Francis(zek) Bacon ( )

Transkrypt

1 Francis(zek) Bacon ( ) Wprawdzie Bacon nie miał dobrego rozeznania we współczesnej mu nauce, niemniej wiele osiągnął w refleksji metanaukowej i metodologii nauk empirycznych. Istotnym rysem filozofii nauki Bacona jest postulat praktycznego, utylitarnego podejścia do nauki. Z niego wynika krytyczny stosunek Bacona do fizyki Arystotelesa (choć używa jego terminologii i przypisuje fizyce zadanie badania przyczyn sprawczych i materialnych, a metafizyce przyczyn formalnych i celowych) i do scholastyki jako głównie zorientowanej na osiągnięcie wiedzy prawdziwej i dobrze uzasadnionej jako wartości samej dla siebie (autotelicznej), a nie wartościowej ze względu na możliwość jej praktycznego zastosowania. Osiągnięcie celów praktycznych wymagało, zdaniem Bacona, odkrycia prawdy: skuteczność działania była pochodną wiedzy prawdziwej. Główne dzieła: Essays, 1597 De sapientia veterum (O mądrości starożytnych), 1609 Instauratio magna (Wielkie ustanowienie (nauk)): cz. I De dignitate et augmentis scientiarum (O godności i postępie nauk), 1623, cz. II Novum organum scientiarum (Nowy >>Organon<< (gr. narzędzie) nauk, Pisma pośmiertne: Sylva sylvarum (łac. las lasów), or a Natural Historie in ten centuries Nowa Atlantyda

2 Logika dzieli się na: (a) ars inveniendi (łac. sztuka odkrywania) interpretacja przyrody za pomocą wyjaśniania i aksjomatów (od eksperymentu do aksjomatów i do kolejnych eksperymentów indukcja, (Novum Organum (NO))), (b) ars iudicandi (łac. sztuka sądzenia) badanie sylogizmów i błędów (krytyka logiki sylogistycznej jako nieprzydatnej w badaniach naukowych przyrodniczych i w praktycznych zastosowaniach ich wyników i zbyt skłonnej do wyprowadzania ogólnych wniosków z ograniczonego materiału obserwacyjnego) oraz indukcji, która miała wyeliminować błędy rozumowań sylogistycznych. (c) ars retinendi et tradendi (łac. sztuka ćwiczenia pamięci i przekazywania (wiedzy)), edukacja. Bacon oddziela problematykę wiary, która odnosi się do tego, co duchowe, niematerialne, od filozofii pojmowanej naturalistycznie i materialistycznie. Teoria złudzeń (idoli) Aby metoda indukcji mogła być skutecznie stosowana należy wskazać źródła deformacji poznania i wiedzy, i dzięki uświadomieniu ich sobie być w stanie ich unikać (NO, I, XXXVIII). Złudzenia plemienne (idola tribus): wrodzone ludzkiej naturze i utrudniające dochodzenie do obiektywnych sądów: a) poleganie na danych zmysłowych (sensualizm a nie realizm teoriopoznawczy) (NO, I, XLI, L),

3 b) skłonność do konserwatyzmu w myśleniu, nieprzyjmowanie niewygodnych informacji (NO, I, XLIX), c) skłonność do abstrakcji i hipostaz (NO, I, LI), d) antropomorfizm i finalizm (teleologizm). Złudzenia jaskini (idola specus): a) uwarunkowania indywidualne procesów poznawczych (charkter, wykształcenie, oczytanie), które zniekształcają światło naturalne rozumu (NO, I, XLII, LIII-LVIII), Złudzenia rynku (idola fori) (NO, I, LX): a) terminy nieprecyzyjnie zdefiniowane, b) terminy nieposiadające desygnatów fikcje. Złudzenia teatru (idola theatri) przeszłe systemy filozoficzne: a) systemy sofistyczne, racjonalistyczne medytacje i rozumowania (Arystoteles) (NO, I, LXIII), b) systemy empirystyczne oparte na błędnej koncepcji eksperymentu i indukcji (NO, I, LXIV), c) zabobonne mieszające porządek teologii i natury (NO, I, LXV). Teoria wiedzy empirycznej A. Teoria eksperymentu Łowy Pana 1 Bacon scharakteryzował różne sposoby dokonywania eksperymentów (doświadczeń) naukowych 2. 1 Pan w mitologii greckiej (Faun w mitologii rzymskiej) bożek lasów (przyrody) i myśliwych. 2 Sam był eksperymentatorem i podczas jednego z nich, udowadniając, iż mięso przechowywane w naczyniu wypełnionym śniegiem zachowuje świeżość, zaziębił się i wkrótce zmarł.

4 Variatio experimenti powtarzanie doświadczenia w różnych warunkach. Productio experimenti (repetitio et extensio) przedłużanie doświadczenia przez powtarzanie i poszerzanie. Translatio experimenti przenoszenie doświadczenia 1) z natury lub przypadku do dzieł ludzkich, 2) z dzieł i praktyki ludzkiej do innych dzieł i praktyki, 3) z pewnej części dzieła do innej części tego samego dzieła. Inversio experimenti odwrócenie doświadczenia wykazanie przeciwieństwa tego, co udowodniono w uprzednim doświadczeniu. Compulsio experimenti wymuszanie doświadczenia przez wymuszenie utraty lub uzyskania własności. Applicatio experimenti zastosowanie doświadczenia w dziedzinie praktycznej np. prawa Archimedesa. Copulatio experimenti - łączenie doświadczeń (ochładzanie za pomocą lodu i saletry) B. Teoria indukcji eliminacyjnej zakłada, że jej rezultat mimo, iż oparty jest na doświadczeniu (obserwacjach) jest pewny, ma wartość ogólną, bezwyjątkową. I. Tablica istnienia i obecności (tabula essentiae et praesentiae) obejmuje te przypadki, w których występuje badana własność.

5 II. III. Tablica odchylenia, czyli nieobecności (tabula declinationis sive absentiae in proximo) obejmuje te przypadki, które od poprzednich różnią się brakiem danej własności, a poza tym we wszystkim się zgadzają. Tablica stopni, czyli porównania (tabula graduum sive tabula comparativae) obejmuje te przypadki, w których dostrzegamy różnice danej własności w w różnych przedmiotach i zjawiskach. Eliminacja: zestawienie faktów wyróżnionych z tablicy I i II, by określić istotę/formę danego zjawiska. Problem rozumowań indukcyjnych. x 1 (F(x 1 ) G(x 1 )) x 2 (F(x 2 ) G(x 2 )) x 3 (F(x 3 ) G(x 3 )). x (F(x) G(x)) Według Bacona wniosek taki jest zasadny. Według Dawida Hume a ( ) jest bezzasadny, gdyż rozumowania indukcyjne nie prowadzą do wniosków o postaci zdań bezwyjątkowych/ogólnych (z dużym (ogólnym, uniwersalnym) kwantyfikatorem), a jedynie do zdań będących uogólnieniami empirycznymi (z małym (egzystencjalnym) kwantyfikatorem). Zdania ogólne, bezwyjątkowe, to zdania analityczne, których zaprzeczenie prowadzi do sprzeczności. Np. Suma kątów w prostokącie jest równa czterem kątom prostym. Suma kątów w prostokącie nie jest równa czterem kątom prostym. Zaprzeczenie zdań będących uogólnieniami empirycznymi (zdań syntetycznych) nie prowadzi do sprzeczności. Np. W lecie w Polsce

6 temperatura sięga 38 C. Zdanie będące zaprzeczeniem poprzedniego zdania nie jest sprzeczne wewnętrznie: W lecie w Polsce temperatura nie sięga 38 C.