Diagnostyka próchnicy powierzchni żujących zębów bocznych metodą fluorescencji laserowej

Transkrypt

1 PRACE ORYGINALNE Dent. Med. Probl. 27, 44, 2, ISSN X Copyright by Silesian Piasts University of Medicine in Wrocław and Polish Stomatological Association ANNA WĘDRYCHOWICZ WELMAN, ANNA PRYMAS, PAWEŁ LEWANDOWSKI Diagnostyka próchnicy powierzchni żujących zębów bocznych metodą fluorescencji laserowej Application of Laser Fluorescence Technique for Diagnosis of Caries on Occlusal Surfaces of Lateral Teeth Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu Streszczenie Wprowadzenie. Trudności prawidłowej diagnostyki i monitorowania postępu próchnicy na powierzchniach żują cych zębów bocznych, wynikające z ich budowy anatomicznej, znalazły swoje odzwierciedlenie w poszukiwaniu nowych, bardziej obiektywnych metod wykrywania ognisk próchnicy. Cel pracy. Porównanie skuteczności wykrywania ognisk próchnicy na powierzchniach żujących zębów bocznych za pomocą badania klinicznego i metodą fluorescencji laserowej. Materiał i metody. Przeprowadzono badanie kliniczne 5 pacjentów w wieku lat, ocenie poddano 329 zę bów bocznych (24 zęby przedtrzonowe i 125 zębów trzonowych) bez wypełnień i laków szczelinowych. Każdą po wierzchnię badano za pomocą zgłębnika WHO 621 i lusterka stomatologicznego, a wyniki zapisywano w 4 stop niowej skali wg Ripy i Wolffa (badanie 1.) oraz urządzeniem DIAGNOdent (Kavo) posługując się skalą Lussie go (badanie 2.). Powierzchnie zgryzowe zębów bocznych, w których odnotowano kod 2 i 3 w badaniu 1 (193 zęby) kwalifikowano do leczenia metodą wypełnień profilaktycznych (PRR). Diagnozę uzyskaną w badaniu 1. i 2. we ryfikowano podczas opracowania ubytku, zapisując: superficialis, media lub brak próchnicy. Obli czono procentowy udział uzyskanych wyników w poszczególnych kategoriach oceny każdej z metod. Wyniki. W badaniu 1. badano za pomocą zgłębnika WHO 621 i lusterka stomatologicznego odnotowano 41% po wierzchni zgryzowych z kodem 2 wskazującym na podejrzenie próchnicy i 18% z próchnicą (kod 3). W badaniu 2. z wykorzystaniem urządzenia DIAGNOdent stwierdzono 18% zębów (wartość 21 29) wymagających działań profilaktycznych lub inwazyjnych w zależności od ryzyka próchnicy oraz 23% zębów (wartość powyżej 3) kwa lifikujących się do leczenia zachowawczego. Podczas opracowania ognisk ocenianych w badaniu 1. kodem 2 i 3 w 95% zębów potwierdzono obecność próchnicy. Wnioski. Przeprowadzone badania wskazują, że żadna z zastosowanych metod diagnostycznych próchnicy nie wyklucza możliwości postawienia błędnego rozpoznania. W sytuacjach wątpliwości klinicznych warto więc posłu żyć się jednocześnie kilkoma metodami diagnostycznymi (Dent. Med. Probl. 27, 44, 2, ). Słowa kluczowe: diagnostyka próchnicy, fluorescencja laserowa, DIAGNOdent. Abstract Background. Difficulties of appropriate diagnosis and monitoring of progress of lateral teeth occlusal sur faces, reflecting anatomical structure of the teeth, have induced attempts to develop new, more objective methods of detecting lesions. Objectives. Aim of the study was to compare efficiency of detection on occlusal surfaces on lateral teeth using clinical examination and using laser fluorescence technique. Material and Methods. The clinical evaluation included 329 lateral teeth (24 premolars and 125 molars) with no fillings or pit and fissure sealants in 5 patients aged 17 to 25 years. Every surface was examined using dental probe WHO 621 and a mirror and the results were documented in a four stage scale, according to Ripa and Wolff (1st examination) and using DIAGNOdent (Kavo), employing the scale of Lussi (2nd examination). Occlusal surfaces of lateral teeth identified in the 1st examination as exhausting criteria of code 2/3 (193 teeth) were qualified for tre atment using preventive resin restorations (PRR). The diagnosis established during 1st and 2nd examinations was verified during preparation of the lesions concluding the diagnosis of Caries superficialis, Caries media or absen ce of. Input of individual diagnoses in the total material was calculated. Results. In the 1st examination 41% of occlusal surfaces exhausted criteria of code 2 (suspicion of ) and 18% of cases corresponded to (code 3). In the 2 nd examination 18% teeth (values ranging from 21 to 29) required

2 28 A. WĘDRYCHOWICZ WELMAN, A. PRYMAS, P. LEWANDOWSKI prophylactic or invasive actions (depending on risk involved) and 23% teeth (values above 3) were quali fied for a conservative treatment. In the course of preparation, presence of was disclosed in 95% teeth. Conclusions. The performed studies showed that neither of the applied diagnostic techniques could exclude erro neous diagnosis of. Therefore, in doubtful cases it seems worth while to employ in parallel a few diagnostic techniques (Dent. Med. Probl. 27, 44, 2, ). Key words: dental diagnosis, laser fluorescence, DIAGNOdent. Trudności właściwej diagnostyki i monitoro wania postępu próchnicy na powierzchniach żują cych zębów bocznych, wynikające z ich budowy anatomicznej, znalazły swoje odzwierciedlenie w poszukiwaniu nowych, obiektywnych metod wykrywania ognisk próchnicy. Przełomem w dia gnostyce próchnicy było wykorzystanie fluore scencji laserowej (LFS), polegającej na wzbudza niu fluorescencji powierzchni szkliwa zęba za po mocą punktowej indukcji wiązką laserową. Metoda ta jest oparta na różnicy między fluore scencją tkanek zdrowych a zmienionych próchni cowo. Urządzeniem wykorzystującym to zjawisko jest DIAGNOdent (Kavo), w którym źródłem światła laserowego jest dioda emitująca światło o długości fali 655 nm. Do detekcji służy fotodio da z filtrem pasmowo przepustowym. Światło po przejściu przez centralnie ułożone wiązki światło wodu trafia na tkanki zęba. W miejscu deminerali zacji ulega silniejszemu rozproszeniu w stosunku do tkanek zdrowych. Powracające fale świetlne, segregowane przez filtr, są wzmacniane i modulo wane oraz przetwarzane na wartość cyfrową [1 4]. Pozwala to na obiektywizację, powtarzal ność oraz monitorowanie rozwoju próchnicy tka nek zęba niezależnie od subiektywnej oceny klini cysty [4 8]. Celem pracy było porównanie skuteczności wykrywania ognisk próchnicy na powierzchniach żujących zębów bocznych za pomocą badania kli nicznego i metodą fluorescencji laserowej. Materiał i metody Badania kliniczne prowadzono w Klinice Sto matologii Zachowawczej i Periodontologii AM w Poznaniu. Były one częścią programu badaw czego dotyczącego wykorzystania nowych mate riałów stomatologicznych w leczeniu wczesnych zmian próchnicowych metodą wypełnień profilak tycznych (PRR). U 5 pacjentów w wieku lat ocenie kli nicznej poddano 329 zębów bocznych (24 zęby przedtrzonowe i 125 zębów trzonowych) bez wy pełnień i laków szczelinowych po uprzednim usu nięciu z nich złogów nazębnych. W badaniu zrezy gnowano z użycia ostrego zgłębnika i zastąpiono go zakończonym kuleczką zgłębnikiem WHO nr 621. W pierwszym etapie każdą powierzchnię zgryzową badano za pomocą zgłębnika i lusterka stomatologicznego, a wyniki zapisywano wg 4 stopniowej skali wg Ripy i Wolffa (badanie 1.) (ryc. 1). Kryteria oceny powierzchni żującej wg Ripy i Wolffa, ułatwiające wybór odpowiadającej stanowi klinicznemu metody postępowania profi laktyczno leczniczego, są następujące: zdrowe bruzdy: brak haczenia zgłębnika w bruzdach na powierzchni żującej, szkliwo jest twarde bez przebarwień, zalecana profilaktyka próchnicy, 1 zdrowe bruzdy: haczenie zgłębnika w bru zdach, szkliwo twarde bez przebarwień, zalecana profilaktyka próchnicy, 2 podejrzenie próchnicy: haczenie zgłębnika w bruzdach, przebarwienie szkliwa, szkliwo twar de, zalecana dalsza diagnostyka, uszczelnienie profilaktyczne bruzd lub mikrozachowawcze le czenie inwazyjne, 3 próchnica: haczenie zgłębnika w bruzdach, szkliwo przebarwione z rozmiękaniem, mikroza chowawcze lub tradycyjne leczenie inwazyjne. Te same powierzchnie badano następnie za pomocą DIAGNOdentu (Kavo), posługując się końcówką A przeznaczoną do oceny próchnicy w bruzdach (badanie 2.). U każdego pacjenta przed pomiarem dokonywano kalibracji urządze nia zgodnie z zaleceniem producenta. Spośród po jawiających się podczas diagnozowania próchnicy wartości odnotowywano tylko najwyższe wskaza nie urządzenia i odnoszono je do następujących zaproponowanych przez Lussiego et al. [1] kryte riów opartych na wartościach odczytu: 13 brak aktywnej próchnicy, 14 2 zaleca się działania profilaktyczne, zaleca się działania profilaktyczne lub inwazyjne leczenia w zależności od ryzyka próch nicy, 3 i więcej zaleca się leczenie inwazyjne. W następnym etapie powierzchnie żujące zę bów bocznych, w których odnotowano kod 2 i 3 w badaniu 1. (193 zęby), zakwalifikowano do le czenia metodą wypełnień profilaktycznych (PRR Preventive Resin Restoration). Dodatkowym kry terium do podjęcia leczenia metoda inwazyjną by ła obecność aktywnych ognisk próchnicowych w innych zębach oraz niezadowalająca higiena ja my ustnej (wskaźnik międzyzębowy płytki nazęb

3 Diagnostyka próchnicy powierzchni żujących zębów bocznych 29 nej A.P.I. powyżej 3%). Podczas opracowania ubytku weryfikowano zgodność diagnozy uzyska nej w badaniu 1. i w badaniu 2. ze stanem klinicz nym, na podstawie którego dokonywano kwalifi kacji przypadku jako superficialis, media lub brak próchnicy (ryc. 1). Obliczono pro centowy udział uzyskanych wyników w poszcze gólnych kategoriach oceny każdej z metod. Meto dy diagnostyczne porównano przyjmując, zgodnie z zaleceniami postępowania klinicznego, że kod w badaniu 1 odpowiada wskazaniom DIAGNO dentu 13, kod 1 wskazaniom 14 2, kod 2 wska zaniom oraz kod 3 wskazaniom powyżej 3. W analizie statystycznej wykorzystano test dokład ny Fishera. Przyjęto poziom istotności,5. Wyniki i omówienie Wyniki badania klinicznego i uzyskane metodą fluorescencji laserowej przedstawiono w tabeli 1 i na ryc. 2 i 3. Jak wynika z tabeli, w badaniu 1. nie wykryto próchnicy na 41% powierzchni żującej zębów bocznych. Odnotowano 41% powierzchni zgryzowych z kodem 2 wskazującym na podejrze nie próchnicy i 18% z próchnicą (kod 3). W bada niu 2. stwierdzono 59% zdrowych powierzchni okluzyjnych, 18% zębów (wartość DIAGNOdentu 21 29) wymagających uszczelnienia lub leczenia inwazyjnego w zależności od ryzyka próchnicy oraz 23% kwalifikujących ogniska próchnicy do leczenia zachowawczego. Odnotowane różnice w badaniach 1. i 2. były istotne statystycznie w stosunku do zębów z kodem i 2. Wyniki weryfikacji badania 1. i 2., uzyskane podczas leczenia małych ognisk próchnicowych metodą wypełnień profilaktycznych zebrano w ta beli 2. i 3. oraz na rycinach 4. i 5. Rozpatrując wszystkie ogniska opracowane techniką PRR, próchnicę potwierdzono w ponad 95% zakwalifi kowanych do leczenia zębach. W 9 przypadkach (5%) nie odnotowano próchnicy. Były to po wierzchnie żujące z kodem 2, z których w 6 ogni skach odnotowano wskazania DIAGNOdentu 14 2, w i w 2 wartość odczytu wynio sła powyżej 3. Analizując kryteria oceny obu metod, można przyjąć, że kod i 1 wg Ripy i Wolffa oraz odczy ty DIAGNOdentu do wartości 2 wskazują na brak ogniska próchnicowego wymagającego le czenia inwazyjnego. Należy jednak podkreślić, że metodą fluorescencji laserowej stwierdzono znacznie więcej zębów zdrowych (59%) w stosun ku do badania klinicznego przeprowadzonego za pomocą zgłębnika i lusterka (41%). Różnice te między zębami z rozpoznanym kodem a warto ściami odczytu za pomocą DIAGNOdentu 13, były istotne statystycznie. Podobne rozbieżności odnotowano w przypadkach wskazujących na podejrzenie próchnicy, czyli powierzchnie z ko dem 2 i odczytem DIAGNOdentu Do tej grupy w badaniu 1. zakwalifikowano około 41% zębów, podczas gdy w badaniu 2. statystycznie mniej, bo 18%. Różnice te mogą mieć swoje uzasadnienie w interpretacji i analizie obu technik badania. Kla syczna diagnostyka wykonana w obrębie bruzd i szczelin, pomimo że opiera się na badaniu wzro kiem i zgłębnikiem, jest niezwykle trudna i często obarczona błędami. Badanie wzrokiem rozpoczy nające prawidłową ocenę kliniczną powinno być poprzedzone usunięciem płytki nazębnej, resztek pokarmowych i wysuszeniem zęba. Białe, matowe i mętne plamy wokół wejścia do bruzd mogą świadczyć o obecności ogniska w obrębie szkliwa, a przebarwione bruzdy z szarym odcieniem, widoczne w badaniu wzrokiem, sugerują rozwój ogniska poniżej granicy szkliwno zębinowej. W bruzdach ampułkowych, przewężonych i wą skich ogniska demineralizacji rozwijają się najczę Tabela 1. Wyniki badania klinicznego 1. i 2. Table 1. Results of the clinical examination 1 and 2 Badanie kliniczne badanie 1. DIAGNOdent badanie 2. (Clinical examination examination 1) (DIAGNOdent examination 2) Skala n % skala n % (Scale) (scale) Kod 81* 24,62* * 37,68* Kod , ,58 Kod 2 135* 41,4* * 17,63* Kod ,63 > ,11 Razem Razem (All) (All) * p <,5 (p <.5).

4 21 A. WĘDRYCHOWICZ WELMAN, A. PRYMAS, P. LEWANDOWSKI ściej poniżej przewężenia lub na bocznych ścia nach szczelin. Przypadki takie mogą bez widocz nych oznak klinicznych rozprzestrzeniać się, nisz cząc tkanki zęba [9 12]. Kolejnym etapem kla sycznego badania klinicznego mającego na celu wykrywanie ubytków na powierzchni zgryzowej jest nadal, pomimo wielu wątpliwości, badanie bruzd za pomocą ostrego zgłębnika [9, 11 13]. Kontrowersje związane z tym badaniem wynikają z tego, że haczenie sondy może być odzwiercie dleniem jedynie morfologii bruzdy lub zbyt duże go nacisku podczas badania, a nie rozmiękania w ognisku próchnicowym. Przeciwnicy użycia ostrego zgłębnika wyrażają pogląd, że może on spowodować nieodwracalne załamanie szkliwa w miejscu podpowierzchniowej demineralizacji lub przenieść próchnicotwórczą florę bakteryjną z jednej bruzdy do drugiej [6 8, 12, 14, 15]. Skala Rippy i Wolffa, przyporządkowująca określonym stanom powierzchni okluzyjnej sposób postępo wania klinicznego, oparta jest na badaniu wzro kiem i zgłębnikiem. Biorąc pod uwagę wiele kon trowersji dotyczących zastosowania ostrego zgłęb nika, w badaniu 1., autorzy zastosowali zgłębnik WHO nr 621. Okrągłe zakończenie tego instru mentu oraz brak wywierania nacisku podczas badania pozwoliło zapewne uniknąć nieodwracal nego uszkadzania powierzchni szkliwa w odwra calnych stadiach początkowej próchnicy. Jedno cześnie, co potwierdził drugi etap badań, pozwoli ło to w 95% opracowywanych zębów prawidłowo rozpoznać stanu kliniczny. Metoda fluorescencji laserowej rejestruje bar dziej obiektywnie zjawisko demineralizacji tkanek zęba aniżeli badanie subiektywne wzrokiem i doty kiem. Wraz ze wzrostem odwapnienia wzrasta flu orescencja wzbudzona uszkodzonego szkliwa i zę biny, co po segregacji przez filtry pasmowo przepu stowe oraz analizie cyfrowej pozwala na bardziej precyzyjne i powtarzalne określenie stanu po wierzchni podejrzanego o próchnicę zęba [2, 5 7]. Zapewne duża obiektywizacja odnotowanego zja wiska demineralizacji znalazła swoje odzwiercie dlenie w znacznie niższym od badania 1. odsetku (18%) odnotowanych przypadków z podejrzeniem próchnicy, wymagających wyboru postępowania na podstawie czynników ryzyka próchnicy. Wszystkie ogniska, które otrzymały kod 2 i 3 (193 zęby) wg skali Rippy i Wolffa w badaniu 1. leczono techniką PRR, odnotowując rozpoznania kliniczne. Jak wynika z weryfikacji, zaledwie 4,66% tych zębów nie wymagało leczenia, 5,78% miało próchnicę powierzchowną, a 44,56% średnią. Posługując się jedynie wynika mi badania metodą fluorescencji laserowej (od czyty DIAGNOdentu powyżej 21), decyzję o le Tabela 2. Weryfikacja badania klinicznego 1. wg skali Ripy i Wolffa po otwarciu ogniska Table 2. Verification of the clinical test 1 according to the scale of Ripa and Wolff after obta ining access to the focus n Brak próchnicy Caries superficialis Caries media (No ) n % n % n % Kod , , ,93 Kod , ,93 Razem , , ,56 (All) Tabela 3. Weryfikacja badania klinicznego 2. po otwarciu ogniska i porównanie rozpoznania klinicznego z wynikami badania urządzeniem DIAGNOdent Table 3. Verification of the clinical test 2 after providing access to the focus and comparison of the clinical diagnosis with results obtained with DIAGNOdent equipment DIAGNO n Brak próchnicy Caries superficialis Caries media dent (No ) n % n % n % , ,48 4 7, , , ,32 > , ,33 Razem (All) , , ,56

5 Diagnostyka próchnicy powierzchni żujących zębów bocznych pacjentów, 329 zębów 5 patients, 329 teeth Ryc. 1. Materiał i metody Fig. 1. Material and methods badanie 1. kliniczne (skala Ripy i Wolffa) examination 1 clinical (scale of Ripa & Wolff) badanie 2. DIAGOdent (skala Lussiego) examination 2 DIAGOdent (scale of Lussi) kod 2 + kod zęby code 2 + code teeth metoda wypełnień profilaktycznych prevention resin restoration brak próchnicy no superficialis media 17,63% 24,62% 23% 37% 16,71% 18% 41,4% kod code kod 1 code 1 kod 2 code 2 kod 3 code 3 22% > 3 Ryc. 2. Wyniki badania klinicznego wg skali Ripy i Wolffa Fig. 2. Results of the clinical examination according to scale of Ripa and Wolff Ryc. 3. Wynik badania DIAGNOdentem wg skali LUSSI Fig. 3. Results of the DIAGNOdent examination ac cording to scale of LUSS czeniu inwazyjnym podjętoby w 134 zębach. Jak wynika z weryfikacji klinicznej, w 56 przypad kach, uznanych wg odczytu wartości DIAGNO dentu jako zdrowe, wymagające zabiegów profi laktycznych, odnotowano co najmniej su perficialis. Określona zatem w badaniach Lussi et al. [1], przyjęta w piśmiennictwie wartość progo wa odczytu urządzenia DIAGNOdent, wynosząca 3, wydaje się w niektórych sytuacjach klinicz nych zbyt wysoka [8, 16]. Obniżenie tej wartości do 2 oraz kliniczna diagnostyka i analiza czynni ków ryzyka próchnicy pozwoli w wielu przypad kach zaplanować właściwą metodę postępowania leczniczego. Technika wypełnień profilaktycz nych (PRR), będąca połączeniem leczenia mikro inwazyjnego i działań profilaktycznych, jest w ta kich przypadkach szczególnie polecana [9]. Opra cowanie podejrzanej bruzdy nie tylko stwarza możliwość wzrokowej weryfikacji rozległości i głębokości ogniska próchnicowego, ale jak wyni ka z badań Buczkowskiej i Mayschak [16] powo duje znaczne podniesienie czułości i swoistości badania za pomocą DIAGNOdentu. Próchnicę zębiny wymagającą tradycyjnego leczenia inwazyjnego wykryto w pierwszym eta pie badań w około 1/5 badanych zębów (58 w ba

6 212 A. WĘDRYCHOWICZ WELMAN, A. PRYMAS, P. LEWANDOWSKI % ,93 Ryc. 4. Rozpoznanie po opracowaniu ogniska w odniesieniu do badania klinicznego Fig. 4. Diagnosis following processing of the lesion as related to clinical examination 7 67, , ,67 12,7 kod 2 code 2 kod 3 code 3 brak próchnicy no superficialis media % ,48 71,93 89, ,11 7,41 1,75 26,32 2, > 3 8 brak próchnicy no superficialis media Ryc. 5. Rozpoznanie po opracowaniu ogniska w odniesieniu do badania DIAGNOdentem Fig. 5. Diagnosis after proccesing of the lesion as related to DIAGNOdent results daniu 1. i 76 w badaniu 2.). Potwierdzenie tego rozpoznania po opracowaniu ubytków z kodem 3, jak wynika z tabel 2 i 3, odnotowano w 87,93% zębów z kodem 3 i w podobnym odsetku 89,33% zębów, ze wskazaniem DIAGNOdentu powyżej 3. Duży odsetek trafnych rozpoznań, niezależnie od zastosowanej metody badań, wraz ze zwiększe niem głębokości i rozległości ogniska próchnico wego jest zgodny z danymi z piśmiennictwa [5, 8]. Podobnie jak w badaniach własnych, większą zgodność wykrywania próchnicy zębiny w stosun ku do ognisk w szkliwie odnotowali Shi et al. [4]. Swoje wnioski autorzy przedstawili na podstawie porównania metody fluorescencji laserowej z me todą radiograficzną. Celem współczesnej diagnostyki stomatolo gicznej jest nie tylko próba oceny stanu twardych tkanek zęba, ale także wykrycie zmian patologicz nych w ich najwcześniejszej postaci. Umożliwia to nie tylko leczenie ognisk próchnicowych przez ich opracowanie, ale również zastosowanie, w przypadkach wykrycia małych zmian na etapie demineralizacji szkliwa, metod nieinwazyjnych czy profilaktyczno leczniczych umożliwiających zachowanie jak największej części zdrowych twardych tkanek zęba [5 7, 17, 18]. Jak dotych czas nie udało się opracować takiej metody dia gnostycznej, która w pełni pozwalałaby spełnić te założenia, w świetle przeprowadzonych badań jednak obie oceniane metody diagnostyczne

7 Diagnostyka próchnicy powierzchni żujących zębów bocznych 213 umożliwiają wykrycie wczesnych zmian próchni cowych na powierzchniach zgryzowych zębów bocznych. Podczas diagnostyki przypadków wąt pliwych jest wskazane zastosowanie jednoczesne kilku metod badania z jednoczesnym poszerze niem ich o indywidualną ocenę czynników ryzyka wystąpienia próchnicy, takich jak: higiena, czę stość spożywania słodyczy lub liczba aktywnych ognisk próchnicowych. Z przeprowadzonych badań wynika, że żadna z zastosowanych metod diagnostycznych nie wy klucza możliwości postawienia błędnego rozpo znania próchnicy. Wraz ze zwiększeniem zaawan sowania procesu próchnicowego wzrasta skutecz ność obu badanych metod diagnostycznych. W sy tuacjach wątpliwości klinicznych jest wskazane zastosowanie więcej niż jednej metody diagno stycznej. Wyniki przeprowadzonych badań wska zują na przydatność metody fluorescencji lasero wej jako metody uzupełniającej w wykrywaniu próchnicy na powierzchniach żujących zębów bocznych. Piśmiennictwo [1] LUSSI A, MEGERT B., LONGBOTTOM C., REICH E., FRANCESCUT P.: Clinical performance of Laser Fluorescencje De vice for Detection of Occlusal Caries Lessions. Eur. J. Oral Sci. 21, 19, [2] NOWOSIELSKA A., MARCINIAK A., ZAWADZKA E.: Nowoczesne metody diagnostyki próchnicy zębów. Nowa Sto mat. 23, 23, 1, [3] MIELCZANEK A., WOJTOWICZ A., DRABARCZYK M., WIERZBICKA M.: Diagnozowanie zmian próchnicowych z wy korzystaniem techniki laserowej. Badania porównawcze in vitro. Stomat. Współczesna 2, 7, 2, [4] SHI X. Q., WELANDER U., ANGMAR MANSSON B.: Occlusal Caries Detection with KaVo DIAGNOdent and radio graphy: Aan in vitro comparison. Caries Res. 2, 34, [5] ATTRILL D.C., ASHLEY P.F.: Occlusal detection in primary teeth: a comparison of DIAGNOdent with co nventional methods. Br. Dent. J. 21, 19, [6] DETHLOFF J.: Diagnostyka laserowa próchnicy nowe możliwości. Magazyn Stomat. 2, 1, 4, 6. [7] DETHLOFF J.: Rola laserodiagnostyki w monitorowaniu wczesnych zmian próchnicowych, Magazyn Stomat., 2, 1, 11, [8] LUSSI A., IMWINKELRIED S., PITTS N.B., LONGBOTTOM C., REICH E.: Performance and reproducibility of a Laser Fluorescencje System for Detection of Occlusal Caries in vitro. Caries Res. 1999, 33, [9] RIPA L.W., WOLFF M.S.: Preventive resin restorations: indication, technique, and success. Quintes. Int. 1992, 23, 5, [1] WAGNER L.: Najnowsze osiągnięcia w diagnozowaniu wczesnych zmian próchnicowych. Stom. Współczesna 2, supl. 2, [11] KIDD E.A.M., RICKETTS D.N.J., PITTS N.B.: Occlusal diagnosis: a changing challenge for clinicians and epi demiologists. J. Dent. 1993, 21, [12] PAUL STALMASZCZYK M.: Problemy diagnostyczne próchnicy powierzchni gryzowych. Czas. Stomat. 1996, 49, 6, [13] SHEEHY E.C., BRAILSFORD S.R., KIDD E.A.M, BRIGHTON D., ZOITOPOULOS L.: Comparison between Visual Exami nation and a Laser Fluorescencje System for in vitro Diagnosis of Occlusal Caries. Caries Res. 21, 35, [14] HAMILTON J.C., DENNISON J.B., STOFFERS K.W., WELCH K.B.: A clinical evaluation of air abrasion treatment of questionable carious lesions. JADA 21, 132, [15] PENNING C., VAN AMERONGEN J.P., SEEF R.E., CATE J.M.: Validity of probing for fissure diagnosis. Caries Res. 1992, 26, [16] BUCZKOWSKA RADLIŃSKA J., MAYSCHAK W.: Przydatność fluorescencji laserowej w wykrywaniu wczesnych sta diów próchnicy bruzd. Czas. Stomat. 24, 57, 9, [17] CHŁAPOWSKA J., ŻMIJEWSKA C.: Diagnostyka próchnicy powierzchni stycznych w badaniu klinicznym, transilumi nacyjnym i radiologicznym. Stomat. Współczesna 1999, 6, 4, [18] KRUSZYŃSKA ROSADA M., BORYSEWICZ LEWICKA M.: Wykrywalność próchnicy powierzchni żujących za pomocą fluorescencji laserowej (LFS). Magazyn Stomat. 2, 1, 4, Adres do korespondencji: Anna Wędrychowicz Welman Klinika Stomatologii Zachowawczej i Periodontologii AM ul. Bukowska Poznań tel.: Praca wpłynęła do Redakcji: r. Po recenzji: r. Zaakceptowano do druku: r. Received: Revised: Accepted: