Spis treści Do Czytelnika Przedmowa do wydania drugiego Przedmowa do wydania pierwszego Wykaz skrótów

Transkrypt

1 Spis treści Do Czytelnika (Marian Kallas) Przedmowa do wydania drugiego (Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Berier) Przedmowa do wydania pierwszego (Wojciech Dajczak, Tomasz Giaro, Franciszek Longchamps de Berier) Wykaz skrótów Rozdział 1. Historia i tradycja prawa rzymskiego (Tomasz Giaro) Wiadomości wstępne Unikalność prawa rzymskiego na tle innych porządkow prawnych Rzymskie pojęcia i podziały prawa Elementy trwałe rzymskiego ustroju i systemu źrodeł prawa Szczegolna rola perspektywy procesowej Jurysprudencja jako źrodło prawa Wczesna republika patrycjuszowska (do 367 przed Chr.) Gospodarka i ustroj Magistratura Komicja Senat Źrodła dawnego prawa rzymskiego (ius civile) Poźna republika pod hegemonią nobilitas ( przed Chr.) Od miasta-państwa do państwa terytorialnego Zarząd Italii Prowincje Rozwarstwienie społeczne Rewolucja rzymska i upadek republiki Źrodła prawa, zwłaszcza prawo pretorskie (ius honorarium) Ius civile, ius gentium, ius naturale Jurysprudencja poźnorepublikańska Wczesne cesarstwo (pryncypat 27 przed Chr. 284 po Chr.) Instytucjonalizacja pryncypatu Kompromis między republiką a jedynowładztwem Atrofia instytucji republikańskich Powstanie administracji państwowej Gospodarka, społeczeństwo i administracja Zmiany w wymiarze sprawiedliwości Źrodła prawa okresu pryncypatu Jurysprudencja klasyczna Samodefinicje jurysprudencji rzymskiej Interpretacja prawnicza jako źrodło prawa Postępująca biurokratyzacja jurysprudencji Niechęć do systematyki; metoda kazuistyczna Gatunki i dzieła rzymskiej literatury prawniczej Problem normatywności miękkiej Poźne cesarstwo (dominat ) Rys historyczny. Wschod i Zachod cesarstwa Historia społeczno-gospodarcza Absolutyzm cesarski i postępy biurokratyzacji Zachodniorzymski wulgaryzm i wschodni klasycyzm Kompilacje prawa od Dioklecjana do Teodozjusza II Ustawodawstwo justyniańskie ( ) i jego dzieje Kompilacja Justyniana ( ) i jej cele polityczne Części składowe kompilacji i Nowele ( ) Dalszy rozwoj prawa bizantyńskiego Recepcja prawa rzymsko-bizantyńskiego w Europie Wschodniej Drugie życie prawa rzymskiego na zachodzie Europy Od kompilacji justyniańskiej do odkrycia Digestow Obszary i etapy recepcji na zachodzie Europy Mos italicus Glosatorzy Konsyliatorzy Osiągnięcia dogmatyczne legistyki Kanonistyka

2 Utrumque ius Osiągnięcia dogmatyczne kanonistyki Recepcja praktyczna prawa rzymskiego Humanizm prawniczy i nowy podział Europy Holenderska jurysprudencja elegancka i systemy mieszane Tendencja systematyczna prawa natury Usus modernus Pandectarum Kodyfikacje prawa natury Szkoła Historyczna, pandektystyka i niemiecki kodeks cywilny Szkoła Historyczna Pandektystyka Niemiecki kodeks cywilny Prawo rzymskie w Europie Środkowo-Wschodniej Obecna sytuacja tradycji romanistycznej Wzmianka o wpływie rzymskiego prawa publicznego Rozdział 2. Kształtowanie i ochrona praw prywatnych Kształtowanie praw prywatnych czynności prawne (Tomasz Giaro) Zdarzenia a czynności prawne Rodzaje czynności prawnych Elementy treściowe czynności prawnej Warunek Dalsze klauzule dodatkowe Wykładnia czynności prawnych Wady czynności prawnych Zamierzona rozbieżność między wolą a oświadczeniem Niezamierzona rozbieżność między wolą a oświadczeniem Skutki czynności prawnych Nieważność czynności prawnych Ratowanie czynności nieważnych Zastępstwo Rozrożnienia pojęciowe Wykluczenie zastępstwa bezpośredniego Skargi o charakterze dodatkowym Rozwoj zastępstwa bezpośredniego Ochrona praw prywatnych (Franciszek Longchamps de Berier) Pozaprocesowa ochrona praw prywatnych Pomoc własna Ugoda Kompromis Pretorska ochrona pozaprocesowa Sądownictwo biskupie Proces Actio powodztwo i roszczenie Trzy historyczne etapy rozwoju procesu rzymskiego Podmioty w procesie Zasady procesowe Actiones i proces Przebieg postępowania Egzekucja Innowacje procesu kognicyjnego Rozdział 3. Osoby i rodzina Osoby (Tomasz Giaro) Uwagi wstępne na temat systematyki Status człowieka a jego podmiotowość prawna Podmiotowość i prawo podmiotowe Zdolność prawna Początek i koniec zdolności prawnej Wolność i niewola Sposoby powstania i ustania niewoli Wyzwolenia Położenie prawne wyzwoleńca Obywatelstwo Pozycja w rodzinie Zdolność do czynności prawnych

3 Ograniczenia ze względu na wiek Ograniczenia ze względu na płeć Dalsze ograniczenia Osoby prawne Uwaga wstępna Związki osob (korporacje) Masy majątkowe (fundacje) Prawo rodzinne (Franciszek Longchamps de Berier) Władza ojcowska Treść i wykonywanie władzy ojcowskiej Władza ojcowska w rodzinie agnacyjnej Uprawnienia ojca rodziny Ewolucja władzy ojcowskiej Zdolność majątkowa Wejście pod władzę ojcowską Urodzenie w małżeństwie Adopcja Legitymacja Zgaśnięcie władzy ojcowskiej Przyczyny Emancypacja Małżeństwo Prawne znaczenie małżeństwa Przesłanki Koncepcja małżeństwa Zaręczyny Manus nad żoną Sposoby wejścia pod manus Skutki prawne wejścia pod manus Posag Obowiązek ustanowienia posagu Obowiązek zwrotu posagu Sytuacja prawna dobr posagowych Darowizny w związku z małżeństwem Rozwod Powody rozwodu Przeprowadzenie rozwodu Prawne znaczenie rozwodu Konkubinat Ustawodawstwo małżeńskie Augusta Piecza prawna Opieka a kuratela Opieka Powołanie opiekuna Opieka nad kobietami Opieka nad niedojrzałymi Odpowiedzialność opiekuna Kuratela Odpowiedzialność kuratora Kuratela marnotrawcow oraz furiosi Typy kurateli Rozdział 4. Spadki (Franciszek Longchamps de Berier) Zagadnienia ogolne Prawo spadkowe a inne gałęzie prawa prywatnego Środki ochrony w prawie spadkowym Hereditatis petitio Interdykt quorum bonorum Ochrona w cognitiones extra ordinem Wartości i zasady prawa spadkowego Wartości prawa spadkowego Nemo pro parte testatus, pro parte intestatus decedere potest Swoboda testowania Solidarność rodzinna Szacunek dla woli zmarłego Semel heres semper heres Nasciturus pro iam nato habetur, quotiens de commodis eius agitur

4 Reguły w prawie spadkowym Podmioty uczestniczące w dziedziczeniu Testamenti factio activa Testamenti factio passiva Capacitas Indignitas Dziedziczenie beztestamentowe Porządek dziedziczenia w prawie cywilnym Porządek dziedziczenia w prawie pretorskim Porządek dziedziczenia w Nowelach justyniańskich Dziedziczenie testamentowe Forma zewnętrzna testamentu Prawo archaiczne testamenty calatis comitiis oraz in procinctu Mancypacja ze skutkami na wypadek śmierci Testament mancypacyjny Testament pretorski Testamenty prawa poklasycznego Formy szczegolne Testament żołnierski Treść testamentu Ustanowienie dziedzica Substytucje Wydziedziczenie Legaty Fideikomisy Wyzwolenia testamentowe Ustanowienie opiekuna Polecenia Klauzula kodycylarna i kodycyle Darowizny na wypadek śmierci Interpretacja testamentu Wola testatora a forma i treść testamentu Favor testamenti Po śmierci spadkodawcy Dziedziczenie przeciwtestamentowe Ostateczne ukształtowanie powołania do spadku Krąg podmiotowy Śmierć spadkodawcy a nabycie spadku Transmisja Przyrost Nabycie spadku Nabycie spadku z mocy prawa Sposoby przyjęcia spadku Kwestie wpływające na decyzję o spadku Zasiedzenie spadku Przyjęcie spadku a odpowiedzialność za długi spadkowe Dobrodziejstwo inwentarza Ochrona wierzycieli spadkowych Podatek od spadkow Rozdział 5. Posiadanie i prawa rzeczowe (Tomasz Giaro) Zagadnienia wstępne Prawnie uznane formy władania rzeczą Posiadanie własność prawa na rzeczy cudzej Actio in rem Podziały rzeczy Ius in re Posiadanie Pojęcie, elementy i rodzaje posiadania Nabycie i utrata posiadania Nabycie posiadania Utrata posiadania Ochrona posiadania Zakres podmiotowy ochrony Podziały interdyktow

5 Interdykty służące do odzyskania posiadania Interdykty służące do utrzymania posiadania Dalszy rozwoj Posiadanie praw (possessio iuris) Własność Pojęcie własności Dalszy rozwoj form władania rzeczą Granice własności. Wspołwłasność Zakres uprawnień właściciela Wspołwłasność Nabycie i utrata własności Nabycie pochodne Zasiedzenie Nabycie pierwotne Ochrona własności Skarga wydobywcza Skarga negatoryjna Ochrona własności bonitarnej Prawa na rzeczy cudzej Uwaga wstępna Służebności gruntowe Służebności wiejskie Służebności miejskie Powstanie i wygaśnięcie Ochrona służebności Służebności osobiste Użytkowanie Dalsze służebności osobiste Zasady ustanawiania i wykonywania służebności Dziedziczne prawa czynszowe Emfiteuza Superficies Dalszy rozwoj emfiteuzy i superficies Zastaw Rozwoj historyczny zastawu Akcesoryjność zastawu Realizacja zastawu Mankamenty zastawu rzymskiego Dalszy rozwoj prawa zastawu Rozdział 6. Zobowiązania (Wojciech Dajczak) Pojęcie zobowiązania (obligatio) Źrodła powstawania zobowiązań Od nominalizmu kontraktowego ku zasadzie swobody umow Zobowiązanie naturalne Nominalizm deliktowy a poszerzanie zakresu odpowiedzialności z tytułu czynow niedozwolonych Wielość podmiotow w stosunku obligacyjnym Zmiana wierzyciela i dłużnika Umorzenie zobowiązania Umorzenie zobowiązania w następstwie prawidłowego spełnienia świadczenia Gatunkowe i indywidualne określenie przedmiotu świadczenia Zobowiązania dopuszczające wybor między rożnymi postaciami świadczenia Umorzenie zobowiązania niepowiązane z żadnym świadczeniem Zwolnienie z długu Potrącenie (compensatio) Odnowienie (novatio) Zwłoka wierzyciela i dłużnika Zwłoka dłużnika (mora debitoris) Zwłoka wierzyciela (mora creditoris) Skutki niewykonania lub nieprawidłowego wykonania zobowiązania Odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu czynu niedozwolonego na przykładzie lex Aquilia

6 Odpowiedzialność według pierwotnego tekstu ustawy Odpowiedzialność akwiliańska według interpretacji jurystow rzymskich Przesłanki odpowiedzialności odszkodowawczej z tytułu niewykonania umowy na przykładzie kontraktow ocenianych według dobrej wiary (bonae fidei) Przykłady odpowiedzialności na zasadzie ryzyka (strict liability) Szkody wyrządzone przez zwierzęta Quasi-delikty Szczegolna odpowiedzialność przewoźnikow, oberżystow i prowadzących gospody Siła wyższa (vis maior) jako okoliczność wyłączająca odpowiedzialność dłużnika Szkoda (damnum) i odszkodowanie Kary pieniężne w zobowiązaniach deliktowych Kary umowne (stipulatio poenae) Infamia dłużnika Zobowiązania umowne Prawo rzymskie a ogolna teoria umow Zawarcie umowy Zadatek (arra) Causa umowy Nieuczciwe postępowanie przy zawieraniu umowy Wykorzystanie podstępu w celu zawarcia umowy Wykorzystanie przymusowego położenia w celu zawarcia umowy 486 czynności prowadzonych w celu zawarcia umowy Treść zobowiązania umownego Szczegolne zasady interpretacji umow Arbitralne usuwanie niejasności treści umowy Rozbieżność między literalnym brzmieniem umowy a rzeczywistym zamiarem stron Problem ekwiwalentności świadczeń w zobowiązaniu wzajemnym (synalagmatycznym) Niemożliwość świadczenia Wierność danemu przyrzeczeniu a istotna zmiana okoliczności Zobowiązanie umowne na rzecz osoby trzeciej Klauzule dobrej wiary (bona fides) i dobrych obyczajow (boni mores) Klauzula dobrych obyczajow (boni mores) jako granica ważności zobowiązania umownego Klauzula dobrej wiary (bona fides) a rozwoj prawa zobowiązań umownych Stipulatio jako zobowiązanie umowne Forma stipulatio Problem kauzalności stypulacji Systematyka rzymskich zobowiązań umownych Kontrakty służące do zbywania i nabywania dobr Typy czynności uzasadniających zbywanie i nabywanie dobr Rozrożnienie czynności odpłatnych i nieodpłatnych Sposob określenia ceny rozgraniczenie między sprzedażą a zamianą Emptio venditio jako podstawowy typ kontraktu służącego nabywaniu dobr majątkowych Łatwość zawarcia kontraktu emptio venditio Szeroki zakres przedmiotowy sprzedaży Umowne prawo odstąpienia od kontraktu emptio venditio Szczegolne zasady odpowiedzialności stron w kontrakcie emptio venditio Problem ryzyka utraty rzeczy w okresie między zawarciem a wykonaniem zobowiązania Sprzedaż rzeczy objętej prawem rzeczowym osoby trzeciej Sprzedaż rzeczy niemającej oczekiwanych przez kupującego właściwości Rozwiązania edylow kurulnych Odpowiedzialność za wady fizyczne

7 wyprowadzona z klauzuli ex fide bona w skardze kupującego Relacja skarg wprowadzonych przez edylow kurulnych i actio empti Nieodpłatne nabycie dobr majątkowych (donatio) Natura prawna darowizny Granice swobody dokonywania darowizn Kontrakty służące do korzystania z cudzego kapitału lub cudzych dobr Typy kontraktow pozwalających na korzystanie z cudzego kapitału lub cudzych dobr Ryzyko uszkodzenia lub utraty przekazanej rzeczy Problem realności pożyczki Kwestia faktycznej odpłatności pożyczki Korzystanie z cudzej rzeczy a wielość funkcji gospodarczych kontraktu locatio conductio Odpowiedzialność za wady przekazanej rzeczy Problem wpływu zdarzeń losowych na wysokość czynszu (obniżenie czynszu remissio mercedis) Stabilność pozycji najemcy lub dzierżawcy Bezprawne objęcie w posiadanie przedmiotu najmu przez osobę trzecią Swoboda rozwiązania kontraktu Zbycie przedmiotu kontraktu locatio conductio w czasie jego trwania Dysponowanie przedmiotem kontraktu przez najemcę lub dzierżawcę Kontrakty służące do korzystania z cudzych usług Typy kontraktow pozwalających na korzystanie z cudzych usług Problem nieodpłatności zlecenia i przechowania Obyczajowe uzasadnienie nieodpłatności zlecenia Praktyczne uzasadnienie nieodpłatności przechowania Kompetencja do wykonania usługi i swoboda przy jej wykonywaniu Kompetencja dłużnika do wykonania zobowiązania Udział podwykonawcow w wykonaniu zobowiązania Swoboda dłużnika przy wykonaniu zobowiązania Zlecenie a pełnomocnictwo Problem ryzyka osiągnięcia zamierzonego rezultatu umowy Szczegolne postacie przechowania Kształtowanie się szczegolnego zobowiązania o pośrednictwo handlowe Umowa służąca organizacji wspołdziałania i koncentracji kapitału Społka jako owoc poszukiwania ekonomicznej racjonalności Kontrakt społki jako ius fraternitaris Swoboda stron w kształtowaniu treści kontraktu Granica swobody kształtowania udziałow w zyskach i stratach (lwia społka) Prawne skutki zawarcia umowy społki Skutki między wspolnikami Problem skutku zawarcia umowy społki względem osob trzecich Ku społce jako odrębnemu podmiotowi praw i obowiązkow Umowy służące ustanowieniu zabezpieczenia wierzytelności Kontrakt stypulacji jako inspiracja do powstania instytucji poręczenia Zakres odpowiedzialności poręczyciela Umowa powierniczego przeniesienia własności (fiducia) Umowa o ustanowieniu zabezpieczenia na rzeczy dłużnika (pignus) Losy przedmiotu zastawu w wypadku niewykonania zabezpieczonego zobowiązania Problem utrzymania i korzystania z przedmiotu zastawu Szczegolne ryzyka związane z żeglugą morską a zobowiązania umowne Pożyczka morska (pecunia traiecticia) Rozkład ryzyka utraty towaru między właścicielami ładunku a kapitanem statku (lex Rhodia de iactu) Specyfika działalności gospodarczej a zobowiązania umowne Szczegolne rozwiązania wzmacniające ochronę kontrahentow przedsiębiorcy

8 Posługiwanie się przez przedsiębiorcow ogolnymi warunkami umow Zobowiązania podobne do umownych (quasi ex contractu) Bezpodstawne wzbogacenie Zasada zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia Od zasady zwrotu bezpodstawnego wzbogacenia do przesłanek skargi condicitio Systematyzacja i uogolnianie przypadkow bezpodstawnego wzbogacenia Prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia Altruistyczne zachowanie jako źrodło zobowiązania Zakres altruistycznych zachowań prowadzących do powstania zobowiązania z tytułu negotiorum gestio Staranność gestora Zobowiązania z czynow niedozwolonych (ex delicto / ex maleficio) Specyfika zobowiązania z tytułu czynu niedozwolonego Czyn niedozwolony (delictum) a przestępstwo (crimen) Czyn niedozwolony (delictum) a zobowiązanie umowne (contractus) Cechy wspolne skarg przysługujących poszkodowanym czynem niedozwolonym Kradzież (furtum) Zasady odpowiedzialności z tytułu kradzieży wynikające z ustawy XII Tablic Treść pojęcia kradzieży Krąg podmiotow chronionych za pomocą actio furti Krąg podmiotow odpowiedzialnych za kradzież Przypadki objęcia cudzej rzeczy traktowane inaczej niż kradzież Bezprawne wyrządzenie szkody (damnum iniuria datum) Zniszczenie lub uszkodzenie składnika majątku jako przesłanka odpowiedzialności za czyn niedozwolony Uszkodzenia lub zniszczenia składnikow majątku zwalczane przez ustawę XII Tablic Uszkodzenia lub zniszczenia składnikow majątku zwalczane przez lex Aquilia Uszkodzenia lub zniszczenia majątku zwalczane w ramach interpretacji inspirowanej przez lex Aquilia Wina akwiliańska Okoliczności wyłączające odpowiedzialność akwiliańską Natura prawna odpowiedzialności akwiliańskiej Działanie na szkodę wierzyciela (fraus creditorum) Naruszenie dobr osobistych (iniuria) Zachowania kwalifikowane jako delikt iniuria Zły zamiar jako przesłanka odpowiedzialności z tytułu iniuria Prawne konsekwencje naruszenia dobr osobistych Rozdział 7. Współczesne wyzwania prawa rzymskiego (Wojciech Dajczak) Tradycja prawa rzymskiego a nauka prawa prywatnego na przełomie XX i XXI w Tradycja prawa rzymskiego a poszukiwanie ogolnych zasad prawa Tradycja prawa rzymskiego a idea unifikacji prawa prywatnego w Europie Tradycja prawa rzymskiego a autonomia prawa prywatnego Tradycja prawa rzymskiego a wizja interpretacji prawniczej jako jednego z rzeczywistych źrodeł prawa Wskazowki bibliograficzne Indeks nazwisk i imion własnych Indeks terminow łacińskich Spis ilustracji