ZOOPLANKTON JEZIORA GOSCit\Z

Transkrypt

1 Polish Bot. Stud. Guideb(l(lk Series 8:49-54, 1993 ZOOPLANKTON JEZIORA GOSCit\Z Leszek Andrzej Bt.EDZKI BLEDZKI L.A. Zooplankton of Lake Gokil!Z. Polish Botanical Studies, Guidebook Series 8: 49-54, The investigations on the zooplankton were carried out during the years The samples of the pelagial were collected in the area of the central deepest place of the lake, from the epi-, meta-. and hypolimnion. and 0.5 m above the lake bottom. The littoral samples were collected in two places. 14 species of Rotatoria, 21 species, of C1adocera and 7 species of Copepoda were found. The differences in zooplankton content between epilimnion and meta- and hypolimnion increase from the spring till the summer season and diminish in the autumn. The same concerns the biomass values. The littoral zone is poorly inhabited by zooplankton. The effective filtrators make an essential contribution to the zooplankton biomass. Because of lacking direct phytoplankton measurements, the possible approximate phytoplankton content in the lake was estimated, using the index of trophic efficiency for the eutrophic lakes (zooplankton: phytoplankton biomass rates = ca 0.6; Hillbricht-Ilkowska 1986), and by estimating the cmmection of phytoplankton biomass with the phosphorus content in the lake water (Peters 1986). The estimated figures are g m' 3 (m.m.) of phytoplankton. The littoral zooplankton has no real importance for the lake functioning, but the pelagic zooplankton plays an essential role in the matter and energy circulation in the lake ecosystem. Leszek Andrzej Bl(dzki, Zaklad Hydro/Jiologii, lnstytu/ Biologii, Uniwersytet Mikolaja Kopernika, ul. Gagarina 9, Torun. WST~P Laminacja osad6w dennych jezior, wyrainie zachowana w calej ich mi<li:szosci. zdarza si~ rzadko. Zasady funkcjonowania jeziora wykazuj<tcego tc cech~ (Ralska-Jasiewiczowa i in. 1987), sn interesujnce zar6wno ze wzgl~d6w poznawczych, jak i praktycznych. Do ich odtworzenia konieczne S<l kompleksawe badania jeziora i jego otoczenia. Niniejsza praca jest wlasnie czescin tych badaii prowadzonych w latach w ramach Programu CPBP 0404, a od IV kwartalu 1991 roku finansowanych poprzez grant Nr Komitetu Badan Naukowych,Zapis holocenskich zmian srodowiska i klimatu w osadach warwowych". 0PIS TERENU Leznce w Kotlinie Plockiej jezioro Gosci<li: jest obecnie jeziorem sr6dlesnym. Jego powierzchnia wynosi 45.5 ha, gl~bokosc maksymalna 25.6 m, gl~bokosc

2 50 Polish Botanical Studies, Guidebook Series, 1993, No. 8 srednia 5.4 m, gl~bokosc epilimnionu 4.2 m, indeks mieszania 0.8, obj~tosc tys. m. Jezioro jest dimiktyczne, o ostrej termoklinie na gl~bokosci 4-5 do 7-8 m. Temperatura przy dnie latem rna okolo 5 C. Latem, od gl~bokosci okolo 8 m notuje si~ deficyty tlenu. Przy dnie wielokrotnie stwierdzano brak tlenu. Widzialnosc kr<}zka Secchiego wynosi m. Srednie roczne st~zenie N-NH4 w wodzie wynosilo ponad 0.3 mg dm 3, P-P04 ponad 0.1 mg dm 3, N N03 ponad mg dm 3, a stosunek N:P wynosil12: 1 (Kentzer, Zytkowicz 1993). MATERIAL I METODY Badania zooplanktonu jeziora Gosci<t:l prowadzono w latach Proby pelagiczne pobierano w rejonie gl~boczka z calego slupa wody, osobno z epi-, meta-, i hypo1imnionu oraz z warstwy przydennej, tj. ok. 0.5 m nad dnem. Poboru pr6b dokonano 5 litrowym czerpaczem Bernatowicza i siatk<t planktonowi} o srednicy oczek wynoszi}c<! 50 IJ.m. Pr6by litora1ne pobierano na dw6ch stanowiskach jedno1itrowym czerpaczem Pata1asa, l<tcznie po 10 dm 3 wody. Osady denne pobrano czerpaczem rurowym Kajaka. W laboratorium pr6by opracowano powszechnie znanymi, standardowymi metodami (Bl zki 1989), a pr6by osad6w dennych opracowano wedlug Freya (1979). W powierzchniowej warstwie osad6w dennych oznaczano szcz<jtki Cladocera. WYNIKI I DYSKUSJA W pelagialu i litoralu jeziora Gosci<}Z zarejestrowano 14 gatunk6w wrotk6w, 21 gatunk6w wioslarek i 7 gatunk6w widlonog6w. Zaznaczyc nalezy, ze wsp6lczesne wyst~powanie 9 gatunk6w wioslarek stwierdzono tylko na podstawie analizy szcz<}tk6w tej grupy zwierz<tt w powierzchniowych (1-5 em) osadach dennych. Liste zarejestrowanych gatunk6w przedstawia ponizsze zestawienie. Asplanchna priodonta Brachionus angularis Conochilus hippocrepis Filinia longiseta Kellicottia longispina Keratella cochlearis cochlearis Rotatoria Keratella quadrata Polyarthra dolichoptera Polyarthra euryptera Polyarthra vulgaris Synchaeta pectinata Trichocerca birostris

3 L. A. BLEDZKI: Zooplankton jeziora Goscil!:i: 51 Kerate/la cochlearis tecta Acroperus harpae Alona a./finis * Alona quadrangula * Alonella nana * Bosmina coregoni Bosmina longirostris Bosmina longispina Camptocercus sp. * Ceriodaphnia pulchella Ceriodaphnia quadrangula Chydorus sphaericus * notowane tylko w osadach dennych Cyclops kolensis Cyclops vicinus Eucyclops serulatus Mesocyclops leuckarti Trichocerca simi/is Cladocera Diaphanosoma brachyurum Daphnia cucullata Daphnia longispina Disparalona rostrata Eurycercus lamellatus* Graptoleberis testudinaria* Leptodora kindti Pleuroxus aduncus * Pleuroxus uncinatus * Peracantha truncata * Copepoda Thermocyclops oithonoides Eudiaptomus gracilis Eudiaptomus graciloides Srednia roczna liczebnosc zooplanktonu zawierala sic w przedziale: Rotatoria ind. dm - 3 srednio: 170 in d. dm - 3 Crustacea ind. dm- 3 srednio: 118 ind. dm- 3 natomiast biomasa (sucha masa): Rotatoria J..lg dm- 3 Crustacea J..lg dm - 3 zooplankton razem J..lg dm- 3 srednio: srednio: srednio: 83 J..lg dm J..lg dm J..lg dm- 3 Stwierdzono znaczne r6znice w zasiedleniu przez zooplankton epilimnionu oraz meta- i hypolimnionu. R6znice te wystepuj:t juz w okresie wiosennym, prawdopodobnie po wiosennej homotermii, gdy zaczyna sic stratyfikacja, nastcpnie nasilaj:t sic latem, a zanikaj:tjesieni:t podczas okresu mieszania. Wiosn:t zar6wno w 1988 i 1989 roku w epilimnionie notowano (analogicznie) 3-5 oraz razy wyzsz:t biomase niz w meta- i hypolimnionie. Latem r6znica ta byla jeszcze wyzsza i wynosila razy. Jesieni~ wartosci biomasy we wszystkich warstwach byly zblizone do siebie. Jednakze p6iniejsze badania

4 52 Palish Batanical Studies, Guidebaak Series, 1993, No.8 przeprowadzone w 1990 roku wykazaly r6wniez w tym okresie znaczne zr6znicowanie rozmieszczenia pionowego, co ilustruje ponizsze zestawienie: Epilimnion Metalinmion Hypolimnion 0.5 m nad dnem N B N B N B N B Rotatoria Crustacea Zoopl. razem N-ind. dm 3, B-1-1g dm 3 (sucha masa) Potwierdzono wive wczesniejsze obserwacje i przypuszczenia, ze zooplankton wykazuje znaczne zr6znicowanie w rozmieszczeniu pionowym nie tylko w okresie stagnacji letniej. Zooplankton litoralny reprezentowany byl przez nieliczne gatunki, wykazujnce niskie zagvszczenie: Stanowisko I Stanowisko 2 N B N B Rotatoria Crustacea Zooplankton razem N- ind. dm- 3 B -!-lg dm' 3 Filtratory efektywne (Gliwicz 1977) wykazaly znaczny udzial zooplanktonu w biomasie: llllesj<jc IV VIII XI % wsr6d: Crust. Zoopl. Crust. Zoopl. Crust. Zoopl. Epilimnion Meta- i Hypo limn Dobowl} racjv pokarmowl} zooplanktonu oszacowano na podstawie powszec~nie przyjvtych dan~ch (K~przak 1985, S~dniews~a _1988) wyazo~1 w % b10masy konsumentow. RacJv tv przedstawiono pom:lej w g m doba (mokra masa):

5 L.A. BLEDZKI: Zooplankton jeziora Goscil!Z 53 miesil!c IV VIII XI Rotatoria: Epilimnion Meta- i Hypolimnion Crustacea: Epilimnion Meta- i Hypolimnion Zooplankton razem: Epilimnion Meta- i Hypolimnion Mozna zatem przyj<}c, ze srednia mcja pokarmowa zooplanktonu wynosi okolo 24 g m- 3 d- 1 (mokrej masy). Wobec braku bezposrednich pomiar6w, konieczne jest tez oszacowanie ilosci fitoplanktonu w jeziorze Gosci<}z. Dokonano tego dwiema metodami: 1. Stosunek biomasy zooplanktonu do fitoplanktonu, tj. wydajnosc troficzna wynosi dlajezior eutroficznych ok. 0.6 (Hillbricht-Ilkowska 1986~. W ten spos6b obliczono, ze ilosc fitoplanktonu maze wynosic okolo g m -- (m.m.). 2. Wykorzystuj<}c zaleznose biomasy fitoplanktonu od ilosci fosforu og61- nego w toni wodnej, okreslon~przez Petersa (1986), oszacowano, ze w jeziorze Gosci<}Z mog<} bye 23 g m- (m.m.) fitoplanktonu. Zalozono wi~c. ze dzienna produkcja fitoplanktonu maze si~ zawierac w granicach od 6 do 25 g m- 3 Niew<}tpliwie wyliczenia te obarczone S<l znacznym bl~dem, ale mozna przypuszczac, ze zooplankton rna duze mozliwosci ograniczania rozwoju glon6w w tym jeziorze. Duzy udzial w planktonie latwo lownych form wioslarek (Daphnia cucul /ata, D. longispina, Bosmina coregoni) przy wysokich ich zag~szczeniach (biomasie) moze bye wskainikiem slabej presji ryb planktonozernych, co obserwowal Patalas (1963) w jeziorach okolic Wegorzewa. Liczba wyst~pujl}cych w jeziorze Gosci<}Z gatunk6w jest stosunkowo wysoka w por6wnaniu z innymi jeziommi Polski p6lnocnej (Bl~dzki i in. 1992). W pewnej mierze wynikae to moze z faktu, ze jezioro jest przeplywowe. Obserwowane r6znice w pionowym rozmieszczeniu zooplanktonu w jeziorze wynikaj<} ze zlych warunk6w tlenowych w gl~bszych partiach jeziora. Zooplankton litoralowy nie odgrywa wiekszej roli w funkcjonowaniu jeziora Gosci<}Z z uwagi na slabo rozwiniet<l stref~ litomlu. Natomiast zooplankton pelagiczny pelni istotn:i rol~ w obiegu materii i przeptywie energii ekosystemu badanego jeziora. Przyczynia sie do tego znaczny udziat w biomasie filtrator6w efektywnych, oraz- co si~ z tym wi<}ze- duze mozliwosci ograniczania rozwoju glon6w przez zooplankton. Mozna st<}d wnioskowae, ze pelagiczne mechanizmy funkcjonowaniajeziom S<l bardzo sprawne.

6 54 Polish Botanical Studies, Guidebook Series, 1993, No.8 LITERATURA BLEDZKI L.A Ekologia zooplanktonu Zbiomika Wlodawskiego. Praca doktorska, Uniw. M. Kopemika, Toruri. BLEDZKI L.A., BITELL L., BRONISZ-WOLNOMIEJSKA D Pelagic zooplankton of!!lakes in Tuchola Forests and 14lakes in Brodnica Lakeland. Acta UNC, Limnol. Pap. 17: FREY D T. Oadocera Analysis. W: B. E. BERGLOND (red.), Paleohydrological changes in the temperate zone in the last 15,000 years. Subproject B. Project Guide lgcp. Project 158, vol. II. Specific Methods. Lund GLIWICZ Z. M Food size selection and seasonal succession of filter feeding zooplankton in an eutrophic lake. Ekologia Polski 25(2): HillBRICHT-ILKOWSKA A., KAlAK Z Parametry i wskazniki przydatne do kontroli zmian funkcjonalnych i stukturalnych w ekosystemach jeziomych ulegaj&cych procesowi eutrofizacji. W: A. HillBRICHT-ILKOWSKA (red.), Monitoring ekosystem6w jeziornych. Ossolineum, Wroclaw KASPRZAK K Occurrence and role of bivalves of the family Unionidae (Mollusca, Bivalvia) in the eutrophic lake Z~chy (Wielkopolska- Kujawy Lowland) and its outlow canal. Acta Hydrobiologica 27: KENTZER A., ZYTKOWICZ R Warunki fomtowania wsp6lczesnych osad6w dennych w jeziorze Gosci&:i. Polish Bot. Stud. Guidebook Series 8: PATALAS K Sezonowe zmiany w pelagicznym planktonie skorupiakowym szesciu jezior okolic W.;gorzewa. Roczniki Nauk Rolniczych 83: PETERS R. H The role of prediction in limnology. Limnol. Oceanogr. 31(5): RALSKA-JASIEWICZOWA M., WIOK B.. WIECKOWSKI K Lake Gosci&:i- a site of annually laminated sediments covering 12,000 years. Bull. Pol. Acad. Sc., Earth Sci. 35(2): SPODNIEWSKA I. I 988. Plankton. W: K. TAR WID (red.), Ekologia w6d ir6dlqdowych. PAN, Warszawa