Kognitywne korelaty odbioru sztuki

Transkrypt

1 Kognitywne korelaty odbioru sztuki Autor dziękuje Panu Piotrowi Przybyszowi z Instytutu Filozofii UAM za uwagi pomocne w przygotowaniu tej pracy Paweł Baranowski Otwarta Grupa Twórcza ARTELUX Warszawa - 22 marca 2010

2 Kontekst przestrzeni miejskiej (Varini)

5 Kontekst wnętrza (Varini)

6 Kontekst wnętrza (Varini)

7 NiemoŜliwe???

8 NiemoŜliwy pomnik Hamaekersa

9 NiemoŜliwy pomnik Hamaekersa

10 twarz Na fotografii przedstawiono twarz (maskę) kobiety, narysowanej laserem w objętości przezroczystego prostopadłościanu twarz środkowa to prawdziwy obraz, a z lewej i prawej strony są jego wewnętrzne odbicia. Skoro jest to maska, to w odbiciu z prawej strony nos jest na pewno wklęsły. Czy potrafisz to dojrzeć?

11 twarz

12 Gdzie są wielbłądy?

13 Inny przykład Luminancja kwadratów A i B jest taka sama!

14 Dowód

15 Tworzenie iluzorycznej głęg łębi

16 Iluzja ruchu

17 Iluzja ruchu

18 I jeszcze jeden przykład

19 Odbiór r wraŝeń Szósty zmysł

20 CZTERY FAZY POSTRZEGANIA:

21 Odbiór r wraŝeń

22 1.Rejestracja sensoryczna - w tej fazie następuje zamiana bodźca zewnętrznego na impuls nerwowy. Impulsy te zawierają informacje na temat specyficznych cech przedmiotu (gdy pobudzone są detektory cech). Dane z tej fazy nie są dostępne świadomości informacje są przechowywane w buforze sensorycznym. Pamięć sensoryczna utrzymuje informacje, dopóki nie zostaną ocenione emocjonalnie, skategoryzowane itp.. Niektóre bodźce nie maja dla nas znaczenia i reagowanie na nie oznacza stratę czasu. (np. przyglądanie się trawie, po której idziemy). Bodźce muszą być selekcjonowane! W oku znajduje się 126 mln receptorów, z oka wychodzi 1 mln włókien (z tego 130 tys. z dołka środkowego).

23 Co Wysyła a Oko do Mózgu M (model)?

24 ... a jak to wygląda? Fot.Graham Johnson

25 Co oko widzi? Ostry obraz w czterostopniowym kącie!!!

26 2. Faza oceny emocjonalnej Kolaterale* przekazują sygnał do struktur podkorowych, gdzie następuje pierwotna ocena emocjonalna. *Od dróg czuciowych odgałęziają się w kierunku struktur podkorowych bocznice, zwane kolateralami. Pomagają one we wczesnej ocenie emocjonalnego znaczenia bodźca. JeŜeli bodziec ma duŝe znaczenie emocjonalne, uruchamiane są programy behawioralne, zapewniające szybkie reagowanie (reagowanie za pomocą kory jest bardziej precyzyjne)

27 Efekt HALO i efekt diabelski Efekt halo polega na uogólnieniu pozytywnego sądu na jeden temat na wszystkie aspekty funkcjonowania obiektu Efekt diabelski j.w. ale dotyczy sądu negatywnego Wpływ sekwencji cech na ocenę: Inteligentny - przedsiębiorczy -impulsywny -krytyczny uparty zazdrosny Zazdrosny uparty - krytyczny -impulsywny - przedsiębiorczy - inteligentny

28 3. Faza oceny semantycznej Rozpoznajemy kategorię, do której naleŝy (najlepiej pasuje) bodziec Azor pies czworonóg ssak zwierzę...

29 Rola pamięci Neurolog OLIVER SACKS w ksiąŝce MęŜczyzna. Który pomylił swojąŝonę z kapeluszem opisuje muzyka, wykładowcę Akademii Muzycznej), który z niewiadomych powodów stracił poczucie realności. Widział równie dobrze, jak kiedyś, ale nie rozumiał na co patrzy, widział tylko formę i wyabstrahowany kształt CZERWONA ZWINIĘTA FORMA z podłuŝnym zielonym dodatkiem, liczącym około 6 cali Powierzchnia ciągła, obejmująca samą siebie i mająca pięć roŝnych wybrzuszeń moŝe to być rodzaj pojemnika MęŜczyzna o niezwykle gęstej brodzie

30 Dodatkowy aspekt Hipoteza Ungerleidera- Mishikna: droga gdzie i co Milner i Goodale (1995): nie co i gdzie, ale działanie i percepcja.

31 Sygnały y wysyłane do mózgum

32 A to co takiego??? Co to jest?

33 Odpowiedź

34 PANDEMONIUM 1959 Ulric Neisser, Oliver Selfridge

35 PANDEMONIUM

36 Ogłupiałe diabełki

37 Widzenia trzeba się nauczyć

38 Jak interpretować nieznane symbole?

39 Postrzeganie perspektywy

40 śarty z demona decyzji

43 Tu nie ma nieboszczyka (Allan M. Clark)

44 4. Faza oceny znaczenia metaforycznego Rozpoznanie obiektu nie zawsze wystarczy. Na przykład opornik w klapie marynarki. KaŜdy moŝe odczytać metaforę inaczej.

45 5. Faza działania perswazyjnego

46 Koncepcja Petty ego ego i Cacioppo Do zmiany postaw moŝna dochodzić torem: 1) centralnym staranne przetwarzanie informacji wywołuje trwałe przychylne reakcje poznawcze, odporne na kontrargumenty. 2) peryferyjnym opartym na powierzchownym identyfikowaniu sygnału implikującego stosunek do stanowiska przekazującego. MoŜe to być sympatyczność przekazującego, jego autorytet, pewność wypowiedzi itp. Komunikat jest przekazywany tym torem, kiedy brakuje motywacji lub zdolności do odbioru centralnego. Istotna róŝnica polega na poziomie rzeczywistej analizy treści przekazu i zawartej w nim argumentacji.

47 Oddziaływanie podprogowe James Vicary (1956) odkrył nową metodę reklamy ( sprzedaŝ Coca-coli wzrosła o 18% a popcornu o 50%)

48 Slim fast

49 Skojarzenia

50 Barwy Polinezji Wpływy kulturowe

51 świat

52 świat

53 świat

54 Widzimy to, co chcemy zobaczyć

55 Rola pamięci operacyjnej

56 Follow face

57 A to kto? Kto to taki?

58 Odpowiedź

59 A ta druga osoba? Zniekształcenie jest uderzające dopiero po odwróceniu fotografii. Mózgowy system rozpoznawania jest przystosowany do twarzy ustawionych prawidłowo. Twarze odwrócone sa traktowane jak przedmioty i analizowane w innym obszarze mózgu. Obszar ten nie jest przygotowany do precyzyjnej kontroli. Zaskoczenie pochodzi z okolicy mózgu związanej z emocjonalnym rozpoznawaniem twarzy Ślepota twarzy prosopoanognozja chorzy cierpią na upośledzenie systemu identyfikacji twarzy

60 Iluzje Czy ta Pani kręci się w prawo czy w lewo? Czy kropki kręcą się w prawo czy w lewo?

61 Znajdź to coś!

62 Organizacja Postrzegania

63 Ekonomizacja percepcji Dla sprawnego rozpoznania obrazu nie potrzebujemy widzieć wszystkich szczegółów wystarczą tylko szczegóły krytyczne Ekonomizacja procesu polega na zwiększaniu niezawodności percepcji i zmniejszaniu liczby szczegółów niezbędnych do rozpoznania obrazu

64 Przykład ekonomizacji

65 Trąba powietrzna Prawa autorskie Martynka lat 4,5

66 Redukcja obiektu?

67 Widzenia trzeba się nauczyć...

71 Kształt wpływ przeszłości Na wygląd przedmiotów wpływa nie tylko to, co w danym momencie widzimy, ale równieŝ to, co widzieliśmy dawniej.

72 historia

73 Kształt wpływ przeszłości Na wygląd przedmiotów wpływa nie tylko to, co w danym momencie widzimy, ale równieŝ to, co widzieliśmy dawniej.

74 Opis werbalny rozbudza ślad pamięciowy.

75 Nie widzimy wszystkiego!

76 Plątanina linii

77 Odśnie nieŝanie (przypatrz się dobrze!)

78 Odśnie nieŝanie a teraz PYTANIA!!! Jakim sprzętem pracownicy odśnieŝają? Jakiego koloru jest nakrycie głowy pani w fioletowym sweterku? Czy pani w Ŝółtej opasce jest ubrana w sweterek, a jeśli tak, to jakiego koloru? Jaki kształt ma okno nad drzwiami białego domku?

79 Co jest przyczyną wypadków na Jamajce?

80 Change Blindness

81 Change Blindness

82 A co chcemy zobaczyć?

83 Co się dzieje gdy...

86 Natura jest bezładna, potęŝ ęŝna i chaotyczna...widzimy to, co chcemy widzieć, odpowiednio do tego, co wiemy o świecie. Obawiając się chaosu nakładamy na naturę system (strukturę), upraszczający to, co moŝna uprościć

87 Rozumienie świata Twierdzenie Gödla

88 Wiemy o obiekcie wszystko Nawet potrafimy go porównać z innym!!!

89 NOWE ODKRYCIE!!!!

90 Który kąt k t jest większy? Który kąt jest większy?

91 Komunikacja wizualna w sztuce ARTYSTA MEDIUM - WIDZ Pogląd dotychczasowy artysta jest najwaŝniejszy widz moŝe biernie podziwiać. Obecnie dzieło sztuki jest PRZEKAZEM i powinno zapewnić aktywny odbiór.

92 Dzieło artystyczne Estetyka ludowa skupia się na popisie mistrzostwa twórcy Estetyka elitarna koncentruje się na reakcji widza jako popisie społecznym. Stoi w opozycji do ludowej. Tam, gdzie zwykli ludzie woląŝywe wesołe kolory, elity preferują monochromie, delikatne pastele. Tam, gdzie zwykli ludzie wola dobra technikę i wyraz umiejętności, elity preferują ekspresywność, psychotyzm, naiwne odrzucenie umiejętności. Tam, gdzie zwykli ludzie wola realizm, elity preferują abstrakcję

93 Dlaczego?

94 Niekontrolowane piękno Mechanizm niektóre hominidki miały pewne upodobania w kwestii ozdób męskich. Artyści, którzy najlepiej potrafili dostosować się do tych gustów, zapłodnili więcej fanek estetyki i zostali ojcami większej liczby potomków, którzy odziedziczyli talent artystyczny ojców i smak estetyczny matek. MęŜczyźni musieli mieć dostęp do tych samych kryteriów estetycznych, według których kobiety będą oceniać ich ozdoby. Stąd podobieństwo smaku między płciami i większa produkcja sztuki przez męŝczyzn. Teoria ta nie wyjaśnia kryteriów estetycznych tylko uzasadnia ich istnienie.

95 Poglądy: 1. Ramachandran istotą dzieła sztuki jest deformacja. Artysta pobudza naszą potrzebę poszukiwania nowości. Semir Zeki - Artysta to nieświadomy neurobiolog. Margaret Livingstone dzieło sztuki wizualnej to to, co wprowadza nas w stan iluzji wzrokowej (np. efekt Mony Lizy)

96 Claude Monet Słońce w wersji czarno-białej całkowicie znika Pierwszy reaguje na luminację, pozycję przestrzenną, trójwymiarowośc i ruch Drugi na barwę, rysy twarzy, kształty przedmiotów i detale (rozwinął się poźniej występuje u małp i ludzi)

97 Widzimy mózgiem a nie oczami! Analiza centralna i peryferyjna Widzenie centralne dokładne brak uśmiechu Peryferyjnie widzimy uśmiech

98 Jak mózg poznaje dzieło sztuki? Piękno znajduje się w oczach kaŝdego z nas i wara nauce od tego subiektywnego doświadczenia

99 Na czym polega podobanie się Zakupy pobudzenie jadra półleŝącego czerwone (główna struktura układu nagrody) Wyspa ośrodek, związany z bólem - hamowanie Badania prof. Brian Knutson z Uniwersytetu Stanforda

100 Na czym polega podobanie się

101 Badania nad atrakcyjności cią

102 Na czym polega podobanie się

103 Czym jest myśl? - nie wiadomo, ale wiadomo, ze towarzyszy jej pole, które moŝe oddziaływać na materie i być rejestrowane. PET POSITRON EMISSION TOMOGRAPHY rejestruje intensywność zuŝywania substancji odŝywczych przez daną część mózgu MRI MAGNETIC RESONANCE IMAGING wskazuje stopień ukrwienia obszarów mózgu (a więc intensywności ich działania)

104 ReŜyser: Nicolai Fuglsi Muzyka: Heartbeats the Knife wyk. José González Spot reklamowy telewizora

105 ReŜyser: Nicolai Fuglsi Muzyka: Heartbeats the Knife wyk. José González Spot reklamowy telewizora

106 Najbardziej znana z Ŝab

107 Przebieg reakcji emocjonalnych

108 Inny przykład

109 Sztuka cechy adaptacji biologicznej Antropolog Ellen Dissanayake (What Is Art For? Homo Aestheticus): Sztuka występuje we wszystkich kulturach ludzkich. KaŜda kultura zarówno tworzy jak i reaguje Sztuka jest źródłem przyjemności dla artysty i odbiorcy Twórczość wymaga wysiłku więc musi posiadać przyczynę adaptacyjną

110 Aspekty społeczne Społeczne funkcje sztuki (wpieranie organizacji religijnych, politycznych, wojskowych...) Świadome motywacje jednostek (zarabianie pieniędzy lub pójście do nieba) Nieświadome funkcje biologiczne (dotyczą przetrwania i rozmnaŝania) Psychologia moŝe próbować wyjaśnić jakie adaptacje psychiczne słuŝą do tworzenia i cenienia sztuki i jakie naciski selekcyjne ukształtowały te adaptacje. MoŜe podjąć próbę odpowiedzi na inne pytania, ale bez kulturowych, historycznych i społecznych objaśnień będą to odpowiedzi niepełne

111 Ozdoby i rozszerzony fenotyp Richard Dawkins w Fenotypie rozszerzonym twierdzi, ze geny są często dobrane ze względu na skutki, które rozciągają się poza ciało i wychodzą w środowisko. Niektóre geny sięgają nawet do mózgów innych osobników, aby wpłynąć na ich zachowanie. Na poziomie biologicznym gen moŝe tylko wytwarzać białka, ale na poziomie funkcji ewolucyjnych moŝe organizować mózgi i uruchamiać zachowania.

112 Dwie adaptacje sztuki - zdolność tworzenia sztuki - zdolność do oceny Ludzie odkryli, jak zwabić partnera i zdobyć pozycję społeczną przez wytwarzanie rzeczy, które sprawiają innym przyjemność estetyczną. Preferencje estetyczne sprowadzają się do trzech opcji: -Niekontrolowanych efektów -Tendencyjności zmysłów -Faworyzowania wskaźników sprawności

113 Niekontrolowane piękno Mechanizm niektóre hominidki miały pewne upodobania w kwestii ozdób męskich. Artyści, którzy najlepiej potrafili dostosować się do tych gustów, zapłodnili więcej fanek estetyki i zostali ojcami większej liczby potomków, którzy odziedziczyli talent artystyczny ojców i smak estetyczny matek. MęŜczyźni musieli mieć dostęp do tych samych kryteriów estetycznych, według których kobiety będą oceniać ich ozdoby. Stąd podobieństwo smaku między płciami i większa produkcja sztuki przez męŝczyzn. Teoria ta nie wyjaśnia kryteriów estetycznych tylko uzasadnia ich istnienie.

114 Tendencyjność zmysłów teoria z lat XIX wieku Herman von Helmholtz, Gustaw Fechner Lubimy pasy, bo nasza pierwszorzędowa kora wzrokowa jest najbardziej wraŝliwa na wzory przypominające pasy Lubimy nasycone barwy, bo takie barwy najbardziej aktywują nasze fotoreceptory The Biological Origins of Art. Nancy Aiken zidentyfikowała mechanizmy mózgowe, które identyfikują pewne barwy, kształty, wzory i symbole. Nie odpowiedziała na pytanie dlaczego.

115 Faworyzowanie wskaźników sprawności Aby wskaźniki sprawności były wiarygodne, jednostki o niskiej sprawności muszą mieć trudności z ich wytworzeniem. PIĘKNO = TRUDNOŚĆ + WYSOKIE KOSZTY W dziejach nigdy nie uwaŝano za piękne przedmiotów tanich, łatwych do wytworzenia. Koszt mógł być mierzony czasem, energią, umiejętnościami lub pieniędzmi.

116 Kiedy mówimy o estetyce mówimy o ludzkich preferencjach, które rozwinęły się w celu faworyzowania tych cech dzieła, które w wiarygodny sposób demonstrują sprawność twórcy. Widok pięknego dzieła w naturalny sposób prowadzi do szacunku dla artysty.

117 Podobnie... Zanim wynaleziono fotografię, stworzenie podobizn wymagało niezwykłych umiejętności. Obecnie wynaleziono nowe gatunki malarstwa,oparte na niefiguratywnej estetyce: impresjonizm, kubizm, ekspresjonizm, surrealizm, abstrakcję...(walter Benjamin)

118 Jak to się dzieje? Hipoteza Ramachandrana: JEST TO SUPERBODZIEC

119 Bodziec wizualny Wywołuje trzy reakcje: Skupia uwagę widza Wywołuje podziw (nie sięgamy po namalowane jabłko) Subtelna emocja estetyczna

120 deformacje Zbyt długie ręce Wyolbrzymiony biust ZwęŜona talia Długi nos

121 ikona Deformacje: Długi nos Nieproporcjonalne głowy DuŜe oczodoły Nieanatomiczne pochylenie głowy

122 Deformacja silnie pobudza aparat poznawczy

123 Typologia bodźców w artystycznych (według koncepcji Markiewicza/Przybysza) od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY Sztuka kończy się, gdy pokaŝemy wszystko polega ona na preparowaniu bodźca

124 Typologia bodźców w artystycznych (według koncepcji Markiewicza/Przybysza) od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY Sztuka kończy się, gdy pokaŝemy wszystko polega ona na preparowaniu bodźca

125 Relativity 1953

126 Typologia bodźców w artystycznych od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY 3. SUPERBODZIEC Deformacja cech obiektu Silna aktywacja układu limbicznego, spowodowana niezgodnością

127 Typologia bodźców w artystycznych od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY 3. SUPERBODZIEC 4. RELACYJNY

128 Typologia bodźców w artystycznych od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY 3. SUPERBODZIEC 4. RELACYJNY

129 Typologia bodźców w artystycznych od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY 3. SUPERBODZIEC 4. RELACYJNY Na jakiej podstawie widzimy podobieństwo?

130 Typologia bodźców w artystycznych od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY 3. SUPERBODZIEC 4. RELACYJNY 5. EMPATYZUJĄCY Hipoteza kognitywna co ona czyta?

131 Typologia bodźców w artystycznych od automatyzmu do interpretacji 1. ILUZYJNY 2. NIEJEDNOZNACZNY 3. SUPERBODZIEC 4. RELACYJNY 5. EMPATYZUJĄCY Interpretacje kognitywne: Harpia kaŝe zabić!

132 Sztuka uczestnicząca Jak przedstawić cierpienie- wzmocnienie bodźca poprzez powielenie. Imago Pietatis średniowieczna sztuka dewocyjna

133 Uprostokątnienie prostokąta Nauka Test Ekstremalne kształty działają silniej!!!

134 Przestrzeń deformacji Działanie w przestrzeni kształtu Nienaturalna barwa skóry Deformacja postaw anatomicznych...

135 Przestrzeń deformacji Działanie w przestrzeni kształtu Nienaturalna barwa skóry Deformacja postaw anatomicznych Zaprogramowane niedopowiedzenie

136 truskawka Aktywne obszary mózgu: Dolna część kory potyliczno-skroniowej V4 (info o barwie) Obszar podkorowy hipokamp (pamięć) Obszar brzuszny bocznej kory przedczołowej czynności ruchowe

137 Niebieska truskawka Aktywne obszary mózgu: Dolna część kory potyliczno-skroniowej V4 (info o barwie) Obszar podkorowy hipokamp nieaktywny!!! (pamięć) Obszar brzuszny bocznej kory przedczołowej nieaktywny!!! czynności ruchowe Uaktywnia się obszar odpowiedzialny za monitorowanie otoczenia oraz styk potylicznociemieniowo-skroniowy odpowiedzialny za integracje elementów obrazu wzrokowego

138 CIEŃ, JAKO DEFORMACJA

139 W sztuce cień podkreśla istnienie postaci w ich fizyczności, dlatego tam, gdzie operuje się symbolem, niemal nie istnieje. Zdarza się, Ŝe cień staje się motywem przewodnim obrazów, jak choćby malarstwie de Chirico, czy Paula Delvaux, gdzie ma on charakter konstytuujący rzeczywistość lub tworzący klimat.

140 Decentryzm w malarstwie Lili Fijałkowska Gorące lato

141 Decentryzm w malarstwie Lili Fijałkowska Randka

142 Decentryzm w malarstwie Lili Fijałkowska Przed występem

143 Lili Fijałkowska Noc Decentryzm w malarstwie

144 Lili Fijałkowska Sekret Decentryzm w malarstwie

145 Decentryzm w fotografii Robert Andre 001 i 002

146 Decentryzm w fotografii Robert Andre 003

147 Decentryzm w fotografii ElŜbieta Lempp Para z torbą

148 Decentryzm w fotografii Mira Rewers

149 Decentryzm w fotografii Mira Rewers

150 Decentryzm w fotografii Robert Gałęzia

151 Decentryzm w fotografii Robert Andre 005

152 Decentryzm w fotografii Sergiusz Sachno Nagi szept

153 Decentryzm w fotografii Sergiusz Sachno

154 Przestrzeń deformacji Odwołanie się do zewnętrza pozwala na pełniejszy odbiór sytuacji. Warunkiem jest stosowanie czytelnego kodu. Kod taki jest wynikiem kultury, doświadczenia, nabywa się go codziennym Ŝyciu, relacjach międzyludzkich. Przekaz bazujący na elementach kultury staroŝytnego Egiptu nie dotrze do przeciętnego współczesnego Europejczyka. Tak, jak trzeba się nauczyć widzenia, tak trzeba zdobyć odpowiednią wiedzę i doświadczenie, aby być odbiorcą sztuki decentryzmu. W przeciwnym razie wydobędziemy z siebie w galerii jedynie sakramentalne ja tego nie rozumiem.

155 Coda Dzieło sztuki jest SUPERBODŹCEM. Deformacja działa na aparat percepcyjny i przyczynia do powstania wraŝenia estetycznego. Cień moŝe być szczególnym przypadkiem superbodźca deformującego - na tym miedzy innymi opiera się sztuka Decentryzmu.

156 KONIEC