Władysław Terlecki Pracownie budowlano-konserwatorskie w pracowniach konserwacji zabytków. Ochrona Zabytków 8/4 (31),

Transkrypt

1 Władysław Terlecki Pracownie budowlano-konserwatorskie w pracowniach konserwacji zabytków Ochrona Zabytków 8/4 (31),

2 OCHRONA ZABYTKÓW ROKUlll [IR4 (31) PRACOW NIE BUDOW LANO-KONSERW ATORSKIE W PRACOW NIACH KONSERW ACJI ZABYTKÓW WŁADYSŁAW TERLECKI W lutym 1955 roku ukazało się zarządzenie M inistra K ultury i Sztuki, rozszerzające zakres działania Pracowni Konserwacji Zabytków o dział budowlano-konserwatorski i tym samym istniejące od r przedsiębiorstwo konserwatorskie pt. Pracownie Konserwacji Zabytków objęło swym zakresem działania wszelkie wykonawcze zagadnienia konserwatorskie od zabytków sztuki zdobniczej począwszy, poprzez zabytki grafiki, m alarstw a i rzeźby aż do zabytków architek tury włącznie. W ysiłki zm ierzające do zorganizowania przedsiębiorstw a budowlanego w y specjalizowanego do celów konserwacji budynków zabytkowych m ają już dziś sw oją historię. Ryc Pałac w Wilanowie. Zakładanie izolacji poziomej w korpusie głównym. 217

3 Rye Kolegiata w Tumie pod Łęczycą. Zabezpieczanie filara. W pierwszych latach powojennych rozpoczęło odbudowę niektórych zabytków Społeczne Przedsiębiorstwo Budowlane. Miejsce jego zajęło w r Państwowe Przedsiębiorstwo Budowlane n r 10 w W arszawie, którego głównym zadaniem była odbudowa na terenie W arszawy zabytków architektury zniszczonych w czasie ostatniej wojny. Istniało ono do r m ając w swym dorobku rozpoczęte odbudowy szeregu zabytków, jak np. p a łac w Łazienkach i pałac P o tockich l. Po przeorganizowaniu w r przedsiębiorstw budow lanych w Polsce w Zjednoczenia Budowlane, zadania zlikwidowanego P.P.B. 10 przyjęło Zjednoczenie n r 3 Konserwacji A rchitektury M onumentalnej K.A.M., które w W arszawie i poza jej granicam i odbudowało znaczną ilość budynków zabytkow ych i całych ich zespołów, że wymienimy Stare i Nowe Miasto, pałace: Potockich, Kazimierzowski, Czetwertyńskich, Prymasowski, Biskupów Krakowskich, Raczyńskich, kościoły: Sw. Anny, Sakram entek, b. kościół Sw. M arcina i długi szereg innych zabytków architektury. Wciąż rosnący nurt budownictwa lat ostatnich, dążąc do uzyskania większej sprawności w budowie nowych obiektów, do zmniejszenia kosztów budowy, zwiększenia mechanizacji i typizacji robót budowlanych, przebudow ał organizację pracy i stru k tu rę zjednoczeń budowlanych w kierunku możliwości w y tw arzania obiektów budow lanych w czasie z góry określonym, przy pełnym zakordowaniu pracy robotnika. Odbudowa, konserw acja (remont) i adaptacja budynków zabytkow ych napotykała w tych w arunkach na wciąż rosnące tru d ności w szablonowych ram ach szeregowych zjednoczeń budowlanych z przyczyny niemożności wstępnego określenia wartości zamierzonych robót oraz czasu ich trw ania. Odbudowa budynku zabytkowego musi wszakże pokonywać wciąż nowe, nieprzewidziane trudności powstające w czasie trw ania samej budowy, w ynikające z licznych niewiadomych, tkwiących w elementach zabytkowego obiektu. Trudności te ham owały tempo robót, podnosiły ich koszt i tym sam ym rozsadzały ram y typowej organizacji zjednoczenia budowlanego. Znaczna część czynności technicznych nie mogła być znormalizowana, uniem ożliwiała stosowanie 1 Patrz: Ochrona Zabytków 1951 nr 1/2 str

4 system u akordowego a naw et nie mogła być objęta obmiarem i kosztorysem. Trudności te doprowadziły do tego, iż Zjednoczenie K.A.M. najbardziej przystosowane do odbudowy zabytków architektu ry odmówiło kontynuowania robót konserwatorsko-budow lanych przy zespole zabytkowym Wilanowa. Oczywistą koniecznością stało się powołanie do życia przedsiębiorstwa budowlanokonserwatorskiego o strukturze odmiennej od szeregowego zjednoczenia budowlanego, ty pem swym przystosowanego do zadań konserw atorskich. Inicjatyw ę w tym kierunku podjął najbardziej zainteresow any w tym resort M inisterstw o K ultury i Sztuki, zm ierzając do pow ołania w ra m ach resortu własnego przedsiębiorstwa budowlano-konserwatorskiego. Ryc. 188, Wilanów Pomarańczarnia. Prace przy kotłowni c. o. Na polecenie Generalnego K onserw atora prof. Jana Zachwatowicza istniejące przedsiębiorstwo Pracownie Konserwacji Zabytków przystąpiło w r do zorganizowania oddzielnego zespołu, którego zadaniem byłaby realizacja prac konserwatorskich w odniesieniu do zabytków architektury na obszarze całego kraju. _ Pokonując duże trudności formalne, P. K. Z. w m arcu 1955 roku mogło przystąpić do pierwszych robót konserwatorskich w Wilanowie, przejm ując konserwację tego obiektu z rąk tak bardzo zasłużonych zespołów robotniczych K.A.M. W czerwcu tego roku Pracow nie poza W ilanowem prowadziły już roboty konserw atorskie w Łazienkach, pałacu K rasińskich i pałacu Raczyńskich w W arszawie, w Białym stoku przy odbudowie pałacu Branickich, w Dojlidach (pałac Lubomirskich), w gimnazjum w Siedlcach i w Pułtusku (ratusz miejski). W najbliższym czasie uruchomione być mają roboty w Tumie pod Łęczycą, w Nieborowie, w Jabłonnie (stara poczta) i w innych miejscowościach, rozszerzając tym sam ym coraz bardziej zakres swego działania w terenie. W chwili obecnej Pracownie Konserwacji Zabytków w ram ach jednego przedsiębiorstwa posiadają możliwość realizacji zadań konserwacji zabytków arch itek tu ry w najszerzej pom yślanym zakresie, począwszy od przeprowadzenia badań i studiów naukow ych zagadnienia odbudowy określonego zabytku, poprzez w ykonanie pełnej koniecznej dokum entacji technicznej, aż do realizacji robót budowlano-konserwatorskich rękam i własnych zespołów złożonych z rzem ieślników-konserw atorów. Zakres ten obejm uje nie tylko budynek zabytkowy, lecz również jego zewnętrzny i w ewnętrzny wystrój architektoniczny aż do polichrom ii, płaskorzeźby i rzeźby włącznie. 219

5 Tak szeroko pomyślany zakres zadań stawia przed zespołem pracowników Pracow ni zadanie trudne i złożone, wym agające doboru najlepszych sił fachowych, poświęcających swe wysiłki odbudowie i konserw acji zabytków, podniesienia poziomu pracy rzem ieślnika konserw atora przez jego intensyw ne szkolenie teoretyczne i praktyczne. Koniecznym się staje rozwinięcie i odtw orzenie niektórych rodzajów rzemiosła artystycznego, nie wykonywanych przez szeregowe zjednoczenia budowlane jak np. pozłotnictwo, snycerstwo, posadźkarstw o połączone z intarsją, kowalstwo artystyczne itp. Poważne zadanie stoi przed zaopatrzeniem m ateriałowym Pracowni, które często musi dostarczyć zespołom robotniczym m ateriał o charakterze specjalnym jak np. wapno wieloletnie, drewno wielogatunkowe suche, w tym i egzotyczne im portow ane z zagranicy, duży asortym ent różnych m etali w najrozm aitszej postaci aż do złota listkowego włącznie. Trzeba niew ątpliw ie lat u p artej pracy, by istniejący dziś zarys organizacji P.K.Z. rozwinąć do ram silnego zespołu posiadającego specjalistów wszystkich potrzebnych technik konserw a torskich, uzbrojonych w nowoczesną wiedzę, konieczny sprzęt techniczny, tw o rzących swoistą szkołę praktycznej szkoły konserwatorskiej, ogarniającą całość zagadnienia konserw acji zabytków. Zadanie stojące przed Pracow niam i jest ogromne. Po zniszczeniach ostatniej w ojny pozostało do odbudowy jeszcze wiele cennych zabytków architektury, że wym ienim y Zamek W arszawski, Zamek Książąt Pom orskich w Szczecinie, wiele obiektów pomniejszych aż do licznych zabytków budownictwa drew nianego włącznie. W roku 1956 przewidziane jest potrojenie przerobu finansowego przedsiębiorstw a, które powinno zrealizować całość zadań przew i dzianych do realizacji w tym roku przez M inisterstwo K ultury i Sztuki. Nie jest to jednak granica rozwoju Pracowni. Powinny one niewątpliwie objąć swym zasięgiem i te wszystkie prace przy zabytkach architektury, które znajdują się poza adm inistracją resortu K ultury. Aż do chwili zakończenia etapu odbudowy zniszczonych przez wojny i czas budowli zabytkowych, Pracow nie będą m usiały realizować przebudowy, adaptacje i częściowo rekonstrukcje zabytków architektury. W łaściwym jednak zadaniem Pracowni będzie żmudna praca przy remontach bieżących i kapitalnych zabytków na obszarze całej Polski. Skończył się wreszcie okres im prowizowanej pracy, kiedy widzieliśmy nieraz przy odbudowie cennych zabytków przeszłości ludzi przypadkowych, nieprzygotowanych, obojętnych na postawione przed nimi zadanie, a naw et czagem widzących w zabytkach zawadę do szybkich osiągnięć ilościowych. Z abytki a r chitektury pod względem fachowym i ideowym będą otoczone opieką, która będzie, mamy nadzieję, współmierna wielkim walorom spuścizny artystycznej pozostawionej nam przez poprzednie pokolenia. 220