Zadania, jakie realizują systemy ITS, można. System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej. analizy i opinie. w KZK GOP

Transkrypt

1 System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej w KZK GOP Tekst ANNA MERCIK Na przełomie XX i XXI wieku nowym kierunkiem projektowym, którego celem jest lepsze zaspokajanie potrzeb osób poruszających się w miastach, są inteligentne systemy transportowe, znane pod akronimem ITS. Systemy te łączą w sobie rozwiązania techniczne i technologiczne, między innymi z zakresu telekomunikacji, informatyki, automatyki i technik pomiarowych, które w połączeniu z technikami zarządzania mają na celu zwiększenie bezpieczeństwa uczestników ruchu, zmniejszenie oddziaływania transportu na środowisko naturalne, poprawę standardu świadczonych usług przewozowych oraz zwiększenie efektywności funkcjonowania systemu transportowego 1. Zadania, jakie realizują systemy ITS, można pogrupować w następujący sposób: sterowanie ruchem ulicznym, pozwalające na koordynację i zarządzanie sygnalizacją świetlną, w tym realizowanie priorytetów dla komunikacji zbiorowej, zarządzanie ruchem na trasach szybkiego ruchu w miastach, zarządzanie zdarzeniami przy wykorzystaniu systemów ich identyfikacji, prowadzenie nadzoru wizyjnego, zarządzanie ruchem na wypadek planowanych wydarzeń lub prac drogowych, zarządzanie informacją dla podróżnych, zarządzanie miejscami parkingowymi i kontrola dostępu do obszarów o ograniczonym natężeniu ruchu, automatyczna rejestracja wykroczeń drogowych 2. Szacuje się, że zastosowanie inteligentnych systemów transportowych pozwala na: zwiększenie przepustowości dróg o procent, zmniejszenie liczby wypadków o procent, skrócenie czasu podróży i zużycia energii o procent, W ramach pierwszego, pilotażowego projektu SDIP, realizowanego przez KZK GOP, stanęły 72 tablice informacyjne na 35 zespołach przystankowych w 6 miastach poprawę komfortu podróżowania transportem zbiorowym, obniżenie kosztów zarządzania taborem, obniżenie kosztów utrzymania i odtworzenia infrastruktury transportowej, redukcję emisji spalin o procent 3. Inteligentne Systemy Transportowe w polityce transportowej Unii Europejskiej Unia Europejska już w 2001 roku w Białej Księdze Europejska polityka transportowa do 2010 roku: Czas na decyzję wskazała na konieczność wdrożenia rozwiązań z obszaru inteligentnych systemów transportowych, nie tylko poprzez wspieranie badań i rozwoju technologii, ale przede wszystkim przez stosowanie nowoczesnych rozwiązań, pozwalających efektywnie wykorzystywać istniejącą infrastrukturę transportową. W dokumencie podkreślono między innymi wagę dostępności informacji o warunkach podróży. Posiadanie bieżącej, dokładnej informacji ma bowiem kluczowe znaczenie w przypadku wyboru środków transportu oraz trasy przejazdu. Dzięki Fot. Arkadiusz Ławrywianiec 27

2 28 Fot. Marcin Mazurkiewicz ITS mogą pozytywnie wpływać na efektywność i bezpieczeństwo transportu, wspierając konkurencyjność gospodarki. Na zdjęciu Katowice, ulica Warszawska zastosowaniu rozwiązań ITS w obszarze informacji możliwe jest znaczące ograniczenie czasu podróży 4. W przyjętym w 2008 roku Planie działania na rzecz wdrażania inteligentnych systemów transportowych w Europie wskazuje się, że ITS mogą pozytywnie wpływać na efektywność, ekologiczność i bezpieczeństwo transportu, wspierając tym samym konkurencyjność gospodarki europejskiej. Zauważono, że największym problemem nie jest liczba działań podejmowanych w zakresie wdrażania inteligentnych rozwiązań w obszarze transportu, ale ich rozproszony charakter i brak koordynacji w ich realizowaniu. Wskazano, że dotychczasowe podejście utrudnia integrację systemów nie tylko na określonych obszarach, ale przede wszystkim pomiędzy poszczególnymi gałęziami transportu. W planie określono priorytetowe zadania, wśród których wymieniono między innymi potrzebę optymalnego wykorzystania pozyskiwanych informacji o drogach, ruchu i podróżach 5. W komunikacie Zrównoważona przyszłość transportu: w kierunku zintegrowanego, zaawansowanego technologicznie i przyjaznego użytkownikowi systemu (2009) wskazuje się na możliwość wykorzystania inteligentnych systemów transportowych w zakresie ograniczania zatorów i zanieczyszczenia środowiska oraz zwiększenia bezpieczeństwa obywateli 6. W 2010 roku przyjęto Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu, której celem było wsparcie działań zmierzających do opracowywania innowacyjnych technologii transportowych na potrzeby tworzenia inteligentnych systemów transportowych (ITS). Jako priorytet wskazano w niej potrzebę zapewnienia dostępnych na terenie całej UE usług w zakresie informacji o podróżach z wykorzystaniem różnych rodzajów transportu, informacji o ruchu oraz informacji związanych z bezpieczeństwem drogowym 7. W przyjętej w 2011 roku aktualnej Białej Księdze Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu stosowanie inteligentnych systemów transportowych wskazuje się jako jedno z narzędzi równoważenia rozwoju transportu. Inteligentne rozwiązania dla transportu nie są jednak postrzegane jedynie przez pryzmat wdrażania rzeczy już wymyślonych, ale przede wszystkim jako obszar wymagający badań i rozwoju 8. System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej w KZK GOP pilotaż Systemy informacyjne są jednym z istotniejszych narzędzi zarządzania ruchem w komunikacji publicznej. Ułatwiają świadome podejmowanie decyzji i kreowanie mobilności mieszkańców obszarów miejskich. Podróżujący chcą mieć pewność, że wybrany pojazd przyjedzie punktualnie i dotrze do celu w założonym czasie. Biorąc jednak pod uwagę narastające zjawisko kongestii, związane na przykład z częstymi zdarzeniami w ruchu drogowym, tradycyjne metody prezentacji informacji o rozkładzie jazdy nie zapewniają rzetelnej informacji o czasie przyjazdu wybranego środka komunikacji. Dostępność informacji o rzeczywistym czasie przyjazdu ułatwia pasażerom pod-

3 Fot. Arkadiusz Ławrywianiec jęcie decyzji w zakresie wyboru miejsca oczekiwania na pojazd, bądź wyboru alternatywnych sposobów podróży. Dlatego też ważne jest poszukiwanie nowych rozwiązań komunikacji z pasażerami, pozwalających na przekazywanie im bieżącej, dynamicznej informacji o ruchu pojazdów komunikacji publicznej. Mając na uwadze potrzebę zwiększenia atrakcyjności transportu publicznego organizowanego przez KZK GOP, już w 2008 roku postanowiono rozpocząć prace zmierzające do wdrożenia Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności Związku 9. Biorąc pod uwagę wielkość Związku, liczbę przystanków i pojazdów w istniejącym systemie transportowym, zadecydowano o podzieleniu projektu na etapy, szczególnie że jego realizacja nakładała się czasowo z wdrożeniem systemu Śląskiej Karty Usług Publicznych. Stwierdzono, że zarówno ze względów organizacyjnych, jak i finansowych projekt należy podzielić na etap pilotażu i rozwoju. W toku prowadzonych prac zadecydowano, że przygotowywany projekt będzie przedmiotem aplikacji o dofi nansowanie z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, Priorytetu: Bezpieczeństwo transportu i krajowe sieci transportowe, Działania 8.3: Rozwój Inteligentnych Systemów Transportowych. Początkowo planowano, że wdrożenie projektu pilotażowego obejmować będzie co najmniej jeden ciąg tramwajowy, jednak warunki konkursowe nie zezwalały na tego typu rozwiązania. W wyniku prac studialnych ustalono, że projekt wdrożony zostanie na 33 liniach autobusowych, obejmujących następujące ciągi komunikacyjne: Ciąg 1 Katowice osiedle Tysiąclecia Katowice osiedle Paderewskiego; Koszt zrealizowanego dotychczas projektu wyniósł ponad 6 milionów złotych. Na zdjęciu przystanek na placu Wolności w Katowicach Ciąg 2a: Sosnowiec Dworzec PKP/Urząd Miasta Zagórze Osiedle Dąbrowa Górnicza Centrum/ Gołonóg Manhattan; Ciąg 2b: Będzin Dworzec PKP Dąbrowa Górnicza Centrum; Ciąg 3 Gliwice Plac Piastów/Dworcowa Zabrze Goethego. 27 maja 2011 roku Centrum Unijnych Projektów Transportowych, pełniące funkcję instytucji wdrażającej, zawarło z KZK GOP umowę o dofinansowanie projektu System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP. Planowany całkowity koszt projektu miał wynieść 11,3 miliona złotych, z czego 7,8 miliona złotych miało stanowić dofinansowanie ze środków EFRR 10. Realizacja projektu obejmowała między innymi uruchomienie Centrum Zarządzania Systemem Dynamicznej Informacji Pasażerskiej, wyposażenie pięciu dyspozytorni w zajezdniach operatorów objętych systemem, wyposażenie 150 pojazdów w urządzenia umożliwiające lokalizację pojazdów, montaż 72 elektronicznych tablic informacyjnych 11. Projekt realizowano od 1 września 2011 roku do 30 kwietnia 2014 roku 12, a jego ostateczna wartość wyniosła ,65 złotych 13. Planowane rozszerzenie Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej Realizacja projektu pilotażowego pozwoliła na zidentyfikowanie obszarów ryzyka związanych z funkcjonowaniem systemu, jak również weryfikacją przyjętych rozwiązań technologicznych. Zauważono, 29

4 W ramach rozszerzenia systemu na terenie obsługiwanym przez KZK GOP zostanie zainstalowanych 400 nowych elektronicznych tablic przystankowych. Zostaną one rozmieszczone we wszystkich gminach tworzących związek. Na potrzeby przygotowania dokumentacji projektowej dokonano wstępnego wyboru lokalizacji. Spośród 1016 przystanków o najlepszych parametrach wymiany pasażerów i liczby linii, które je obsługują, wskazano 400 lokalizacji. 30 że prezentacja informacji na elektronicznych wyświetlaczach przystankowych jest dla pasażerów formą atrakcyjną, sprzyjającą poprawie wizerunku KZK GOP. W związku z tym podjęto decyzję o rozwinięciu systemu, z drobnymi modyfikacjami uwzględniającymi rozwój technologiczny. W 2014 roku KZK GOP zgłosił propozycję rozszerzenia projektu ze środków Unii Europejskiej w ramach Strategii zintegrowanych inwestycji terytorialnych subregionu centralnego województwa śląskiego na lata Projekt został wskazany jako spełniający wymogi realizacji w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata Jednym z celów projektu jest pogłębienie procesu integracji systemu transportu publicznego w subregionie centralnym, dlatego projekt realizowany będzie wspólnie z MZK Tychy. Oczekuje się, że rezultatem rozszerzenia SDIP będzie lepsze wykorzystanie istniejącej infrastruktury transportu miejskiego, podniesienie jakości świadczonych usług, a lepsza jakość informacji dla podróżnych pozwoli na zahamowanie odpływu pasażerów z komunikacji publicznej. Dodatkowo przewiduje się, że rozbudowa istniejącego Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej polepszy ocenę przewozów organizowanych na terenie całej Metropolii Górnośląskiej. SDIP pozwoli również na lepszą kontrolę umów z operatorami transportu publicznego, jak również ułatwi proces zarządzania ofertą przewozową. W ramach rozszerzania systemu na terenie obsługiwanym przez KZK GOP zostanie zainstalowanych 400 nowych elektronicznych tablic przystankowych. Zostaną one rozmieszczone we wszystkich gminach tworzących związek. Na potrzeby przygotowania dokumentacji projektowej dokonano wstępnego wyboru lokalizacji. Spośród 1016 przystanków o najlepszych parametrach wymiany pasażerów i liczby linii, które je obsługują, wskazano 400 lokalizacji. W kolejnym etapie przyjęto, że liczba tablic przypadających na poszczególne gminy KZK GOP powinna być powiązana z wydatkami ponoszonymi przez nie na transport organizowany w ramach związku. Ostateczny wybór lokalizacji nastąpi na etapie wdrożenia projektu, kiedy wstępnie określone miejsca zostaną ostatecznie zweryfikowane przez wykonawcę systemu. Dlatego też wyselekcjonowano 100 rezerwowych przystanków, w razie konieczności zmiany miejsca posadowienia tablicy. W ramach prac studialnych określono również główne zagrożenia dla prawidłowej realizacji projektu. Wśród nich wskazano między innymi: ryzyko związane ze współpracą z wykonawcą (na przykład nieprzystąpienie wykonawcy do realizacji projektu, zaangażowanie niezgodnych z deklaracją zasobów osobowych, technicznych i tym podobne; niedostateczny poziom kontroli realizacji postępów, interpretowanie wymagań i zakresu realizacji projektu w sposób niezgodny z intencją zamawiającego); ryzyko związane ze współpracą z organami administracyjnymi (na przykład przedłużające się procedury uzgodnień, kolizja z inną inwestycją, zmiany w przepisach prawa powodujące konieczność wykonania dodatkowych, nieprzewidzianych na etapie przygotowania projektu działań); ryzyko techniczne i technologiczne, związane z integracją nowych elementów systemu, ryzyko naturalne, takie jak problemy związane z czynnikiem atmosferycznym (temperatura, opady). Zdefiniowanie ryzyka ma na celu ułatwienie zarządzania projektem. Pozwala przygotować się na problemy i je monitorować, aby odpowiednio wcześnie im zapobiegać.

5 Fot. Dominik Gajda Podsumowanie Polityka transportowa Unii Europejskiej postrzega inteligentne systemy transportowe jako ważny obszar rozwoju komunikacji publicznej. Kwestie pozyskiwania i udostępniania informacji w czasie rzeczywistym to istotny element wspierania mobilności miejskiej. Dostarczanie pasażerom wysokiej jakości informacji o warunkach ruchu jest kluczowym elementem rozwoju komunikacji miejskiej. Organizatorzy publicznego transportu zbiorowego, chcąc zwiększyć swoją konkurencyjność na rynku, coraz częściej dostrzegają potrzebę wdrażania rozwiązań z zakresu nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych. Przykładem tego podejścia jest między innymi opisane wdrożenie Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP i jego rozszerzenie. Wskazanie w Strategii Zintegrowanych Inwestycji Terytorialnych Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego na lata priorytetu polegającego na budowie i rozwoju zintegrowanych systemów ITS, obejmujących wszystkie gałęzie transportu, wprost wpisuje się w europejską politykę transportową. Anna Mercik Główny specjalista ds. wdrożenia projektu SDIP II KZK GOP W ramach nowego projektu, roboczo nazwanego SDIP 2, na przystankach ma stanąć kolejne 400 tablic informacyjnych. Na zdjęciu nowa siedziba Narodowej Orkiestry Symfonicznej Polskiego Radia w Katowicach, aleja W. Roździeńskiego 1 Wojewódzka-Król K., Rolbiecki R., Inteligentne systemy transportowe w świetle europejskiej polityki transportowej, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 597, Ekonomiczne problemy usług nr 57/2010, s Mikulski J., Systemy informacyjne dla pasażerów i kierowców, Logistyka nr 3/2014, CD nr 1. 3 Marczak M., Kozłowski R., Budowa inteligentnych systemów transportowych jako szansa dla zrównoważonego rozwoju regionów, Ekonomia i Zarządzanie nr 2 (6) 2014, Białystok, s COM (2001) 370 final, White Paper European transport policy for 2010: time to decide. 5 COM (2008) 886 z dnia 16 grudnia 2008 roku: Plan działania na rzecz wdrażania inteligentnych systemów transportowych w Europie. 6 COM (2007) 551, wersja ostateczna: Zielona Księga. W kierunku nowej kultury mobilności w mieście. 7 Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/40/UE z dnia 7 lipca 2010 roku w sprawie ram wdrażania inteligentnych systemów transportowych w obszarze transportu drogowego oraz interfejsów z innymi rodzajami transportu. 8 COM(2011) 144, wersja ostateczna: Biała Księga: Plan utworzenia jednolitego europejskiego obszaru transportu dążenie do osiągnięcia konkurencyjnego i zasobooszczędnego systemu transportu. 9 Uchwała nr 80/2008 Zarządu Komunikacyjnego Związku Komunalnego GOP w Katowicach z dnia 4 listopada 2008 roku w sprawie: rozpoczęcia procedury przetargowej na opracowanie dokumentacji projektowej Systemu Dynamicznej Informacji Pasażerskiej, na potrzeby aplikacji o środki EFRR w ramach Działania 7.2 Transport Publiczny RPO WSL Umowa o dofinansowanie projektu nr POIS /10-00 z 27 maja 2011 roku. 11 Studium wykonalności projektu System Dynamicznej Informacji Pasażerskiej na obszarze działalności KZK GOP, luty Aneks do umowy o dofinansowanie projektu nr POIS /10-04 z 28 marca 2014 roku. 13 Wniosek o płatność końcową z 12 stycznia 2015 roku. 14 Materiały wewnętrzne KZK GOP. 31