Ekonomia. Wykład dla studentów WPiA. Wykład 15: Gospodarka otwarta

Transkrypt

1 Ekonomia Wykład dla studentów WPiA Wykład 15: Gospodarka otwarta

2 Gospodarka otwarta Przy tych samych zasobach (czynników produkcji) oraz technologii (czyli umiejętności wytwarzania) można konsumować więcej, czyli osiągnąć wyższy poziom zadowolenia (czyli użyteczności w języku ekonomii): Większa produkcja Bardziej dochodowe inwestycje Bardziej produktywne wykorzystanie siły roboczej Otwarcie gospodarki pozwala potencjalnie na lepsze rozwiązanie centralnego problemu ekonomii: problemu rzadkości i wyboru w ramach ograniczenia Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki

3 Pomiar stopnia otwarcia gospodarki Udział handlu (eksportu) w PKB jako pomiar intensywności handlu Nowe miary uwzględniające intensywność wymiany i rolę w gospodarce światowej Duże kraje: USA, Chiny, Japonia względnie zamknięte? (por. następny slajd) 3

4 Stopień otwarcia wybranych gospodarek Trade openess (exports as percentage of GDO, World Bank 2010) Germany Japan United States China

5 Udział eksportu w PKB 250 Exports as percentage of GDP, 2008, World Bank

6 Główni gracze na rynkach światowych Struktura światowego eksportu (%), 2009 Struktura światowego importu (%), 2009 Chiny 10% USA 13% Inne 48% Niemcy 9% USA 8% Inne 47% Chiny 8% Niemcy 7% Japonia 5% Francja 4% Wielka Brytania 3% Włochy 3% Holandia 4% Francja 4% Belgia 3% Korea 3% Belgia 3% Hong Kong 3% Japonia 4% Wielka Brytania Holandia 4% Włochy 4% 3% 6

7 Udział w PKB (%) Udział w PKB (%) Otwartość Polski Eksport Import Saldo (prawa oś)

8 Handel międzynarodowy

9 Korzyści z wymiany Każda dobrowolna transakcja wymiany wiąże się z korzyścią dla stron ją zawierających (inaczej by jej nie zawierały): Polska (czyli polski konsument) kupując zimą pomidory na Wyspach Kanaryjskich zyskuje, gdyż może je konsumować taniej (czyli w większej ilości) niż, gdyby miała je sama produkować (szklarnia, światło, węgiel itd.). Hiszpański producent zyskuje, gdyż ma dochód, za który może kupić, to na co ma ochotę. Dodatkowa korzyść może płynąć ze skoncentrowania się na wytwarzaniu tego, w czym się jest dobrym. Tajemnica tkwi w specjalizacji produkcji: każdy kraj koncentruje się na produkcji tego, w czym jest najbardziej wydajny; nie musi przy tym ograniczać się do konsumpcji tego, co wytwarza (główna tradycyjna korzyść z otwarcia!)

10 Korzyści z wymiany Specjalizacja może prowadzić do dodatkowych korzyści: korzyści skali produkcji Volvo w Szwecji postęp technologiczny dyfuzja wiedzy i technologii większa liczba odmian dóbr dla konsumentów większy wybór

11 Zagrożenia związane z otwarciem gospodarki Konieczność dostosowań (np. realokacja czynników produkcji) Społeczeństwo jako całość zyskuje na handlu, ale mogą być jednostki (grupy), które stracą na otwarciu potencjalne źródło konfliktów Ryzyko (większe niż w działalności gospodarczej w kraju: różnice kulturowe i prawne) Przenoszenie zakłóceń między krajami

12 Z czego wynika handel międzynarodowy? Kraje różnią się od siebie. technologią. wyposażeniem w czynniki produkcji W związku z tym ceny tych samych dóbr w różnych krajach są różne (przewaga komparatywna) motyw dla handlu Handel wynika z innych przyczyn, takich jak rosnący korzyści skali produkcji, zamiłowanie konsumentów do różnorodności, a cena nie jest czynnikiem decydującym Im bardziej kraje się różnią, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu Im bardziej kraje są do siebie podobne, tym większe możliwości wymiany i korzyści z handlu

13 Najprostszy przykład: przewaga absolutna Obserwujemy sytuację w dwóch krajach (w Polsce i we Włoszech), przy czym oba kraje produkują dwa dobra (morele i jabłka). Konsumenci w obu krajach chcą konsumować oba dobra. Polska Włochy Jabłka 1 3 Morele 5 1 Załóżmy, że zasób pracy w Polsce wynosi robotników, a we Włoszech robotników. Początkowo w obu krajach w każdym sektorze pracuje dokładnie połowa zasobu siły roboczej Produkcja: Polska Włochy Razem Jabłka Morele

14 Najprostszy przykład: przewaga absolutna Jeśli kraje podejmą wymianę, szybko zauważą, iż nie muszą równocześnie produkować obu dóbr. Każdy może się specjalizować w tym, w czym jest bardziej wydajny Polska Włochy Jabłka 1 3 Morele 5 1 Jeśli wszystkich pracowników w Polsce zatrudni się w sektorze wytwarzającym jabłka, a Włochów w sektorze wytwarzającym morele łączna produkcja będzie wyglądać tak: Polska Włochy Razem Przyrost Jabłka Morele

15 Przewaga względna i koszt alternatywny Ale co jeśli jeden kraj jest bardziej wydajny od drugiego we wszystkim (w obu dobrach)? Czy wówczas handel jest możliwy? Np. Ekwador USA? Model Ricardo kojarzony jest najczęściej z pojęciem przewagi względnej (komparatywnej) oraz związanym z nią kosztem alternatywnym Laureat Nagrody Nobla Paul Samuelson został kiedyś zapytany, przez matematyka Stanislawa Ulama, jakie jest twierdzenie wykorzystywane w naukach społecznych, które jest jednocześnie prawdziwe, ale nie jest trywialne. Samuelson odpowiedział: Koncepcja przewagi komparatywnej That it is logically true need not be argued before a mathematician; that it is not trivial is attested by the thousands of important and intelligent men who have never been able to grasp the doctrine for themselves or to believe it after it was explained to them.

16 Koszt alternatywny Zawsze, kiedy jesteśmy dokonujemy wyboru spośród różnych dóbr rzadkich ponosimy koszt alternatywny Kosztem alternatywnym związanym z podjęciem określonej decyzji jest wartość najlepszego z dostępnych rozwiązań alternatywnych: Koszt alternatywny zjedzenia zupy pomidorowej na obiad nie zjem ogórkowej, a z pomidorów, które wrzucę do zupy nie zrobię sałatki Koszt alternatywny pójścia do kina w sobotnie popołudnie nie pójdę na spacer, nie będę cieszyć się tymi wszystkimi rzeczami, jakie mogłabym nabyć za 25 złotych Koszt alternatywny podjęcia pracy zawodowej w tym czasie mogłabym zająć się domem, leniuchować etc. aktywizując się na rynku pracy tracę te możliwości Koszt alternatywny założenia własnej firmy w tym czasie mogłabym pracować u kogoś (najemnie) zakładając własną firmę tracę ten dochód Koszt alternatywny trzymania 500 zł w portfelu gdybym trzymał je w banku w ciągu roku zarobiłabym 20 zł odsetek kosztem tej decyzji jest utrata tych 20 złotych

17 Koszt alternatywny: przykład liczbowy Nakłady pracy wyglądają następująco: USA Ekwador Róże 1 2 Komputery 8 24 Koszt alternatywny komputera w USA wynosi 8 róż, a w Ekwadorze wynosi 12 róż Koszt alternatywny róży wynosi 1/8 komputera w USA i 1/12 w Ekwadorze

18 Przewaga komparatywna Kraj ma przewagę komparatywną w wytwarzaniu tego dobra, przy produkcji którego ma niższy koszt alternatywny niż drugi kraj Kraj, który ma przewagę komparatywną w produkcji jakiegoś dobra, wykorzystuje posiadane zasoby w sposób najbardziej wydajny, kiedy wytwarza dobro, w którym ma przewagę komparatywną USA mają przewagę komparatywną w produkcji komputerów, a Ekwador w produkcji róż, mimo, iż oba dobra wytwarzane są taniej w USA

19 Przewaga komparatywna i wymiana Załóżmy, że Ekwador na 2400 pracowników, a USA 36 tysięcy. Początkowo zatrudniają się po połowie w obu sektorach Ekwador USA Razem Róże Komputery Niech Ekwador wyprodukuje jeden komputer mniej, a USA jeden komputer więcej: co z produkcją róż? Ekwador USA Razem Róże Komputery

20 Handel w ujęciu klasycznym Jeśli kraje różnią się technologią produkcji, o ile tylko występują różnice w kosztach alternatywnych (w cenach dóbr), podjęcie wymiany i specjalizacja produkcji rozszerza możliwości konsumpcyjne obu krajów i prowadzi do wzrostu dobrobytu społeczeństw Handel nie jest grą o sumie zerowej! 20

21 Znaczenie wyposażenia w czynniki produkcji Koszty alternatywne produkcji dóbr w różnych krajach mogą także różnić się z powodu różnic w wyposażeniu w czynniki produkcji, a nie z powodu różnic technologicznych Model neoklasyczny kraju Kraj eksportuje dobra, do produkcji których względnie intensywnie używa się czynnika produkcji, w który dany kraj jest względnie obficie wyposażony 21

22 Nowe teorie handlu Próbują wyjaśnić powstawanie handlu wewnątrzgałęziowego (inspiracja życiem) Uwzględniają istnienie korzyści skali produkcji oraz niedoskonałej konkurencji (bliżej życia) Biorą także pod uwagę w większym stopniu stronę popytową (w zasadzie ignorowaną w modelach tradycyjnych)

23 International Trade & the World Economy; Charles van Marrew Zróżnicowanie udziału handlu wewnątrzgałęziowego w wymianie Table 10.2 Intra-industry trade, GL-index manufacturing sector 1995 (3-digit level, %) Country World OECD 22 NAFTA East Asia Dev. Latin America Australia Bangladesh Chile France Germany Japan Malaysia Hong Kong UK USA Source: NAPES website,

24 Wzrost roli handlu wewnątrzgałęziowego International Trade & the World Economy; Charles van Marrew Intra-industry trade (2-digits) 1 Germany USA 0 Japan

25 Model Lindera Jakość dóbr Przyczyny powstawania handlu wewnątrzgałęziowego A B C PKB per capita

26 Nowe funkcje użyteczności Zamiłowanie do różnorodności (koncepcja Dixita-Stiglitza): Kulka lodów orzechowych, śmietankowych i czekoladowych przynosi większą satysfakcję niż 3 kulki lodów śmietankowych Idealny produkt (koncepcja Lancastera) Mój ulubiony gatunek makaronu Moja wymarzona sukienka wieczorowa

27 Przepływy finansowe

28 Kurs walutowy Cena jednej waluty wyrażona w innej walucie Kurs waluty A wyrażony w walucie B jest odwrotnością kursu waluty B wyrażonego w walucie A np. gdy cena euro wyrażona w złotych 1 EUR = 4 PLN to cena złotego w euro wynosi 1 PLN = 1/4 EUR Kwotowanie bezpośrednie Kwotowanie pośrednie Waluta bazowa, waluta kwotowania

29 Kurs walutowy: ilustracja 29

30 Raport BIS: obroty na rynku walutowym 30

31 Co determinuje rynkowy kurs walutowy? Kurs ustala się pod wpływem popytu na daną walutę i jej podaży Czynniki powodujące zmiany popytu i podaży (por: otwarcie gospodarki): Handel zagraniczny, np. jeśli polska firma eksportuje swój produkt do Niemiec, jej kontrahent płaci należność w euro. Firma ponosi koszty w złotych (płace pracowników, surowce, energia itp.), a zatem musi sprzedać euro na rynku walutowym (zamienić je na złotówki) podaż euro rośnie Rachunek wyrównawczy wynagrodzeń czynników wytwórczych umieszczonych zagranicą, czyli dochody polskich czynników produkcji z tytułu ich wykorzystywania za granicą i zagranicznych czynników produkcji z tytułu ich ulokowania w kraju, np. jeśli amerykańska firma ma filie w Polsce działającą na polskim rynku, osiąga ona zyski w złotych, a zysk firmy transferowany jest do USA najpierw złote muszą zostać zamienione (na rynku walutowym) na dolary popyt na dolary rośnie Przepływ kapitału, np. fiński fundusz emerytalny kupuje obligacje polskiego rządu; fundusz ma euro, zaś rząd sprzedaje obligacje za złotówki; nabywca obligacji musi najpierw na rynku walutowym kupić złote podaż euro rośnie 31

32 Kurs stanowiony na rynku Kurs walutowy, czyli cena danej waluty wyrażona w drugiej walucie, np. cena euro w złotych M s Podaż waluty, czyli oferta sprzedaży waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) e 1 e 0 M d2 Popyt na walutę, czyli chęć kupna waluty (np. euro) w zależności od jej ceny wyrażonej w drugiej walucie (np. w złotych) M d1 M 1 M 2 Ilość waluty obcej

33 Systemy (reżimy) kursowe Płynny (kurs jest ustalany wyłącznie przez siły rynkowe) Sztywny (kurs, którego poziom jest ustalany przez władze (np. bank centralny); rzadko jest to jeden poziom kursu, zwykle kurs centralny wokół którego dopuszcza się pasmo wahań) 33

34 Zmiany kursu walutowego Na lewym rysunku wzrost popytu na walutę prowadzi do wzrostu jej ceny (z e 0 do e 1 ) Na prawym rysunku, wzrost popytu na walutę wywołuję presję na wzrost jej ceny, ale bank centralny nie chcąc dopuścić do zmiany kursu dokonuje INTERWENCJI WALUTOWEJ, czyli tak ingeruje w rynek (zmieniając skupując lub sprzedając waluty), ale kurs nie uległ zmianie: w tym przypadku bank oferuje dodatkową podaż (przesunięcie MS z MS0 do MS1), tak aby zrównoważyć wzrost popytu. Korzysta przy tym ze swoich rezerw walutowych. M S0 M S0 e 1 e 0 e centr M s1 M * M * 1 M M D1 D0 Zmiana podaży pieniądza = interwencja banku centralnego M * M * 1 M S0 M D1

35 Zmiany kursu walutowego: nazewnictwo Aprecjacja waluty: wzrost jej wartości Deprecjacja waluty: spadek jej wartości Pojęcia aprecjacji i deprecjacji używamy, gdy zmiany wartości waluty wynikają ze zmian równowagi rynkowej, w systemie kursu płynnego Przykład: jeśli miesiąc temu 1 $ kosztował 2,2 PLN, zaś dziś kosztuje 2,8 PLN, mówimy, że w ciągu tego miesiąca $ uległ aprecjacji, a złotych deprecjacji Pojęciami bliźniaczymi do aprecjacji i deprecjacji, ale używanymi, gdy kurs jest sterowany przez bank centralny są pojęcia rewaluacji i rewaluacji Przykład: gdyby bank centralny ustalił kurs złotego do dolara na poziomie 2 zł za $, a po roku zmienił kurs do poziomu 3 zł za $, powiemy, że złoty został zdewaluowany przez bank centralny

36 Realny kurs walutowy Kurs nominalny skorygowany o poziom cen w kraju i za granicą Er P Wyraża relację wartości typowego koszyka konsumpcyjnego za granicą do typowego koszyka konsumpcyjnego w kraju Mierzy poziom konkurencyjności krajowych towarów w porównaniu do zagranicznych E P f

37 Bilans płatniczy Bilans płatniczy Zestawienie wszystkich transakcji zawieranych w jakimś okresie między rezydentami a nierezydentami Zawiera zapis wszystkich transakcji generujących podaż walut obcych na krajowym rynku walutowym (zapisywane są w bilansie płatniczym ze znakiem (+)) oraz wszystkich transakcji generujących popyt na waluty obce (zapisywane są w bilansie płatniczym ze znakiem (-))

38 Bilans płatniczy: struktura Rachunek obrotów bieżących Dobra Usługi (transportowe, turystyczne, komunikacyjne, ubezpieczeniowe, finansowe itd.) Dochody Wynagrodzenia siły roboczej Dochody inwestycyjne z kapitału (FDI, inwestycje) Transfery bieżące 38

39 Bilans płatniczy: struktura Rachunek obrotów kapitałowych Rachunek obrotów finansowych Inwestycje bezpośrednie - nakłady poniesione w celu ustanowienia trwałych i bezpośrednich więzi ekonomicznych, poprzez nabycie co najmniej 10% udziałów w kapitale podstawowym przedsiębiorstwa Inwestycje portfelowe - płatności z tytułu zakupu i sprzedaży udziałowych (nie będących inwestycjami bezpośrednimi) oraz dłużnych papierów wartościowych Pozostałe inwestycje 39

40 Bilans płatniczy: struktura Saldo błędów i opuszczeń - wynika z transakcji niezarejestrowanych lub nieprawidłowo ujętych w sprawozdaniach banków Oficjalne aktywa rezerwowe -- transakcje dokonywane przez bank centralny w zakresie obrotów na rachunkach bieżących i lokat w bankach zagranicznych, obrotów zagranicznymi papierami wartościowymi, transzy rezerwowej MFW oraz zakupów i sprzedaży złota monetarnego 40

41 mln PLN 2012 A. Rachunek bieżący Polski bilans płatniczy, 2012 (mld złotych) Saldo obrotów towarowych Saldo usług Saldo dochodów Saldo transferów bieżących B. Rachunek kapitałowy C. Rachunek finansowy Polskie inwestycje bezpośrednie za granicą Zagraniczne inwestycje bezpośrednie w Polsce Inwestycje portfelowe - aktywa Inwestycje portfelowe - pasywa Pozostałe inwestycje - aktywa Pozostałe inwestycje - pasywa Pochodne instrumenty finansowe D. Saldo błędów i opuszczeń Razem A - D E. Oficjalne aktywa rezerwowe

42 Dlaczego niektóre kraje mają nadwyżkę, a inne deficyt handlowy? A dlaczego niektóre gospodarstwa domowe żyją ponad stan (wydają więcej niż zarabiają)? Bo są bardzo niecierpliwe! Chcą już dziś móc cieszyć się tym, co zarobią jutro. Tak samo jest w przypadku krajów: niektóre społeczeństwa charakteryzują się duża niecierpliwością, a inne oszczędzają wymiana międzyokresowa (w ostatnich dekadach regularnie obserwujemy, że Japończycy pożyczają swoje oszczędności Amerykanom, czyli Japonia ma nadwyżkę handlową, a USA - deficyt) Dodatkowo w przypadku gospodarki narodowej (w przeciwieństwie do prostego przykładu gospodarstwa domowego) oprócz konsumpcji mamy do czynienia ze sferą produkcji: pożyczanie aktywów od innych (deficyt w handlu) może wiązać się, z tym, iż w naszym kraju są bardzo korzystne okazje dla inwestowania tych aktywów - ich właściciele szukają takich miejsc 42

43 Handel międzyokresowy, czyli dlaczego niektóre kraje mają nadwyżkę, a inne deficyt handlowy Załóżmy, że istnieje bardzo prosta gospodarka: składa się z jednej rodziny; rodzina ta zajmuje się rolnictwem: produkuje pszenicę. Załóżmy, że rolnik zebrał 30 ton pszenicy. Decyzja, który musi podjąć: ile zjeść, a ile przeznaczyć na obsiew za rok? Możliwości rolnika: Zjeść dziś wszystko w ciągu tego roku umrze z głodu Wszystko zaoszczędzić nie dożyje przyszłego roku Część zjeść, a część zaoszczędzić i przeznaczyć na zasiew za rok to jest to! Ile zaoszczędzi zależy od jego preferencji (cierpliwości) i od tego, ile będzie w stanie wyprodukować pszenicy z każdej zaoszczędzonej tony. Załóżmy, że z każdej zasianej tony ziarna jest w stanie zebrać 5 ton. Rolnik po namyśle decyduje: skonsumuje 20 ton, a 10 zaoszczędzi i obsieje nimi pole w kolejnym roku Kilka km dalej mieszka drugi, młody rolnik, który dopiero zaczyna swój biznes: nie ma ziarna na zasiew, ale ma ziemię znakomitej jakości: z 1 tony pszenicy może uzyskać 8 ton za rok Proponuje rolnikowi nr 1: Pożycz mi swoją pszenicę, obsieję nią moje pole, a za rok oddam ci 50 ton. Majętny rolnik ma wybór: Zasiać u siebie 10 ton będzie miał 40 za rok Pożyczyć 10 ton sąsiadowi będzie miał 50 ton za rok 43

44 Handel międzyokresowy, czyli dlaczego niektóre kraje mają nadwyżkę, a inne deficyt handlowy Starszy rolnik zmniejsza bieżącą konsumpcję w zamian za obietnicę, że za rok dostanie 50 ton, zamiast 40, które mógłby uzyskać. Młody rolnik z pożyczonych 10 ton, 2 przeznacza na wyżywienie swojej rodziny przez ten rok, 8 inwestuje i za rok zbiera 64 tony pszenicy, oddaje dług i zostaje mu 14 ton pszenicy. OBIE STRONY KORZYSTAJĄ! Co zdecydowało o tym, że rolnik starszy pożyczył pszenice młodszemu? To, że stopa zwrotu z jednej tony pszenicy u rolnika młodszego była dwa razy wyższa niż u starszego. Sytuacja ta doskonale oddaje sytuację, w której francuski inwestor inwestuje w Polsce, niemiecki na Ukrainie, a amerykański w Malezji. Kraje bogate, obficie wyposażone w kapitał cieszą się zwykle niską stopą zwrotu z tego kapitału ( jak czegoś jest dużo to jest to tanie ). Stopa zwrotu z kapitału jest zwykle wyższa w krajach biedniejszych, rozwijających się. Ale wróćmy do starszego rolnika: jego eksport wyniósł 10 ton, a import zero: ma nadwyżkę NX, zaś młodszy rolnik ma saldo handlowe ujemne. Co może popsuć tę korzystną transakcję? Czy można trwale w ten sposób funkcjonować? Przyjdzie grad i zniszczy zbiory za rok. Rolnik młody oszuka starszego i zje wszystko w ciągu tego roku? Co wtedy? Jedyna metoda: znaleźć kolejnego sąsiada, który pożyczy mu kilkadziesiąt ton pszenicy: na oddanie długu i na życie. Czy tak da się długo? Zależy. Gdy jest się Argentyną niezbyt długo, ale gdy jest się USA to można bardzo długo tak żyć (kwestia wiarygodności, którą kształtują różne czynniki). 44

45 Bilans obrotów bieżących w poszczególnych krajach Kolorem niebieskim zaznaczono kraje z nadwyżką na rachunku obrotów bieżących ( bilans handlowy), zaś kolorem czerwonym - kraje z deficytem na tym rachunku (rok 2005). Ponieważ deficyt na rachunku obrotów bieżących oznacza nadwyżkę na rachunku obrotów kapitałowych i finansowych, sytuacja przedstawiona na mapie oznacza, iż kraje niebieskie pożyczają swoje oszczędności krajom czerwonym. Kraje czerwone wydają zatem więcej niż same produkują: dodatkowe środki przeznaczają na inwestycje, ale często także na zwiększenie konsumpcji. 45

46 Koniec wykładu 15