RYNEK CIEPŁA W OTOCZENIU INNYCH RYNKÓW I URZĘDOWEJ REGULACJI

Transkrypt

1 RYNEK CIEPŁA W OTOCZENIU INNYCH RYNKÓW I URZĘDOWEJ REGULACJI Autorzy: Janusz Buchoski, Henryk Kaproń ( Rynek Energii nr 6/2008) Słowa kluczowe: rynek ciepła, paliwa pierwotne, układy skojarzone, rynek emisji CO2, regulacja cen ciepła Streszczenie. Zarządzanie obrotem ciepła w warunkach rynkowych jest trudnym problemem, przed którym staje coraz więcej przedsiębiorstw energetycznych i ich menadŝerów. Uwolniony rynek producentów energii elektrycznej, wymagania sprawnościowe i dotyczące oszczędności paliw pierwotnych, a takŝe ochrony środowiska naturalnego powodują, Ŝe jest trudno osiągać zysk z działalności na zadawalającym poziomie. Osiąganie zysku na oczekiwanym poziomie jest warunkiem istnienia i rozwoju kaŝdej elektrociepłowni i przedsiębiorstw ciepłowniczych. Aby go osiągnąć konieczna jest optymalna wdanych warunkach eksploatacja urządzeń energetycznych, a takŝe racjonalizacja kosztów wytwarzania i dystrybucji prowadząca w końcowym efekcie do ich minimalizacji. W artykule przedstawiono zagadnienia związane z rynkiem ciepła będącego w otoczeniu rynków: paliw pierwotnych, energii skojarzonej, emisji CO2 i urzędowej regulacji cen za ciepło. Zamieszczono równieŝ wnioski z konferencji naukowo-technicznej Rynek ciepła 2008" prezentowane przez przedstawiciela URE oraz sektora ciepłowniczego. 1. WPROWADZENIE Zagadnienia związane z obrotem ciepłem pomiędzy jego wytwórcą i odbiorcą są omawiane w nielicznych publikacjach oraz tematycznych konferencjach, np. [1,3]. Jedną z nich była XIV konferencja Rynek Ciepła - REC 2008", która odbyła się w Nałęczowie w dniach r. [7], W referatach zaprezentowanych na REC omówiono aspekty formalnoprawne, ekonomiczne, eksploatacyjne i marketingowe dotyczące polskiego ciepłownictwa. Ponadto przedstawiono zagadnienia związane z rozwojem ciepłownictwa z uwzględnieniem układów skojarzonej produkcji ciepła i energii elektrycznej w duŝych jednostkach oraz w tzw. generacji rozproszonej z wykorzystaniem gazu ziemnego i energii odnawialnej. Omówiono takŝe sprawę kształtowania taryf na ciepło i ostatnie zmiany w tym zakresie. Podkreślano równieŝ, Ŝe Unia Europejska wspiera produkcję energii w skojarzeniu, a w szczególności jednostki bardziej oszczędne. Takie postępowanie sprzyja modernizacji istniejących i powstawaniu nowych obiektów. W referatach dotyczących marketingu i nowoczesnych technik w ciepłownictwie podkreślono, Ŝe jedynie odpowiednia strategia marketingowa spółek dystrybucyjnych i producentów ciepła moŝe zapewnić efektywniejsze ich funkcjonowanie. Takie postępowanie naleŝałoby wspierać nowoczesnymi technikami regulacyjnymi i teleinformatycznymi. W niniejszym artykule przedstawiono wybrane aspekty dotyczące ciepłownictwa oraz będące w najbliŝszym jego otoczeniu, działania regulatora oraz wnioski z konferencji REC RYNEK ENERGII SKOJARZONEJ Energia elektryczna i ciepło są specyficznymi towarami, dla których efektywność działania mechanizmów rynkowych jest znacznie ograniczona przez stosunkowo małą liczbę

2 wytwórców, produkujących energię na potrzeby duŝej liczby odbiorców. Wytwórcami tymi są głównie elektrociepłownie, których działalność związana z obrotem energią skupia się na: - rynku energii elektrycznej, w którym uczestnictwo wynika przede wszystkim ze specyfiki skojarzonego wytwarzania energii, - rynku ciepła, który jest podstawowym rynkiem wymuszającym rytmikę i wielkość produkcji, ściśle związanym z terenem, na którym zlokalizowano daną sieć ciepłowniczą, - rynku emisji CO 2. Zarządzanie więc pracą elektrociepłowni w aktualnych warunkach jest problemem trudnym, przed którym staje coraz więcej przedsiębiorstw energetycznych. JuŜ teraz istnieje ryzyko sprzedaŝy energii elektrycznej z elektrociepłowni w okresie letnim (minimalna sprzedaŝ ciepła) wynikające stąd, Ŝe w skali roku moŝna nie uzyskać oczekiwanej wartości sprawności energetycznej i oszczędności paliwa pierwotnego. One bowiem dają określone korzyści ze stosowania wysokosprawnego skojarzenia. Jeśli chodzi o sprzedaŝ ciepła sieciowego, to mimo moŝliwości ustalania cen preferencyjnych przez przedsiębiorstwa dystrybucyjne pozwalających na generację określonego zysku dla potrzeb rozwojowych, to jest ona zaleŝna głównie od temperatury zewnętrznej (pominięto tutaj konkurencję gazową). Udział nowoczesnych elektrociepłowni (gazowo-parowych) w obrocie CO 2 jest związany z dodatkowym przychodem, natomiast elektrownie stare (najczęściej węglowe) ponoszą dodatkowe koszty swojej działalności. Tradycyjny potencjał skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w Polsce jest bardzo duŝy, ale stopień jego wykorzystania zarówno ze względów technicznych jak i ekonomicznych jest niski. Poprawienie tej sytuacji wymaga konsekwentnego stosowania systemu wsparcia ekonomicznego poprzez przyznawanie energii elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu zbywalnych świadectw pochodzenia oraz określenie obligatoryjnego udziału energii skojarzonej w łącznej ilości energii elektrycznej sprzedawanej przed przedsiębiorstwo energetyczne odbiorcom końcowym. Zarówno wartość świadectw pochodzenia jak i wysokość obligatoryjnego udziału powinny być systematycznie weryfikowane, tak by wytwarzanie ciepła w skojarzeniu było opłacalne z punktu widzenia wytwórcy lub potencjalnego inwestora. 3. RYNEK EMISJI CO 2 Aspekty energetyczno klimatyczne, a w tym związane z emisją CO2 i jego rozliczeniami są aktualnie omawiane na międzynarodowej konferencji klimatycznej w Poznaniu, zorganizowanej pod auspicjami ONZ. Jak się okazuje pułap górny emisji nie został jeszcze określony, co moŝe wpłynąć na ostateczny brak redukcji emisji. Wielkość i wartość jednostkowa tych emisji jest bardzo waŝną dla sektora ciepłowniczego gdyŝ ma wymierny wpływ na cenę produkowanego ciepła, a w efekcie końcowym na cenę komfortu cieplnego u odbiorców. Jak podaje [5] cena emisji jednostki C0 2 wahała się w ostatnim czasie w przedziale od około 12 do około 35 Euro/tonę (rys. 1).

3 Jak widać z rys. 1. ceny otwarcia kontraktów EUA w 48 tygodniu 2008 roku były poniŝej 16 Euro za tonę CO 2. W tym czasie ceny węgla spadły do poziomu 82,80 USD/t, ustanawiając nowy rekord. Spadła teŝ cena ropy naftowej. Tak więc cenowe wahania na rynku paliw pierwotnych mają istotny wpływ na cenę emisji CO2. 1 października 2008 Internetowa Platforma Obrotu Energią Elektryczną (poee) uruchomiła połączenie z giełdą Nord Pool w zakresie rynku spot i forward dla uprawnień do emisji CO 2 EUA i CER Rynek Uprawnień do Emisji CO 2 (RUEC - poee) na poee. Rynek ten jest częścią europejskiego systemu handlu uprawnieniami do emisji (EU ETS). Jego główną zaletą jest połączenie systemu handlowego platformy z systemami handlowymi innych giełd działających na obszarze Unii Europejskiej. Połączenie to pozwala uczestnikom platformy poee na dostęp do wspólnotowego rynku handlu CO 2 poprzez umoŝliwienie zawierania kontraktów z ofertami z innych giełd, a jednocześnie umoŝliwia uczestnikom tych giełd zawieranie kontraktów z podmiotami polskimi. Zastosowane rozwiązanie pozwala na zawieranie najbardziej korzystnej w danym momencie transakcji na rynku. Jest to szczególnie waŝne dla aktywnych uczestników rynku emisji, którzy chcą w pełni korzystać z moŝliwości, jakie daje równoczesny dostęp poprzez poee do kilku giełd"[4]. 4. WNIOSKI PRZEDSTAWICIELA URE [1] Uzasadnione wydają się obawy ciepłowników o właściwe zaopatrzenie w paliwa w sezonie grzewczym. Obawy dotyczą zwłaszcza zaopatrzenia w paliwo węglowe i utrzymanie właściwego zapasu tego paliwa zimą. Dotyczyć to moŝe zwłaszcza małych przedsiębiorstw ciepłowniczych zaopatrujących się w paliwo indywidualnie, a więc nie mających duŝej siły przetargowej nabywcy. Dotychczas ciepłownicy oczekiwali mroźnej, długiej zimy. W tym roku oczekiwania te są powaŝnie stonowane ze względu na obawy przekroczenia limitów CO 2, z czym mogą wiązać się dodatkowe koszty prowadzenia działalności ciepłowniczej. W związku ze zmieniającymi się dynamicznie cenami paliw, występuje potrzeba takiego podejścia do wniosków taryfowych ze strony URE przy zatwierdzaniu taryf, które skróciłoby czas postępowania do minimum, zwłaszcza w przypadkach wniosków o zmianę taryfy ze względu na istotną zmianę warunków wykonywania działalności gospodarczej. Takie podejście nie moŝe jednocześnie oznaczać postępowania administracyjnego prowadzonego w pośpiechu, bez koniecznej indywidualnej analizy kaŝdego przypadku, z bagatelizowaniem obowiązującego prawa czy z załoŝeniem, Ŝe zmiana taryfy we wskazanych okolicznościach

4 jest tylko formalnością urzędniczą nacechowaną automatyzmem. Dekapitalizacja majątku i infrastruktury ciepłowniczej to stały temat poruszany przy okazji rozmów z przedstawicielami URE. Przy okazji podnoszenia tego tematu zwraca się takŝe uwagę na brak opłacalności działania w sektorze. Pojawiają się głosy (przedsiębiorstwa prowadzące takŝe inną działalność niŝ zaopatrywanie w ciepło) o konieczności sukcesywnego wypowiadania umów sprzedaŝy ciepła. Tego rodzaju głosy są preludium do nacisków na zmiany w obecnym podejściu regulacyjnym. Przy tej okazji podnoszone są róŝne argumenty, nie zawsze trafne i nie zawsze moŝna z nimi dyskutować. Wspomnieć tutaj moŝna jedynie próby uznania sieciowej dystrybucji ciepła za działalność na rynku konkurencyjnym. Krytykując system kosztowy w regulacji cen i stawek ciepła, proponuje się prace nad zmianą aktualnego rozporządzenia taryfowego dla ciepła w celu wprowadzenia metody regulacyjnej ukierunkowanej na bodźce stymulujące poprawę efektywności prowadzonej działalności gospodarczej. Nie spotkano się z inną propozycją niŝ dotychczasowy model cen referencyjnych" [1]. Biorąc pod uwagę powagę powyŝszych sygnałów, a nawet dramatyzm niektórych z nich (limity CO 2 oraz kłopoty z zaopatrzeniem w paliwo węglowe), mając na uwadze takŝe jeden z koronnych obowiązków Prezesa URE - równowaŝenie interesów przedsiębiorstw energetycznych i odbiorców ciepła, Prezes URE podejmuje ciągle stosowne kroki będące w jego kompetencji, mające na celu zmniejszenie dolegliwości opisanych sytuacji. Ale działania takie powinny być inicjowane przede wszystkim przez organizacje zrzeszające przedsiębiorstwa ciepłownicze. 5. PODSUMOWANIE PRZEDSTAWICIELA SEKTORA CIEPŁOWNICZEGO [8] Tegoroczna Konferencja REC 2008 zdaniem jej uczestników spełniła ich oczekiwania. Jak co roku moŝna było zobaczyć, posłuchać, dowiedzieć się o wielu sprawach-tematach z zakresu energetyki cieplnej. Tak szerokie spektrum wiedzy zapewniają uczestnicy Konferencji. Na REC-u zameldowali się, jak zawsze licznie, reprezentanci nauki (wyŝszych uczelni), administracji (regulatora rynku ciepła, tj. URE), przedsiębiorstw ciepłowniczych oraz odbiorców-konsumentów ciepła (spółdzielcy). Taki zestaw uczestników pozwolił, jak zawsze, na zaprezentowanie nowego-naukowego podejścia do rozwiązywania technologicznych problemów, jak równieŝ sposobów oceny ekonomicznej przedsięwzięć. Mając juŝ wskazany problem i sposób jego rozwiązania pozostaje jeszcze zderzenie się z moŝliwościami finansowymi i wymaganiami przepisów prawa. URE potwierdza, Ŝe najistotniejszy wpływ na funkcjonowanie przedsiębiorstw ciepłowniczych nie ma zmiana wielkości sprzedaŝy ciepła wynikająca z aury, ale decyzje URE, czyli realizowanego w praktyce modelu regulacji. Dotyczy zatwierdzania taryf, a więc przysłowiowego targowania się o wskaźniki i przeciągania okresu weryfikacji wniosku taryfowego. Mimo obecności na wielu Konferencjach czy Seminariach, gdzie uczestnicy-ciepłownicy wskazują bieŝące uwarunkowania działalności energetycznej, jak i powszechnych informacji o istotnych zmianach w otoczeniu gospodarczym, wielu (moŝe większość) urzędników zapomina o tej wiedzy, zasiadając nad weryfikacją wniosku taryfowego.

5 Szczególnie w tym roku, gdzie dynamika zmian istotnych składników kosztów (ceny paliw i energii) jest ogromna, mimo juŝ wieloletniego doświadczenia w taryfowaniu, Urząd nie potrafi się sprawnie i szybko pochylić", sprawdzić i zatwierdzić taryfy. A podawane przez uczestników tej Konferencji konkretne przykłady o opóźnieniach nie nadają się wręcz do powtarzania, a jedynie do napiętnowania i eliminacji. Jak taka postawa wpływa bezpośrednio na sytuację ekonomiczną przedsiębiorstwa, nie trzeba juŝ chyba wskazywać, bo wystarczy tylko popatrzeć na osiągane niskie (średnie) wskaźniki rentowności firm ciepłowniczych. Drugim elementem, utrudniającym skuteczne rozwiązywanie problemów przedsiębiorców, sposobami wskazanymi na takich Konferencjach jak REC, są wymagania, ograniczenia przepisów prawa. I równieŝ w tym przypadku, według [8] tzw. hamulcowym" w dostosowaniu przepisów prawa, jest równieŝ URE. W trakcie tej Konferencji, jak i innych, w czasie dyskusji mówiono o niepotrzebnych ograniczeniach, czy braku juŝ aktualności wielu przepisów. Natomiast faktycznie juŝ w trakcie przygotowywania nowych propozycji legislacyjnych (przez IGCP czy MG), chyba z obawy o brak pełnej doskonałości, lub innych nieznanych powodów, większość inicjatyw dostosowania przepisów jest blokowana przez URE. Oficjalną zasłoną dymną" takiej postawy jest potrzeba ochrony odbiorców. Zdaniem [8] zupełnie nie jest potrzebna odbiorcom taka ochrona, bo są to przecieŝ klienci ciepłownictwa, a nikt lepiej nie zadba o swoich klientów jak usługodawca. Ciepłownicy potrafią i mają juŝ w arsenale wiele narzędzi dzięki którym obciąŝenia opłatami za korzystanie z ciepła są dla nich o wiele mniej uciąŝliwe niŝ kilka lat temu. To widać, bo biorąc pod uwagę przynajmniej działania termomodernizacyjne, pomimo stałego niewielkiego progresu cen, oszczędności w opłatach za ciepło w gospodarstwach domowych w skali kraju sięgają wielu setek milionów złotych. Potwierdzają to informacje pochodzące od samego regulatora. O tym, Ŝe celem działalności przedsiębiorstw ciepłowniczych jest ochrona klientów, moŝna przekonać się słuchając głównych problemów poruszanych przez ciepłowników na konferencji Rynek ciepła". Przedstawiciele sektora ciepłowniczego zajmują się sprawami jakości oferowanych usług, pozyskania i utrzymania klientów, poprawienia ekonomiki aby być bardziej konkurencyjnym na rynku ciepła. NaleŜy wypracować mechanizmy pozyskiwania przez przedsiębiorstwa ciepłownicze, zwłaszcza mniejszych miast, środków pienięŝnych niezbędnych do finansowania budowy układów skojarzonych, tym bardziej Ŝe realizacja umiarkowanego programu rozwoju gospodarki skojarzonej w perspektywie do roku 2030 będzie wymagała budowy rzędu kilkuset nowych obiektów skojarzonych o przewidywanych mocach. NaleŜy równieŝ rozwijać działalność edukacyjną, reklamową i promocyjną w zakresie ciepłownictwa sieciowego. Tematyka omawianych zagadnień okazała się interesująca dla uczestników Konferencji, gdyŝ postanowili się oni spotkać, po rocznej przerwie, na XV REC-u, równieŝ w Nałęczowie, w dniach października 2009 r.

6 LITERATURA [1] Bogusławski P.: Uwagi do XIV konferencji REC [2] Bucko P.: Kogeneracja gazowa w nowych uwarunkowaniach po implementacji dyrektywy europejskiej. Rynek Energii 2007, nr 4. [3] Jasiński P., Kaproń H.: Optymalizacja pracy elektrociepłowni w warunkach ograniczonej konkurencji. Rynek Energii 2007, nr 5. [4] Platforma obrotu energią elektryczną, [5] Raport Rynku firmy 3C. 3C Group - The Carbon Credit Company. Tydzień 48, [6] Reński A.: Perspektywy rozwoju skojarzonego wytwarzania ciepła i energii elektrycznej w Polsce. Rynek Energii 2008, nr 6. [7] Rynek ciepła Materiały i studia. Wydawnictwo Kaprint, [8] Szulc W.: Uwagi do XIV konferencji REC [9] Ustawa z dnia 12 stycznia 2007 r. o zmianie ustawy - Prawo energetyczne, ustawy - Prawo ochrony środowiska oraz ustawy o systemie oceny zgodności (Dz. U. z dnia 9 lutego 2007 r.). [10] Zaporowski B.: Analiza efektywności ekonomicznej elektrociepłowni opalanych gazem ziemnym po wprowadzeniu świadectw pochodzenia z wysokosprawnej kogeneracji. Rynek Energii 2007, nr 6. HEAT ENERGY MARKET IN OTHER MARKETS' ENVIRONMENT AND GOVERNMENT REGULATION Key words: heat market, primary fuels, heat and power plant, CO 2 emission market, heat regulation price Summary. The paper presents an information concerning heat and electrical energy production managing and CO2 allowances price risk management. In a free electrical market condition of heat and power producers, energy efficiency possibilities, primary energy and environmental saving caused that it is difficult to obtain a good profit. The good profit is very important for heat and power development. It is very important to exploit all fa-cilities in optimal conditions and have rational costs of production and distribution. Creating appropriate com-munication procedures, choosing risk management strategy and technical solutions as well as hiring skilled staff let the companies effective manage C0 2 allowances risk. It should be taken into account by these companies which want successfully compete in their competitive surroundings. The problem of the character of regulation -whether we should regulate costs or revenues - is an open-ended question. Some calculations come from "Heat Energy Market 2008" Conference presented by the URE and heat sector representatives. Janusz Buchoski, mgr inŝ., doktorant w Zakładzie Elektrowni i Gospodarki Energetycznej Politechniki Lubelskiej, jarmusch@gazeta.pl Henryk Kaproń, dr hab., prof. Politechniki Lubelskiej, Kierownik Zakładu Elektrowni i Gospodarki Energetycznej Politechniki Lubelskiej, h.kapron@pollub.pl