Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych...

Transkrypt

1 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... A R T Y K U Y Człowiek i Środowisko 36 (1-2) 2012, s Paweł Sudra MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA DANYCH POBIERANYCH Z USŁUG GEOINFORMACYJNYCH DO CELÓW PLANISTYCZNYCH (NA PRZYKŁADZIE USŁUG WFS I WCS) Słowa kluczowe: usługi geoinformacyjne, usługi sieciowe, geoportal, Web Feature Service, Web Coverage Service Usługi geoinformacyjne Usługi sieciowe (ang. web services) stanowią obecnie dynamicznie rozwijający się obszar aplikacji internetowych. Współczesne, zaawansowane systemy informatyczne budowane są w ramach architektury 1 zorientowanej na usługi (SOA Service Oriented Architecture), która, dzięki wykorzystaniu standardów technologicznych, umożliwia sprawne współdziałanie i wymianę informacji między aplikacjami sieciowymi i witrynami internetowymi, opracowywanymi przez różne firmy komercyjne, 1 Architektura systemów informatycznych jest pewną koncepcją, która ujęta w struktury i ramy projektowe definiuje strukturę i zachowanie systemu. Opis architektury zawiera definicje komponentów systemu lub jego części, wraz z planem ich utworzenia, powiązania i wspólnego wykorzystywania jako całości. (Kubik, 2009) 5

2 Paweł Sudra organizacje i instytucje. Szczególną rolę w ramach SOA pełni magistrala usług, za pośrednictwem której poszczególne węzły udostępniają swoje usługi lub uzyskują dostęp do usług wystawionych przez inne usługi. Każdy użytkownik poprzez graficzny interfejs własnej aplikacji ma możliwość komunikowania się z usługami zgodnie z określonymi protokołami oraz interfejsami programowymi tych usług (por. Kubik, 2009). W szczególności do celów analiz przestrzennych i planowania przestrzennego oraz geowizualizacji (prezentacji informacji geograficznej na mapach, względnie przekrojach, modelach) przydatne są dane pozyskiwane z usług geoinformacyjnych (ang. geoinformation web services), znanych także jako usługi geoprzestrzenne (ang. geospatial services), usługi danych przestrzennych (ang. spatial data services) albo usługi geodanych (ang. geodata services). Opracowywanie specyfikacji definiujących standardowe interfejsy i operacje dla usług geoinformacyjnych jest przedmiotem prac Open Geospatial Consortium (OGC) 2. Najważniejsze z opublikowanych (i stosowanych w praktyce) specyfikacji to: Web Map Service (WMS) 3 usługa przeglądania danych zobrazowanych na mapach, Web Feature Service (WFS) 4 usługa pobierania danych przestrzennych zapisanych w modelu wektorowym, Web Coverage Service (WCS) usługa pobierania danych przestrzennych zapisanych w modelu rastrowym lub innych danych mających postać pokryć macierzowych, Catalogue Service for the Web (CSW) usługa wyszukiwania i katalogowania metadanych 5. 2 Open Geospatial Consortium (OGC) jest międzynarodową organizacją zrzeszającą ponad 370 przedsiębiorstw, instytucji badawczych, uczelni, organizacji rządowych oraz non-profit, której celem jest rozwój i rozpowszechnianie wolnych standardów w zakresie danych przestrzennych i usług geoinformacyjnych. 3 Standard OGC Web Map Service (WMS) został zatwierdzony jako norma ISO 19128:2005 Web Map Server interface. 4 Standard OGC Web Feature Service (WFS) został zatwierdzony jako norma ISO 19142:2010 Web Feature Service. 5 Metadane dane o danych, w odniesieniu do zbioru danych przestrzennych, dane o tym zbiorze określające zawarte w nim dane pod względem: położenia i rodzaju obiektów oraz ich atrybutów, pochodzenia, dokładności, szczegółowości i aktualności danych zbioru, zastosowanych standardach, prawach własności i prawach autorskich, cenach, warunkach i sposobach uzyskania dostępu do danych zbioru oraz ich użycia w określonym celu. (Internetowy Leksykon Geomatyczny) 6

3 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... Współdzielenie zasobów informacji geograficznej pochodzącej od różnych dostawców danych (jednostek administracji, instytucji publicznych, podmiotów prywatnych) wymusza potrzeby: harmonizacji, mającej na celu doprowadzenie do spójności informacji geograficznej pochodzącej z różnych źródeł, interoperacyjności, bazującej na wykorzystaniu standardów i specyfikacji umożliwiających efektywne łączenie zbiorów danych przestrzennych i współdziałanie usług geoinformacyjnych. Na powyższych założeniach oparte są usługi sieciowe dostarczane w ramach infrastruktur danych przestrzennych (SDI Spatial Data Infrastructure) 6, znanych także jako infrastruktury informacji przestrzennej albo infrastruktury informacji geograficznej. Dla państw Wspólnoty Europejskiej tworzona jest Infrastruktura Informacji Przestrzennej w Europie, znana pod nazwą INSPIRE 7. Wspomniane wcześniej standardy OGC będą wykorzystywane do tworzenia usług wyszukiwania, przeglądania oraz pobierania danych w ramach infrastruktury europejskiej. Przedmiotem niniejszego artykułu są usługi WFS (Web Feature Service) i WCS (Web Coverage Service), umożliwiające pobieranie nieprzetworzonych danych przestrzennych celem prowadzenia dalszych analiz na komputerze użytkownika. Usługi te w przeciwieństwie do serwisów WMS (Web Map Service) oferują dostęp do danych źródłowych, a nie do pliku graficznego, będącego rezultatem przetworzenia tych danych. Wspólną charakterystyką wszystkich trzech wspomnianych wyżej rodzajów usług jest natomiast fakt, że publikowane przez nie dane posiadają georeferencję, a więc osadzone są w pewnym określonym systemie odniesień przestrzennych, związanym z powierzchnią Ziemi. Wszystkie wymienione 6 Infrastruktura danych przestrzennych obejmuje: a) powiązane ze sobą, zdolne do współdziałania systemy i bazy danych przestrzennych zawierające dane i metadane o odpowiedniej treści i jakości, b) technologie teleinformatyczne i geoinformacyjne stosujące powszechnie akceptowane standardy, c) przepisy prawne, struktury organizacyjne, rozwiązania ekonomiczne i zasoby ludzkie, d) użytkowników tworzących społeczeństwo geoinformacyjne. (Internetowy leksykon geomatyczny) 7 INSPIRE (INfrastructure for SPatial InfoRmation in Europe) jest to zespół środków prawnych, organizacyjnych i technicznych wraz z powiązanymi z nimi usługami, który ma za zadanie oferować powszechny dostęp do danych przestrzennych na terenie Unii Europejskiej. Legalne ramy dla ustanowienia i działania infrastruktury wyznacza Dyrektywa 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dn. 14 marca 2007 r., ustanawiająca infrastrukturę informacji informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE). 7

4 Paweł Sudra usługi realizują także koncepcję interoperacyjności, pozwalającą na uniezależnienie wykorzystania danych przestrzennych od platformy sprzętowej i programowej, a także na łączenie informacji (zarówno opisowej, jak i przestrzennej) dotyczących tego samego obszaru, pochodzących z różnych serwisów (Iwaniak, 2005). Wymienione usługi przesyłają dane geograficzne poprzez Internet, przy użyciu protokołu Hypertext Transfer Protocol (http). Warstwy informacyjne mogą być komponowane z danych pochodzących z różnych serwerów źródłowych. Wielu użytkowników sieci może pracować jednocześnie na tych samych danych, bez konieczności ich kopiowania na lokalny komputer. Minimalnym wymogiem jest dostęp do przeglądarki internetowej. Dane mogą być również przeglądane i analizowane za pomocą wyspecjalizowanego oprogramowania GIS 8, zarówno komercyjnego (np. ArcGIS, GeoMedia), jak i oprogramowania open-source 9 (np. gvsig, Quantum GIS, udig). Programy te dają możliwości wizualizacji danych zgodnie z potrzebami użytkownika, wyszukiwania informacji na podstawie cech przestrzennych i atrybutów obiektów, wykonywania złożonych analiz przestrzennych. W artykule omówione zostaną specyfikacje usług WFS oraz WCS oraz przykłady wdrożeń. Porównując z już szeroko rozpowszechnionymi serwisami WMS, wdrożenia usług WFS, a w szczególności WCS należą wciąż do rzadkości, jednak zauważalna jest wyraźna tendencja rozwojowa w tym zakresie. Wskazane zostaną aspekty praktyczne oraz zasygnalizowane problemy prawne związane z wykorzystaniem danych pobieranych za pomocą usług WFS i WCS do celów planistycznych. Usługa WFS specyfikacja Web Feature Service (WFS) jest usługą udostępniającą dane geograficzne zapisane w modelu wektorowym. Standardem wymiany danych 8 Oprogramowanie GIS jest to oprogramowanie realizujące funkcje pozyskiwania, gromadzenia, weryfikowania, integrowania, analizowania, transferowania i udostępniania danych przestrzennych (geograficznych). 9 Oprogramowanie open source jest to oprogramowanie otwarte, a więc takie, którego licencja pozwala na legalne i darmowe kopiowanie kodu wynikowego, źródłowego oraz jego dowolne modyfikacje. Zazwyczaj jest to zarazem oprogramowanie dostępne do użytku bez żadnych opłat. 8

5 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... w ramach usługi WFS jest format GML 10. Klient (aplikacja użytkownika) pobiera nie obrazek prezentujący dane przetworzone do postaci mapy o zdefiniowanych parametrach, lecz źródłowe dane przestrzenne wraz z pełnym zapisem geometrii obiektów geograficznych i ich atrybutami. Dzięki temu możliwe jest wykonywanie analiz przestrzennych i przetwarzanie danych, a nie tylko ich prezentacja graficzna i ewentualne odczytywanie informacji atrybutowej o obiektach (jak w przypadku usługi WMS). Warunki postawione przez klienta w żądaniu wysłanym do serwera WFS (polecenie GetFeature), o charakterze zarówno atrybutowym, jak i przestrzennym, umożliwiają pobranie tylko tej partii informacji, jaka w danym momencie interesuje użytkownika (filtrowanie danych). Standard WFS posiada także rozszerzoną wersję Web Feature Service Transactional (WFS-T), która umożliwia zdalne tworzenie nowych obiektów, a także ich aktualizację oraz usuwanie. W tym celu udostępniono dodatkowe komendy (żądania wysyłane do serwera WFS). Operacje edycji danych wykonywane są bezpośrednio na danych zgromadzonych po stronie serwera, jednak system może być skonfigurowany tak, aby nadać uprawnienia do wykonywania transakcji tylko określonym użytkownikom. Warto wspomnieć, że istnieje również możliwość kaskadowego łączenia serwisów WFS; serwer, który nie dysponuje danymi żądanymi przez aplikację klienta, może stać się klientem innego serwisu WFS i w efekcie dostarczyć użytkownikowi połączone dane. Dane przesyłane za pomocą usługi WFS mogą w praktyce dotyczyć bardzo różnorodnych obiektów i zjawisk, m.in. granic administracyjnych, działek ewidencyjnych, zabudowy, sieci transportowych, infrastruktury przesyłowej, hydrografii, obszarów chronionych, a także jednostek statystycznych, planistycznych, wydzieleń przyrodniczych i stref specjalnych. Wszystko zależy od tego, jakie dane są skłonni udostępnić ich dysponenci. Najbardziej aktualnym oficjalnym standardem usługi WFS jest Web Feature Service 2.0 (data publikacji: ). WFS można uznać za drugą pod względem popularności usługę OGC (po usłudze WMS), jednak jest ona wciąż dość słabo rozpowszechniona. Ze standardu WFS 2.0 mają 10 GML Geography Markup Language ( Geograficzny Język Znacznikowy ) aplikacja języka (metajęzyka) XML przeznaczona do zapisu geoinformacji w celu przesyłania jej pomiędzy różnymi systemami on-line, niezależnie od platformy sprzętowo-systemowej i niezależnie od charakteru i technologii systemu geoinformacyjnego. (Internetowy Słownik Geomatyczny) 9

6 Paweł Sudra korzystać usługi pobierania danych dla większości tematów z załączników I, II i III dyrektywy INSPIRE, co z pewnością wpłynie na znaczące rozpowszechnienie tej usługi. Usługa WFS przykłady wdrożeń W internecie dostępna jest szeroka gama danych publikowanych za pomocą usług WFS, pomimo że serwisy te nie dorównują jeszcze popularnością usługom WMS. Dane udostępniane są na geoportalach narodowych poszczególnych państw, a także w wyspecjalizowanych serwisach organów administracji rządowej, jednostek samorządowych różnych szczebli, instytucji naukowych, organizacji sektora pozarządowego, prywatnych firm. W polskich zasobach internetu udostępniono dotąd bardzo niewiele serwisów WFS. Do wyjątków należą dane dla całego kraju pochodzące z Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego, opublikowane poprzez serwis Geoportal.gov.pl. Natomiast z serwisów regionalnych i lokalnych warto zwrócić uwagę na usługę WFS udostępnioną w ramach systemu informacji przestrzennej Wrocławia. Geoportal.gov.pl ( jest serwisem mającym pełnić rolę centralnego węzła dostępowego krajowej infrastruktury informacji przestrzennej (KIIP), utworzonym w ramach projektu realizowanego przez Główny Urząd Geodezji i Kartografii. Portal internetowy jest brokerem udostępniającym użytkownikom dane przestrzenne publikowane i usługi geoinformacyjne świadczone przez sieć węzłów KIIP (z trzech poziomów: centralnego, wojewódzkiego i powiatowego), umożliwiając wyszukiwanie, przeglądanie oraz analizę danych. Geoportal przyjmuje zasadę interoperacyjności rozumianej jako możliwość współdziałania węzłów infrastruktury niezależnie od platformy sprzętowej, systemowej i programowej. Serwis działa w ramach wymogów stawianych przez dyrektywę INSPIRE, korzysta z uznanych norm OGC, standardów ISO 11 oraz opracowanych standardów krajowych. Portal składa się z dwóch zasadniczych części: serwisu mapowego ( oraz katalogu metadanych ( 11 ISO ang, International Organization for Standardization, fra. Organisation internationale de normalisation (Międzynarodowa Organizacja Normalizacyjna). 10

7 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... Serwis mapowy oferuje dostęp do szeregu warstw informacyjnych poprzez usługę WMS w szczególności dla: danych z ewidencji gruntów i budynków (EGiB), Państwowego Rejestru Granic (PRG), Państwowego Rejestru Nazw Geograficznych (PRNG), ortofotomap satelitarnych i lotniczych, skanów map topograficznych w skali 1:10 000, 1:25 000, 1: i 1: , map topograficznych wygenerowanych z Topograficznej Bazy Danych (TBD), map topograficznych VMAP poziomu II, map ogólnogeograficznych (BDO), numerycznych modeli terenu, map sozologicznych i hydrograficznych w skali 1:50 000, a także innych opracowań tematycznych. Dla wszystkich opracowań oferowane jest aktualnie dostępne maksymalne pokrycie dla obszaru Polski. Katalog metadanych korzysta ze standardu dla usług katalogowych (wyszukiwania) OGC Catalogue Service for the Web (CSW). W dniu r. w ramach testów wydajnościowych udostępniona została publicznie nowa przeglądarka map Geoportal 2, dostępna pod adresem: geoportal.gov.pl/imap (rys. 1). Geoportal 2 ma być następcą serwisu Geoportal.gov.pl, wzbogaconym o nowe funkcje, m.in. o Uniwersalny Moduł Mapowy, mający służyć koordynacji działań służb ratowniczych (zarządania kryzysowego). Rys.1. Serwis mapowy Geoportal.gov.pl (wersja testowa Geoportal 2) dane katastralne na podkładzie ortofotomapy (fragment miasta Łodzi) 11

8 Paweł Sudra Na chwilę obecną w serwisie mapowym Geoportal.gov.pl za pośrednictwem usługi Web Feature Service (WFS) udostępnione zostały następujące warstwy informacyjne: Dane o charakterze katastralnym (adres usługi: pl/wfs_dzkat/wfservice.aspx) Państwowy Rejestr Granic (adres usługi: wfservice.aspx) Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych (adres usługi: Dane o charakterze katastralnym udostępniane za pomocą usługi WFS stanowią jedną z warstw systemu LPIS 12 i są wykorzystywane do weryfikacji dopłat obszarowych. W udostępnianej warstwie informacje dotyczące granic odniesienia zostały uogólnione. Usługa pobierania PRG umożliwia przeglądanie atrybutów oraz danych przestrzennych państwowego rejestru granic dla obszaru Polski. Struktura bazy danych opiera się o punkty tworzące linie graniczne. Usługa pobierania PRNG zawiera dane z państwowego rejestru nazw geograficznych dla obszaru Polski. Wszystkie wymienione usługi oferują wsparcie dla standardu WFS Tym niemniej usługa jeszcze nie działa w sposób doskonały, na co zwracają uwagę użytkownicy. Występują problemy z podłączaniem usługi do popularnych pakietów GIS ( błędy po stronie serwera i w zwracanych plikach GML. Zwracano także uwagę na ogólną powolność działania serwisu ( pg/forum/topic/6795/serdecznie-wszystkich-witam-na-grupie; goldenline.pl/forum/ /wfs-komus-dziala). System informacji przestrzennej Wrocławia należy do najlepiej rozwiniętych SIP tworzonych na szczeblu samorządowym w Polsce. Urząd Miejski Wrocławia rozwija system informacji przestrzennej od 1999 roku, choć już w latach Studium Uwarunkowań i Kierunków Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Wrocław zostało opracowane w środowisku GIS (ESRI ArcInfo). Celem wrocławskiego SIP jest usprawnienie funkcjonowania administracji samorządowej gminy w zakresie gospodarki przestrzennej oraz przygotowanie podstaw do budowy usług elektronicznych związanych z infrastrukturą informacji przestrzennej w ramach budowania społeczeństwa informacyjne- 12 LPIS ang, Land Parcel Information System (System Identyfikacji Działek Rolnych) 12

9 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... go. Wśród celów szczegółowych jest m.in. wspomaganie planowania przestrzennego, zarządzania systemami miejskimi i koordynowania inwestycji. Intranetowy (wewnętrzny) serwis mapowy udostępniający informacje o miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego (MPZP) i treść ich dokumentów uruchomiono w 2002 roku. System informacji przestrzennej służy w pracy wrocławskiego magistratu, m.in. do zarządzania informacją o planowaniu przestrzennym (prowadzenie rejestrów, wizualizacja danych na mapach), w odniesieniu do miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, wniosków związanych z planami i studium, decyzji o warunkach zabudowy, decyzji o warunkach lokalizacji inwestycji celu publicznego, pozwoleń na budowę (Brzuchowska, 2011). Kolejnym etapem było uruchomienie internetowych (ogólnodostępnych) serwisów mapowych, udostępnianych poprzez miejski geoportal ( (rys. 2). Wśród wielu serwisów tematycznych (m.in. mapa podstawowa, ortofotomapy, mapy kategorii własności, inwestycji, infrastruktury wodno-kanalizacyjnej, mapa 3D, program mieszkaniowy, obwody szkolne, komunikacja indywidualna utrudnienia w ruchu, mapa akustyczna) użytkownik ma możliwość zapoznać Rys. 2. Internetowe mapy Systemu Informacji Przestrzennej Wrocławia wyszukiwanie planów miejscowych 13

10 Paweł Sudra się z mapą miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego 13, z funkcjami: wyszukiwanie planów (według ulicy, adresu, działki, tytułu, uchwały, numeru), wyświetlanie obszarów, rysunków i legendy MPZP (na tle mapy odniesienia lub samodzielnie), wyświetlanie metryki planu z informacjami o statusie, pełnym tytule, uchwałach go dotyczących itp. W serwisie mapowym zamieszczono również Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Wrocławia do interaktywnego przeglądania. Dane z Systemu informacji przestrzennej Wrocławia opublikowano także za pośrednictwem usług WMS i WFS. Serwis WMS oferowany jest dla następujących warstw tematycznych: mapa podstawowa, wybrane ustalenia MPZP, ortofotomapy. Serwis WFS (w wersji 1.0 oraz 1.1) udostępniono dla celów prezentacji wybranych ustaleń miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. Jest on dostępny pod adresem: um.wroc.pl/services/ogc_mpzp/mapserver/wfsserver? Zawartość serwisu stanowi aktualny stan wybranych ustaleń MPZP, ujęty w uproszczonych klasyfikacjach. Uwzględniono takie warstwy informacyjne, jak: obowiązujące plany miejscowe, przeznaczenia terenów (wg uproszczonej klasyfikacji), wydzielenia wewnętrzne, linie podziału nieruchomości, linie rozgraniczające. Jakość prezentowanych danych nie jest jednorodna. W tych częściach zasobu, które pochodzą z wektoryzacji rysunków starszych MPZP pojawiają się dane słabszej jakości (dokładności). Aktualizacja prezentowanych danych wykonywana jest na bieżąco. Usługa WCS specyfikacja i wdrożenia Web Coverage Service (WCS) jest odpowiednikiem WFS dla danych rastrowych, a szerzej ujmując dla danych w postaci pokryć macierzowych (ang. coverages). W praktyce termin pokrycie macierzowe odnosi 13 Rysunki miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego zostały ponadto udostępnione do pobrania w postaci plików rastrowych (format JPG) z załączonymi plikami georeferencji (układ współrzędnych: PUWG 2000), a w przypadku najnowszych planów także w postaci plików PDF w wersji wektorowej. 14

11 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... się zwykle do zobrazowań satelitarnych, cyfrowych zdjęć lotniczych, numerycznych modeli terenu i innych modeli rzeczywistości, w których zmienność przestrzenna zjawisk jest reprezentowana za pomocą danych rastrowych. Ponadto pokrycia macierzowe mogą reprezentować dane nierastrowe, takie jak: serie punktów (np. chmury punktów ze skaningu laserowego), dane zapisane w poligonach Thiessena (np. uśrednione w obrębie wyznaczonych wieloboków dane dotyczące opadu atmosferycznego), czy też numeryczne modele terenu zapisane w modelu triangulacyjnym, TIN (ang. triangulated irregular network). Usługa WCS dostarcza źródłowych danych rastrowych (lub innych danych typu coverages), a nie tylko ich wizualizacji w postaci graficznej, jak usługa WMS. Dane pozyskiwane w ten sposób mogą być przetwarzane po stronie klienta, wykorzystywane w analizach przestrzennych, budowie modeli itp. WCS zapewnia interoperacyjny dostęp do tego rodzaju danych, korzystając ze standardowego interfejsu i operacji objętych specyfikacją OGC. Dane mogą być dostarczane za pomocą usługi WCS w różnych formatach, w szczególności: DTED, GeoTIFF, NITF, HDF-EOS i GML. Oprogramowanie klienta WCS umożliwia pozyskiwanie danych z serwera w oparciu o kryteria przestrzenne i inne podobnie jak w przypadku usługi WFS, w zależności od zapotrzebowania lub ograniczeń klienta mogą być pobierane wybrane partie danych. Aktualnym, oficjalnym standardem jest Web Coverage Service 2,0 (data publikacji: ). Dotychczas serwisy WCS, oparte na specyfikacji i wcześniejszych, wdrażane były niechętnie ze względu na ograniczoną wydajność. Szybsze i efektywniejsze działanie usługi w nowej wersji ma się przyczynić do rozpowszechnienia jej stosowania. Co istotne, ze standardu WCS 2.0 mają korzystać usługi pobierania danych dla wybranych tematów z załączników II i III dyrektywy INSPIRE. Jak wspomniano, przykłady udostępnienia usług WCS są jeszcze stosunkowo nieliczne. Jeśli chodzi o polskie serwisy internetowe, to w zasadzie brakuje takich serwisów. Plany udostępnienia usług WCS ma Państwowy Instytut Geologiczny poprzez Geoportal IKAR (informacje za stroną internetową: Z braku serwisów krajowych warto przywołać wybrane przykłady usług WCS z innych państw. Kanadyjska firma Intermap Technologies oferuje poprzez swoje serwery dostęp do numerycznych modeli terenu dla Europy Zachodniej oraz fragmentów Stanów Zjednoczonych i Azji Wschodniej ( Amerykańska Narodowa Służba Oceaniczna i Meteorologiczna (NOAA) udostępnia 15

12 Paweł Sudra za pomocą usługi WCS dane radarowe w różnych rozdzielczościach dla wschodnich i zachodnich wybrzeży Stanów Zjednoczonych ( ndbc.noaa.gov/wcs) oraz sporo innych danych meteorologicznych i hydrologicznych ( W narodowym geoportalu Królestwa Hiszpanii ( udostępniono, wśród wielu innych serwisów, usługi WCS z numerycznym modelem terenu dla wybranych rejonów kraju. Ministerstwo Ekologii, Zrównoważonego Rozwoju, Transportu i Zagospodarowania Przestrzennego Republiki Francuskiej opublikowało za pomocą serwisu WCS dane o pokryciu terenu CORINE Land Cover ( fr/corine-land-cover.html). Uwarunkowania prawne wykorzystania pobieranych danych Usługi WFS i WCS udostępniają dane przestrzenne w sieci Internet, w postaci umożliwiającej ich dalszą analizę za pomocą oprogramowania GIS na komputerze użytkownika. Teoretycznie powszechna dostępność takich usług stwarzałaby więc nieograniczone możliwości wykorzystania danych przestrzennych do celów planistycznych i wszelkich innych, dając przy tym wielką elastyczność modyfikacji tych danych. Należy jednak zauważyć, że oprócz barier technologicznych ograniczających obecnie udostępnianie danych za pomocą usług WFS i WCS, istnieją także bariery o charakterze prawno-ekonomicznym. W odniesieniu do barier, ale i możliwości udostępniania danych przestrzennych trzeba rozpatrzyć kilka aspektów prawa, w szczególności: prawo własności intelektualnej, ochronę informacji niejawnych, dostęp do informacji publicznej, ponowne wykorzystanie informacji sektora publicznego, dostęp społeczeństwa do informacji o środowisku, sposób, zakres i tryb udostępniania danych zgromadzonych w rejestrach publicznych, ochronę baz danych, prawo geodezyjne i kartograficzne, wymogi tworzenia i utrzymywania infrastruktury informacji przestrzennej. 16

13 Możliwości wykorzystania danych pobieranych z usług geoinformacyjnych... Zagadnienia prawne udostępniania danych przestrzennych mogłyby być przedmiotem odrębnego artykułu lub szerszego opracowania, a tutaj są jedynie sygnalizowane. W szczególności zwróćmy uwagę na wymogi związane z tworzeniem i utrzymywaniem Krajowej Infrastruktury Informacji Przestrzennej, wynikające pośrednio z dyrektywy INSPIRE i jej wymagań dotyczących tworzenia i utrzymywania Infrastruktury Informacji Przestrzennej w Europie. Dyrektywa 2007/2/WE z dnia 14 marca 2007 roku ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (IN- SPIRE) jest implementowana w polskim prawodawstwie poprzez ustawę z dnia 4 marca 2010 roku o infrastrukturze informacji przestrzennej (IIP). Wyżej wymieniona ustawa głosi m.in. co następuje: Ustawa nie narusza praw przysługujących na podstawie przepisów dotyczących ochrony praw własności intelektualnej oraz dotyczących udostępniania informacji o środowisku i jego ochronie ( ) (art. 2); 1. Organy administracji prowadzące rejestry publiczne, które zawierają zbiory związane z wymienionymi w załączniku do ustawy tematami danych przestrzennych, tworzą i obsługują, w zakresie swojej właściwości, sieć usług dotyczących zbiorów i usług danych przestrzennych, do których zalicza się usługi: ( ) 3) pobierania, umożliwiające pobieranie kopii zbiorów lub ich części oraz, gdy jest to wykonalne, bezpośredni dostęp do tych zbiorów; ( ) (art. 9); ( ) 3. Udostępnianie zbiorów za pośrednictwem usług, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 3 5, odbywa się z zachowaniem przepisów dotyczących rejestrów publicznych zawierających te zbiory, z zastrzeżeniem art. 15; 4. Organy administracji pobierające, na podstawie odrębnych przepisów, opłaty za usługi, o których mowa w art. 9 ust. 1 pkt 3 5, zapewniają ich realizację z uwzględnieniem przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną (art. 12); 1. Objęte infrastrukturą zbiory oraz usługi danych przestrzennych, prowadzone przez organ administracji, podlegają nieodpłatnemu udostępnianiu innym organom administracji w zakresie niezbędnym do realizacji przez nie zadań publicznych. (art. 14). W związku z powyższym, usługi WFS i WCS udostępniające zbiory danych przestrzennych z rejestrów publicznych, związane z wymienionymi w załączniku do ustawy o IIP tematami danych, są w istocie usługami pobierania (w nomenklaturze stosowanej w dyrektywie INSPIRE). Za pobieranie danych z tych usług mogą być pobierane opłaty. Dotyczy to danych pochodzących z Państwowego Zasobu Geodezyjnego i Kartograficznego 17

14 Paweł Sudra (por. art. 40 ust. 3 pkt. 3c ustawy Prawo geodezyjne i kartograficzne), ale także innych z zasobów resortowych, branżowych, wojewódzkich, powiatowych, gminnych (np. dane planistyczne w postaci cyfrowej). Z drugiej strony, trzeba zwrócić uwagę na zapis ustawy o infrastrukturze informacji przestrzennej, stanowiący o nieodpłatnym udostępnianiu danych innym organom administracji w zakresie niezbędnym do realizacji przez nie zadań publicznych. Zapis ten jest również zgodny z art.15 ustawy o informatyzacji działalności podmiotów realizujących zadania publiczne. W obu przypadkach intencją ustawodawcy była możliwość nieodpłatnego udostępniania danych w celu ułatwienia realizacji zadań przez uprawnione podmioty. Nieco inna sytuacja występuje w przypadku usług przeglądania (w praktyce: usług WMS), które umożliwiają udostępnienie mapy lub jej fragmentu (np. mapy z ustaleniami miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, mapy ewidencyjnej katastralnej, mapy przedstawiającej warunki środowiska przyrodniczego itp.) w postaci pliku graficznego. Zgodnie z art.12 ust.1 i 2 ustawy o infrastrukturze informacji przestrzennej, dostęp do usług przeglądania jest powszechny i nieodpłatny, przy czym dane dostępne za pośrednictwem tych usług mogą mieć formę, która uniemożliwia ich wtórne wykorzystanie w celach zarobkowych. W praktyce dotyczy to np. map udostępnianych za pośrednictwem usług WMS oferowanych przez serwis krajowy Geoportal.gov.pl czy coraz liczniejsze serwisy samorządowe (umożliwiające m.in. wgląd do aktów planowania gminnego, w tym ich załączników graficznych). Jak wynika z powyższego, nie należy oczekiwać, że wszystkie dane przestrzenne z rejestrów publicznych będą udostępniane nieodpłatnie do pobierania za pomocą usług WFS i WCS wszystkim zainteresowanym użytkownikom zależy to od przepisów odrębnych. Z kolei dostęp do usług przeglądania (WMS) jest nieograniczony dla celów informacyjnych i poglądowych, jednak wtórne wykorzystanie do celów komercyjnych plików graficznych (map) pobranych z usług przeglądania może podlegać stosownym ograniczeniom. W tym miejscu należy się wyjaśnienie odnośnie możliwości wykorzystania pobieranych danych ściśle do celów realizacji zadań publicznych samorządu terytorialnego (w szczególności gminy) z zakresu planowania przestrzennego. Odpłatność za dane w tym przypadku raczej nie powinna mieć miejsca. Należy pamiętać, że prowadzenie polityki przestrzennej, m.in. sporządzanie dokumentów planistycznych, jest zadaniem własnym gminy z zakresu zadań publicznych i z reguły to gmina (niekiedy na wniosek biura urbanistycznego prowadzącego, w opar- 18