазiцыi. Багаты вопыт тэарэтычнага асэнсавання гэтай праблемы даследчыкамi розных краiн плëнна выкарысто уваецца I.Хаваньскай.Янаслушнаадзначае,штопразаiчнаятворчасцьМ.Стральцоваамальнедаследавана угэтымплане.dlategowtejczęści skupimy się głównie na czasie i przestrzeni wewnętrznej postaci, co jest charakterystycznacechapisarstwabiałoruskiegotwórcy (52).Распача ушыразглядпраблемы здэбютнагаапавяданням.стральцова Дома,а утар Wposzukiwaniusiebie звяртаеццапаслядо унаданаступныхпразаiчныхтвора у,уключназапошнiм, можна сказаць, анталагiчным апавяданнем пiсьменнiка Смаленне вепрука. Своеасаблiвым i цалкам апра уданым, чаканым падагульненнем гаворкi пра жанрава-стылявыя асаблiвасцi прозы М. Стральцова бачыцца заключны падраздзел першай главы кнiгi Kategoria postaci. Вобраз героя, характар як вельмi важная кампанента мастацкага твора з я уляецца вынiкам узаемадзеянняразнастайныхаспекта у,элемента утэксту,надзвычайшматгаворыць аб пiсьменнiку i яго часе. Можна сказаць, што гэта таксама найбольш даследаваныаспектпрозым.стральцова.найчасцейаналiзава уся угэтымплане гало уны герой апавядання у Блакiтны вецер, На вакзале чакае а утобус, Там, дзе зацiшак, спакой, Сена на асфальце, На чацьвëртым годзе вайны i аповесцi Адзiн лапаць, адзiн чунь. Аднак значна менш увагi, як слушна адзначае I.Хаваньская,было удзеленаразглядухарактара удругарадных,хаця iх роля устварэннiмастацкайцэласнасцiнеаспрэчнаважная.вынiкамуважлiвага франтальнага аналiзу вобразнай сiстэмы празаiчнай творчасцi М. Стральцовастаеццашэрагцiкавых,аргументаваныхвысно уадноснавырашэння у ëй гэтайпраблемы.невыклiкаепярэчання утэза,што:stralcowwodróżnieniuod

5 РЭЦЭНЗII 425 pisarzy tworzących w latach tych XX wieku zdołał wyjść poza ramki swojego pokolenia, tworząc oryginalnego bohatera, odkrywając jego świat wewnętrzny oraz etapy rozwoju duchowego(s. 96). У другой главе сваëй кнiгi Michaś Stralcow jak krytyk literacki i eseista I. Хаваньска з усведамленнем важнасцi гэтай часткi творчай спадчыны пiсьменнiка аналiзуе, тым цi iншым чынам закранае, практычна усе, па яе падлiкiх, 36 крытычна-лiтаратурных артыкула у i 26 эсэiстычных твора у М. Стральцова.Падкрэслiваюцца iх арыгiнальнасць,непа уторнаятэматыка, будова.прыгэтымцалкамслушнаасаблiвая увагазвяртаеццанаэсэ Загадка Багдановiча, На пачатку усiх пачатка у, Ад роднай зямлi. Ва унiсон збеларускiмiдаследчыкамiольштынскаябеларусiсткамае усепадаставы,каб сцвердзiць, што усë напiсанае Стральцовым як крытыкам уя уляе сабойузор крытыкi, gdzie doświadczenie i analityczne harmonijnie współistnieją z lirycznym wzruszeniem(s.128).вельмi iстотна, iгэтападкрэслiваецца укнiзе,штокрытычна-лiтаратурная спадчына М. Стральцова вытрымлiвае выпрабаванне часам i надалей застаецца актуальнай, а таксама дапамае зразумець глыбей яго творчасць. Сапра уды,манаграфiчнаедаследаванне IрэныХаваньскай Wposzukiwaniu siebie. Proza Michasia Stralcowa, працягваючы плëнныя традыцыi польскай беларусiстыкi, iстотна наблiжае да польскага чытача творчасць выдатнага беларускагапiсьменнiка.вартададаць,штопублiкацыяажыццë уленацэнтрам даследавання уусходняйе уропы iдафiнансаванасродкамiгуманiстычнагафакультэтаунiверсiтэтувармiнска-мазурскага уольштыне. Галiна Тварановiч Беласток