MAŁA RETENCJA W LASACH WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO

Transkrypt

1 Dr hab. inż. Mirosław Wiatkowski, prof. nadzw. Uniwersytet Opolski Samodzielna Katedra Ochrony Powierzchni Ziemi MAŁA RETENCJA W LASACH WOJEWÓDZTWA OPOLSKIEGO Ogólnopolska Konferencja Aktualne problemy zagospodarowania obszarów leśnych w koncepcji lasów modelowych Poznań, marca 2014 r.

2 Cel i zakres pracy Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie wybranych działań z zakresu małej retencji w lasach prowadzonych na obszarze województwa opolskiego. W artykule zaprezentowano także wybrane aspekty racjonalnego gospodarowania wodą w lasach, szczególnie przy zastosowaniu retencji zbiornikowej oraz zagadnienia z zakresu gospodarowania leśnymi zasobami wodnymi na terenie województwa opolskiego. Przedstawiono przykłady istniejących obiektów retencji w lasach województwa opolskiego.

3 MAŁA RETENCJA Pojęcie mała retencja pojawiło się na początku lat siedemdziesiątych Dziewoński 1973 i było utożsamiane z małymi zbiornikami wodnymi. Traktowano te zbiorniki jako element systemu retencji kompleksowej w zlewni. Do tych małych zbiorników zaliczono zbiorniki najmniejsze, lokalizowane wzdłuż wododziałów oraz zbiorniki środkowych części zlewni tzw. melioracyjne. Mioduszewski 1994 szeroki zakres działań technicznych i nietechnicznych powodujących poprawę jakościową i ilościową zasobów wodnych na skutek spowolnienia obiegu wody i związków chemicznych w małych zlewniach rzecznych. Zakłada, że woda retencjonowana w okresach jej nadmiaru może być wykorzystana w okresach posusznych do zasilania cieków, jak również na cele gospodarcze i przyrodnicze. Ciepielowski 1999 gromadzenie wody w małych zbiornikach naturalnych (oczkach wodnych, starorzeczach, jeziorach) i sztucznych (rowach, sadzawkach, wyrobiskach, mniejszych retencyjnych zbiorników zaporowych) o pojemności kilku tysięcy m 3 oraz w sieci rzecznej lub kanałach.

4 LAS A WODA Główne źródło zasilania w Polsce w wodę, jakim są opady atmosferyczne, charakteryzuje się dużą zmiennością czasową, zarówno w ciągu roku, jak i w okresach wieloletnich. Kompleksy leśne są podstawowym filarem tzw. małej retencji, definiowanej najprościej, jako: wszystko to, co przyczynia się do wydłużenia drogi i czasu obiegu wody w zlewni. Zatem powoduje poprawę stosunków wodnych (ograniczenie odpływów), poprawę jakości wód (dłuższy czas na samooczyszczanie się wód) oraz regulację transportu rumowiska (Pierzgalski 2011). Las, jako zbiorowisko roślin charakteryzuje się dużą zdolnością retencjonowania wody. Zależy ona od wielu czynników, m.in. od rodzaju gatunków drzew i krzewów, rodzaju ściółki, typu gleb. Stosując fitomelioracyjne zabiegi nietechniczne, wprowadzanie których wymaga dłuższego okresu czasu, można uzyskać wzrost zdolności retencyjnych lasu.

5 Zjawiska hydrologiczne związane z lasami, to: magazynowanie zapasów wilgoci, poprzez silną retencję gruntową, kumulowanie części opadów i zwracanie nadmiaru z powrotem do atmosfery, zmniejszanie bezpośredniego parowania z gruntu w porównaniu z polem, zwiększając transpirację, zwiększanie odpływu w okresie niskich i zmniejszanie w okresie wysokich stanów wód w ciekach, zmniejszanie spływów powierzchniowych, przedłużanie czasu trwania spływu wiosennego powierzchniowego oraz zamiana na odpływ podziemny, zapobieganie gwałtownym przyborom wody w ciekach i obniżanie kulminacji fal powodziowych, zapobieganie nadmiernemu spadkowi poziomu wód w rzekach w okresie suszy, spełnianie roli filtra oraz wpływ na skład biologiczny i chemiczny wód powierzchniowych i podziemnych. PGL LP Nadl. Zawadzkie

6 Klasyfikacja małej retencji z punktu widzenia działań w zakresie gospodarowania wodą (sposobów poprawy retencyjności zlewni) Właściwe zagospodarowanie i użytkowanie zlewni rzecznych Budowa małych zbiorników wodnych, hamowanie (regulowanie) odpływu wód powierzchniowych Zwiększenie pojemności retencyjnej gleb poprzez: prawidłowa agrotechnika prace przeciwerozyjne Zalesienia zwiększenie udziału mokradeł w powierzchni zlewni budowa małych zbiorników wodnych odtwarzanie oczek wodnych piętrzenia na ciekach naturalnych, kanałach i rowach eksploatacja systemów wodno-melioracyjnych

7 Parametry morfometryczne zbiorników Podstawowymi parametrami morfometrycznymi charakteryzującymi zbiorniki małej retencji są: Pojemność (całkowita, użytkowa, powodziowa, martwa) Powierzchnia zbiornika Długość, szerokość i głębokość Szybkość wymiany wody

8 Zagrożenie powodziowe w woj. opolskim Rys. Sz. Wiener

9 Priorytety rozwoju małej retencji (Potrzeby IMGW i IMUZ) 3 - Strefa o średnich potrzebach rozwoju małej retencji 1 - Strefa o najpilniejszych potrzebach rozwoju małej retencji 2 - Strefa o dużych potrzebach rozwoju małej retencji 4 - Strefa górska o największych zasobach wód powierzchniowych

10 Charakterystyka administracyjno - przyrodnicza RDLP Katowice Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Katowicach jest jedną z 17- tu regionalnych dyrekcji w Polsce i należy do największych w Kraju. Zasięgiem swego działania obejmuje ona obszar administracyjny ok. 25 tys. km 2. Ogólna powierzchnia gruntów w zarządzie RDLP wynosi 633,6 tys. ha LP, w tym powierzchnia leśna stanowi 611,41 tys. ha. Na naszym terenie znajduje się ponadto 120,0 tys. ha nadzorowanych lasów niepaństwowych.

11 Lasy RDLP Katowice województwo opolskie Województwo opolskie Gospodarka leśna w katowickiej Dyrekcji prowadzona jest na terenie 6 województw: śląskiego w całości na powierzchni ogólnej 319,82 tys. ha (pow. leśna 308,65 tys. ha), opolskiego - 244,92 tys.ha (pow. leśna 235,62 tys. ha), małopolskiego - 45,53 tys.ha (pow. leśna 44,67 tys.ha), łódzkiego - 15,40 tys. ha (pow. leśna 15,02 tys. ha), świętokrzyskiego - 7,73tys.ha (pow. leśna 7,41 tys. ha) - dolnośląskiego - 0,03 tys. ha (pow. leśna 0,03 tys. ha). Gospodarkę leśną prowadzi bezpośrednio 38 nadleśnictw. Na terenie katowickiej Dyrekcji funkcjonują ponadto dwa gospodarstwa rybackie (w Niemodlinie i Krogulnie ) oraz Zakład Transportu i Spedycji LP w Świerklańcu - Ostrożnicy, obejmujący zasięgiem swego działania całość naszego terenu.

12 Charakterystyka administracyjno - przyrodnicza RDLP Katowice Lasy RDLP w Katowicach charakteryzują następujące parametry: - Przeciętna lesistość wynosi 30,4%. - Średnia zasobność drzewostanów na 1 ha wynosi 206 m3. - Zapas na pniu wynosi tys. m3. - Przeciętny roczny przyrost - 3,68 m3/ha i wzrósł od roku 1978 o 0,47 m 3 /ha. - Przyrost roczny wynosi 4,6 mln.m 3 i wzrósł w analogicznym okresie o 1,5 mln.m 3 /rok. - Etat cięć wynosi tys.m 3 (wzrost od roku 1978 o ok. 110 tys. m 3 ). - Przeciętny wiek drzewostanów - 57 lat. Gatunki iglaste stanowią 78,5 %, natomiast liściaste - 21,5 %.

13 Jednostki wchodzące w skład RDLP w Katowicach 38 nadleśnictw o przeciętnej powierzchni leśnej 16,5 tys. ha: powierzchnia minimalna 8,8 tys. ha - Nadleśnictwo Wisła, powierzchnia maksymalna 22,8 tys. ha - Nadleśnictwo Opole; 3 zakłady Lasów Państwowych w tym 2 gospodarstwa rybackie oraz Zakład Transportu i Spedycji Lasów Państwowych w Świerklańcu; ogółem 508 leśnictw, przeciętnie 13 w nadleśnictwie, ilość leśnictw waha się od 10 w Nadleśnictwie Kędzierzyn do 18 w nadleśnictwach Kobiór i Rybnik; przeciętne zatrudnienie 2,3 tys. osób, w tym ok. 1,5 tys. osób w Służbie Leśnej ; Pod względem ekonomicznym oraz realizacji zadań gospodarczych katowicka dyrekcja stanowi w przybliżeniu 1/10 część organizacji Lasy Państwowe.

14 PROGRAM BUDOWY ZBIORNIKÓW MAŁEJ RETENCJI W WOJEWÓDZTWIE OPOLSKIM Główne zlewnie na terenie województwa opolskiego Wojewódzki Zarząd Melioracji i Urządzeń Wodnych w Opolu (Program Rozwoju Małej retencji woj. opolskiego).

15 Specyfika regionalna gospodarki leśnej Zurbanizowanie przestrzeni przyczyniło się do silnej fragmentacji lasów, nie tylko dzieląc je na mniejsze kompleksy, ale również przecinając gęstą siecią dróg, szlaków kolejowych, linii energetycznych, gazociągów i wodociągów - w natężeniu nie mającym odpowiednika na terenie Kraju. Rozwój sieci komunikacyjnej przebiegającej przez tereny leśne oraz intensywna penetracja lasów przez ludność przyczyniają się do częstego powstawania pożarów leśnych, co stało się powodem zaliczenia 23 nadleśnictw RDLP do najwyższej kategorii zagrożenia pożarowego. katowice/ochronaprzeciwpozarowa

16 Punkty czerpania wody Na terenach leśnych znajduje się ponad 1000 punktów czerpania wody gaśniczej różnego typu (naturalnych, sztucznych i hydrantów) dojazdy do tych punktów są oznakowane tak, że bez problemu można do nich trafić, co jest rzeczą bardzo istotną podczas prowadzenia akcji gaśniczej. Rys. Punkt czerpania wody na Małej Panwi

17 Zagrożenia abiotyczne i biotyczne abiotyczne: biotyczne: Susze Powodzie Szkodniki wtórne sosny Szkodniki pierwotne Huragany Trąby powietrzne Okiść i oblodzenie Patogeny grzybowe Szkodniki wtórne świerka

18 Zagrożenia abiotyczne susze Groźna dla egzystencji drzew leśnych sekwencja anomalii klimatycznych zapoczątkowana została dotkliwą suszą lat , która spowodowała, prócz wielu pożarów, także drastyczne obniżenie się kondycji zdrowotnej drzew, szczególnie świerka, gatunku najbardziej wrażliwego na niedostatek wody. Silny regres zdrowotny świerka i konieczność wzmożonych cięć sanitarnych, szczególnie w świerczynach beskidzkich powodowały kolejne susze lat , i Rok 2006 zapisał się trwającą wiele tygodni letnią suszą połączoną z wysokimi temperaturami. Radar meteorologiczny. Fot. R. Skąpski Anteny do odbioru zdjęć z satelitów METEOSAT i NOAA

19 Zagrożenia abiotyczne powodzie W kolejnych latach sytuacja zdrowotna lasów górnośląskich stopniowo poprawiała się. Lokalnie występowały groźne dla lasu zjawiska atmosferyczne, takie jak huraganowe wiatry, ulewne deszcze, mróz, okiść śniegowa, grad czy gołoledź. Największa w historii minionego stulecia lipcowa powódź 1997 roku w dorzeczu Odry, była czynnikiem silnie modyfikującym życie drzew na znacznych obszarach. Na zalanych ok. 20 tys. ha lasu uruchomione zostały procesy chorobowe prowadzące do zamierania drzew. W ich wyniku usunięto ponad 90 tys. m 3 posuszu, głównie liściastego. Bardziej lokalny charakter miała majowa powódź z 2010 r.

20 Zagrożenia abiotyczne powodzie Dokonała ona dużych szkód przede wszystkim w infrastrukturze leśnej, głównie w górskiej części dorzecza Wisły i wzdłuż Małej Panwi, prawobrzeżnego dopływu Odry. Podtopionych zostało, zwykle nie czyniąc większych szkód ok. 2,7 tys. ha upraw, 4,3 tys. ha młodników i 17,7 tys. ha starszych drzewostanów. Zniszczone zostały; 72 mosty, 1327 przepustów, 76 budynków, 19 ha szkółek leśnych, 331 km dróg leśnych a zamuleniu uległo ok. 416 km rowów, lokalnie w górach i na pogórzu wystąpiły również osuwiska na ok. 20 ha.

21 GOSPODARKA RYBACKA Gospodarka rybacka na terenie RDLP w Katowicach prowadzona jest na 85 obiektach stawowych o powierzchni lustra wody około ha. Stawy te są głównie położone na terenach leśnych w 7 nadleśnictwach RDLP w Katowicach. Największe kompleksy rybne znajdują się w zlewni Stobrawy w woj. opolskim (Gospodarstwo Rybackie Krogulno) i Nysy Kłodzkiej (Gospodarstwo Rybackie Niemodlin). Gospodarstwa Rybackie LP Krogulna i Niemodlin prowadzą produkcję w pełnym trzyletnim cyklu hodowlanym, głównie karpia z 2,5% domieszką suma, szczupaka, amura, tołpygi i lina. Produkcja ta wynosi rocznie około 700 ton ryby handlowej i w całości przeznaczona jest na rynek krajowy.

22 GOSPODARKA RYBACKA Kompleks stawów GR LP Krogulna Staw "Zofia" obiekt Pokój

23 Tab. Zestawienie istniejących stawów rybnych będących w zarządzie PGL Lasy Państwowe ujętych w Programie Małej Retencji woj. opolskiego z 2007 r. L.p. Właściciel Zlewnia Kategoria Powierzchnia [ha] 1 GRyb Niemodlin (Lipno) Ścinawa Niemodlińska Rybne 199,71 2 GRyb Niemodlin (Rzędziwojowice) 3 GRyb Niemodlin (Magazyny rybne) 4 GRyb Niemodlin (Szydłowice Śl.) Ścinawa Niemodlińska Rybne 385,3 Ścinawa Niemodlińska Rybne 1,45 Ścinawa Niemodlińska Rybne 43 5 GRyb Krogulno (Krystyna) Kluczborska Struga Rybne 37 6 GRyb Krogulno (Kuźnica) Kluczborska Struga Rybne 48 7 GRyb Krogulno (Dąbrowa) Kluczborska Struga Rybne 70 8 GRyb Krogulno (Bielice) Kluczborska Struga Rybne 60 9 GRyb Krogulno (Pokój) Budkowiczanka Rybne 132,90

24 Jak wynika z Programu Małej Retencji Województwa Opolskiego na terenie woj. opolskiego było zgłoszonych przez Nadleśnictwa z terenu województwa opolskiego w 2007 roku 9 planowanych zbiorników małej retencji. Zostały one ujęte w Programie Małej Retencji z 2007 r. Nazwa zbiornika Stobrawa Nadleśnictwo Brzeg Ciek zasilający Zlewnia rowu Nr-SM-2 prawobrzeżny dopływ rzeki Śmieszka Leśnictwo / oddział Powierz Rodzaj Funkcja Finansowanie Stobrawa 5,25 zbiornik ret ppoż 15% - N-ctwo 85% - środki z UE Staw w Smogorzo wie Namysłów Jarząbek (Smogorzówka) Smogorzów / 31g, h 1,50 staw mała retencja, ppoż 15% - N-ctwo 85% - środki z UE Staw w Ziemiełow icach Namysłów Strumień Młyński Ziemiełowice / 143n, 134t 1,30 staw mała retencja, ppoż 15% - N-ctwo 85% - środki z UE Opole Borkowski Potok Lipowa 2,5 zbiornik ret mała retencja zł Opole Krzywula (Dożyna) Narok 1,8 zbiornik ret mała retencja zł Wędrynia Kluczbork Rów melioracyjny Lasowice Małe 1,24 zbiornik ret Liszczok Zawadzkie Lublinica Regolowiec Zawadzkie Bziniczka Zbiornik na Kanale Hutniczym Zawadzkie Smolina Piotrowina / 198h Haraszowskie / 108c,f,h,i Haraszowskie / 227,190, 189 około 3 około 3 około 1 zbiornik ret zbiornik ret zbiornik ret mała retencja, ppoż retencja, ppoż., rekreacja retencja, ppoż., rekreacja retencja, ppoż., rekreacja Ok 85% środki Unijne, ok 15% Lasy Ok 85% środki Unijne, ok 15% Lasy Ok 85% środki Unijne, około 15% Lasy

25 Projekty zwiększające retencję terenów nizinnych i górskich w Polsce Dzięki środkom unijnym opracowane zostały koncepcje programowoprzestrzenne dla dwóch projektów obejmujących swym zasięgiem tereny nizinne i górskie Polski: Zwiększanie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych oraz Przeciwdziałanie skutkom odpływu wód opadowych na terenach górskich. Zwiększenie retencji i utrzymanie potoków oraz związanej z nimi infrastruktury w dobrym stanie. Projekty te znalazły się w planie inwestycyjnym Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata i są pierwszymi w Europie, realizowanym na tak wielką skalę, przedsięwzięciami małej retencji w lasach. W ramach realizacji projektu dotyczącego terenów nizinnych w latach zaplanowano oddać do użytku około 4100 obiektów małej retencji, które łącznie przyczynią się do retencjonowania około 45 mln m 3 wody (bez retencji gruntowej). Również w terenach górskich zaplanowano m.in. budowę ponad 130 zbiorników retencyjnych (Mała retencja w LP, Zabrocka-Kostrubiec 2008; Mioduszewski 2008,

26

27

28

29

30 Rozmieszczenie zaplanowanych do realizacji obiektów

31 Lokalizacja planowanych zbiorników względem terenów chronionych (Program 2007)

32 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Zawadzkie Zwyciężca Konkursu za pludry

33 Teren Nadleśnictwa Zawadzkie położony jest w całości w granicach Równiny Opolskiej, w której wyróżnia się niższą jednostkę - Obniżenie Małej Panwi. Warunki hydrologiczne terenu Nadleśnictwa są kształtowane przez ciek II rzędu - rzekę Mała Panew oraz jej dopływy. Mała Panew prawostronny dopływ Odry (długość 131 km, powierzchnia dorzecza 2637 km 2 ). Niewielki spadek Małej Panwi wynoszący około 30 m spowodował że rzeka płynie licznymi zakolami podtapiając w czasie większych wezbrań sąsiadujące tereny. Jest to rzeka meandrująca,przez obszar Nadleśnictwa płynie zakolami, często wąwozem, głównie w terenie zalesionym na odcinku 33 km. PGL LP Nadl. Zawadzkie

34 Część lasów Nadleśnictwa (teren województwa opolskiego) zaliczona jest do obszaru chronionego krajobrazu kompleksu Lasów Stobrawsko - Turawskich, które chronią zbiorniki wód podziemnych: nr 334 Zbiornik T2 Opole- Zawadzkie" oraz nr 333 Dolina Kopalna Małej Panwi" PGL LP Nadl. Zawadzkie

35 Średnie miesięczne wartości sumy opadów atmosferycznych [mm] za okres od 1 kwietnia do 30 września w latach dane ze stacji meteorologicznej Nadleśnictwa Zawadzkie. Stacja meteo N. Zawadzkie IV V VI VII VIII IX Razem ,90 38,60 73,20 150,10 65,40 64,30 427, ,80 41,80 118,90 72,80 20,50 39,20 344, ,00 78,50 19,50 213,70 52,90 35,50 418, ,00 63,00 119,80 177,30 52,20 112,40 581, ,40 58,80 94,80 57,80 42,10 45,20 325, ,30 105,30 42,30 92,80 78,90 22,70 379, ,60 61,10 98,30 41,40 30,90 26,90 300, ,90 96,90 67,60 67,50 74,60 34,50 369, ,30 45,90 63,70 5,60 120,50 45,10 336, ,20 61,70 79,20 95,90 73,60 81,90 399, ,80 65,60 49,40 111,60 89,70 59,70 425, ,00 78,30 307,50 158,40 51,20 36,20 631, ,70 300,80 112,60 214,80 123,10 233, , ,20 96,00 46,30 220,50 120,10 20,40 603, ,40 77,60 105,30 111,60 99,02 87,20 565, ,70 193,80 242,50 156,90 66,00 720,90 PGL LP Nadl. Zawadzkie

36 Obiekty małej retencji w Nadleśnictwie Zawadzkie realizowane w ramach projektu Zwiększenie możliwości retencyjnych oraz przeciwdziałanie powodzi i suszy w ekosystemach leśnych na terenach nizinnych budowa zbiorników retencyjnych dla zadań 09,10,11,12,13,15,16 Rok budowy L. p. Leśnictwo-oddział Powierzchnia [ha] Nr zadania Pojemność zbiornika (m3) Wartość netto zadania(zł) Uzyskana retencja (m3) 1 Rytwiny oddz. 80c, 80 b 0, , Rytwiny oddz. 79 g, 79d 0, , Kolonowskie oddz. 663d 0, , Kolonowskie oddz. 672d 0, , Kolejka oddz. 611 l 0, , Świerkle oddz. 409h 0, , Dębie oddz. 87 f 0, , Razem 1,57 / 7 szt , PGL LP Nadl. Zawadzkie

37 Na terenie Nadleśnictwa Zawadzkie położonych jest kilka zbiorników wodnych pełniących funkcje retencyjne, które zostały zmodernizowane w latach na koszt własny Nadleśnictwa. Należy do nich między innymi: zespół pięciu kaskadowych Stawów Pluderskich o powierzchni 45,15 ha na terenie leśnictwa Piotrowina 14 zbiorników retencyjno przeciwpożarowych o powierzchni 4,89 ha. Ponadto występują 4 użytki ekologiczne o powierzchni 42,31 ha Ogółem powierzchnia zbiorników retencyjnych sztucznych i naturalnych wynosi 92,35 ha. PGL LP Nadl. Zawadzkie

38 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Zbiornik retencyjny w leśnictwie Rytwiny oddz. 80 Zadanie nr 09 pow. 0,38ha PGL LP Nadl. Zawadzkie

39 Zbiornik retencyjny w leśnictwie Kolonowskie oddz.663 Zadanie nr 11, pow.0,18ha PGL LP Nadl. Zawadzkie

40 Zbiornik retencyjny w leśnictwie Kolejka oddz. 611 Zadanie nr 13, pow. 0,23ha PGL LP Nadl. Zawadzkie

41 Nadleśnictwo Zawadzkie. Kompleks Stawów Pluderskich. Kompleks Stawów Pluderskich w Leśnictwie Piotrowina ogłoszony został Modernizacją Roku W edycji Ogólnopolskiego Konkursu Modernizacja Roku 2012 Nadleśnictwo Zawadzkie otrzymało nagrodę. Do I etapu tego konkursu zgłoszono 832 obiekty, z czego w II etapie było ich 71. Nadleśnictwo Zawadzkie zgłosiło odbudowę i przebudowę Stawów Pluderskich nr 1, 2 i 3 w leśnictwie Piotrowina i znalazło się w gronie finalistów w kategorii Ochrona Środowiska. Ideą powyższego konkursu jest propagowanie i wspieranie działań dla ratowania obiektów i budowli dziedzictwa narodowego oraz promocja uzyskanych ich efektów użytkowych i estetycznych. Kompleks Stawów Pluderskich odbudowanych wraz z otaczającą go infrastrukturą stanowi niepowtarzalny krajobrazowo i przyrodniczo obszar na terenie Opolszczyzny.

42 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Całe przedsięwzięcie modernizacji Stawów rozpoczęło się już w 2008 roku a właściwe prace odbyły się w latach Odbudowane zbiorniki wodne znajdują się na Obszarze Chronionego Krajobrazu Lasów Stobrawsko-Turawskich i mają charakter ochronny dla otaczających drzewostanów pod względem utrzymywania ich w zdrowotności, poprawy stanu ich bezpieczeństwa pożarowego z łatwym dostępem do wody oraz retencyjny, przeciwpowodziowy a także ekologiczny. Stawy Pluderskie otoczone są lasami iglastymi sosnowymi na ubogich siedliskach boru świeżego, które są zagrożone przez szkodliwe owady jak również ze względu na wysoką palność tych lasów zachodzi konieczność pełnego zaopatrzenia wodnego przy pomocy naziemnych i powietrznych jednostek gaśniczych. Przy każdym ze zbiorników wodnych pozostawiono 2/3 powierzchni tzw. części szuwarowej w celu rozmnażania ptactwa wodnego, ssaków, płazów i gadów. Nadmienia się, że lasy Nadleśnictwa zalicza się do lasów ochronnych ze względu na II strefę uszkodzeń przemysłowych i występujących podziemnych zbiorników wodnych. Obszary leśne Nadleśnictwa zalicza się do I kategorii zagrożenia pożarowego.

43 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Stawy są niezwykle cenne przyrodniczo pod względem flory i fauny. Znajduje się tu wiele gatunków chronionych roślin i zwierząt, a modernizacja tego obiektu przyczyni się do zachowania tego bogactwa przyrodniczego jak również stworzy możliwości rozwojowe dla nowych gatunków (Jamrozik 2013). Staw Pluderski nr 2 Staw Pluderski nr 3

44 Zadanie nr 17 : Zbiornik Liszczok w leśnictwie Piotrowina powierzchnia lustra wody. 3,45 ha, objętość retencyjna m3, wysokość piętrzenia 2,9 m, objętość powodziowa m3 PGL LP Nadl. Zawadzkie

45 Zadanie nr 18 : Zbiornik Regolowiec w leśnictwie Haraszowskie, powierzchnia lustra wody 3,52 ha, objętość retencyjna ,00 m3, wysokość piętrzenia 3,18 m, objętość powodziowa m3 PGL LP Nadl. Zawadzkie

46 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Brzeg. Leśnictwo Kurznie Nadleśnictwo Brzeg, wchodzące w skład Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Katowicach jest podzielone na 11 leśnictw. Lasy nadleśnictwa zajmują powierzchnię 15889,16 ha i podzielone są na dwa obręby: Lubsza (8641,07 ha) i Karłowice (7248,09 ha). Tereny nadleśnictwa są położone na wysokości m n.p.m., między i szerokości geograficznej północnej oraz i długości geograficznej wschodniej. Najwyżej położone miejsce nadleśnictwa: 177,6 m n.p.m., położone jest w jego centrum, w leśnictwie Nowy Świat. Pozostałe leśnictwa są położone na wysokości pomiędzy 131, a 150 m n.p.m. Terytorialnie, nadleśnictwo położone jest w woj. opolskim oraz w małym fragmencie: 25,59 ha w woj. dolnośląskim. Zasięg terytorialny Nadleśnictwa Brzeg obejmuje 697 km².

47 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego

48 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Brzeg. Leśnictwo Kurznie W leśnictwie Kurznie w oddziale 168-h-00, w ramach Programu dla terenów nizinnych powstał zbiornik retencyjny Stobrawa. Oddany do użytku w czerwcu 2011 r. posiada 5,25 ha lustra wody i może zgromadzić m3 wody. Poza retencjonowaniem wody, zbiornik może być wykorzystany w zabezpieczeniu przeciwpożarowym, jako punkt czerpania wody. Rys. Zbiornik Stobrawa

49 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Brzeg. Leśnictwo Kurznie Równocześnie z budową zbiornika rozpoczęto renowację systemu rowów melioracyjnych, którymi doprowadzana jest woda do zbiornika, i które również mogą być wykorzystane w retencji korytowej. Rys. Rowy dopływowe do zbiornika Stobrawa

50 Rów melioracyjny w oddz. 179-k- 00. Stan na luty 2011 r.

51 Ryc. Zbiornik retencyjny Stobrawa. Ujęcie wody do celów gaśniczych

52 Wpływ poziomu wód gruntowych na potrzeby retencji Roczne wahania stanów wody gruntowej są uwarunkowane klimatycznie. W Polsce najwyższe stany wód gruntowych notuje się przeważnie wczesną wiosną, po stopnieniu pokrywy śnieżnej. Najniższy poziom lustra wody występuje zwykle jesienią, po silnym parowaniu letnim, w latach, w których jesienią utrzymuje się długo charakterystyczna dla środkowej Europy ciepła i bezdeszczowa pogoda, przedłużenie okresu wegetacyjnego powoduje depresje wód gruntowych (Puchalski, Prusinkiewicz 1990). Ryc. Wyschnięty zbiornik naturalny, oddz.150-c-00. Skutek długotrwałego okresu posusznego z VII/VIII 2012 r. Fot. J. Gomółka

53 Badania terenowe poziomu wód gruntowych W celu identyfikacji potrzeb wodnych siedlisk leśnych oraz określenia możliwości retencjonowania wody, w 2012 roku przeprowadzono badania poziomu wód gruntowych na terenie zmeliorowanym leśnictwa Kurznie. W tym celu wykonano 14 studzienek do pomiarów poziomu wód, zlokalizowanych w miejscach wytypowanych na podstawie wieloletnich obserwacji. Miejsca te, charakteryzują się wyraźnym wpływem wód gruntowych na prowadzoną gospodarkę leśną i reprezentują siedliska leśne z grup wilgotnościowych: wilgotne i bagienne oraz siedliska przyrodnicze.

54 Na podstawie badań przeprowadzonych badań (J. Gomółka SKOPZ UO), w celu spiętrzenia wody, proponuje się wykonanie min: - 9 nowych przepustów, konserwacji 55 przepustów, remontu 21 przepustów, - 8 nowych zastawek, konserwacji 3 zastawek, remontu 8 zastawek - konserwacji 1 progu. Urządzenia te usytuowane na ciekach zwiększą stan retencji korytowej w okresach niedoboru wody, a przy nadmiarze umożliwią jej odprowadzenie. Ograniczenie odpływu wody pozwoli również na zwiększenie retencji glebowej oraz wypełnienie oczek wodnych, mokradeł i bagien. Takie poszerzenie obszarów o podniesionym poziomie wód gruntowych jest sposobem mało ingerującym w środowisko. Nie powoduje praktycznie żadnych zmian w krajobrazie i drzewostanach, szczególnie tam, gdzie nie dokonała się jeszcze degradacja siedlisk (Frydel 2007).

55 Tamy bobrowe na rzece Śmieszce. Do ograniczenia odpływu wody można wykorzystać działania bobrów. W leśnictwie Kurznie utrzymujące się stale podtopienia objęły teren około 30 tu hektarów (wg danych. Podniesienie poziomu wód gruntowych przez bobry jest retencją tworzoną siłami natury. Korzyści trudno wycenić. Jak podaje Grygoruk (2008), który badał staw bobrowy o powierzchni zmieniającej się od 0,2 do1,4 ha, maksymalna pojemność wodna wyniosła 7000 m 3. Zwraca również uwagę na rzeczywistą większą pojemność w wyniku wytworzenia się ekotonu stawu. Woda zgromadzona przez system badanego stawu bobrowego w okresach wezbrań była stopniowo oddawana podczas najdotkliwszych letnich niżówek. Odpływ cieku w tych krytycznych momentach został wyrównany.

56 Zawadzkie

57 Turawa

58 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Opole. Zbiornik Turawa. Krajobraz lasów wokół dużej retencji Lasy Nadleśnictwa Opole, ze względu na swoje położenie wokół Opola, są chętnie wykorzystywane do rekreacji. Najbardziej atrakcyjnym obiektem jest zbiornik zaporowy Turawa wraz ze zbiornikiem wstępnym. Zbiornik jest otoczony szerokim pasem lasów z zabudową turystyczno-wypoczynkową. Rys. Część cofkowa zbiornika Turawa

59 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Opole. Zbiorniki Lipowa i Narok Zbiorniki Lipowa i Narok powstały w ramach programów małej retencji w 2013 roku na terenie Nadleśnictwa Opole RDLP Katowice. Zbiornik Narok (leśnictwo Narok Gmina Dąbrowa Op.). Pojemność zbiornika w warunkach normalnych wynosi V= 12560m3. Pojemność zbiornika (zbiornik kopany poniżej rzędnej 0 terenu) V= m3. Rezerwa powodziowa 3140 m3( wyniku nad piętrzenia hmax=200mm). Powierzchnia zbiornika - 1,36 ha. Rys. Zbiornik Narok

60 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Opole. Zbiorniki Lipowa i Narok Zbiornik Lipowa (leśnictwo Lipowa Gmina Dąbrowa Op.). Pojemność zbiornika w warunkach normalnych wynosi V= 27550m3. Pojemność zbiornika (zbiornik kopany poniżej rzędnej 0 terenu) wynosi V= m3. Rezerwa powodziowa 5380m3. Powierzchnia zbiornika 2 ha. Rys. Zbiornik Lipowa

61 Przykłady obiektów małej retencji w lasach województwa opolskiego Nadleśnictwo Kluczborke. Śródleśne zbiorniki małej retencji na obszarze Nadleśnictwa Kluczbork Na terenie leśnictwa Lasowice Małe, w gminie Lasowice Małe znajdują się następujące zbiorniki (rys. 10): zbiornik 1 o pojemności ok m 3 i powierzchni 0,30 ha; zbiornik 2 o pojemności ok m 3 i powierzchni 1,56 ha; zbiornik 3 o pojemności ok. 260 m 3 i powierzchni 0,087 ha; zbiornik 4 o pojemności ok. 300 m 3 i powierzchni 0,081 ha. Obecnie zbiorniki podlegają odbudowie. Rys. Zbiorniki w leśnictwie Lasowice Małe

62 Podsumowanie Ze względu na fakt, że Polska zaliczana jest do krajów ubogich w zasoby wodne problem kształtowania zasobów wodnych staje się ważny. Działania w zakresie małej retencji mogą w znaczny sposób przyczyniać do poprawy bilansu wodnego zlewni. Poprawa bilansu wodnego zlewni może być realizowana na wiele sposobów. Mała retencja jest jednym z tańszych oraz przyjaznym przyrodniczo sposobem. Objęcie programem poprawy małej retencji obszaru całego kraju wpłynie pozytywnie na zwiększenie zasobów wodnych. Skumulowanie objętości wody w wielu małych zbiornikach wodnych prowadzi do jej równomiernego rozmieszczenia na obszarze kraju. Mała retencja realizowana na terenach leśnych wpływa pozytywnie na opóźnianie odpływu wód ze zlewni, przez co zostaje zmniejszone zagrożenie powodzią. W województwie opolskim w lasach znajduje się wiele zbiorników małej retencji. Spełniają one wiele zadań, z których najważniejszymi są: zwiększenie zasobów wodnych, ochrona przeciwpożarowa i rekreacja. Obecnie, gdy występuje zjawisko suszy, zbiorniki małej retencji w lasach odgrywają coraz większą role w kształtowaniu retencji wodnej.

63 FORMY RETENCJI PODSUMOWANIE Działania w zakresie zwiększenia zdolności retencyjnych zlewni przynoszą szereg pozytywnych skutków, zarówno o charakterze ogólnospołecznym, jak i przyrodniczym, oraz gospodarczym. Do najważniejszych zalet małej retencji zaliczyć można: zmiana struktury odpływu rzecznego, obniżenie wielkości fal wezbraniowych, oraz w niektórych przypadkach zwiększenie przepływów niżówkowych, zaspokojenie potrzeb wodnych roślin uprawnych i środowiska przyrodniczego na skutek podwyższenia poziomu wód gruntowych, zwiększenie zasilania warstw wodonośnych, co powoduje wzrost zasobów wód podziemnych,