Ocena układu autonomicznego metodą analizy zmienności rytmu serca w krótko i długotrwającym doświadczalnym modelu blokady podpęcherzowej
|
|
- Judyta Maj
- 6 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 PRACE ORYGINALNE Łukasz DOBREK Agnieszka BARANOWSKA Beata SKOWRON Piotr THOR Ocena układu autonomicznego metodą analizy zmienności rytmu serca w krótko i długotrwającym doświadczalnym modelu blokady podpęcherzowej Autonomic nervous system estimation by heart rate variability analysis in experimental short and longlasting bladder outlet obstruction model Katedra Patofizjologii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum Kierownik: Prof. zw. dr hab. med. Piotr Thor Dodatkowe słowa kluczowe: częściowa blokada podpęcherzowa łagodny przerost stercza autonomiczny układ nerwowy zmienność rytmu serca Additional key words: partial bladder outlet obstruction () benign prostatic hyperplasia (BPH) autonomic nervous system (ANS) heart rate variability (HRV) Adres do korespondencji: dr n. med. Łukasz Dobrek Katedra Patofizjologii UJCM ul. Czysta 18, Kraków tel , fax lukaszd@mp.pl Wstęp: Łagodny przerost stercza (ang. benign prostatic hyperplasia; BPH) jest związany z objawami nadaktywności pęcherza. Choroba ta może być stosunkowo łatwo odwzorowana na zwierzęcym modelu częściowej blokady podpęcherzowej (ang. partial bladder outlet obstruction; ). W związku z niepełnym opisem patofizjologicznym tej choroby, istotna wydaje się być ocena zmian stanu czynnościowego autonomicznego układu nerwowego (ang. Autonomic Nervous System; ANS) w przebiegu. Materiał i metody: Eksperyment przeprowadzono na 30 szczurach rasy Wistar. 10 zwierząt będących grupą kontrolną (grupa 1) przeszło zabieg operacyjny typu sham ; u kolejnych 20 szczurów wykonano podpęcherzowe częściowe podwiązanie proksymalnego odcinka cewki moczowej (). U wszystkich badanych zwierząt przeprowadzono w znieczuleniu uretanowym krótkoczasowe (20 minutowe) zapisy zmienności rytmu serca (ang. Heart Rate Variability; HRV), z następczą analizą czasową oraz widmową oraz - po podaniu letalnej dawki pentobarbitalu - pobrano pęcherze moczowe do analizy histopatologicznej. W grupie kontrolnej, zapisy HRV przeprowadzane były po 7 dniach rekonwalescencji od zabiegu, natomiast zwierzęta z modelem podzielono na dwie podrgupy, z krótkotrwającym (grupa 2; zapisy HRV zbierane w 14 dniu od momentu zabiegu operacyjnego oraz z długotrwającym modelem (grupa 3; zapisy HRV w 29 dniu od zabiegu). Wyniki: W ocenie histopatologicznej, pęcherze szczurów z cechowały się przekrwieniem, obrzękiem i cechami przerostu warstwy mięśniowej. W analizie HRV, większość analizowanych parametrów analizy czasowej HRV nie różniła się znamiennie we wszystkich badanych grupach. Wartości zarówno mocy całkowitej (TP), Introduction: Benign prostatic hyperplasia; BPH is associated with the symptoms of the bladder overactivity. This disease can be comparatively easly induced using an animal model of the partial bladder outlet obstruction;. The pathophysiological description of BPH is still incomplete, thus autonomic nervous system activity assessement in the course of seems to be important. Material and methods: The experiment was carried out on 30 Wistar rats. 10 animals sham operated served as control group (group 1). Another 20 rats underwent the surgery. In all studied animals in urethane anaesthesia short-term (20 minutes lasting) heart rate variability (HRV) recordings were taken with the subsequent time- and spectral HRV analysis. In control rats, the HRV study was done after 7 days of sham operation while the animals were divided into two subgroups: with short lasting (group 2; the HRV records were collected on the 14th the day since the surgery) and with long-lasting (group 3; HRV records on the 29th day after surgery). After HRV collection, all studied animals were given a lethal pentobarbital dose and urinary bladders were removed for histopathological assessement. Results: Bladders collected from rats were characterised by signs of congestion and edema with features of the excessve bladder wall muscularisation. The majority of the time-domain HRV analyzed parameters did not significantly differ in all studied groups. The total HRV spectrum power (TP), as well as the power of the low frequency component (LF) and high frequency one (HF) were markedly higher in the control group. In animals, the trend of the progressive power decrease of main HRV spectrum components was observed. The significant changes relating to the standardized 719
2 jak i mocy w zakresie niskich (LF) oraz wysokich częstotliwości (HF) były znamiennie wyższe w grupie kontrolnej, natomiast u zwierząt z modelem obserwowano postępujące zmniejszenie ich wartości, Rozpatrując zmiany dotyczące wartości znormalizowanych parametrów HRV zaobserwowano, iż w grupie kontrolnej wartość nlf była mniejsza a nhf - większa w porównaniu z grupą 2. Przeciwnie, zestawiając grupę kontrolną z grupą 3 wykazano, iż wartość parametru nlf jest większa a nhf - mniejsza u zwierząt kontrolnych. WNIOSKI: Uzyskane wyniki sugerują, iż blokada podpęcherzowa powoduje przebudowę strukturalną tkanek pęcherza oraz zmiany funkcjonalne autonomicznego układu nerwowego, które zaznaczają się wraz z wydłużeniem czasu trwania blokady. 14-dniowy model powoduje zmniejszenie globalnego napięcia ANS, lecz z zachowaniem wzajemnych relacji pomiędzy głównymi składowymi (sympatyczną i parasympatyczną). Miesięczny okres powoduje bardziej zaznaczoną dysfunkcję ANS, manifestującą się znacznym obniżeniem całkowitego napięcia autonomicznego oraz przesunięciem równowagi pomiędzy zasadniczymi składowymi ze znaczną przewagą parasympatyczną. HRV parameters were pronounced. In control rats, the nlf value was smaller while nhf - higher when compared to the group 2. Just the opposite, when combine the control and 3 group it was showed, that the value of nlf was higher and nhf - smaller in control animals. CONCLUSIONS: Our results suggest, that the partial bladder outlet obstruction causes both the bladder remodelling and the functional changes of the autonomic nervous system which become more stressed with the BOO duration. 14-days lasting model caused decrease of the global autonomic tension, but with the maintaining of the mutual relations between the main ANS branches: sympathetic part and parasympathetic one The monthly period caused the more marked autonomic dysfunction manifesting by considerable lowering of the total autonomic tension and the shift of autonomic balance towards to parasympathetic predominance. Wstęp Układ dolnych dróg moczowych obejmuje pęcherz moczowy i cewkę moczową. Pęcherz moczowy jest złożoną strukturą anatomiczną, której zasadniczą funkcją jest magazynowanie moczu, wytwarzanego w sposób ciągły w nerkach oraz jego okresowe wydalanie podczas mikcji. Zarówno faza wypełniania pęcherza, jak i jego opróżnianie, wymaga koordynacji wielu lokalnych, obwodowych i centralnych mechanizmów o charakterze neurogennym, miogennym oraz parakrynnym. Dokładny opis anatomicznych i neurofizjologicznych aspektów pęcherza wykracza poza ramy niniejszego opracowania; zainteresowanych Czytelników odsyłamy do naszego poprzedniego opracowania [10] i cytowanych tam szczegółowych prac poglądowych z tego zakresu [3,8,11]. Zaburzenia funkcji pęcherza manifestujące się objawami jego nadaktywności skurczowej w fazie wypełniania (parcia naglące, wzrost globalnej liczby epizodów mikcyjnych występującymi również w okresie nocnym, wraz lub bez nietrzymaniem moczu) są klasyfikowane jako zespół pęcherza nadaktywnego (ang. overactive bladder; OAB). Objawy te zostały przyjęte przez Międzynarodowe Towarzystwo Kontynencji (ang. International Continence Society; ICS) [1,2] jako podstawa klinicznego rozpoznania OAB, po uprzednim wykluczeniu wszystkich organicznych potencjalnych przyczyn, mogących być podstawą obserwowanych objawów. OAB jest zatem idiopatycznym zaburzeniem, o złożonej i wciąż nie w pełni poznanej patogenezie. Obecnie podkreśla się rolę neurogennych zaburzeń aferentnych (na poziomie obwodowym oraz ośrodkowym), zaburzenia neuroendokrynnej funkcji urotelium oraz mioelektrycznych właściwości mięśniówki gładkiej pęcherza. Szczegółowy opis patofizjologiczny OAB, jak i obecne i potencjalne przyszłe możliwości leczenia farmakologicznego, znajdzie zainteresowany Czytelnik również w naszych poprzednich opracowaniach [9,10]. Nadaktywność pęcherza rozwija się również w przebiegu łagodnego przerostu stercza u mężczyzn (ang. benign prostatic hyperplasia; BPH), jako wynik kompresji przerosłych tkanek stercza na proksymalny odcinek cewki moczowej, skutkujący upośledzeniem przepływu moczu i progresywnym wzrostem ciśnienia w obrębie dolnych dróg moczowych. Częstość występowania BPH jest ściśle związana z wiekiem - o ile jest to rzadkie schorzenie u mężczyzn przed 40 r.ż, o tyle prawie 50% mężczyzn rozwija objawy po przekroczeniu 50 r.ż, a u pacjentów w wieku podeszłym (około 80 r.ż.) częstość BPH sięga 80% [12,20]. Pomimo wysokiej częstości występowania tej choroby, patogeneza BPH, podobnie jak idiopatycznego OAB, wciąż jest jedynie fragmentarycznie poznana. W patofizjologicznym opisie BPH, obecnie postuluje się rolę remodellingu tkanek stercza (ze wzrostem poziomu antyapoptycznych cytokin jak TGF-β) oraz dysregulację hormonalną - u pacjentów z BPH opisano wyższą aktywność reduktazy dihydrotestosteronu (DHT) i większą ilość DHT w tkankach stercza. Ponadto, wraz z procesem starzenia się i wzrostem ilości tkanki tłuszczowej, wzrasta poziom i aktywność aromatazy, katalizującej konwersje androgenów do estrogenów, które nasilają sekrecję fibroblastycznego czynnika wzrostu (FGF), co wraz z zaburzeniem apoptozy komórkowej wspomnianej powyżej promuje rozrost tkanek stercza. Hipoteza ta jest też zgodna z koncepcją przewlekłego zapalenia stercza, jakie towarzyszy BPH, co tłumaczy obecność limfocytów i makrofagów w tkankach stercza, jak i wielu prozapalnych, proproliferacyjnych mediatorów (Il-8, L-15, Il-17, IFN-γ). Dużą uwagę zwraca się również obecnie na zjawiska uruchamiane w odpowiedzi na lokalną hipoksję stercza, powodującą produkcję wysoce uszkadzających tkanki wolnych rodników tlenowych oraz uwalnianie czynników wzrostowych: naczyniowych (VEGF) i fibroblastycznych (FGF), co nasila neoangiogenezę przerosłej tkanki stercza [5]. Istnieją również doniesienia o bliskim związku pomiędzy rozwojem BPH a współistnieniem u tego samego pacjenta zespołu metabolicznego, co sugerowałoby rolę hiperinsulinemii i insulinooporności wraz z wyższą aktywnością współczulną oraz wyjaśniałoby zaostrzenie przebiegu BPH u pacjentów ze współistniejącą cukrzycą [4]. Podsumowując, objawy nadaktywności pęcherza, obserwowane w idiopatycznym OAB, pojawiają się również u pacjentów z organicznym zaburzeniem, powodującym utrudnienie swobodnego odpływu moczu w dolnych drogach moczowych - w łagodnym przeroście prostaty. W związku z niepełnym opisem patofizjologicznym tej choroby, istotna wydaje się być ocena stanu czynnościowego autonomicznego układu nerwowego (ang. Autonomic Nervous System; ANS) w przebiegu tego zaburzenia. Funkcja autonomicznego układu nerwowego może być pośrednio oszacowana poprzez ocenę zmienności rytmu serca (ang. Heart Rate Variability; HRV), opartą na badaniu średniego czasu trwania pomiędzy kolejnymi załamkami R-R w zapisie EKG w aspekcie analizy czasowej i widmowej (częstotliwościowej) [16]. Ponieważ BPH może być stosunkowo łatwo odwzorowany w modelu zwierzęcym poprzez chirurgiczne wytworzenie częściowej blokady podpęcherzowej (ang. Partial Bladder Outlet Obstruction; ), stąd istnieje możliwość eksperymentalnych badań HRV w tym schorzeniu [19]. Celem naszej pracy było zbadanie zmian aktywności ANS w krótko i dłużej trwającym eksperymentalnym modelu BOO, odzwierciedlającym BPH u ludzi, posługując się zapisami HRV. Materiał i metody Na przeprowadzenie badań uzyskano zgodę I Lokalnej Komisji Etycznej ds. Doświadczeń na Zwierzętach w Krakowie. Eksperyment przeprowadzono na 30 szczurach rasy Wistar o średniej masie ciała 181,67±7,82g. Zwierzęta były hodowane w standardowych warunkach laboratoryjnych, w klatkach po 5 sztuk, z nieograniczonym dostępem do wody i karmy (Labofeed, Kcynia). 10 zwierząt, które przeszły zabieg operacyjny typu sham, zakwalifikowano do 720 Ł. Dobrek i wsp.
3 grupy kontrolnej (grupa 1). U zwierząt tych wykonywano laparotomię wraz z odsłonięciem pęcherza, lecz bez podwiązywania cewki moczowej, stosując identyczne metody znieczulenia i chirurgicznego opracowania rany pooperacyjnej jak w grupie zwierząt, którym indukowano przeszkodę podpęcherzową. U kolejnych 20 szczurów wykonano podpęcherzowe częściowe podwiązanie proksymalnego odcinka cewki moczowej (częściowa blokada podpęcherzowa; partial bladder obstruction - ). Zabieg operacyjny przeprowadzany był w znieczuleniu ogólnym (pentobarbital - Morbital, 45mg/kg m.c.). Po wykonaniu nacięcia w linii pośrodkowej ciała, w rzucie więzadła pępkowego, odsłaniano pęcherz moczowy, podwiązując proksymalny odcinek cewki moczowej (Dermalon 4-0), po uprzednim zacewnikowaniu szczura (cewnik epiduralny, 1mm średnicy). Po założeniu podwiązki, zaszywano powłoki ciała, stosując przez pierwsze trzy dni neomycynę i oksytetracyklinę w aerozolu na ranę pooperacyjną. Wszystkie zwierzęta z grupy kontrolnej przeszły zabieg chirurgiczny bez komplikacji; w grupie z jedno z operowanych zwierząt padło podczas zabiegu a dwa kolejne w okresie pooperacyjnym. Stąd, finalnie w dalszych badaniach wzięło udział 17 szczurów z. U wszystkich badanych zwierząt przeprowadzono krótkoczasowe (20 minutowe) zapisy zmienności rytmu serca - HRV w znieczuleniu uretanowym (1200mg/kg m.c.). Wybór tego środka anestetycznego podyktowany był przesłankami, iż na tle innych środków farmakologicznych znieczulenia ogólnego wywiera on najmniejszy depresyjny wpływ na ANS [14,15]. Sygnał EKG, będący punktem wyjścia do analizy HRV, po uprzednim znieczuleniu szczura i przygotowaniu do zapisu (usunięcie owłosienia, abrazja naskórka, pokrycie skóry żelem EKG), zbierany był z użyciem pediatrycznych elektrod Ag/ AgCl (EK-S30 PSG Sorimex) oraz systemu Polygram ADInstruments. Uzyskane zapisy poddawane były zarówno analizie czasowej, jak i widmowej, z obliczaniem klasycznych parametrów czasowych i widmowych. W grupie kontrolnej, zapisy HRV przeprowadzane były po 7 dniach rekonwalescencji od zabiegu typu sham (10 szczurów; średnia masa ciała wynosiła 226,3±6,23g) natomiast 17 zwierząt z wytworzonym modelem BOO podzielono na dwie podgrupy, w zależności od czasu trwania : podgrupę z krótkotrwającym (grupa 2; zapisy HRV zbierane były w 14 dniu od momentu zabiegu operacyjnego; grupa zawierała 10 szczurów o średniej masie 233,3±3,59g) oraz z długotrwającym modelem (grupa 3; zapisy HRV w 29 dniu od zabiegu; 7 zwierząt o średniej masie ciała 181,71±7,81g). Zdecydowaliśmy się na wykonywanie zapisów HRV w siódmej dobie u zwierząt kontrolnych biorąc pod uwagę nasze doświadczenia związane z metodyką HRV, jakie sugerują, iż u zdrowych szczurów parametry HRV nie zmieniają się znamiennie w perspektywie 4 tygodni. W kilku poprzednich eksperymentach obserwowaliśmy zaznaczone zmiany HRV, jednak porównując zdrowe, młode zwierzęta (6-7 tygodniowe) ze znacznie starszymi (6 miesięcznymi). Ponadto w siódmej dobie po zabiegu operacyjnym, szczury kontrolne przejawiały normalną aktywność i zachowanie. Stąd, założyliśmy, iż zapisy wykonywane w 7 dobie po zabiegu można traktować jako referencyjne dla pozostałych grup i że były one rejestrowane u zwierząt nie odczuwających już nasilonego stresu pooperacyjnego. Po zakończeniu rejestracji HRV, zwierzęta z każdej z grupy były uśmiercane poprzez dootrzewnowe podanie letalnej dawki anestetycznej penobarbitalu (Morbital, 100mg/kg m.c.) celem pobrania pęcherzy moczowych do analizy histopatologicznej, mającej na celu obiektywne potwierdzenie zmian tkankowych rozwijających się w odpowiedzi na wytworzony stan częściowej blokady podpęcherzowej. Podczas ponownej laparotomii pobierano pęcherze wraz z proksymalnym, podwiązanym odcinkiem cewki moczowej (lub analogiczny odcinek bez podwiązki w grupie kontrolnej). Następnie pęcherze były delikatnie osuszane na kompresach gazowych i delikatnie otwierane celem ich opróżnienia z zalegającego moczu oraz umieszczane w 4% roztworze formaliny. Ocena histopatologiczna pęcherzy pobranych od zwierząt z 14-dniowym modelem ujawniła zaznaczony obrzęk oraz cechy przekrwienia ściany pęcherza moczowego i minimalnego przerostu warstwy mięśniowej jego ściany. W preparatach zwierząt z miesięcznym modelem BOO zwracały uwagę cechy wyraźnego obrzęku śluzówki pęcherza wraz z przekrwieniem jego ściany oraz niewielkie (głównie wokółnaczyniowe) limfocytowe nacieki zapalne śluzówki. Ponadto zaobserwowano zaznaczone cechy niewielkiego przerostu warstwy mięśniowej pęcherza. Pęcherze pobrane od zwierząt kontrolnych odpowiadały obrazowi vesica urinaria normalis. Na podstawie uzyskanych wyników analizy histopatologicznej można uznać, iż szczury z grup cechuje przebudowa tkankowa pęcherza, bardziej zaakcentowana u zwierząt z długotrwającym. Wyniki te również potwierdzają skuteczność zastosowanej procedury chirurgicznej i utrzymywanie się modelu podczas całego okresu eksperymentu. Analiza statystyczna uzyskanych wyników HRV została przeprowadzona wstępnie dla trzech jednocześnie badanych grup (kontrolnej - grupa 1 oraz grup 2 i 3 - zwierzęta z ) za pomocą parametrycznego testu Bartletta przy α=0,05. Natomiast szacowanie znamienności statystycznej międzygrupowej (grupa 1/2, grupa 1/3 oraz grupa 2/3) zostało przeprowadzone za pomocą parametrycznego testu Fischera-Snedecora przy tej samym poziomie istotności α. Z uwagi na brak rozkładu normalnego ocenianych parametrów HRV, analiza statystyczna prowadzona była po uprzednim ich wyrażeniu w postaci logarytmów naturalnych. Wnioski estymacji statystycznej uzyskanych wyników HRV zawarte zostały w tabelach 1 i 2. Wyniki Analiza czasowa HRV: Większość analizowanych parametrów analizy czasowej HRV nie różniła się znamiennie we wszystkich badanych grupach. Zarówno średni odstęp R-R (mean NN), jak i maksymalna wartość (max NN) oraz średnia częstość akcji serca (average HR) były podobne we wszystkich grupach. Najkrótsze odstępy R-R (min NN) notowane były w grupie kontrolnej (odpowiednio 139,28±6,36 vs. 152,64±16,72 w grupie 2 i 153,56±11,72 w grupie 3). Różnica pomiędzy maksymalnym i minimalnym odstępem R-R - zakres wartości odstępów R-R (range) osiągała z kolei w grupie kontrolnej największe wartości (odpowiednio 49,47±6,47 vs. 35,76±16,29 w grupie 2 i 31,06±9,41 w grupie 3). Podobną zależność zaobserwowano dla dwóch kolejnych parametrów analizy czasowej - globalnego odchylenia standardowego wszystkich odstępów R-R (SDNN) oraz pierwiastka kwadratowego ze średniej sumy kwadratów różnic - wartości tych parametrów były największe dla zwierząt kontrolnych i osiągały mniejsze wartości w grupie z krótkoczasowym modelem (grupa 2) a najmniejsze w grupie z długoczasowym modelem (grupa 3): odpowiednio dla SDNN: 8,70±2,73 vs. 7,43±3,96 i 4,13±1,68 i dla rmssd: 13,01±7,35 vs. 6,92±8,26 i 1,33±0,39). Analiza widmowa HRV: Podobnie jak w analizie czasowej, również w analizie widmowej (częstotliwościowej) zaobserwowano podobną ogólną zależność postępującego zmniejszenia wartości nieznormalizowanych parametrów HRV wraz z wydłużeniem czasu trwania. Wartości zarówno mocy całkowitej (ang. Total Power; TP), jak i mocy w zakresie niskich (ang. Low Frequency; LF) oraz wysokich częstotliwości (ang. High Frequency; HF) były znamiennie wyższe w grupie kontrolnej, natomiast u zwierząt z modelem obserwowano postępujące zmniejszenie ich wartości (TP w grupie kontrolnej 36,09±17,83 vs. 23,16±32,56 w grupie 2 i 2,68±1,29 w grupie 3 oraz odpowiednio dla LF: 5,40±2,54 vs. 1,31±1,79 i 0,11±0,06 i dla HF: 11,47±8,88 vs. 0,98±0,96 i 0,51±0,38). Rozpatrując zmiany dotyczące wartości znormalizowanych parametrów HRV zaobserwowano, iż w grupie kontrolnej wartość nlf (ang. normalized LF) była mniejsza a nhf (ang. normalized HF) - większa w porównaniu z grupą 2 (odpowiednio 36,61±16,04 vs. 45,2±19,67 oraz 63,39±16,04 vs. 54,8±19,67). Przeciwnie, zestawiając grupę kontrolną z grupą 3 wykazano, iż wartość parametru nlf jest większa a nhf - mniejsza u zwierząt kontrolnych (odpowiednio nlf 36,61±16,04 vs. 19,67±9,59 i dla nhf: 63,39±16,04 vs. 80,33±9,59). Omawiane wyniki parametrów analizy czasowej i widmowej HRV przedstawione są w tabelach I i II poniżej). OMÓWIENIE Główne wnioski wynikające z analizy zmienności rytmu serca w przeprowadzonym eksperymencie blokady podpęcherzowej to: W analizie czasowej - wraz z wydłużeniem czasu trwania blokady podpęcherzowej, dochodzi do zwiększenia wartości minimalnego odstępu R-R, oraz do zmniejszenia wartości zakresu czasu trwania odstępów R-R, SDNN oraz rmssd. W analizie widmowej w krótkocza- 721
4 Tabela I. Parametry analizy czasowej HRV uzyskane z 20-minutowych zapisów EKG Time-domain HRV analysis parameters obtained from 20-minutes lasting ECG recordings Grupa 1 Kontrol Grupa 2 14-dniowy model Grupa 3 30-dniowy model Grupa 1 / Grupa 2 Grupa 1 / Grupa 3 Grupa 2 / Grupa 3 mean NN [ms] 163,41±10,27 173,03±11,88 171,94±14,84 NS NS NS max NN [ms] 188,76±6,28 188,33±1,71 184,62±9,53 NS NS NS min NN [ms] 139,28±6,36 152,64±16,72 153,56±11,72 p=0,02 p=0,02 NS range [ms] 49,47±6,47 35,76±16,29 31,06±9,41 p=0,01 p=0,01 NS average HR [bpm] 368,32±22,55 348,29±25,26 351,32±34,14 NS NS NS SDNN [ms] 8,70±2,73 7,43±3,96 4,13±1,68 NS p=0,01 p=0,05 rmssd 13,01±7,35 6,92±8,26 1,33±0,39 p=0,05 p=0,01 p=0,01 Legenda: mean NN - średni czas trwania odstępu R-R w zapisie EKG [ms], max NN - najdłuższy czas trwania odstępu R-R w zapisie EKG [ms], min NN - najkrótszy czas trwania odstępu R-R w zapisie EKG [ms], range - średnia różnica pomiędzy max NN i min NN [ms], average HR - średnia częstość akcji serca [bpm - 1/min], SDNN - globalne odchylenie standardowe wszystkich odstępów R-R [ms], rmssd - pierwiastek kwadratowy ze średniej sumy kwadratów różnic pomiędzy kolejnymi odstępami R-R Tabela II. Parametry analizy widmowej HRV uzyskane z 20-minutowych zapisów EKG Frequency-domain (spectral) HRV analysis parameters obtained from 20-minutes lasting ECG recordings Grupa 1 Kontrol Grupa 2 14-dniowy model Grupa 3 30-dniowy model Grupa 1 / Grupa 2 Grupa 1 / Grupa 3 Grupa 2 / Grupa 3 TP [ms2] 36,09±17,83 23,16±32,56 2,68±1,29 p=0,03 p=0,005 p=0,05 VLF [ms2] 19,23±15,74 20,87±30,33 2,06±1,02 NS p=0,007 p=0,04 LF [ms2] 5,40±2,54 1,31±1,79 0,11±0,06 p=0,01 p=0,005 p=0,05 HF [ms2] 11,47±8,88 0,98±0,96 0,51±0,38 p=0,01 p=0,02 NS LF/HF 0,70±0,63 1,06±0,75 0,26±0,16 NS p=0,03 p=0,005 nlf [n.u.] 36,61±16,04 45,2±19,67 19,67±9,59 NS p=0,05 p=0,007 nhf [n.u.] 63,39±16,04 54,8±19,67 80,33±9,59 NS p=0,05 p=0,004 Legenda: TP - moc całkowita widma HRV, VLF - moc widma HRV w zakresie bardzo niskich częstotliwości, LF - moc widma HRV w zakresie niskich częstotliwości, HF - moc widma HRV w zakresie wysokich częstotliwości, nlf - wartość znormalizowanego parametru LF, nhf - wartość znormalizowanego parametru HF sowym (14-dniowym) modelu blokady podpęcherzowej, uwidoczniono zmniejszenie mocy całkowitej widma wraz z mocą nieznormalizowanych parametrów LF i HF, przy braku istotnych zmian dotyczących znormalizowanych parametrów nlf i nhf. Wraz z wydłużeniem czasu trwania, dysfunkcja autonomicznego układu nerwowego staje się bardziej zaakcentowana. W modelu tym wykazano głębokie obniżenie mocy całkowitej widma HRV i jego wszystkich składowych, W porównaniu z grupą kontrolną, wykazano ponadto istotne zmiany w obrębie znormalizowanych składowych nlf i nhf, świadczące o znacznej przewadze napięcia parasympatycznego i wycofaniu sympatycznym. Wedle naszej wiedzy, nasza praca jest pierwszą oceniającą zmiany funkcji ANS w przebiegu w zależności od czasu trwania blokady podpęcherzowej. Uogólniając należy stwierdzić, iż zagadnienia oceny stanu czynnościowego ANS w przebiegu zarówno eksperymentalnego modelu, jak i klinicznie w przebiegu BPH, są wciąż niedostatecznie zbadane i wymagają dalszego doprecyzowania. Ponadto dostępne w piśmiennictwie doniesienia są często sprzeczne lub znacznie różniące się metodologicznie, co uniemożliwia ich bezpośrednie porównywanie. Wynika to po części z odmiennych protokołów badań oraz aspektów technicznych (część publikowanych prac klinicznych jest opartych na krótkoczasowych zapisach HRV, a część na 24-godzinnych holterowskich zapisach EKG). Ponadto, dostępne badania kliniczne oceniające funkcje ANS u pacjentów z BPH, często uwzględniają współistnienie u rekrutowanych pacjentów zespołu polimetabolicznego. Stwierdzana zatem w tych badaniach wysoka aktywność sympatyczna nie może być jednoznacznie wiązana z BPH, lecz z zespołem metabolicznym [6,17]. Z drugiej jednak strony, stwierdzana w pracach cytowanych powyżej dysfunkcja czynnościowa ANS ze wzrostem napięcia sympatycznego, uzasadnia stosowanie leków α-adrenolitycznych w farmakoterapii BPH, co wiąże się nie tylko ze złagodzeniem nadreaktywności pęcherza, ale i poprawą lokalnego przepływu krwi w pęcherzu [7,18]. Istnieją również doniesienia sugerujące inny typ zaburzeń ANS w przebiegu BPH, co może być po części związane z odmienną rekrutacją pacjentów (brak współistniejącego zespołu polimetabolicznego). Kim i wsp. [13] w swojej pracy, opartej na krótkoczasowych zapisach HRV, wykazali zmniejszenie mocy całkowitej oraz składowej HF, bez zmian w obrębie pozostałych składowych widma HRV. Przeciwnie, Zorba i wsp. [21] w jednej z ostatnio opublikowanych prac, udowodnili wręcz zwiększenie wartości nieznormalizowanych składowych widma HRV w porównaniu do grupy kontrolnej (chociaż, uściślając, wykazali oni jedynie trend zmian; wartości bezwzględne ocenianych parametrów nie były statystycznie znamienne). Jakkolwiek trudno jest porównywać prace doświadczalne i kliniczne, naszym zdaniem, wyniki uzyskane w naszym eksperymencie, są zbieżne z wnioskami Kim i wsp. [13] cytowanymi powyżej. Biorąc pod uwagę wytyczne piśmiennictwa, napięcie sympatyczne jest odzwierciedlane w zapisach HRV przez SDNN, LF oraz zwłaszcza nlf, natomiast parasympatyczne przez HF i nhf. Globalna aktywność ANS manifestuje się w obrębie mocy całkowitej widma TP [16]. Opierając się na tych wytycznych, naszym zdaniem, należy stwierdzić, iż zarówno w krótkoczasowym, jak i długoczasowym modelu, dochodzi do zmniejszenia globalnej aktywności układu autonomicznego, zdecydowanie bardziej nasilonej w obserwacji miesięcznej. W krótkotrwającej blokadzie podpęcherzowej, zmniejszeniu globalnej aktywności ANS nie towarzyszyła zmiana we wzajemnej relacji obydwu części ANS znormalizowane parametry nlf i nhf nie różniły się znamiennie od grupy kontrolnej. 722 Ł. Dobrek i wsp.
5 Przeciwnie, długoczasowy model był charakteryzowany przez przebudowę wzajemnych proporcji pomiędzy napięciem współczulnym i przywspółczulnym, z wygenerowaniem relatywnej, znacznej przewagi parasympatycznej (choć wciąż przy zmniejszeniu całkowitej aktywności ANS). Nie jesteśmy jednak w stanie jednoznacznie ocenić, czy obserwowana przewaga parasympatyczna w długotrwającej blokadzie podpęcherzowej, jest jednym z możliwych czynników etiologicznych nadreaktywności pęcherza, stwierdzanej w tym zaburzeniu, czy też jest wynikiem zmian adaptacyjnych, których celem jest nasilenie kurczliwości pęcherza i przełamanie bloku odpływu moczu poprzez czynnościową rearanżację unerwienia wegetatywnego pęcherza. Na marginesie warto również wspomnieć o stwierdzanych zaburzeniach w obrębie składowej VLF, której moc znacznie się zmniejszyła u zwierząt poddanych miesięcznemu. Obecnie, mechanizmy leżące u podstaw tej składowej widma HRV, jak i zwłaszcza jej interpretacja w odniesieniu do głównych części układu autonomicznego, są wciąż niejasne. Przyjmuje się, iż VLF odzwierciedla autonomiczną kontrolę zjawisk takich jak termoregulacja, aktywność baroreceptorów tętniczych, chemoreceptorów oraz aktywność układu renina-angiotensyna-aldosteron. W większości panuje przekonanie, iż składowa VLF, podobnie jak LF, jest związana ze zjawiskami mediowanymi współczulnie, jednak przypisuje się jej znaczenie jako składowej wyrażającej globalny stres organizmu [13,16]. W naszym eksperymencie, moc VLF była podobna w grupach z krótkoczasowym modelem i kontrolnej, ulegając znacznemu zmniejszeniu u szczurów z BOO trwającym 4 tygodnie. Jednak wciąż składowa ta była komponentą widma o największym udziale w mocy całkowitej, co może, zgodnie z sugestiami cytowanymi powyżej, odzwierciedlać globalny stres towarzyszący utrzymywaniu się blokady podpęcherzowej. Wnioski Podsumowując, uzyskane wyniki sugerują, iż blokada podpęcherzowa powoduje zmiany funkcjonalne autonomicznego układu nerwowego, które zaznaczają się wraz z wydłużeniem czasu trwania blokady. Interpretując uzyskane wyniki zgodnie z wytycznymi HRV [16] można stwierdzić, że 14-dniowy model powoduje zmniejszenie globalnego napięcia ANS, lecz z zachowaniem wzajemnych relacji pomiędzy głównymi składowymi (sympatyczną i parasympatyczną). Miesięczny okres powoduje bardziej zaznaczoną dysfunkcję ANS, manifestującą się znacznym obniżeniem całkowitego napięcia autonomicznego oraz przesunięciem równowagi pomiędzy zasadniczymi składowymi ze znaczną przewagą parasympatyczną. Może to odzwierciedlać nadreaktywność pęcherza, obserwowaną w przebiegu, związaną ze wzrostem mediowanej parasympatycznie kurczliwości mięśnia wypieracza celem poprawy odpływu moczu. Przebudowa funkcjonalna ANS zatem jest zależna od czasu trwania blokady podpęcherzowej i wraz z czasem jej trwania, zaburzenia autonomicznej regulacji czynności pęcherza stają się bardziej nasilone. Praca została zrealizowana w ramach grantu naukowego K/DSC/ Piśmiennictwo 1. Abrams P., Artibani W., Cardozo L. et al.: Reviewing the ICS 2002 terminology report: The ongoing debate. Neurourol. Urodyn. 2006, 25, Abrams P., Cardozo L., Fall M. et al.: The standardisation of terminology of lower urinary tract function: report from the Standardisation Sub-committee of the International Continence Society. Neurourol. Urodyn. 2002, 21, Andersson K.E., Pehrson R.: CNS involvement in overactive bladder. Drugs 2003, 63, Boon T.A., Van Venrooij G.E., Eckhardt M.D.: Effects of diabetes mellitus on lower urinary tract symptoms and dysfunction in patients benign prostatic hyperplasia. Curr. Urol. Rep. 2001, 2, Briganti A., Capitanio U., Suardi N. et al.: Benign prostatic hyperplasia and its aetiologies. Eur. Urol. Suppl. 2009, 8, Choi J.B., Lee J.G.,Kim Y.S.: Characteristics of autonomic nervous system activity in men with lower urinary tract symptoms (LUTS): analysis of heart rate variability in men with LUTS. Urology 2010, 75, Chorng H.: The application of alpha-adrenergic receptor blocker in lower urinary tract dysfunction that is beyond benign prostatic hyperplasia. Int. Urogynecol. J. Pelvic Floor Dysfunct. 2010, 4, Clemens J.Q.: Basic bladder neurophysiology. Urol. Clin. N. Am. 2010, 37, Dobrek Ł., Juszczak K., Wyczółkowski M., Thor P.: Current management and future perspectives of overactive bladder (OAB) pharmacotherapy. Acta Pol. Pharm. Drug Res. 2011, 68, Dobrek Ł., Juszczak K., Wyczółkowski M., Thor P.: Overactive bladder current definition and basic pathophysiological concepts. Adv. Clin. Exp. Med. 2011, 20, Hashim H., Abrams P.: Overactive bladder: an update. Curr. Opin. Urol. 2007, 17, Irani J., Brown C.T., van der Meulen J. et al.: A review of guidelines on benign prostatic hyperplasia ad lower urinary tract symptoms: are all guidelines the same? BJU Int. 2003, 92, Kim Y.K., Choi J.B., Seo K.S. et al.: Analysis of heart rate variability in patients with BPH. J. Korean Continence Soc. 2005, 9, Maggi C.A., Meli A.: Suitability of urethane anesthesia for physiopharmacological investigations in various systems. Part 1: general considerations. Experientia 1986, 42, Maggi C.A., Meli A.: Suitability of urethane anesthesia for physiopharmacological investigations in various systems. Part 2: cardiovascular system. Experientia 1986, 42, Malik M., Bigger J.T., Camm A.J. et al.: Guidelines. Heart rate variability. Standards of measurements, physiological interpretations and clinical use. Task Force of The European Society of Cardiology and The North American Society of Pacing and Electrophysiology. Eur. Heart J. 1996, 17, McVary K.T., Rademaker A., Llyod G.L. et al.: Autonomic nervous system overactivity in men with lower urinary tract symptoms secondary to benign prostatic hyperplasia. J. Urol. 2005, 174, Meng E.: Sympathetic hyperactivity in lower urinary tract dysfunction. Int. Urogynecol. J. Pelvic Floor Dysfunct. 2010, 4, Parsons B.A., Drake M.J.: Animal models in overactive bladder research. In: Andersson K.E., Michel M.C. (editors): Handbook of Experimental Pharmacology 202, 2011, 15, Springer-Verlag Berlin Heidelberg. 20. Parsons J.K., Kashefi C.: Physical activity, prostatic hyperplasia and lower urinary tract symptoms. Eur. Urol. 2008, 53, Zorba O.U., Cicek Y., Uzun H. et al.: Autonomic nervous system; relation between prostate enlargement and LUTS. J. Clin. Anal. Med. 2012, 1,
Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca w doświadczalnym modelu pęcherza nadaktywnego wywołanym cyklofosfamidem
348 Aktywność autonomicznego układu nerwowego oceniana zmiennością rytmu serca w doświadczalnym modelu pęcherza nadaktywnego wywołanym cyklofosfamidem ŁUKASZ DOBREK, PIOTR THOR Uniwersytet Jagielloński
Bardziej szczegółowoHigh pressure low flow - obstructed BOO. Qmax Pdet. Compliance 1. Uro - Voiding Cystometry#2. Vinfus 200 ml. 200 Pdet cmh2o 100. Pves. cmh2o.
High pressure low flow - obstructed BOO Uro - Voiding Cystometry#2 Vinfus 2 ml 2 Pdet 1 Compliance 1 162 251 31 31 114 31 95 Wykres p/q wg Schäfera p at Void Begin 17 Qura [ml/s] 18 16 14 12 1 8 W+ W-
Bardziej szczegółowoPrzegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski.
Przegląd epidemiologiczny metod diagnostyki i leczenia łagodnego rozrostu stercza na terenie Polski. Program MOTO-BIP /PM_L_0257/ Ocena wyników programu epidemiologicznego. Dr n. med. Bartosz Małkiewicz
Bardziej szczegółowoProf. Piotr Radziszewski Klinika Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Czynnościowej OGRANICZENIE DOSTĘPNOŚCI W ZAKRESIE LECZENIA NIETRZYMANIA MOCZU
Prof. Piotr Radziszewski Klinika Urologii Ogólnej, Onkologicznej i Czynnościowej OGRANICZENIE DOSTĘPNOŚCI W ZAKRESIE LECZENIA NIETRZYMANIA MOCZU Wiek populacji (lata) Występowanie OAB będzie stale rosnąć
Bardziej szczegółowoFetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym
Fetuina i osteopontyna u pacjentów z zespołem metabolicznym Dr n med. Katarzyna Musialik Katedra Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego Uniwersytet Medyczny w Poznaniu *W
Bardziej szczegółowoSTOŚCI ZABURZEŃ FUNKCJI SEKSUALNYCH U MĘŻCZYZN Z ŁAGODNYM ROZROSTEM STERCZA (BPH)
OCENA CZĘSTO STOŚCI ZABURZEŃ FUNKCJI SEKSUALNYCH U MĘŻCZYZN Z ŁAGODNYM ROZROSTEM STERCZA (BPH) / PM_L_0203 - SeFAl / Ocena wyników w programu epidemiologicznego chorych poddawanych leczeniu farmakologicznemu
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE PRACY DOKTORSKIEJ
mgr Bartłomiej Rospond POSZUKIWANIE NEUROBIOLOGICZNEGO MECHANIZMU UZALEŻNIENIA OD POKARMU - WPŁYW CUKRÓW I TŁUSZCZÓW NA EKSPRESJĘ RECEPTORÓW DOPAMINOWYCH D 2 W GRZBIETOWYM PRĄŻKOWIU U SZCZURÓW STRESZCZENIE
Bardziej szczegółowoCystometria ciśnieniowo-przepływowa
Cystometria ciśnieniowo-przepływowa rozdział 4 Wstęp W poprzednim rozdziale opisano kilka technik urodynamicznych, w tym rutynowo wykonywanych i ważnych, takich jak dzienniki mikcji, uroflowmetria, testy
Bardziej szczegółowoOcena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją
234 Ocena skuteczności preparatów miejscowo znieczulających skórę w redukcji bólu w trakcie pobierania krwi u dzieci badanie z randomizacją The effectiveness of local anesthetics in the reduction of needle
Bardziej szczegółowoUSG Power Doppler jest użytecznym narzędziem pozwalającym na uwidocznienie wzmożonego przepływu naczyniowego w synovium będącego skutkiem zapalenia.
STRESZCZENIE Serologiczne markery angiogenezy u dzieci chorych na młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów - korelacja z obrazem klinicznym i ultrasonograficznym MIZS to najczęstsza przewlekła artropatia
Bardziej szczegółowoZnaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów.
Znaczenie obecności schorzeń towarzyszących łagodnemu rozrostowi stercza w podejmowaniu decyzji terapeutycznych przez polskich urologów. Program DAL-SAFE /ALFUS_L_01798/ Ocena wyników programu epidemiologicznego.
Bardziej szczegółowoBadania laboratoryjne (i inne) są wykonywane w jednych z najlepszych na świecie laboratoriów.
{jcomments off} BADANIA KLINICZNE 1. W badaniach klinicznych testuje się nowe leki. 2. Badania kliniczne są często jedyną okazją do podjęcia leczenia w przypadku nieskuteczności lub niskiej sktutecznosći
Bardziej szczegółowoANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW
ANALIZA PROFILU METABOLICZNEGO PACJENTÓW Z PRZEWLEKŁĄ NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA I WSPÓŁISTNIEJĄCYM MIGOTANIEM PRZEDSIONKÓW Rozprawa doktorska Autor: lek. Marcin Wełnicki Promotor: prof. dr hab. n. med Artur
Bardziej szczegółowoPodstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego
W TROSCE O PACJENTA CHOREGO NA RAKA GRUCZOŁU KROKOWEGO Ogólnopolski program edukacyjny Podstawowe informacje o chorobach i raku gruczołu krokowego Program realizowany pod patronatem Polskiego Towarzystwa
Bardziej szczegółowoEtiologia i częstość występowania monosymptomatycznego i niemonosymptomatycznego moczenia nocnego w populacji dzieci polskich
Etiologia i częstość występowania monosymptomatycznego i niemonosymptomatycznego moczenia nocnego w populacji dzieci polskich dr n. med. Agata Korzeniecka - Kozerska Założenia TRUDNOŚCI Z USTALENIEM CZY
Bardziej szczegółowoEpidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę?
Epidemia niewydolności serca Czy jesteśmy skazani na porażkę? Piotr Ponikowski Klinika Chorób Serca Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Ośrodek Chorób Serca Szpitala Wojskowego we Wrocławiu Niewydolność
Bardziej szczegółowoPromotor: prof. dr hab. Katarzyna Bogunia-Kubik Promotor pomocniczy: dr inż. Agnieszka Chrobak
INSTYTUT IMMUNOLOGII I TERAPII DOŚWIADCZALNEJ IM. LUDWIKA HIRSZFELDA WE WROCŁAWIU POLSKA AKADEMIA NAUK mgr Milena Iwaszko Rola polimorfizmu receptorów z rodziny CD94/NKG2 oraz cząsteczki HLA-E w patogenezie
Bardziej szczegółowoDOLEGLIWOŚCI ZE STRONY DOLNYCH DRÓG MOCZOWYCH (LUTS) U MĘŻCZYZN
DOLEGLIWOŚCI ZE STRONY DOLNYCH DRÓG MOCZOWYCH (LUTS) U MĘŻCZYZN ze szczególnym uwzględnieniem łagodnego rozrostu gruczołu krokowego (BPH/BPE) Pod patronatem: Opracowała: dr Anna Katarzyna Czech DOLEGLIWOŚCI
Bardziej szczegółowoTOMASZ KRAUZE, PRZEMYSŁAW GUZIK*, HENRYK WYSOCKI* ZMIENNOŚĆ RYTMU SERCA: ASPEKTY TECHNICZNE. Streszczenie HEART RATE VARIABILITY: TECHNICAL ASPECTS
Nowiny Lekarskie 2001, 70, 9, 973 984 TOMASZ KRAUZE, PRZEMYSŁAW GUZIK*, HENRYK WYSOCKI* ZMIENNOŚĆ RYTMU SERCA: ASPEKTY TECHNICZNE Z Zakładu Fizyki Medycznej UAM w Poznaniu Kierownik: prof. dr hab. Ryszard
Bardziej szczegółowoDOLEGLIWOŚCI ZE STRONY DOLNYCH DRÓG MOCZOWYCH (LUTS) U KOBIET
DOLEGLIWOŚCI ZE STRONY DOLNYCH DRÓG MOCZOWYCH (LUTS) U KOBIET ze szczególnym uwzględnieniem zespołu pęcherza nadaktywnego (OAB) Pod patronatem: Opracowała: dr Anna Katarzyna Czech DOLEGLIWOŚCI ZE STRONY
Bardziej szczegółowoBadanie efektywności wibroakustycznej metody leczenia w kompleksowej terapii chorych na przerost gruczołu krokowego
Wojskowa Akademia Medyczna im. S.M. Kirowa, Sankt Petersburg, Rosja prof. dr n. med. Siergiej Borysowicz Pietrow, dr n. med. Nikołaj Siemionowicz Lewkowskij, dr n. med. Anatolij Iwanowicz Kurtow, dr n.
Bardziej szczegółowoWpływ rehabilitacji na stopień niedokrwienia kończyn dolnych w przebiegu miażdżycy.
Marek Ciecierski, Zygmunt Mackiewicz, Arkadiusz Jawień Wpływ rehabilitacji na stopień niedokrwienia kończyn dolnych w przebiegu miażdżycy. Z Katedry i Kliniki Chirurgii Ogólnej AM w Bydgoszczy Kierownik
Bardziej szczegółowoAnaliza zmienności rytmu serca (HRV). Analiza częstotliwościowa sygnałów próbkowanych niejednorodnie
Analiza zmienności rytmu serca (HRV). Analiza częstotliwościowa sygnałów próbkowanych niejednorodnie 1 Wprowadzenie Różnice w długościach interwałów RR, określone przez kolejne szczyty zespołów QRS, przedstawiają
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA.
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE KATEDRA I KLINIKA REUMATOLOGII I UKŁADOWYCH CHORÓB TKANKI ŁĄCZNEJ PRACA DOKTORSKA Małgorzata Biskup Czynniki ryzyka sercowo-naczyniowego u chorych na reumatoidalne zapalenie
Bardziej szczegółowoChoroby związane z wygasaniem czynności jajników.
Choroby związane z wygasaniem czynności jajników. Sytuacja hormonalna przed i po menopauzie Względny hyperestrogenizm - zmiany przerostowe (polipy, mięśniaki, przerost śluzówki macicy, mastopatia) Hypoestrogenizm
Bardziej szczegółowoPrzywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie
Przywrócenie rytmu zatokowego i jego utrzymanie Jak wspomniano we wcześniejszych artykułach cyklu, strategia postępowania w migotaniu przedsionków (AF) polega albo na kontroli częstości rytmu komór i zapobieganiu
Bardziej szczegółowoprzytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia
SŁOWA KLUCZOWE: przytarczyce, niedoczynność przytarczyc, hipokalcemia, rak tarczycy, wycięcie tarczycy, tyreoidektomia STRESZCZENIE Wstęp. Ze względu na stosunki anatomiczne oraz wspólne unaczynienie tarczycy
Bardziej szczegółowoOperacje minimalnie inwazyjne w leczeniu WNM - minislingi
Operacje minimalnie inwazyjne w leczeniu WNM - minislingi Włodzimierz Baranowski Klinika Ginekologii i Ginekologii Onkologicznej Wojskowy Instytut Medyczny MON Warszawa Centrum Onkologii Ziemi Lubelskiej
Bardziej szczegółowoNokturia jako objaw BPH. Prof. dr hab. n. med. Piotr Chłosta
Nokturia jako objaw BPH Prof. dr hab. n. med. Piotr Chłosta Wg Międzynarodowego Towarzystwa ds Trzymania Moczu (ICS - International Continence Society) nokturia to stan zmuszający do obudzenia się w celu
Bardziej szczegółowoDetekcja zmienności rytmu serca
AKADEMIA GÓRNICZO-HUTNICZA im. St. Staszica w Krakowie WEAIiE, Katedra Automatyki Laboratorium Biocybernetyki Przedmiot: Temat projektu: Przetwarzanie sygnałów w systemach diagnostyki medycznej PR04307
Bardziej szczegółowoTechnologia dla oddechu. Prezentuje: Kamila Froń
Technologia dla oddechu Prezentuje: Kamila Froń Innowacja kluczem do lepszej jakości życia VR Mind to firma łącząca innowacje technologiczne z najnowszą wiedzą z zakresu wsparcia leczenia bólu i terapii
Bardziej szczegółowoMONITEL-HF. DLACZEGO CHORZY MOGĄ NA TYM SKORZYSTAĆ? Lech Poloński MONITOROWANIE CHORYCH Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA- DOŚWIADCZENIA WŁASNE
MONITOROWANIE CHORYCH Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA- DOŚWIADCZENIA WŁASNE MONITEL-HF DLACZEGO CHORZY MOGĄ NA TYM SKORZYSTAĆ? Lech Poloński III Katedra i Kliniczny oddział Kardiologii SUM, Śląskie Centrum Chorób
Bardziej szczegółowoCHEMIOTERAPIA DOPĘCHERZOWA NOWE TECHNOLOGIE
CHEMIOTERAPIA DOPĘCHERZOWA NOWE TECHNOLOGIE dr n.med. Łukasz Pokrywka Oddział Kliniczny Urologii Onkologicznej Centrum Onkologii im. prof. F. Łukaszczyka w Bydgoszczy Koordynator Oddziału : dr n.med. Jerzy
Bardziej szczegółowoMirabegron w leczeniu nietrzymania moczu (NM) i pęcherza nadreaktywnego (OAB) oraz innych objawów dolnego odcinka dróg moczowych (LUTS)
Mirabegron w leczeniu nietrzymania moczu (NM) i pęcherza nadreaktywnego (OAB) oraz innych objawów dolnego odcinka dróg moczowych (LUTS) Mirabegron in therapy of problems urinary incontinence, overactive
Bardziej szczegółowoSTRESZCZENIE. Wstęp. Cele pracy
STRESZCZENIE Wstęp Hormon wzrostu (GH) jest jednym z najważniejszych hormonów anabolicznych promujących proces wzrastania człowieka. GH działa lipolitycznie, wpływa na metabolizm węglowodanów, białek i
Bardziej szczegółowoSPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Bardziej szczegółowoOgraniczenia dostępności innowacji w zakresie metody czystego cewnikowania przerywanego.
Ograniczenia dostępności innowacji w zakresie metody czystego cewnikowania przerywanego. Dr Mariusz Kowalewski 24.11.2011 Page 1 Co to jest czyste cewnikowanie przerywane (CIC)? Czyste cewnikowanie przerywane
Bardziej szczegółowoSPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Bardziej szczegółowoSzkice rozwiązań z R:
Szkice rozwiązań z R: Zadanie 1. Założono doświadczenie farmakologiczne. Obserwowano przyrost wagi ciała (przyrost [gram]) przy zadanych dawkach trzech preparatów (dawka.a, dawka.b, dawka.c). Obiektami
Bardziej szczegółowoSPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Bardziej szczegółowoVI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości
VI.2 Podsumowanie planu zarządzania ryzykiem dla produktu Zanacodar Combi przeznaczone do publicznej wiadomości VI.2.1 Omówienie rozpowszechnienia choroby Szacuje się, że wysokie ciśnienie krwi jest przyczyną
Bardziej szczegółowolek. Wojciech Mańkowski Kierownik Katedry: prof. zw. dr hab. n. med. Edward Wylęgała
lek. Wojciech Mańkowski Zastosowanie wzrokowych potencjałów wywołanych (VEP) przy kwalifikacji pacjentów do zabiegu przeszczepu drążącego rogówki i operacji zaćmy Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych
Bardziej szczegółowoFizjologia, biochemia
50 Fizjologia, biochemia sportu Krioterapia powoduje lepszą krążeniową i metaboliczną tolerancję oraz opóźnia narastanie zmęczenia w trakcie wykonywania pracy mięśniowej przez zawodników sportów wytrzymałościowych.
Bardziej szczegółowo1.3. Zmienność rytmu serca (HRV) jako nowe narzędzie diagnostyczne w medycynie weterynaryjnej
dr hab. Agnieszka Noszczyk-Nowak, prof. UPWr, lek. wet. Szymon Bogucki* Katedra Chorób Wewnętrznych z Kliniką Koni, Psów i Kotów Wydziału Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
Bardziej szczegółowoROZPRAWA DOKTORSKA. Mateusz Romanowski
Mateusz Romanowski Wpływ krioterapii ogólnoustrojowej na aktywność choroby i sprawność chorych na zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa ROZPRAWA DOKTORSKA Promotor: Dr hab., prof. AWF Anna Straburzyńska-Lupa
Bardziej szczegółowoCharakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego
Lek. Łukasz Głogowski Charakterystyka kliniczna chorych na raka jelita grubego Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Opiekun naukowy: Dr hab. n. med. Ewa Nowakowska-Zajdel Zakład Profilaktyki Chorób
Bardziej szczegółowoOstra niewydolność serca
Ostra niewydolność serca Prof. dr hab. Jacek Gajek, FESC Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu Niewydolność serca Niewydolność rzutu minutowego dla pokrycia zapotrzebowania na tlen tkanek i narządów organizmu.
Bardziej szczegółowoUROLOGIA. broszura edukacyjna opracowana przez Prof. dr hab. n. med. Piotra Radziszewskiego.
UROLOGIA broszura edukacyjna opracowana przez Prof. dr hab. n. med. Piotra Radziszewskiego. Łagodny rozrost gruczołu krokowego i objawy z nim związane Powiększenie gruczołu krokowego znajduje się na 4
Bardziej szczegółowoNADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY
NADCIŚNIENIE ZESPÓŁ METABOLICZNY Poradnik dla pacjenta i jego rodziny Konsultacja: prof. dr hab. med. Zbigniew Gaciong CO TO JEST ZESPÓŁ METABOLICZNY Nadciśnienie tętnicze (inaczej podwyższone ciśnienie
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne. Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego
Materiały edukacyjne Diagnostyka i leczenie nadciśnienia tętniczego Klasyfikacja ciśnienia tętniczego (mmhg) (wg. ESH/ESC )
Bardziej szczegółowoSTATYSTYKA MATEMATYCZNA
STATYSTYKA MATEMATYCZNA 1. Wykład wstępny. Teoria prawdopodobieństwa i elementy kombinatoryki 2. Zmienne losowe i ich rozkłady 3. Populacje i próby danych, estymacja parametrów 4. Testowanie hipotez 5.
Bardziej szczegółowoUNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE
UNIWERSYTET MEDYCZNY W LUBLINIE WYDZIAŁ NAUK O ZDROWIU PIOTR TURMIŃSKI Porównanie skuteczności wybranych metod fizjoterapeutycznych w leczeniu skręceń stawu skokowego STRESZCZENIE ROZPRAWY DOKTORSKIEJ
Bardziej szczegółowoMaria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin ZESPÓŁ SŁABOŚCI I JEGO WPŁYW NA ROKOWANIE CHOREGO
Maria Korzonek Wydział Nauk o Zdrowiu Pomorski Uniwersytet Medyczny Szczecin ZESPÓŁ SŁABOŚCI I JEGO WPŁYW NA ROKOWANIE CHOREGO Zespół słabości: definicja Charakteryzuje się spadkiem odporności na ostry
Bardziej szczegółowoAutonomiczny układ nerwowy - AUN
Autonomiczny układ nerwowy - AUN AUN - różnice anatomiczne część współczulna część przywspółczulna włókna nerwowe tworzą odrębne nerwy (nerw trzewny większy) wchodzą w skład nerwów czaszkowych lub rdzeniowych
Bardziej szczegółowo4.1. Charakterystyka porównawcza obu badanych grup
IV. Wyniki Badana populacja pacjentów (57 osób) składała się z dwóch grup grupy 1 (G1) i grupy 2 (G2). W obu grupach u wszystkich chorych po zabiegu artroskopowej rekonstrukcji więzadła krzyżowego przedniego
Bardziej szczegółowoAkademia Morska w Szczecinie. Wydział Mechaniczny
Akademia Morska w Szczecinie Wydział Mechaniczny ROZPRAWA DOKTORSKA mgr inż. Marcin Kołodziejski Analiza metody obsługiwania zarządzanego niezawodnością pędników azymutalnych platformy pływającej Promotor:
Bardziej szczegółowoLeczenie zabiegowe wysiłkowego nietrzymania moczu. Warianty usługi: estetyka.luxmed.pl
Leczenie zabiegowe wysiłkowego nietrzymania moczu W zależności od stopnia zaawansowania wysiłkowego nietrzymania moczu, możliwe są do zastosowania zarówno procedury małoinwazyjne, jak i chirurgiczne. Te
Bardziej szczegółowoANALIZA PORÓWNAWCZA FOTOSELEKTYWNEJ WAPORYZACJI LASEREM GREENLIGHT HPS I ELEKTRORESEKCJI W ŁAGODNYM ROZROŚCIE GRUCZOŁU KROKOWEGO
lek. Rafał Jedynak ANALIZA PORÓWNAWCZA FOTOSELEKTYWNEJ WAPORYZACJI LASEREM GREENLIGHT HPS I ELEKTRORESEKCJI W ŁAGODNYM ROZROŚCIE GRUCZOŁU KROKOWEGO Streszczenie Wstęp: Wydłużenie czasu życia mężczyzn na
Bardziej szczegółowoNiedożywienie i otyłość a choroby nerek
Niedożywienie i otyłość a choroby nerek Magdalena Durlik Klinika Medycyny Transplantacyjnej, Nefrologii i Chorób Wewnętrznych Warszawski Uniwersytet Medyczny Częstość przewlekłej choroby nerek na świecie
Bardziej szczegółowoBartosz Horosz. Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Warszawa. Sopot, 17 kwietnia 2015r.
Bartosz Horosz Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii Centrum Medycznego Kształcenia Podyplomowego Warszawa Sopot, 17 kwietnia 2015r. Zjawisko Śródoperacyjną hipotermię definiuje się jako obniżenie
Bardziej szczegółowoI. STRESZCZENIE Cele pracy:
I. STRESZCZENIE Przewlekłe zapalenie trzustki (PZT) jest przewlekłym procesem zapalnym, powodującym postępujące i nieodwracalne włóknienie trzustki. Choroba przebiega z okresami remisji i zaostrzeń, prowadząc
Bardziej szczegółowoKatedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu Wydziału Lekarskiego w Katowicach SUM Kierownik: prof. dr hab. n. med.
Katowice 2016 Jolanta Żak Katedra i Klinika Ortopedii i Traumatologii Narządu Ruchu Wydziału Lekarskiego w Katowicach SUM Kierownik: prof. dr hab. n. med. Damian Kusz W razie zaobserwowania niepokojących
Bardziej szczegółowoAmy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24
Amy Ferris, Annie Price i Keith Harding Pressure ulcers in patients receiving palliative care: A systematic review Palliative Medicine 2019 Apr 24 Cel - przegląd ma na celu określenie częstości występowania
Bardziej szczegółowo2. Plan wynikowy klasa druga
Plan wynikowy klasa druga budowa i funkcjonowanie ciała człowieka ział programu Materiał kształcenia L.g. Wymagania podstawowe Uczeń: Kat. Wymagania ponadpodstawowe Uczeń: Kat. Pozycja systematyczna 3
Bardziej szczegółowoNowe leki w terapii niewydolności serca.
Nowe leki w terapii niewydolności serca. Michał Ciurzyński Klinika Chorób Wewnętrznych i Kardiologii Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego z Centrum Diagnostyki i Leczenia Żylnej Choroby Zakrzepowo Zatorowej
Bardziej szczegółowoKraków, 30 kwietnia 2017 r.
Kraków, 30 kwietnia 2017 r. prof. dr hab. med. Piotr L. Chłosta, FEBU, FRCS (Glasg) Kierownik Katedry i Kliniki Urologii UJ CM Recenzja rozprawy doktorskiej Lek. Dariusza Szmydkiego pt. Algorytmy decyzyjne
Bardziej szczegółowoOcena zależności stężeń interleukin 17, 22 i 23 a wybranymi parametrami klinicznymi i immunologicznymi w surowicy chorych na łuszczycę plackowatą
Agnieszka Nawrocka Ocena zależności stężeń interleukin 17, 22 i 23 a wybranymi parametrami klinicznymi i immunologicznymi w surowicy chorych na łuszczycę plackowatą Łuszczyca jest przewlekłą, zapalną chorobą
Bardziej szczegółowoNietrzymanie moczu (NM)
Nietrzymanie moczu (NM) Sławomir Dutkiewicz Zakład Profilaktyki i Epidemiologii Onkologicznej Instytutu Zdrowia Publicznego, Wydział Nauk o Zdrowiu Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego Jana Kochanowskiego
Bardziej szczegółowoOpieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych
Opieka po operacjach endoskopowych zatok (FEOZ) z oceną regeneracji błony śluzowej na podstawie badań cytologicznych Dr n. med. Jacek Schmidt Oddział Otolaryngologiczny ZOZ MSWiA w Łodzi Operacje endoskopowe
Bardziej szczegółowoWpływ operacji naprawczych zaburzeń statyki narządu rodnego na redukcję objawów zespołu pęcherza nadreaktywnego
Wpływ operacji naprawczych zaburzeń statyki narządu rodnego na redukcję objawów zespołu pęcherza nadreaktywnego The influence of mesh pelvic floor reconstructive surgery on OAB symptoms Łukasz Nowakowski
Bardziej szczegółowoAnaliza danych ilościowych i jakościowych
Wydział Matematyki, Informatyki i Mechaniki Uniwersytetu Warszawskiego 8 kwietnia 2010 Plan prezentacji 1 Zbiory danych do analiz 2 3 4 5 6 Implementacja w R Badanie depresji Depression trial data Porównanie
Bardziej szczegółowoKonspekt wykładu z dn. 25.09.2003r. 1. Chory z rozrostem stercza w gabinecie lekarza rodzinnego Roland Dadej (Fellow of the European Board of
Konspekt wykładu z dn. 25.09.2003r. 1. Chory z rozrostem stercza w gabinecie lekarza rodzinnego Roland Dadej (Fellow of the European Board of Urology) z Katedry i Kliniki Urologii Akademii Medycznej im.
Bardziej szczegółowoZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ I MASĄ CIAŁA RODZICÓW I DZIECI W DWÓCH RÓŻNYCH ŚRODOWISKACH
S ł u p s k i e P r a c e B i o l o g i c z n e 1 2005 Władimir Bożiłow 1, Małgorzata Roślak 2, Henryk Stolarczyk 2 1 Akademia Medyczna, Bydgoszcz 2 Uniwersytet Łódzki, Łódź ZALEŻNOŚĆ MIĘDZY WYSOKOŚCIĄ
Bardziej szczegółowoRola i zakres limfadenektomii w raku pęcherza moczowego
Tomasz Borkowski Department of Urology Medical University of Warsaw Rola i zakres limfadenektomii w raku pęcherza moczowego VII Pomorskie spotkanie Uroonkologiczne Rak pęcherza moczowego Henry Gray (1825
Bardziej szczegółowoMoc Gatunki zwierząt. Postać farmaceutyczna. Samice psów. Enurace 50 Tabletki 50 mg
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTAĆ FARMACEUTYCZNA, MOC PRODUKTU LECZNICZEGO, GATUNKI ZWIERZĄT, DROGA PODANIA I PODMIOT ODPOWIEDZIALNY POSIADAJĄCY POZWOLENIE NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH
Bardziej szczegółowoSPITSBERGEN HORNSUND
Polska Stacja Polarna Instytut Geofizyki Polska Akademia Nauk Polish Polar Station Institute of Geophysics Polish Academy of Sciences BIULETYN METEOROLOGICZNY METEOROLOGICAL BULLETIN SPITSBERGEN HORNSUND
Bardziej szczegółowoJakie znaczenie dla pacjentek planujących zabieg rekonstrukcji piersi ma zastosowanie macierzy Bezkomórkowej -ADM Accellular Dermal Matrix
Jakie znaczenie dla pacjentek planujących zabieg rekonstrukcji piersi ma zastosowanie macierzy Bezkomórkowej -ADM Accellular Dermal Matrix Prof. WSZUIE Dr hab. med Dawid Murawa wstęp Współczesne implanty
Bardziej szczegółowoKatedra i Zakład Biochemii Kierownik Katedry: prof. dr hab. n. med. Ewa Birkner
mgr Anna Machoń-Grecka Cytokiny i czynniki proangiogenne u pracowników zawodowo narażonych na oddziaływanie ołowiu i jego związków Rozprawa na stopień doktora nauk medycznych Promotor: prof. dr hab. n.
Bardziej szczegółowo2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16
INTENSYWNA TERAPIA STANU ASTMATYCZNEGO 1. Definicja... 13 2. Etiopatogeneza astmy... 14 2.1. Układ oddechowy... 14 2.2. Układ krążenia... 16 3. Obraz kliniczny... 17 3.1. Rozpoznanie... 17 3.2. Diagnostyka
Bardziej szczegółowoHas the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950?
Has the heat wave frequency or intensity changed in Poland since 1950? Joanna Wibig Department of Meteorology and Climatology, University of Lodz, Poland OUTLINE: Motivation Data Heat wave frequency measures
Bardziej szczegółowoOPIEKA AMBULATORYJNA NAD CHORYMI Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA
OPIEKA AMBULATORYJNA NAD CHORYMI Z NIEWYDOLNOŚCIĄ SERCA dr hab. med. Ewa Konduracka Klinika Choroby Wieńcowej i Niewydolności Serca Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Krakowski Szpital Specjalistyczny
Bardziej szczegółowoAnalysis of infectious complications inf children with acute lymphoblastic leukemia treated in Voivodship Children's Hospital in Olsztyn
Analiza powikłań infekcyjnych u dzieci z ostrą białaczką limfoblastyczną leczonych w Wojewódzkim Specjalistycznym Szpitalu Dziecięcym w Olsztynie Analysis of infectious complications inf children with
Bardziej szczegółowoAnna Durka. Opiekun pracy: Dr n. med. Waldemar Machała
Anna Durka Zastosowanie aktywowanego białka C (Xigris) u pacjentów leczonych z powodu ciężkiej sepsy w II Zakladzie Anestezjologii i Intensywnej Terapii USK nr 2 im. WAM w Łodzi. Opiekun pracy: Dr n. med.
Bardziej szczegółowoLek. Grzegorz Piotrowicz
Lek. Grzegorz Piotrowicz Wczesne i odległe wyniki leczenia chorych z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego przyjmujących antykoagulanty lub leki antyagregacyjne metodą fotoselektywnej waporyzacji laserem
Bardziej szczegółowoIs there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report
Is there a relationship between age and side dominance of tubal ectopic pregnancies? A preliminary report Czy istnieje zależność pomiędzy wiekiem i stroną, po której umiejscawia się ciąża ektopowa jajowodowa?
Bardziej szczegółowoSkale i wskaźniki jakości leczenia w OIT
Skale i wskaźniki jakości leczenia w OIT Katarzyna Rutkowska Szpital Kliniczny Nr 1 w Zabrzu Wyniki leczenia (clinical outcome) śmiertelność (survival) sprawność funkcjonowania (functional outcome) jakość
Bardziej szczegółowoStopa cukrzycowa. Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B.
Stopa cukrzycowa Dr med. Anna Korzon-Burakowska Katedra Nadciśnienia Tętniczego i Diabetologii AMG Kierownik prof.dr hab. med. B. Wyrzykowski Stopa cukrzycowa - definicja Infekcja, owrzodzenie lub destrukcja
Bardziej szczegółowoMefelor 50/5 mg Tabletka o przedłużonym uwalnianiu. Metoprololtartrat/Felodipi n AbZ 50 mg/5 mg Retardtabletten
ANEKS I WYKAZ NAZW, POSTACI FARMACEUTYCZNYCH, MOCY PRODUKTÓW LECZNICZYCH, DRÓG PODANIA, WNIOSKODAWCÓW, POSIADACZY POZWOLEŃ NA DOPUSZCZENIE DO OBROTU W PAŃSTWACH CZŁONKOWSKICH Państwo członkowskie Podmiot
Bardziej szczegółowoWpływ zewnętrznej stymulacji akustycznej na częstość pracy serca i parametry zmienności rytmu serca u zdrowych osób
PRACA ORYGINALNA Folia Cardiol. 003, tom 10, nr 1, 77 8 Copyright 003 Via Medica ISSN 1507 4145 Wpływ zewnętrznej stymulacji akustycznej na częstość pracy serca i parametry zmienności rytmu serca u zdrowych
Bardziej szczegółowoWarszawa, r.
Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Warszawski Uniwersytet Medyczny SP CSK ul. Banacha 1a, 02-097 Warszawa Tel. 599 25 83; fax: 599 25 82 Kierownik: dr hab. n. med. Leszek Czupryniak Warszawa, 24.08.2016r.
Bardziej szczegółowoCMC/2015/03/WJ/03. Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca
CMC/2015/03/WJ/03 Dzienniczek pomiarów ciśnienia tętniczego i częstości akcji serca Dane pacjenta Imię:... Nazwisko:... PESEL:... Rozpoznane choroby: Nadciśnienie tętnicze Choroba wieńcowa Przebyty zawał
Bardziej szczegółowoOcena czynnościowa dolnych dróg moczowych. Prof.Andrzej Prajsner Kliniczny Oddział Urologii Śląski Uniwersytet Medyczny
Ocena czynnościowa dolnych dróg moczowych Prof.Andrzej Prajsner Kliniczny Oddział Urologii Śląski Uniwersytet Medyczny Katowice, 2015 Prawidłowo funkcjonujące dolne drogi moczowe zapewniają pełne trzymanie
Bardziej szczegółowoMaciej Pawlak. Zastosowanie nowoczesnych implantów i technik operacyjnych w leczeniu przepuklin brzusznych.
Maciej Pawlak Zastosowanie nowoczesnych implantów i technik operacyjnych w leczeniu przepuklin brzusznych. Prospektywne randomizowane badanie porównujące zastosowanie dwóch różnych koncepcji siatki i staplera
Bardziej szczegółowoKliniczny Oddział Urologiczny IV Wojskowy Szpital Kliniczny we Wrocławiu
Kliniczny Oddział Urologiczny IV Wojskowy Szpital Kliniczny we Wrocławiu Operacyjne sposoby leczenia nietrzymania moczu Dr n. med. Tomasz Tuchendler Kliniczny Oddział Urologiczny, IV Wojskowy Szpital Kliniczny
Bardziej szczegółowoSpis treści. Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości. Część II Etiologia i patogeneza otyłości
Spis treści Część I Definicja, epidemiologia i koszty otyłości Rozdział 1. Wprowadzenie: problematyka otyłości w ujęciu historycznym i współczesnym..................................... 15 Problematyka
Bardziej szczegółowoNCBR: POIG /12
Rezultaty polskiego rocznego wieloośrodkowego randomizowanego badania klinicznego telepsychiatrycznej metody terapii pacjentów ze schizofrenią paranoidalną czy jesteśmy gotowi do leczenia? Krzysztof Krysta
Bardziej szczegółowoFarmakologiczne metody leczenia zespołu pęcherza nadreaktywnego. Epidemiologia zespołu pęcherza nadreaktywnego
Stanowisko Zespołu Ekspertów Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w sprawie zastosowania daryfenacyny, selektywnego blokera receptora muskarynowego klasy M 3 w leczeniu objawów zespołu pęcherza nadreaktywnego
Bardziej szczegółowoWskaźniki włóknienia nerek
Wskaźniki włóknienia nerek u dzieci z przewlekłą chorobą nerek leczonych zachowawczo Kinga Musiał, Danuta Zwolińska Katedra i Klinika Nefrologii Pediatrycznej Uniwersytetu Medycznego im. Piastów Śląskich
Bardziej szczegółowoMgr Jakub Sławomir Gąsior. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu
Mgr Jakub Sławomir Gąsior Wpływ krótkotrwałego programu rehabilitacji na zmienność zatokowego rytmu serca u dzieci z mózgowym porażeniem dziecięcym. Rozprawa na stopień naukowy doktora nauk o zdrowiu Promotor:
Bardziej szczegółowoCzy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością?
Jerzy Maksymilian Loba Klinika Chorób Wewnętrznych i Diabetologii Uniwersytet Medyczny w Łodzi Czy jest możliwe skuteczne leczenie cukrzycy w grupie chorych otyłych ze znaczną insulinoopornością? Definicja
Bardziej szczegółowo