PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH WYNIKÓW MONITORINGU STANU CZYSTOŚCI JEZIORA GOPŁO

Transkrypt

1 WSTĘP Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Bydgoszczy w związku z pismem Burmistrza Kruszwicy z dnia 3 lutego br., powołującym się na wyniki badań składu wody jeziora i wody głębinowej z przyszłej odkrywki Tomisławice wykonanych w grudniu 2009 r. przez zespół naukowców z Zakładu Chemicznych Procesów Proekologicznych Wydziału Chemii Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, w kwietniu br. przeprowadził badania jeziora Gopło. Bieżąca kontrola jakości wód została zrealizowana w dniu 15 kwietnia w ramach monitoringu badawczego. Ten rodzaj monitoringu zgodnie z definicją ustawową jest wdrażany m.in. celem określenie przyczyn, z powodu których części wód lub grupa części wód nie spełniają celów środowiskowych lub na potrzeby określenie wielkości i wpływów przypadkowego zanieczyszczenia. PODSUMOWANIE DOTYCHCZASOWYCH WYNIKÓW MONITORINGU STANU CZYSTOŚCI JEZIORA GOPŁO Jezioro Gopło zlokalizowane jest w południowej części województwa kujawsko pomorskiego na terenie powiatów: inowrocławskiego, mogileńskiego, radziejowskiego oraz częściowo w województwie wielkopolskim w powiecie skulskim i wierzbińskim. Gopło pod względem powierzchni wynoszącej 2180 ha jest największym jeziorem województwa kujawsko-pomorskiego i jednocześnie 11 w kraju. W ramach Państwowego Monitoringu Środowiska jest objęte stałą kontrolą stanu czystości wód. Kolejne badania prowadzono w latach: 1976, 1985, 1989, 1995, 2002 i Jezioro wraz z obszarem zlewni bezpośredniej wchodzi w skład wielkoobszarowej formy ochrony przyrody Nadgoplańskiego Parku Tysiąclecia. Należy on do obszaru Natura 2000 zarówno jako Obszar Specjalnej Ochrony (OSO) - teren związany z ochroną gatunkową ptaków jak i Specjalny Obszar Ochrony (SOO) określający ochronę siedliskową. Zlewnia całkowita jeziora wynosi 1408,21 km 2. Dominującym sposobem użytkowania jej terenu są grunty orne stanowiące ponad 81% powierzchni. Lasy stanowią jedynie około 8% pokrycia terenu. Zlewnia bezpośrednia jeziora Gopło o powierzchni 4,52 km 2 stanowi zaledwie 0,3% powierzchni zlewni całkowitej. Sposób użytkowania jej terenu jest analogiczny jak w przypadku zlewni całkowitej jeziora.

2 Ostatni cykl monitoringowy zrealizowany w 2007 r. potwierdził utrzymywanie się wybitnie eutroficznego charakteru jeziora - jednak na ustabilizowanym poziomie. Typowymi objawami eutrofizacji jest m.in. stałe występowanie w okresie letnim w najgłębszych punktach jeziorach deficytów tlenowych. Natomiast w latach można zaobserwować znaczący spadek zawartości w wodach jeziora materii organicznej, co należy wiązać z modernizacją gospodarki wodnościekowej w jego zlewni. Średnia wartość BZT 5 systematycznie maleje z 8,3 mg O 2 /l podczas badań przeprowadzonych w 1995 roku, 6,9 mg O 2 /l w 2002 roku, do 4,4 mg O 2 /l w trakcie kontroli prowadzonej w 2007 roku. Podobna korzystna tendencja dotyczy zawartości materii organicznej określanej jako ChZT-Cr. Średnie stężenie podstawowego związku wywołującego efekt eutrofizacji - fosforanów podczas badań wiosennych w 2007 roku w porównaniu z wartościami z poprzednich serii monitoringowych (1995, 2002) było mniej korzystna. Z kolei średnia roczna wartość fosforanów wskazuje na wysoki stopień eutrofizacji monitorowanego zbiornika. Analizując obciążenie wód jeziora Gopło kolejnym ważnym wskaźnikiem oceny stopnia eutrofizacji - fosforem ogólnym można zauważyć stały trend obniżania się jego zawartości. Podczas pierwszych badań w 1985 roku średnie stężenie wynosiło 0,621 mg P/l. W 2007 roku średnia zawartość fosforu w wodach wynosi 0,121 mg P/l. Jest to jednak ilość, która klasyfikuje wody jeziora poniżej dobrego stanu, a więc nie odpowiada wymaganiom stawianym przez Ramową Dyrektywę Wodną. Odmienną tendencję obserwowano w przypadku kolejnego pierwiastka biogennego azotu. Stężenie azotu ogólnego wzrosło z 1,90 mg N/l w 1985 roku do poziomu 3,5 mg N/l podczas ostatniej serii monitoringowej i podobnie jak w przypadku fosforu, nie odpowiadała stanowi dobremu. Parametry na podstawie których można ocenić ostateczny efekt reakcji zbiornika na koncentrację związków eutrofogennych stężenie chlorofilu a oraz przezroczystość wód podlegała w wieloleciu stosunkowo niewielkim wahaniom, utrzymując się na poziomie charakterystycznym dla wód o słabej jakości.

3

4

5 Porównanie wieloletnich badań wód dopływów zasilających Gopło pozwala stwierdzić systematyczny wzrost obciążenia związkami azotu, co przekłada się na obserwowany wzrost stężeń tego pierwiastka w samym jeziorze. Ponieważ pod względem sanitarnym wody dopływów nie wzbudzały zastrzeżeń, wzrost ilości azotu można wiązać ze spływami powierzchniowymi z terenu zlewni. Z uwagi na zasadnicze zmiany zasad oceny jakości wód nie ma możliwości bezpośredniego porównania końcowej oceny klasyfikacyjnej z ostatniego, pełnego cyklu monitoringowego z latami poprzednimi. Jednak podobnie jak we wcześniejszym okresie ocena ta wskazuje na istotne zróżnicowanie przestrzenne jakości wód jeziora. Jego południowy fragment z reguły charakteryzuje się korzystniejszymi warunkami hydrochemicznymi i biologicznymi w stosunku do części północnej, szczególnie w sąsiedztwie Kruszwicy. METODYKA BADAŃ. Metodyka prac terenowych. Stanowiska poboru prób na jeziorze na potrzeby bieżącego monitoringu badawczego zlokalizowane zostały w tych samych punktach pomiarowo-kontrolnych, które wyznaczono, jako reprezentatywne dla cyklicznych kontroli stanu czystości prowadzonych w ramach Państwowego Monitoringu Środowiska. Przy ustalaniu lokalizacji głęboczka posługiwano się wskazaniami echosondy oraz GPS. Dwa stanowiska (01 oraz 02) zlokalizowane zostały w północnej (położonej w bezpośrednim sąsiedztwie Kruszwicy) części jeziora. Stanowisko 03 wytyczone zostało w środkowej części zbiornika na skrzyżowaniu rynien jeziornych. Stanowisko pomiarowo-kontrolne 04 położone zostało w bocznej, płytkiej zatoce na wysokości miejscowości Siemionki. Ostatni punkt (05) zlokalizowany został na rozległym południowym plosie, oddalonym o około 3,5 km w linii prostej od ujścia Noteci po jej połączeniu z Kanałem Warta-Gopło. Ponadto próbę pobrano z Noteci, przed jej dopływem do jeziora, na wysokości mostu drogowego w miejscowości Przewóz. Rozmieszczenie stanowisk prezentuje rycina 3. Zgodnie z obowiązującymi w monitoringu jezior procedurami, próby pobierano z łodzi za pomocą czerpacza Ruttnera o pojemności 5 litrów z powierzchniowej warstwy wody tj. z głębokości 1 metra. Ponadto, na wybranych stanowiskach pobrano próby ze strefy naddennej, rozumianej jako warstwa wody zalegającej 1 metr nad dnem. Na każdym stanowisku określano profil termiczno-tlenowy za pomocą sondy WTW OXI 197. Prowadzono także pomiary in situ odczynu ph wody i jej przewodność elektrolityczną sondą WTW MULTILINE P3. Stosowane urządzenia posiadają świadectwa wzorcowania oraz są każdorazowo przed badaniami kalibrowane na wzorce odniesienia jednostki miary. Przezroczystość wody mierzono przy użyciu standardowego krążka Secchiego. Wszystkie próby wody przelewano do pojemników określonych wymaganiami akredytacyjnymi i schłodzone przewieziono do laboratorium WIOŚ. Zakres wykonanych oznaczeń w próbkach wody obejmował analizy koncentracji form ogólnych żelaza, manganu oraz fosforu i chlorofilu a. Na wytypowanych stanowiskach przy użyciu czerpacza Ekmana pobrano wierzchnią warstwę osadów dennych o miąższości około cm. Osad denny badano na obecność materii organicznej i żelaza.

6 Ryc. 3. Rozmieszczenie stanowisk pomiarowo-kontrolnych na tle batymetrii jeziora Gopło

7 Metodyka oznaczeń żelaza i manganu. Laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska posiada od 1998 r. akredytację Polskiego Centrum Akredytacji. Akredytacją objętych jest 103 metod badawczych. Posiadany certyfikat umożliwił wejście Laboratorium do grona jednostek spełniających wymagania normy PN EN ISO/IEC Ogólne wymagania dotyczące kompetencji laboratoriów badawczych i wzorcujących. Wszystkie metody badawcze są zwalidowane oraz nadzorowane, a analizy wykonywane są za pomocą nowoczesnej aparatury kontrolno pomiarowej, dzięki czemu wykonywane badania są na najwyższym poziomie technicznym. Metodyka oznaczania substancji badanych w ramach monitoringu wód określona jest w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 13 maja 2009 r. w sprawie form i sposobu prowadzenia monitoringu jednolitych części wód powierzchniowych i podziemnych. W przypadku żelaza i manganu metodyką referencyjną jest PN-EN ISO Zawartość żelaza ogólnego i manganu ogólnego oznaczono w próbkach, które po pobraniu, bezpośrednio w terenie zostały utrwalone do ph <2 kwasem azotowym spektralnie czystym. Analizę wykonano metodą atomowej spektrometrii emisyjnej na aparacie ICP-OES VISTA MPX z plazmą wzbudzoną indukcyjnie. Krzywe kalibracyjne na żelazo i mangan wykonane były z wzorca odniesienia jednostki miary ICP Multi Element Standard Solution IV posiadające certyfikat jakości uznawany przez Polskie Centrum Akredytacji w Warszawie (PCA). Metoda została sprawdzona za pomocą Certyfikowanego Referencyjnego Materiału Odniesienia TMDA-61 posiadający certyfikat jakości PCA. Na powyższe oznaczenia Laboratorium posiada akredytację udzieloną przez PCA. Laboratorium przynajmniej raz w roku sprawdza swoje kompetencje techniczne biorąc udział w porównaniu międzylaboratoryjnym organizowanym przez Instytut Chemii i Technologii Nieorganicznej Politechniki Krakowskiej. Natomiast oznaczanie zawartości żelaza w osadach dennych wykonano zgodnie z normą PN-EN ISO : 2005 r. Wysuszoną próbkę osadu dennego rozdrobniono i przesiano przez sito o średnicy oczek 0,25 mm. Mineralizację przeprowadzono kwasem azotowym spektralnie czystym w naczyniach zamkniętych w piecu mikrofalowym. Po mineralizacji próbki przesączono do kolbek miarowych o pojemności 100 ml i uzupełniono wodą do kreski. W ten sam sposób przygotowano próbkę ślepą. Analizę próbek wykonano na spektrometrze absorpcji atomowej płomieniowej AA240 FS/GTA120 zgodnie z procedurą badawczą PB-202 wydanie V z dnia r. Krzywą wzorcową sporządzono z wzorca odniesienia jednostki miary Wz-6 posiadającego świadectwo jakości uznawane przez PCA. Prawidłowość sporządzenia krzywej wzorowej sprawdzono za pomocą certyfikowanego materiału referencyjnego SPS- WW2 posiadającego świadectwo jakości uznawane przez PCA.

8 WYNIKI BADAŃ Warunki termiczne i tlenowe wód Przeprowadzonym badaniom towarzyszyło całkowite przemieszanie się wód w całej objętości toni wodnej, za wyjątkiem stanowiska 02, gdzie występowała zarówno niepełna homotermia, jak i stratyfikacja tlenowa. Temperatura powierzchniowej warstwy wód oscylowała od 9,6 do 10,4 C aby nad dnem spaść do minimalnie 6,8 o C. Zawartość rozpuszczonego w wodzie tlenu zawierała się od 11,4 do 14,9 mg O 2 /l, co odpowiadało % nasycenia tlenem. Nad dnem minimalną ilość tlenu - 0,5 mg O 2 /l odnotowano na stanowisku 02. Niewielka różnica w natlenieniu w gradiencie pionowym wystąpiła jeszcze na stanowisku 05.

9

10 Ryc. 4. Profile termiczno tlenowe jeziora Gopło podczas badań wiosennych w 2010 roku Fosfor ogólny Stężenie fosforu ogólnego w powierzchniowej warstwie wód jeziora Gopło stwierdzone podczas badań zawierało się w granicach od 0,025 mg P/l w jego południowej części, do poziomu ponad 0,080 mg P/l w części północnej. Nie stwierdzono, na wybranych punktach, podwyższonych ilości tego związku nad dnem. Ryc. 5. Sezonowe stężenia fosforu ogólnego w warstwie powierzchniowej wód jeziora Gopło

11 Analizując aktualną ilość fosforu ogólnego na tle wielolecia, można stwierdzić jego zbliżone wartości na poszczególnych stanowiskach, z wyłączeniem ppk 05, gdzie w porównaniu z wcześniejszymi badaniami odnotowano istotny spadek. Utrzymał się także dotychczasowy trend związany z wzrostem w okresie homotermii wiosennej obciążenia wód fosforem w części północnej (stanowiska 01-03) oraz spadkiem zawartości tego pierwiastka w części południowej (stanowisko 05). Chlorofil a Wskaźnik produkcji pierwotnej w wodach jeziora Gopło podczas badań wiosennych w 2010 roku oscylował na wysokim poziomie (58,3 81,8 ug/l). Wyjątek stanowił punkt pomiarowy 05, gdzie wartość tego wskaźnika wynosiła 29,9 ug/l. Ryc. 6. Sezonowe stężenia chlorofilu a w warstwie powierzchniowej wód jeziora Gopło Czasowy i przestrzenny rozkład produktywności biologicznej wód Gopła przedstawia rycina 6. Analogicznie jak w przypadku fosforu zauważyć można, iż południowa część zbiornia cechuje się zdecydowanie niższą produkcją biologiczną, aniżeli część północna. Najwyższe stężenia chlorofilu a odnotowywane są w zatoce Siemionki, gdzie ma miejsce silne nagrzewanie się wód zbiornika połączone z ograniczoną wymianą wód z głównym akwenem co sprzyja natężeniu fotosyntezy. Na podstawie dotychczasowych rezultatów badań można stwierdzić, że koncentracja chlorofilu a wiosną br. na wszystkich stanowiskach mieści się w przedziałach wartości wyodrębnionych w poprzednich latach obserwacji. Przezroczystość wód Zasięg warstwy fotycznej mierzono za pomocą zakresu widzialności krążka Secchiego. Jego wartości wykazywały silną korelację z chlorofilem a. Najsłabsza przezroczystość wód odnotowana została na stanowisku 04 0,8 m. Większą o 30 cm miąższość warstwy fotycznej zmierzono na stanowiskach 01, 02 oraz 03. Najwyższą przezroczystość wód 1,6 m, zaobserwowano na stanowisku 05.

12 Odczyn wody Wartości ph w południowej części jeziora wynosiła 8,3. W miarę posuwania się na północ oraz w zatoce Siemionki odczyn wzrósł odpowiednio do poziomu 8,7-8,8. Przewodnictwo elektrolityczne Najniższe stężenia odnotowano na stanowisku położonym w południowej części jeziora (551 us/cm). W północnej części wartość konduktywności wód wzrastała, aby osiągnąć maksimum 613 us/cm na stanowisku 01. Żelazo i mangan Zawartość żelaza ogólnego oznaczonego w powierzchniowej warstwie wody wahała się w zakresie od 0,010 do 0,095 mg/l. Wartość maksymalną stwierdzono na ppk 05. W próbach naddennych pobranych na punktach pomiarowych 03 i 05 stężenie żelaza było zasadniczo wyższe od oznaczanego w warstwie powierzchniowej tylko na pierwszym z tych stanowisk i osiągnęło wartość 0,448 mg/l. Natomiast na ppk 05 nie notowano istotnych różnic w profilu pionowym. W dopływie Noteci ilość tego pierwiastka wyniosła 0,185 mg/l. Podobne prawidłowości wystąpiły w przypadku zawartości manganu ogólnego. W warstwie powierzchniowej na pierwszych czterech stanowiskach jego koncentracja wahała się od 0,022 do 0,031 mg/l, aby na najbardziej na południe wysuniętym stanowisku 05 osiągnąć maksimum wynoszące 0,114 mg/l. Identycznie jak w przypadku żelaza na stanowisku 03 zaobserwowano wzrost ilości manganu nad dnem do 0,055 mg/l, natomiast nie stwierdzono takiej gradacji na ppk 05. W dopływie do jeziora stężenie 0,039 mg/l nie odbiegało od pozostałych wyników. Osady denne Badania osadów dennych pod kątem zawartości żelaza i materii organicznej przeprowadzono na stanowiskach 02, 03, 05. Są to głęboczki o najlepszych warunkach sedymentacji, które również mogą dobrze służyć ilustracji przestrzennego zróżnicowania składu chemicznego osadów. Charakter osadów był silnie zróżnicowany. Na stanowisku 02 miały one oliwkową barwę i zwięzłą strukturą z widoczną laminacją. Odpowiadały typowi określanemu jako gytiia detrytusowa. W centralnym punkcie jeziora na stanowisku 03 były jasnopopielate, silnie uwodnione, gruzełkowate i wskazywały na cechy gytii wapiennej. Natomiast na ostatnim stanowisku przybierały czarną barwę i mazistą konsystencję typową dla sapropelu. Ilość materii organicznej w osadach na stanowiskach 02 i 05 była prawie identyczna wynosząc 15,4-15,3% w 100 g s.m. Natomiast zdecydowanie uboższe pod względem zawartości tego składnika było stanowisko 03. W punkcie tym stwierdzono tylko 12,2% materii organicznej w 100 g s.m. Zawartość żelaza w osadzie wahała się od 0,59 do 0,65% na pierwszych dwóch stanowiskach, aby wzrosnąć do 1,4% na głęboczku 05.

13 WNIOSKI W obecnie obowiązujących przepisach dotyczących sposobu klasyfikacji wód powierzchniowych zawartość żelaza i manganu nie jest normowana. Wartości graniczne dla tych pierwiastków (dla ich formy ogólnej) funkcjonowały w rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 lutego 2004 r. w sprawie klasyfikacji dla prezentowania stanu wód powierzchniowych i podziemnych, sposobu prowadzenia monitoringu oraz sposobu interpretacji wyników i prezentacji stanu wód. Rozporządzenie to straciło moc z dniem 1 stycznia 2005 r. Wartości normatywne pochodzące z w/w rozporządzenia zestawiono w tabeli 1. Tabela 1 Wartości graniczne wskaźników jakości wody w klasach jakości wód powierzchniowych. Wskaźnik Wartość graniczna w klasach I - V jakości Jednostka wody I II III IV V Żelazo mg/l 0,1 0,3 1,0 2,0 >2,0 Mangan mg/l 0,05 0,1 0,5 1,0 >1,0 Ponadto, zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 listopada 2002 r. oba pierwiastki są limitowane w wodach powierzchniowych wykorzystywanych do zaopatrzenia ludności w wodę przeznaczoną do spożycia. Ponieważ jezioro Gopło nie jest zaliczone do tej kategorii wód, przytaczane w tabeli 2 normy mają również jedynie charakter porównawczy. Tabela 2. Wymagania, jakim powinny odpowiadać kategorie jakości wody A1 A3. Wskaźnik Wartości graniczne wskaźników jakości wody jakości Jednostka A1 A2 A3 wody zalecane dopuszczalne zalecane dopuszczalne zalecane dopuszczalne Żelazo mg/l 0,1 0, Mangan mg/l 0,05 0,05 0,1 0,1 1 1 Na podstawie powyższego można stwierdzić, że dla warstwy powierzchniowej, tylko wyniki ze stanowiska 05 wskazywały na klasę czystości poniżej dobrej jakości. Pozostałe stężenia mieściły się w klasie I lub II. Natomiast w odniesieniu do normatywów obowiązujących dla wód pitnych, stężenia zarówno żelaza jak i manganu odpowiadały wodom o najlepszej kategorii. Natomiast analiza zawartości żelaza ogólnego w wodach Gopła na podstawie badań wykonanych w kwietniu br. w zestawieniu z dotychczasowymi wynikami monitoringu jezior przeprowadzonymi przez WIOŚ w Bydgoszczy oraz dostępnymi danymi literaturowymi, wskazywała ich poziom typowy dla większości polskich jezior. Ilustruje to tabela 3.

14 Tabela 3. Zawartość żelaza ogólnego w wodach jezior (wszystkie wartości w mg/l) Lato Jezioro Wiosna epilimnion hypolimnion Wigry 1) - 0,020-0,538 0,010-0,624 WPN (42 jeziora) 1) - - 0,020-5,400 Pojezierze Mazurskie( 41 jezior) 2) 0,04-0,59 0,02-0,32 0,09-1,08 Charzykowskie 3) 0,393 0,15 0,65 WIOŚ Bydgoszcz ( 28 jezior) 0,02-0,5 0,03 0,7 0,07 7,24 Skandynawia ( 3000 jezior ) 4) - 7,663 - Źródło: 1) Górniak A Jeziora Wigierskiego Parku Narodowego 2) Zdanowski B Ecological characteristics of lakes in north-eastern Poland versus their trophic gradient. Ekol. Pol. 31 3) Szulkowska-Wojaczek E Eutrofizacja jezior i wskaźniki jej postępu. 4) Skjelkvĺle B.L Heavy Metal Surveys in Nordic Lakes; Concentrations, Geographic Patterns and Relation to Critical Limits. Odnotowane podwyższone stężenia obu pierwiastków w naddennych warstwach wody, w stosunku do próby powierzchniowej na stanowisku 03, sugerują utrzymywanie się pozostałości zimowej stratyfikacji. Zjawisko to szczególnie widoczne było na stanowisku 02, gdzie morfometria dna predyscynuje ten rejon jeziora do powstawania uwarstwienia mas wody. Występowanie w strefie dna deficytów tlenowych ma zasadnicze znaczenie na kierunek wymiany żelaza i manganu, ale również fosforu, pomiędzy osadem a fazą wodną. Skutkuje to wzrostem stężenia tych pierwiastków w odtlenionych hypolimnionach jezior. Aktualne oznaczenia żelaza i manganu porównano także z wynikami monitoringu prowadzonego w latach 80 i 90. XX w. przez WIOŚ w Bydgoszczy na Noteci na stanowisku w Przewozie (dopływ do jeziora) oraz w Kobylnikach (poniżej jeziora Gopło). W efekcie można stwierdzić, że bieżące ilości analizowanych pierwiastków zarówno w samym jeziorze jak i w jego dopływie pozostają na poziomie analogicznym jak w wieloleciu. W zestawieniu z badaniami przeprowadzonymi w ramach kontroli KWB Konin w marcu br. przez WIOŚ w Poznaniu na Noteci w punkcie Noć Kaliny, poniżej dopływu Pichny, cieku będącego odbiornikiem wód pochodzących z odwodnienia odkrywki Tomisławice, wyniki otrzymane z Noteci w miejscowości Przewóz, pozostają na porównywalnym poziomie. Potwierdzają zatem dotychczasowy brak negatywnego wpływu zrzutu wód kopalnianych na lokalny system hydrograficzny. Alarmujących informacji na temat znaczącego obciążenia wód Gopła żelazem i manganem w grudniu 2009 r. nie potwierdziły także zimowe badania przeprowadzone przez dr hab. W. Marszelewskiego z Zakładu Hydrologii i Gospodarki Wodnej, Instytutu Geografii UMK, których rezultaty przedstawiono na II Krajowej Konferencji Ekologicznej, która odbyła się w Przyjezierzu 27 marca br.

15 Przeprowadzona analiza zawartości żelaza w osadach dennych miała na celu kolejne sprawdzenie doniesień dotyczących nienaturalnie wysokiej koncentracji tego pierwiastka w toni wodnej. Skład chemiczny osadów akumulowanych na dnie zbiorników wodnych jest powszechnie uważany za bardzo dobry wskaźnik stanu czystości wód powierzchniowych, a zwłaszcza zawartości metali ciężkich, które występują w znacznie wyższych stężeniach w aluwiach, w porównaniu z ich zawartością w wodzie. Z racji reguł rządzących obiegiem żelaza w ekosystemach jeziornych, w powierzchniowej warstwie osadów Gopła powinien zostać wyraźny ślad w przypadku wcześniejszego zanieczyszczenia wód jeziora. Tymczasem ilość żelaza, chociaż zróżnicowana przestrzennie, nie odbiega od wartości przeciętnych, oznaczanych zarówno w trakcie monitoringu jezior realizowanych przez WIOŚ w Bydgoszczy w latach 80. i 90, jak i badaniach osadów wodnych prowadzonych corocznie w ramach PMŚ przez Państwowy Instytut Geologiczny na terenie całego kraju. Wg. tych danych żelazo obecne było w osadach zbadanych jezior w stężeniu od 0,12 do 3,92% średnia zawartość wynosiła 1,15% średnia geometryczna 0,99% a mediana 1,07%. W związku z powyższymi faktami należy stwierdzić, że wody jeziora Gopło w odniesieniu do zawartości żelaza i manganu nie wskazują obecnie na oddziaływania antropogenne. Brak jest także podstaw to stwierdzenia, że w ostatnich miesiącach wystąpiło zanieczyszczenia jeziora zrzutem wód pochodzących z odwodnienia odkrywki węgla brunatnego Tomisławice Nadal głównym problemem tego akwenu pozostaje jego nadmierna eutrofizacja. Opracował: Jacek Goszczyński Dawid Szatten Wydział Monitoringu Środowiska