Henryk Dziurla Sarkofagi Książąt Pomorskich. Ochrona Zabytków 7/4 (27),

Transkrypt

1 Henryk Dziurla Sarkofagi Książąt Pomorskich Ochrona Zabytków 7/4 (27),

2 ^ Ryc Szczecin zamek, wnętrze krypty z sarkofagami Franciszka I i Ulryka I. SA R K O F A G I K SIĄ Ż Ą T PO M O RSK ICH HENRYK DZIURLA W rocznicę Z w ycięstw a 9 m aja 1954 ro k u nastąpiło na Z am ku Szczecińskim uroczyste udostępnienie k ry p ty ze szczątkam i K siążąt Pom orskich. 8 la t m inęło od czasu, kiedy jesienią 1946 roku w czasie w ykonyw ania prac zabezpieczających natrafiono w podziem iach kaplicy zam kow ej n a k ry p tę grobow ą z sarkofag am i K siążąt Pom orskich. W ro k u 1862 P rusacy, po w yjęciu z sarkofagów znalezionych tam kosztow ności, zam urow ali k ry p tę i od tego czasu do niej nie zaglądali. P race w ykonane w ostatnich latach przy sarkofagach stanow ią jeszcze jeden przy k ład w kładu Polski Ludow ej w dzieło ratow nictw a pom ników k u ltury. Zniszczone sarkofagi, jako cenne dzieła późnego renesansu przesłano do K ra k o w a i poddano konserw acji. Po żm udnych i kosztow nych zabiegach przeprow adzonych w Pracow niach K onserw acji Z abytków pod kierow nictw em prof. M. Słoneckiego roboty ukończono w 1953 r. 1 Ze znalezionych elem entów 14-tu sarkofagów tylko 6 dało się zrek o n stru o wać. Do zrekonstruow anych należą sarkofagi: Bogusław a X III ( ), któ reg o prad ziad k iem był jeden z najw iększych książąt pom orskich Bogusław X, p rab ab k ą A nna Jagiellonka; A nny M arii ( ); żony B arnim a X II 1 Przeprowadzono również konserwację znalezionych w sarkofagach strojów książęcych. Całość robót została wykonana przez Pracownie Zdobnicze PKZ w Warszawie. Stroje w najbliższym czasie będą wystawione do ekspozycji w Muzeum Pomorza Zachodniego w Szczecinie. 246

3 Ryc Fragment dekoracyjny Ryc Sarkofag Bogusława XIV z sarkofagu Filipa II. dekoracja narożnika. b ra ta B ogusław a X III; Filipa II ( ), syna Bogusław a X III, w ielkiego m ecenasa sztuki grom adzącego liczne dzieła (Sepet Pom orski, K arta L ubiniusa); Franciszka I ( ) b rata poprzednio w ym ienionego; U lryka ( ) i o statniego księcia pom orskiego B ogusław a X IV ( ). W szystkie sarkofagi utrzy m an e w prostych, kubicznych form ach są n ie w ą t pliw ie dziełem jednego w a rsz ta tu.1 S arkofag B ogusław a X III m a najbardziej pow ściągliw ą ornam entykę, zaś najb ogatszy je st sarkofag B ogusław a XIV. N aczelnym założeniem prac konserw atorskich przy rekonstrukcji sarkofagów było zachow anie ja k najd alej idącej autentyczności i dokum entarnego c h a ra k te ru obiektów. Całość w ykonanych prac d aje się ująć w następujące punkty: 1) Zidentyfikowanie poszczególnych części konstrukcji i dekoracji sarkofagów. 2) Prostowanie zdeformowanych elementów. 3) Usunięcie ognisk korozyjnych (rozpadowych) i powstrzymanie dalszej korozji od strony wewnętrznej i zewnętrznej sarkofagów. 1 Nie przeprowadzam tutaj pełnego opisu sarkofagów ponieważ został on już dokonany w artykule dr Stanisława Szymańskiego, Sarkofagi ostatnich Gryfitów, Ochrona Zabytków, 1950, nr

4 Ryc Płyta nagrobna Barnima XI z Anną z 1545 r. w krypcie zamku szczecińskiego. 4) Lutowanie szwów i pęknięć oraz wzmocnienie konstrukcyjne osłabionych elementów. 5) Lutowanie części ozdobnych. 6) Umieszczenie we wnętrzach drewnianych skrzyń w celu usztywnienia całości (drewno zabezpieczono pokostem.) 7) Usztywnienie wieka kratownicą żelazną. 8) Oczyszczenie i utrwalenie miejsc pokrytych złotem. 9) Dopunktowanie złotem płatkowym miejsc wymagających uzupełnień. 10) Zawerniksowanie części złoconych złotym lakierem. 11) Zabezpieczenie całości werniksem kopalowym. W zasadzie nie uzupełniano m iejsc ubytków, i to ta k w elem entach dek o racyjnych jak w płytach ścian i w iek sarkofagów. M iejsca w yżarte korozją zabezpieczono przed dalszym procesem niszczenia. Jedynie w kilku w ypadkach ze w zględu na potrzeby konstrukcji uzupełniono b rak u jące p artie ścian, co oczywiście nie m iało m iejsca w elem entach d ekoracyjnych. Po ukończeniu p ra c konserw atorskich stanęliśm y przed zagadnieniem ekspozycji. Ponow ne um ieszczenie sarkofagów w daw nej krypcie było n ierealn e ze względu na ciasność pomieszczeń przekreślających możliwość oglądania sarkofagów przez szerokie rzesze społeczeństw a. Również w daw nych m ałych i trudno dostępnych k ry p tach nie m ożna było zapew nić odpow iednich w a ru n ków w ykluczających dalszy proces korozji i zniszczenia, którem u ulega cyna w niew łaściw ym naw ilgoceniu i tem peraturze (właściwa stała tem p eratu ra 18 ), 248

5 Ryc Płyta nagrobna Filipa I z r w krypcie zamku szczecińskiego. W zw iązku z pow yższym przeznaczono na k ry p tę now e obszerne pom ieszczenie w podziem iach zachodniego skrzydła. T rzy krzyżow o przesklepione w nętrza, połączone z sobą szerokim i przejściam i, z osobnym w ejściem z zew n ątrz um ożliw iały czytelne ustaw ienie i sw obodne oglądanie sarkofagów, jak rów nież zapew niały w ym agania konserw atorskie. W nętrza te trzeb a było jednak przystosow ać do now ych potrzeb. Nowe a konieczne elem enty, jak podstaw y pod sarkofagi, k ra ty oddzielające kryptę od korytarzow ego dojścia, ośw ietlenie i posadzki m usiały otrzym ać pow ściągliw ą, prostą form ę, która w żadnym w ypadku nie m ogłaby konkurow ać z sarkofagam i. Ich celem zatym było jedynie podkreślać artystyczną w artość zabytku oraz stw orzyć odpow iedni nastrój. Całość zrealizow ano w edług p rojektu szczecińskich artystów plastyków S tan isław a Jeziorańskiego i S ław om ira Lew ińskiego. 249

6 Ryc Narożnik wieka sarko- Ryc Fragment ściany bocznej sarkofagu fagu Ulryka. Bogusława XIII. P odstaw y o w yw ażonych proporcjach w ykonano z szydłow ieckiego piask o w ca, oraz opatrzono napisam i z im ieniem i datam i życia danego księcia. P o sadzkę ułożono z gotyckiej cegły. O św ietlenie w form ie stojących zniczy, a na korytarzu w form ie lam p wiszących, oraz k raty naw iązujące w swej form ie do starych okiennych okratow ań zam ku, zostały w ykonane ręcznie przez m iejscow ych kow ali. Ściany tynkow ane zapraw ą w apienną pokryto cienką w arstw ą pobiały, poza sarko fagam i znalazły jeszcze m iejsce w krypcie dw ie p ły ty p łaskorzeźby, należące do najw cześniejszych dzieł sztuki renesansow ej na Pom orzu Zachodnim płyta B arnim a X I z A nną w ykonana w roku 1545, oraz pły ta Filipa I-go z roku Umieszczone obecnie w krypcie dzieła dokum entują w ysoką klasę sztuki renesansow ej na Pom orzu Zachodnim, oraz św iadczą o tym, że Polska L udow a otacza troskliw ą opieką zabytki Pom orza Zachodniego, gdyż są pom nikam i naszej k u ltu ry i naszej historii. 250