Struktury rynku: Oligopol

Transkrypt

1 Struktury rynku: Oligopol Dr inż. Anna Kowalska-Pyzalska Prezentacja oparta na:

2 Konkurencja monopolistyczna Oligopol Duopol Monopol Im dalej na prawo na skali, tym większa siła rynkowa

3

4 Producent działający w warunkach konkurencji niedoskonałej musi się pogodzić z tym, że popyt na jego wyroby maleje wraz ze wzrostem ceny, a cena zależy od ilości wytworzonych i sprzedanych wyrobów. Oligopol gałąź, w której działa niewielu producentów. Sytuacja każdego z nich zależy od działań konkurentów. Konkurencja monopolistyczna gałąź, w której działa wielu producentów, wytwarzających produkty będące substytutami. Przedsiębiorstwa mają mały wpływ na ceny.

5 Copyright 2004 South-Western Liczba firm? Wiele firm Typ produktu? jedna firma kilka firm zróżnicowane produkty identyczne produkty Monopol Oligopol konkurencja monopolistyczna konkurencja doskonała wodociągi przesył energii piłki tenisowe ropa naftowa powieści filmy pszenica marchew

6 Oligopol: Istnieją naturalne lub prawne bariery wejścia na rynek Mała ilość konkurujących firm Może być: Naturalny z powodu barier wejścia na rynek Legalny, przy legalnych barierach wejścia na rynek Nielegalny kartel, zmowa.

7 Ze względu na ograniczoną ilość sprzedawców, dla rynku oligopolistycznego charakterystyczny jest konflikt interesów między firmami na tym rynku (współzależność). Firmy najlepiej wychodzą kooperując i działając jak monopolista produkując małą ilość produktów i żądając za nie ceny powyżej kosztów marginalnych (P > MC).

8 Przemysł samochodowy Przemysł lotniczy Przemysł tytoniowy Produkty do czyszczenia Przemył farmaceutyczny

9

10

11

12 W 2015 r. trzy firmy kontrolowały 89% sprzedaży napojów: 42,8% rynku ma Coca Cola (właściciel 25 marek i 139 wyrobów, np. Power Rade, Sprite 31,1% ma Pepsi (18 marek i 163 produkty) 19% ma Grupa dostawców Dr Pepper (20 marek i 109 produktów), np. 7-up

13 Indeks Herfindahla-Hirschmana to suma kwadratów udziałów w sprzedaży największych 50 firm działających na rynku. Należy on do przedziału od dla czystego monopolu (100% udziału w rynku) do 0 dla rynku z nieskończenie wieloma bardzo małymi przedsiębiorstwami (ich udziały dążą do zera).

14 Rynek konkurencji doskonałej, 100 firm, każda ma 1% udział: Monopolista ze 100% udziałem w rynku: Dwie firmy, o podobnym udziale w rynku: Rynek o HHI powyżej1000 jest uważany za oligopol

15 Wiele rynków oglipolistycznych jest zdominowanych przez kilka firm (zaznaczone na czerwono)

16 Duopol jest przykładem oligopolu, na którym działają tylko dwie firmy. To jest najprostszy typ oligopolu.

18 Jakby producenci się zmówili, to mogliby łącznie dostarczać 60l wody (każdy po 30l), co dawałoby każdemu zysk: 1800 $.

20 Sytuacja, w której każdy z producentów wytwarza po 40l stanowi pewien stan równowagi Równowaga Nasha opisuje sytuację, w której współzależne podmioty ekonomiczne wybierają najlepszą dla siebie strategię, przy danych strategiach wybranych przez wszystkie pozostałe podmioty.

21 Jeśli oligopoliści indywidualnie wybierają wielkość produkcji maksymalizującą ich zyski, to produkują powyżej poziomu charakterystycznego dla monopolu i mniej niż gdyby to była konkurencja doskonała. Cena oligopolisty jest niższa od ceny monopolisty a wyższa od ceny na rynku konkurencji doskonałej (=MC).

22 Możliwe wyniki, jeśli firmy oligopolistyczne wybiorą strategie dbałości o własne cele : Łączny wynik firm jest większy niż przy monopolu ale mniejszy niż przy konkurencji doskonałej Ceny są niższe niż przy monopolu a wyższe niż przy konkurencji doskonałej Zyski całkowite są mniejsze zyski monopolisty.

23 Efekt produkcyjny: ponieważ cena jest powyżej MC, wzrost sprzedaży po danej cenie, zwiększy zyski. Ilość (litry) cena TR = TP (utarg = zyskom) A jakby firm było więcej???? Efekt cenowy: Zwiększenie produkcji podniesie sprzedaż, co obniży cenę i zysk jednostkowy za wszystkie sprzedane jednostki. Copyright 2004 South-Western

24 Dopóki efekt produkcyjny > efekt cenowy to opłaca się zwiększać produkcję W przeciwnym wypadku nie ma to sensu. Każdy z oligopolistów zwiększa produkcję, aż oba efekty krańcowe się zrównoważą (przy założeniu że ilość firm jest stała).

25 Czyli Im więcej firm na rynku oligopolistycznym, tym bardziej ten rynek przypomina rynek konkurencji doskonałej Cena zbliża się do kosztów marginalnych (MC) a wielkość produkcji zbliża się do poziomu efektywnego społecznie.

26 Zmowa, kartel, oligopol bez porozumienia

27 1. Oligopol bez porozumienia: każda z firm określa ceny swoich wyrobów i rozmiary produkcji nie porozumiewając się z rywalami. Firmy będą obniżać ceny, by zwiększać produkcję i udział w rynku. Między przedsiębiorstwami działającymi w danej gałęzi toczy się bezwzględna walka konkurencyjna. Niekiedy przyjmuje ona postać wyniszczającej wojny cenowej.

28 2. Firmy uznają swoją współzależność, dochodzą do porozumienia i jedna staje się liderem ustalającym ceny a inne je naśladują: Przywództwo firmy dominującej (duży udział w branży) Przywództwo firmy o najniższych kosztach produkcji.

29 Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa dominującego: Firma ma tak duży udział w rynku, że może kontrolować ceny Pozostałe firmy są stosunkowo małe Firma dominująca ustala cenę sprzedaży produktu i pozwala pozostałym firmom sprzedawać po ustalonej cenie takie ilości, jakie zdolne są one sprzedać.

30 Przywództwo cenowe przedsiębiorstwa o niskich kosztach (produkty jednorodne): Cenę rynkową wyznacza firma, która ma najniższe koszty produkcji Pozostałe firmy sprzedają swoje produkty po wyznaczonej cenie rynkowej a zyskowność tych przedsiębiorstw zależy od różnicy między ich kosztami produkcji a kosztami firmy wyznaczającej cenę.

31 Walmart sieć supermarketów (efektywny system dostaw i dystrybucji pozwalający obniżyć ceny) McDonald (tania niewykwalifikowana siła robocza, niskie ceny) IKEA (tanie meble, skala produkcji, system dystrybucji, sprzedaży) Tanie linie lotnicze (np. Rynair)

32 3. Wszystkie firmy usiłują działać jak liderzy, ale w efekcie osiągają zyski niższe niż w przypadku podporządkowania się i przyjęcia porozumienia. 4. Firmy naśladują swoich rywali głównie wtedy, kiedy oni obniżają ceny. 5. Firmy porozumiewają się w sprawie wielkości sprzedaży i osiągają korzyści z tytułu monopolistycznej sytuacji.

33 Istotą oligopolu jest to, że każdy jego uczestnik musi uwzględniać wpływ własnych działań na poczynania konkurentów. Członkowie oligopolu mogą się porozumieć aby ich gałąź zachowywała się jak monopol - ograniczyć produkcję, aby cena powędrowała w górę. Porozumienia takie są na ogół nielegalne i mogą być mieć formę kartelu lub zmowy

34 Jeśli oligopoliści się dogadają to, zmowa Porozumienie między firmami dotyczące ceny i ilości oferowanej. kartel Grupa firm działająca wspólnie. Ustawa antymonopolowa oraz prawo UE określa, które działania firm są legalne: Porozumienia bagatelne (ich łączny udział w rynku nie przekracza 5%) Nie stanowi hard-core restriction (firmy niekonkurujące jeśli udział żadnego z nich w rynku którego dotyczy porozumienie nie przekracza 10%)

35 Porozumienia cenowe Porozumienia kontygentowe Porozumienia podziałowe Porozumienia przetargowe Gospodarczej/sad_ochrony_konkurencji_i_konsumentow1

36 W przypadku zawarcia efektywnego porozumienia i utworzenia kartelu, oligopol zachowuje się podobnie jak wielozakładowy monopol w pierwszej kolejności stara się zmaksymalizować łączny zysk całej grupy. Założenie kartelu lub zmowy ma na celu także uniknięcie wzajemnej konkurencji

37 Popyt na produkty kartelu musi być nieelastyczny (dobro trudno zastąpić innym) Ropa versus marchew Dopiero po wyznaczeniu optymalnej skali produkcji i optymalnego poziomu ceny dla całego kartelu, jego uczestnicy mogą szukać dla siebie najkorzystniejszych rozwiązań, ale w ramach ograniczeń narzuconych przez wspólną politykę produkcyjną i cenową.

38 Sytuacja taka nie jest jednak stabilna. Przedsiębiorstwom opłaca się zatem zwiększać sprzedaż ponad uzgodniony poziom, choćby wymagało to pewnej obniżki ceny. Dzięki temu ich zyski w krótkim okresie wzrastają. W długim okresie oszukani partnerzy, którym zabrano klientów też zwiększają produkcję. Podaż gałęzi się zwiększa, cena spada, zyski nadzwyczajne kurczą się lub zupełnie znikają, co stwarza przesłanki zawarcia nowego porozumienia.

39 OPEC kartel państw, wytwórców ropy naftowej Kartel witaminowy, m.in. Hoffman-La Roche, BASF Producenci materiałów budowlanych (Lafarge, BPB, Knauf i Gyproc) Szyby samochodowe (m.in. Pilkington) Rozdzielnie gazowe (m.in. Siemens AG) Guma syntetyczna (m.in. Eni SpA) Windy i schody ruchome (m.in. Otis) Baterie do ładowania telefonów (Sony, Panasonic, Samsung i Sanyo)

40 Firma Producenci cementu w tym Grupa Ożarów, Cemex Polska, Dycerhoff Polska, Cementownie Warta i Odra Ruch, Franpress i Rolkon kolprortaż prasy Johnson & Johnson Poland i hurtownia farmaceutyczna Compol i Hurtofarm Wydawca i dystrybutorzy polskiej wersji Harry ego Pottera i Zakonu Feniksa Firma farmaceutyczna Roche Polska i jej dystrybutor Hand-Prod Kara 339 mln zł Ponad 10 mln zł 3,8 mln zł 1,6 mln zł 306 tyś. zł Źródło: Ewelina Nojszewska, Podstawy Ekonomii, WSiP, 2010

41 film

42 Modele rynku ologopolistycznego

43 Zyski oligopolu KARTEL: Firmy kooperują ograniczając produkcję by podnieść ceny (każda dostaje Po przy produkcji Qo; dla której MR=MC) Przychody > MC (obszar 1+3) zyski monopolistyczne

44 Zyski oligopolu BRAK WSPÓŁPRACY: Produkcja rośnie do Qc, a cena spada do Pc (jak na rynku konkurencji doskonałej). Zyski każdej z firm to obszar 3+ 4 (powyżej MC)

45 Zyski oligopolu A JEŚLI KTOŚ OSZUKUJE?: Jeśli firma oszukuje, to jej zyski to obszar: , przy produkcji Qch, dla której MC = Po. Firma musi mieć mały udział w rynku, Inaczej zwiększona produkcja spowodowałaby spadek ceny i przesunięcie całej krzywej popytu w lewo.

46 Konkurenci oligopolisty naśladują obniżkę, a ignorują podwyżkę ceny. Powoduje to złamanie linii popytu, nieciągłość linii utargu krańcowego oraz względną stabilność cen i wielkości produkcji. 49

47 Uwzględniając reakcję innych firm, oligopolista bierze pod uwagę dwie krzywe popytu: bardzo elastyczna dla podwyżek cen: i mało elastyczna dla obniżek cen stąd powstaje złamana krzywą popytu Nieciągłość MR Cena i wielkość równowagi jest stała, nie zależy od MC W granicach nieciągłego odcinka krzywej MR firma nie reaguje na wzrost MC Dlatego maksymalizujące zysk firmy oligopolistyczne mogą nie zmieniać ceny, mimo zmian w kosztach produkcji. 50

48 Zachowania firm - oligopol

49 Teoria gier mówi o tym jak ludzie podejmują strategiczne decyzje. Decyzje strategiczne to takie, w której każda osoba decydując o swoim zachowaniu musi wziąć pod uwagę reakcję innych graczy na jej zachowanie/ decyzję.

50 W przypadku oligopolu firm jest na tyle mało, że wszystkie muszą brać pod uwagę decyzje innych graczy. Każda firma wie, że jej zysk zależy nie tylko od wielkości produkcji ale także od tego ile inne firmy będą produkować.

51 Często ludzie (firmy) nie umieją współpracować, nawet kiedy wyszłoby im to na korzyść. Dylemat więźnia jest takim rodzajem gry między dwójką graczy, która pokazuje, czemu współpraca jest trudna, nawet jakby była obopólnie korzystna.

52 Decyzje Bonnie Przyznać się Milczeć Bonnie dostaje 8 lat Bonnie dostaje 20 lat Decyzje Clyde Przyznać się Clyde dostaje 8 lat Bonnie wychodzi na wolność Clyde wychodzi na wolność Bonnie dostaje rok Milczeć Clyde dostaje 20 lat Clyde dostaje rok Bez zwłoki możemy cię zamknąć na rok za posiadanie broni. Jeśli przyznasz się do napadu na jubilera i obciążysz swojego partnera, to wyjdziesz na wolność a on dostanie 20 lat. Jeśli oboje się przyznacie do napadu, to unikniemy postępowania dochodowego. Każdy z was dostanie po 8 lat Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning

53 Decyzje Bonnie Przyznać się Milczeć Bonnie dostaje 8 lat Bonnie dostaje 20 lat Decyzje Clyde Przyznać się Clyde dostaje 8 lat Bonnie wychodzi na wolność Clyde wychodzi na wolność Bonnie dostaje rok Milczeć Clyde dostaje 20 lat Clyde dostaje rok Dominująca strategia dla każdego z graczy: to przyznanie się do winy (opcje: 8 lat lub wyjść na wolność) strategia dająca najlepszy wynik niezależnie od zachowania rywala Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning

54 Dominująca strategia to taka, która jest najlepsza dla pewnego gracza w pewnej grze, bez względu na to, jakie strategie wybrali pozostali gracze. Kooperacja jest trudna, ponieważ nie leży w interesie indywidualnych graczy.

55 Kooperacja opłaca się bardziej od walki, lecz bezpośredni interes i brak zaufania do partnera skłaniają do ataku. Liczby odpowiadające poszczególnym kombinacjom decyzji obu firm informują o ich zyskach (pierwsza dotyczy firmy A, druga firmy B) Obie firmy stosując strategie dominujące wybiorą strategie dużej produkcji (syt. a). Tworząc kartel i ograniczając produkcję obie firmy mogłyby osiągnąć wyższe zyski (syt. d). Wymaga to zobowiązania samoograniczającego.

56 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning Wysoka produkcja Irak dostaje $40 bilionów Decyzje Iraku Niska produkcja Irak dostaje $30 bilionów Decyzje Iranu Wysoka produkcja Niska produkcja Iran dostaje $40 bilionów Irak dostaje $60 bilionów Iran dostaje $30 bilionów Iran dostaje $60 bilionów Irak dostaje $50 bilionów Iran dostaje $50 bilionów Własne interesy powodują, że trudno oligopolowi utrzymać kooperację i produkować mało, przy wysokich cenach i zyskach monopolistycznych.

57 Decyzje Malboro Decyzje Camel a reklamować nie reklamować Camel ma $3 biliony zysku Camel ma $2 biliony zysku reklamować Marlboro ma $3 biliony zysku Marlboro ma $5 biliony zysku Marlboro ma $2 biliony zysku Camel ma $5 biliony zysku Camel ma $4 biliony zysku nie reklamować Marlboro ma $4 biliony zysku Zakaz reklam papierosów w mediach w USA sprawił, że dylemat więźnia został zlikwidowany, wymuszając kooperację przy małych wydatkach na reklamę i wysokim zysku. Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning

58 Wiercić w 2 szybach Decyzje Exxon a Wiercić w 1 szybie Decyzje Texaco Wiercić w 2 szybach Wiercić w 1 szybie Texaco ma $4 miliony zysku Texaco ma $3 miliony zysku Exxon ma $4 miliony zysku Exxon dostaje $6 miliony zysku Texaco dostaje $6 miliony zysku Texaco ma $5 miliony zysku Exxon ma $3 miliony zysku Exxon ma $5 miliony zysku Założenia: wspólne złoża ropy naftowej warte 12 mln $. Koszt budowy szybu to 1 mln $. Przy budowie 1 szybu firma ma zysk 5 mln (6 mln utargu minus koszt budowy szybu). Jeśli jedna firma ma 2 szyby (2/3 rynku) to ma zysk 6 mln, a druga firma ma 1 szyb (1/3 rynku i 3 mln zysku). Jeśli oba mają po 2 szyby, to zysk każdej jest na poziomie 4 mln $. Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning

59 Firmy które troszczą się o przyszłe zyski będą chciały współpracować w powtarzających się grach bardziej niż oszukiwać, aby uzyskać jednorazowo duży zysk.

61 Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning Sprzedać 40 l Sprzedać 40 l Decyzje Jacka Jack ma $1600 zysku Sprzedać 30 l Jack ma $1500 zysku Decyzje Jill Sprzedać 30 l Jill ma $1600 zysku Jill ma $1500 zysku Jack ma $2000 zysku Jill dostaje $2000 zysku Jill dostaje $1800 zysku Jack ma $1800 zysku

62 W miejscowości mieszka 140 mieszkańców Dobry sprzedawca usług telefonicznych oferuje nieograniczone darmowe połącznia i darmowy telefon Koszty każdej z firm to: FC=$0, MC=$10 P Q $

63 P Q utarg koszty zysk $ Wynik typowy dla KD: P=MC=$10 Q=120 zysk = $0 Wynik typowy dla M: P=$40 Q=60 zysk = $1800

64 P Verizon Q Utarg koszt zysk gałęzi Verizonu $ Najlepszy wariant: Q=50 P=30 zysk Verizonu = $1000 Jeśli firmy Cingular i Verizon sprzedawałyby zgodnie ze strategią dominującą po 40, to łączna sprzedaż Q = 80, cena 30$, zysk każdej firmy = 800$ (koszty = 400 $) Zmowa: obie firmy produkują po Q = 30, cena jednostkowa P = 40, zysk każdej z nich = 900 $

65 Przy MC = 10$... Równanie dla najlepszej odpowiedzi Q=40 P=$30 zysk=$800 Zmowa (cena monopolistyczna) Q=30 P=$40 zysk=$900

66 Cingular Verizon Verizon ma $900 zysku Verizon ma $1000 zysku Cingular ma $900 zysku Cingular ma $750 zysku 40 Verizon ma $750 zysku Verizon ma $800 zysku Cingular ma $1000 zysku Cingular ma $800 zysku Firmy zyskają jeśli będą współpracować i każda z nich sprzeda po Q=30. W przypadku równowagi Nasha sprzedaż wynosi Q=40 i każda z firm odnotowuje $800 zysku. Copyright 2003 Southwestern/Thomson Learning

67 Kooperacja nie jest pożądana, ponieważ uzgodniony poziom produkcji jest zbyt niski a cena zbyt wysoka.

68 Oligopoliści tworząc kartel maksymalizują zyski (jak przy monopolu). Jeśli oligopolista podejmuje decyzje o wielkości produkcji bez porozumienia z innymi producentami, w rezultacie produkuje więcej po niższej cenie, niż w przypadku monopolu.

69 Dylemat więźnia pokazuje, że troska o własne interesy może powstrzymać firmy przed kooperacją, nawet jeśli współpraca byłaby obopólnie korzystna. Polityka antymonopolowa służy zapobieganiu działań firm mających na celu utrudnianie konkurencji między firmami