Socjologia instytucji społecznych. Wykład 1: Znaczenie debaty

Transkrypt

1 Socjologia instytucji społecznych mgr Dorota Janiszewska Wykład 1: Znaczenie debaty Lektura obowiązkowa: A. Schopenhauer Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów (kilka wydań) Lektura uzupełniająca: M. Kochan Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach, Warszawa 2007 Motyw w kulturze: Film Dwunastu gniewnych ludzi, USA 1957

2 Struktura wykładu 1 Znaczenie debaty : CZĘŚĆ 1: Wykład Historyczne techniki erystyczne w perspektywie współczesnej CZĘŚĆ 2: Konwersatorium dyskusja z Państwa udziałem: Czy w dyskusji wszystkie chwyty są dozwolone? Czy warto rozmawiać o polityce? Gdzie? Jak? Kiedy? Z kim?

3 DIALEKTYKA sztuka rozmawiania/dyskutowania gdy zachodzi sprzeczność poglądów rozmówców; - polegała na dochodzeniu do prawdy (Platon) lub wyprowadzaniu wniosków prawdopodobnych potwierdzających tezę (Arystoteles); - dziś: umiejętność skutecznej argumentacji i refutacji podczas wypowiedzi; - zajmuje się treścią twierdzeń (logika formą) Pojęcia: RETORYKA sztuka wypowiadania się celem: przekonanie rozmówcy ERYSTYKA sztuka prowadzenia sporów celem: wygranie dyskusji

4 Pochodzenie nazwy erystyka: ERIS grecka bogini niezgody, uosobienie kłótni, waśni, sporu Obraz:

5 Obraz: Początki erystyki: Protagoras z Abdery Sofiści (V w. p.n.e.) wędrowni filozofowie i wychowawcy greccy przygotowujący swych uczniów do życia publicznego przez nauczanie filozofii, polityki, etyki i retoryki. nie istnieje obiektywny obraz świata, niech więc będzie przekonujący; centrum zainteresowań: człowiek i jego rozum oraz duchowe wytwory (prekursorzy humanistyki) Człowiek miarą wszechrzeczy ; stosowali sztuczki słowne (sofizmaty); dziś negatywne znaczenie sofisty.

6 Obraz: Nowożytna erystyka: Arthur Schopenhauer ( ) DIALEKTYKA ERYSTYCZNA sztuka wygrywania sporów przez forsowanie swoich twierdzeń jako prawdziwych (bez względu na prawdę obiektywną) Dzieło Erystyka, czyli sztuka wygrywania sporów (ok r.) to 38 sposobów na zwycięstwo w dyskusji Część chwytów Schopenhauera z powodzeniem stosowana w XXI w.

7 Obraz: Zmiany w zwyczajach dyskutowania: 1) Większe audytoria (np. w USA kilkadziesiąt mln ludzi) 2) Krótszy czas trwania dyskusji (dziś max. 1h, kiedyś kilka godzin) 3) Więcej zależy od tych debat (kariera, wynik wyborów, sukces w biznesie) 4) Pośrednictwo środków technicznych (szczególnie TV): wymaga wiedzy o ich wpływie na reakcje odbiorców

8 Cele erystyki współczesnej: CEL GŁÓWNY: pozyskanie publiczności zrobienie korzystnego wrażenia wywarcie wpływu na odbiorców z tego wynikają kolejne cele: 1) pokonanie, a nie przekonanie rozmówcy 2) możliwość prezentacji własnych poglądów 3) chęć zdobycia czasu antenowego w mediach Obraz:

9 Obraz: Sukces we współczesnych dyskusjach zależy od: 1) przemyślenia powodów uczestniczenia i przygotowanie strategicznego planu: ustalenia przesłania (MESSAGE), które chce się lansować (interpretacja wydarzenia i stanowisko) 2) skuteczności w realizacji ww. działań 3) ustalenia tematu sporu agenda setting ustalona hierarchia ważności wydarzeń w mediach

10 Po co dziś erystyka? ZASADA: Merytoryczna i kompetentna odpowiedź, ale nieobudowana technikami erystycznymi może się nie przebić do odbiorcy. ALE: Równie nieskuteczna może być odpowiedź, która składa się tylko z erystycznych sztuczek i braku merytorycznej treści.

11 Obraz: Elementy skutecznej odpowiedzi: 1) Polemika z zarzutem: odbicie lub stępienie jego ostrza za pomocą technik erystycznych 2) Konkretna merytoryczna odpowiedź na zarzut 3) Przejście do lansowania własnych poglądów: powtórzenie zaplanowanego przekazu w nawiązaniu do tematu pytania

12 Rodzaje erystyki NIEWERBALNA 80% wrażenia wygląd zachowanie przestrzeń i obiekty WERBALNA 20% wrażenia ZASADA 80:20

13 Najczęściej stosowane techniki erystyczne: 1) Odnoszące się (przynajmniej pośrednio) do tematu [AD REM]; 2) Działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]; 3) Działające (przede wszystkim) na rozmówcę [AD HOMINEM].

14 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 1) Rozmydlenie/UOGÓLNIENIE uogólnienie słów przeciwnika tak, by zmienił się ich sens (zmiana dyskutowanego zarzutu, przeniesienie go na inną płaszczyznę) a) rozmydlenie defensywne osłabienie mocy zarzutu [komendant policji] b) rozmydlenie ofensywne wzmacnia się zarzut [likwidacja zakładu]

15 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 2) Szukanie dziury w całym [ad hominem lub ex concessis] wyszukiwanie pozornej (lub rzeczywistej) sprzeczności w poglądach lub działaniach przeciwnika i wytknięcie tego rozmówcy jako dowód niesłuszności jego poglądów (wynika z założenia, że wszystko w postawie człowieka powinno być ze sobą spójne) Przykłady: a) Otaczanie się zagranicznymi dobrami przez polityka, który ciągle deklaruje, że wspiera polski rozwój gospodarczy. b) Zasugerowanie rozmówcy działań, które powinny wynikać z jego postawy ( Jesteś za samobójstwem? To sam się powieś! )

16 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 3) SUBTELNE ROZRÓŻNIENIA wskazanie subtelnej różnicy, która oddziela to, co może być krytykowane od słusznych poglądów czy zachowań; albo przez uściślenie własnego stanowiska pozwala wycofać się z poglądów, których niesłuszność ktoś wykazał (inaczej: taktyczne przegrupowanie) Cel: osłabienie mocy zarzutu

17 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 4) NIEISTOTNE UŚCIŚLENIE odwrócenie uwagi odbiorców od niewygodnej kwestii przez skupienie się na jakimś marginalnym detalu, niemającym znaczenia dla istoty sprawy (wskazanie nieścisłości rozmówcy w kwestii pobocznej ma tworzyć wrażenie, że cały zarzut jest chybiony)

18 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 5) ZMIANA TEMATU [mutatio controversiae] kiedy jeden z dyskutantów nie chce o czymś mówić, zaczyna mówić o czymś innym

19 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 6) BELKA W OKU raptowny atak i wytknięcie rozmówcy jego błędów i przywar, których istnienie ma unieważniać zauważone właśnie błędy lub przywary mówiącego

20 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 7) TO JUŻ BYŁO odrzucenie argumentów przeciwnika pod pretekstem, że podobnych argumentów używano już w przeszłości

21 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 8) FABRYKOWANIE KONSEKWENCJI przejście z tematu rozmowy na możliwe skutki przyjęcia takiego, a nie innego rozwiązania (zwłaszcza te, które bezpośrednio dotkną odbiorców) a) scenariusz czarny b) scenariusz różowy

22 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 9) TEZA LUB ANTYTEZA sprowadzenie omawianego zjawiska do wyboru jednej z dwóch odpowiedzi, które obie są dla rozmówcy niewygodne i stawiają go w złym świetle

23 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 10) PRZYKŁAD PRZECIWIEŃSTWA [exemplum in contrarium] obalanie tezy przez podanie jednostkowego przykładu, który jej przeczy

24 1) Techniki odnoszące się do tematu [AD REM]: 11) ODWRÓCENIE ARGUMENTU [retorsio argumenti] wykorzystanie argumentu czy uzasadnienia podanego przez rozmówcę do uzasadnienia przeciwnego stanowiska

25 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 1) DO KAMERY zwrócenie się wprost do widzów/słuchaczy, by pozyskać ich dla własnej opinii (naruszenie niewidzialnej granicy między dyskutantami a publicznością) a) technika miękka b) technika twarda

26 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 2) AUTORYTET [ad verecundiam] zastępowanie uzasadnienia powołaniem się na autorytet, który ma potwierdzić słuszność danej opinii

27 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 3) IRONICZNA NIEKOMPETENCJA pozorne przyznanie się do niekompetencji, które służy dyskredytacji rozmówcy i jego wywodu (coś jest za mądre znaczy zupełny bełkot ) wykorzystywana przez kogoś, kogo publiczność uznaje za większego fachowca (podkreślenie swojego autorytetu w złośliwy sposób)

28 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 4) PRZYKLEJANIE ETYKIETEK [nienawistna kategoria pojęć] zaliczenie poglądów lub zachowania rozmówcy do kategorii, która będzie się odbiorcy źle kojarzyła i spowoduje odrzucenie poglądów rozmówcy

29 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 5) SŁUSZNE W TEORII, NIESŁUSZNE W PRAKTYCE pozorne przyznanie racji rozmówcy z jednoczesnym całkowitym odrzuceniem jego poglądów (zgoda co do teorii, praktyka jednak każe odrzucić opinię)

30 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 6) ZA POMOCĄ MOTYWÓW NA WOLĘ wytknięcie rozmówcy, że głosi coś, co przyniesie szkodę jemu albo odbiorcom

31 2) Techniki działające bezpośrednio na widownię [AD AUDITORES]: 7) POTOK BEZSENSOWNYCH SŁÓW polega na mówieniu czegoś, co nie ma żadnego sensu, ale udaje wypowiedź sensowną służy ogłuszeniu rozmówcy i odbiorców

32 3) Techniki działające na rozmówcę [AD HOMINEM]: 1) WYPROWADZANIE Z RÓWNOWAGI celem jest doprowadzenie rozmówcy do utraty panowania nad sobą, co w oczach publiczności będzie kompromitujące osoba zdenerwowana słabiej broni swojego zdania i gorzej prezentuje się na wizji

33 3) Techniki działające na rozmówcę [AD HOMINEM]: 2) TAKTYKA ZAPYTAŃ ten kto zadaje pytania (egzaminator) jest silniejszy i ważniejszy niż odpytywany

34 3) Techniki działające na rozmówcę [AD HOMINEM]: 3) AD PERSONAM zaatakowanie słowne rozmówcy służy uniknięciu dyskusji z jego poglądami technika kompromituje tego, kto ją używa (dowód na brak kultury i słabość argumentacji)

35 Bibliografia: M. Kochan, Pojedynek na słowa. Techniki erystyczne w publicznych sporach, Znak, Kraków A. Schopenhauer, Erystyka czyli sztuka prowadzenia sporów, Wydawnictwo Literackie, Kraków J. Skulska, Zastosowanie erystyki i retoryki w nowoczesnym zarządzaniu jak mówić, aby nas słuchano, Nowoczesne systemy zarządzania, Zeszyt nr 2, Wydawnictwo WAT, Warszawa 2007.