Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca w doświadczalnym modelu pęcherza nadaktywnego wywołanym cyklofosfamidem

Transkrypt

1 348 Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca w doświadczalnym modelu pęcherza nadaktywnego wywołanym cyklofosfamidem ŁUKASZ DOBREK, PIOTR THOR Uniwersytet Jagielloński Collegium Medium, Katedra Patofizjologii, kierownik: prof. dr hab. med. P. Thor Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca w doświadczalnym modelu pęcherza nadaktywnego wywołanym cyklofosfamidem Dobrek Ł., Thor P. Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Katedra Patofizjologii, Kraków Nadaktywny pęcherz moczowy (OAB) jest często występującym zaburzeniem dolnych dróg moczowych o ciągle nie w pełni poznanej etiopatogenezie. Proponowanymi czynnikami etiologicznymi są zaburzenia neurogenne oraz miogenne. Celem badania było określenie aktywności autonomicznego układu nerwowego (AUN) za pomocą analizy zmienności rytmu serca (HRV) w dwóch eksperymentalnych modelach: ostrego (AOAB) i przewlekłego (COAB) pęcherza moczowego. Materiał i metody. Badania prowadzono w trzech grupach: kontrolnej (10 szczurów), grupie z AOAB (20 szczurów) wywołanym dootrzewnowym podaniem cyklofosfamidu (200 mg/kg m.c.) oraz w grupie z COAB (20 szczurów) wywołanym czterokrotnym podaniem cyklofosfamidu (75 mg/kg m.c.). U każdego z badanych zwierząt, po znieczuleniu uretanowym (1,2 g/kg m.c.), wykonano 20-minutową rejestrację zapisu EKG wraz z analizą HRV, oceniając standardowe parametry analizy czasowej i widmowej. Wyniki. W analizie czasowej HRV większość obserwowanych różnic międzygrupowych była nieistotna statystycznie, z wyjątkiem SDNN i rmssd. W analizie widmowej wykazano zmniejszenie mocy wszystkich podstawowych parametrów w obydwu badanych grupach z OAB. W porównaniu z wynikami grupy kontrolnej, dla grupy AOAB zaznaczyło się szczególnie zmniejszenie wartości mocy całkowitej widma (TP) oraz mocy komponenty VLF. W przypadku grupy COAB, szczególnie zaznaczone było zmniejszenie wartości składowych LF i HF. We wszystkich badanych grupach wartości znormalizowanych parametrów widma HRV nie różniły się istotnie. Wnioski. Zarówno w ostrym, jak i przewlekłym modelu pęcherza nadaktywnego dochodzi do zaburzeń funkcji układu autonomicznego, o czym świadczy zmniejszenie wartości nieznormalizowanych parametrów spektralnych. W zestawieniu z brakiem znamiennych różnic międzygrupowych dotyczących parametrów znormalizowanych, istotnego znaczenia nabierają zmiany w obrębie składowej VLF, które mogą być traktowane jako stopień zaawansowania zmian zapalnych pęcherza. Słowa kluczowe: nadaktywny pęcherz moczowy (OAB), autonomiczny układ nerwowy (AUN), zmienność rytmu serca (HRV) Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 348 Autonomic nervous system activity estimated by heart rate variability in cyclophosphamide-induced overactive bladder experimental model Dobrek Ł., Thor P. Jagiellonian University Medical College, Cracow, Poland, Department of Pathophysiology Overactive bladder (OAB) is not rarely observed clinical entity affecting lower urinary tract. The OAB pathogenesis is still poorly understood. Two main pathophysiological concepts are postulated: neurogenic theory and miogenic one. The aim of the study was to estimate autonomic nervous system activity by heart rate variability (HRV) assessment in two experimental models: with acute overactive bladder (AOAB) and chronic overactive bladder (COAB) comparing to control. Material and methods. Study was performed in three groups: control one (10 rats), group with AOAB evoked by i.p. administration of cyclophosphamide (200 mg/kg body weight) (20 rats) and in COAB group caused by 4-times i.p. administration of cyclophosphamide (75 mg/kg body weight). In each case, after urethane anesthesia (1,2 g/kg body weight), 20-minutes ECG recordings were performed with subsequent HRV analysis. Standard time- and spectral (frequency) domain analysis parameters were calculated. Results. Most of differences in time domain analysis parameters were insignificant, except those concerning SDNN and rmssd. In frequency analysis, a power decrease of all standard spectral components was revealed in both OAB groups, comparing to control. In AOAB, TP and VLF power diminishing were markedly noticed, while COAB group were mostly characterized by LF and HF decrease. In all groups, there were no differences in standardized spectral compounds (nlf, nhf) values. Conclusions. ANS disturbances, found as standard spectral parameters abnormalities, were demonstrated in both AOAB and COAB. Moreover, the findings of statistically significant differences lack in normalized nlf and nhf powers suggest that VLF changes play essential meaning, reflecting the bladder inflammatory changes progression. Further studies defining precisely ANS disturbances and their reflection in HRV in OAB are required. Key words: overactive bladder (OAB), autonomic nervous system (AUN), heart rate variability (HRV) Pol. Merk. Lek., 2011, XXXI, 186, 348 Pojęcie nadaktywnego pęcherza moczowego OAB (ang. overactive bladder) zostało zdefiniowane w 2002 roku przez ICS [2] oraz powtórzone w 2006 roku [1] jako zaburzenie charakteryzujące się nagłą potrzebą mikcji wraz lub bez towarzyszącego nietrzymania moczu, zwykle związane ze zwiększoną częstością epizodów mikcyjnych, przy wykluczeniu zaburzeń organicznych mogących być przyczyną wspomnianych objawów (rak pęcherza, łagodny przerost prostaty, zakażenia dolnych dróg moczowych). Nadaktywny pęcherz moczowy występuje z częstością 8 14% (w zależności przyjętych kryteriów diagnostycznych), częściej u osób starszych, zwłaszcza u kobiet [21]. Patogeneza OAB jest złożona i niewystarczająco poznana. Uogólniając, funkcjonują dwie wzajemnie uzupełniające się główne koncepcje patogenetyczne OAB: teoria miogenna związana z zaburzeniami aktywności mioelektrycznej i wtórnie motorycznej komórek ściany pęcherza,

2 Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca 349 neurogenna upatrująca przyczyny nadaktywności pęcherza przede wszystkim w zaburzeniach unerwienia dolnych dróg moczowych [7,12]. Opis aspektów anatomicznych i fizjologicznych, wykraczających poza ramy tej pracy znaleźć można w pracach przeglądowych Chu i wsp. [7] oraz Anderssona i wsp. [3]. Zgodnie z neurogennym tłem patofizjologicznym OAB, istotne jest oszacowanie czynności autonomicznego układu nerwowego (AUN), która może być wtórnie zmieniona wskutek rozwoju miejscowego stanu zapalnego w pęcherzu lub powstawać jako zaburzenie pierwotne [3, 7, 12]. Obecnie najlepszą metodą nieinwazyjnej, pośredniej oceny AUN jest analiza zmienności rytmu serca HRV (ang. heart rate variability), oparta na ocenie periodycznie modulowanego przez wpływy autonomiczne odstępu załamków R-R w zapisie EKG [9, 19]. HRV posługuje się dwoma głównymi typami analizy: czasową [14] opartą na zasadniczym parametrze menann (średni odstęp odstępów R R w ms), i wielu pochodnych parametrach statystycznych, widmową (częstotliwościową) [20], oceniającą widmo HRV i jego poszczególne składowe (TP, VLF, LF, HF). Poza aspektami naukowymi, badania HRV weszły w skład rutynowej praktyki klinicznej w wybranych sytuacjach klinicznych, takich jak rokowanie po zawale mięśnia serca lub ocena progresji neuropatycznych powikłań cukrzycy [9, 14]. Mimo rozpowszechnienia metodyki i analizy badań HRV, umożliwiających oszacowanie czynności AUN, doniesienia o tej tematyce z zakresu urologii (a zwłaszcza nadaktywnego pęcherza moczowego) są skąpe. Przegląd piśmiennictwa wskazuje, że brak jest również prac eksperymentalnych oceniających AUN metodą analizy HRV w doświadczalnych modelach OAB (w tym tych indukowanych cyklofosfamidem). Celem realizowanego projektu badawczego było oszacowanie aktywności autonomicznego układu nerwowego poprzez ocenę zmienności rytmu serca u szczurów z doświadczalnym modelem pęcherza nadaktywnego wywołanym podaniem cyklofosfamidu. MATERIAŁ I METODY Zwierzęta. Badania zostały przeprowadzone na 50 samicach szczurów rasy Wistar. Zwierzęta przebywały w osobnych klatkach w klimatyzowanym pomieszczeniu zwierzętarni (temperatura 23 stopnie C), z zachowaniem 12-godzinnego okresu aktywności dziennej i nocnej oraz nieograniczonym dostępem do wody i standardowej paszy laboratoryjnej (Labofeed, Kcynia). W doświadczeniu wykorzystano dobrze poznany i wielokrotnie opisywany doświadczalny model pęcherza nadaktywnego wywołany podaniem cyklofosfamidu (CYP). Podanie CYP powoduje rozwój chemicznego, krwotocznego zapalenia pęcherza moczowego HC (ang. haemorrhagic cystitis), związanego z nadaktywnością pęcherza. W zależności od dawki, istnieje możliwość wywołania ostrego AOAB (ang. acute overactive bladder) lub przewlekłego COAB (ang. chronic overactive bladder) modelu pęcherza nadaktywnego. Badania prowadziliśmy zarówno w grupie AOAB (20 szczurów o średniej masie ciała 306,8 ± 30,4 g), jak i COAB (20 szczurów o średniej masie ciała 289,3 ± 42,1 g). Grupę kontrolną stanowiło 10 zdrowych szczurów o średniej masie ciała 273,3 ± 36,0 g, którym nie podawano CYP. Model ostrego pęcherza nadaktywnego był wywoływany jednorazowym podaniem i.p. cyklofosfamidu (Sigma-Aldrich) w dawce 200 mg/kg m.c. Zgodnie z danymi piśmiennictwa [8], po 4 24 godzinach od podania cyklofosfamidu (w dawce jak wyżej) rozwija się ostre HC z objawami OAB. Rejestracji zapisu EKG dokonywano kolejnego dnia, a następnie szczura uśmiercano przez przedawkowanie pentabarbitalu (Morbital, Biowet, Puławy). Model przewlekłego pęcherza nadaktywnego był wywołany czterokrotnym podaniem i.p. cyklofosfamidu w dawce 75 mg/kg m.c. co trzy dni podczas pierwszego, trzeciego, piątego i siódmego dnia tygodnia, co powodowało rozwój przewlekłego HC z OAB [6]. Ósmego dnia eksperymentu wykonywano zapis EKG, po czym zwierzę uśmiercano jak wyżej. Zapisy HRV. U każdego z badanych zwierząt po znieczuleniu uretanowym (i.p. 1,2 g/kg m.c.; Sigma-Aldrich), wykonano 20-minutową rejestrację zapisu EKG. Wybór znieczulenia uretanowego był podyktowany doniesieniami piśmiennictwa wskazującymi na proporcjonalny wpływ tego środka anestetycznego (do wspomnianej wyżej maksymalnej dawki) na toniczną aktywność obu komponent układu autonomicznego i mały wpływ na przebieg odruchów sercowo-naczyniowych [17, 18]. Po zakończeniu rejestracji sygnału EKG i eliminacji artefaktów dokonano oceny zmienności rytmu serca HRV, oceniając podstawowe parametry analizy czasowej meannn wraz z maxnn i minnn w milisekundach, zakres zmienności (przedział) NN (ms), SDNN (ms), średni HR (1/min), rmssd oraz nieznormalizowane: TP, VLF, LF, HF (ms 2 ) i znormalizowane parametry analizy widmowej (częstotliwościowej): nlf i nhf (n.u.). Przyjęto następujące zakresy częstotliwości dla poszczególnych składowych widma HRV: 0,18 < VLF < 0,28 < LF < 0,78 < HF < 3 i klasyczne założenia interpretacyjne, gdzie: TP obrazuje globalne napięcie autonomiczne, HF i nhf jest miarą aktywności parasympatycznej, LF sympatycznej i parasympatycznej, nlf odzwierciedla czyste pobudzenie sympatyczne. Wyniki zostały przedstawione jako średnia ± odchylenie standardowe. Ocena statystyczna wyników HRV została przeprowadzona po ich wyrażeniu w postaci logarytmów naturalnych za pomocą parametrycznego testu analizy wariancji Bartletta przy poziomie istotności = 0,05, poprzez weryfikację hipotezy H0 o równości wariancji analizowanego parametru w 3 badanych grupach (czyli braku różnic istotnych statystycznie) przeciwko alternatywnej hipotezie H1 o nierówności tych wariancji (istnienia różnic). W przypadku wykazania różnic istotnych statystycznie dla danego parametru, co wynikało z porównania trzech badanych grup, kolejnym krokiem analizy statystycznej było badanie różnic pomiędzy dwoma populacjami (grupa kontrolna vs AOAB, grupa kontrolna vs COAB i AOAB vs COAB) za pomocą parametrycznego testu Fischera-Snedecora przy tym samym poziomie istotności. Niniejszy projekt badawczy realizowany był za zgodą I Lokalnej Komisji Etycznej w Krakowie (nr wniosku 130/X/2010; uchwała nr 126/2010). WYNIKI Większość obserwowanych różnic międzygrupowych dotyczących wyników analizy czasowej HRV była nieistotna statystycznie, z wyjątkiem SDNN i rmssd. Analizując ogólny kierunek zmian należy zauważyć, że w porównaniu z grupą kontrolną wybrane parametry analizy czasowej były większe (minnn i rmssd) lub mniejsze (zakres NN, SDNN) w obydwu badanych grupach (AOAB i COAB). Podstawowa wielkość analizy czasowej średnia wartość NN (meannn) była większa w grupie z ostrym, a mniejsza w grupie z przewlekłym pęcherzem nadaktywnym w porównaniu z grupą kontrolą. Analiza statystyczna parametrów analizy widmowej wykazała istnienie istotnych różnic pomiędzy nieznormalizowanymi składowymi widma HRV. Przeciwnie, znormalizowane parametry częstotliwościowe (nlf, nhf) we wszystkich grupach osiągały podobne wartości, bez istotnych różnic statystycznych. Ogólnie, moc wszystkich podstawowych parametrów analizy widmowej osiągała mniejsze wartości w obydwu badanych grupach AOAB/COAB. Dla grupy AOAB szczegól-

3 350 nie zaznaczyło się zmniejszenie wartości mocy całkowitej widma (TP) oraz mocy w zakresie komponenty VLF. W przypadku grupy COAB, szczególnie zaznaczone było zmniejszenie wartości składowych LF i HF. Wyniki analizy czasowej i widmowej HRV wraz z wnioskowaniem statystycznym przedstawia tabela 1. Ponadto, na rycinie 1 przedstawiono udział składowych widma w grupach AOAB i COAB wyrażony w procentach (w odniesieniu do wartości tych parametrów w grupie kontrolnej, traktowanych jako 100%) dla nieznormalizowanych parametrów analizy widmowej, dla których wykazano istnienie międzygrupowej znamienności statystycznej. OMÓWIENIE W naszej ocenie, prezentowana praca jest pierwszą, wykazującą różny stopień zaburzeń autonomicznych w zależności od nasilenia zmian zapalnych ściany pęcherza, warunkujących jego nadaktywność. Uzyskane wyniki wskazują, Tabela 1. Parametry analizy czasowej i widmowej HRV Table 1. Time- and spectral HRV analysis parameters Badany parametr Grupa kontrolna Grupa AOAB Grupa COAB Analiza statystyczna Średni odstęp NN 167,84 ± 14,31 171,05 ± 12,00 163,61 ± 12,72 1 NS meannn [ms] Maksymalna wartość odstępu NN 180,49 ± 12,23 178,65 ± 10,96 173,10 ± 14,25 1 NS max NN [ms] Minimalna wartość odstępu NN 153,85 ± 12,71 162,27 ± 12,22 156,08 ± 13,41 1 NS min NN [ms] Zakres zmienności odstępów NN [ms] 26,64 ± 11,70 16,38 ± 8,23 16,99 ± 12,56 1 NS Średnia częstość akcji serca HR [1/min] 359,94 ± 31,69 352,54 ± 25,15 368,71 ± 27,87 1 NS Odchylenie standardowe odstępów NN 4,34 ± 2,11 3,24 ± 2,08 3,66 ± 4,04 1* SD NN [ms] 2*, 3*, 4 NS Pierwiastek kwadratowy ze średniej sumy 1,56 ± 0,82 1,65 ± 2,77 2,36 ± 5,32 1* różnic odstępów NNr 2 NS, 3*, 4* rmssd [ms] Moc całkowita widma HRV 7,92 ± 6,22 1,43 ± 1,21 2,15 ± 2,17 1* TP [ms 2 ] 2*, 3*, 4* Moc widma w zakresie bardzo niskich 6,97 ± 5,99 0,95 ± 1,08 1,81 ± 1,90 1* częstotliwości 2*, 3*, 4* VLF [ms 2 ] Moc widma w zakresie niskich częstotliwości 0,34 ± 0,33 0,16 ± 0,33 0,09 ± 0,15 1* LF [ms 2 ] 2*, 3*, 4* Moc widma w zakresie wysokich częstotliwości 0,60 ± 0,41 0,32 ± 0,30 0,25 ± 0,29 1* HF [ms 2 ] 2*, 3*, 4 NS Iloraz mocy składowych LF/HF 0,67 ± 0,64 0,69 ± 0,68 0,51 ± 0,55 1 NS Wartość znormalizowanego parametru LF 33,76 ± 19,50 32,83 ± 20,88 27,54 ± 19,62 1 NS nlf [n.u.] Wartość znormalizowanego parametru HF 66,25 ± 19,50 67,17 ± 20,88 72,46 ± 19,62 1 NS nhf [n.u.] Legenda do analizy statystycznej: 1 test Bartletta dla wszystkich badanych grup 1, 2, 3; 2 test Fischera-Snedecora dla grup 1 i 2; 3 test Fischera-Snedecora dla grup 1 i 3; 4 test Fischera-Snedecora dla grup 2 i 3; NS bez istotności statystycznej; *p < 0,05. [%] ,1 53,3 27,1 25,9 26,4 41,6 TP VLF LF HF ,1 13, AOAB COAB Ryc. 1. Wykres zmian procentowych składowych widma HRV w badanych grupach w odniesieniu do wartości uzyskanych w grupie kontrolnej przyjętych za 100% Fig. 1. The graph of HRV spectral components changes in studied groups with reference to the control group values treated as 100%

4 Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca 351 że w doświadczalnym modelu AOAB dochodzi do znacznego zmniejszenia VLF i w konsekwencji TP (moc składowej VLF w największym stopniu składa się na TP) przy relatywnie wysokim (choć wciąż mniejszym w stosunku do wartości grupy kontrolnej) odsetku LF i HF, najprawdopodobniej odzwierciedlających nasilony stres zapalny (ryc. 1). W modelu COAB, moce wszystkich składowych widma HRV są również zmniejszone, jednak przeciwnie niż w przypadku AOAB, dysproporcje pomiędzy mocami poszczególnych składowych nie są aż tak zaakcentowane. Moc całkowita w tej grupie osiąga większe wartości zanotowaliśmy mniejsze wycofanie składowej VLF, ale i mniejszy przyrost składowych LF i HF (ryc. 1). Interpretacja fizjologiczna uzyskanych wyników, a zwłaszcza zmian w zakresie VLF, jest utrudniona ze względu na wciąż niejasne mechanizmy powstawania tej składowej w widmie HRV. Panuje powszechna opinia, iż komponenta VLF odzwierciedla w najszerszym stopniu krótkoterminowe mechanizmy regulacji współczulnej związanej z chemoreceptorami, układem renina-angiotensyna-aldosteron (RAA), aktywnością termoregulacyjną i innymi trudno definiowanymi zjawiskami [9, 19, 20]. Ponadto, badania sugerują, że globalne zmniejszenie HRV, a zwłaszcza mocy składowej VLF ujemnie koreluje ze stopniem nasilenia reakcji zapalnej i stężeniem prozapalnych cytokin [11, 15]. Wykazano również, że zmniejszenie mocy VLF jest uważane w kardiologii i kardiodiabetologii za niekorzystny czynnik prognostyczny powikłań sercowo-naczyniowych powstałych na tle zaburzeń wegetatywnych [10]. Nasze wyniki wskazują na znaczne zmniejszenie mocy VLF w AOAB, co jest zgodne z predykcyjną rolą tej składowej w zapaleniu, szczególnie ostrym. Stosunkowo wysoki odsetek mocy HF może odzwierciedlać nasiloną reakcję przeciwzapalną związaną z cholinergicznym szlakiem przeciwzapalnym [4]. W COAB, przewlekły charakter wywołanych zmian zapalnych pęcherza, wiąże się z mniejszą hipercytokinemią i zaburzeniem równowagi sympatyczno-wagalnej (w stosunku do AOAB obserwowaliśmy wzrost VLF oraz obniżenie HF). Trudności interpretacyjne pogłębiają się, jeśli wziąć pod uwagę fakt, że znormalizowane parametry spektralne w obydwu modelach OAB i w grupie kontrolnej nie różniły się istotnie między sobą. Naszym zdaniem, paradoksalny brak różnic w obrębie znormalizowanych parametrów świadczy o szczególnej roli zaburzeń wegetatywnych wyrażających się przede wszystkim w obrębie składowej VLF, której moc jest przecież celowo pomijana w procesie normalizacji dwóch głównych składowych LF i HF. Konieczne są dalsze badania potwierdzające znaczenie zaburzeń widma HRV sugerujących rozwój zmian zapalnych pęcherza jako przyczynę jego nadaktywności. Na marginesie należy zaznaczyć, że rezultaty uzyskane w naszym eksperymencie są podobne do ogólnych trendów zmian stwierdzanych w nielicznych pracach klinicznych z tego zakresu. Choi i wsp. [5] wykazali, że pacjentki z OAB cechowało znaczne obniżenie wartości parametrów analizy widmowej: TP, VLF i HF bez istotnych statystycznie różnic pozostałych parametrów widmowych, takich jak: LF i LF/HF. Nasze wyniki wskazują jednak na obniżenie również mocy LF w obydwu badanych grupach, co może być związane z obniżeniem mocy parasympatycznej, a wzrostem sympatycznej w zapaleniu pęcherza wywołanym CYP. Hubeaux i wsp. [13] przeprowadzili badania, oceniające zmiany czynnościowe ANS podczas wypełniania pęcherza u pacjentek z idiopatycznym OAB (IOAB). Wyniki tej pracy sugerują, że grupę IOAB cechowała większa spoczynkowa aktywność parasympatyczna (oceniana jako zwiększenie HF), natomiast w okresie wypełniania pęcherza obserwowano progresywne zmniejszenie mocy HF ze wzrostem LF, co odzwierciedla zaburzenia równowagi AUN. W podobnych badaniach Liao i wsp. [16] również wykazali zaburzenia AUN w grupie pacjentek z OAB. Badacze ci wykazali, że widma HRV grupy kontrolnej w okresie przed- i śródmikcyjnym charakteryzowały się zwiększeniem mocy zwłaszcza składowych VLF i LF przy małym udziale HF. Zapisy rejestrowane jedynie po zakończeniu mikcji wskazywały nadal na dominująca przewagę mocy LF (przy zupełnej nieobecności składowej VLF). W grupie pacjentek z OAB, zapisy HRV z okresu mikcyjnego sugerowały znaczną przewagę mocy HF przy zmniejszeniu wartości LF i VLF, co było utrwalane i pogłębiane po zakończeniu mikcji [16]. Autorzy nie mogą bezpośrednio odnieść się do badań cytowanych wyżej z uwagi na fakt, że nie da się bezpośrednio porównywać wyników prac laboratoryjnych i klinicznych, opartych na zróżnicowanym materiale i protokołach eksperymentów (HRV w pracach klinicznych oceniane było głównie dynamicznie przed, po i w trakcie mikcji). Niemniej jednak, oceniając globalne trendy, również i nasze wyniki wskazują na zaburzenia AUN w przebiegu OAB, a zwłaszcza na zmniejszenie mocy nieznormalizowanych parametrów spektralnych. WNIOSKI 1. Wydaje się, że zarówno badania eksperymentalne oparte na ostrym oraz przewlekłym modelu pęcherza nadaktywnego, jak i badania kliniczne, potwierdzają koncepcję o zaburzeniach funkcji układu autonomicznego, wyrażających się zmniejszeniem mocy całkowitej widma HRV i poszczególnych składowych analizy spektralnej. 2. Rozpatrując oba modele OAB zauważono, że w AOAB szczególnie zaznaczyło się znaczne wycofanie VLF ze stosunkowo wysokimi mocami LF i HF. Konstelacja takich zmian może sugerować znaczne nasilenie reakcji zapalnej. W COAB, przeciwnie, moc TP i składowej VLF były wyższe, a LF i HF osiągały niższe wartości, chociaż podobnie jak dla AOAB wszystkie składowe osiągały mniejsze moce w porównaniu z widmem kontrolnym. 3. W zestawieniu z brakiem znamiennych różnic międzygrupowych dotyczących parametrów znormalizowanych, istotnego znaczenia nabierają zmiany w obrębie składowej VLF (jako komponenty nie branej pod uwagę przy normalizacji widma), które mogą być zatem traktowane jako stopień zaawansowania zmian zapalnych pęcherza. 4. Wymagane są dalsze badania precyzujące zmiany HRV w OAB oraz ich rolę w ocenie zaburzeń autonomicznych i ich znaczenie patogenetyczne w OAB. PIŚMIENNICTWO 1. Abrams P., Artibani W., Cardozo L. i wsp.: Reviewing the ICS 2002 terminology report: the ongoing debate. Neurourol. Urodyn., 2006; 25: Abrams P., Cardozo L., Fall M., i wsp.: The standardisation of terminology of lower urinary tract function: report from the Standardisation Subcommittee of the International Continence Society. Neurourol. Urodyn., 2002; 21: Andersson K.E., Pehrson R.: CNS involvement in overactive bladder. Pathophysiology and opportunities for pharmacological intervention., Drugs, 2003; 63: Borovikova L.V., Ivanova S., Zhang M. i wsp.: Vagus nerve stimulation attenuates the systemic inflammatory response to endotoxin. Nature, 2000; 405: Choi J.B., Kim Y.B., Kim B.T. i wsp.: Analysis of heart rate variability in female patients with overactive bladder. Urology, 2005; 65: Chopra B., Barrick S.R., Meyers S. i wsp.: Expression and function of bradykinin B1 and B2 receptors in normal and inflamed rat urinary bladder urothelium. J. Physiol., 2005; 562: Chu F.M., Dmochowski R.: Pathophysiology of overactive bladder. Am. J. Med., 2006; 119: 3S-8S. 8. Dinis P., Churrua A., Avelino A. i wsp.: Anandamide-evoked activation of vanilloid receptor 1 contributes to the development of bladder hyperreflexia and nociceptive transmission to spinal dorsal horn neurons in cystitis. J. Neurosci., 2004; 24: Gwizdała A., Guzik P.: Zmienność rytmu serca podłoże fizjologiczne i zastosowanie kliniczne. Now. Lek., 2001; 70:

5 Hadase M., Azuma A., Zen K., i wsp.: Very low frequency power of heart rate variability is a powerful predictor of clinical prognosis in patients with congestive heart failure. Circ. J., 2004; 68: Haensel A., Mills P.J., Nelesen R.A. i wsp.: The relationship between heart rate variability and inflammatory markers in cardiovascular diseases. Psychoneuroendocrinology, 2008; 33: Hashim H., Abrams P.: Overactive bladder: an update. Curr. Opin. Urol., 2007; 17: Hubeaux K., Deffieux X., Ismael S.S. i wsp.: Autonomic nervous system activity during bladder filling assessed by heart rate variability analysis in women with idiopathic overactive bladder syndrome or stress urinary incontinence. J. Urol., 2007; 178: Kleiger R.E., Stein P.K., Bosner M.S. i wsp.: Time domain measurements of heart rate variability. Cardiol. Clin., 1992; 10: Lampert R., Bremner J.D., Su S. i wsp.: Decreased heart rate variability is associated with higher levels of inflammation in middle-aged men. Am. Heart. J., 2008; 156: 759e1-759e Liao W.C., Jaw F.S.: A noninvasive evaluation of autonomic nervous system dysfunction in women with an overactive bladder. Int. J. Gynecol. Obs., 2010; 110: Maggi C.A., Meli A.: Suitability of urethane anesthesia for physiopharmacological investigations in various systems. Part 1: general considerations. Experientia 1986; 42: Maggi C.A., Meli A.: Suitability of urethane anesthesia for physiopharmacological investigations in various systems. Part 2: cardiovascular system. Experientia 1986, 42: Malik M. (ed.), Guidelines. Heart rate variability. Standards of measurements, physiological interpretations and clinical use. Task Force of The European Society of Cardiology and The North American Society of Pacing and Electrophysiology. Eur. Heart J., 1996; 17: Ori Z., Monir G., Weiss J. i wsp.: Heart rate variability. Frequency domain analysis. Cardiol. Clin., 1992; 10: Tubaro A., Palleschi G.: Overactive bladder: epidemiology and social impact. Curr. Opin. Obstet. Gynecol., 2005; 17: Adres do korespondencji: dr med. Łukasz Dobrek, Katedra Patofizjologii, Uniwersytet Jagielloński Collegium Medium, Kraków, ul. Czysta 18, tel. (12) , lukaszd@mp.pl