Eunika Baron-Polańczyk Edukacja w silosach : zagrożenie rozwoju ogólnego i zawodowego. Problemy Profesjologii nr 1,

Transkrypt

1 Eunika Baron-Polańczyk Edukacja w silosach : zagrożenie rozwoju ogólnego i zawodowego Problemy Profesjologii nr 1,

2 UNIWERSYTET ZIELONOGÓRSKI POLSKIE TOW ARZYSTW O PROFESJOLOGICZNE Problem y Profesjologii 1/2009 Eunika B aron-p olańczyk1 EDUKACJA W SILOSACH - ZAGROŻENIE ROZWOJU OGÓLNEGO I ZAWODOWEGO Streszczenie Artykuł rozpatruje przemiany społeczne i kulturowe w epoce cyfrowej w kontekście: I) paradygmatów rozwoju zawodowego; 2) zarządzania z perspektywy wiedzy wspomaganego nowymi mediami; 3) edukacji dla kultury darów i partnerstwa. Wskazuje na zagrożenia całożyciowego rozwoju ogólnych i profesjonalnych kompetencji w postaci tzw. efektu silosu. THE EDUCATION IN SILOS - THE THREAT OF THE GENERAL AND PROFESSIONAL DEVELOPMENT Summary The article examines social and cultural changes in the digital age in the context: I) paradigms o f the professional development; 2) management from the perspective of the knowledge aided by new media; 3) educations for the gift culture and partnership. Evidences threats o f general and professional competences lifelong development in the form o f so-called the effect o f the silo. Wstęp W dyskusjach w skazujących na w ym agania zaw odow e staw iane w spółczesnym profesjom podkreśla się, że zm iany społeczno-polityczne, ekonom iczne oraz kulturow e spraw iają, iż zachodzi potrzeba określenia now ego m iejsca i roli przygotow ania oraz doskonalenia zaw o dow ego w przestrzeni edukacyjnej. Projektow ane standardy kw alifikacji zaw odow ych - m o dele, w zorce lub norm y opisujące w ym agania rynku pracy, spełniające oczekiw ania pracodaw ców 2 - w ytyczają m iędzy innym i kierunki profesjonalnego rozw oju konkretyzując ciągle now e, dynam iczne zm ieniające się zadania zaw odow e w obszarze profesjonalnych kom petencji określonego zaw odu. Z e w zględu na fakt, iż kom petencje zaw odow e ulegają zm ianom i rozw ojow i, podejm ow anie przez człow ieka nieustannie now e zadania zaw odow e m ają sw oją w artość i w ym iar w kontekście całożyciow ego rozw oju zaw odow ego. Teoretycy i praktycy są zgodni co do stanow iska, że rozw ój zaw odow y człow ieka stanow i nieodzow ną cześć składow ą ogólnie rozum ianego rozw oju człow ieka [...] Jest natom iast odw ieczny problem nie 1Eunika Baron-Polańczyk, dr. Uniwersytet Zielonogórski. 2 S M. Kwiatkowski. Problemy rynku pracy. [w : S M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak, Pedagogika pracy. Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa s. 208.

3 110 Eunika Baron-Polańczyk ustannego doskonalenia i w zbogacania tegoż rozw oju 3. D latego też, niezw ykle istotne są poszukiw ania praktycznych m etod oraz skutecznych m ediów edukacyjnych i optym alnych form organizacyjnych spełniających zasadę w spółczesnego system u ośw iaty, zgodnie z którą kształcenie to proces ciągłego doskonalenia (ustaw icznego odnaw iania, poszerzania i pogłębiania) kw alifikacji ogólnych i zaw odow ych. W kontekście perm anentnego kształtow ania kw alifikacji zaw odow ych w ielkie nadzieje m ożna upatryw ać rów nież w now oczesnej ICT (Inform ation and C om m unication T echnology). E dukacja zaw odow a, w spom agana now oczesnym i cyfrow ym i narzędzi m edialnym i, daje m ożliw ości kształtow ania profesjonalnych kom petencji m iedzy innym i w zakresie pracy grupow ej, skoncentrow anej na podstaw ow ych um iejętnościach w spółdziałania praktycznego i um ysłow ego. Paradygm aty rozwoju zaw odow ego A nalizując w spółczesne definicje kw alifikacji, a zw łaszcza pojęcie kom petencji w kontekście dyspozycji osobow ościow ych4, nie sposób nie dostrzec zm ian, które przyniosła rew olucja inform acyjna w spierana przez gw ałtow ny rozw ój ICT. Szczególny nacisk kładzie się dziś na obszar kom petencji kierunkow ych, określających w łaściw ość podm iotu w yrażającą się w podejściu refleksyjnym nad w łasnym i w iadom ościam i i um iejętnościam i, co z kolei uzew nętrznia się w krytycznej analizie i osądzie w łasnego działania (zachow ania się) w zakresie kom petencji instrum entalnych. Jest to niezbędne w aspekcie dokonyw ania profesjonalnego osądu w łasnego działania w kontekście zaw odow ej praktyki (w przejaw ianiu zaw odow ej refleksji w działaniu i nad działaniem 5) obejm ującej rów nież św iadom ość potrzeby i skutków całożyciow ego rozw oju zaw odow ego - nieustannego podnoszenia poziom u posiadanych kw alifikacji poprzez dokształcanie się oraz sam okształcenie6. Stad też, w ielkie znaczenie kw alifikacji kluczow ych w skazujących na um iejętności i spraw ności, które nie bezpośrednio odnoszą się do określonych, oddzielnych, praktycznych czynności, ale oznaczają: uzdolnienia do dużej liczby funkcji ja k o alternatyw nych w yborów w tym sam ym czasie i zdolność do przezw yciężania sekw encji (w ynikłych przew ażnie z nieprzew idzianych zm ian) w ym agań w biegu życia. Rozw ój zaw odow y - uzew nętrzniany poprzez zm iany ilościow e i jakościow e następujące pod w pływ em w zajem nego oddziaływ ania na siebie czynników w ew nątrzprzedm iotow ych i środow iskow ych8 - w ym aga elastyczności i transferu um iejętności w zakresie planow ania, realizacji i kontroli w yniku9. W śród um iejętności kluczow ych, niezbędnych 3 Z. W iatrowski, Działalność zaw odoznaw cza w kontekście rozwoju zaw odowego człowieka, Problemy Profesjologii 2005, nr 1. s Zob. E. Baron-Polańczyk, M ultimedialne materiały dydaktyczne w edukacji techniczno-informatycznej ii szkole podstawowej i gimnazjum. Raport z badań, Oficyna W ydawnicza UZ, Zielona Góra 2007, s M. Czerepaniak-W alczak, M iędzy dostosowaniem a zmianą. Elementy em ancypacyjnej teorii edukacji, W ydawnictwo Naukowe US, Szczecin 1994, s E. Baron-Polańczyk, M ultimedialne materiały dydaktyczne w edukacji..., s. 20, 41, D. M artens, Schlussełąuałifikationen. [w:] E. Gożlińska, F. Szlosek, Podręczny słow nik nauczyciela kształcenia zawodowego, ITE. Radom 1997, s. 60. * W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny. Żak, W arszawa , s E. Gożlińska. F. Szlosek, Podręczny słow nik nauczyciela kształcenia zaw odowego, ITE. Radom 1997, s. 61.

4 Edukacja w silosach. 111 w każdej pracy zaw odow ej, w yróżnia się: zastosow anie technologii inform acyjnokom unuikacyjnych, efektyw ne kom unikow anie się w językach obcych oraz um iejętności interpersonalne10. N ie da się osiągnąć celów w yznaczonych przez kw alifikacje kluczow e bez stosow ania w praktyce dydaktycznych m etod aktyw izujących, rów nież tych, które w swej strategii zakładają w ykorzystyw anie ICT. D zięki nim m ożna skuteczniej przygotow ać i doskonalić pracow nika do sam odzielnego rozw iązyw ania problem ów zaw odow ych oraz kształtow ać jeg o um iejętności w zakresie w spółdziałania w zespole. N ależy zaznaczyć, że w łaściw ym i kw alifikacjam i zaw odow ym i są układy um iejętności w sparte odpow iednią w iedzą. T ak rozum iane kw alifikacje obejm ują um iejętności m otoryczne i um ysłow e, w iedzę teoretyczną i praktyczną, w iedzę o skutecznych działaniach i sam o działanie. W ażnym składnikiem kw alifikacji je st sfera osobow ościow a człow ieka, głów nie je g o układ m otyw acyjny11. M otyw acja, a m otyw acja w ew nętrzna szczególnie12, pobudza do działania, które m a w artość sam o w sobie oraz buduje zainteresow ania i zam iłow ania zaw odow e. To w łaśnie one ukierunkow ują do perm anentnego zdobyw ania now ych um iejętności i odkryw ania nowej w iedzy, poprzez aktyw ne uczestnictw o w różnych form ach edukacji oraz w a runkują efektyw ne w ykorzystyw anie i w drażanie w praktyce zaw odow ej szybko zm ieniającej się oferty ICT. Proces przygotow ania zaw odow ego w sw ym nadrzędnym celu uw zględnia opanow anie w iedzy zaw odow ej z tych dziedzin, które są w spólne dla w szystkich zaw odów objętym danym kierunkiem kształcenia zaw odow ego. Z akłada opanow anie typow ych m etod, środków i form działalności zaw odow ej, rozw inięcie specjalnych uzdolnień i zainteresow ań niezbędnych do w ykonyw ania danego zaw odu oraz, co należy podkreślić, przyzw yczajanie do ciągłego podnoszenia poziom u kw alifikacji. U w zględnić należy fakt, iż poziom i kierunek w y kształcenia nie są zbieżne z poziom em i kierunkiem kw alifikacji zaw odow ych. M oże być tak, że ktoś m a bardzo w ysokie kw alifikacje form alne (udokum entow ane dyplom em lub św iadectw em ) i jednocześnie niskie kw alifikacje rzeczyw iste, lub odw rotnie13. W spółczesny rynek pracy i oczekiw ania pracodaw ców w sk azu ją na standardy kw alifikacji zaw odow ych. Stefan M. K w iatkow ski14 pisze, że w e w szystkich realizow anych dotychczas projektach strukturę standardu kw alifikacji zaw odow ych tw o rzą trzy podstaw ow e kom ponenty: I) um iejętności, 2) w iadom ości, 3) cechy psychofizyczne, które o d noszą się do zestawu zadań przypisanych do określonego zaw odu. Z kolei w kontekście poziom ów kw alifikacji zaw odow ych w skazuje się na cztery ich obszary: 1) kw alifikacje ponadzaw odow e, które stanow ią podstaw ow e w ym agania potrzebne w każdej pracy, zarów no zaw odow ej, ja k i pracach pozazaw odow ych (np. społecznych lub dom ow ych) i w yrażają się w pozytyw nych nastaw ieniach i pozytyw nym stanie fizycznym oraz są w yrazem ukształtow ania podstaw ow ych um iejętności działania praktycznego i um ysłow ego; kw alifikacje te nie są ukierunkow ane i nie upraw niają do w ykonyw ania żadnego konkretnego zaw odu; 2) kw alifikacje ogólnoza- 1(1Zob. Memorandum o f lifelong learning, 2000; T. Hejnicka-Bezwińska, O zmianach w edukacji. Konteksty. zagrożenia i możliwości. W ydawnictwo AB, Bydgoszcz 2000, s K..M Czarnecki. Psychologia zawodowej pracy człowieka. W ydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu, Sosnowiec 2006, s. 28. L W. Okoń, Nowy słownik... s L1 K..M Czarnecki, Psychologia zawodowej pracy, s. 27, S.M. Kwiatkowski, Problemy rynku pracy..., s. 210.

5 112 Eunika Baron-Polańczyk w odow e, charakterystyczne dla pew nego obszaru zaw odow ego, na który składa się zw ykle grupa zaw odów ; 3) kw alifikacje podstaw ow e dla zaw odu, przyporządkow ane do konkretnego zaw odu i zaw ierającego głów ne um iejętności potrzebne do efektyw nego w ykonyw ania zadań; 4) kw alifikacje specjalistyczne, stanow iące o um iejętnościach dodatkow ych, specyficznych dla określonego zaw odu, które należy utożsam iać ze specjalizacjam i zaw odow ym i lub specjalnym i zakresam i p racy 15. N ależy w tym m iejscu zaznaczyć, że proces form ow ania (zm ieniania, rozw ijania) kw alifikacji zaw odow ych, na każdym ze w skazanych poziom ów, m oże być skutecznie w spom agany przez 1CT. M ów iąc o w spom aganiu rozw oju zaw odow ego należy pam iętać, że realizacja w szystkich potencjalnych m ożliw ości człow ieka w ynika z naturalnego popędu do rozw oju, do w zrostu, do osiągnięcia sw ojej pełni. Zaś sam rozw ój zaw odow y człow ieka zw iązany je st z działaniem, zachow aniem utylitarnym, osiąganiem, próbow aniem, celow ością oraz z byciem - staw aniem się, inaczej istnieniem, w yrażaniem, sam orealizacją. Zarządzanie z perspektywy wiedzy w spom agane nowymi m ediami W czasach gdy inform acja, naw et o dużym stopniu złożoności, je s t na w yciągnięcie ręki najistotniejsza staje się um iejętność oceny w iarygodności jej źródła oraz kreatyw ne jej przetw arzanie. T w órcze pom ysły p rzekształcają się w produkty i usługi, które charakteryzują się najw iększą w artością dodaną. Pracow nicy otw arci na ciągły napływ inform acji i innow acyjnych technologii - a w ięc uczący się ustaw icznie - oraz kreatyw ni stanow ią praw dziw y kapitał intelektualny społeczeństw a inform acyjnego. Jeden z tw órców teorii zarządzania kapitałem intelektualnym K arl-eric Sveiby zdefiniow ał pojęcie kapitału intelektualnego jak o sum ę ukrytych niem aterialnych aktyw ów firm y (nieuw zględnianych w spraw ozdaniach finansow ych). W śród dostaw ców system ów zarządzania w iedzą KM (K now ledge M enagm ent) jak i ich odbiorców w yróżnił on dw a odm ienne podejścia, które w ystępują na dw óch poziom ach - organizacyjnym i indyw idualnym. Podejście od strony IT (1T-Track K M ) reprezentują osoby z w ykształcenie technicznym, zw łaszcza inform atycznym. Z ajm ują się oni głów nie konstruow aniem system ów zarządzania inform acją, sztuczną inteligencją, reorganizacją procesów, oprogram ow aniem pracy grupow ej. D la nich w iedza je s t przedm iotem, który m oże być poznany i grom adzony w system ach inform atycznych. Podejście to je s t stosunkow o now e i upow szechnia się szybko, przy w sparciu dynam icznego rozw oju ICT. Przeciw staw ia mu się podejście od strony ludzkiej (People-T rack KM ), reprezentow ane przez osoby z w ykształceniem hum anistycznym (filozofów, psychologów, socjologów ) i niektórych teoretyków zarządzania. K oncentrują się oni głów nie na ocenianiu, zm ienianiu i udoskonalaniu indyw idualnych um iejętności i zachow ań. D la nich w iedza je st procesem, złożonym układem dynam icznych w iadom ości, um iejętności etc, które są poddane ciągłym zm ianom. T akie hum anistyczne spojrzenie, m im o że m a solidne podw aliny teoretyczne raczkuje jeszcze w system ach KM. Jest jednocześnie najbardziej obiecujące, poniew aż podstaw ow e problem y to: ja k zm aksym a lizow ać m ożliw ości organizacji ludzkich do kreow ania nowej w iedzy i ja k budow ać środow i ska sprzyjające w spółdzieleniu się w'iedzą. Podsum ow ując, innow acyjność je s t jedynie prze 15 T. Nowacki. Zawodoznawstwo, W ydawnictwo IteE, Radom 1999, s. 136.

6 Edukacja iv silosach. 113 w agą konkurencyjną, którą posiada firm a, lecz je st j ą dużo trudniej zdobyć niż poczynić inw estycje w infrastrukturę teleinform atyczną. Stąd w łaściw szym term inem niż zarządzania w iedzą KM je s t zarządzanie skoncentrow ane na w iedzy lub z perspektyw y w iedzy. Jest to w ręcz sztuka tw orzenia w artości z niem aterialnych ak ty w ó w 16. S kładają się na nie przede w szystkim w iedza pracow ników oraz ich, oparte na zaufaniu i w iarygodności, relacje w zajem n e i z kontrahentam i. B ardzo istotne je st usuw anie niezdrow ej ryw alizacji w zespołach oraz pom iędzy poszczególnym i kom órkam i organizacyjnym i. W ym aga to m ądrego zarządzania i w ysokiej kultury organizacyjnej. T akie podejście elim inuje niechęć do dzielenia się w ied zą i dośw iadczeniem ze w spółpracow nikam i oraz pozw ala na sw obodny przepływ inform a cji. To z kolei zdecydow anie podnosi kapitał intelektualny organizacji. C zęsto jed n ak w ystępuje sytuacja odw rotna, firm a je s t podzielona na niezależne od siebie działy, oceniane i w ynagradzane za osiągane w yniki. T akie izolow ane jednostki biznesow e często konkurują ze so b ą podobnie ja k ich pracow nicy. Skupiają się w yłącznie na rezultatach sw ojej pracy nie dostrzegając całego otoczenia organizacji i rynku. S tają się izolow anym i silosam i m iędzy którym i nie m a przepływ u w iedzy i relacji m iędzyludzkich. Jest to tzw. efekt silo su 17, który z p ew n o ścią nie pom naża kapitału intelektualnego organizacji. W iedza je s t bow iem niezbędna do zdobyw ania przew agi konkurencyjnej w gospodarce na niej opartej. Problem ten je s t rów nież w yzw aniem dla edukacji. S oum itra D utta stw ierdza, że w spółczesny system edukacji je s t stw orzony na potrzeby gospodarek produkcyjnych, a nie opartych na w iedzy. T rzeba dokonać ponow nej klasyfikacji zaw odów bo one zm ieniają się z każdą kolejną zm ianą tech n o lo g iczn ą18. N a polskim gruncie w arto przypom nieć b adania19 prow a dzone pod kierunkiem Janusza T. H ryniew icza, z których w ynika, że ok. 80 procent osób z w ykształceniem zasadniczym i podstaw ow ym najbardziej ceni sobie w pracy spokój i kierow nika, który nie skłania do ujaw niania w łasnych opinii. Jeszcze gorzej, że podobne deklaracje składa blisko połow a pracow ników z w yższym w ykształceniem. To ludzie praktycznie straceni dla gospodarki opartej na w iedzy, w której liczy się innow acyjność i w łasna inw encja. G ospodarka przeżyw a dziś rew olucyjny m om ent transform acji, pow staje gospodarka oparta na w iedzy. T o ona je s t źródłem najw iększych korzyści, ale w ym aga odpow iedniej m entalności i kultury organizacyjnej. W efekcie jej rozw oju ustali się now y podział pracy i niezw ykle istotne je s t by znaleźć w nim sobie w łaściw e m iejsce. Edukacja dla kultury darów i partnerstwa M ożna odnieść w rażenie, że edukacja odbyw a się w silosach. G łów ny nacisk kładzie się na przysw ajanie inform acji i rozw ijanie kom petencji instrum entalnych. System oceniania i graty- 1(1 K.-E. Sveiby. What is Knowledge Management?, w w.sveiby.com /tabid/12l/d efault.aspx [ ] 17 Zob. wywiad z Karl-Eric Sveiby przeprowadzony przez A. Błaszczak [w:] Efekt silosu, czyli groźne podziały w firmie, Rzeczpospolita 2008, nr 270, s. B 10. '* Zob wywiad z Soum itra Dutta przeprowadzony przez H. Salik [w:] Wiedza jest przyszłością gospodarki, Rzeczpospolita 2008, nr 271, s. B Zob. J.T. Hryniewicz, Stosunki pracy w polskich organizacjach, W ydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2007.

7 Eunika Baron-Polańczyk fikow ania (np. stypendia) sprzyja skoncentrow aniu na jednostce i silnej konkurencji w zespole. Z punktu w idzenia gospodarki opartej na w iedzy są to zachow ania niepożądane. N ie bez pow odu w rozw oju ICT w spierającej społeczeństw o inform acyjne tak d u żą w agę przykłada się do sw obody przepływ u m yśli, w olnego oprogram ow ania i kultury darów 20. S ztandarow e przykłady to udostępniane nieodpłatnie przejaw y w spółpracy grupow ej: ruch na rzecz W olnego O program ow ania21 i technologia W iki22. K ultura darów (określana także ja k o społeczność darów, w spólnota darów czy kultura prezentu) przestała być w yłącznie przedm iotem zainteresow ania antropologów badających społeczeństw a prym ityw ne. Przyczynił się do tego M anuel C astells, który w skazał, że w spółcześnie kultura darów rozw ija się na now o w społeczeństw ach inform acyjnych23. Tam gdzie cennym dobrem je s t inform acja m am y do czynienia ze szczególną stosow nością ekonom ii darów, np. w przypadku gdy jak aś część inform acji m oże być niezliczoną ilość razy kopiow ana i przekazyw ana w zam ian za nic. Praca grupow a24 i narzędzia ICT, które j ą w spierają stały się w spółczesnym fenom enem. S ą nie tylko przejaw em oddolnego tw orzenia w spólnot w okół w łasnych pasji, zam iłow ań i hobby, ale stały się rów nież narzędziam i w spierającym i działalność podm iotów gospodarczych oraz edukację. Potw ierdzeniem tej tezy s ą w nioski z badań25 prow adzonych ponad 3 lata przez zespół pod kierunkiem M izuko Ito z U niw ersytetu K alifornijskiego, Irvine w ram ach program u F undacji M aca rthurów D igital Y outh Project. B adacze m etodą etnograficzną przeprow adzili w yw iady z ponad 800 m łodym i ludźm i i przeprow adzili ponad 5000 godzin obserw acji na żyw o. S tw ierdzili, że serw isy społecznościow e, strony um ożliw iające w spółdzielenie film ów, gry online i gadżety takie ja k ipod, i telefony kom órkow e są obecnie w yznacznikam i kultury m łodych. W ielu dorosłych niepokoi fakt, że dzieci tracą czas online, kom unikując się lub grając. B adacze w yjaśniają, dlaczego m łodzi trak tu ją tę form ę działań ja k o konieczną i w ażną. C yfrow y św iat stw arza now e m ożliw ości m łodym, aby zm ierzyć się z norm am i społecznym i, rozw ijać zainteresow ania, podnosić um iejętności techniczne i eksperym entow ać z now ym i form am i ekspresji w łasnej. Te działania skupiają uw agę m łodych, poniew aż stanow ią drogę do uspołecznienia, sam ouctw a (self-directed learning) i niezależności. Z badań w ynika, że m łodzi w ykorzystują now e m edia do pogłębiania relacji koleżeńskich (friendship-driven) i zainteresow ań (interest-driven). W iększość używ a Sieci aby nieustannie utrzym yw ać kontakt z kolegam i i przyjaciółm i ze szkoły lub podw órka. W tych praktykach najczęściej kom u n ik u ją się z osobam i, które znają w realnym życiu, a now ych m ediów używ ają żeby podtrzym ać te relacje w sposób ciągły (hang out). M niejsza liczba m łodzieży w ykorzystuje św iat cyfrow y, aby rozw ijać zainteresow ania i docierać do inform acji w ykraczających poza szkołę i społeczność lokalną. G rupy zainteresow ań pozw alają m łodym dotrzeć do osób, które łączą specjalistyczne, niszow e zainteresow ania. W tych działaniach inspirow anych zainteresow a niam i, m łodzież znajduje tow arzyszy poza lokalną społecznością. M oże rów nież znaleźć 211Gift economy, [ ]. 21 Open Source Initiative, ww.opensource.org/ [ ]. 22 Wiki, iki [ ]. 23 Zob. M. Castells, Społeczeństwo sieci, PWN, W arszawa Collaborative software, tools [ ]. 25 Living and Learning with New Media: Summary o f Findings from the Digital Youth Project [ ].

8 Edukacja w silosach. 115 m ożliw ości publikow ania i przekazyw ania w yników sw oich prac Sieciow ej publiczności, czym zyskuje now e form y uzew nętrznienia i prestiż. K olejny istotny w niosek z badań, to stw ierdzenie, że m łodzież je s t zaangażow ana w oparte na partnerstw ie (peer-based leam ing) i skierow ane na siebie (self-directed learning) uczenie się w Sieci. M łodzi kreują i rozw ijają now e form y w yrazu i reguły zachow ań społecznych. Przez odkryw anie now ych zainteresow ań, m ajsterkow anie i eksperym entow anie (m essing around) z now ym i m ediam i, o siągają różne form y technicznych i m edialnych kom petencji. M etodą prób i błędów m łodzież pow iększa sw oje um iejętności m edialne, udostępnia sw oje prace i otrzym uje odzew od innych online. Przez sw o ją bezpośredniość i ogrom inform acji św iat cyfrow y likw iduje bariery w sam ouctw ie. N iektórzy m łodzi są m aniakam i (geek out) i zanurzają się w problem y i talenty. W brew potocznem u m niem aniu m aniactw o kom puterow e je st bardzo socjalizujące i angażujące, chociaż raczej nie sprzyja lokalnym znajom ościom i przyjaźniom. M łodzież zw raca się w zam ian do specjalizow anych grup zainteresow ań zarów no nastolatków i dorosłych z całego kraju lub św iata, których celem je st podniesienie w łasnego kunsztu i reputacji w śród partnerów ekspertów. Jeśli w takich grupach uczestniczą dorośli, nie stają się oni natychm iast ekspertam i z racji w ieku. M aniactw o, tu rozum iane jak o działania m erytokratyczne, w w ielu aspektach zm azuje tradycyjne w yznaczniki statusu i autorytetu. N ow e m edia pozw alają na pew ien stopień w olności i autonom ii dla m łodych, które są mniej w idoczne w zajęciach lekcyjnych. M łodzież respektuje sw ój w zajem ny autorytet online i często m a w iększą m otyw ację, aby uczyć się od partnerów niż od dorosłych. Jej w ysiłki są rów nież m ocno nakierow ane na siebie, a rezultaty pojaw iają się w w yniku eksploracji, w przeciw ieństw ie do lekcji szkolnych, które są ukierunkow ane przez zbiór predefiniow anych celów. Podstaw ow e w nioski z badań to: now e m edia zm ieniają sposób w jaki m łodzież uspołecznia się i uczy, i stw arzają szereg now ych problem ów, które nauczyciele, rodzice i praw o daw cy pow inni w ziąć pod uw agę. D orośli pow inni w spierać m łodych ludzi w ich zainteresow aniach now ym i m ediam i. W przeciw ieństw ie do odczuć dorosłych, w isząc online m łodzież osiąga podstaw ow e społeczne i techniczne um iejętności, które są niezbędne, aby w pełni uczestniczyć w e w spółczesnym społeczeństw ie. T w orzenie barier w tym uczestnictw ie pozbaw ia m łodzież dostępu do tych form kształcenia. U czestnictw o w epoce cyfrow ej to coś w ięcej niż dostęp do w ażnych inform acji i kultury. M łodzież czerpie w ięcej korzyści od edukatorów bardziej otw artych na form y eksperym entu i eksploracje społeczne, które ogólnie nie są charakterystyczne dla instytucji edukacyjnych. B iorąc pod uw agę różnorodność m ediów cyfrow ych, trudno je s t opracow ać zespół w zorców w edług których m ożna by m ierzyć kom petencje techniczne i m edialne m łodych ludzi. N akierow ane na relacje i zainteresow ania uczestnictw o online m a w iele różnych rodzajów konotacji społecznych. N p. kiedy działania oparte na relacjach koncentrują się na kulturze partnerstw a, udział dorosłych jest bardziej pożądany w bardziej m aniakalnych form ach uczenia się. W dodatku treść, zachow ania i um iejętności, które m łodzież ceni, silnie zm ienia się w zależności od tego z ja k ą g rupą społeczną je s t zw iązana. W uczestnictw ie opartym na zainteresow aniach, dorośli m ają istotną rolę do spełnienia. M łodzież w ykorzystująca now e m edia często uczy się od partnerów, a nie nauczycieli i dorosłych. Ale dorośli nadal m ają w ielki w pływ na ustalenie celów nauki, w szczególności w g ru

9 116 Eunika Baron-Polańczyk pach zainteresow ań, gdzie dorośli hobbyści funkcjonują w roli w zorów i bardziej dośw iadczonych partnerów. A by zachow ać sw oje znaczenie w X X I w ieku, instytucje edukacyjne m u szą dotrzym ać kroku gw ałtow nym zm ianom w prow adzonym przez m edia cyfrow e. U czestnictw o m łodzieży w zsieciow anym św iecie w skazuje now e sposoby m yślenia o roli edukacji. C o, pytają autorzy, będzie to oznaczać, by rzeczyw iście w ykorzystać potencjał m ożliw ości uczenia się do stępny przez zasoby online i Sieci. C o będzie to oznaczać, by sięgnąć poza trad y cy jn ą edukację i instytucje społeczne i uzyskać pom oc innych w edukacji m łodych ludzi. Raczej niż założyć, że edukacja je s t głów nie przygotow aniem do pracy i kariery, pytają: co będzie to oznaczać, by m yśleć o niej jak o o procesie prow adzącym m łodzież do uczestnictw a w życiu publicznym ogólnie. C ałość badań zostanie opublikow ana w książce H anging O ut, M essing A round, G eeking O ut: L iving and L earning w ith N ew M edia 26. W nioski z pow yższego raportu w kontekście w cześniejszych rozw ażań m o g ą potw ierdzać tezę, że być m oże szkoła rów nież staje się sw oistym silosem, całkow icie oderw anym od w spółczesności i jej w yzw ań. B ez je j gruntow nej reform y i dostosow ania do potrzeb i oczekiw ań najw ażniejszych podm iotów edukacji - uczniów epoki cyfrow ej - przestanie spełniać sw ą podstaw ow ą m isję. Zakończenie Idea uczenia się przez całe życie to globalny cel edukacji, którego realizacja zyskuje odpow iednie w sparcie legislacyjne, program ow e i infrastrukturalne27. W obec gw ałtow nych zm ian jakim podlega rzeczyw istość, a zw łaszcza w obec tem pa postępu naukow o-technicznego dostarczającego nieustannie now ych cyfrow ych narzędzi m edialnych, pow staje w iele problem ów zw iązanych z m odernizacją i projektow aniem now ego ładu edukacji, w tym edukacji zaw odow ej. W ydaje się, że dobrym punktem do postulow anej dyskusji nad u staw iczną edukacją zaw o d o w ą m o g ą być rozw iązania w skazujące na now e trendy ICT. U czenie się przez całe życie, uw zględniające w sw ej strategii now oczesne osiągnięcia ICT, m oże być ukierunkow ane na uzupełnianie posiadanych ju ż oraz zdobyw anie now ych kw alifikacji - nie tylko w form ach szkolnych i pozaszkolnych, ale przede w szystkim na drodze sam okształcenia. N ow oczesne rozw iązania technologiczne uspraw niają proces ciągłego kształtow ania m iedzy innym i kw alifikacji ponadzaw odow ych28, które z kolei stanow ią fundam entalne w ym agania niezbędne w każdej pracy, zarów no zaw odow ej, ja k i w pracach pozazaw odow ych, a co najw ażniejsze w y rażają się w pozytyw nych nastaw ieniach do pow ierzonych zadań. R ozw ój tego poziom u kw alifikacji zaw odow ych m a szczególne znaczenie w aspekcie uniw ersalnych um iejętności elastycznego dostosow yw ania się do potrzeb i w ym agań dynam iczne zm ieniającego się rynku pracy. W ażne je s t by, w procesie przygotow ania oraz doskonalenia zaw odow ego, unikać tzw. efektu silosu. Próbę podjęcia się tego trudnego zadania m ożna upatryw ać w zało 26 Ito M izuko, Sonja Baumer, M atteo Bittanti i inni, Hanging Out, Messing Around, Geeking Out: Living and Learning with New Media, Cambridge: MIT Press. Forthcoming. 27 Zob. T. Bauman (red.). Uczenie się jako przedsięwzięcie na całe życie, Impuls, Kraków * S.M. Kwiatkowski, Problemy rynku pracy..., s

10 Edukacja w silosach. 117 żeniach program ow ych kierunku E dukacja techniczno-inform atyczna uzew nętrznianych poprzez projektow ane cele, treści, m etody i form y organizacyjne poszczególnych przedm iotów kształcenia. R am ow e treści kształcenia29 w holistyczny i interdyscyplinarny sposób w skazują na obszar techniki, inform atyki i szeroko rozum ianej edukacji. W śród grupy kw alifikacji absolw enta w skazuje się m iedzy innym i na w iedzę z zakresu inżynierii w ytw arzania, inżynierii m ateriałow ej, budow y m aszyn oraz inform atyki, a także - po ukończeniu specjalności nauczycielskiej - z zakresu pedagogiki, psychologii i socjologii. Podkreśla się rów nież w agę um iejętności korzystania z w iedzy w pracy i życiu codziennym, kom unikow ania się z otoczeniem i aktyw nego uczestniczenia w pracy grupow ej. N ie pom inięto rów nież spraw ności w zakresie kom unikow ania się w językach obcych. W ten sposób w skazuje się na potrzebę kształtow ania um iejętności podstaw ow ych społeczeństw a inform acyjnego podążającego ku społeczeństw u w iedzy. M ożna pow iedzieć, że w spom niany kierunek studiów ju ż u podstaw, z sam ego profilow ego założenia, w skazuje na konieczność edukacji w obszarze now oczesnej techniki i inform atyki - nie pom ijając w tym zakresie w spółczesnych osiągnięć nauk hum anistycznych. Bibliografia Baron-Polańczyk E, Multimedialne materiały dydaktyczne w edukacji techniczno-informatycznej w szkole podstawowej i gimnazjum. Raport z badań, Oficyna Wydawnicza UZ, Zielona Góra Bauman T. (red.). Uczenie się ja k o przedsięwzięcie na całe życie. Impuls, Kraków Blaszczak A., Efekt silosu, czyli groźne podziały w firm ie, Rzeczpospolita 2008, nr 270. Castells M., Społeczeństwo sieci, PWN, Warszawa Collaborative software, conferencing tools [ ]. Czarnecki K.M, Psychologia zawodowej pracy człowieka, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Zarządzania i Marketingu, Sosnowiec Czerepaniak-Walczak M., Między dostosowaniem a zmianą. Elementy emancypacyjnej teorii edukacji, Wydaw. Naukowe US, Szczecin Gift economy, [ ]. Goźlińska E., Szlosek F., Podręczny słownik nauczyciela kształcenia zawodowego, ITE, Radom Hejnicka-Bezwińska T., O zmianach w edukacji. Konteksty, zagrożenia i możliwości, Wydawawnictwo AB, Bydgoszcz Hryniewicz J.T., Stosunki pracy w polskich organizacjach. Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa Kwiatkowski S.M., Problemy rynku pracy, [w:] S.M. Kwiatkowski, A. Bogaj, B. Baraniak, Pedagogika pracy, Wydaw. Akademickie i Profesjonalne, Warszawa Living and Learning with New Media: Summary o f Findings from the Digital Youth Project [ ]. Mizuko I., Baumer S., Bittanti M. i in., Hanging Out, Messing Around, Geeking Out: Living and Learning with New Media. Cambridge: MIT Press, Forthcoming. Nowacki T., Zawodoznawstwo. Wydaw. IteE. Radom Zob. Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Edukacja techniczno-informatyczna, ww.bip.nauka.gov.pl/_gallery/23/38/2338/2l_edukacja_techniczno-inform atyczna.pdft ].

11 118 Eunika Baron-Polańczyk Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Żak, Warszawa Open Source Initiative, [ ]. Salik H., Wiedza je st przyszłością gospodarki, Rzeczpospolita 2008, nr 271. Standardy kształcenia dla kierunku studiów: Edukacja techniczno-informatyczna, [ ]. Sveiby K-E., What is Knowledge Management?, [ ]. Wiatrowski Z., Działalność zawodoznawcza w kontekście rozwoju zawodowego człowieka, Problemy Profesjologii 2005, nr 1. Wiki, [ ]. Recenzent: Jan M ielżyński