Dochody, wydatki, przychody i rozchody budżetu państwa

Transkrypt

1 Budżet państwa

2 Dochody, wydatki, przychody i rozchody budżetu państwa 1. Dochody budżetu państwa: 1) podatki i opłaty, 2) cła, 3) wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych, 4) dywidendy, 5) wpłaty z zysku NBP, 6) dochody państwowych jednostek budżetowych, różne odsetki, 7) dochody z najmu i dzierżawy, 8) inne (art. 111 ufp). Zasadnicze znaczenie mają dochody z podatków. Stanowią około 90% dochodów budżetu państwa. 2. Wydatki budżetu państwa: 1) funkcjonowanie organów władzy publicznej, 2) zadania administracji rządowej, 3) subwencje i dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego, 4) dotacje na zadania określone ustawami, 5) obsługa długu publicznego, 6) inne (art. 112 ufp). Współcześnie największe wydatki budżetu państwa są przeznaczane na: obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, rodzinę, obronę narodową, obsługę długu publicznego, szkolnictwo wyższe, bezpieczeństwo publiczne i ochronę przeciwpożarową, administrację publiczną. 3. Dochody i wydatki budżetowe mają charakter bezzwrotny. 4. Różnica między dochodami a wydatkami budżetu państwa jest nadwyżką bądź deficytem budżetu państwa (art. 113 ufp). Deficyt budżetu państwa jest jednym z elementów składowych deficytu sfp. 5. Przychody budżetu państwa pochodzą z: 1) sprzedaży skarbowych papierów wartościowych, 2) zaciągniętych kredytów i pożyczek, 3) spłat kredytów i pożyczek udzielonych z budżetu państwa, 4) innych operacji finansowych. Są przeznaczane na pokrycie deficytu budżetu państwa i spłatę wcześniej zaciągniętych zobowiązań (potrzeby pożyczkowe budżetu państwa (art. 113 ust. 2 ufp). Największe przychody pochodzą ze sprzedaży skarbowych papierów wartościowych (bonów skarbowych i obligacji skarbowych) sprzedawanych na rynku krajowym. 6. Rozchody budżetu państwa: 1) wykup papierów wartościowych, 2) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, 3) płatności wynikające z odrębnych ustaw, 4) udzielane pożyczki i kredyty (art. 6 ust. 2 ufp). 7. Przychody (z wyjątkiem wpływów z prywatyzacji) oraz rozchody są związane z operacjami o charakterze zwrotnym. dr Teresa Augustyniak-Górna 2

3 dr Teresa Augustyniak-Górna

4 dr Teresa Augustyniak-Górna

5 dr Teresa Augustyniak-Górna

6 dr Teresa Augustyniak-Górna

7 dr Teresa Augustyniak-Górna

8 Procedura budżetowa ustalanie budżetu państwa 1. Opracowanie i przedłożenie projektu ustawy budżetowej: - wyłączna inicjatywa ustawodawcza Rady Ministrów (art. 146 ust. 4 pkt 5 i 221 konstytucji), - przedłożenie projektu ustawy budżetowej Sejmowi - najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego (art. 222 konstytucji); w wyjątkowych przypadkach później. 2. Uchwalenie ustawy budżetowej: - Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej (art. 219 ust. 1 konstytucji), - Sejm nie może: a) zwiększyć wydatków lub ograniczyć dochodów planowanych przez RM powodując zwiększenie deficytu budżetowego, b) ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciągnięcie zobowiązania w NBP (art. 220 konstytucji). 3. Senat może uchwalić poprawki do ustawy budżetowej w ciągu 20 dni od przekazania jej Senatowi (art. 223 konstytucji). Nie może jej odrzucić. 4. Prezydent a ustawa budżetowa: - podpisuje ustawę budżetową w ciągu 7 dni; nie może jej zawetować (art. 224 ust. 1 konstytucji); - może zwrócić się do TK o zbadanie jej zgodności z konstytucją. TK orzeka z tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od złożenia wniosku (art. 224 ust. 2 konstytucji); - może rozwiązać Sejm i Senat jeśli w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia projektu ustawy budżetowej w Sejmie nie zostanie mu ona przedstawiona do podpisu (art. 225 konstytucji). dr Teresa Augustyniak-Górna 8

9 Procedura budżetowa ustalanie budżetu państwa c.d. 5. Ustawa budżetowa składa się z tzw. części tekstowej (przepisów określających syntetyczne wielkości budżetu oraz wykonujących postanowienia różnych ustaw) i załączników (art. 109 ufp). W załącznikach określa się m.in.: - dochody i wydatki budżetu państwa, - przychody i rozchody budżetu państwa, - dochody i wydatki budżetu środków europejskich, - programy finansowane z udziałem środków europejskich, - plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki budżetowej, państwowych funduszy celowych, państwowych osób prawnych zaliczonych do sfp (art. 121, 122 ufp). 6. Tymczasowa gospodarka budżetowa: - w wyjątkowych przypadkach dochody i wydatki państwa w okresie krótszym niż rok może określać ustawa o prowizorium budżetowym (art. 219 ust. 3 konstytucji), - jeśli rozpoczął się rok budżetowy a ustawa budżetowa lub ustawa o prowizorium budżetowym nie weszły w życie, RM prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego projektu ustawy (art. 219 ust. 4 konstytucji). dr Teresa Augustyniak-Górna 9

10 Procedura budżetowa wykonywanie budżetu państwa 1. Podstawy planistyczne wykonania budżetu państwa: - harmonogram realizacji budżetu podział planowanych dochodów i wydatków na poszczególne miesiące opracowuje Minister Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych (art. 147 ufp), - plany finansowe państwowych jednostek organizacyjnych jednostki sporządzają po ogłoszeniu ustawy budżetowej, na podstawie informacji przekazanych przez dysponentów części budżetowych o przypadających im kwotach dochodów i wydatków, w tym wynagrodzeń (art. 146 ufp). 2. Wykonawcy budżetu: - pośredni organizują, nadzorują i kontrolują wykonanie budżetu. To: a) Rada Ministrów kieruje wykonaniem budżetu państwa (art. 146 ust. 4 pkt 6 konstytucji, art. 159 ufp), dysponuje rezerwą ogólną budżetu (art. 155 ufp), dokonuje przeniesień wydatków między częściami i działami (art. 180 ufp), blokuje wydatki z powodu zagrożenia realizacji ustawy budżetowej (art. 179 ufp), ustala wykaz wydatków niewygasających (art. 181 ufp); b) Minister Finansów dysponuje rezerwami celowymi (art. 154 ufp), dokonuje przeniesień wydatków na obsługę długu publicznego między częściami i działami (art. 165 ufp), blokuje sankcyjnie wydatki w zakresie całego budżetu (art. 177 ufp), sprawuje ogólną kontrolę wykonania budżetu państwa (art. 174 ufp); c) dysponenci części budżetowych ministrowie, wojewodowie, kierownicy urzędów centralnych i pozarządowych części budżetowych kontrolują i nadzorują gospodarkę finansową podległych jednostek (art. 175), blokują wydatki sankcyjnie w zakresie ich części budżetowych (art. 177 ufp), dokonują przeniesień wydatków między rozdziałami i paragrafami w ramach swoich części (art. 171 ufp); - bezpośredni organy państwowe i podległe im państwowe jednostki organizacyjne - dokonują wydatków budżetowych i gromadzą dochody budżetowe; z upoważnienia dysponentów części budżetowych mogą przenosić wydatki w obrębie jednego rozdziału (art. 171 ust. 5 ufp), - Narodowy Bank Polski i Bank Gospodarstwa Krajowego prowadzą bankową obsługę wykonywania budżetu państwa (art. 196 ufp). dr Teresa Augustyniak-Górna 10

11 Procedura budżetowa wykonywanie budżetu państwa c.d. 3. Gromadzenie dochodów budżetowych przeważająca część dochodów pobierana jest przez państwowe organy podatkowe i organy celne; niewielkie dochody przez państwowe jednostki organizacyjne. 4. Dokonywanie wydatków budżetowych zgodnie z zasadami gospodarowania środkami publicznymi (art. 162 ufp). 5. Blokowanie wydatków budżetowych czasowy bądź definitywny zakaz ich dokonania z powodów: - sankcyjnych - stwierdzenia istnienia różnych nieprawidłowości w jednostkach (art. 177 ufp), - zagrożenia realizacji ustawy budżetowej (art. 179). 6. Wygasanie wydatków budżetowych niezrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego. Wyjątek dotyczy wydatków ustalonych przez RM w wykazie tzw. wydatków niewygasających (art. 181 ufp). 7. Zmiany budżetu: - w wyniku uchwalenia ustawy zmieniającej ustawę budżetową. Obowiązuje ta sama droga legislacyjna co w przypadku uchwalenia ustawy budżetowej; - dokonywane przez niektórych wykonawców budżetu: a) przeniesienia wydatków budżetowych (zmniejszenie bądź likwidacja niektórych zaplanowanych wydatków z równoczesnym zwiększeniem o tę samą kwotę innych planowanych wydatków bądź utworzenie nowych). Nie można w drodze przeniesień zwiększać wydatków na uposażenia i wynagrodzenia (art. 171 ust. 7 ufp); b) rozdysponowanie rezerw budżetowych (rezerwy ogólnej i rezerw celowych). dr Teresa Augustyniak-Górna 11

12 Procedura budżetowa wykonywanie budżetu państwa c.d. 3. Gromadzenie dochodów budżetowych przeważająca część dochodów pobierana jest przez państwowe organy podatkowe i organy celne; niewielkie dochody przez państwowe jednostki organizacyjne. 4. Dokonywanie wydatków budżetowych zgodnie z zasadami gospodarowania środkami publicznymi (art. 162 ufp). 5. Blokowanie wydatków budżetowych czasowy bądź definitywny zakaz ich dokonania z powodów: - sankcyjnych - stwierdzenia istnienia różnych nieprawidłowości w jednostkach (art. 177 ufp), - zagrożenia realizacji ustawy budżetowej (art. 179). 6. Wygasanie wydatków budżetowych niezrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego. Wyjątek dotyczy wydatków ustalonych przez RM w wykazie tzw. wydatków niewygasających (art. 181 ufp). 7. Zmiany budżetu: - w wyniku uchwalenia ustawy zmieniającej ustawę budżetową. Obowiązuje ta sama droga legislacyjna co w przypadku uchwalenia ustawy budżetowej; - dokonywane przez niektórych wykonawców budżetu: a) przeniesienia wydatków budżetowych (zmniejszenie bądź likwidacja niektórych zaplanowanych wydatków z równoczesnym zwiększeniem o tę samą kwotę innych planowanych wydatków bądź utworzenie nowych). Nie można w drodze przeniesień zwiększać wydatków na uposażenia i wynagrodzenia (art. 171 ust. 7 ufp); b) rozdysponowanie rezerw budżetowych (rezerwy ogólnej i rezerw celowych). dr Teresa Augustyniak-Górna 12

13 Procedura budżetowa - kontrola wykonania budżetu państwa 1. Kontrola w trakcie trwania roku budżetowego Minister Finansów przedstawia do 10 września komisji sejmowej właściwej ds. budżetu informację o przebiegu wykonania budżetu państwa za pierwsze półrocze (art. 183 ufp). 2. Kontrola po zakończeniu roku budżetowego - w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego RM przedkłada Sejmowi i NIK sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa (art. 226 ust. 1 konstytucji, art. 182 ust. 1 i 2 ufp); - RM sporządza sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej według szczegółowości i układu ustawy budżetowej oraz dołącza m.in. omówienie wykonania, z uwzględnieniem różnic między wielkościami uchwalonymi a wykonanymi (art. 146 ust. 4 pkt 6 konstytucji, art. 182 ufp); - NIK przedkłada Sejmowi analizę wykonania budżetu państwa i opinię w przedmiocie absolutorium dla RM (art. 204 ust. 1 konstytucji); - Sejm rozpatruje przedłożone sprawozdanie po zapoznaniu się z opinią NIK oraz z w ciągu 90 dni podejmuje uchwałę o udzieleniu lub o odmowie udzielenia RM absolutorium (art. 226 ust. 2 konstytucji). Przypadki nieudzielenia absolutorium są wyjątkowo rzadkie; - udzielenie RM absolutorium oznacza akceptację przez Sejm wykonania ustawy budżetowej na dany rok; - w procedurze kontroli wykonania ustawy budżetowej nie uczestniczy Senat. dr Teresa Augustyniak-Górna 13

14 Budżety jednostek samorządu terytorialnego dr Teresa Augustyniak-Górna 14

15 Dochody, wydatki, przychody i rozchody jednostek samorządu terytorialnego 1. Dochody jednostek samorządu terytorialnego (jst) art. 167 konstytucji, ustawa z 13 listopada 2003 r. o dochodach jednostek samorządu terytorialnego - dochody własne płyną ze źródeł przydzielonych jst ustawami. To: podatki samorządowe, udziały w podatkach dochodowych, dochody samorządowych jednostek budżetowych, dochody z majątku i inne. Są najwydajniejszym źródłem dochodów gmin i województw; - subwencja ogólna z budżetu państwa przekazywana co roku każdej jst, wysokość ustalana na podstawie kryteriów zobiektywizowanych. O sposobie wykorzystania jej środków decydują organy stanowiące samorządów. Niewykorzystane środki subwencji nie podlegają zwrotowi do budżetu państwa; drugie pod względem wydajności źródło dochodów gmin i województw oraz pierwsze powiatów. - dotacje celowe z budżetu państwa kwoty przekazywane na określone cele. Niewykorzystane do końca roku oraz wykorzystane niezgodnie z przeznaczeniem podlegają zwrotowi do budżetu państwa. Trzecie w kolejności źródło dochodów jst; - inne, w tym środki pochodzące z budżetu UE i innych bezzwrotnych źródeł zagranicznych, dotacje z budżetów innych jst. 2. Wydatki budżetowe jst - na zadania własne jst, zadania z zakresu administracji rządowej i inne zadania zlecone ustawami oraz w drodze porozumienia i inne (art. 261 ust. 2 ufp). Największe wydatki na oświatę i wychowanie, politykę społeczną, transport i łączność, administrację samorządową, gospodarkę komunalną, kulturę. 3. Nadwyżka/defityt budżetu jst różnica między dochodami a wydatkami budżetu (art. 217 ust. 1 ufp). 4. Przychody budżetu jst ze sprzedaży obligacji komunalnych, kredytów, pożyczek, prywatyzacji majątku samorządowego, nadwyżek z lat ubiegłych, wolnych środków (art. 217 ust. 2 ufp). 5. Rozchody budżetu jst - wykup obligacji, spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów (art. 6 ust. 2 ufp). dr Teresa Augustyniak-Górna 15

16 dr Teresa Augustyniak-Górna 16

17 dr Teresa Augustyniak-Górna 17

18 Procedura budżetowa ustalanie budżetu samorządowego 1. Opracowanie projektu budżetu: - wyłączna inicjatywa sporządzenia projektu uchwały budżetowej przysługuje zarządowi jst (art. 233 ufp); - zarząd przedkłada projekt uchwały budżetowej organowi stanowiącemu jst i regionalnej izbie obrachunkowej celem zaopiniowania do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy (art. 238 ufp). 2. Uchwalenie budżetu: - organ stanowiący uchwala uchwałę budżetową przed rozpoczęciem roku budżetowego, w szczególnie uzasadnionych przypadkach nie później niż do 31 stycznia roku budżetowego (art. 239 ufp); - nie może bez zgody zarządu zmniejszyć dochodów lub zwiększyć wydatków i jednocześnie zwiększyć deficytu budżetu (art. 240 ust. 2 ufp), uchwalić wyższych wydatków bieżących niż dochody bieżące (art. 242 ust. 1) oraz uchwalić budżetu, którego realizacja spowoduje przekroczenie indywidualnego wskaźnika zadłużenia (art. 243 ufp); - zastępcze ustalenie budżetu - w przypadku nieuchwalenia uchwały budżetowej w terminie budżet ustala regionalna izba obrachunkowa (art. 240 ust. 3 ufp). 3. Uchwała budżetowa określa m.in. dochody i wydatki, z wyodrębnieniem bieżących i majątkowych, przychody i rozchody budżetu samorządowego, upoważnienia dla zarządu do zaciągania kredytów i pożyczek oraz dokonywania zmian w budżecie (art. 212 ufp). W załącznikach zawiera m.in. plany przychodów i kosztów zakładów budżetowych (art. 214 ufp). 4. Tymczasowa gospodarka budżetowa: - uchwała o prowizorium budżetowym - jeśli RM uchwali projekt ustawy o prowizorium budżetowy, organ stanowiący jst, na wniosek zarządu, może podjąć uchwałę o prowizorium budżetowym (art. 241 ufp); - projekt uchwały budżetowej jest podstawą gospodarki finansowej samorządu do czasu podjęcia uchwały budżetowej, nie później niż do 31 stycznia roku budżetowego (art. 240 ust. 1 ufp). dr Teresa Augustyniak-Górna 18

19 Procedura budżetowa wykonywanie budżetu samorządowego 1. Podstawy planistyczne wykonania budżetu: a) zarząd może opracować harmonogram realizacji budżetu (art. 248 ust. 1 ufp), b) plany finansowe samorządowych jednostek organizacyjnych (art. 248, 249 ufp). 2. Wykonawcy budżetu samorządowego: - zarząd - wykonuje budżet jst (art. 247 ust.1). Sprawuje ogólny nadzór nad wykonaniem budżetu (art. 247 ust. 2 ufp), dokonuje zmian budżetowych (art. 257, 258 ufp), dokonuje sankcyjnych blokad wydatków (art. 260 ufp); - samorządowe jednostki organizacyjne - dokonują wydatków budżetowych i gromadzą dochody budżetowe; z upoważnienia organu stanowiącego i zarządu mogą przenosić wydatki (art. 258 ufp), - bank wybrany przez organ stanowiący - prowadzi bankową obsługę wykonywania budżetu (art. 264 ufp). 3. Zasady wykonywania budżetu jst (art. 254 ufp): - gromadzenie dochodów na zasadach i w terminach wynikających z odrębnych przepisów, - dokonywanie wydatków w granicach kwot określonych w planie finansowym, zgodnie z przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów, - terminowa realizacja zadań, - zlecanie zadań wybór najkorzystniejszej oferty. 4. Wygasanie wydatków budżetowych niezrealizowane kwoty wydatków wygasają z upływem roku budżetowego. Organ stanowiący może ustalić wykaz wydatków niewygasających (art. 263 ufp). 5. Zmiany budżetu: - w wyniku uchwalenia uchwały zmieniającej uchwałę budżetową, - dokonywane przez wykonawców budżetu przeniesienia wydatków budżetowych, rozdysponowanie rezerw budżetowych. dr Teresa Augustyniak-Górna 19

20 Procedura budżetowa kontrola wykonania budżetu samorządowego 1. Kontrola w trakcie trwania roku budżetowego zarząd przedstawia organowi stanowiącemu i regionalnej izbie obrachunkowej do 31 sierpnia roku budżetowego informację o przebiegu wykonania budżetu za pierwsze półrocze (art. 266 ust. 1 pkt 1 ufp). 2. Kontrola po zakończeniu roku budżetowego: - zarząd jst przedstawia organowi stanowiącemu i regionalnej izbie obrachunkowej - w terminie do 31 marca roku następującego po roku budżetowym sprawozdanie z wykonania budżetu jst, sporządzone według szczegółowości uchwały budżetowej (art. 267 i 269 ufp); - zarząd przekazuje organowi stanowiącemu - w terminie do 31 maja roku następnego - sprawozdanie finansowe jst (art. 270 ufp); - regionalna izba obrachunkowa sporządza opinię o sprawozdaniu z wykonania budżetu jst (art. 270 ust. 2 ufp); - organ stanowiący jst rozpatruje i zatwierdza sprawozdanie finansowe jst wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu (art. 270 ust. 4 ufp) i w terminie do 30 czerwca roku następującego po roku budżetowym podejmuje uchwałę w przedmiocie absolutorium (art. 271 ufp). Przypadki nieudzielenia absolutorium są sporadyczne; - nieudzielenie absolutorium wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta) jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o przeprowadzenie referendum z w sprawie odwołania wójta (burmistrza, prezydenta miasta), chyba że został wcześniej odwołany z innej przyczyny; - nieudzielenie absolutorium zarządowi powiatu, zarządowi województwa jest równoznaczne ze złożeniem wniosku o odwołanie zarządu, chyba że został wcześniej odwołany z innej przyczyny. dr Teresa Augustyniak-Górna 20

21 Udział podsektorów finansów publicznych w finansowaniu zadań publicznych w 2014 r. 1. W roku 2014 wydatki podsektora samorządowego (jst i ich związków, samorządowych zakładów budżetowych, samorządowych samodzielnych publicznych zoz-ów, samorządowych instytucji kultury i innych samorządowych osób prawnych zaliczanych do sfp) wyniosły 29,4% wszystkich wydatków publicznych (wydatków sfp) w Polsce. Wydatki budżetu państwa (razem z wydatkami budżetu środków europejskich) stanowiły 28,2% wydatków sfp, a wydatki funduszy emerytalnych (Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i Funduszu Emerytalno-Rentowego KRUS) 28,4% tych wydatków. 2. Udział podsektora samorządowego w finansowaniu wybranych zadań publicznych w roku 2014 wynosił: - pomoc społeczna 99,4% wydatków, - oświata i wychowanie 94,3% wydatków, - edukacyjna opieka wychowawcza 97,7% wydatków, - gospodarka komunalna 79,5% wydatków, - kultura fizyczna 85,6% wydatków, - kultura i ochrona dziedzictwa narodowego 79,0% wydatków, - transport i łączność 60,1% wydatków, - ochrona zdrowia 39,1%, w tym z budżetów jednostek samorządu terytorialnego 1,9% wydatków. 3. Podsektor rządowy ponosił w roku 2014 wszystkie wydatki na ubezpieczenia społeczne, bezpieczeństwo publiczne, obronę narodową, wymiar sprawiedliwości. dr Teresa Augustyniak-Górna 21