Materiały dydaktyczne do eksperymentu demonstracyjnego GLORIA nt. wyznaczania krzywych blasku gwiazd
|
|
- Adam Piekarski
- 7 lat temu
- Przeglądów:
Transkrypt
1 GLORIA is funded by the European Union 7th Framework Programme (FP7/ ) under grant agreement n Materiały dydaktyczne do eksperymentu demonstracyjnego GLORIA nt. wyznaczania krzywych blasku gwiazd Wersja: 1.1 Data: 17 października 2013 Autor: Współpraca: Kamil ZŁOCZEWSKI (UWAR) Lech MANKIEWICZ, Aleksander ŻARNECKI (UWAR)
2
3 Jak mierzymy jasności gwiazd? Poza miastem, podczas pogodnej nocy, można zobaczyć na całym niebie około 3-4 tysiące gwiazd. Niektóre są jaśniejsze, inne słabsze, te pierwsze tworzą znane kształty gwiazdozbiorów i układów gwiazd. Najbardziej znane układy gwiazd, to Wielki Wóz i Mały Wóz, będące częścią konstelacji Wielkiej Niedźwiedzicy i Małej Niedźwiedzicy. Oba są widoczne na północnej półkuli każdej nocy, przez cały rok. Spójrzcie na zdjęcie. Faktycznie składają się one z jaśniejszych i słabszych gwiazd. Wokół widać gwiazdy różnych jasności. Astronomowie już w starożytności podzielili gwiazdy na niebie na grupy, czy też klasy Obraz 1 Źródło: Wikicommons / T. Credner ( jasności. Pierwszy podział został wykonany przez greckiego starożytnego astronoma Hipparcha z Nikkei w II wieku p.n.e. Opisany został on trzy wieki później w Almageście przez innego słynnego greckiego astronoma Ptolemeusza. Grecy dzielili gwiazdy na sześć kolejnych jasności i oznaczali je: 1, 2, 3, 4, 5, 6. Przy czym gwiazdy 1 jasności są w tym podziale najjaśniejsze zaś 6 to najsłabsze punkty widoczne na niebie gołym okiem. Obraz 2 Hipparch z Nikkei Źródło: Wikicommons ( 3/15
4 Podział na gwiazdy jaśniejsze i słabsze oraz przyporządkowane ich do kolejnych grup nazywamy skalą. Ta ma określonych 6 dyskretnych wartości, nie ma tu miejsca na wartości pośrednie np. 1,5 lub 3,3. Wynalezienie teleskopu na początku XVII wieku rozszerzyło nasze możliwości obserwacyjne o jeszcze słabsze gwiazdy. Określono 7, 8 i kolejne wielkości gwiazdowe. Zaczęto również porównywać pośrednie wielkości i wyznaczać jasności gwiazd zmiennych. W roku 1856 angielski astronom Norman Pogson zauważył, że ilość światła dochodzącego od gwiazd różniących się o kolejnych 5 stopni różni się o czynnik 100. I tak też gwiazda 1 wielkości gwiazdowej jest 100 razy jaśniejsza od gwiazdy mającej 5 wielkość gwiazdową. Swoje spostrzeżenia oparł na podstawie obserwacji jasności planetoid, dla których sporządził prognozę zmian jasności (wynikających ze zmian odległości). Wykazał, że jasności obiektów o kolejnych jasnościach gwiazdowych różnią się o czynnik 2,512. Pogson jako gwiazdę odniesienia zaproponował Gwiazdę Polarną o jasności 2,0. Później okazało się, że nie jest to najlepszy wybór. Polarna jest gwiazdą zmienną, czyli gwiazdą zmieniającą swoją jasność w czasie. W związku z tym od roku 1943 za gwiazdę o standardowej jasności przyjęto uznawać najjaśniejszą gwiazdę w konstelacji Lutni Wegę. Czy wiesz że? Skala jasności gwiazd ustanowiona przez Hipparcha jest bezpośrednim przejawem tego jak nasze oczy odbierają bodźce. Podobnego typu relacje są znane dla innych zmysłów. Aby odczuć lub zauważyć zmianę potrzebna jest odpowiednio duża zmiany wielkości fizycznej. Zasada ta opisywana jest jednym z dwóch praw fenomenologicznych logarytmicznym prawem Webera-Fechnera lub potęgowym prawem Stevensa. Obraz 3 Oko dorosłego człowieka Źródło: Wikicommons / ROTLFOLEB ( ye_with_blood_vessels.jpg) 4/15
5 Porównywanie jasności gwiazd Jednostką wielkości gwiazdowej jest magnitudo i stosuje się dla niej oznaczenie m lub mag. Przykładowo: wizualna jasność najjaśniejszej gwiazdy nocnego nieba Syriusza wynosi -1,46 mag., Słońce ma jasność aż -26,74 mag., Księżyc w pełni -12,74 mag. Z kolei najsłabsze gwiazdy widoczne gołym okiem mogą mieć jasności w zależności od warunków atmosferycznych 6 mag. a w niektórych miejscach nawet 7 mag. Niewielki teleskop miłośniczy pozwala na zobaczenie gwiazd do mag. zaś Teleskop Kosmiczny Hubble a jest wstanie dostrzec gwiazdy o jasności 30 mag. Teleskop Hubble a umożliwia zobaczenie gwiazd nawet o 4 miliardy razy słabszych niż najsłabsze gwiazdy widoczne gołym okiem. Obraz 4 Teleskop Kosmiczny Hubble'a Źródło: NASA ( SM4.jpeg) Nasze oczy są naturalnym detektorem światła, dzięki któremu możemy porównywać jasności gwiazd. Dokładność, jaką można w ten sposób osiągnąć w zależności od doświadczenia i sumienności przeprowadzenia obserwacji wynosi od 0,07 do 0,10 magnitudo. Miłośnicy astronomii stosują proste metody porównywania jasności gwiazd, dokonując wzajemnych porównań jasności gwiazd o podobnej jasności. Podstawowe metody to metoda Nijlanda-Błażki-Argelandera oraz metoda Pickeringa. Obraz 5 Schematyczna mapa do ćwiczenia wyznaczania jasności gwiazdy zmiennej 'v'. Gwiazdami porównania są gwiazdy a, b, c i d. Źródło: SSW 5/15
6 W XIX wieku, aby zwiększyć dokładność i powtarzalność pomiarów do obserwacji jasności gwiazd, zastosowano fotografię. Do utrwalania obrazu stosowano przez ponad stulecie płyty szklane. Ich rozmiary dochodziły nawet do 40 centymetrów. Równolegle astronomowie rozwijali technikę odczytywania jasności gwiazd, konstruując automatyczne fotometry mierzące ilość światła przechodzącego w danym miejscu przez płytę szklaną. Fotografia analogowa była powszechnie stosowana w astronomii do końca lat 80. XX wieku. Obraz 6 Zbiór 42 detektorów CCD, które służyły do obserwacji za pomocą Teleskopu Kosmicznego Kepler. Zadaniem tego obserwatorium było odkrywanie planet i badanie zmienności gwiazd. Źródło: NASA Rewolucja cyfrowa w astronomii rozpoczęła się na początku lat 70. XX wieku podczas badań nad nowymi nośnikami pamięci w laboratoriach Bella. Mowa o CCD (ang. Charge-Coupled Device), detektorze niezwykle czułym na światło. Już w roku 1973 wykonano pierwsze astronomiczne zdjęcie za pomocą kamery CCD. Wymiennie używane są pojęcia: kamery, sensora oraz matrycy CCD jako urządzenia zbierającego informacje o Wszechświecie. Czy wiesz że? Na pierwszym zdjęciu nieba w historii uwieczniono Księżyc. W roku 1840 amerykański uczony John William Draper zastosował metodę dagerotypii do uwiecznienia Srebrnego Globu. Ta pierwsza udana ekspozycja trwała aż 20 minut. Pierwszą sfotografowaną gwiazdą była Wega, której zdjęcie wykonano 10 lat później. Pierwsze zdjęcie cyfrowe rozdzielczości 100x100 pikseli również przedstawiała Księżyc. Zdjęcie to wykonała amerykańska firma Fairchild Imaging w roku Obraz 7 Zdjęcie Księżyca autorstwa J. Drapera z roku Źródło: Wikicommons o 6/15
7 Gdy zawaliło się niebo Na początku października 1604 roku obserwatorzy z północnych Włoszech zanotowali nową gwiazdę na niebie. Obiekt znajdował się na tle konstelacji Wężownika. Poprzednie takie wydarzenie miało miejsce niespełna 32 lata wcześniej. Ledwie tydzień później niemiecki astronom Johannes Kepler rozpoczął obserwacje przybysza w Pradze. Śledził gwiazdę przez cały rok, dopóki nie znikła z firmamentu. Obraz 8 Mgławica powstała po wybuchu Supernowej Keplera. Obraz wykonany na podstawie zdjęć w paśmie widzialnym, rentgenowskim i podczerwonym. Źródło: NASA/ESA Do tej pory uważano, że na niebie nie może pojawić się nowa gwiazda. Meteory i komety uważano za obiekty atmosferyczne. Wielu współczesnych Keplerowi uznawało pojawienie się gwiazdy za nieprzypadkowy i związany z wielką koniunkcją planet powtarzającą się raz na 800 lat. Kepler sądził, że te zjawiska nie mają nic wspólnego z gwiazdami. Ponieważ zmierzona paralaksa obiektu była zerowa, musiał być on związany ze sferą gwiazd stałych. Pojawienie się gwiazdy nowej, teraz nazywanej Supernową Keplera, zaburzyło niezmienność nieba, jakie było uznawane od dwóch tysiącleci bo już od Arystotelesa. Jeszcze na schyłku średniowiecza w wielu akademiach nauczano, że Ziemia jest centrum Wszechświata a kosmos składa się z kolejnych sfer, w których krążą planety. Ostatnia, była wiecznie stałą sferą gwiazd. Obraz 9 - Słońce, planety i sfera niebieska ukazane na drzeworycie z roku Źródło: Wikicommons of_things1475.gif 7/15
8 Zaledwie 8 lat wcześniej, w roku 1596, niemiecki astronom David Fabricus odkrył gwiazdę, która zmienia jasność. Obrał ją jako gwiazdę referencyjną do obserwacji planet. Okazało się, że w ciągu tygodnia jaśnieje, a potem stopniowo blednie, by zniknąć z oczu. Początkowo Fabricus sądził, że ma do czynienia z gwiazdą nową. Tymczasem obiekt wrócił do pierwotnego blasku po niecałym roku. Okres zmienności gwiazdy wyznaczył w roku 1638 Johann Holward. Gwiazdę tę obserwował również gdański astronom Jan Heweliusz i nazywał ją Cudowną, a ponieważ znajduje się w konstelacji Wieloryba (łac. Cetus), stąd też jest nazywana Mirą Ceti. Obraz 10 Obserwacje rentgenowskie układu podwójnego gwiazdy Mira Ceti wykonane z pomocą Teleskopu Chandra (po lewej). Po prawej artystyczna wizualizacja procesów zachodzących w układzie gwiazd. Źródło: NASA Wiedza praktyczna Obserwacje gwiazd zmiennych polegają na systematycznym zapisywaniu ich jasności w czasie. W związku z tym, aby wykonać pełną obserwacje zmian jasności Miry Ceti o okresie 332 dni konieczne są obserwacje co kilkakilkanaście dni. Wykres, który przedstawia zmiany jasności w czasie nazywany jest krzywą blasku. Ten po prawej wykonany został przez obserwatorów z Amerykańskiego Towarzystwa Obserwatorów Gwiazd Zmiennych (AAVSO). Obraz 11 Krzywa blasku wykonana na podstawie około 8 lat obserwacji miłośników astronomii. Źródło: AAVSO 8/15
9 Zoologia gwiazd zmiennych Jaka wygląda gwiazda każdy widzi. Punkt, który świeci na niebie. Z czasem, gdy zaczęto odkrywać kolejne gwiazdy zmienne, astronomowie rozpoczęli dociekać co jest przyczyną tej zmienności. Obecnie wiemy dobrze wiemy, że gwiazdy zmienne dzielą się na dwie podstawowe klasy: zmienne geometrycznie oraz zmienne fizycznie. Obraz 12 Zaćmieniowy układ podwójny gwiazd okiem artysty. Źródło: ESO/L. Calcada Układy podwójne gwiazd to przykład gwiazd zmiennych geometrycznie. Otóż tak, gwiazdy występują w parach, co więcej wiele z nich znajduje się w układach wielokrotnych. W gwieździe podwójnej para obiega się wzajemnie wokół punktu zwanego środkiem masy. Gdy ich wzajemna orbita znajduje się w naszym kierunku (Ziemi, Słońca, obserwatora), wówczas okresowo dochodzi do wzajemnych zakryć gwiazd. Zmniejszona ilość światła widoczna jest w krzywej blasku. Czy wiesz że? Algol (β Persei) to najsłynniejszy z układów podwójnych i jednocześnie protoplasta całej klasy obiektów. Uważny obserwator zauważy, że gwiazda ta w niecałe 3 dni z niebiesko-białej przeistacza się w słabszą i czerwoną. Jej zachowanie tłumaczy również zwyczajową jej nazwę Demona czy też Głowę Diabła. W XVIII wieku angielski miłośnik astronomii John Goodricke pokazał, że w istocie jest to układ podwójny gwiazd. Blask układu zmienia się między 2,12 a 3,29 mag. Obraz 13 Krzywa zmian blasku Algola na podstawie obserwacji miłośniczych. Źródło: AAVSO 9/15
10 Drugi rodzaj zmienności związany jest bezpośrednio ze zjawiskami fizycznymi zachodzącymi w gwieździe lub w układzie gwiazd i jego otoczeniu. Stąd te gwiazdy nazywane są zmiennymi fizycznie. Odkryto do tej pory szereg typów gwiazd pulsujących, które mniej lub bardziej regularnie nadymają i zacieśniają swoje warstwy zewnętrzne. Dzieje się to na szereg różnych sposobów. Znamy też gwiazdy wybuchające supernowe, nowe i nowe karłowate. W tych gwiazdach i układach gwiazd zachodzą bardzo gwałtowne procesy. Obraz 13 Supernowe potrafią świecić tak jasno jak całe galaktyki. Na zdjęciu supernowa SN 1994D w galaktyce NGC Źródło: NASA/ESA ( W końcu mamy do czynienia z gwiazdami które zmieniają swoją jasność w wyniku zjawisk zachodzących w ich bezpośrednim otoczeniu. Najmłodsze z nich wysyłają w kosmos potężne błyski, inne, starsze, zaczadzają swoją własną atmosferę, z kolei następne wyrzucają z siebie materię w wyniku szybkiej rotacji, znajdziemy też takie, które pozbywają się materii w ostatnich epizodach swojej ewolucji. Powyższy podział gwiazd zmienny został podany w zupełnym uproszczeniu. Astronomowie wyróżniają dziesiątki typów gwiazd zmiennych i w praktyce każda krzywa blasku analizowana jest osobno. Obraz 14 Artystyczna wizja gwałtownego wyrzutu materii z młodej gwiazdy EV Lac. Potężne zjawisko o sile milionów bomb atomowych zostało zaobserwowane w świetle Rentgenowskim przy użyciu satelity Swift. Źródło: NASA ( 10/15
11 Jak znaleźć zmienną? Współcześni astronomowie są wstanie obserwować jednocześnie, z pomocą jednego instrumentu dziesiątki tysięcy gwiazd jednocześnie (jak na zdjęciu poniżej). Na zdjęciach nieba, wykonywanych z pomocą kamer CCD, znajduje się wiele gwiazd zmiennych. W praktyce każda gwiazda na niebie również nasze Słońce zmienia swój blask. W przypadku niektórych tych zmian nie dostrzegamy, są nieistotne i mogą służyć jako gwiazdy o referencyjnej jasności, czy też gwiazdy odniesienia. Obraz 15 Fragment tzw. okna Baade'go, miejsca gdzie astronomowie podglądają gęsto usiane gwiazdami Centrum Drogi Mlecznej. Na zdjęciu widoczna jest również gromada kulista gwiazd NGC Źródło: OGLE Zdjęcie jest obrazem nieba, ilości fotonów docierających do detektora podczas ekspozycji. Dział astronomii zajmujący się wyznaczaniem jasności obiektów na niebie, czyli wyznaczaniem ilości fotonów jakie wysyła gwiazda czy inny obiekt w kosmosie, nazywany jest fotometrią. Jak wcześniej wspomniano, aby wykryć gwiazdę zmienną, należy wykonać szereg obserwacji. Zatem trzeba zrobić wiele zdjęć, tego samego obszaru nieba, w którym gwiazd zmiennych poszukujemy. Sprawę komplikuje fakt, że nie każdej nocy mamy pogodę i nie zawsze obserwujemy w tym samych godzinach. Nieciągłość i nieregularność obserwacji utrudnia astronomom poszukiwania, wyznaczanie okresu oraz klasyfikację gwiazd zmiennych. 23:11 23:52 22:45 28/09/ /09/ /09/2005 Obraz 16 Przykładowa zestawy zdjęć gromady otwartej King 16 z 3 różnych nocy. Obserwacje miały miejsce o różnych godzinach i nie codziennie ze względu na warunku pogodowe. Źródło: Kamil Złoczewski 11/15
12 Najprostszy sposób na znalezienie gwiazdy zmiennej to obejrzenie krzywej zmian blasku wszystkich gwiazd. To dość pracochłonna metoda, gdy mamy do czynienia z tysiącami obiektów. Inny prosty sposób polega na wyznaczeniu średniej lub typowej jasności danej gwiazdy na wszystkich zdjęciach. Następnie należy zsumować wszystkie odstępstwa od tej średniej, czyli różnice między jasnością gwiazdy na danym obrazku a wartością średnią i wziąć ich moduł. Warto się przyjrzeć dokładniej krzywej blasku każdej gwiazdy dla której suma odstępstw jest znacząca. Obraz 17 Wyznaczanie zmienności gwiazdy na podstawie odchyłek od średniej. Źródło: K. Zloczewski Znalezienie gwiazdy zmiennej to tylko część pracy. Najczęściej jest to zmienna okresowa dla której możemy wyznaczyć cykl zmian. Nie znamy go, ale możemy się go domyśleć analizując fragmenty całej krzywej blasku. Następnie wykreślamy krzywą blasku w funkcji fazy. Faza jest to wielkość przyjmująca wartości od 0 do 1 i przedstawia kolejne części całego okresu zmian jasności gwiazdy. Jako rezultat otrzymujemy krzywą opisującą zmiany jasności gwiazdy w ciągu tylko jednego okresu. Następnie, na tym samym wykresie, możemy dodać kolejne krzywe blasku odpowiadające kolejnym okresom. Obraz 18 Przykład "sfazowanej" krzywej zmian blasku gwiazdy. Algol w istocie ma okres 2.85 dnia. Źródło: AAVSO Astronomowie stosują do szukania gwiazd zmiennych również innych bardziej skomplikowanych matematycznie i technicznie metod. Wśród nich warto wymienić: analizę fourierowską oraz analizę wariancji. Pozwalają one na precyzyjne i efektywne ich znajdywanie oraz jednocześnie wyznaczanie okresów zmian blasku. 12/15
13 W kółku i w profilu W praktyce pomiar jasności gwiazd wykonuje się dwoma metodami. Pierwsza polega na zliczeniu ilości światła znajdującej się w danym obszarze. Obszar ten zwany aperturą jest zwykle kołem, którego środek znajduje się w środku gwiazdy. Stąd też metoda ta nazywana jest fotometrią aperturową. Uwzględnia się przy tym jasność tła nieba w okolicy danej gwiazdy, mierząc je w koncentrycznym pierścieniu wokół gwiazdy (patrz ilustracja poniżej). Obraz 19 Idea fotometrii aperturowej. Źródło: Michael Richmond Fotometria aperturowa nie sprawdza się w miejscach na niebie o znacznym zagęszczeniu gwiazd. Wówczas ilość światła od gwiazdy szacuje się na podstawie trójwymiarowego kształtu utworzonego przez fotony zebranych na zdjęciu docierające od danej gwiazdy. Ta metoda, w związku z tym, że bazuje na wyznaczeniu kształtu/profilu na obrazie, nazywana jest fotometrią profilową. Obraz 20 Idea fotometrii profilowej. Źródło:2MAS/IPAC 13/15
14 Dlaczego badamy gwiazdy zmienne? Astronomowie posługują się gwiazdami zmiennymi na szereg różnych sposobów. Poniżej podaję trzy przykłady, w których obserwacje i analiza gwiazd zmiennych odgrywały kluczową rolę. Gwiazdy pulsujące typu delta Cephei (prototypem jest δ Cefeusza) to jasne gwiazdy, nadolbrzymy, będące w takim etapie ewolucji, że stając się niestabilne regularnie zwiększają i zmniejszają swój promień. Przyczyną tych pulsacji jest proces zachodzący wewnątrz gwiazdy, analogiczny do działania silnika pracującego w cyklu Carnota. Okres pulsacji rośnie wraz ze wzrostem jasności gwiazdy, mowa więc o relacji okres - jasność. Ta zależność pozwala na użycie tych gwiazd, znajdujących się w obiektach odległych nawet o miliony lat świetlnych, do określenia względnych odległości. Obiekty, które można w ten sposób wykorzystać, nazywamy gwiazdami standardowymi. Właśnie tę zależność wykorzystał Edwin Hubble do pokazania, że większość galaktyk oddala się od Drogi Mlecznej. Figure 21 Wyjaśnienie relacji okres jasność dla cefeid klasycznych. Źródło: ESA Inną świecą standardową jest wybuch supernowej, a konkretniej supernowej typu Ia. Jaśnieją one w wyniku zapadania się pod swoim ciężarem gęstej gwiazdy neutronowej białego karła na który sukcesywnie spływa materia z pobliskiego towarzysza. Przekraczając masę 1,44 masy Słońca, zdegenerowana gwiazda nie może już jej utrzymać i eksploduje. Tego typu wybuch, kończący żywot gwiazdy, jest bardzo gwałtowny i jasny, ale przede wszystkim jego moc jest niezwykle dobrze wyznaczona i z odległości około 33 lat świetlnych wynosi około -19,3 mag. To 420 jaśniej niż Księżyc w pełni, znajdujący się zaledwie 1,3 sekundy świetlnej od Ziemi. 14/15
15 Obraz 21 Diagram HR z zaznaczonym pasem niestabilności. W tym obszarze diagramu znajdują się gwiazdy pulsujące. Źródło: Wikicommos//Rursus Badając gwiazdy zmienne poznajemy proces ewolucji gwiazd i obiegu materii we Wszechświecie. Zmienność fizyczna obserwowana jest już dla dopiero co powstających gwiazd (np. typu T Tauri), poprzez fazę spokojnej ewolucji (np. oscylacje typu słonecznego) oraz w wyniku zmian we wnętrzach gwiazd wynikających z procesów reakcji termojądrowych. Nawet gdy gwiazda umiera staje się zmienną np. w wybuchu supernowej. W praktyce można śmiało powiedzieć, że na niebie każda gwiazda, niezależnie od stanu ewolucyjnego była, jest lub będzie gwiazdą zmienną. W niektórych momentach ewolucji jak np. na pasie niestabilności dana gwiazda staje się na dłuższy czas gwiazdą zmienną. Badanie gwiazdy zmiennych daje astronom najlepsze narzędzie do testowania teorii ich budowy, ewolucji, a w niektórych wypadkach pozwala również wykorzystać je jako narzędzie do wyznaczania odległości we Wszechświecie. 15/15
Skala jasności w astronomii. Krzysztof Kamiński
Skala jasności w astronomii Krzysztof Kamiński Obserwowana wielkość gwiazdowa (magnitudo) Skala wymyślona prawdopodobnie przez Hipparcha, który podzielił gwiazdy pod względem jasności na 6 grup (najjaśniejsze:
Bardziej szczegółowoOdległość mierzy się zerami
Odległość mierzy się zerami Jednostki odległości w astronomii jednostka astronomiczna AU, j.a. rok świetlny l.y., r.św. parsek pc średnia odległość Ziemi od Słońca odległość przebyta przez światło w próżni
Bardziej szczegółowoASTRONOMIA Klasa Ia Rok szkolny 2012/2013
1 ASTRONOMIA Klasa Ia Rok szkolny 2012/2013 NR Temat Konieczne 1 Niebo w oczach dawnych kultur i cywilizacji - wie, jakie były wyobrażenia starożytnych (zwłaszcza starożytnych Greków) na budowę Podstawowe
Bardziej szczegółowoJaki jest Wszechświat?
1 Jaki jest Wszechświat? Od najmłodszych lat posługujemy się terminem KOSMOS. Lubimy gry komputerowe czy filmy, których akcja rozgrywa się w Kosmosie, na przykład Gwiezdne Wojny. Znamy takie słowa, jak
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne: 1 Nazwa modułu Astronomia ogólna 2 Kod modułu 04-A-AOG-90-1Z 3 Rodzaj modułu obowiązkowy 4 Kierunek studiów astronomia 5 Poziom studiów I stopień
Bardziej szczegółowoOPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS)
OPIS MODUŁ KSZTAŁCENIA (SYLABUS) I. Informacje ogólne: 1 Nazwa modułu kształcenia Astronomia ogólna 2 Kod modułu kształcenia 04-ASTR1-ASTROG90-1Z 3 Rodzaj modułu kształcenia obowiązkowy 4 Kierunek studiów
Bardziej szczegółowoGwiazdy zmienne. na przykładzie V729 Cygni. Janusz Nicewicz
Gwiazdy zmienne na przykładzie V729 Cygni Plan prezentacji Czym są gwiazdy zmienne? Rodzaje gwiazd zmiennych Układy podwójne gwiazd Gwiazdy zmienne zaćmieniowe Model Roche'a V729 Cygni Obserwacje Analiza
Bardziej szczegółowoGalaktyki i Gwiazdozbiory
Galaktyki i Gwiazdozbiory Co to jest Galaktyka? Galaktyka (z gr. γαλα mleko) duży, grawitacyjnie związany układ gwiazd, pyłu i gazu międzygwiazdowego oraz niewidocznej ciemnej materii. Typowa galaktyka
Bardziej szczegółowoZacznij przygodę z Gwiazdami Zmiennymi. Misja: Zmierzenie jasności gwiazdy zmiennej beta. Lutni (beta Lyrae)
Zacznij przygodę z Gwiazdami Zmiennymi Misja: Zmierzenie jasności gwiazdy zmiennej beta Lutni (beta Lyrae) 3, 2, 1, Start ZACZYNAMY 1. Potrzebne będzie: - bezchmurne nocne niebo - mapa nieba np. z AAVSO
Bardziej szczegółowoPaździernikowe tajemnice skrywane w blasku Słońca
Październikowe tajemnice skrywane w blasku Słońca Do tej pory zajmowaliśmy się po części opisem nieba nocnego. I to nie powinno dziwić: wszak ta pora nadaje się na obserwacje rozgwieżdżonego nieba. Tymczasem
Bardziej szczegółowoKonkurs Astronomiczny Astrolabium III Edycja 25 marca 2015 roku Klasy I III Liceum Ogólnokształcącego Test Konkursowy
Instrukcja Zaznacz prawidłową odpowiedź. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Czas na rozwiązanie testu wynosi 75 minut. 1. Przyszłość. Ludzie mieszkają w stacjach kosmicznych w kształcie okręgu o promieniu
Bardziej szczegółowoGRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII
MODUŁ 1 SCENARIUSZ TEMATYCZNY GRAWITACJA I ELEMENTY ASTRONOMII OPRACOWANE W RAMACH PROJEKTU: FIZYKA ZAKRES PODSTAWOWY WIRTUALNE LABORATORIA FIZYCZNE NOWOCZESNĄ METODĄ NAUCZANIA. PROGRAM NAUCZANIA FIZYKI
Bardziej szczegółowoZanieczyszczenie Światłem
Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 2 Rok 2017 1. Wstęp teoretyczny Rozwój cywilizacyjny, wprowadzenie sztucznego oświetlenia, wzrost populacji i gęstości zaludnienia spowodował nie tylko
Bardziej szczegółowoMierzenie odległości we Wszechświecie Cefeidy
Mierzenie odległości we Wszechświecie Cefeidy Seminarium jesienne Klubu Astronomicznego Almukantarat Kraków 2013 Spis literatury: Marek Substyk, Poradnik miłośnika astronomii, AstroCD, 2010 http://www.astronomynotes.com/ismnotes/s5.htm
Bardziej szczegółowoPożegnania. Mapa nieba, miedzioryt, XIX w.
Pożegnania Opustoszałe gniazda bocianie, coraz wcześniejsze zachody Słońca, zimne noce i zmieniające barwy liście na drzewach i krzewach to zapowiedź pory jesiennej pożegnanie pięknego w tym roku gorącego
Bardziej szczegółowoWszechświat w mojej kieszeni. Wszechświat mgławic. Grażyna Stasińska. Nr. 1. Obserwatorium paryskie ES 001
Wszechświat w mojej kieszeni Wszechświat mgławic Nr. 1 ES 001 Grażyna Stasińska Obserwatorium paryskie Każdy z nas obserwował nocą gwiazdy. Wyglądają one odizolowane w ciemnościach nieba! Ale jest to tylko
Bardziej szczegółowoAstronomia na egzaminie maturalnym. Część 2
Astronomia na egzaminie maturalnym. Część 2 Poprzedni artykuł dotyczył zagadnień związanych z wymaganiami z podstawy programowej dotyczącymi astronomii. W obecnym będzie kontynuacja omawiania tego problemu.
Bardziej szczegółowoKroki: A Windows to the Universe Citizen Science Event. windows2universe.org/starcount. 29 października - 12 listopada 2010
Kroki: CZEGO potrzebuję? Długopis lub ołówek Latarka z czerwonym światłem lub do trybu nocnego GPS, dostęp do Internetu lub mapa topograficzna Wydrukowany Przewodnik obserwatora z formularzem raportu JAK
Bardziej szczegółowoKonkurs Astronomiczny Astrolabium V Edycja 29 kwietnia 2019 roku Klasy IV VI Szkoły Podstawowej Odpowiedzi
Instrukcja Zaznacz prawidłową odpowiedź. W każdym pytaniu tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Liczba punktów przyznawanych za właściwą odpowiedź na pytanie jest różna i uzależniona od stopnia trudności
Bardziej szczegółowoZderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną
Zderzenie galaktyki Andromedy z Drogą Mleczną Katarzyna Mikulska Zimowe Warsztaty Naukowe Naukowe w Żninie, luty 2014 Wszyscy doskonale znamy teorię Wielkiego Wybuchu. Wiemy, że Wszechświat się rozszerza,
Bardziej szczegółowoLiceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA
Liceum dla Dorosłych semestr 1 FIZYKA MAŁGORZATA OLĘDZKA Temat 10 : PRAWO HUBBLE A. TEORIA WIELKIEGO WYBUCHU. 1) Prawo Hubble a [czyt. habla] 1929r. Edwin Hubble, USA, (1889-1953) Jedno z największych
Bardziej szczegółowoSejsmologia gwiazd. Andrzej Pigulski Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego
Sejsmologia gwiazd Andrzej Pigulski Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego XXXIV Zjazd Polskiego Towarzystwa Astronomicznego, Kraków, 16.09.2009 Asterosejsmologia: jak to działa? Z obserwacji
Bardziej szczegółowoWPROWADZENIE DO GWIAZD ZMIENNYCH. Tadeusz Smela
WPROWADZENIE DO GWIAZD ZMIENNYCH Tadeusz Smela Kiedy patrzymy na pogodne niebo w nocy można odnieść wrażenie, że gwiazdy są niezmienne. Oprócz migotania wywołanego niestabilnością atmosfery, gwiazdy wydają
Bardziej szczegółowoMetody badania kosmosu
Metody badania kosmosu Zakres widzialny Fale radiowe i mikrofale Promieniowanie wysokoenergetyczne Detektory cząstek Pomiar sił grawitacyjnych Obserwacje prehistoryczne Obserwatorium słoneczne w Goseck
Bardziej szczegółowoTo ciała niebieskie o średnicach większych niż 1000 km, obiegające gwiazdę i nie mające własnych źródeł energii promienistej, widoczne dzięki
Jest to początek czasu, przestrzeni i materii tworzącej wszechświat. Podstawę idei Wielkiego Wybuchu stanowił model rozszerzającego się wszechświata opracowany w 1920 przez Friedmana. Obecnie Wielki Wybuch
Bardziej szczegółowoEkspansja Wszechświata
Ekspansja Wszechświata Odkrycie Hubble a w 1929 r. Galaktyki oddalają się od nas z prędkościami wprost proporcjonalnymi do odległości. Prędkości mierzymy za pomocą przesunięcia ku czerwieni efekt Dopplera
Bardziej szczegółowoCykle życia gwiazd. Fotometria gromad gwiazdowych z wykorzystaniem programu SalsaJ. Autorzy: Daniel Duggan & Sarah Roberts Redakcja: Dawid Basak
[ Fotometria gromad gwiazdowych z wykorzystaniem programu SalsaJ [Wpis]z Autorzy: Daniel Duggan & Sarah Roberts Redakcja: Dawid Basak Fotometria gromad gwiazdowych z programem SalsaJ Wstęp Fotometria to
Bardziej szczegółowoKonkurs Astronomiczny Astrolabium IV Edycja 26 kwietnia 2017 roku Klasy I III Gimnazjum Test Konkursowy
Instrukcja Zaznacz prawidłową odpowiedź. Tylko jedna odpowiedź jest poprawna. Czas na rozwiązanie testu wynosi 60 minut. 1. 11 kwietnia 2017 roku była pełnia Księżyca. Pełnia w dniu 11 kwietnia będzie
Bardziej szczegółowoElementy astronomii w nauczaniu przyrody. dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011
Elementy astronomii w nauczaniu przyrody dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK 2011 Szkic referatu Krótki przegląd wątków tematycznych przedmiotu Przyroda w podstawie MEN Astronomiczne zasoby
Bardziej szczegółowoEkosfery. Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 5
Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 5 Rok 017 1. Wstęp teoretyczny Badanie planet pozasłonecznych (zwanych inaczej egzoplanetami) jest aktualnie jednym z najbardziej dynamicznie rozwijających
Bardziej szczegółowoBiuletyn Astronomiczny nr 2
Biuletyn Astronomiczny nr 2 W kwietniu skupimy się przede wszystkim na opisie rozgwieżdżonego nieba ponieważ takie interesujące zjawiska jak koniunkcje Księżyca z planetami czy zakrycia gwiazd przez Księżyc,
Bardziej szczegółowoAstronomiczny elementarz
Astronomiczny elementarz Pokaz dla uczniów klasy 5B Szkoły nr 175 Agnieszka Janiuk 25.06.2013 r. Astronomia najstarsza nauka przyrodnicza Stonehenge w Anglii budowla z okresu 3000 lat p.n.e. Starożytni
Bardziej szczegółowoWirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha
Wirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. EGZAMIN STANDARDOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MAGICZNYCH ASTRONOMIA LISTOPAD 2013 Instrukcja dla
Bardziej szczegółowoWirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha
Wirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha Arkusz zawiera informa cje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. EGZAMIN STANDARDOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MAGICZNYCH ASTRONOMIA MARZEC 2013 Instrukcja dla
Bardziej szczegółowo1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd 5.
Budowa i ewolucja Wszechświata Autor: Weronika Gawrych Spis treści: 1. Obserwacje nieba 2. Gwiazdozbiór na północnej strefie niebieskiej 3. Gwiazdozbiór na południowej strefie niebieskiej 4. Ruch gwiazd
Bardziej szczegółowoPoza przedstawionymi tutaj obserwacjami planet (Jowisza, Saturna) oraz Księżyca, zachęcamy również do obserwowania plam na Słońcu.
Zachęcamy do eksperymentowania z amatorską fotografią nieba. W przygotowaniu się do obserwacji ciekawych zjawisk może pomóc darmowy program Stellarium oraz strony internetowe na przykład spaceweather.com
Bardziej szczegółowoPlan Pracy Sekcji Astronomicznej w 2012/13 roku Cel główny: Poznajemy świat galaktyk jako podstawowego zbiorowiska gwiazd we Wszechświecie.
Plan Pracy Sekcji Astronomicznej w 2012/13 roku Cel główny: Poznajemy świat galaktyk jako podstawowego zbiorowiska gwiazd we Wszechświecie. Cele pomocnicze: 1. Galaktyka jako zbiorowisko gwiazd 2. Obiekty
Bardziej szczegółowoETAP II. Astronomia to nauka. pochodzeniem i ewolucją. planet i gwiazd. na wydarzenia na Ziemi.
ETAP II Konkurencja I Ach te definicje! (każda poprawnie ułożona definicja warta jest aż dwa punkty) Astronomia to nauka o ciałach niebieskich zajmująca się badaniem ich położenia, ruchów, odległości i
Bardziej szczegółowoWstęp do astrofizyki I
Wstęp do astrofizyki I Wykład 10 Tomasz Kwiatkowski 8 grudzień 2010 r. Tomasz Kwiatkowski, Wstęp do astrofizyki I, Wykład 10 1/36 Plan wykładu Wyznaczanie mas ciał niebieskich Gwiazdy podwójne Optycznie
Bardziej szczegółowoEwolucja pod gwiazdami
Ewolucja pod gwiazdami Promieniowanie elektromagnetyczne Ciało doskonale czarne (promiennik zupełny) Tak świeci (widmo ciągłe) ciało znajdujące się w równowadze termodynamicznej Gwiazdy gorące są niebieskie,
Bardziej szczegółowoMateriały edukacyjne Tranzyt Wenus Zestaw 3. Paralaksa. Zadanie 1. Paralaksa czyli zmiana
Materiały edukacyjne Tranzyt Wenus 2012 Zestaw 3. Paralaksa Zadanie 1. Paralaksa czyli zmiana Paralaksa to zjawisko pozornej zmiany położenia obiektu oglądanego z dwóch kierunków. W praktyce najłatwiej
Bardziej szczegółowoAplikacje informatyczne w Astronomii. Internet źródło informacji i planowanie obserwacji astronomicznych
Aplikacje informatyczne w Astronomii Internet źródło informacji i planowanie obserwacji astronomicznych Skrót kursu: Tydzień I wstęp i planowanie pokazów popularnonaukowych a) współrzędne niebieskie układy
Bardziej szczegółowoWirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha
Wirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. EGZAMIN STANDARDOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MAGICZNYCH ASTRONOMIA LIPIEC 2013 Instrukcja dla zdających:
Bardziej szczegółowoW poszukiwaniu nowej Ziemi. Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego
W poszukiwaniu nowej Ziemi Andrzej Udalski Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego Gdzie mieszkamy? Ziemia: Masa = 1 M E Średnica = 1 R E Słońce: 1 M S = 333950 M E Średnica = 109 R E Jowisz
Bardziej szczegółowoCykle życia gwiazd. Fotometria gromad gwiazdowych z wykorzystaniem programu SalsaJ. Autorzy: Daniel Duggan & Sarah Roberts Redakcja: Dawid Basak
[ Fotometria gromad gwiazdowych z wykorzystaniem programu SalsaJ [Wpis]z Autorzy: Daniel Duggan & Sarah Roberts Redakcja: Dawid Basak Fotometria gromad gwiazdowych z programem SalsaJ Wstęp Fotometria to
Bardziej szczegółowoWszechświat: spis inwentarza. Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie
Wszechświat: spis inwentarza Typy obiektów Rozmieszczenie w przestrzeni Symetrie Curtis i Shapley 1920 Heber D. Curtis 1872-1942 Mgławice spiralne są układami gwiazd równoważnymi Drodze Mlecznej Mgławice
Bardziej szczegółowoObserwacje Epsilon Aurigae 2014/2015 i nie tylko... Ryszard Biernikowicz PTMA Szczecin Dn r.
Ryszard Biernikowicz PTMA Szczecin Dn. 16.10.2014r. Model tajemniczego układu zaćmieniowego Eps Aur: Johann Fritsch odkrył w 1821 roku zmienność eps Aur. Epsilon Aurigae układ zaćmieniowy o okresie 27,12
Bardziej szczegółowoSzczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA. Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska
Szczegółowe wymagania edukacyjne na poszczególne oceny śródroczne i roczne z przedmiotu: FIZYKA Nauczyciel przedmiotu: Marzena Kozłowska Szczegółowe wymagania edukacyjne zostały sporządzone z wykorzystaniem
Bardziej szczegółowoZestaw 1. Rozmiary kątowe str. 1 / 5
Materiały edukacyjne Tranzyt Wenus 2012 Zestaw 1. Rozmiary kątowe Czy zauważyliście, że drzewo, które znajduje się daleko wydaje się być dużo mniejsze od tego co jest blisko? To zjawisko nazywane jest
Bardziej szczegółowoLX Olimpiada Astronomiczna 2016/2017 Zadania z zawodów III stopnia. S= L 4π r L
LX Olimpiada Astronomiczna 2016/2017 Zadania z zawodów III stopnia 1. Przyjmij, że prędkość rotacji różnicowej Słońca, wyrażoną w stopniach na dobę, można opisać wzorem: gdzie φ jest szerokością heliograficzną.
Bardziej szczegółowoZapisy podstawy programowej Uczeń: 2. 1) wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;
Geografia listopad Liceum klasa I, poziom rozszerzony XI Ziemia we wszechświecie Zapisy podstawy programowej Uczeń: 2. 1) wyjaśnia cechy budowy i określa położenie różnych ciał niebieskich we Wszechświecie;
Bardziej szczegółowoGrawitacja + Astronomia
Grawitacja + Astronomia Matura 2005 Zadanie 31. Syriusz (14 pkt) Zimą najjaśniejszą gwiazdą naszego nocnego nieba jest Syriusz. Pod tą nazwą kryje się układ dwóch gwiazd poruszających się wokół wspólnego
Bardziej szczegółowoNasza Galaktyka
13.1.1 Nasza Galaktyka Skupisko ok. 100 miliardów gwiazd oraz materii międzygwiazdowej składa się na naszą Galaktykę (w odróżnieniu od innych pisaną wielką literą). Większość gwiazd (podobnie zresztą jak
Bardziej szczegółowoPozorne orbity planet Z notatek prof. Antoniego Opolskiego. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Pozorne orbity planet Z notatek prof. Antoniego Opolskiego Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Początek Młody miłośnik astronomii patrzy w niebo Młody miłośnik astronomii
Bardziej szczegółowoALMA. Atacama Large (sub)millimeter Array
Atacama Large (sub)millimeter Array Największy na świecie Interferometr Radiowy - znajdujący się na płaskowyżu Chajnantor w Chilijskich Andach na wysokości ok. 5000 m n.p.m. 66 anten o średnicy 12m i
Bardziej szczegółowoWstęp do astrofizyki I
Wstęp do astrofizyki I Wykład 15 Tomasz Kwiatkowski Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Wydział Fizyki Instytut Obserwatorium Astronomiczne Tomasz Kwiatkowski, OA UAM Wstęp do astrofizyki I, Wykład
Bardziej szczegółowoV1309 SCORPII: Tragiczny koniec układu podwójnego i narodziny nowej gwiazdy
V1309 SCORPII: Tragiczny koniec układu podwójnego i narodziny nowej gwiazdy Romuald TYLENDA Centrum Astronomiczne im. M.Kopernika, PAN Zakład Astrofizyki w Toruniu Zlot Miłośników Astronomii Barbarka,
Bardziej szczegółowoObserwacje gwiazd zmiennych
Obserwacje gwiazd zmiennych Sprawozdanie z pracy badawczej Autor: Maciej Garbacz Publiczne Liceum Ogólnokształcące Politechniki Łódzkiej, klasa IB Opiekun merytoryczny: p. Cezary Koneczny Adres e-mail:
Bardziej szczegółowoVIII POWIATOWY KONKURS ASTRONOMICZNY COPERNICUS REGULAMIN
VIII POWIATOWY KONKURS ASTRONOMICZNY COPERNICUS REGULAMIN Lidzbark 2016 1 Konkurs z astronomii dla uczniów szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych organizuje się na zasadach określonych w niniejszym regulaminie.
Bardziej szczegółowoUkład Słoneczny Pytania:
Układ Słoneczny Pytania: Co to jest Układ Słoneczny? Czy znasz nazwy planet? Co jeszcze znajduje się w Układzie Słonecznym poza planetami? Co to jest Układ Słoneczny Układ Słoneczny to układ ciał niebieskich,
Bardziej szczegółowoFotometria 1. Systemy fotometryczne.
Fotometria 1. Systemy fotometryczne. Andrzej Pigulski Instytut Astronomiczny Uniwersytetu Wrocławskiego Produkty HELAS-a, 2010 Fotometria Fotometria to jedna z podstawowych technik obserwacyjnych. Pozwala
Bardziej szczegółowoLVII Olimpiada Astronomiczna 2013/2014 Zadania zawodów III stopnia
Zadanie 1. LVII Olimpiada Astronomiczna 2013/2014 Zadania zawodów III stopnia Z północnego bieguna księżycowego wystrzelono pocisk, nadając mu prędkość początkową równą lokalnej pierwszej prędkości kosmicznej.
Bardziej szczegółowoCzarne dziury. Grażyna Karmeluk
Czarne dziury Grażyna Karmeluk Termin czarna dziura Termin czarna dziura powstał stosunkowo niedawno w 1969 roku. Po raz pierwszy użył go amerykański uczony John Wheeler, przedstawiając za jego pomocą
Bardziej szczegółowoAnaliza danych z nowej aparatury detekcyjnej "Pi of the Sky"
Uniwersytet Warszawski Wydział Fizyki Bartłomiej Włodarczyk Nr albumu: 306849 Analiza danych z nowej aparatury detekcyjnej "Pi of the Sky" Praca przygotowana w ramach Pracowni Fizycznej II-go stopnia pod
Bardziej szczegółowoSupernowe Brahe i Keplera
Szkoła Podstawowa Klasy VII-VIII Gimnazjum Klasa III Doświadczenie konkursowe 5 Rok 2019 1. Wstęp teoretyczny Supernowe to jedne z najbardziej energetycznych zjawisk, do jakich dochodzi we Wszechświecie.
Bardziej szczegółowoTytuł: Podróż w kosmos Autor: Aleksandra Fudali
Tytuł: Podróż w kosmos Autor: Aleksandra Fudali Wydawca i dystrybucja: Naukowe Wydawnictwo IVG Ul. Cyfrowa 6, Szczecin 71-441 POLAND www.wydawnictwoivg.pl email: biuro@wydawnictwoivg.pl Księgarnia wydawnictwa
Bardziej szczegółowoWykres Herzsprunga-Russela (H-R) Reakcje termojądrowe - B.Kamys 1
Wykres Herzsprunga-Russela (H-R) 2012-06-07 Reakcje termojądrowe - B.Kamys 1 Proto-gwiazdy na wykresie H-R 2012-06-07 Reakcje termojądrowe - B.Kamys 2 Masa-jasność, temperatura-jasność n=3.5 2012-06-07
Bardziej szczegółowoGrawitacja - powtórka
Grawitacja - powtórka 1. Oceń prawdziwość każdego zdania. Zaznacz, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub, jeśli jest A. Jednorodne pole grawitacyjne istniejące w obszarze sali lekcyjnej jest wycinkiem centralnego
Bardziej szczegółowoCiemna materia w sferoidalnych galaktykach karłowatych. Ewa L. Łokas Centrum Astronomiczne PAN, Warszawa
Ciemna materia w sferoidalnych galaktykach karłowatych Ewa L. Łokas Centrum Astronomiczne PAN, Warszawa Sferoidalne galaktyki karłowate Leo I Grupy Lokalnej Carina Fornax Klasyczne sferoidalne galaktyki
Bardziej szczegółowoBudowa Galaktyki. Materia rozproszona Rozkład przestrzenny materii Krzywa rotacji i ramiona spiralne
Budowa Galaktyki Materia rozproszona Rozkład przestrzenny materii Krzywa rotacji i ramiona spiralne Gwiazdy w otoczeniu Słońca Gaz międzygwiazdowy Hartmann (1904) Delta Orionis (gwiazda podwójna) obserwowana
Bardziej szczegółowoBudowa i ewolucja gwiazd I. Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd
Budowa i ewolucja gwiazd I Skale czasowe Równania budowy wewnętrznej Modele Diagram H-R Ewolucja gwiazd Dynamiczna skala czasowa Dla Słońca: 3 h Twierdzenie o wiriale Temperatura wewnętrzna Cieplna skala
Bardziej szczegółowoREGULAMIN I WOJEWÓDZKIEGO KONKURSU WIEDZY ASTRONOMICZNEJ KASJOPEJA
REGULAMIN I WOJEWÓDZKIEGO KONKURSU WIEDZY ASTRONOMICZNEJ KASJOPEJA ORGANIZOWANEGO W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM W ROKU SZKOLNYM 2012/2013 DLA UCZNIÓW SZKÓŁ GIMNZJALNYCH I PONADGIMNAZJALYCH 1 Konkurs z astronomii
Bardziej szczegółowoAnaliza spektralna widma gwiezdnego
Analiza spektralna widma gwiezdnego JG &WJ 13 kwietnia 2007 Wprowadzenie Wprowadzenie- światło- podstawowe źródło informacji Wprowadzenie- światło- podstawowe źródło informacji Wprowadzenie- światło- podstawowe
Bardziej szczegółowoAstronomia w mojej szkole
FOTON 94, Jesień 2006 65 Astronomia w mojej szkole Tomasz Skowron Zespół Szkół Ogólnokształcących nr 7 w Szczecinie Jestem nauczycielem fizyki i astronomii od niedawna, bo zaledwie od trzech lat, ale już
Bardziej szczegółowoWirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha
Wirtualny Hogwart im. Syriusza Croucha Arkusz zawiera informacje prawnie chronione do momentu rozpoczęcia egzaminu. EGZAMIN STANDARDOWYCH UMIEJĘTNOŚCI MAGICZNYCH ASTRONOMIA CZERWIEC 2013 Instrukcja dla
Bardziej szczegółowoPROJEKT KOSMOLOGIA PROJEKT KOSMOLOGIA. Aleksander Gendarz Mateusz Łukasik Paweł Stolorz
PROJEKT KOSMOLOGIA Aleksander Gendarz Mateusz Łukasik Paweł Stolorz 1 1. Definicja kosmologii. Kosmologia dział astronomii, obejmujący budowę i ewolucję wszechświata. Kosmolodzy starają się odpowiedzieć
Bardziej szczegółowoMisja kosmiczna Gaia odkrywa swoją pierwszą supernową
Warszawa, 12 września 2014 r. Misja kosmiczna Gaia odkrywa swoją pierwszą supernową Obserwatorium kosmiczne Gaia odkryło swoją pierwszą supernową, nazwaną Gaia14aaa. W miejscu, gdzie znajduje się niepozorna
Bardziej szczegółowoPolitechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych
Politechnika Warszawska Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Mateusz Bednarski nr albumu 228973 1 Teleskop kosmiczny Teleskop wyniesiony w przestrzeń kosmiczną w celu zwiększenia precyzji lub umożliwienia
Bardziej szczegółowoTEMAT: Gwiaździste niebo.
Konspekt zaliczeniowy kursu doskonalącego w zakresie NAUCZANIE I WYCHOWANIE INTEGRACYJNE W SZKOLE PODSTAWOWEJ I GIMNAZJUM w Wojewódzkim Ośrodku Metodycznym w Katowicach. nr 4/327/2001/US KONSPEKT LEKCJI
Bardziej szczegółowoRuch Gwiazd. Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 3
Szkoła Podstawowa Klasy IV VI Doświadczenie konkursowe nr 3 Rok 2017 1. Wstęp teoretyczny Ludzka wyobraźnia łączy rozproszone po niebie gwiazdy w pewne charakterystyczne wzory, ułatwiające nawigację po
Bardziej szczegółowoSoczewkowanie grawitacyjne
Soczewkowanie grawitacyjne Obserwatorium Astronomiczne UW Plan Ugięcie światła - trochę historii Co to jest soczewkowanie Punktowa masa Soczewkowanie galaktyk... kwazarów... kosmologiczne Mikrosoczewkowanie
Bardziej szczegółowoJak w Toruniu zaobserwowano najbliższe zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego
Jak w Toruniu zaobserwowano najbliższe zjawisko mikrosoczewkowania grawitacyjnego Krzysztof Czart Centrum Astronomii UMK Załęcze Wielkie, 2007-08-05 Miłośnicy >> zawodowcy Miłośnicy astronomii mają lepiej
Bardziej szczegółowoEwolucja w układach podwójnych
Ewolucja w układach podwójnych Tylko światło Temperatura = barwa różnica dodatnia różnica równa 0 różnica ujemna Jasnośd absolutna m M 5 log R 10 pc Diagram H-R Powstawanie gwiazd Powstawanie gwiazd ciśnienie
Bardziej szczegółowoOszacowywanie możliwości wykrywania śmieci kosmicznych za pomocą teleskopów Pi of the Sky
Mirosław Należyty Agnieszka Majczyna Roman Wawrzaszek Marcin Sokołowski Wilga, 27.05.2010. Obserwatorium Astronomiczne Uniwersytetu Warszawskiego i Instytut Problemów Jądrowych w Warszawie Oszacowywanie
Bardziej szczegółowoSeanse multimedialne w planetarium
Seanse multimedialne w planetarium 11.00 Seans multimedialny: Kaluoka hina zaczarowana rafa 12.00 Seans multimedialny: Dwa szkiełka 14.00 Seans multimedialny: Dobór naturalny 16.00 Seans multimedialny:
Bardziej szczegółowoZOO galaktyk i odkrywanie egzoplanet poprzez EU-HOU w internecie. dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK
ZOO galaktyk i odkrywanie egzoplanet poprzez EU-HOU w internecie dr Krzysztof Rochowicz Zakład Dydaktyki Fizyki UMK Plan prezentacji Astronomia w komputerze: krótki wstęp przewodnik Galaktyczne ZOO i ZOONIVERSE
Bardziej szczegółowoHistoria myśli naukowej. Ewolucja poglądów związanych z budową Wszechświata. dr inż. Romuald Kędzierski
Historia myśli naukowej Ewolucja poglądów związanych z budową Wszechświata dr inż. Romuald Kędzierski Wszechświat według uczonych starożytnych Starożytny Babilon -Ziemia jest nieruchomą półkulą, która
Bardziej szczegółowoCairns (Australia): Szerokość: 16º 55' " Długość: 145º 46' " Sapporo (Japonia): Szerokość: 43º 3' " Długość: 141º 21' 15.
5 - Obliczenia przejścia Wenus z 5-6 czerwca 2012 r. 5.1. Wybieranie miejsca obserwacji. W tej części zajmiemy się nadchodzącym tranzytem Wenus, próbując wyobrazić sobie sytuację jak najbardziej zbliżoną
Bardziej szczegółowoAnaliza danych. 7 th International Olympiad on Astronomy & Astrophysics 27 July 5 August 2013, Volos Greece. Zadanie 1.
Analiza danych Zadanie 1. Zdjęcie 1 przedstawiające część gwiazdozbioru Wielkiej Niedźwiedzicy, zostało zarejestrowane kamerą CCD o rozmiarze chipu 17mm 22mm. Wyznacz ogniskową f systemu optycznego oraz
Bardziej szczegółowoOd Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich. Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN
Od Wielkiego Wybuchu do Gór Izerskich Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny UWr Zakład Fizyki Słońca CBK PAN Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie Góry Izerskie
Bardziej szczegółowoMały Astro-FUN 3.0. Odbiorcy: 5 przedszkoli publicznych z każdego od 3 do 6 grup dzieci w wieku 5, 6 lat,
Mały Astro-FUN 3.0 Mały Astro FUN 3.0 to cykl siedmiu spotkań astronomicznych przygotowywany specjalnie z myślą o najmłodszych dzieciach uczestniczących w systemie edukacji na poziomie przedszkolnym i
Bardziej szczegółowoKamera internetowa: prosty instrument astronomiczny. Dr Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny Uniwersytet Wrocławski
Kamera internetowa: prosty instrument astronomiczny Dr Tomasz Mrozek Instytut Astronomiczny Uniwersytet Wrocławski Detektory promieniowania widzialnego Detektory promieniowania widzialnego oko błona fotograficzna
Bardziej szczegółowoInne Nieba. Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 4
Gimnazjum Klasy I III Doświadczenie konkursowe nr 4 Rok 2017 1. Wstęp teoretyczny Układ Słoneczny jest niezwykle skomplikowanym mechanizmem. Mnogość parametrów przekłada się na mnogość zjawisk, jakie można
Bardziej szczegółowoLas Campanas Warszawskie Obserwatorium Południowe Lokalizacja teleskopu w Obserwatorium Las Campanas jest wynikiem współpracy naukowej astronomów z Obserwatorium Warszawskiego z astronomami amerykańskimi
Bardziej szczegółowoSynteza jądrowa (fuzja) FIZYKA 3 MICHAŁ MARZANTOWICZ
Synteza jądrowa (fuzja) Cykl życia gwiazd Narodziny gwiazd: obłok molekularny Rozmiary obłoków (Giant Molecular Cloud) są rzędu setek lat świetlnych. Masa na ogół pomiędzy 10 5 a 10 7 mas Słońca. W obłoku
Bardziej szczegółowoBIULETYN SEKCJI OBSERWACJI SŁOŃCA PTMA
BIULETYN SEKCJI OBSERWACJI SŁOŃCA PTMA pnrm1o/2ą01m w rozwiązywaniu Biuletyn dla obserwatorów Słońca Kwiecień 2016 problemów. o. 0g i 6 Słońce nikogo nie minie obojętnie. Zauważy i Ciebie, jeżeli tylko
Bardziej szczegółowoLutowe niebo. Wszechświat Kopernika, De revolutinibus, 1566 r.
Lutowe niebo I znowu możemy nieco uwagi poświęcić Mikołajowi Kopernikowi, którego 545 rocznica urodzin przypada 19 lutego. Postać ta do dziś stanowi inspirację nie tylko dla astronomów, ale i osób związanych
Bardziej szczegółowoElementy astronomii w geografii
Elementy astronomii w geografii Prowadzący: Marcin Kiraga kiraga@astrouw.edu.pl Podstawowe podręczniki: Jan Mietelski, Astronomia w geografii Eugeniusz Rybka, Astronomia ogólna Podręczniki uzupełniające:
Bardziej szczegółowoNiebo usiane planetami...
Niebo usiane planetami... Marzenia o istnieniu pozasłonecznych planet spełniły się 21 kwietnia 1992 roku, kiedy to dwaj astronomowie: Polak Aleksander Wolszczan i Amerykanin Dale Frail podali do publicznej
Bardziej szczegółowoGdzie się znajdujemy na Ziemi i w Kosmosie
Gdzie się znajdujemy na Ziemi i w Kosmosie Realizując ten temat wspólnie z uczniami zajęliśmy się określeniem położenia Ziemi w Kosmosie. Cele: Rozwijanie umiejętności określania kierunków geograficznych
Bardziej szczegółowo