B. Bieniewska, A. Liczbiński Woj. warszawskie w latach Ochrona Zabytków 8/1 (28), 57-62

Transkrypt

1 B. Bieniewska, A. Liczbiński Woj. warszawskie w latach Ochrona Zabytków 8/1 (28),

2 pałaców i dworów. Choćby dla przykładu należy podać, że w pierw szym półroczu 1953 roku, najw iększym nasileniu akcji rozbiórkow ej n a terenie w ojew ództw a dokonano około 110 w iększych zespołowych wizji i inspekcji terenow ych, oraz około 60 w yjazdów indyw idualnych. Potrzeby i program W działalności wrocławskiego Urzędu K onserw atorskiego w najbliższej przyszłości należy uwzględnić następujące bardzo w ażne potrzeby: 1. Z uw agi n a w ażność i znaczenie społeczno-polityczne i gospodarcze zadań służby konserw atorskiej na Dolnym Śląsku, do jakich bezsprzecznie zaliczam y odbudow ę i zagospodarowanie m iast i osiedli wiejskich, zwłaszcza na obszarach ośrodków historycznych n a j bardziej zniszczonych, przy w spółdziałaniu z K om itetem dla S praw U rban istyki i A rchitektury, należy przyspieszyć akcję rozpoczętej w roku 1953 odbudowy i zagospodarow ania tych ośrodków historycznych. 2. N ależy ja k najszybciej oddać w użytkow anie w zględnie racjonalne zagospodarow anie te zwłaszcza obiekty i zespoły zabytkow e na terenie w ojewództwa, które dotychczas nie zostały jeszcze zagospodarow ane, a szczególnie zamki, pałace i budow le podw orskie. 3. T rzeba rozw ijać akcję opiekuńczą społeczeństw a w stosunku do zabytków przez szersze uśw iadam ianie i upow szechnianie społecznej opieki nad zabytkam i przeszłości, rozszerzenie sieci opiekunów społecznych zwłaszcza na terenie osad m iejskich i w iejskich. 4. Należy zwrócić szczególną uw agę na ratow nictw o budow nictw a drew nianego zabytkow ego w iejskiego i przem y słowego, oraz 5. rozw ijać inicjatyw ę w kierunku prac badaw czych i inw entaryzacji zabytków, szczególnie epoki w czesnośredniow iecznej, przedlokacyjnej w ośrodkach historycznych m iast i osiedli na D olnym Śląsku. Społeczeństwo wobec spraw opieki nad zabytkami O dbudow a zabytkow ych obiektów architektury i przekazanie ich w użytkowanie instytucjom państw ow ym czy społecznym, jest nie tylko aktem zachow ania cennych pom ników k u ltu ry dla potomności, ale w y pełnieniem aktu historycznej spraw iedliw o ści oddania ludziom pracy tego, co ich przodkowie tw orzyli pod feudalnym i k a pitalistycznym uciskiem dla uprzyw ilejow anych jednostek. Społeczeństwo, ludzie pracy odnoszą się do spraw opieki n ad zabytkam i od początku zagospodarow yw ania się na Ziemi Śląskiej z dużym zainteresow aniem. Od roku 1948 tzn. od chw ili zorganizow ania przy utw o rzonym w tym ro k u M uzeum Śląskim, B iurze O św iatowym rozw ija się system atyczna akcja uśw iadam iania i upowszechnienia opieki nad pom nikam i k u ltu ry przeszłości. W roku 1951 pow staje K om isja Opieki nad Z abytkam i Przeszłości przy O kręgowym Zarządzie PTTK. W latach zostają pow ołani społeczni opiekunowie w około 13 ośrodkach zabytkow ych. Ożywioną działalność prow adzi m iejscowa p ra sa przez um ieszczanie notatek i artykułów zwłaszcza n a tem aty związane z odbudow ą obiektów zabytkow ych ta k n a terenie m iasta W rocławia, ja k i na obszarze w ojew ództw a, przez stałe kontaktow anie się z tu te j szym Urzędem K onserw atorskim i konfrontow anie w zględnie uzgadnianie spraw dotyczących zabytków z działu korespondencji (skarg i zażaleń) terenow ej. Aleksander Krzywobłocki WOJ. W ARSZAW SKIE W LATACH Jednym z najw ażniejszych zagadnień konserw atorskich jest troska o w łaściw y pod względem historycznym i architektonicznym poziom odbudowy i rozbudow y zabytkow ych m iast i osiedli. Aby zapew nić w łaściwy przebieg prac konserw atorskich przy zabytkach u rb an i stycznych w ykonyw ane są opracowania historyczne dla poszczególnych zespołów m iejskich. D okum entacja tak a stanow i niezbędną podstaw ę zarów no przy opracow a niu planów zagospodarow ania przestrzennego jak i przy projektow aniu prac ściśle konserw atorskich. W latach przeprow adzono studia historyczno-urbanistyczne dla szeregu m iast woj. w arszaw skiego к Jednocześnie w ykonano p ro jek t p i e rzei rynkowych w Pułtusku. Stanow i on podstaw ę pracy projektantów poszczególnych kam ieniczek (ryc. 47). Z innych prac urbanistycznych w arto wspom nieć projekt uporządkow ania rynku w Węgrowie, którego realizacja zapewni w łaściw ą opraw ę dla istniejących tam 1 Opracowania w ykonane przez P.K.Z. w ykazane są w Ochronie Zabytków " R. VII 195ł N r 2 (25) s ' 57

3 obiektów zabytkowych a także właściwy wygląd centralnego punktu miasta *, Ryc, 44, Jabłonna pałac w czasie konserwacji w 1952 r. Ryc, 45 i 46. Siedlce gimnazjum im. Królowej Jadwigi. Widok budynku po i przed zniszczeniem. 1. Budownictwo miejskie. Pułtusk Baszta pozostała z dawnych murów miejskich a obecnie stanowiąca część zabudowań Szpitala Powiatowego, W trakcie prac konserwatorskich przeprowadzonych w roku 1953 odbito tynki dolnej kondygnacji i odsłonięto gotycki w ą tek m uru (XVI w.). Usunięto nową szpecącą obiekt dobudówkę i odsłonięto profilowany portal. Górną kondygnację baszty, mającą formę ośmioboku (dolna okrągła) i pochodzącą z XVIII wieku otynkowano. Ostrosłupowy dach kryty holenderką otrzymał bogato profilowane zwieńczenie wykonane z blachy miedzianej na konstrukcji drewnianej (ryc. 51). P ło с к Rogatki Dobrzyńskie wybudowane około roku 1825 po obu stronach drogi wiodącej do Dobrzynia. Domki rogatkowe m ają ciekawą formę rotundy 0 dość skomplikowanym rzucie. Ze stanu pierwotnego zachowały się m u ry i wystrój architektoniczny. Dachy wielokrotnie przebudowywane przybrały formę kopuły nie odpowiadającej rzutowi 1 bryle architektonicznej Rogatek. Ze względu na zły stan techniczny budynków podjęto w roku 1953 prace konserwatorskie, zmierzające jednocześnie do przywrócenia im pierwotnej formy. Na podstawie badań archiwalnych i analizy porównawczej (Rogatki Jerozolimskie w Warszawie) ustalono, że pierwotne dachy kryte blachą miedzianą miały kształt niskiego stożka. Zgodnie z wynikami dokum entacji wykonano dachy stożkowe dostosowane do specyficznego rzutu rotundy. Prócz dachów prace konserwatorskie objęły wykonanie stropów, tynków, stolarki otworów i podłogi * (ryc. 50). Siedlce Dom przy ul. 1 Maja, d. Gimnazjum im. Królowej Jadwigi, pochodzący z pierwszej połowy XIX w. Wypalony i częściowo zburzony w roku 1944 podczas działań wojennych. Dwu-kondygnacjowa, frontowa ściana budynku odspoiła się i uległa znacznemu wychyleniu od pionu. Wstępne prace zabezpieczające objęły: wzmocnienie fundamentów, wymianę zlasowanej cegły, oraz wyciągnięcie murów do gzymsu wieńczącego z jednoczesnym zakotwieniem wychylonej ściany belkami stropowymi (ryc. 45 i 46).» A u to rem obu pow yższych p ro je k tó w je s t a rc h ite k t T om asz K ornacki. 1 K o n serw a cję w y k o n an o w g p ro je k tu inż. arch. R. O stapow icza. 58

4 W roku przyszłym budynek zostanie n a k ry ty dachem. 2. Pałace i dwory. Jabłonna pow. Nowy Dwór Maz. Zespół pałaców о-p а г к o w y. Pałac w ybudow any w roku 1775 przez arch itek ta D om inika M erliniego dla M ichała P oniatowskiego, biskupa płockiego, b rata króla Stanisław a A ugusta. Przebudow any w XIX w ieku przez H enryka, a później W ładysław a M arconich. Położony w rozległym p ark u zbiegającym ku Wiśle w raz z całym kom pleksem budynków (kordegardy, paw ilony, oficyny, oranżeria, altan a chińska i in.) stanow i on jedno z n ajw a rto ściowszych założeń pałacow o-parkow ych z okresu Stanisław ow skiego. P ałac został w ypalony doszczętnie przez ustępujące w ojska hitlerow skie. Już w ro ku 1946 rozpoczęto prace konserw atorskie zm ierzające do odbudow y zespołu. W roku 1953 p ark w raz z zabudow aniam i p rzeję ła Polska A kadem ia N auk z przeznaczeniem na Dom P racy Twórczej i Zjazdów. W latach poprzednich odbudow ano w stanie surow ym pałac, w ykonano ty nk i zew nętrzne oraz salę balow ą ( Białą ), o ranżerię (stan surowy) i zrekonstruow ano altanę chińską. Do chwili obecnej w ykonano 80 /o w nętrz pałacu oraz w ykańcza się oranżerię 1. W czasie p rac prow adzonych w roku bieżącym w b. Sali M aurytańskiej odkryto dwie w nęki pokryte freskam i z czasów budowy pałacu. Z uw agi na ich dobry stan zachow ania w prow adzono korektę do p ro jektu w nętrza przew idując konserw ację fresków. P ro jek t rekonstrukcji założenia parkowego jest obecnie op racow yw any2. D opełnienie kompozycji pałacow ej stanowi Stara Karczma położona na osi pałacu po przeciwległej stronie drogi w arszaw skiej; spalona w czasie działań w ojennych, odbudow ana została w stanie surowym. W roku bieżącym otrzym ała tynki zew nętrzne. Po odbudowie stanowić będzie siedzibę Gm innej Rady Narodow ej. Lipków Dwór z końca X V III w ieku interesujący jako siedziba Paschalisa Ja k u bowicza wybitnego w ytw órcy pasów słuckich. Klasycystyczny dwór otoczony zielenią stanow ił część m ieszkalno-reprezentacyjną zespołu zabudow ań persjarni. Ryc. 47. Pułtusk m akieta projektow a n ajstarszej części miasta. Ryc. 48. Kłeczków, pow. ostrołęcki kościół w czasie odbudowy w 1953 r. Ryc. 49. G rójec zabytkow a stodoła przed konserw acją. S tan z 1953 r. 1 A u to ram i p ro je k tó w re k o n s tru k c ji poszczególnych o b iek tó w zespołu są a rc h ite k c i: p a ła c u M. K uzm a, o ran żerii T. A ltendorff, paw ilon ów T. K orszyński, a pozo stały ch o b iek tó w E. K ienitz-t rem bicka. 1 p rzez p rof, G. C iołka. 59

5 i więźbę dachową oraz pokryto dach gontem. Dwór przeznaczony jest na Ośrodek Szkoleniowy Wydz. Rolnictwa i Leśnictw a St. Rady N arodow ej w W arszawie. Ryc. 50. Płock Rogatka Dobrzyńska po konserw acji w r D w ór w ypalony był podczas działań w o jennych w 1944 r. P race konserw atorskie 1 podjęte zostały w roku Usunięto X IX -w ieczne dobudówki, założono stropy Ryc. 51. P ułtusk baszta przy szpitalu pow. S tan z r Budownictwo sakralne. Kłeczków pow. O strołęka Z e spół warowny gotycki, składający się z kościoła oraz tzw. W ikarów ki i dzwonnicy włączonych w m ury obronne (XV/XVI w.). Kościół i W ikarów ka zniszczone zostały w roku 1944 do fundam entów. R ekonstrukcja kościoła 2 prowadzona jest od szeregu lat. W roku 1953 zakończono odbudowę prezbiterium (tynki wew nętrzne). Obecnie dobiegają końca prace przy w y konyw aniu sklepień naw y głównej (ryc. 48). Dalsze prace obejm ą rekonstrukcję W i karów ki i dzwonnicy (zniekształconej przebudow ą w X IX wieku) oraz konserw ację zachow anych m urów obronnych. P u 11 u s к к o ś с i ó ł N.M.P. gotycki,, przebudow any w baroku, pierw otnie k ato licki zam ieniony później na ew angelicki, a ostatnio opuszczony i zrujnow any. Kościół został zabezpieczony przez założenie nowej więźby i pokrycie dachówką. Dalsze prace polegać będą na odkryciu gotyckiego w ątku m urów i adaptacji obiektu na cele M uzeum Regionalnego 3. Płońsk kościół pokarmelick i fundacja K atarzyny Księżnej Mazow ieckiej z roku Przebudow any w epoce baroku. W roku bieżącym podjęto prace przy regotycyzacji prezbiterium kościoła. O dbito tynki na ścianach zew nętrznych prezbiterium i kaplicy oraz odsłonięto gotycki w ątek m uru. W trak cie prac konserw atorskich odkryto zachowane pod tynkiem fragm enty profilow anych obram ień okiennych. Wobec całkowicie czytelnego w ykroju okien gotyckich (zniekształconych przebudow ą barokow ą) zrekonstruow ano je w w i doku zew nętrznym nie naruszając chw ilowo stanu w nętrza. Odbicie cementowych tynków ze wschodniego, gotyckiego szczytu kościoła okazało się niemożliwe ze względu na zły stan cegły, która przy próbnych odkuciach w ykruszała się razem z ty n kiem. 4. Budownictwo wiejskie. Grójec stodoła (z początku X IX wieku). Interesujący zabytek budow nictw a 1 w g p ro je k tu inź. a rc h. T. A lte n d o rfta. 1 w g p ro je k tu inż. arc h. R zepeckiego. 3 wg p ro jek tu arch. T. K ornackiego. 60

6 Ryc. 52. Luszyn, po w. gostyniński, nagrobek Modzelewskich. S tan z r po przeprow adzeniu konserw acji. Ryc. 53. Rybienko, pow. pułtuski fragm ent fresków po zakończeniu konserw acji. S tan z r drew nianego. Założona na sześcioboku posiada w yjątkowo dużą rozpiętość (23,5 m) i wysokość (15 m). Dach sześcio-połaciowy kryty strzechą, pośrodku latarnia w sparta na sześciu słupach. Z uwagi na spadek terenu częściowo oparta na podmurówce z kam ienia polnego (ryc. 49). Ze względu na zły stan zachow ania rozpoczęto w roku 1953 prace konserw atorskie. Przem urow ano podm urów kę, w ym ieniono najbardziej zniszczone części konstrukcji ścian i więźby dachow ej oraz oszalowanie, a pozostałe zaimpregnowano. W roku bieżącym uzupełniono braki w poszyciu dachowym. 5. Zabytki malarstwa i rzeźby. Płock Muzeum Diecezjalne. Zbiory Muzeum Diecezjalnego obejm ują między innym i znaczną ilość drew nianych rzeźb, częstokroć o dużej wartości, których stan zachow ania jest na ogół bardzo zły, głównie z powodu zniszczenia przez owady. W roku ubiegłym rozpoczęto akcję system atycznych zabezpieczeń i konserw acji zbiorów. W pierw szej fazie poddano całkow itej konserw acji w Pracow ni Zakładu P.K.Z. w Toruniu dwie rzeźby gotyckie: 1) Madonna z Dzieciątkiem, siedząca, koniec XIV w. konserw acja polegała na usunięciu późniejszych przem alowań i odsłonięciu w granicach możliwości pierw otnej polichrom ii, którą zabezpieczono. U bytki zapunktow ano (ryc. 54 i 55). 2) Madonna z Dzieciątkiem, stojąca z I połowy XV w. Z akonserw ow ano silnie zniszczone d rew no z którego usunięto późniejszą, jed no barw ną polichromię, odsłaniając nieznaczne zachow ane fragm enty polichromii p ierwotnej. 61

7 Ryc. 54. M adonna z dzieciątkiem (koniec X IV w.) ze zbiorów M uzeum Diecezjalnego w Płocku przed konserw acją. Prócz tego przeprow adzono prowizoryczne zabezpieczenie innych dziewięciu pow ażniej zagrożonych rzeźb oraz jednego obrazu. Pochodzą one przeważnie z XV i XVI w. O bserw acja zm ian zachodzących w obiektach poddanych zabiegom konserw atorskim w ykazała, że tego rodzaju prace nie rozw iązują problem u definityw nego zabezpieczenia zbiorów Muzeum Diecezjalnego przed dalszym niszczącym działaniem owadów. Zachodzi konieczność przeprow adzenia dokładnej dezynsekcji w szystkich pomieszczeń m uzealnych oraz wszystkich znajdujących się w M uzeum eksponatów i przedm iotów drew nianych. W pracow ni m alarstw a i rzeźby P.K.Z. w W arszaw ie poddano z terenu województw a w arszaw skiego zabiegom konserw atorskim dw ie rzeźby z początku XVI w. a m ianow icie: Pietà z Góry Kalwarii i Bóg Ojciec z kościoła w S ie r p c u. P race polegały na w zm ocnieniu i zabezpieczeniu drew na, uzupełnieniu ubytków, a w pierw szym przypadku również na zdjęciu przem alow ań i za w oskow aniu odsłoniętej pow ierzchni drew na. Przeprow adzone w roku bieżącym prace konserw atorskie przy renesansow ym n a- grobku Modzelewskich i porta 1 u w kościele w Luszynie pow. Gostynin objęły zdjęcie przem alow ań olejnych. W trakcie prac odkryto fragm enty daw nej polichrom ii i złoceń. W roku 1955 przew idziane jest uzupełnienie ubytków w części architektonicznej nagrobka (ryc. 53). Krasne pow. Ciechanów polichromia ścienna w kościele p arafialnym, pędzla S ebastjana Ecksteina z 1747 r. P race konserw atorskie w ykonane w roku bieżącym przez zespół absolw entów A.S.P. pod kierow nictw em adiunkta K a rola D ąbrow skiego doprow adziły tu do odkrycia nieznanych p artii m alow ideł pokrytych dotychczas grubą w arstw ą przem alow ań i tynków. Po odczyszczeniu ubytki zapunktow ano (ryc. 56). Jordanowie e, pow. Grodzisk Maz. Dwór Mokronowskich polichrom ia Plerscha oraz Rybienko pow. P ułtusk Pałac polichrom ia z kręgu P lerscha (typ Brenny) (ryc. 52). W ykonane prace konserw atorskie polegały na zabezpieczającym przytw ierdzeniu m alow ideł oraz ich oczyszczeniu, zapunktow aniu i częściowej rekonstrukcji. W kronice niniejszej nie są uwzględnione niezm iernie interesujące prace odkrywcze i konserw atorskie przy freskach w kościele w Czerw ińsku, poniew aż były one już te m atem oddzielnych artykułów na łam ach Ochrony Z abytków.1 B. Bieniewska, A. Liczbiński 1 P a trz O ch ro n a Z ab y tk ó w ", 1951, n r 3 1 S. 172 i 1954, n r, 1, s