Osiągnięcia pierwszego roku planu 6-letniego w zakresie ochrony zabytków. Ochrona Zabytków 4/1-2 (12-13), 3-8

Transkrypt

1 Osiągnięcia pierwszego roku planu 6-letniego w zakresie ochrony zabytków Ochrona Zabytków 4/1-2 (12-13),

2 Rye. 1. Zamek w Niedzicy. Fot. S. Kolowca OSIĄGNIĘCIA PIERWSZEGO ROKU PLANU 6-LETNIEGO W ZAKRESIE OCHRONY ZABYTKÓW P onad 30% zabytków budow nictw a, w iele m iast stanow iących dowód kultury narodowej m inionych wieków z W arszawą, Gdańskiem, W rocławiem, Nysą na czele, wiele m iasteczek i osiedli historycznych jak Opatów, Stopnica, W ieluń, Głogów i inne, niezliczona ilość sięgająca w ielu dziesiątków tysięcy zabytków m alarstw a, rzeźby, grafiki i sztuki zdobniczej uległa zniszczeniu w w yniku działań w ojennych. Ponad 50% zniszczonych zabytków architektury i stosunkowo bardzo znaczną część zabytków ruchom ych uratow ano już w pierw szym pięcioleciu powojennym. Stało się to możliwe dzięki tem u, iż Polska Ludowa, w głębokim zrozum ieniu tkw iących w zabytkach nieprzem ijających w a r tości kulturalnych, do których postępowych nurtów musi nawiązać nowa socjalistyczna twórczość, przeznaczyła w budżecie państwowym znaczne sum y na akcję ratow ania, a więc zabezpieczania, odbudow y i konserw o w ania dzieł sztuki m inionych czasów. G arstka oddanych spraw ie konserw atorów w yruszyła w teren, by w oparciu o oszczędną gospodarkę rozporządzalnym i funduszam i spełnić powierzone im zadanie. Cały wysiłek skierow ano w pierw szym okresie ku doraźnem u ratow nictw u drogą chociażby częściowych, lecz trw ały ch zabezpieczeń najbardziej zagrożonych 3

3 Rye. 2. Dom Fukiera na Rynku Starego M iasta w W arszawie. Stan przed rekonstrukcją. Fot. Sempoliński Ryc. 3. Dom Fukiera na rynku S tarego Miasta w W arszawie. Stan po rekonstrukcji. Fot. Przypkowski zabytków nieruchom ych i wstępnych zabiegów konserw atorskich przy zabytkach ruchom ych, grom adzonych w specjalnie w tym celu stw orzonych składnicach. Rok 1950 rozpoczął przew idziany planem sześcioletnim nowy etap działalności służby konserw atorskiej. W przeciw ieństwie do pierwszego okresu głów nym i zasadniczym zadaniem jego jest udostępnienie zabytków szerokim masom społeczeństwa. Do realizacji tego zadania konieczne było przeznaczenie dość znacznej części funduszów na pełną odbudowę tych zabytków architektonicznych, które posiadają już użytkowników, oraz przeprowadzenie całkowitej konserw acji zabytków ruchom ych do celów m uzealnych lub urządzenia w nętrz stylowych. Na drugim planie zn ajd u je się doprow adzenie odbudow y zabytków nie posiadających jeszcze przeznaczenia użytkowego do tzw. stanu surowego, oraz wykonanie całkow itych zabezpieczeń dalszej części zniszczonych zabytków ru c h o m ych. Stosunkow o nieznaczną sum ę kredytów przeznaczono na in te rw e n cję w nagłych w ypadkach zagrożenia. Równolegle z tym i pracam i w porozum ieniu z Głównym Urzędem K onserw atorskim były i są prow adzone przez Biuro Studiów i Biuro In w entary zacji Z abytków prace naukow o-badaw cze. 4

4 Rye. 4. P ałac w Radzyniu woj. lubelskie. Fot. Olszewski Do kategorii pełnej odbudowy zabytków nieruchom ych należą prace prow adzone m, in. w W arszawie w pałacu Blanka i kamienicy przy ul. J e zuickiej 2 (ryc. 7), przeznaczonych na biura i pracownie konserw atorskie, kam ienicy F ukiera (ryc. 2, 3) i przyległej na R ynku St. M iasta dla S tow arzyszenia H istoryków Sztuki i K u ltu ry M aterialnej ; w pałacu w Otwocku S tarym \ gdzie niezależnie od prac konserw atorskich w głów nym korpusie rozpoczęto rekonstrukcję wschodniego skrzydła, na użytek C entralnego Ośrodka Szkolenia Artystycznego Ruchu Amatorskiego; w Gdańsku w Zielonej Bram ie (ryc. 11, 12) i Zbrojowni (ryc. 5, 6); w Łowiczu w gm a chu pom isjonarskim dla celów muzealnych; w Poznaniu w Odwachu n a R ynku; w Radzyniu Podlaskim w pałacu (ryc. 4) na biu ra Rad N a rodow ych; w Zamościu i K azim ierzu nad W isłą w synagogach przeznaczonych na dom y k u ltu ry; w Sulejow ie w opactw ie pocysterskim przeznaczonym do użytkow ania częściowo przez P. T. T. K., częściowo przez szkolnictwo podstawowe; w Krakowie w kamienicy przy ul. Szerokiej 2 n a K a z im ie rz u 2; w Rzeszowie w synagodze przeznaczonej na sale w y staw sztuk plastycznych; w zam ku w Niedzicy (ryc. 1.). 1 Ja n Witkiewicz, Pałac m arszałka Bielińskiego w S tarym Otwocku- Ochr. Zab. R. II, 1949, N r 2, str " 2 Świszczowski Stefan, Odnowienie dw oru Jordanów w Krakowie. A r ch itek tu ra. 1951, N r 3/4 str

5 V Rye. 5. Gdańsk Zbrojownia. Stan przed rekonstrukcją. Fot. Bułhak Poza tym kontynuowano roboty rekonstrukcyjne przy równolegle prow adzonych badaniach i studiach historycznych: na W aw elu (Baszta Złodziejska i fragm ent m uru obronnego ryc. 23) w zamkach w Pieskowej Skale i w Wiśniczu, przy m urach obronnych w W arszawie i Toruniu, przy odtworzeniu zabytkowych założeń parkow ych w Nieborowie oraz łącznie z architekturą ogrodową w W ilanowie (ryc. 17) i Arkadii, w kolegiacie w T um ie pod Łęczycą (ryc. 15) i kościele po-cysterskim w R udach Śląskich, w zam ku Szydłowieckim, przy hełm ie wieży R atusza P raw obrzeżnego w G dańsku i w wielu innych. P race te doprow adziły w w ielu w y padkach do nader cennych zdobyczy naukowych, rzucających wiele św iatła na niedość znane okresy rozw ojow e arc h ite k tu ry polskiej (ustalenie ukształtow ania bryły i w nętrza górnych kondygnacji naw bocznych kolegiaty w Tum ie, b arbakanu i baszty w m urach obronnych S tarej W arszawy, odkrycie loggii renesansowej w wieży zamku w Pieskowej Skale i w zamku Szydłowieckim, polichromii na ścianie zewnętrznej kościółka romańskiego w Siewierzu, zdobnictwo renesansowe architektury w nętrza kam ienicy przy ul. Szerokiej 2 na K azim ierzu w K rakow ie i inne). Zakończono bądź kontynuow ano nadal k ap italn e roboty przy odbudow ie w stanie surow ym w ielu obiektów, np. zam ków w Drzewicy, Chę- 6

6 Rye. 6. Gdańsk Zbrojownia. Stan w czasie konserwacji. Fot. Lelewicz cinach, Iłży, Nidzicy Olsztyńskiej, Pasłęku, Brzegu, Łęczycy; kościołów: N. M. P. w Gdańsku (zakończono odbudowę sklepień i dachu), P. P. Sakram entek i N. M. P. na Nowym Mieście w W arszawie (odbudowano dzwonnicę), ukończono konserw ację obu wież barokowych kościoła pocysterskiego w Jędrzejow ie kieleckim 1 łącznie z w ym ianą częściową zniszczonego miąższu m uru i uszkodzonych ciosów i ponownym osadzeniem naruszonej okładziny kam iennej, kościoła św. W incentego we W rocławiu, gotyckiego kościoła dwunawowego w S topnicy2, rotundy romańskiej w Cieszynie (wymiana m uru i zastrzyki cementowe), dworu obronnego w Szym barku (wzmocnienie i zabezpieczenie podłoża skalistego), pałacu w L ubartow ie, Rydzynie, B iałaczew ie i in., w ielu kam ienic starom iejskich w W arszawie, G dańsku i Nysie oraz zabytków budow nictw a d rew nianego w iejskiego i m ałom iasteczkowego. 1 Por. str Por. str

7 Rye. 7. W arszawa Jezuicka 2. W idok od Kanonii. Fot. Mirecki W pracowniach architektonicznych oprócz przygotowyw ania bieżącej dokum entacji technicznej przeprow adzano studia i opracow yw ano p ro jekty całych zespołów urbanistycznych, jak np. Oś Saska, Stare Miasto w raz z projektam i odbudow y R ynku i uliczek starom iejskich oraz K ra kowskiego Przedm ieścia w W arszawie, jak rów nież innych obiektów p rzeznaczonych do odbudow y w G dańsku, Nysie, Poznaniu i in. Ogólnie biorąc plan sześcioletni przew iduje doprowadzenie do pełnej odbudowy dalszych około 25% zniszczonych zabytków, z czego na rok 1950, rok nadal jeszcze w stosunku do ogrom u potrzeb niew ystarczających kredytów, przypadła dziewiąta część. Program 1950 roku, zarówno zakreślony w planie sześcioletnim jak i przew idziany w zakresie k red y tów budżetowych M inisterstw a K ultury i Sztuki po przeprowadzeniu pew nej korekty w trakcie jego realizacji, jest w ykonany w całości. P. K. 8