Ганна Флейта Гродна. Жанр трыялету у паэзiiгальяша Ле учыка i Алеся Петрашкевiча BIAŁORUTENISTYKA BIAŁOSTOCKA TOM 6, ROK 2014

Transkrypt

1 BIAŁORUTENISTYKA BIAŁOSTOCKA TOM 6, ROK 2014 Ганна Флейта Гродна Жанр трыялету у паэзiiгальяша Ле учыка i Алеся Петрашкевiча ПачатакХХстагоддзя гэтасапра удная эпоха уразвiццiайчыннай лiтаратуры. Па назве гало унага перыëдыка таго часу яго называюць нашанi ускiм.якадзначылавядомаядаследчыца IрынаБагдановiч, ëнбы уупо унымсэнсекласiчнымперыядамбеларускайлiтаратуры,паколькi усесферынароднагажыцця упершынюбылiадлюстраваны i увасоблены упрафесiйнайвыя уленчай iрытмiка-iнтанацыйнай форме з апорай на папярэднюю фольклорную i лiтаратурную традыцыю,атаксамазувагайдалiтаратурныхнабытка усуседнiх iбольш далëкiхкультур 1. Наша Нiва займала важнае месца у стана уленнi беларускай лiтаратуры,быласапра уднайапорайдлямногiхпiсьменнiка у-пачатко уца у.акты унадрукавалiсянастаронкахгазетыбудучыякласiкiянка Купала, Якуб Колас, Максiм Багдановiч, Максiм Гарэцкi i iншыя таленавiтыяа утары.у1908годзе урэдакцыюпача удасылацьсваевершы ГальяшЛе учык (Ля уковiч IльяМiхайлавiч).Ягосупрацо унiцтвазгазетай працягвалася да 1912 года. ГальяшЛе учыкпразусëжыццëшука ушляхо удакрасы,дагармонii. Калi тое, што здавалася iдэалам, паварочвалася далëка не iдэальнымiгранямi,паэтскiро ува уна iншышлях 2. Краса i гармонiя 1 Гiсторыябеларускайлiтаратуры:ХIХ пачатакххст.:падруч.дляфiлал. фак.пед.вну.падагул.рэд.м.а.лазарука,а.а.семяновiча, 2-евыд.,дапрац., Мiнск 1998, с А. Петрушкевiч,Некаторыястаронкiбеларускай лiтаратурыпачаткухх стагоддзя, Гродна 2010, с. 95.

2 352 ГАННА ФЛЕЙТА што можа быць важнейшым для паэта. I гэта адносiцца не толькi да Ле учыка, але i да iншых пiсьменнiка у. Пошукi нечага iдэальнага, часам нават нерэальнага, часта захапляюць чалавека, а тым больш творчую асобу. Паэт займа уся таксама перакладамi твора у польскай i сусветнай паэзii. Засяродзiмся на трыялетах, сярод якiх ëсць перакладзеныя з iншыхмо у.трыялет Жаваранка упеснiносяццанаднiвай з я уляецца арыгiнальным творам паэта: Жаваранка упеснiносяццанаднiвай. Беларуса цяжкi раздаецца стогн Слëзна пот лiецца з галованькi сiвай... Жаваранка упеснiносяццанаднiвай 3 У iм а утар апiсвае становiшча селянiна-беларуса, якi вымушаны наватусталым узросцецяжкапрацаваць,алегэтапрацаягонеабцяжарвае. Наадварот, чалавек старанна даглядае зямельку, якая кормiць яго. У вершы мы сутыкаемся з кантрастам: побач з вобразам спрацаванага селянiна па устае вобраз свабодных птаха у, якiявольна лëтаюць учыстымнебе iспяваюцьсваепеснi: Беларус не мае вольнае, шчаслiвай Бацька ушчыны,толькiвузкiсвойзагон. Жаваранка упеснiносяццанаднiвай. Iратай iхчуе,якпрызы унызвон! (49) Жаваранка упеснiносяццанаднiвай гэтыясловыгучацьякпрызы унызвон для беларуса, як заклiк да свабоды, незалежнасцi. Трыялет напiсаны шасцiстопным харэем. Мае двайную рыфму: абаа абаб. Длябольшагаэмацыянальнага узмацненняпобачзэпiтэтамiвольная, шчаслiвая (Бацька ушчына),выкарысто уваеццавузкi (загон). ГальяшомЛе учыкамбы ускладзенызборнiк Мудрапрыгаворка соладка iгорка,куды увайшлокалястапяцiдзесяцiтрыялета уусходнеславянскаймудрасцi.алерукапiсне удалосявыдаць i,завыключэннемнекалькiхтвора у, ëнбы устрачаны.чатырынаступныятрыялеты, да якiх мы звернемся, з я уляюцца перакладамi з японскай, арабскай iперсiдскаймо у. Верш Як ты мудрэц вучы другога напiсаны чатырохстопнымямбам.а утар плëнна выкарысто уваегукапiснымалюнак: часты 3 Г. Ле учык,доля iхлеб, [у:] Г. Ле учык,выбраныятворы, склад. В. Саламевiч, Ляшковiч, Мiнск 1980, с. 49. Далей пры спасылцы на гэта выданне у дужках падаецца старонка.

3 ЖАНРТРЫЯЛЕТУ УПАЭЗIIГАЛЬЯШАЛЕ УЧЫКА IАЛЕСЯПЕТРАШКЕВIЧА353 па утор зычных гука у [д], [р] спрыяе адметнасцi паэтычнага выказвання: Яктымудрэц вучыдругога: восьгэтабудзетрудгало уны; iлепшпайдзежыццядарога Яктымудрэц вучыдругога (88). Фiласофска-гуманiстычны змест трыялета яшчэ раз нагадвае нам аб iдэiро унасцi усiхлюдзейперадбогам: Папра удзеро уны усе убога: усiмлюдзямсветсонцаро уны Яктымудрэц вучыдругога: восьгэтабудзетрудгало уны (88). А утарзвяртаенашу увагунатое,штосонцасвецiцьдля усiх iдля кожнага.нямачалавека,якiбме унейкiяасаблiвыяправыцi увогуле неме убы iх.усваiмжыццiгальяшле учыкшука умажлiвасцiдаказвацьтакiя iсцiны.лiрычныгеройапавядаенампрамудраца,якiя уна шматведае iмногаеперанëсугэтымжыццi,але ëннепавiненхаваць свае уменнi.тройчыгучыцьзаклiкяктымудрэц вучыдругога.яму надаецца асаблiвае значэнне у тым плане, што гэта дапамога будзе ацэнена:гэта будзетруд гало уны. Таксама гэты заклiк дапамагае усвядомiцьтое,штолюдзiнепавiнныаддзяляццаадзiнададнаго.дапамога блiжняму прынясе толькi добрыя вынiкi i лепш пайдзе жыцця дарога. Звяртаючыся да наступнага перакладу Перасцярогi не купiш на рынку, мы зно у сутыкаемся з фiласофскай тэматыкай. Лiрычны герой заклiкае сына быць асцярожным у жыццi, таму што яно вельмi складанае iцяжкае.якiмбычалавекнiбы у:цiмудры,цiчасамдурны ты,мойсынку,//хоцьробiшмоспрытна iгладка (88), але за усëды неабходна асцерагацца: Перасцярогi не купiш на рынку, на ярмарцы, быццам цялятка, цiтамягнятка,цiмояксвiнку, перасцярогi не купiш на рынку (88). Трыялет мае дзве рыфмы паводле сумяшчальнасцi паэтычных радко у.першаечатырохрадко уемаекальцавуюцiапаясануюрыфму, а другое перакрыжаваную. Выкарыстаны памяншальна-ласкальныя формыназо унiка у:цялятка,ягнятка,свiнка.

4 354 ГАННА ФЛЕЙТА Гэтыя трыялеты, як i два наступныя, маюць дыдактычны, павучальны змест. У аснову кожнага з iх пакладзена вядомая прыказка цi прыма ука,альбо проста вядомае высло уе.трыялет Мала вартыкот такi заснаваны на тым, што чалавек павiнен у жыццi заранë у прадумвацьсваекрокi.ямунеабходнанавучыццабачыцьпраблемуз усiх бако у. Iнакшможнапрапусцiцьнештавельмiважнае: Мала варты кот такi, што уаднуглядзiцьнару, незiрнена усебакi, мала варты кот такi. Iншы мышы, пацукi ловiцьзкожныхнор упару. Мала варты кот такi, што уаднуглядзiцьнару (88). У вершы выкарыстана алегорыя, што дазваляе а утару паказаць чалавекападвобразамката,што уаднуглядзiцьнару.сэнсгэтайфiласофiiжыццëваймудрасцi утым,кабважнуюпраблемунеразглядаць заднагобоку,ашукаць iншыяшляхiдляяевырашэння. Уасновутрыялета Хтова уко убаiцца легла усiмвядомаяпрыказка:ва уко убаяцца улеснехадзiць.восьякоетлумачэннедае ëйвядомымовазна уца,а утарсло унiкапрыказакi.я.лепеша у:ва уко у (ва ука, во ука)баяцца улеснехадзiць.калiбаяццацяжкасцей,небяспекi, тоневарта iпачынацьшто-небудзь 4. Хтова уко убаiцца, той ягнят патрацiць, во уктамупрыснiцца, хтова уко убаiцца. Якзва укомпабiцца смеласцi не хвацiць; хтова уко убаiцца, той ягнят патрацiць (89). Сэнсгэтага трыялета у тым, што калi чалавек баiцца нечага, то на яго жыццëвым шляху увесь час будуць з я уляцца нейкiя перашкоды i цяжкасцi.за усëды патрэбна змагацца да канца iтады усë будзе вырашацца вельмi хутка i лëгка. 4 I. Я. Лепеша у, М. А. Якалцэвiч,Сло унiкбеларускiхпрыказак, Мiнск 2002, с. 81.

5 ЖАНРТРЫЯЛЕТУ УПАЭЗIIГАЛЬЯШАЛЕ УЧЫКА IАЛЕСЯПЕТРАШКЕВIЧА355 Аднымзпачынальнiка убеларускагатрыялетубы утаксамапаэт- нашанiвец Алесь (Ануфры)Петрашкевiч.Прагэтагаа утаравядома вельмi мала. Небагатая i яго лiтаратурная спадчына: да нас дайшлi толькiтрытрыялетыягонагаа утарства.але iяны,несумненна,вартыя увагi. Верш Хаце убыветрубыцьябратам напiсанычатырохстопным ямбам. Мае наступную рыфму: абба ббаб. Хаце убыветрубыцьябратам, Гуляць,як ëн,пасвецебелым, Быцьшустрым,дзiкiм, усюдысьмелым Хаце убыветрубыцьябратам 5. АлесьПетрашкевiчтаксаманеабмiну уфiласофскуютэматыку.лiрычны герой верша дзелiцца з намi сваiмi жаданнямi i марамi. Вобраз ветру звычайна сiмвалiзуе свабоду i незалежнасць, якое так прагне лiрычны герой. Ëн марыць быцьшустрым,дзiкiм, усюдысмелым, гудзець над борам застарэлым. У прыгнечаным краi цяжкае жыццë, авецерможагуляцьпасвецебелым: Гудзець над борам застарэлым, Над краем песьнi пець заклятым, Хаце убыветрубыцьябратам, Гуляць,як ëн,пасвецебелым 6. Закляты край на гэты вобраз, зразумела, найперш звяртаецца увага.а утарвыдатнаведа у,уякiмстанезнаходзiццародныкрай iне могма учаць.тымбольш,штопобач ëсцьбелысвет вялiкi,вольны, незалежны.вобразветрувыкарыстаныа утарамнедарэмна,боменавiта праз яго лепш за усë можна перадаць iмкненне да волi, свабоды, незалежнасцi. Трыялет Калiсь iясасебы убрат прымушаенасзадумаццанад тым, якое месца чалавек займае у гэтым жыццi. Маналог лiрычнага героя адлюстро увае стан душы народа. За усëды на першым месцы убеларускагаселянiнабылазямелька,якаяягокармiла: Калiсь iясасебы убрат, Зейчаста уполiднiправодзi у, Шука утамдолi йнязнаходзi у, Калiсь iясасебы убрат. 5 А. Петрашкевiч,Хаце убыветрубыцьябратам, НашаНiва,штотыднëвая газета, 41, 1913, Факсiмiльнае выданне, Мiнск Тамсама.

6 356 ГАННА ФЛЕЙТА Ды ужоразста уся:сьветсазводзi у Цяпер успомнiць толькi рад: Калiсь iясасебы убрат, Зейчаста уполiднiправодзi у 7. Лiрычны герой цяпер успомнiць толькi рад аб той цяжкай працы, якая засталася недзе далëка. Наступны трыялет адрозны ад папярэднiх тым, што тут закранута тэма мастака i мастацтва. Герой гаворыць пра ахвяры (свае творы), якiя ëн пакла у на ахвярнiк (падразумяваюцца творчасць, мастацтва).мастакзвяртаеццадатых,хтопрыня у iпалюбi уяго песьнi. Таму для iх яго ахвяры недарэмныя. Iмойахвярнiкнеасты у. Гарыцьешчэагоньна iм Iрвецца угоркусiнiдым... Iмойахвярнiкнеасты у, Магусказацьвогэта усiм, Хтомаепесьнiпалюбi у: Iмойахвярнiкнеасты у, Гарыцьешчэагоньна iм 8. Два апошнiя трыялеты напiсаны чатырохстопным ямбам. Маюць дзве рыфмы: абба бааб. Трыялеты Гальяша Ле учыка i Алеся Петрашкевiча блiзкiя сваiм пафасам, магчыма,таму,штопiсалiсяяны уадзiн час iа утара ухвалявалi прыкладна аднолькавыя праблемы. Прыведзеныя вершы Гальяша Ле учыка,як ужо адзначалася, у асно унымдыдактычнага зместу. Яго, вiдаць, цiкавiла паэзiя iншых народа у, таму ëн i рабi у пераклады. Алесь Петрашкевiч бы у у сваëй творчасцi блiжэй да народных вытока у. Паэт выкарыста у форму трыялета, каб адлюстраваць тэму мастака i мастацтва. Творчасць Гальяша Ле учыка, Алеся Петрашкевiча i iншых нашанi уца у гэта цiкавая старонка айчыннай лiтаратуры, якая яшчэ до угiчасбудзепрыцягвацьувагудаследчыка у. 7 НашаНiва, 48, НашаНiва, 1, 1914.

7 ЖАНРТРЫЯЛЕТУ УПАЭЗIIГАЛЬЯШАЛЕ УЧЫКА IАЛЕСЯПЕТРАШКЕВIЧА357 STRESZCZENIE TRIOLET W POEZJI GALIASZA LEWCZIKA I ALESIA PIETRASZKIEWICZA Trudno przecenić rolę gazety Nasza Niwa w procesie kształtowania się literatury białoruskiej czasów najnowszych. Oprócz przyszłych klasyków na stronach gazety swoje teksty publikowało wielu autorów, których twórczość zasługuje na szczególną uwagę. Galiasz Lewczik nie tylko sam pisał triolety lecz także tłumaczył je z innych języków. gatunek ten zajmował też istotne miejsce w twórczości Alesia Pietraszkiewicza. W artykule omówiono triolety w poezji Galiasza Lewczika i Alesia Pietraszkiewicza. Wskazano na dydaktyczny charakter utworów G. Lewczika i zbliżenie do narodowych źródeł trioletów A. Pietraszkiewicza Słowa kluczowe: literatura białoruska, Nasza Niva, triolet, bohater liryczny, dydaktyzm, artysta i sztuka. SUMMARY THE TRIOLET IN GALYASH LYEVCHIK S AND ALES PYETRASHKYEVICH S POETRY The role of Nasha Niva newspaper in the development of Belarusian literature in modern time cannot be underestimated. In the newspaper texts of past and future authors are published. Galyash Lyevchik wrote triolets and translated them from other languages. The genre of triolet occupied an important place in Ales Pyetrashkyevich s poetry. The article discusses Galyash Lyevchik s and Ales Pyetrashkyevich s triolets. Didactic character of Lyevchik s poetry and national values of Pyetrashkyevich s triolets are emphasized. Key words: Belarusian literature, Nasha Niva, triolet, lyrical hero, didacticism, artist and art.