KIERUNKI ZMIAN ZU YCIA NAWOZÓW MINERALNYCH W LATACH THE CHANGES OF MINERAL FERTILIZERS USE IN YEARS Wstêp

Transkrypt

1 Kierunki zmian zu ycia nawozów mineralnych w latach STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom X zeszyt Arkadiusz Zalewski Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej Pañstwowy Instytut Badawczy w Pu³awach KIERUNKI ZMIAN ZU YCIA NAWOZÓW MINERALNYCH W LATACH THE CHANGES OF MINERAL FERTILIZERS USE IN YEARS S³owa kluczowe: nawozy mineralne, zu ycie, nawozy wielosk³adnikowe Key words: mineral fertilizers, use, multicomponent fertilizers Synopsis. Przedstawiono analizê sytuacji popytowo-poda owej na rynku nawozów mineralnych oraz czynników, które wp³ynê³y na wielkoœæ zu ycia nawozów na przestrzeni lat Ukazano zmiany struktury asortymentowej stosowanych nawozów mineralnych. Wstêp Nawo enie jest podstawowym czynnikiem produkcji w rolnictwie, a tak e jednym z g³ównych wskaÿników intensywnoœci i efektywnoœci gospodarowania. Stosowane w procesie produkcji nawozy mineralne wywieraj¹ istotny wp³yw na wzrost i rozwój roœlin wzbogacaj¹c glebê w niezbêdne sk³adniki mineralne. Jednak stosowanie nawozów mineralnych, szczególnie w du ych dawkach to tak e problem. Oprócz substancji, które s¹ glebie potrzebne w sposób naturalny dla zachowania równowagi i uzyskania wysokich plonów, intensywne nawo enie mineralne prowadzi do niepo ¹danych skutków ubocznych, takich jak nadmiar nawozów azotowych w glebie. Roœliny nie s¹ w stanie przetworzyæ i zmagazynowaæ nadmiernej iloœci azotanów. Azotany podczas transportu, sk³adowania i przygotowania roœlin do spo ycia, a tak e w samym organizmie ludzkim, zmieniaj¹ siê w rakotwórcze azotyny. Do warzyw o najwiêkszej zdolnoœci gromadzenia azotanów zaliczamy: buraka æwik³owego, rzodkiewkê, rzepê, koper, kalarepê, szpinak i sa³ata. Wahania w zawartoœci azotanów, które wystêpuj¹ w poszczególnych roœlinach tego samego gatunku, zale ¹ g³ównie od sposobu i dawki nawo enia, od œrodowiska, wp³ywu œwiat³a na wegetacjê roœlin oraz nawadniania. Tak wiêc dawki nawozów powinny byæ dobierane optymalnie do potrzeb pokarmowych danej roœliny. Wysokoœæ zu ycia nawozów mineralnych jest zale na przede wszystkim od poziomu op³acalnoœci produkcji roœlinnej, a w dalszej kolejnoœci od zasobnoœci gleb w sk³adniki pokarmowe, zapotrzebowania roœlin na poszczególne sk³adniki mineralne, przeznaczenia roœliny, warunków atmosferycznych itp. Wielkoœæ dostaw na krajowy rynek nawozowy, na któr¹ sk³ada siê produkcja krajowa oraz handel zagraniczny, jest w du ym stopniu uzale niona od zu ycia nawozów mineralnych. Asortyment nawozów mineralnych stosowanych na polskim rynku jest bardzo szeroki, niew¹tpliwie decyduje o nim postêp techniczny i technologiczny w przemyœle nawozowym. Nowe technologie powszechnie uwzglêdniaj¹ wymogi stawiane przez ekologiê, a przede wszystkim przez producentów rolnych. Coraz wa niejsze s¹ takie cechy nawozów, jak: ³atwoœæ aplikacji, rozpuszczalnoœæ nawozów, kompleksowy sk³ad pierwiastkowy, ³atwoœæ przechowywania. Oferta nawozowa na krajowym rynku jest bardzo zró nicowana zarówno pod wzglêdem jakoœciowym, jak równie cenowym. Wybór odpowiedniego nawozu przez rolnika powinien byæ oparty na szerokiej znajomoœci uwarunkowañ produkcyjnych, dobrej znajomoœci w³aœciwoœci i mo liwoœci wykorzystania nawozu oraz umiejêtnoœci dokonywania porównañ i oceny walorów ekonomicznych poszczególnych nawozów. Istotnym czynnikiem kreuj¹cym kierunki zmian na polskim rynku nawozowym jest w coraz wiêkszym stopniu œwiadomoœæ rolników co do op³acalnoœci dzia³añ w kierunku poszukiwania nowych technologii nawo enia, a tym samym preferowania nawozów specjalistycznych, dostosowanych do efektywnych technologii produkcji roœlinnych [Benedycka, Rzepiñski 2004].

2 582 Arkadiusz Zalewski Materia³ i metody Materia³em Ÿród³owym stanowi¹cym podstawê opracowania by³y dane GUS dotycz¹ce produkcji, handlu zagranicznego oraz zu ycia nawozów mineralnych wed³ug podstawowych grup asortymentowych. W opracowaniu wykorzystano równie œrednie roczne ceny podstawowych nawozów mineralnych i ceny skupu produktów rolnych. Charakterystyka produkcji nawozów mineralnych Polska jest licz¹cym siê w Europie i na œwiecie producentem nawozów mineralnych. W 2005 r. udzia³ krajowego przemys³u nawozowego wyniós³ w przypadku nawozów azotowych 1,9% œwiatowej produkcji, natomiast w przypadku nawozów fosforowych 1,5% [Rocznik 2007]. Produkcja nawozów potasowych odgrywa mniejsz¹ rolê, poniewa opiera siê w ca³oœci na surowcach importowanych. W latach produkcja nawozów azotowych w przeliczeniu na czysty sk³adnik zwiêkszy³a siê o ponad 15% do 1818 tys. ton, fosforowych o 21% do 650 tys. ton, a potasowych o blisko 6% do 328 tys. ton. ¹cznie w 2007 r. wyprodukowano o ponad 15% wiêcej nawozów NPK w porównaniu z 2000 r. [Gospodarka ]. Wynik taki osi¹gniêto przy znacznej redukcji zatrudnienia, szacowanej na oko³o 30% oraz ujemnych wynikach finansowych na pocz¹tku badanego okresu, co by³o zwi¹zane z wysokimi cenami gazu ziemnego, g³ównie wysokometanowego przy stosunkowo ni szych cenach nawozów. Dopiero wyniki 4 ostatnich lat uznaæ mo na za zadowalaj¹ce, na co z³o y³a siê m.in. poprawa koniunktury na nawozy na rynkach œwiatowych oraz korzystniejsze relacje cen nawozów do dochodów uzyskiwanych przez rolników. Warto dodaæ, e w ci¹gu omawianego okresu istotnie spad³o zad³u enie przemys³u nawozowego, g³ównie wobec PGNiG za dostarczany gaz. Tabela 1. Produkcja nawozów mineralnych w tys. ton czystego sk³adnika W yszczególnienie Poziom produkcji w latach [tys. ton] Nawozy azotowe Nawozy fosforowe Nawozy potasowe Razem nawozy mineralne ,9 538,6 310,2 2424,7 1509,8 502,6 281,9 2294,3 1305,0 526,8 279,7 2111,5 1615,7 553,0 265,2 2433,9 1643,7 594,5 366,4 2604,6 1735,4 595,8 313,1 2644,3 1714,3 595, ,7 1818,0 650,0 328,0 2796,0 ród³o: dane GUS. Najczêœciej wytwarzanymi nawozami mineralnymi w Polsce ju od wielu lat s¹, wœród nawozów azotowych: mocznik, saletra amonowa oraz saletrzak, wœród nawozów fosforowych: superfosfat potrójny i pojedynczy, natomiast wœród potasowych sól potasowa. Coraz czêœciej w sk³ad ofert producentów wchodz¹ nawozy wielosk³adnikowe, zarówno kompleksowe NPK oraz mieszane NP i PK. S¹ one wzbogacane innymi sk³adnikami nawozowymi, takimi jak: magnez, siarka, bor oraz mikroelementami. G³ówni producenci nawozów mineralnych zlokalizowani s¹ w takich miastach, jak: Pu³awy, Kêdzierzyn, Tarnów, W³oc³awek, Police, Gdañsk, Luboñ k./poznania oraz Tarnobrzeg. Najwiêksz¹ uwagê producenci przywi¹zuj¹ do produkcji standardowych nawozów NPK, jednak istnieje tak e liczna grupa ma³ych przedsiêbiorstw, produkuj¹cych g³ównie nawozy dolistne oraz doglebowe, przeznaczone zarówno do upraw polowych, jak i sadowniczych. Segment rynku nawozów dolistnych jest dobrym uzupe³nieniem sektora nawozowego w Polsce, jego udzia³ w obrocie krajowym nie przekracza jednak kilku procent. Zmiany handlu zagranicznego nawozami mineralnymi Nawo enie to jeden z najwa niejszych czynników agrotechnicznych, który decyduje o poziomie uzyskiwanych plonów. Istotn¹ rolê w kszta³towaniu plonów odgrywa równie postêp biologiczny, który ma coraz wiêkszy wp³yw na wysokoœæ i jakoœæ plonów. Wci¹ jednak bardzo wa nym czynnikiem plonotwórczym jest nawo enie mineralne, które jest podstawowym Ÿród³em sk³adników pokarmowych dla uprawianych roœlin. Dawki stosowanych nawozów powinny byæ dostosowane do wymagañ pokarmowych konkretnego gatunku i odmiany roœlin, przy uwzglêdnieniu jakoœci i utrzymania wysokiej yznoœci gleb. Taki system nawo enia pozwala na maksymalne wykorzystanie sk³adników pokarmowych przez roœliny uprawne, ogranicza do minimum straty sk³adników mineralnych i nie dzia³a destrukcyjnie na œrodowisko naturalne.

3 Kierunki zmian zu ycia nawozów mineralnych w latach Zró nicowanie produkcji nawozów mineralnych w latach by³o pochodn¹ nie tylko ich zagospodarowania przez krajowe rolnictwo, które z kolei wynika³o z zale noœci pomiêdzy cen¹ nawozów, a wartoœci¹ przyrostu plonów uzyskiwanych przez rolników, lecz równie koniunktury eksportowej. Wielkoœæ eksportu nawozów mineralnych zmniejszy³a siê w 2006 r. o 13% w porównaniu z 2000 r. do 804 tys. ton w przeliczeniu na czysty sk³adnik. Zmala³ równie udzia³ eksportu w produkcji z 37% w 2000 r. do 31% w 2006 r. Najwiêkszy udzia³ w eksporcie nawozów mineralnych w 2006 r. mia³y nawozy azotowe 67%, nawozy fosforowe stanowi³y 21%, a potasowe 12%. Eksport nawozów azotowych zmniejszy³ siê o blisko 22% do 536 tys. ton w 2006 r., a w 2002 r. wielkoœæ eksportu wynios³a jedynie 357 tys. ton, na co wp³ynê³a tak e zmniejszona produkcja. G³ówn¹ przyczyn¹ spadku eksportu nawozów azotowych by³y wy sze, w porównaniu z rynkami zagranicznymi ceny nawozów w Polsce, spowodowane wy szymi cenami surowców, przede wszystkim gazu ziemnego oraz wy szymi kosztami produkcji. G³ównymi odbiorcami nawozów azotowych produkowanych przez polski przemys³ nawozowy w 2006 r. by³y Niemcy, Francja, Wielka Brytania oraz Brazylia. Udzia³ eksportu w produkcji nawozów azotowych zmniejszy³ siê z 44% w 2000 r. do 31% w 2006 r. W 2000 r. wyeksportowano 25% wyprodukowanych nawozów fosforowych, a w 2006 r. tylko 10%. Mimo tego wolumen eksportu nawozów fosforowych zwiêkszy³ siê o blisko 24% i wyniós³ w 2006 r. 167 tys. ton. G³ównym rynkiem zbytu nawozów fosforowych jest obecnie rynek niemiecki oraz czeski. Eksport nawozów potasowych jest stosunkowo niewielki, w 2006 r. wyniós³ oko³o 101 tys. ton, mimo to stanowi³ oko³o 1/3 krajowej produkcji i w porównaniu z 2000 r. praktycznie siê nie zmieni³. Nawozy potasowe s¹ przede wszystkim eksportowane do Czech. Wy sze ni za granic¹ ceny nawozów mineralnych sprzyjaj¹ wzrostowi importu. W omawianym okresie wolumen importu wzrós³ o blisko 54% i wyniós³ w 2006 r. 846 tys. ton w przeliczeniu na czysty sk³adnik. Importuje siê g³ównie nawozy potasowe, poniewa Polska nie posiada z³ó soli potasowej. Udzia³ nawozów potasowych w imporcie nawozów mineralnych stanowi³ w 2006 r. 66%, nawozów azotowych 26%, a fosforowych 8%. Import nawozów potasowych zwiêkszy³ siê w ci¹gu 7 lat o 45% i wyniós³ w 2006 r. 561 tys. ton. Najwiêkszymi dostawcami nawozów potasowych na rynek polski w 2006 r. by³a Bia³oruœ, Rosja oraz Niemcy. Kraje te s¹ jednoczeœnie g³ównymi producentami nawozów potasowych w Europie, wystêpuj¹ tam bowiem najwiêksze z³o a soli potasowej. Ni sze ni w Polsce ceny gazu ziemnego dla przemys³u nawozowego w krajach oœciennych spowodowa³y wzrost importu nawozów azotowych o 73% w porównaniu z 2000 r. Nawozy azotowe importuje siê g³ównie z Niemiec, Litwy i Rosji. Co prawda nawozy wielosk³adnikowe by³y ujête w wolumenie eksportu i importu, tzn. by³y przeliczane na czysty sk³adnik, jednak warto dodaæ, e najwiêkszym ich odbiorc¹ s¹ takie kraje, jak: Belgia, Niemcy, Brazylia i Wenezuela, natomiast najwiêkszym importerem Litwa, Rosja i Norwegia. Bardzo dynamicznie rozwija siê handel z Brazyli¹, poniewa kraj ten, zu ywaj¹cy rocznie ponad 10 mln ton NPK musi importowaæ ponad 60% nawozów [Gospodarka , Rocznik 2007, Igras 2006]. Saldo handlu zagranicznego nawozami mineralnymi w przeliczeniu na czysty sk³adnik w ci¹gu omawianych 7 lat zale a³o przede wszystkim od wielkoœci eksportu nawozów azotowych. Ceny nawozów azotowych s¹ bowiem najbardziej zale ne od cen surowców, g³ównie gazu ziemnego. W przypadku, gdy gaz ziemny wykorzystywany do produkcji przez polskie zak³ady jest du o dro szy ni u zagrani,cznych konkurentów, powoduje to wzrost cen nawozów i w konsekwencji spadek eksportu. Udzia³ kosztów gazu w produkcji nawozów azotowych producenta polskiego jest oko³o 10 razy wiêkszy ni udzia³ kosztów gazu producenta rosyjskiego. W latach, gdzie eksport nawozów azotowych by³ stosunkowo niewielki, saldo handlu zagranicznego nawozami mineralnymi by³o ujemne, przy du ym eksporcie nawozów azotowych saldo wymiany zagranicznej by³o dodatnie. W ci¹gu ca³ego badanego okresu odnotowano dodatni bilans w handlu nawozami azotowymi oraz fosforowymi oraz ujemne saldo handlowe nawozów potasowych. Podsumowuj¹c nale y stwierdziæ, e Tabela 2. Saldo sk³adnika] handlu zagranicznego nawozami [tys. ton W yszczególnienie Saldo w latach [tys. ton] Nawozy azotowe Nawozy fosforowe Nawozy potasowe Nawozy mineralne czystego ,7 96,9 283,1 373,5 209,6 78,9 411,4 122,9 129,3 104,7 407,2 173,2 487,5 116,8 447,0 157,3 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS. 266, ,8 132,4 407,6 121,2 451,8 77,0 318,4 100,4 460,2 41,4

4 584 Arkadiusz Zalewski w obrocie nawozami mineralnymi na rynku miêdzynarodowym dominuj¹c¹ rolê odgrywaj¹ w przypadku eksportu nawozy azotowe, natomiast w przypadku importu nawozy potasowe, poniewa Polska nie posiada w³asnych z³ó soli potasowej. G³ównymi rynkami zbytu nawozów produkowanych w Polsce s¹ obecnie rynki takich krajów, jak: Niemcy, Brazylia, Francja, Dania i Czechy. Zmiany zu ycia nawozów mineralnych Nawo enie to jeden z najwa niejszych czynników agrotechnicznych, który decyduje o poziomie uzyskiwanych plonów. Istotn¹ rolê w kszta³towaniu plonów odgrywa równie postêp biologiczny, który ma coraz wiêkszy wp³yw na wysokoœæ i jakoœæ plonów. Wci¹ jednak bardzo wa nym czynnikiem plonotwórczym jest nawo enie mineralne, które jest podstawowym Ÿród³em sk³adników pokarmowych dla uprawianych roœlin. Dawki stosowanych nawozów powinny byæ dostosowane do wymagañ pokarmowych konkretnego gatunku i odmiany roœlin, przy uwzglêdnieniu jakoœci i utrzymania wysokiej yznoœci gleb. Taki system nawo enia pozwala na maksymalne wykorzystanie sk³adników pokarmowych przez roœliny uprawne, ogranicza do minimum straty sk³adników mineralnych i nie dzia³a destrukcyjnie na œrodowisko naturalne. Zu ycie nawozów mineralnych pod zbiory 2007 r. wynios³o 1970,1 tys. ton i wzros³o w porównaniu ze zu yciem w 2000 r. o 29,1%, w tym wzrost zu ycia nawozów azotowych wyniós³ 22,6%, fosforowych 38,8%, a potasowych 36,4%. W przeliczeniu na czysty sk³adnik w roku gospodarczym 20006/2007 zu ycie nawozów mineralnych NPK wynios³o 121,8 kg na 1 ha UR i wzros³o w omawianym okresie o 42%. Jednostkowe zu ycie azotu wzros³o o 34,9%, a fosforu i potasu odpowiednio o 53 i 50,2%. Poprawi³y siê wzajemne relacje N:P:K na przestrzeni badanych lat. W zu yciu pod zbiory 2000 r. relacja ta kszta³towa³a siê jak 1:0,35:0,43, natomiast na koniec badanego okresu wzajemny stosunek N:P:K wyniós³ 1:0,39:0,48 [Œrodki 2007]. Wzrost udzia³u fosforu i potasu w relacji do azotu jest zjawiskiem pozytywnym, poniewa w³aœciwy stosunek N:P:K ma podstawowe znaczenie dla wykorzystania tych sk³adników przez roœliny oraz w kszta³towaniu plonów o po ¹danych w³aœciwoœciach u ytkowych. W za³o eniach programowych zrównowa onego nawo enia omawiany stosunek wynosi dla upraw polowych jak 1:0,50:0,98, natomiast dla u ytków zielonych 1:0,46:0,68 [Poradnik 1996] Nawozy azotowe Nawozy fosforowe Nawozy potasowe 1999/ / / /2003 Rysunek 1. Zu ycie nawozów mineralnych [kg NPK] na 1 ha UR ród³o: dane GUS. 2003/ / / /2007 Zu ycie nawozów mineralnych w przeliczeniu na 1 ha UR w Polsce jest nieco wy sze od œredniego zu ycia nawozów mineralnych w Unii Europejskiej. Wed³ug danych International Fertilizer Industry Association najwiêksze iloœci nawozów w przeliczeniu na 1 hektar UR rozsiewaj¹ Holendrzy (200 kg/ha UR), Niemcy (151 kg) i Francuzi (132kg). Najmniej zaœ rolnicy z Bu³garii i Rumunii odpowiednio 28 kg i 25 kg. [Nitrogen 2008]. Niepokoj¹cym zjawiskiem jest pog³êbiaj¹cy siê spadek zu ycia nawozów wapniowych na przestrzeni omawianych lat. W przeliczeniu na 1 ha UR zu ycie nawozów wapniowych obni y³o siê o 60,7% i wynosi obecnie 37,4 kg. Obecnie zu ycie nawozów wapniowych jest blisko dwukrotnie ni sze od zu ycia nawozów azotowych, co jest zjawiskiem bardzo niekorzystnym z punktu widzenia agrotechnicznego, poniewa powoduje zakwaszanie gleb i w konsekwencji ma³¹ efektywnoœæ wykorzystania nawozów NPK i spadek plonów. Spadek wapniowania jest nastêpstwem zaniechania dotacji do wapniowania gleb przez bud et pañstwa. Du e jest regionalne zró nicowanie zu ycia nawozów wapniowych, najmniejsze zu ycie odnotowano w województwie ma³opolskim 8,2 kg, najwiêksze natomiast w opolskim 104,2 kg [Œrodki 2007]. Pog³êbi³o siê regionalne zu ycie nawozów mineralnych w przeliczeniu na 1 ha UR. Na pocz¹tku badanego okresu najmniej nawozów mineralnych zu ywali rolnicy z województwa podkarpackiego 49,5 kg, warmiñsko-mazurskiego 66,5 kg i œwiêtokrzyskiego 66,8 kg, natomiast najwiêksze zu ycie dotyczy³o województwa pomorskiego 131,1 kg oraz opolskiego 131,1 kg. Pod zbiory 2007 r. najmniej zu yli rolnicy w województwie podkarpackim 64,4 kg i ma³opolskim 70,9 kg, najwiêcej natomiast w kujawsko-pomorskim 168,3 kg i wielkopolskim 159,6 kg. Najwiêkszy postêp w zu yciu odnotowa³o województwo ³ódzkie, gdzie zu ycie wzros³o o 95,7% oraz warmiñsko-mazurskie wzrost

5 Kierunki zmian zu ycia nawozów mineralnych w latach > < / /2007 > <100 Rysunek 2. Zu ycie NPK [kg] na 1 ha UR ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS. o 87,8%. Odbi³o siê to w pewnym stopniu na wysokoœci uzyskiwanych plonów, które wzros³y w przypadku województwa ³ódzkiego o 46%, a warmiñsko-mazurskiego o 31%. W dwóch województwach odnotowano spadek nawo enia w badanym okresie, w województwie ma³opolskim o 3,8%, a w województwie pomorskim o 3,3%. Jednak nie pogorszy³o to poziomu uzyskiwanych plonów zbó, które wzros³y odpowiednio o 16 i 30%, co œwiadczy o tym, e poziom nawo enia mineralnego ma wp³yw, ale nie decyduje o wysokoœci uzyskiwanych plonów, wysokosæ plonu zale y bowiem tak e od wielu innych czynników, takich jak: postêp odmianowy, jakoœæ i zasobnoœæ gleby (g³ównie w fosfor, potas, magnez i wapñ) oraz warunki pogodowe. W strukturze zu ycia we wszystkich województwach dominuje azot, który niemal e we wszystkich województwach mia³ ponad 50% udzia³u w zu yciu jednostkowym w przeliczeniu na 1 ha UR. Jedynie w województwie ma³opolskim udzia³ azotu wyniós³ 48,1%. Najwiêkszy jego odsetek odnotowano w województwie warmiñskomazurskim 59,2%, oraz zachodniopomorskim 57,8%. W tych te województwach najmniejszy by³ odsetek fosforu odpowiednio 18,7 i 18,6%, a tak e potasu odpowiednio 22 i 2%. Najwiêcej fosforu, w porównaniu z innymi sk³adnikami, zu yto w województwie ma³opolskim 25,2%, natomiast potasu w województwie lubuskim 28,4% [Œrodki 2007, Rynek 2001]. W omawianym okresie zmieni³a siê struktura poszczególnych grup asortymentowych nawozów mineralnych. W strukturze zu ycia nawozów azotowych w przeliczeniu na czysty sk³adnik w drugiej po³owie lat dziewiêædziesi¹tych udzia³ saletry amonowej wynosi³ blisko 50%, obecnie jej udzia³ w strukturze zu ycia zmniejszy³ siê do oko³o 35%, na korzyœæ przede wszystkim nawozów wielosk³adnikowych, które maj¹ blisko 12% udzia³ w zu yciu. Udzia³ saletrzaku i mocznika utrzymuje siê na tym samym poziomie w ostatnich latach i wynosi odpowiednio 18 i 27%. W zu yciu nawozów fosforowych dominuj¹c¹ rolê odgrywaj¹ nawozy wielosk³adnikowe, które maj¹ oko³o 75% udzia³u. Pozosta³e 25% przypada na superfosfat prosty i superfosfat potrójny. Wœród nawozów potasowych w drugiej po³owie lat dziewiêædziesi¹tych 45% zu ycia przypada³o na sól potasow¹, a pozosta³a czêœæ na nawozy wielosk³adnikowe. Obecnie udzia³ soli potasowej powoli siê zmniejsza i szacujê siê na oko³o 42% [Nitrogen 2008] Zwiêkszaj¹cy siê udzia³ nawozów wielosk³adnikowych jest zjawiskiem pozytywnym, poniewa stosowanie takich nawozów posiada wiele zalet. Odpowiednio dobrany nawóz wielosk³adnikowy poprawia cechy jakoœciowe plonu, poniewa nie wystêpuje przenawo enie jednym sk³adnikiem; posiada jednakowy sk³ad granul, co zwiêksza efektywnoœæ takiego nawozu; czêsto posiada magnez, siarkê i mikroelementy. Poza tym w gospodarstwie oszczêdza siê nak³ady pracy, poniewa nie trzeba przygotowywaæ mieszanek nawozowych, poza tym stosowanie takich nawozów z regu³y poprawia ekonomikê transportu, magazynowania i rozsiewu na polu. Stosowanie takich nawozów ma szczególne uzasadnienie w przypadku szybko rosn¹cych cen nawozów mineralnych, jaki ma miejsce w ostatnim czasie. Zmiany cen nawozów mineralnych W latach znacz¹co wzros³y ceny podstawowych nawozów mineralnych. Najbardziej w tym okresie podro a³y nawozy azotowe, œrednioroczny wzrost cen wyniós³ 77,3% w przypadku saletrzaku, a w przypadku mocznika i saletry amonowej odpowiednio 84,3 i 85,2%. Nawóz fosforowy superfosfat granulowany podro a³ o blisko 65%, a potasowy sól potasowa o 57%. W mniejszym stopniu podro a³y nawozy wielosk³adnikowe, polifoska o ponad 31%, a fosforan amonu o 21%. Dla porównania wskaÿnik inflacji w analogicznym okresie wyniós³ 15,7%, a cena pszenicy w skupie wzros³a o blisko 26,8%. W relacji do pszenicy podro a³y zatem praktycznie wszystkie poza fosforanem amonu podstawowe nawozy mineralne. Przyk³adowo na zakup 1 kg czystego sk³adnika w saletrze amonowej, saletrzaku oraz w superfosfacie granulowanym nale a³o przeznaczyæ w 2007 r. o 1,2 kg pszenicy wiêcej ni w 2000 r., w przypadku soli potasowej i polifoski odpowiednio 0,5 i 0,2 kg. Relatywnie potania³ fosforan amonu o 0,1 kg. W relacji do pszenicy w

6 586 Arkadiusz Zalewski Tabela 3. Œrednioroczne ceny 1 kg czystego sk³adnika nawozu wyra ona w kg Wyszczególnienie Saletrzak Saletra amonowa Mocznik Superfosfat granulowany Fosforan amonu Polifoska Sól potasowa ca³ym badanym okresie najtañszym nawozem mineralnym by³a sól potasowa, najdro szym natomiast superfosfat granulowany. Podsumowanie i wnioski Analizuj¹c sytuacjê na krajowym rynku nawozów mineralnych stwierdziæ nale y, e systematycznie poprawia siê wielkoœæ zu ycia jednostkowego nawozów mineralnych oraz ich struktura. Pozytywnym zjawiskiem jest zwiêkszaj¹cy siê udzia³ w zu yciu kompleksowych nawozów wielosk³adnikowych, których stosowanie poprawia efektywnoœæ nawo enia. W strukturze nawo enia wzrasta udzia³ takich sk³adników jak fosfor i potas. W zu yciu pod zbiory 2000 r. relacja N:P:K kszta³towa³a siê jak 1:0,35:0,43, natomiast na koniec badanego okresu wynios³a 1:0,39:0,48, poprawia siê zatem wzajemny stosunek N:P:K. Niepokoi fakt, e zu ycie nawozów wapniowych zmniejszy³o siê w ci¹gu badanego okresu o ponad 60% i wynios³o jedynie 37 kg. Dalsze zmniejszanie zu ycia nawozów wapniowych doprowadziæ mo e do degradacji i tak ju bardzo silnie zakwaszonych gleb w Polsce, plony spadn¹ wtedy diametralnie, dlatego tak wa ne jest podjêcie wszelkich dzia³añ, które maj¹ na celu poprawê zakwaszenia gleb. W najbli szych latach nale y spodziewaæ siê dalszego wzrostu zu ycia nawozów mineralnych, czemu sprzyjaæ bêd¹ dop³aty bezpoœrednie dla rolnictwa, dobra koniunktura na produkty roœlinne kszta³tuj¹ca korzystne relacje cen nawozów mineralnych do cen podstawowych produktów roœlinnych, a tak e wzrost intensyfikacji produkcji. Literatura Benedycka Z., Rzepiñski W. 2004: Analiza nawozowej oferty rynkowej na przyk³adzie województwa mazowieckiego. MODR, Warszawa. Igras J. 2006: Potencja³ polskiego przemys³u nawozowego na tle Unii Europejskiej. [W:] Zasady wprowadzania nawozów do obrotu. IUNG, Pu³awy. Nalborczyk E. 1997: Postêp biologiczny a rozwój rolnictwa w koñcu XX i pocz¹tkach XXI stulecia. Agricola, nr 33. SGGW, Warszawa. Gospodarka materia³owa : GUS, Warszawa Nitrogen, phosphate and potash statistics from 1973/74 to 2005/ : IFA. Poradnik nawo enia i ochrony roœlin : Agrochem S.I.T.R., Warszawa. Rocznik Statystyczny Handlu Zagranicznego : GUS, Warszawa. Rocznik Statystyczny. 2007: GUS, Warszawa. Rynek œrodków produkcji i us³ug dla rolnictwa. Stan i perspektywy, nr 19, , 2008, IERiG -PIB, Warszawa. Œrodki produkcji w rolnictwie w 2006 r. 2007: GUS, Warszawa. Summary The paper describes changes in use of mineral fertilizers and factors which influenced their use in years The structure of varieties of mineral fertilizers used was also shown. Adres do korespondencji: mgr in. Arkadiusz Zalewski Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki ywnoœciowej PIB ul. Œwiêtokrzyska 20, Warszawa tel. (0 22) , azalewski@ierigz.waw.pl. Poziom cen w latach pszenicy ,8 2,5 3,0 2,9 1,8 3,0 2,8 3,9 3,1 3,2 2,0 4,0 3,3 4,7 3,8 ród³o: opracowanie w³asne na podstawie danych GUS i rolnictwa nr 33 IERiG -PIB, Warszawa ,1 3,5 3,3 4,4 3,7 2,1 4,3 3,9 4,9 3,1 6,7 6,1 5,6 7,5 4,6 5,0 3,9 5,1 4,7 4,3 5,8 4,0 3,0 raportu Rynek œrodków produkcji i us³ug dla 4,0 3,7 4,8 2,9 3,1