Wyk!ad 12: Zjawisko agresji interpersonalnej - dlaczego ranimy innych?

Transkrypt

1 Definicja i formy agresji Wyk!ad 12: Zjawisko agresji interpersonalnej - dlaczego ranimy innych? dr Dariusz Rosi"ski Agresja dzia!anie, którego celem jest spowodowanie psychicznej lub fizycznej szkody osobie, która sobie tego nie #yczy. agresja wroga (emocjonalna) agresja instrumentalna Kultura honoru - a agresja Pochodzenie agresji Ró#nice p!ciowe i kulturowe mog$ by% cz&'ciowo zwi$zane z ró#nicami w zakresie praktyk socjalizacyjnych (nagradzanie i karanie, modelowanie, wzmacnianie norm i ról) kultura honoru (np. W!ochy, Hiszpania, Ameryka (aci"ska, Po!udnie w USA) honor jako szczególna warto'%, zw!aszcza dla m&#czyzn, i agresja jako w!a'ciwy sposób obrony honoru M&#czyzna ma prawo zabi% w obronie swojej rodziny / w obronie swojego honoru. Wiele kontrowersyjnych pogl$dów dotycz$cych: genezy agresji mechanizmu przebiegu agresji Dwie podstawowe grupy teorii: biologiczne teorie agresji psychospo!eczne teorie agresji

2 Biologiczne teorie agresji: Psychologia ewolucyjna Neurofizjologiczne i organiczne pod!o#e agresji (Sheldon 1949; Lindsley 1967; Jacobs, McClemont 1965) Agresja jako instynkt, pop&d: hormizm McDougalla 1926 psychoanaliza Freuda 1959, 1984 koncepcja ewolucyjno-ekologiczna K. Lorenza 1973 Wg D. Bussa i in., najwi&ksze prawdopodobie"stwo wyst$pienia agresji mi&dzy m&#czyznami istnieje w sytuacjach kwestionowania statusu, pozycji dominuj"cej, m#skiego Ego (np. poni#anie, wywo!ywanie zazdro'ci seksualnej itp.). Czynniki biologiczne Agresja jako instynkt, pop&d Psychoanaliza Z. Freuda (1959) Testosteron hormon m#sko$ci Wysoka pozytywna korelacja mi&dzy poziomem testosteronu a poziomem agresji (badania na ró#nych populacjach: studenci, m!odzi, starzy, z chorob$ Alzheimera, wi&)niowie i in.). Serotonina neurotransmiter Obni#a poziom agresji: osoby agresywne maj$ ni#szy poziom serotoniny. Freud rozumia! agresj& jako zjawisko autonomiczne. Cz!owiekiem #$dz$ dwie si!y biologiczne: instynkt #ycia, mi!o'ci eros (zapewnia kontynuacj& do'wiadcze", rozwój, #ycie) instynkt 'mierci thanatos (destrukcyjny, a celem jego jest stan bezruchu, a nawet 'mier%)

3 Podsumowanie Nie da si& udowodni% wy!$cznego determinizmu konstytucjonalnego, genetycznego czy fizjologicznego agresywnego zachowania brak jest stale czynnej potrzeby agresji zarówno u zwierz"t, jak i u ludzi s!aba metodologia bada" wp!yw czynników spo!ecznych; agresja jest mechanizmem motywacyjnym typu sytuacyjnego Teoria frustracja-agresja Psychospo!eczne teorie agresji (klasyczna forma Dollarda, Millera z 1939 roku; jej modyfikacje Rosenzwieg 1938; Berkowitz ) Agresja jako wyuczona dyspozycja (Fr$czek, Pufal-Struzik 1996) Agresja nawykowa efekt klasycznej teorii uczenia si# (Buss 1961; (ukaszewski 1971) Spo!eczne uczenie si# zachowa% agresywnych (Bandura 1969, 1971, 1973; Bandura, Walters 1963, Bronfenbrenner 1970, 1979, 1986) Teoria frustracja-agresja - sytuacyjne uwarunkowania agresji Teoria frustracja-agresja - sytuacyjne uwarunkowania agresji c.d. Autorzy: J. Dollard, N. E. Miller ze wspó!pracownikami z Uniwersytetu w Yale (1939) wersja pierwotna Dwie g!ówne tezy: agresja jest zawsze poprzedzona frustracj" (przyczyn" ka&dej agresji jest frustracja) ka& d a f r u s t r a c j a p o w o d u j e b e z w z g l # d n e wyst"pienie agresji (frustracja powodowana przez przerwanie d"&enia do celu generuje motywacj# do agresji) modyfikacje teorii Millera z 1941 roku: wp!ywy L. Berkowitza (1962)

4 Teoria frustracja-agresja - sytuacyjne uwarunkowania agresji c.d. Autorzy zwrócili uwag&, #e agresogenne jest: zagro&enie obrazu w!asnej osoby, zagro&enie osobistej godno$ci, zagro&enie obni&enia samooceny zaatakowanie kogo' jest wtedy sposobem odbudowania zdewaluowanego ego czy podniesienia szacunku do siebie poznanie przyczyn frustracji pozwala zmniejszy% agresj& przejawian$ w zachowaniu Teoria frustracja-agresja - sytuacyjne uwarunkowania agresji c.d. Ograniczenia teorii teorii frustracja agresja : Frustracja a agresja: frustracja mo#e wywo!ywa% inne zachowania, np. regresj& itd. frustracja jest tylko jednym z negatywnych do'wiadcze", które mog$ prowadzi% do agresji (Berkowitz, 1989) nie ka#da agresja jest spowodowana frustracj$ Przemieszczenie: istnieje korelacja mi&dzy stanem frustracji spo!ecze"stwa a agresj$ wobec grup mniejszo'ciowych (teoria koz!a ofiarnego przemieszczenie frustracji spo!ecznej) zwi$zek korelacyjny nie wyja'nia przyczyn Katharsis Zachowanie agresywne mo#e podwy#sza% poziom pobudzenia Agresja jako wyuczona dyspozycja (Buss 1961) Agresja jako wyuczona dyspozycja c.d. agresja nawykowa agresja podlega samowzmacnianiu. Skutki nagrody maj$ tak#e: zaniechanie kary za agresj# tolerowanie agresji takie reakcje kszta!tuj$ i utrwalaj$ nawykowe zachowania agresywne. Wa#ne cechy kary, ró&nicuj"ce jej skuteczno$': intensywno$' (Buss 1961, Piekarska 1991, Skar#y"ska 1974) cz#stotliwo$' ((ukaszewski 1971) regularno$' ((ukaszewski 1971) moment, gdy kara jest stosowana: z odroczeniem czy nie (Fr$czek 1970) - za Kwiatkowska (2005)

5 Agresja jako wyuczona dyspozycja c.d. Badacze podkre'laj$ negatywn$ rol& kar w wychowaniu. Kary, gdy s" g!ównym $rodkiem wychowawczym: wyzwalaj$ agresj&, zachowania aspo!eczne i antyspo!eczne przyczyniaj$ si& do dezintegracji osobowo'ci jednostki (wyzwalaj$ upór, d$#enie do odwetu, pot&guj$ napi&cie) Kara powoduje frustracj# wa&n" si!# nap#dow" agresji! Mo#e te# mie% rol& agresotwórcz$ modelowanie. Kara' czy nie kara'? Spo!eczne uczenie si& zachowa" agresywnych Teoria spo!ecznego uczenia si& agresji (Bandura 1971, Bronfenbrenner Buss 1970) podkre'lali rol&: obserwowania agresywnych modeli akceptowania przez grup& agresji. Obcowanie z modelem obserwator uczy si& zachowa" oraz emocji. Wa#ny problem to przemoc w mediach. Sytuacyjne uwarunkowania agresji: emocje i pobudzenie fizjologiczne (1) Szeroki zakres nieprzyjemnych bod(ców np. ha!as, t!um, ból fizyczny, zagro#enie samooceny, nieprzyjemny zapach, ekstremalne temperatury, mo#e generowa% afekt negatywny i podwy#sza% agresj& Wysokie temperatury s" skorelowane ze wzrostem poziomu agresji i przemocy: np. wi&cej przest&pstw, rozruchów spo!ecznych latem, kierowcy bardziej agresywni, kiedy nie ma w autach klimatyzacji kultury honoru zlokalizowane na po!udniu (?) Sytuacyjne uwarunkowania agresji: emocje i pobudzenie fizjologiczne (2) Emocje pozytywne nie s$ kompatybilne ze z!o'ci$ i gniewem, wi&c mog$ redukowa% agresj& np. roz'mieszenie agresora - Strach na wróble Gene Hackman Bod)ce (neutralne i negatywne) wywo!uj$ce pobudzenie fizjologiczne podwy#szaj$ agresj&. najwy#szy poziom agresji w sytuacji interakcji negatywnego afektu i wysokiego pobudzenia. za Kwiatkowska (2002)

6 Teoretyczny model sytuacyjnych uwarunkowa" agresji afektywnej (Kwiatkowska, 2002) Materia!y pornograficzne AFEKT Czynniki wyj$ciowe: do'wiadczenie awersyjne (frustracja, prowokacja, upa!) wskazówki sytuacyjne (bro%, przemoc w TV, internecie) czynniki osobowo'ciowe (wrogo$', empatia, postawy) POBUDZENIE Przetwarzanie informacji (interpretacja sytuacji, motywacji przeciwnika, w!asnego afektu) CZYNNIKI POZNAWCZE Pornografia bez przemocy mo&e wywo!ywa' lekkie pobudzenie seksualne i pozytywne emocje (badania nad m&#czyznami heteroseksualnymi, Donnerstein i in., 1978): Pornografia z przemoc" podwy&sza agresj# w stosunku do kobiet. AGRESJA Sposoby redukowania i kontrolowania agresji Hipoteza katarktycznego roz!adowania Teoria uczenia si# spo!ecznego