UTW. Korony, protezy, implanty jak najlepiej uzupełnić braki w uzębieniu? BEZ GRANIC WYDANIE SPECJALNE. Akademia Pogodnej Starości

Transkrypt

1 Dr Maciej Żarow: Wiele razy zmiaa uśmiechu wiąże się u pacjeta ze zmiaą życia. str. 2-3 Prof. Jerzy Krupiński: W Polsce brakuje edukacji dotyczącej właściwego dbaia o zęby. str. 8-9 BEZ GRANIC UTW Akademia Pogodej Starości NR WYDANIE SPECJALNE Projekt współfiasoway ze środków Miisterstwa Pracy i Polityki Społeczej w ramach Rządowego Programu a rzecz Aktywości Społeczej Osób Starszych a lata Brak zębów to problem ie tylko estetyczy. Jak dowiedli brytyjscy aukowcy, osoby z iepełym uzębieiem są miej pewe siebie, uikają towarzystwa i miewają problemy z układem pokarmowym. Koroy, protezy, implaty jak ajlepiej uzupełić braki w uzębieiu?

2 2 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 3 Zdarza się, że pacjeci płaczą ze szczęścia Nigdy ie dbałam o zęby. Jeda decyzja zmieiła moje życie Rozmowa z dr.. med. Maciejem Żarowem, specjalistą stomatologii zachowawczej i edodocji oraz ekspertem w zakresie stomatologii estetyczej, kierowikiem kliiki Detist w Krakowie Krystya igdy ie dbała o zęby. 75-letia Owszem, pamiętałam o codzieym szczotkowaiu, ale a tym koiec. Odwlekałam wizyty o detysty, ie przywiązywałam wagi do pojawiających się kolejych ubytków opowiada seiorka. Sądziłam, że sta zębów w moim wieku ie ma zaczeia kwituje. 6 lat temu pai Krysia zapisała się a uiwersytet trzeciego wieku. Zrobiło mi się straszie wstyd. Większość owych koleżaek miała rówe, zadbae zęby. Śmiały się szczerze, a ja zakrywałam usta ręką, gdy coś mie rozbawiło. W końcu zmobilizowałam się i poszłam do detysty. Wiedziałam, że a kilka implatów i koroy będę potrzebowała sporo pieiędzy. Na szczęście kliika, w której się leczyłam, oferowała płatość w ratach. Po kilku miesiącach z gabietu wyszła ia Krysia. Ubyło mi kilka lat ie tylko wizualie, ale i metalie. Zów śmieję się od ucha do ucha, chętie rozmawiam z ludźmi i ie stroię od owych zajomości. Żałuję tylko, że ie zdecydowałam się a te krok wcześiej! Osoby starsze przywiązują obecie większą wagę do stau uzębieia? Zdecydowaie tak. Jeszcze kilkaaście lat temu seior kojarzył się z osobą, która w ogóle ie ma zębów i potrzebuje protezy całkowitej. Obecie osoby starsze zazwyczaj mają przyajmiej część uzębieia, a często awet wszystkie włase zęby. Ich problemem ie jest więc już dopasowaie protezy, ale troska o jakość i estetykę pozostałego uzębieia i uzupełieie ewetualych braków. Obecie seiorzy zgłaszają się do detysty p. w sytuacji, gdy ich włase zęby uległy skróceiu wskutek starcia lub erozji. Uzupełiaie i odbudowa zębów abiera więc zupełie iego charakteru iż 20 czy 30 lat temu. Ie są także możliwości techologicze Aby przedstawić pacjetowi możliwości odbudowaia braków w uzębieiu, poprawy estetyki zębów, które uległy skróceiu, możemy wykoać wizualizację. Obecie a podstawie modeli i zdjęć możemy zobrazować owy uśmiech pacjeta a ekraie komputera, a astępie przeieść go do jamy ustej. Testowe, tymczasowe odbudowy pokażą pacjetowi, jak uśmiech będzie wyglądał, z kolei detysta zobaczy, czy plaowae przez iego działaia pasują do twarzy pacjeta, czy będzie o odpowiedio, symetryczie się uśmiechać i czy owe zęby okażą się fukcjoale. To zaczy? Przymierzając takie próbe zęby, mogę sprawdzić, czy pacjet, mówiąc, połykając, żując i oddychając, może ormalie fukcjoować. Jak dobiera się zęby dla kokretego pacjeta? U młodej osoby o zdrowych zębach wystają oe 2 3 mm spod górej wargi. Wyobraźmy sobie osobę starszą, która ma braki w uzębieiu w odciku boczym. W związku z tym przedie zęby musiały admierie fukcjoować, aby adrobić pracę za brakujące zęby. W efekcie zęby z przodu uległy starciu i ie wystają już spod wargi tak, jak powiy. Podczas przymierzaia ich dobudowuje się zęby z tymczasowego materiału do mometu, aż będą wystawać w sposób prawidłowy wówczas pacjet wygląda młodziej, a uzębieie jest bardziej estetycze. Dlaczego to takie waże? Człowiek wydaje się wtedy pogodiejszy i weselszy. Kiedy lekko rozchyla usta, widać wystające zęby, a ie cieme wętrze jamy ustej. Badaia wyraźie pokazują, że osoby o ładych zębach mają więcej przyjaciół, szybciej awiązują kotakty, mają lepsze samopoczucie. Dlatego coraz więcej osób, rówież starszych, decyduje się a zabiegi poprawiające estetykę uśmiechu: implaty, koroy, licówki czy awet leczeie ortodotycze. Dr. med. Maciej Żarow Ukończył studia a Wydziale Stomatologii Uiwersytetu Semmelweisa w Budapeszcie. W latach pracował w Zakładzie Propedeutyki Stomatologii Zachowawczej Collegium Medicum Uiwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W 2003 r. z wyróżieiem obroił pracę doktorską a temat badań techik ilay/olay (metody wypełiaia zębów), a w 2005 r. ukończył specjalizację ze stomatologii zachowawczej z edodocją. Odbywał staż m.i. a Uiwersytecie w Goteborgu, prowadził badaia aukowe w kliikach detystyczych w Leeds i Machesterze. Autor poad 50 publikacji aukowych, preleget a kogresach aukowych w Polsce i za graicą. Od 16 lat prowadzi praktykę prywatą w Krakowie, a od 12 lat Cetrum Kształceia Podyplomowego Detist, w którym orgaizuje kursy z zakresu edodocji i stomatologii estetyczej. Od czego zaczya się więc metamorfoza uśmiechu? Ja zaczyam od rozmowy z pacjetem: muszę go pozać, zrozumieć jego oczekiwaia, problemy z zębami. Następie wykouję serię zdjęć radiologiczych, aby zobaczyć, w jakim staie są zęby w odciku iewidzialym dla oczu lekarza, czyli w dziąsłach i kości. Kolejy krok to seria zdjęć fotograficzych zębów w pozycji spoczykowej wargi oraz z rozwierakiem umożliwiającym obejrzeie zębów w całości. Dzięki temu widać, czy zęby są symetrycze w stosuku do liii oczu (pomiędzy ich źreicami). Bardzo często proszę pacjetów o przyiesieie zdjęć z młodości ic tak ie pomaga w plaowaiu piękego uśmiechu jak atura. Nie zamierzam bowiem tworzyć ikomu hollywoodzkiego uśmiechu, który będzie wyglądał sztuczie. Oczywiście czasami atura ie jest ideala, ale daje am to pewie pukt wyjścia do dalszej pracy. Czyli zaczya się od zdjęć. Co dalej? Kolejy etap to praca kocepcyja lekarza. Ogląda o zdjęcia, aalizuje, co i jak moża zmieić i poprawić. Następie pobiera od pacjeta wyciski i przygotowuje modele diagostycze z wosku. Powstają oe a podstawie zdjęć, rówież tych z młodości, uwag pacjeta i sugestii lekarza. Czasami akręcam awet krótki film, aby zobaczyć, jak pacjet zachowuje się w trakcie mówieia i dobrać odpowiedie rozwiązaie. To trochę jak praca architekta, który wykouje ajpierw makietę budyku, aby zwizualizować cały projekt. Pacjet widzi taki model z wosku? Tak. Przeosimy go do jamy ustej, a astępie możemy się wspólie przyjrzeć propoowaym zmiaom. Jeżeli efekt zadowala pacjeta i lekarza, przystępujemy do przygotowaia odbudów, licówek czy koro z trwałych materiałów. Model pozwala upewić się, że razem z pacjetem wsiadamy do tego samego pociągu. Potem czeka as długa podróż po pięky uśmiech, czasami awet kilkuletia p. w przypadku koieczości leczeia ortodotyczego. Jak sprawdza się, czy próbe zęby są dobrze dobrae? Proszę a przykład pacjeta, by policzył do dwudziestu, powtórzył astępujące słowa: falafel, fifka, fafary. Gdy wymawiamy literę f, góre siekacze powiy ledwo dotykać wargi. Jeżeli wrzyają się w górą wargę, może to ozaczać, że zęby są za długie i będą przeszkadzać. Jeżeli z kolei pojawiają się duże przestrzeie między Stomatologia ma coś wspólego ze sztuką, a lekarz z artystą. Tę twórczą pracę ułatwiają owe metody i procedury. Dzięki zdjęciom, wizualizacjom, prezetacjom oraz ich aalizom możemy dziś stworzyć wymarzoy uśmiech iemal u każdego. górymi siekaczami a dolą wargą, wiem, że mogę wydłużyć zęby. Proszę także o wymawiaie słów ze spółgłoską s : Missisipi, sześćdziesiąt sześć. Dzięki temu mogę sprawdzić, czy dole zęby ie są w koflikcie z górymi ie uderzają o siebie. Pacjeci po takiej pierwszej przymiarce zazwyczaj są zadowolei? To są momety, które sprawiają, że tak bardzo lubię swoją pracę widzę bowiem uśmiech i pozytywą eergię pacjeta. Wiele razy zmiaa uśmiechu wiąże się u pacjeta ze zmiaą życia. Po odbudowaiu uzębieia a wizycie kotrolej kobiety pojawiają się ze zmieioą fryzurą, paowie kupują sobie owe koszule. Zaczyają czuć, że są piękiejsi, i starają się to dodatkowo podkreślić. Zdarza się, że pacjeci rzucają mi się a szyję, awet płaczą ze szczęścia. Dostaję od ich prezety, choć przecież wcześiej zapłacili mi za leczeie.

3 4 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 5 Koroy, protezy, implaty jak ajlepiej uzupełić braki w uzębieiu? Brak zębów to problem ie tylko estetyczy. Jak dowiedli brytyjscy aukowcy, osoby z iepełym uzębieiem są miej pewe siebie, uikają towarzystwa i miewają problemy z układem pokarmowym. Tymczasem utrata już jedego zęba może spowodować przesuięcie i uszkodzeie pozostałych. Warto systematyczie uzupełiać braki w uzębieiu. Jakie rozwiązaie wybrać? Wygode implaty Implat to sztuczy korzeń. Jest wykoay z tytau metalu bardzo dobrze tolerowaego przez orgaizm człowieka, dzięki czemu szybko itegruje się z kością i w ciągu kilku miesięcy zrasta się z ią a stałe. Zabieg wszczepieia implatu polega a awierceiu w kości małego otworu, do którego astępie wkręca się śrubę. Poieważ jest to działaie dość iwazyje, pacjet przechodzi ajpierw kosultację i badaia. Lekarz oceia ogóly sta zdrowia, przebyte choroby oraz sta kości. Zaczeie mają rówież ałogi paleie tytoiu może spowodować odrzuceie implatu. Przed zabiegiem pacjet musi uporać się ze wszelkimi chorobami jamy ustej, m.i. kamieiem i próchicą. Procedura założeia implatu odbywa się zazwyczaj podczas dwóch wizyt. W trakcie pierwszej awierca się otwory i zakłada śrubę. Zabieg trwa ok. godziy i jest całkowicie bezbolesy odbywa się w miejscowym zieczuleiu. Na drugiej wizycie (zazwyczaj po 2 6 miesiącach) a śrubę zakłada się ceramiczą lub porcelaową koroę, czyli sztuczy ząb. Jego odcień dobiera się do pozostałych zębów. Po założeiu koroy pacjet ie odczuwa żadej różicy między swoimi zębami a tym sztuczym. Wszczepieie implatu to ajwygodiejsze rozwiązaie w przypadku braku jedego lub kilku zębów. Z ich pomocą moża także rozwiązać problem całkowitego bezzębia. Możliwe jest wykoaie kilku wszczepów i oparcie a ich mostu. Już dwa implaty pozwalają umocować i stabilizować protezę całkowitą. Koroy To bardzo prosty sposób a uzupełieie braków i uszkodzeń zębów. Koroy moża mocować a pozostałościach zęba (jeżeli jest zdrowy). Poddaje się go szlifowaiu, a a- Orietacyje cey (w dużym przybliżeiu, zależą od rejou Polski, reomy gabietu itd.): l Pojedyczy implat wraz z koroą: zł. l Samo wszczepieie implatu: zł. l Peła proteza a implatach: 3000 zł (bez cey implatów). l Protezy zdejmowae: zł (cey w gabiecie prywatym, refuduje je NFZ). l Pojedycza koroa: akrylowa: zł, porcelaowa: zł, pełoceramicza: zł, koroa a implacie: zł. stępie akleja a iego estetyczą koroę, której kolor dobieray jest do pozostałych zębów. Z pomocą koro moża także zabezpieczyć ząb po leczeiu kaałowym albo uchroić go przed złamaiem. Koroy moża zakładać a implatach albo specjalych mostach protetyczych (w celu uzupełieia większej liczby brakujących zębów). Most po dwóch stroach osadza się a zdrowych zębach lub implatach, a lukę po usuiętych zębach wypełiają przęsła, które składają się ze sztuczych zębów. Podczas pierwszej wizyty u pacjeta wykouje się aalizę zębów sąsiadujących z luką oraz zdjęcia retgeowskie. Przy kolejej dochodzi do szlifowaia zębów, a których oparty zostaie most lub pojedycza koroa. Zęby szlifuje się tak, by przypomiały swój pierwoty kształt. Waże jest, aby zachować taką warstwę tkaek twardych, która uchroi miazgę zęba. Następie wykouje się odcisk. Przed koleją wizytą oszlifowae zęby zabezpiecza się tymczasowym mostem. Ma to zaczeie ie tylko estetycze pozwala także chroić oszlifowae, ieosłoięte szkliwem zęby przed działaiem czyików zewętrzych, p. kwasów z pożywieia. Ostatia wizyta polega a zacemetowaiu mostu protetyczego. Protezy całkowite Tradycyje, wyjmowae protezy całkowite to z pewością ajlepsze rozwiązaie pod względem cey. Niestety komfort ich użytkowaia jest iski, a przyzwyczajeie się do ich wymaga czasu. Wykoaie protezy odbywa się zazwyczaj podczas 4 5 wizyt. W tym czasie wykoyway jest odcisk górej szczęki oraz żuchwy, detysta ustala wysokość tzw. zwarcia (sprawdza się, jak pacjet zagryza i jak wysokie powiy być zęby) oraz wybiera razem z pacjetem kolor zębów. Podczas kolejych wizyt pacjet przymierza próbą protezę wykoaą z wosku i oceia jej efekt estetyczy oraz fukcjoalość. Ostatia wizyta to przekazaie pacjetowi gotowej protezy oraz zaleceń dotyczących jej użytkowaia. Protezy całkowite są refudowae przez Narodowy Fudusz Zdrowia. Dobry implat powiie wystarczyć a całe życie Powodzeie zabiegu wszczepieia implatu zależy od jego rodzaju? Nie. Chociaż są implaty, które ie mają żadych badań. Te dobre, przebadae, były poddawae testom przez lat. I mamy wiedzę, jak a przestrzei tych lat się zachowywały. Porządy implat to jedo. Waże są także umiejętości lekarza i jego doświadczeie. Na ile lat wystarczają implaty? Dobre implaty mogą wystarczyć a całe życie, choć w dużej mierze trwałość zależy od samych pacjetów: ich trybu życia, higiey, stau zdrowia, kości. Moża złamać kawałek zęba, ale implat powiie zostać iearuszoy. Zdarzają się jedak pacjeci, którzy po założeiu implatów przez pięć lat ie pokazują się a wizycie kotrolej. Tymczasem każdy implat raz a pół roku powiie zostać podday kotroli. O implaty dba się tak samo jak o zęby? Tak, traktujemy je idetyczie jak ormale zęby. Szczotkuje się je, moża stosować ici detystycze, płukaki. Między implatami gromadzą się bakterie, które mogą powodować stay zapale. Trzeba je regularie usuwać ie różi się to od stadardowej higiey jamy ustej. Rozmowa z dr.. med. Nicolaasem Hahem, specjalistą zajmującym się implatologią Każdy może wszczepić sobie implaty? Geeralie tak, choć są choroby, które elimiują w ogóle zabiegi operacyje. Na przykład po przejściu chemioterapii pacjet powiie odczekać rok. Zabiegu ie przeprowadza się także u pacjetów z chorobami serca, kobiet w ciąży. Implaty to jedak duży wydatek. Proteza mocowaa a ich to dobry kompromis? Tak, poieważ ruchome, wyjmowae protezy ie są ajlepszym rozwiązaiem. Ich używaie ie jest wygode, a proteza p. podczas gryzieia uderza w kości i uszkadza je. Proteza mocowaa a implatach jest stabila, ie przesuwa się. W każdej chwili moża ją wyjąć i p. umyć. Implaty mogą w jakiś sposób am zaszkodzić? Nie. Tyta to materiał, który orgaizm odbiera jak swój. Szybko itegruje się z kośćmi. Cały zabieg moża przeprowadzić podczas jedej wizyty? Niektóre gabiety reklamują się w te sposób, jedak więcej w tym marketigu iż troski o pacjeta. Teoretyczie jest to możliwe, ale bezpiecziej zabieg wszczepieia implatu rozłożyć a dwie wizyty. Pomiędzy jedym zabiegiem, który polega a wywierceiu otworu w kości i umieszczeiu w im implatu, a drugim, podczas którego zakłada się koroę, powio miąć od 8 do 10 tygodi. Jak wygląda kwalifikacja do zabiegu? Przede wszystkim oceia się ogóly sta zdrowia, bo ajważiejsze Mój ajstarszy pacjet miał 91 lat. Był w świetej kodycji fizyczej oraz psychiczej i wyjaśił mi, że potrzebuje implatów, bo zamierza gryźć jeszcze przez co ajmiej 20 lat. Kiedy zdrowy człowiek w tym wieku złamałby ogę, oa zrosłaby się. Czemu więc pozbawiać go możliwości swobodego gryzieia? jest, by pacjet był w staie wytrzymać zabieg. Następie sprawdza się waruki już w samym miejscu, w które ma zostać wszczepioy implat. Wykouje się retge paoramiczy, oceia sta kości. Gdy są za słabe, zabieg jest iemożliwy? W wielu przypadkach ubytki w kościach moża odbudować. A czy sta dziąseł ma zaczeie? Choroby dziąseł moża wyleczyć. Jak wspomiałem, waży jest sta zdrowia pacjeta, a w miejszym stopiu kości czy dziąseł. Implaty moża wszczepić w każdym wieku? Nawet 90-latek może się a ie zdecydować. Mój ajstarszy pacjet miał 91 lat. Był w świetej kodycji fizyczej oraz psychiczej i wyjaśił mi, że potrzebuje implatów, bo zamierza gryźć jeszcze przez co ajmiej 20 lat. Kiedy zdrowy człowiek w tym wieku złamałby ogę, oa zrosłaby się. Czemu więc pozbawiać go możliwości swobodego gryzieia? Te pacjet był bardzo zadowoloy ciągle dostaję od iego prezety. Seiorów ie zawsze stać a implaty Dlatego dobrym kompromisem jest umocowaie protezy a dwóch implatach. Moża zastosować takie rozwiązaie a górym i dolym łuku zębów. Wciąż jedak jest to wydatek rzędu ok. 10 tys. zł.

4 6 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 7 Krwawieie zębów przy szczotkowaiu i opuchięte dziąsła to mogą być objawy paradotozy Rozmowa z dr.. med. Witoldem Jurczyńskim, periodotologiem, człokiem Europejskiej Federacji Periodotologiczej, międzyarodowym człokiem Amerykańskiej Akademii Periodotologii, autorem wielu publikacji z zakresu leczeia chorób przyzębia Skąd bierze się paradotoza? 99% typów tej choroby powstaje w wyiku odkładaia się tzw. biofilmu, czyli warstwy bakterii wraz z różymi białkami. Te bakterie żyją a zębach i jeżeli ie są usuwae podczas codzieej higiey jamy ustej, doprowadzają do powstawaia kamieia. Kiedy kamieia jest coraz więcej i bakterie biorą górę ad odporością pacjeta, dochodzi do stau zapalego. Oczywiście u różych osób sta zapaly wystąpi w różym czasie wszystko zależy od tego, jak bardzo odpory jest orgaizm. Jak zauważyć sta zapaly? W pierwszej fazie dziąsła zaczyają krwawić. Przy szczotkowaiu? Tak. Jeżeli zaczyają krwawić podczas jedzeia albo samoistie, to paradotoza (a profesjoalie mówiąc: choroby przyzębia) jest już bardzo zaawasowaa. Początkowo krew pojawia się właśie podczas mycia zębów i a tej podstawie moża rozpozać pierwszą fazę choroby. Problem mają palacze, bo u ich krwawieie raczej ie występuje ikotya obkurcza bowiem aczyia krwioośe i dziąsła ie krwawią. To dlatego u osób palących chorobę wykrywa się zaczie późiej, często dopiero wtedy, gdy objawy są zaawasowae. Jakie objawy poza krwawieiem dziąseł powiy as zaiepokoić? Przy chorobach przyzębia pojawia się obrzęk dziąseł, ich pogrubieie. Stają się coraz drażliwsze i zaczyają boleć. Kolejy etap choroby to iszczeie głębszych tkaek pod dziąsłem, czyli kości. Jeśli proces te trwa dłuższy czas, uszkadzają się przyczepy zębów i zęby ulegają rozchwiaiu. Tego pacjeci boją się ajbardziej, ale zaim dojdzie do rozchwiaia zębów, mija wiele czasu choroba musiałaby być ieleczoa latami. Czy jeśli doprowadzamy zęby do takiego stau, możemy jeszcze je uratować? Samo krwawieie moża wyleczyć poprzez odpowiedią higieę iy sposób szczotkowaia, czyszczeie przestrzei międzyzębowych. Z kolei rozchwiaia w całości ie da się już odwrócić. Pacjet traci kość, której w wielu sytuacjach ie moża odbudować. A czy w przypadku krwawieia dziąseł od razu mówimy o paradotozie? Choroba popularie azywaa paradotozą to schorzeie tkaek przyzębia, czyli tych wokół zębów: dziąseł, kości, tzw. więzadeł ozębej, które utrzymują zęby w zębodole, oraz cemetu korzeiowego, który łączy więzadła z korzeiem. Profesjoalie mówiąc, są to dwie jedostki chorobowe. W zależości od etapu choroby dzielimy ją tylko a zapaleie dziąseł, które w większości przypadków jest odwracale, a kiedy choroba sięga głębiej, mamy do czyieia z zapaleiem przyzębia, które bywa ieodwracale. Czyli w pewym stadium ic ie da się zrobić? Niektórzy lekarze twierdzą, że jest XXI wiek i wszystko się da, ale to ieco wprowadza pacjetów w błąd. Jeżeli dojdzie do ubytku w kości, to w odpowiedich warukach kliiczych rzeczywiście moża zregeerować ubytek za pomocą tzw. preparatów kościozastępczych. Jest to ajczęściej kość pochodzeia zwierzęcego, którą wszczepia się podczas zabiegu chirurgiczego. Jeżeli atomiast tracimy kość bardzo wolo i rówomierie a całej szczęce, to iewiele da się zrobić ikt ie wymyślił jeszcze metody, która pozwoliłaby odwrócić te proces. Pacjeci powii mieć tego świadomość, aby zwyczajie ie dać się oszukać. Tę chorobę możemy porówać do cukrzycy czy adciśieia. Leczy się ją przez całe życie, a leczeie polega przede wszystkim a higieizacji. To zaczy? Po pierwsze a właściwym szczotkowaiu, używaiu odpowiedich arzędzi, ici, szczoteczek międzyzębowych. Te ostatie są bardzo waże, bo jak sama ich azwa wskazuje, czyszczą przestrzeie między zębami, a puktem wyjścia w omawiaej chorobie jest przede wszystkim brak higiey w tych miejscach. Jesteśmy a takim etapie rozwoju, że iemal wszyscy pacjeci doskoale oczyszczają zęby od stroy wargowej, część zaiedbuje je od stroy języka, atomiast większość ie wie, że ależy czyścić także przestrzeie międzyzębowe. Drugim elemetem jest profesjoala higieizacja. Polega oa a tym, że pacjet pojawia się u higieistki, uczy się odpowiedich metod szczotkowaia i dobiera dla siebie odpowiedi rodzaj szczoteczki do przestrzei międzyzębowych. Następie profesjoalie usuwa kamień i poleruje zęby. Polerowaie jest bardzo waże, bo w wyiku jedzeia i szczotkowaia zęby ulegają zarysowaiu, co powoduje odkładaie się biofilmu w jeszcze większym stopiu. Możemy porówać to do czajika im bardziej zarysowaa staje się jego wewętrza powierzchia, tym szybciej odkłada się kamień. Taką profesjoalą higieizację powiiśmy przechodzić raz a pół roku. To ie iszczy szkliwa? Usuwaie kamieia wykoae w ieprofesjoaly sposób tak, może ziszczyć. Jedak używae obecie urządzeia są a tyle profesjoale, że ie aruszają szkliwa. Pozostawiaie kamieia czyi większe szkody iż jego usuwaie. Polerowaie z kolei wpływa korzystie a szkliwo. Są choroby, które zwiększają ryzyko paradotozy? Tak, choć przy odpowiediej higieie awet w przypadku tych schorzeń paradotoza raczej ie wystąpi. Jej pojawieie się przyspieszyć mogą zaburzeia hormoale, zwłaszcza u kobiet, cukrzyca, choroby układu krążeia, białaczka czy choroby owotworowe. A czy choroby przyzębia mogą przyczyić się do iych problemów zdrowotych? Tak, przede wszystkim wpływają a rozwój zapaleia wsierdzia. Mogą też powodować przedwczesy poród oraz rozwijać cukrzycę. Zdaiem iektórych u pacjetów z chorobami przyzębia rówież otyłość jest bardziej zaawasowaa i trudiej się ją leczy. Czasami powikłaiem paradotozy może być awet udar mózgu. Dlaczego? Powierzchia dziąseł wokół zębów jest rówa powierzchi dłoi, czyli ma ok. 50 cm 2. Przy staie zapalym zaczya powstawać a ich raa. Dziąsła oddzielają się od zębów, a bakterie poprzez tzw. szczelię dziąsłową wikają do kości. Powstaje raa a całej powierzchi dziąseł. Gdybyśmy idetyczą raę mieli a ręce, a pewo poprosilibyśmy o pomoc lekarza. A zdarza się, że ray dziąseł bagatelizujemy albo ich ie Niemal wszystkich przypadków chorób przyzębia moża by uikąć, gdyby pacjeci dbali o higieę domową i od czasu do czasu zgłaszali się a profesjoaly zabieg do higieistki. dostrzegamy, bo palimy i ie widzimy krwawieia. Tymczasem przez raę wikają do orgaizmu bakterie i poprzez aczyia krwioośe wędrują do serca, mózgu, erek. Przez paradotozę moża stracić zęby? Tak. A czy choroba wyklucza wszczepieie implatów w miejsce ubytków? W tym wypadku duże zaczeie mają gey. U 99% pacjetów po usuięciu zębów geetyka działa już w iy sposób i ie iszczy implatów. Natomiast u 1 2% pacjetów z powodu geów dochodzi do adprodukcji pewych białek, które awet po usuięciu wszystkich zębów powodują, że kość adal jest słaba i implaty tego ie zmieią. Moża sprawdzić, jakie mamy gey? Na Zachodzie są takie testy, jedak w Polsce jeszcze ie są dostępe. Na szczęście wymaz z policzka możemy wysłać p. do Niemiec. Badaie kosztuje 300 zł i określa ryzyko powodzeia zabiegów implatologiczych. Jeżeli mamy dobre gey, implaty zastąpią am aturale zęby i pozwolą zapomieć o chorobach przyzębia? Nie do końca. Nawet jeżeli zabieg się powiedzie, ale pacjet ie będzie dbał o higieę implatów, to je utraci. Czy choroby przyzębia dziedziczymy po rodzicach? Sytuacja, w której a chorobę cierpieli ojciec czy matka i ma ją rówież dziecko, występuje u 1% populacji. Pozostali także dziedziczą tę skłoość, dziąsła mogą się osuwać, jedak w przypadku idealej higiey problem ie wystąpi. Nawet jeżeli będziemy mieli lekko odsuięte szyjki zębowe, to zachowamy swoje zęby do późej starości. O czym powiy pamiętać osoby z grupy ryzyka? Poza perfekcyją higieą powiy regularie odbywać wizyty kotrole u stomatologa. Trzeba dbać o ogóly sta zdrowia i uzupełiać a bieżąco ewetuale braki w uzębieiu. Waży jest także iestresujący tryb życia. Zaciskaie zębów ocą może powodować ich rozchwiaie. Czyli higiea, higiea i jeszcze raz higiea? Absolutie tak! Niemal wszystkich przypadków chorób przyzębia moża by uikąć, gdyby pacjeci dbali o higieę domową i od czasu do czasu zgłaszali się a profesjoaly zabieg do higieistki. Większość społeczeństwa uważa, że odpowiedia szczoteczka i właściwe ruchy to podstawa, jedak szczoteczki do przestrzei międzyzębowych ciągle dla wielu są abstrakcją. Dziś mówi się awet, że każdy z as powiie przejść treig mycia zębów u higieistki zgłosić się do iej z własymi przyborami, pokazać, jak dotychczas szczotkowało się zęby, i spytać, co zmieić, co poprawić. Chodzi o to, by po spotkaiu z higieistką osiągąć zaczie lepszy efekt, poświęcając a mycie zębów tyle samo czasu co wcześiej. Jak już wspomieliśmy, z chorobami przyzębia jest jak z cukrzycą. Moża brać zastrzyk albo tabletkę, ale podstawę leczeia staowi odpowiedi tryb życia i zmiaa awyków. Bez tego żada tabletka ie pomoże.

5 8 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 9 Sta zębów osób starszych w aszym kraju rzeczywiście pozostawia wiele do życzeia? Niestety muszę stwierdzić, że w zestawieiu z seiorami z Europy Zachodiej wypadamy zaczie gorzej. Wyika to przede wszystkim z braku świadomości tego, jak waże jest utrzymaie zębów w dobrym staie do późej starości. Trzeba jedak uczciwie przyzać, że zauważale są zmiay a lepsze. Widać to choćby po coraz większej liczbie osób w wieku podeszłym odwiedzających gabiety stomatologicze. Nie zmieia to faktu, że duża grupa seiorów ie przywiązuje wagi do zdrowia zębów i ie jest świadoma, jak bardzo jest to waże. Dlaczego? Na pewo jedą z ważiejszych przyczy takiego stau rzeczy jest zbyt mała ilość iformacji a temat roli zadbaego uzębieia w starszym wieku w prasie, radiu i telewizji. Brakuje audycji, programów czy artykułów mówiących o tym, jak dbać o zęby, jakie są przyczyy różych chorób jamy ustej w tym wieku, jak ależy się odżywiać, jak często powio się kotrolować zęby u stomatologa. W krajach bardziej rozwiiętych, jak choćby Fracja, Wielka Brytaia czy Niemcy, od wielu lat prowadzoe są kampaie uświadamiające i motywujące społeczeństwo. Móstwo wyczerpujących, często wielostroicowych artykułów dotyczących utrzymaia zębów w dobrym staie zaleźć moża awet w kolorowych czasopismach. Proces, który a Zachodzie trwa od dziesiątków lat, u as jeszcze się ie zaczął. W polskich Mamy wiele do adrobieia. W Polsce brakuje edukacji dotyczącej właściwego dbaia o zęby Rozmowa z prof. dr. hab. Jerzym Krupińskim, stomatologiem, wykładowcą i ekspertem w zakresie edodocji A czy jedym z powodów ieużywaia protez może być ich jakość? Mam a myśli te refudowae przez NFZ. Czy ie jest tak, że łatwiej przyzwyczaić się do używaia protez płatych, a które zaczej części seiorów po prostu ie stać? Ja bym tego w te sposób ie postrzegał. Nie dzieliłbym protez a te refudowae i prywate. Wszystkie protezy wykoywae są z pośrodkach przekazu trudo zaleźć cokolwiek, co poruszałoby tę tematykę w sposób trochę bardziej szczegółowy, a w popularych magazyach próżo szukać artykułów, które wyczerpująco i kompetetie iformowałyby o problemach dotyczących jamy ustej i uzębieia seiorów. Są oczywiście tysiące reklam past do zębów i szczoteczek, ale ie o to am przecież chodzi. Uświadamiaie społeczeństwa to proces długofalowy i tych co ajmiej 40 stracoych lat tak szybko ie da się odrobić. Z badań wyika, że o zęby bardziej dbają mieszkańcy miast To oczywiste. Mieszkańcy tereów pozamiejskich w związku z ich rodzajem pracy, często miejszą ilością wolego czasu, ale także słabszą dostępością gabietów detystyczych zazwy- Zęby polskich seiorów. Na tle Europy Zachodiej ie wypadamy ajlepiej Jak wykazały badaia Pol- Seior, poad połowa osób w wieku podeszłym ie ma zębów. Z wyików tego ajwiększego projektu badawczego kocetrującego się a zdrowiu polskich seiorów dowiadujemy się, że bezzębie częściej występuje u kobiet iż mężczyz. Całkowity brak zębów w większej mierze dotyczy mieszkańców małych miejscowości. Osoby starsze w Polsce iechętie stosują protezy. Aż co piąta z ich ie używa protez wcale. Aż 1/3 osób bezzębych po prostu ich ie posiada. czaj ie przywiązują zbyt dużej wagi do stau zębów. Umówieie się do stomatologa, wyjazd do często bardzo oddaloego gabietu pochłaiają a tyle dużo czasu, że wielu ludzi po prostu rezyguje. Kończy się to ierzadko spóźioą wizytą już tylko w celu usuięcia zepsutego zęba. Poza tym iy styl życia a wsiach sprawia, że miej osób w sposób świadomy i właściwy dba o higieę jamy ustej, a w rezultacie osoby te tracą zęby. Badaia pokazują, że zupeły brak zębów dotyczy częściej kobiet iż mężczyz. Czy ie przeczy to powszechemu przekoaiu, że to kobiety bardziej dbają o wygląd i higieę? Tutaj rolę odgrywa ie tyle higiea czy poczucie estetyki, ile atura. Jedym z powodów częstszej utraty zębów przez kobiety jest ciąża. Dawiej mówiło się, że jeda ciąża to jede ząb. Mam a myśli oczywiście stracoy ząb. Wyika to z faktu, że czas ciąży to często okres zaiedbaia zębów, złej diety, w której zaczyają domiować cukry, a wiemy, jaki mają oe wpływ a uzębieie. Zaczeie mają także hormoy produkowae w czasie ciąży. Kolejym powodem częstszego bezzębia u seiorek może być uwarukowaie geetycze. Prowadzoo badaia, które potwierdziły, że kobiety są bardziej podate a choroby jamy ustej, w szczególości a dolegliwości przyzębia. Przedstawicielki płci piękej mają częściej problemy z zębami, jedak według badań chętiej iż paowie korzystają z protez. Protetyk albo potrafi wykoać dobrą protezę, albo przerasta to jego możliwości. Powiedziałbym, że jest to praca częściowo chirurgicza, a częściowo artystycza i aprawdę ajwięcej zależy tu od umiejętości daego człowieka. Tutaj właśie zaczeie ma wspomiaa estetyka. Kobiety krępują się z powodu braku uzębieia i z większą determiacją próbują te sta ukryć, ierzadko awet przed swoją rodzią. U mężczyz bywa różie. Na pewo przykładają oi miejszą wagę do ieagaego wyglądu zewętrzego. Jeżeli już mówimy o ieużywaiu protez zębowych, warto wspomieć, że problem te dotyczy prawie 20% seiorów z bezzębiem. Dwie trzecie tych osób ie posiada protez wcale, a jeda trzecia ma je, lecz z ich ie korzysta. Dzieje się tak przede wszystkim dlatego, że używaie protez zębowych tak samo jak każdego iego rodzaju protez, czy to rąk, czy óg a samym początku ie jest łatwe i wymaga przyajmiej kilkutygodiowego procesu adaptacji. Jeśli ktoś przyzwyczai się do rozdrabiaia pokarmu za Prof. dr hab. Jerzy Krupiński Emerytoway profesor Śląskiej Akademii Medyczej. Były kierowik Zakładu Propedeutyki Stomatologii Zachowawczej Collegium Medicum Uiwersytetu Jagiellońskiego. Od wielu lat prowadzi własą prywatą praktykę w Krakowie. Autor poad 150 publikacji aukowych z zakresu stomatologii ogłoszoych drukiem. Jako visitig professor wykładał a uiwersytetach w Machesterze, Wurzburgu i Bostoie. Wygłaszał odczyty a wielu koferecjach krajowych i zagraiczych. W Polsce jako pierwszy wprowadził metodę leczeia jedoseasowego w edodocji (leczeie kaałowe podczas jedej wizyty). Autor kilku podręczików, w tym wydaego w 2008 r. Edodocja praktycza (Wyd. Kwitesecja). Od wielu lat prowadzi wykłady i kursy dla stomatologów. Redaktor aczely czasopisma Edodocja.pl i Edodocja Praktycza oraz człoek rady aukowej aglojęzyczego magazyu Edo. pomocą samych dziąseł a w jakimś stopiu jest to możliwe to istieje ryzyko, że ie będzie odczuwał potrzeby męczeia się z tzw. sztuczymi zębami. Rozdrabiaie pokarmów dziąsłami ie boli? Nie jest przyjeme i może powodować uszkodzeia w jamie ustej, ale trudości z adaptacją do protez wyikają często także z tego, że początkowo to po prostu boli. Wielokrotie dochodzi do uszkodzeia śluzówki jamy ustej. Tak dzieje się w przypadku źle wykoaych protez. Gorszą jedak sprawą jest auka samego utrzymaia protez w ustach. Trzeba auczyć się imi operować, tak by ie wypadały z jamy ustej podczas jedzeia, ale także mówieia. Potrzeba czasu, by auczyć się korzystać z ich w taki sam sposób jak z własych zębów. Łatwo porówać to p. z protezą ręki. Są ludzie, którzy operują ią iemal jak własą, ale są też tacy, którzy używają jej jedyie jako estetyczego uzupełieia brakującej części ciała. Jeśli ktoś a samym początku ziechęci się do auki życia z protezami, istieje ryzyko, że odstawi je a bok i już z ich ie skorzysta. dobych materiałów i dla przykładu żywica akrylowa stosowaa do wykoaia jedych i drugich jest taka sama. To tylko kwestia umiejętości człowieka, który te protezy tworzy. Jestem przekoay, że dobry protetyk ie wykoa złej protezy a NFZ, a dobrej prywatie. Gdyby tak było, moglibyśmy mówić o wyjątkowej patologii. Protetyk albo potrafi wykoać dobrą protezę, albo przerasta to jego możliwości. Powiedziałbym, że jest to praca częściowo chirurgicza, a częściowo artystycza i aprawdę ajwięcej zależy tu od umiejętości daego człowieka. Trzeba też podkreślić, że dzisiejsza stomatologia daje am możliwość ułatwieia i przede wszystkim skróceia do miimum procesu przyswajaia protez. Myślę tu o implatach, które są coraz bardziej populare, coraz częściej stosowae, a przez to ich cey powoli spadają. Niestety koszty w dalszym ciągu staowią dla wielu seiorów barierę ie do przeskoczeia. Miejmy adzieję, że za jakiś czas będzie moża ubiegać się o refudację w przypadku implatów. Jeśli tak się staie, z całą pewością wyiki kolejych badań seiorów będą ie. To zaczy? Mam a myśli spadek liczby osób bezzębych ieużywających protez. Zamocowaie protez choćby a dwóch implatach całkowicie elimiuje koieczość trudej auki utrzymaia ich w ustach. Protez a implatach już od pierwszego dia używamy tak, jakby to były asze włase zęby.

6 10 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 11 Pięke zęby przez całe życie. Jak o ie dbać? Rozmowa z Małgorzatą Stec, dyplomowaą higieistką stomatologiczą i ekspertem z zakresu promocji zdrowia publiczego Każdy z as musi pogodzić się z tym, że a pewym etapie życia będzie skazay a sztucze zęby? Absolutie ie! Zęby powiy służyć am do końca życia. Ich przewidywala żywotość to 150 lat! Ale a iszczeie i ich utratę wpływają styl życia, środowisko, pojawiające się z wiekiem choroby i koieczość przyjmowaia iektórych leków. Na szczęście osób z całkowitym bezzębiem jest coraz miej, a to dzięki właściwej profilaktyce. Bardziej dbamy o zęby? Jesteśmy bardziej świadomi, że sta aszych zębów w zaczym stopiu zależy od as samych. Lekarze detyści i higieistki stomatologicze w większym stopiu skupiają się a edukowaiu pacjetów. Dużą rolę odgrywają też media, reklamy, w których prezetowae są pasty, szczoteczki. Mamy do wyboru wiele produktów, które pozwalają dbać o prawidłową higieę jamy ustej. Jakich szczoteczek powiy używać osoby starsze? Przede wszystkim mało iwazyjych, czyli delikatych i miękkich. Obecie preferowae są szczoteczki elektrycze, ale seiorom zaleca się ręcze, poieważ są delikatiejsze dla przyzębia. Osoby starsze miewają odsłoięte korzeie, ich zęby są starte i bardziej podate a działaie czyików zewętrzych. Dlatego higiea jamy ustej w podeszłym wieku powia być delikata i systematycza. Czyli elektrycze szczoteczki w pewym wieku zupełie wykluczamy? Elektrycze obrotowe tak. Jedak dużo zależy od zręczości jeśli ktoś ie jest już zbyt sprawy maualie i ma problem z używaiem szczoteczki ręczej, to lepiej, żeby zastąpił ją elektryczą, iż iedostateczie czyścił zęby zwykłą. W takim razie jak używać szczoteczki elektryczej, żeby ie zaszkodzić zębom? Trzeba wybierać te z miękką i małą główką i pamiętać, aby moco jej ie dociskać. Ktoś, kto całe życie używał szczoteczki ręczej, musi przestawić się a zupełie iy sposób mycia zębów. Szczoteczka elek- trycza, dzięki ruchom obrotowym i pulsacyjym, robi wszystko za as. Trzeba tylko przyłożyć ją do powierzchi zęba i przytrzymać trzy sekudy, a astępie przesuąć ją a kolejy ząb. Najlepiej wyzaczyć sobie kieruek, p. od lewej do prawej, poieważ kiedy ruchy są przypadkowe, możemy o czymś zapomieć. Czyszczeie łuku górego i dolego powio trwać ok. 3 miut. Jak jeszcze osoby miej sprawe fizyczie mogą ułatwić sobie dbaie o zęby? Są p. szczoteczki a rączce, które ułatwiają czyszczeie przestrzei międzyzębowych. Dobiera się je a wymiar szczeli pomiędzy poszczególymi zębami. Higieę jamy ustej ułatwia rówież irygator wody. To urządzeie pod ciśieiem łączy ze sobą powietrze i wodę, co pozwala usuwać resztki pokarmów spomiędzy zębów. W irygatorach możemy umieszczać także płyy przeciwbakteryje do jamy ustej. Paleie, podobie jak alkohol, jest wrogiem zębów i może prowadzić do ich utraty. Taki pły rzeczywiście pomaga? Oczywiście! Po umyciu zębów i wypłukaiu ust wodą zaleca się przepłukaie jamy ustej także płyem. Ma o takie właściwości jak pasta, a poadto dociera w miejsca trudo dostępe. Pły wzbogacay jest środkami o działaiu przeciwbakteryjym i przeciwzapalym. Wybierać te z alkoholem czy bez? Te z alkoholem skutecziej usuwają bakterie, jedak alkohol ie służy jamie ustej, wysusza śluzówkę. Dlatego osoby adużywające alkoholu ie powiy stosować płukaek, które go zawierają. A jakie pasty są ajlepsze dla seiorów? Na pewo ależy wybierać te z fluorem. Na ryku pojawia się móstwo past, o różorodej formule i działaiu. Z badań wyika jedak, że fluor działa ajlepiej, zwłaszcza w przypadku osób starszych, u których często odkryte są już szyjki zębowe. Zęby aprawdę powiiśmy myć po każdym posiłku? Tak byłoby idealie, ale ie zawsze jest to możliwe. W wariacie miimalym powiiśmy myć zęby co ajmiej dwa razy dzieie rao i wieczorem. Powia to być higiea solida i dokłada. Czyścimy przestrzeie międzyzębowe, potem szczotkujemy zęby, płuczemy. Przyajmiej raz dzieie myjemy język. Jeżeli taki rytuał wykoamy dwa razy dzieie, będziemy cieszyć się piękym uśmiechem przez długie lata. Do czyszczeia przestrzei między zębami używać ici? Nici czyszczą przestrzeie pomiędzy zębami, czyli pukty stycze. Przestrzeie blisko dziąseł, zwłaszcza w przypadku zębów trzoowych, ie są gładkie, mają róże kształty. Gdybyśmy mogli je obejrzeć, dostrzeglibyśmy tam pewe zagłębieia i wypukłości, dlatego aprężoa i prosta itka ie jest w staie tam dotrzeć. Zalecae często są więc specjale szczoteczki do przestrzei międzyzębowych, dobierae idywidualie do potrzeb pacjeta i rozmiaru przestrzei. Z wiekiem coraz trudiej utrzymać biel zębów. Dlaczego? Szkliwo ściera się z upływem lat, a warstwę zewętrzą zęba staowi szkliwo, które jest ajjaśiejsze. Pod im zajduje się zębia koloru ciemiejszego, żółtego. Poza tym a kolor zębów ma wpływ prowadzoy styl życia, barwiki zajdujące się w pokarmach i używkach. Trzecia kwestia to pojawiające się z wiekiem mikropękięcia, w które wikają barwiki. Przyjmowae leki rówież mogą zmieiać kolor zębów. Piaskowaie pomaga? To tak, jakby szklakę czyścić proszkiem. Do piaskowaia muszą być wskazaia, p. stałe, uporczywe przebarwieia, duży alot po kawie, herbacie czy papierosach, zwłaszcza w przestrzeiach międzyzębowych. Jeżeli ie ma takich wskazań, absolutie odradzam piaskowaie. Często pacjeci życzą sobie piaskowaie, sądząc, że wówczas zęby staą się bielsze, ale to ieprawda. Gdybyśmy pod mikroskopem obejrzeli zęby po piaskowaiu, zobaczylibyśmy, że ich powierzchia jest aruszoa, chropowata. Co prawda szkliwo zregeeruje się dzięki śliie, ale wymaga to czasu. Zaim to astąpi, przyjmujemy pokarmy, czasami bogate w kwasy, co szkodzi zębom. Częste piaskowaie powoduje szybsze psucie się zębów? Takie zęby stają się wrażliwsze i bardziej podate a ścieraie. Ochroa warstwa szkliwa zostaje aruszoa, dlatego ząb jest miej odpory a działaie czyików zewętrzych, p. kwasów z codzieej diety, których ie brakuje w owocach i warzywach. Kwaśe owoce mogą zaszkodzić zębom? Kwasy, awet aturale, mają działaie rozpuszczające. Po zjedzeiu kwaśego owocu szkliwo staje się miękkie i bardziej podate a ścieraie. Dlatego po zjedzeiu owoców powiiśmy odczekać przyajmiej pół godziy, zaim umyjemy zęby. W tym czasie musi zadziałać ślia, która jest aturalym eutralizatorem kwasów. Jeżeli ie mamy możliwości umycia zębów, warto przepłukać jamę ustą wodą albo po upływie wspomiaych 30 miut wziąć gumę do żucia. Należy jedak pamiętać, aby żuć ją tylko 5 miut czyli przez te czas, w którym wyczuwaly jest jej itesywy smak i słodycz. Stymuluje oa wtedy wytwarzaie większej ilości śliy. Dłuższe jej przeżuwaie działa już tylko egatywie a aparat żucia. Kiedy pijemy soki, dobrze jest w tym celu użyć rurki, aby ie rozprowadzać soku po całej jamie ustej. Soki lepiej pić po posiłku, a ie w trakcie lub przed im, poieważ miażdżąc pokarm, przyśpieszamy ścieraie szkliwa, które wcześiej zmiękczył sok. Kwasy działają od razu? Tak, jedak szkliwo to bardzo twarda tkaka i ie ziszczymy go w wyiku jedorazowego zaiedbaia. Jest to proces wielomiesięczy, a właściwie wieloleti. W szkołach wielu z as uczoo, że po posiłku dobrze zjeść jabłko, bo oczyszcza oo zęby. Prawda czy fałsz? Jabłko oczyszcza zęby, ale waże, by ie jeść po im już ic iego, bo zachodzi sytuacja, o której wcześiej mówiliśmy. Cukier rzeczywiście szkodzi zębom? Działa podobie jak kwas. Cukry ajlepiej przyjmować raz, a dobrze, ie zaś ciągle po trochu. Jeżeli co kilka godzi będziemy ssali cukierki, jama usta ie adąży z wyrówywaiem jej aturalego środowiska. To zajmuje kilka godzi. A kawa i papierosy? Kawa przede wszystkim zostawia osad i wysusza śluzówkę. Natomiast papierosy, poza tym, że szkodzą zdrowiu, obkurczają aczyia krwioośe. Zmiejsza się przez to żywotość dziąseł, osłabia się jakość śliy, z czym wiąże się iedostatecze odżywiaie zęba, a w rezultacie jego osłabieie. Paleie, podobie jak alkohol, jest wrogiem zębów i może prowadzić do ich utraty. Zakładając, że straciliśmy wszystkie zęby, jak dbać o protezę całkowitą? Po pierwsze, ie powia oa zajdować się w jamie ustej 24 godz. a dobę. Myjemy ją tak jak zęby pastą i szczoteczką. Możemy do tego używać awet szczoteczki do pazokci, byleby była miękka i ie rysowała akrylu, czyli materiału, z którego została wykoaa proteza. Po posiłku ależy wyjąć protezę, umyć ją i założyć poowie. Przyajmiej raz w tygodiu proteza powia zostać zdezyfekowaa i pozbawioa alotu oraz kamieia. Służą do tego specjale środki tabletki, proszki. Protezę moczy się w takim roztworze przez godzię dwie w zależości od wskazań produceta. Błędem jest atomiast wkładaie jej a oc do szklaki. Wilgote środowisko przyczyia się do rozwoju bakterii. Jeżeli chcemy odpocząć od protezy, ależy ją umyć, wysuszyć i pozostawić w miejscu suchym, gdzie może się wietrzyć, czyli ie zamykamy jej szczelie w pudełkach. W jaki sposób powia myć jamę ustą osoba z protezą całkowitą po jej wyjęciu? Jamę ustą osób z bezzębiem traktujemy podobie jak u oworodków. Bardzo delikatą, miękką szczoteczką lub awiiętym a palec gazikiem przemywamy dziąsła i język. Implaty pielęgujemy jak swoje zęby? Do oczyszczaia implatów służą specjale przyrządy, p. itki, które pozwalają czyścić przestrzeie pod protezą a implatach (jeżeli ie jest ruchoma, czyli wyjmowaa), irygator wody lub szczoteczki wykoae z włókie ierysujących powierzchi implatu. Pacjeci po założeiu implatu poddawai są idywidualemu istruktażowi higiey takich miejsc. Higieistka dobiera odpowiedie istrumetarium, dopasowae do potrzeb pacjeta, aby implaty służyły jak ajlepiej i jak ajdłużej. Nasze zęby to asza wizytówka, taka komuikacja z iymi, dlatego dbaie o higieę jamy ustej, czy to z aturalym uzębieiem, czy sztuczym, jest bardzo waże.

7 12 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 13 Próchica ie jest już ajważiejszym problemem pacjetów Wyzwaia XXI wieku to erozje i ścieraie zębów Rozmowa z dr.. med. Maciejem Żarowem, specjalistą stomatologii zachowawczej z edodocją, kierowikiem kliiki Detist w Krakowie Ze statystyk wyika, że próchica dotyczy awet 95% dorosłych Polaków. Mówi się, że to plaga XXI w. To, co powiem, będzie pewie trochę zaskakujące, ale próchica to choroba XIX w., ie XXI oczywiście w krajach rozwiiętych, które mogą pochwalić się wieloletią i skuteczą profilaktyką. W Polsce sytuacja wygląda iestety trochę iaczej, jedak warto, by stomatolodzy i pacjeci ie kocetrowali się podczas wizyt kotrolych wyłączie a próchicy. Teoretyczie problemem 60- czy 70-latka ie powia być próchica, ale uszkodzeia zębów z iych przyczy: ze względu a starcie, erozje, czyli rozpuszczaie a skutek czyików chemiczych, lub zgrzytaie czy zaciskaie. Te czyiki zaczie częściej iż próchica sprawiają, że tracimy zęby szybciej, iż powiiśmy. To zaczy? W idealych warukach fizjologiczych tracimy twarde tkaki zęba miej więcej o mikroów roczie, czyli o 10- do 12-tysięczych milimetra. Natomiast w warukach patologiczych (p. w przypadku zgrzytaia czy zaciskaia) pacjet może stracić awet milimetr twardej tkaki zęba roczie. Proszę wyobrazić sobie człowieka, którego przedie zęby miały długość 11 mm, atomiast w wieku 55 lat ich długość wyosi już tylko 4 mm! Wówczas zęby przestają spełiać swoje fukcje, ie wyglądają też estetyczie. Moża je oczywiście odbudować i to są właśie wyzwaia owoczesej stomatologii: uzupełiaie braków i odbudowywaie tego, co pacjet stracił. Nie chcę przez to powiedzieć, że problem próchicy ależy bagatelizować. Jedak pacjet, który regularie odwiedza detystę, po prostu ie ma tej choroby. Oczywiście zdarza się, że pojawia się u iego jakiś ubytek, jedak w przypadku regularych kotroli zostaie o a pewo w porę zauważoy i zlikwidoway. Jak leczy się próchicę? Ta choroba polega a rozpadzie twardych tkaek zęba przy udziale bakterii. Jeżeli u pacjeta diagozuje się próchicę, pierwszym krokiem jest pozbycie się bakterii z jamy ustej. Musimy jak ajszybciej wypełić ubytki, bo jest to choroba ifekcyja i istieje duże prawdopodobieństwo, że zaatakuje ie zęby. Drugi krok staowi ustaleie przyczyy choroby. Może powodować ją p. brak śliy z powodu schorzeia. Ie powody to ieodpowiedie awyki żywieiowe, główie jedzeie między główymi posiłkami. U iych pacjetów próchicę powoduje iedostatecza higiea jamy ustej. Wiek pacjeta ma zaczeie? Tak, poieważ lokalizacja choroby różi się u młodych i starszych pacjetów. W przypadku dzieci próchica lokalizuje się w bruzdach zębów, które mają skomplikowaą strukturę łatwo amażają się tam bakterie i trudo je późiej usuąć. Z kolei u 18-latków zęby ulegają ścieśieiu, co powoduje problemy z dotarciem szczoteczką do przestrzei międzyzębowych i właśie tam gromadzą się bakterie. U dorosłych pacjetów próchica lokalizuje się p. w miejscu starych wypełień ubytków. Dlaczego? Bo z czasem przestają oe być szczele i w ich okolicy dochodzi do próchicy wtórej. Z powodu cofaia się dziąseł z wiekiem próchica lokalizuje się także a korzeiu zęba, który jest miej odpory a bakterie iż koroa zęba. Próchicę diagozuje się, gdy jest już widocza? Pacjet widzi zmiaę a zębie brązowe, czare albo itesywie białe plamy (gdy próchica rozwija się wewątrz zęba). Może odczuwać ból przy gryzieiu, piciu zimych apojów czy jedzeiu słodkich pokarmów to jedak ozacza, że choroba jest już w zaawasowaym stadium. Dlatego iezmierie waże są kotrole u stomatologa, bo o może wykryć próchicę zaczie wcześiej. Potrzebuje do tego lusterka i zgłębika, którym przesuwa się wzdłuż powierzchi zęba, wykrywając ubytki. W owoczesej stomatologii używa się także lup i regularie wykouje zdjęcia retgeowskie. Niektórych ubytków, zwłaszcza a styku zębów, ie widać bowiem awet w powiększeiu. Takie regulare promieiowaie retgeowskie ie przyosi więcej szkód iż pożytku? Obecie aparaty retgeowskie używae przez stomatologów są aprawdę mało szkodliwe. Przy jedym zdjęciu płuc otrzymujemy taką dawkę promieiowaia jak podczas wykoywaia kilkuset zdjęć zębów. W Szwecji, kraju, który jest wzorem profilaktyki próchicy, kotroly retge zębów wykouje się raz a pół roku. I są to zdjęcia pojedyczych zębów, jedego po drugim. To ie przesada? Wszystko zależy od pacjeta. Jeżeli przychodzi do mie 50-latek, który igdy ie miał ubytków, to wiem, że zdjęcia pojedyczych zębów ie są mu potrzebe. Raz a kilka lat wystarczy zdjęcie patomograficze, czyli obejmujące całą szczękę. Jeżeli atomiast pacjet zajduje się w grupie ryzyka, ma dużo wypełień, próchicę wtórą lepiej prześwietlać każdy ząb. Przyajmiej raz a dwa lata, by wykryć chorobę odpowiedio wcześie. A gdy zostaie wykryta w zaawasowaym stadium? To do gry wchodzi wiertło, turbia i usuwaie próchicy. Zazwyczaj ze zieczuleiem, chyba że ubytek jest aprawdę mały. Leczeie stomatologicze ie może dzisiaj boleć. Wierci się do mometu, aż usuięte zostaą wszystkie ziszczoe tkaki. Następie używa się barwika, który zabarwia próchicę, ale ie tkaki zdrowe. Dzięki temu wiadomo, że a pewo cała zdemieralizowaa część zęba została usuięta. Kolejy krok to zakładaie tzw. koferdamu, czyli gumy chroiącej ząb przed wilgocią. Dzięki temu plomba może zostać wykoaa w suchym miejscu i trzyma się idealie. Pomoca jest lupa, bo ależy usuąć tylko to, co absolutie koiecze. To praca a mikroprzestrzeiach. Aby zęby fukcjoowały u pacjeta przez koleje lat, istote jest pozostawieie możliwie ajwięcej tkaek twardych zęba. Stosuje się jeszcze srebre plomby? Nie sądzę. Może w bardzo ieliczych gabietach. Od kilku lat wiadomo z całą pewością, że białe, kompozytowe plomby są zaczie trwalsze od tych amalgamatowych. Wypełieie ubytku wystarcza a całe życie? Nie ma takiej możliwości. Żywotość wypełieia zależy od jego wielkości, jakości pozostałej części zęba, lokalizacji wypełieia, stabilości zgryzu. Kiedy p. plomba schodzi pod dziąsło i jest duża, a pewo będzie miej trwała. To dlatego, że mociej pracuje, ie styka się ze szkliwem, ale z cemetem korzeiowym wiązaie z im jest miej trwałe iż ze szkliwem. To trochę jak z amortyzatorami w samochodzie co pewie czas trzeba je wymieiać, choć jeżdżąc ostrożie, moża wydłużyć ich żywotość. Wypełieie może przetrwać awet do 20 lat. Jeżeli jedak pacjet obgryza pazokcie, agryza kostki lodu, zgrzyta zębami, wypełieie może ziszczyć się już po 12 miesiącach. W literaturze podaje się, że trwałość wypełieia wyosi od 4 do 15 lat. Czym grozi ieleczoa próchica? Prowadzi do pogłębieia ubytku. Do pewego czasu miazga się broi, ale gdy trwa to długo, dochodzi do jej ieodwracalego uszkodzeia i obumarcia. Tzw. zmiay okołowierzchołkowe mogą prowadzić do powstawaia torbieli. Grozi to koieczością usuięcia zęba lub leczeia kaałowego. Na czym polega takie leczeie? Na oczyszczeiu kaałów korzeiowych, ich poszerzeiu i wypełieiu materiałem, który będzie stabily. Nie jest to prosty zabieg, bo kaał korzeiowy przypomia wętrze jaskii: ma móstwo odóg, mikrokaalików, połączeń. Dzisiaj takie zabiegi coraz częściej wykouje się przy użyciu mikroskopów, robi się zdjęcia retgeowskie, by wykryć wszystkie mikrokaały. To waże ie tylko z puktu widzeia trwałości wypełieia, lecz także zdrowia pacjeta. Niewypełioy kaał zwiększa ryzyko wystąpieia iych chorób orgaizmu, p. zmia skórych, problemów z włosami, problemów kardiologiczych. Leczeie kaałowe moża przeprowadzić podczas jedej wizyty? W większości przypadków tak, chyba że pojawia się krwawieie z kaału czy wysięk ropy. Jeżeli lekarz ma odpowiedie doświadczeie, arzędzia i czas, ie ma żadych przeciwwskazań, by leczeie zamkąć podczas jedego spotkaia. Trwa to zazwyczaj 2 3 godziy. Przedłużaie leczeia zwiększa ryzyko iepowodzeia zabiegu, poieważ tymczasowe wypełieie grozi zaieczyszczeiem kaału bakteriami z jamy ustej. Ząb wypełioy tymczasowo może też się złamać, bo jest w im mało tkaek twardych. Ile kosztuje leczeie kaałowe? To zależy od liczby kaałów, a tych może być awet pięć. Leczeie zęba jedokaałowego to koszt od 300 do 1200 zł, zęba trzoowego do kilku tysięcy złotych. Próchica często kończy się leczeiem kaałowym? Nie, zwłaszcza w krajach rozwiiętych. Zresztą, jak Obecie aparaty retgeowskie używae przez stomatologów są aprawdę mało szkodliwe. Przy jedym zdjęciu płuc otrzymujemy taką dawkę promieiowaia jak podczas wykoywaia kilkuset zdjęć zębów. już wspomiałem, ta choroba ie staowi już dużego problemu. Musimy atomiast stawić czoła owym wyzwaiom. Żyjemy coraz dłużej, z wiekiem pojawiają się ie problemy. Spora grupa pacjetów ma p. tzw. kotakty przedwczese, czyli stykaie się przy zamykaiu jamy ustej tylko jedego lub kilku zębów zamiast wszystkich jedocześie. Pacjet wykształca wtedy w sobie awyk omijaia takiego kotaktu przedwczesego, co powoduje ścieraie iych zębów. Dzieje się tak, poieważ pacjet ieświadomie szuka kotaktu a wszystkich zębach, przesuwając szczęki w celu ich dopasowaia. Zęby ścierają się także przez zaciskaie z powodu stresu, a to z kolei prowadzi do powstawaia ubytków przy szyjkach zębów między dziąsłem a koroą zęba. Jakie ie problemy domiują obecie wśród pacjetów? Na przykład erozje zębowe, czyli adżerki. Picie kwaśych soków, apojów izotoiczych, eergetyczych czy problemy gastrycze powodują rozpuszczaie twardych tkaek zęba. Jak zapobiegać ścieraiu zębów i erozjom? Waża jest edukacja dobieraie szczoteczek, zmiaa diety, picie przez rurkę lub stosowaie specjalych szy, które chroią zęby podczas picia kwaśych apojów dotyczy to p. maratończyków, którzy muszą przyjmować apoje izotoicze. Stomatolog, jak detektyw, docieka przyczy ubytków pochodzeia iepróchicowego. Czasami pacjet zgrzyta, iy ma bulimię, problemy z żołądkiem, ściera zęby przez admiere szczotkowaie, ieodpowiedio się odżywia. W zależości od przyczyy dobiera się rozwiązaie. To może być zmiaa szczotkowaia, zastosowaie ochroych szy a oc, które uiemożliwiają zaciskaie zębów, używaie środków, które odpierają ataki kwasów a zęby. Rozwiązań jest wiele. Profilaktyka i iwelowaie skutków erozji i ścieraia zębów to jedo z główych zadań współczesej stomatologii. Na tym w zaczie większym stopiu iż a próchicy skupiają się dzisiaj lekarze podczas wizyt kotrolych. Bo właśie te problemy są plagą XXI w.

8 14 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Zdrowie i higiea jamy ustej wrzesień 2015 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości 15 Wady zgryzu warto leczyć bez względu a wiek Czy seior może osić aparat ortodotyczy? Dr. med. Aa Hille-Padalis z kliiki Detist w Krakowie przekouje, że w tej kwestii graica wieku ie istieje. Leki l Niektóre leki osłabiają zęby. Warto zatem omówić skutki ubocze lekarstw z lekarzem podstawowej opieki zdrowotej. To pomoże wcześiej zapobiec wypadięciu zębów. Nadmiera suchość jamy ustej l Ślia jest przyjacielem zębów: jeśli orgaizm ie wydziela jej w odpowiediej ilości, trzeba skosultować się z lekarzem. Jeśli pijesz dużą ilość płyów, a w ustach ciągle odczuwasz suchość, prawdopodobie cierpisz a admierą suchość jamy ustej. Nie wolo tego lekceważyć, gdyż ieleczoa suchość grozi uszkodzeiem zębów. Detysta może wskazać róże metody przywróceia wilgoci w jamie ustej, a także zalecić zabiegi lub leki. Pamiętaj, by leki popijać wodą, a po ich przyjęciu umyć zęby. Pai doktor, jeśli starsza pai, sporo po sześćdziesiątce, ozajmi, że chce leczyć wadę zgryzu to jak ajbardziej powia się zgłosić do ortodoty. Oczywiście leczeie ortodotycze u osoby dorosłej, a zwłaszcza w podeszłym wieku, odbywa się w iym trybie zwracamy uwagę a co iego iż u młodzieży i dzieci. Współczese metody pozwalają jedak a skutecze leczeie wad zgryzu także u dorosłych i pozwalają starszym pacjetom właściwie przygotować zgryz do leczeia implato-protetyczego. Jaka jest graica wieku, do którego moża zakładać aparat ortodotyczy? Właściwie ie ma takiej graicy. Aparaty stałe coraz częściej zakładamy osobom starszym obserwujemy większą świadomość u pacjetów i dbałość o sta zębów. Istota jest rówież jakość życia emerytów bo iektórzy ie tylko chcą, ale też mogą sobie pozwolić a założeie aparatu. Takich osób jest coraz więcej. Ile lat miał Pai ajstarszy pacjet? Szczerze mówiąc, ie pamiętam. Ale a pewo do ortodoty coraz częściej zgłaszają się osoby w starszym wieku. Pamiętajmy, że tacy pacjeci wymagają kompleksowego leczeia: od próchicy poprzez przyzębie aż po leczeie protetycze oraz ortodotycze. Czym zajmuje się ortodota? Leczeiem wad zgryzu, czyli korygowaiem ieprawidłowego ustawieia zębów i szczęk. Leczeie trwa zazwyczaj od 1,5 do 2,5 roku. Od czego zależy długość leczeia? Od rodzaju wady, wieku, w jakim zgłosił się pacjet, współpracy pacjeta. Czy są przeciwwskazaia do założeia aparatu osobie starszej? Niestety tak. Róże czyiki ależy wziąć pod uwagę zarówo te dotyczące ogólego stau zdrowia, jak i te związae ściśle z zębami. Na czołówkę przeciwwskazań wysuwają się choroby przyzębia. Jeśli lekarz zaobserwuje u seiora sta zapaly w tkakach otaczających ząb, to ie rozpoczie leczeia ortodotyczego. Dlaczego? W pierwszej kolejości ależy opaować sta zapaly dopiero po jego wyleczeiu moża myśleć o aparacie ortodotyczym. Jeśli seior ma zaawasowaą cukrzycę oraz adciśieie, to ortodota raczej wstrzyma się z leczeiem. Ale to sprawy idywiduale i w każdym przypadku to specjalista decyduje o możliwości założeia aparatu, jak i o jego typie. Pamiętajmy, że choroba przyzębia ma wpływ a wiele powikłań ogóloustrojowych. Może pogorszyć sta cukrzycy, stymulować choroby układu krążeia. Co robić, jeśli okaże się, że seior pożegał się już z kilkoma zębami? Moża rozważyć połączeie metod protetyczych i ortodotyczych. Najczęściej w przypadku kompleksowego leczeia Wiele wad zgryzu ma sile podłoże geetycze. Ale są też wady, które moża abyć, zwłaszcza we wczesym wieku, poprzez róże parafukcje, takie jak: ssaie smoczka, kciuka, obgryzaie ołówków. U osób dorosłych wada zgryzu może być spowodowaa ieuzupełioymi brakami zębowymi. możemy zapropoować pacjetowi kilka wariatów postępowaia. Jeżeli lekarz protetyk uza za wskazae skorygowaie położeia zębów przed uzupełieiem braków, to skieruje pacjeta do specjalisty ortodocji. Proszę opisać stadardowy pla leczeia ortodotyczego u osoby starszej. Pierwszy etap to opaowaie ewetualie współwystępującego stau zapalego dziąseł. Dlaczego to takie waże? Jeśli sta zapaly zostaie zlekceważoy, może przeieść się z dziąseł a pozostałe tkaki utrzymujące zęby, czyli a włóka kolageowe, łączące zęby z kością, jak i a kość go otaczającą. Gdy do tego dojdzie, mówimy o chorobie przyzębia, która jest staem dość poważym. W efekcie moża stracić zęby? Tak, bo ieleczoa choroba przyzębia doprowadza do ziszczeia tkaek otaczających ząb, pojawia się ruchomość chorych zębów, a w dalszej kosekwecji dochodzi do ich utraty. Co robić, aby tego uikąć? Udać się do higieistki, która ajpierw usuie kamień adziąsłowy i płytkę azębą. Następie warto zgłosić się do specjalisty periodotologa, który wykoa zabieg kiretażu, usuwając kamień podziąsłowy, i ie zabiegi specjalistycze, jeśli zajdzie taka potrzeba. Witamia C l Jest iezbęda dla zdrowia zębów i dziąseł. Jeśli seior przyajmiej raz dzieie zjada warzywa lub owoce zawierające witamię C, to może być spokojy o sta swoich zębów. Najwięcej witamiy C zawierają takie warzywa i owoce, jak czara porzeczka, owoce cytrusowe, pomidory, kapusta, zieloa papryka czy ziemiaki. Twarde warzywa l Nie ależy się ich bać! Chrupaie twardych warzyw wzmacia zęby i sprawia, że stają się oe miej podate a uszkodzeia. Jedzmy zatem p. marchewkę. Żucie twardych warzyw pomaga rówież w usuwaiu kamieia azębego, który osłabia zęby i może prowadzić do paradotozy. Chroi to zęby także przed próchicą. Choroby dziąseł l To przypadłość osób starszych. Najczęściej cierpią a ią osoby, które stosowały iewłaściwą dietę i zaiedbywały higieę jamy ustej. Na dziąsła szczególie powiy uważać osoby cierpiące a cukrzycę, choroby serca lub owotwory. Stres oraz paleie tytoiu rówież są czyikami, które powodują chorobę dziąseł. Koroy i mosty l Wzmaciają uszkodzoe zęby lub zastępują brakujące zęby. Koroa całkowicie przykrywa uszkodzoy ząb lub jest ań akładaa jest czymś w rodzaju czapki. Koroa przyczyia się poadto do poprawy wyglądu zębów i ich kształtu. Mosty zaś są powszechie stosowae do uzupełieia jedego lub większej liczby brakujących zębów. Wypełiają oe przestrzeń, w której doszło do utraty zębów. Mosty cemetuje się do aturalych zębów lub wszczepów otaczających pustą przestrzeń. Bardzo istota w leczeiu przyzębia jest edukacja i właściwa codziea higiea jamy ustej. Kolejy etap Po wyelimiowaiu stau zapalego moża rozpocząć leczeie ortodotycze z ciągłym moitorigiem choroby przyzębia. Czy to boli? Aparat ortodotyczy w jamie ustej a początku może być kłopotem. Trzeba się do iego przyzwyczaić. Pamiętajmy, że zwłaszcza u osób starszych może o a początku drażić śluzówkę jamy ustej. Leczeie ortodotycze prowadzi się ajczęściej za pomocą specjalie przygotowaych aparatów mocowaych a stałe do zębów a czas leczeia ortodotyczego (tzw. aparatów stałych). Jak o wygląda? Tradycyjy aparat stały składa się z kompletu zamków i pierściei, które przytwierdza się do zębów za pomocą klejów ortodotyczych. Poszczególe zamki lub pierścieie połączoe są specjalym drutem termoplastyczym (łukiem ortodotyczym). Wygięty i aprężoy łuk powraca do swojego pierwotego kształtu, co pociąga za sobą przesuwaie się krzywych zębów. Niejedokrotie pomiędzy poszczególymi zębami umieszcza się sprężyki lub łańcuszki. Z czasem te łańcuszki i sprężyki ależy podkręcać? Tak, azywa się to aktywacją aparatu i polega a wymiaie łuków, aktywacji sprężyek oraz łańcuszków. Po zakończoym leczeiu usuwa się aparat i klej z powierzchi zębów, bez uszkadzaia szkliwa. Chcę od razu ostrzec, że w związku z przesuwaiem zębów może pojawić się tkliwość zębów, czyli wrażliwość podczas zaciskaia i gryzieia twardych pokarmów. Skąd się biorą wady zgryzu? Wiele wad zgryzu ma sile podłoże geetycze. Ale są też wady, które moża abyć, zwłaszcza we wczesym wieku, poprzez róże parafukcje, takie jak: ssaie smoczka, kciuka, obgryzaie ołówków. U osób dorosłych wada zgryzu może być spowodowaa ieuzupełioymi brakami zębowymi. Czyli w przypadku osoby, która igdy ie miała zdiagozowaej wady zgryzu, a p. w wieku 50 lat dowiaduje się, że ma wadę, przyczyą mogą być p. dwa chore zęby usuięte przed 20 laty? Tak, zgadza się. Z perspektywy wielu lat ieuzupełieie braku zębowego powoduje iekorzyste przesuięcia pozostałych zębów. Czy leczeie ortodotycze moża zastosować w uzupełieiu kości? Oczywiście, jest to możliwe. Warukiem jest zdrowe przyzębie. Faktem jedak jest to, że stadardowe postępowaie w takiej sytuacji to leczeie chirurgicze. Cey w obydwóch sytuacjach są porówywale. Jedym słowem, iczego się ie bać i iść po aparat, jeśli zachodzi taka potrzeba? Zdecydowaie tak, bo jeśli jest taka możliwość, to osoba z wyelimiowaą wadą zgryzu z pewością odczuje, jak korzystie zmieiło się jej życie.

9 16 UTW BEZ GRANIC: Akademia Pogodej Starości wrzesień 2015 WYDANIE SPECJALNE Z piękym uśmiechem łatwiej w kotaktach z iymi Rozmowa z dr. hab. Jerzym Rosińskim, psychologiem społeczym Osoby z ładymi zębami mają łatwiej w kotaktach z iymi? Trudo się z tym ie zgodzić. Kiedy przyjrzymy się wyikom różych akiet, okaże się wprawdzie, że wygląd ie jest w odbiorze drugiej osoby ajważiejszy za ważiejsze uzajemy to, co jest w środku jedak prawda jest trochę ia. Akiety odwołują się do tzw. myśleia powolego, racjoalego. Akietoway zastaawia się, jakiej udzielić odpowiedzi, i kofrotuje swoje zdaie z tym, co wypada powiedzieć. Gdy badamy myśleie szybkie, oparte a emocjach, okazuje się, że wolimy osoby, które wyglądają ładie, zdrowo, witalie czy chociażby są zadbae. Jak mówił jede z psychologów, ie trzeba się domyślać, by wiedzieć, co się woli. Zęby, jako że są elemetem twarzy, ogrywają iebagatelą rolę w odbiorze daej osoby przez iych. Brak zębów zmieia wygląd twarzy, ale awet braki w uzębieiu czy iewielkie ubytki grożą tym, że osoba zostaie odebraa przez społeczeństwo jako iedbająca o siebie. Może jej być trudiej awiązywać kotakty, a awet fukcjoować w otoczeiu. Zresztą Światowa Orgaizacja Zdrowia defiiuje zdrowie jako dobrosta fizyczy, psychiczy, ale także społeczy. Relacje z iymi są więc waże dla aszego samopoczucia. A osobom z zaiedbaymi zębami trudiej takie relacje awiązać Oczywiście. Do ludzi zaiedbaych często wysyłae są komu- ika- ty typu: ie chcemy się z tobą spotykać, ie będziemy cię zapraszać, jeśli przebywamy w większym groie osób, poieważ ie wyglądasz tak jak my, ie jesteś elemetem aszego stylu bycia. Jak wiadomo, lubimy ludzi podobych do as, więc zaiedbae uzębieie może stać się czyikiem powodującym wykluczeie. Sta zębów mówi o aszym statusie, o pochodzeiu społeczym? Zadbae zęby, obok gładkiej cery czy ładej fryzury, są elemetem wskazującym, że ktoś pochodzi z takiego środowiska, takiej warstwy społeczej, z którą warto się zaprzyjaźić. Bo jest lepsza. Wiele relacji międzyludzkich odbywa się a zasadzie iteresowości, więc jak ajbardziej sta uzębieia może wskazywać iym, skąd jesteś, co sobą reprezetujesz. A to często staowi pierwszy krok w awiązywaiu zajomości. Brytyjscy aukowcy dowiedli, że osoby z zaiedbaym uzębieiem stroią od kotaktów z iymi ludźmi, rzadziej się śmieją, częściej popadają w depresję. Jak u takich osób wygląda postrzegaie samego siebie? Życie społecze działa a zasadzie sprzężeia zwrotego, tz. myślimy coś o sobie, ale też dostajemy a asz temat iformację od otoczeia. Może być tak, że ie zauważamy zaiedbaego uzębieia u siebie, jedak w pewym momecie otrzymamy taką iformację od iych. Będzie bardziej lub miej bezpośredia, ale zacziemy się tym przejmować. Iy z wariatów: zauważamy u siebie problemy, uzajemy się więc za osoby gorsze, a co za tym idzie, zaczyamy się postrzegać jako osoby gorsze. Stroimy od rozmów z ludźmi, uikamy uśmiechu, izolujemy się. W efekcie społeczeństwo rówież zaczya traktować as gorzej oraz izolować się od as. Wpadamy w błęde koło, które fialie może doprowadzić awet do depresji. Paradoksalie zamykamy się w swoim świecie z problemami, które mogłyby zostać rozwiązae w bardzo prosty sposób, p. poprzez ieskomplikowaą iterwecję stomatologa. Ale wiele osób paiczie boi się detysty Jeśli ie mamy odwagi, by umówić się a wizytę u stomatologa, porozmawiajmy z kimś bliskim, powiedzmy o swoich obawach i poszukajmy wsparcia. Kiedy komuś o aszych zamiarach powiemy, trudiej będzie am się wycofać i zrezygować z leczeia. Oczywiście jeśli odczuwamy sile lęki przed detystą, boimy się bólu, ośmieszeia, to warto zasięgąć porady psychologa. Takie przypadki są raczej margiale, większość z as potrafi przezwyciężyć lęk przed gabietem stomatologiczym, bo wiemy, że zaiedbaie w tej kwestii sporo kosztuje. Przywiązujemy do stau zębów większą wagę iż kiedyś? Jak ajbardziej! Ostatimi czasy bardzo się to zmieia a lepsze. Widać to choćby po tym, że coraz więcej ludzi, awet w starszym wieku, prostuje sobie zęby, wybiela je, uzupełia braki. Kończy się przekoaie, że w pewym wieku to już ie ma sesu. Większość osób ma świadomość tego, że pięky uśmiech to po prostu lepsze samopoczucie. Projekt współfiasoway ze środków Miisterstwa Pracy i Polityki Społeczej w ramach Rządowego Programu a rzecz Aktywości Społeczej Osób Starszych a lata