INFORMACJI PRZESTRZENNEJ

Transkrypt

1 e-book Podręcznik dla urbanistów Ministerstwo Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej Leszek Litwin, Maciej Borsa INFORMACJI PRZESTRZENNEJ INFRASTRUKTURA 1

2 WYDAWCA MTBGiM, Warszawa 2013 Wydanie pierwsze 2

3 INFRASTRUKTURA INFORMACJI PRZESTRZENNEJ Podręcznik dla urbanistów MINISTERSTWO TRANSPORTU, BUDOWNICTWA I GOSPODARKI MORSKIEJ Leszek Litwin, Maciej Borsa WARSZAWA 2013

4 4

5 SPIS TREŚCI Wstęp Rozdział 1. INSPIRE I. Wstęp: IIP versus INSPIRE I.1. (IIP) I.2. Europejska - INSPIRE II. Podstawy prawne funkcjonowania Infrastruktury Informacji Przestrzennej w EU (INSPIRE) i w Polsce II. 1. Czego dotyczy Dyrektywa INSPIRE? II. 2. Kogo dotyczy DyrektywaINSPIRE II. 3. Jakiego obszaru i zakresu tematycznego dotyczy Dyrektywa INSPIRE III. Podstawy techniczne funkcjonowania INSPIRE IV. Standardy techniczne wymagane w INSPIRE IV. 1. Uwarunkowania prawne standaryzacji w INSPIRE V. Organizacje standaryzujące w zakresie geoinformacji (geomatyki) V. 1. Organizacje standaryzujące w zakresie geoinformacji (geomatyki) V.1.1. ISO International Organization for Standardization [ V.1.2. Komitet Techniczny ISO/TC 211 Geographic Information/Geomatics [ V.1.3. OGC Open Geospatial Consortium [ V.1.4. CEN Europejski Komitet Normalizacyjny [ V.1.5. Komitet Techniczny CEN/TC 287 Geographic Information [ V.1.6. PKN Polski Komitet Normalizacyjny [ V.1.7. Komitet Techniczny PKN/KT 297 ds. Informacji Geograficznej [ V.1.8. W3C World Wide Web Consortium [ V.1.9. OASIS Organization for the Advancement of Structured Information Standards [ 24 Spis treści

6 V DCMI Dublin Core Metadata Initiative [ VI. Dlaczego korzystamy ze standardów? VI.1. Standardy, normy, specyfikacje... VI.2. Standard i norma VI.3. Specyfikacja VII. Specyfikacje OGC czy normy ISO VII.1. Normy ISO serii VII.2. Specyfikacje OGC Rozdział 2. Metadane w IIP I. Co to są metadane? II. Definicja metadanych III. Metadane w geoinformacji (geomatyce) IV. Rodzaje metadanych V. Rola metadanych w IIP VI. Korzyści ze stosowania metadanych w IIP VII. Obowiązki tworzenia metadnych geoinformacyjnych VII.1. Dyrektywa INSPIRE a metadane VII.2. Jakie podstawowe obowiązki związane z metadanymi nakłada Dyrektywa INSPIRE? VII.3. Dla jakich zasobów należy opracować metadane w INSPIRE? VII.4. Jakie informacje powinny zawierać metadane w INSPIRE? VII.5. Do kiedy należy utworzyć i opublikować metadane w INSPIRE? VII.6. Które usługi INSPIRE powinny zostać wdrożone dla metadanych? VIII. Standardy dla metadanych geoinformacyjnych VIII.1. ISO 19115:2003 Geographic information Metadata VIII.2. ISO/TS 19139:2007 Geographic information Metadata XML schema implementation VIII.3. ISO 19119:2005 Geographic information Services VIII.4. ISO 19135:2005 Geographic information Procedures for item registration IX. Profil metadanych X. Struktura profili metadanych XI. Rodzaje elementów i encji metadanych Spis treści

7 XII. Pakiety (sekcje) metadanych XII.1. Rodzaje pakietów metadanych XII.2. Encje metadanych w ISO pobrane z innych norm ISO XIII. Typy danych i ich dziedziny XIV. Rozszerzenia profili metadanych XV. Profil metadanych INSPIRE XVI. Co to jest XML XVI. 1. XML Schema. XVI. 1.1 XML Schema a dokumenty metadanych. XVI. 1.2 XML Schema a norma ISO XVI. 2. Aplikacje języka XML w metadanych XVI. 2.1 GML Rozdział 3. Dane przestrzenne IIP I. Dane przestrzenne I.1. Zbiory danych przestrzennych II. Tematy danych przestrzennych w INSPIRE III. Zagospodarowanie przestrzenne w INSPIRE III.1. Specyfikacja danych przestrzennych dla tematów INSPIRE. IV. Rola danych przestrzennych w INSPIRE I IIP IV.1. Przechowywanie danych przestrzennych w INSPIRE Rozdział 4. Usługi w IIP I. Definicja usług w INSPIRE II. Standardy techniczne dla usług w INSPIRE II.1. Usługa wyszukiwania II.2. Usługa przeglądania II.3. Usługa pobierania II.4. Usługa przekształcania III. Rola usług w INSPIRE i IIP Literatura Akty prawne Spis treści

8 8

9 WSTĘP Szanowni Państwo, z przyjemnością pragnę zaproponować Państwu podręcznik (e-book) pt., który dedykowany jest przede wszystkich dla samorządów gminnych, ale nie tylko. Z niniejszego podręcznika mogą korzystać wszyscy zainteresowani tematyką związaną m.in. z tworzeniem, utrzymywaniem i użytkowaniem Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. Nr 76, poz. 489 z późn. zm.) określa obowiązki organów wiodących w poszczególnych tematach danych przestrzennych, jak również organy administracji, odpowiedzialne w zakresie swojej właściwości za prowadzenie rejestrów publicznych zawierających zbiory danych, związane z wymienionymi w załączniku do w/w ustawy, tematami danych przestrzennych, oraz osoby trzecie, których zbiory mogą być włączane do infrastruktury informacji przestrzennej. Jednym z tematów danych przestrzennych jest zagospodarowanie przestrzenne. Organem wiodącym w tym temacie danych jest minister właściwy do spraw budownictwa, lokalnego planowania i zagospodarowania przestrzennego oraz mieszkalnictwa (czyli obecnie Minister Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej). Organem administracji, prowadzącym rejestr publiczny, o którym mowa powyżej, jest natomiast wójt, burmistrz i prezydent miasta, który na podstawie art. 31 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. z 2012 r. 647 z późn. zm.) prowadzi rejestr planów miejscowych oraz wniosków o ich sporządzenie lub zmianę, gromadzi materiały z nimi związane oraz odpowiada za przechowywanie ich oryginałów, w tym również uchylonych i nieobowiązujących. Powyższa ustawa określa obowiązki zarówno organów wiodących, jak i właściwych organów administracji. Do obowiązków organu wiodącego zalicza się przede wszystkim: 1. tworzenie i wdrażanie systemów szkoleń obejmujących w szczególności zagadnienia z zakresu tworzenia, aktualizacji i udostępniania metadanych, finansowanych z własnych środków budżetowych lub współfinansowanych ze środków Unii Europejskiej (w uzgodnieniu z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej); Wstęp 9

10 2. udostępnianie organom administracji i osobom trzecim, włączonym do infrastruktury, informacji niezbędnych do wykonania zadań polegających na wprowadzaniu rozwiązań technicznych zapewniających interoperacyjność zbiorów i usług danych przestrzennych oraz harmonizację tych zbiorów; 3. tworzenie, utrzymywanie i rozwijanie infrastruktury informacji przestrzennej, wspólnie z innymi organami administracji i osobami trzecimi; 4. tworzenie i utrzymywanie wspólnych elementów infrastruktury, mając na względzie minimalizację kosztów budowy i utrzymania tej infrastruktury, optymalizację dostępu do zbiorów oraz usług danych przestrzennych, a także harmonizację, bezpieczeństwo i jakość tych zbiorów i usług (w uzgodnieniu z innymi organami administracji publicznej, w drodze porozumienia); 5. współpraca, z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej i przy pomocy Głównego Geodety Kraju, przy monitorowaniu przebiegu prac w zakresie tworzenia i funkcjonowania infrastruktury oraz jej rozwoju; 6. organizowanie, koordynacja i monitorowanie działań związanych z tworzeniem, utrzymywaniem i rozwijaniem infrastruktury, w zakresie przyporządkowanych tematów danych przestrzennych, mając w szczególności na względzie zapewnienie zgodności tych działań, w tym wprowadzanych rozwiązań technicznych, z przepisami dotyczącymi infrastruktury informacji przestrzennej; 7. uzgadnianie z ministrem właściwym do spraw administracji publicznej planów określających zakres i metodykę działań związanych z realizacją zadań, o których mowa w pkt 7. Obowiązki właściwych organów administracji są natomiast związane m.in. z: 1. utworzeniem metadanych we wskazanym w w/w ustawie terminie; 2. wprowadzaniem, w zakresie swojej właściwości, rozwiązań technicznych zapewniających interoperacyjność zbiorów i usług danych przestrzennych oraz harmonizację tych zbiorów; 3. tworzeniem i obsługą, w zakresie swojej właściwości, sieci usług dotyczących zbiorów i usług danych przestrzennych, do których zalicza się usługi: wyszukiwania, przeglądania, pobierania, przekształcania i usługi umożliwiające uruchamianie usług danych przestrzennych; 4. zgłaszaniem do publicznej ewidencji zbiorów i usług danych przestrzennych, prowadzonej przez Głównego Geodetę Kraju; 5. zapewnieniem dostępu do zbiorów i usług danych przestrzennych oraz odpowiadającym im usług z tematu zagospodarowanie przestrzenne. 10 Wstęp

11 Obecnie, zdefiniowanymi zbiorami danych przestrzennych w temacie zagospodarowanie przestrzenne są: miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego (jako zbiory podstawowe); studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gmin (jako zbiory dodatkowe). Oprócz w/w dokumentów planistycznych, zbiór danych przestrzennych w w/w temacie, może stanowić także miejscowy plan odbudowy, o którym mowa w ustawie z dnia 11 sierpnia 2001 r. o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (Dz. U. Nr 84, poz. 906 z późn. zm.). Miejscowy plan odbudowy może stanowić zbiór dodatkowy w w/w temacie danych przestrzennych. Zgodnie z art. 13d ust. 1 w/w ustawy w celu umożliwienia odbudowy na obszarach innych niż objęte aktami prawa miejscowego, o których mowa w art. 13 a i 13c tej ustawy, obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku osunięcia się ziemi, rada gminy może uchwalić miejscowy plan odbudowy obiektów budowlanych, zwany miejscowym planem odbudowy. Miejscowy plan odbudowy jest aktem prawa miejscowego. Miejscowy plan odbudowy określa szczegółowe zasady zagospodarowania terenów oraz zasady i tryb nabywania nieruchomości w celu realizacji miejscowych planów odbudowy, w związku z osunięciem się ziemi. Obecnie, w Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, trwają szczegółowe analizy w zakresie włączenia do zbiorów danych przestrzennych, w temacie zagospodarowanie przestrzenne, miejscowego planu odbudowy. Biorąc pod uwagę m.in. obowiązki organu wiodącego, jak również obowiązki właściwych organów administracji, a także charakter i złożoność zbiorów danych przestrzennych z tematu zagospodarowanie przestrzenne, ze strony organu wiodącego podjęto inicjatywę wsparcia dla samorządów gminnych, związaną m.in. z przekazaniem odpowiedniej wiedzy w zakresie Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Mam nadzieję, że niniejszy podręcznik będzie nie tylko przyjemną i inspirującą lekturą, ale będzie także pomocny przy wykonywaniu obowiązków w w/w zakresie. Janusz Żbik Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej Lidia Piotrowska Naczelnik Wydziału Lokalnego Planowania i Infrastruktury Informacji Przestrzennej w Ministerstwie Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej Wstęp 11

12 12

13 Rozdział 1 Infrastruktura Informacji Przestrzennej - INSPIRE INSPIRE Wstęp: IIP versus INSPIRE (IIP) (IIP) zgodnie z powszechnie znaną definicją to zespół środków prawnych, organizacyjnych, ekonomicznych i technicznych, które: zapewniają powszechny dostęp do danych i usług przestrzennych dotyczących określonego obszaru, przyczyniają się do efektywnego stosowania geoinformacji dla zrównoważonego rozwoju, umożliwiają racjonalne gospodarowanie zasobami geoinformacyjnymi. W praktyce wspomniane w definicji środki techniczne IIP to istniejąca infrastruktura teleinformatyczna, oparta przede wszystkim na sieci Internet oraz zasobach sprzętowych serwerach pracujących w sieci. Z punktu widzenia rozległości IIP można podzielić na: Regionalne Infrastruktury Informacji Przestrzennej (RIIP), Krajowe/Narodowe Infrastruktury Informacji Przestrzennej (KIIP), Wojewódzkie Infrastruktury Informacji Przestrzennej (WIIP), inne Europejska - INSPIRE INSPIRE zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie należy rozumieć jako: Rozdział 1. - INSPIRE 13

14 metadane, zbiory danych przestrzennych oraz usługi danych przestrzennych; usługi i technologie sieciowe; porozumienia w sprawie wspólnego korzystania, dostępu i użytkowania oraz mechanizmy kontroli i monitorowania, procesy i procedury ustanowione, stosowane lub udostępniane zgodnie z dyrektywą. Powyższa definicja bardziej precyzyjnie określa części składowe INSPIRE, wśród których wyróżniamy: metadane, zbiory danych przestrzennych, usługi danych przestrzennych, infrastrukturę teleinformatyczną, część prawną (porozumienia, geolicencje), mechanizmy kontroli i monitorowania. I. Podstawy prawne funkcjonowania Infrastruktury Informacji Przestrzennej w EU (INSPIRE) i w Polsce. Podstawą prawną funkcjonowania INSPIRE w Polsce i zarazem wszystkich krajach członkowskich UE jest Dyrektywa 2007/2/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 14 marca 2007 roku ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz. U. UE Nr LL 108/1). Wprowadzenie Dyrektywy INSPIRE poprzedzone było okresem prac wstępnych, w którym późniejszą dyrektywę określano inicjatywą INSPIRE. Dyrektywa jako akt prawa wspólnotowego wymaga transpozycji, czyli dostosowania do prawa krajowego w państwach członkowskich Unii Europejskiej. W Polsce w wyniku transpozycji ogłoszona została Ustawa z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej (Dz. U. Nr 76, poz. 489 z późn. zm.). I. 1. Czego dotyczy Dyrektywa INSPIRE? Dyrektywa INSPIRE ustanawia infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej oraz określa podstawowe zasady jej funkcjonowania w zakresie: metadanych, zbiorów danych przestrzennych i serwisów (usług) z nimi związanych. Ponadto Dyrektywa ta ustala zasady udostępniania i wspólnego korzystania z zasobów danych przestrzennych. Ustala również mechanizmy (procesy i procedury) koordynujące, monitorujące i raportujące proces wdrażania INSPIRE w krajach EU. Z założenia Europejska nie jest specjalnie wydzieloną infrastrukturą informacji przestrzennej (IIP) w państwach członkowskich, lecz ma być infrastrukturą złożoną z poszczególnych infrastruktur informacji przestrzennej (IIP) ustanowionych i prowadzonych przez państwa członkowskie (Rozdział 1, Artykuł 1, Punkt 2). 14 Rozdział 1. - INSPIRE

15 Pełen tekst Dyrektywy INSPIRE jest dostępny na stronach Komisji Europejskiej [ I. 2. Kogo dotyczy Dyrektywa INSPIRE Dyrektywa INSPIRE dotyczy wszystkich uczestników Europejskiej Infrastruktury Informacji Przestrzennej. Natomiast szczegółowe zapisy (Rozdział I, Artykuł 3, Punkt 9) formalnie określają, dla jakich podmiotów jest ona obligatoryjna: jednostek administracji rządowej lub innej administracji publicznej, w tym publicznych organów doradczych na szczeblu krajowym, regionalnym lub lokalnym; osób fizycznych lub prawnych, które na mocy prawa krajowego sprawują publiczne funkcje administracyjne, łącznie ze szczególnymi obowiązkami, działaniami lub usługami dotyczącymi środowiska lub osób fizycznych lub prawnych sprawujących obowiązki, funkcje publiczne lub świadczącą usługi publiczne w odniesieniu do środowiska i podlegają organowi lub osobie, o których mowa była powyżej. I. 3. Jakiego obszaru i zakresu tematycznego dotyczy Dyrektywa INSPIRE Zgodnie z zapisami Dyrektywy, INSPIRE pod względem obszarowym odnosi się tylko do terytoriów państw członkowskich Unii Europejskiej oraz terenów będących pod ich jurysdykcją (Rozdział I, Artykuł 4, Punkt 1, Litera a), Pod względem tematycznym Dyrektywa INSPIRE ogranicza się tylko do informacji przestrzennej o środowisku (Rozdział I, Artykuł 1, Punkt 1) a w szczególności do 34 tematów danych przestrzennych wymienionych w załącznikach do Dyrektywy. II. Podstawy techniczne funkcjonowania INSPIRE. Strukturę techniczną INSPIRE przedstawia schemat architektury usług sieciowych INSPIRE (rys. 1). INSPIRE obejmuje: bazy rejestrów (publicznych), bazy metadanych geoinformacyjnych, bazy geolicencji (Rights Management), bazy danych przestrzennych. Zarządzaniu i udostępnianiu rejestrów, metadanych, geolicencji oraz danych przestrzennych dedykowane są odpowiednie usługi sieciowe, tzw. web serwisy. Usługi te pełnią niezwykle ważną rolę z punktu widzenia zapewnienia jednej z najważniejszych cech INSPIRE interoperacyjności. Rozdział 1. - INSPIRE 15

16 Rys. 1. Architektura INSPIRE. Wszyscy (bez względu na status) użytkownicy Infrastruktury Informacji Przestrzennej INSPIRE, która składa się z infrastruktur krajowych Państw Członkowskich, muszą posługiwać się tymi samymi wymaganymi standardami technicznymi, które są określone w odpowiednich dokumentach. Kolejnym poziomem w architekturze INSPIRE jest poziom zapewniający zarządzanie prawami autorskimi (geolicencjami). Rolą tego poziomu jest zapewnienie spójnych, logicznych oraz zgodnych z przepisami prawnymi zasad udostępniania zasobów INSPIRE, szczególnie zasobów danych przestrzennych. Z praktycznego punktu widzenia przed pobraniem danych przestrzennych za pośrednictwem geoportalu użytkownik (osoba pobierająca dane przestrzenne) powinna zapoznać się z przepisami geolicencji i potwierdzić ten fakt w odpowiedni sposób analogicznie, jak podczas instalacji pobieranego z sieci oprogramowania na komputerze. Poziom wyżej znajduje się szyna usług biznesowych INSPIRE a ponad nią aplikacje i geoportale portale internetowe dedykowane do obsługi danych przestrzennych. Aplikacje i geoportale powinny być wyposażone w możliwość obsługi usług sieciowych z poziomu klienta, innym słowem powinny mieć możliwość odbioru zasobów pochodzących z baz danych INSPIRE (poziom najniżej umiejscowiony w schemacie), które są umieszczone na serwerach pełniących również rolę serwerów usług INSPIRE. Taka technologia funkcjonowania aplikacji określana jest jako klient serwer co w praktyce oznacza, że komunikacja odbywa się w 16 Rozdział 1. - INSPIRE

17 sieci teleinformatycznej (Internet, Intranet, innej) pomiędzy serwerem danej usługi a klientem tej usługi za pośrednictwem odpowiedniego standardu technicznego (protokołu komunikacyjnego) w sposób zestandaryzowany i z góry określony (patrz. Rozdział 4). III. Standardy techniczne wymagane w INSPIRE. Budowa Infrastruktury Informacji Przestrzennej oparta jest na standardach geoinformacyjnych, które stoją u podstaw zapewnienia interoperacyjności wymaganej dla spełnienia podstawego założenia funkcjonowania INSPIRE Europejska jest sumą krajowych Infrastruktur Informacji Przestrzennej. Przyjętę standardy mają zapewnić budowę infrastruktury w każdym państwie członkowskim opartą na tych samych założeniach. W efekcie użytkownik IIP w Polsce będzie mógł równie swobodnie poruszać się po IIP we Włoszech czy Hiszpani. Standardy geoinformatyczne wymagane w INSPIRE nie są zależne od producentów czy dostawców oprogramowania, zatem podmioty odpowiedzialne uczestniczące w budowie IIP w danym kraju nie są zależne od dostawców komponentów technicznych (informatycznych) i aplikacji do budowy Infrastruktury Informacji Przestrzennej. III. 1. Uwarunkowania prawne standaryzacji w INSPIRE. Dyrektywa INSPIRE, analogicznie jak ustawy w prawie polskim, ustanawia tylko ogólne zasady tworzenia i funkcjonowania Infrastruktury Informacji Przestrzennej, także w zakresie standardów technicznych. Dlatego też, wymagane jest ustanowienie odpowiednich przepisów wykonawczych, w postaci: rozporządzeń, bazy metadanych geoinformacyjnych, wytycznych technicznych, instrukcji. Rozporządzenie to akt prawa, będący oficjalnym prawnym przepisem wykonawczym do dyrektywy, który w krajach członkowskich obowiązuję wprost, bez potrzeby transpozycji do prawa krajowego państwa członkowskiego. Budując IIP w Polsce nie musimy zatem czekać na szczegółowe rozporządzenia do ustawy o Infrastrukturze Informacji Przestrzennej tylko korzystać z rozporządzeń UE. Zasady Wdrażania INSPIRE (IR Implementing Rules) to dokument o charakterze praktycznym, będący wprost wytycznymi technicznymi. Rozdział 1. - INSPIRE 17

18 W sposób bardzo ogólny i uproszczony można powiedzieć, że Rozporządzenie odpowiada na pytanie co - określa zestaw wymagań koniecznych do zastosowania podczas budowy INSPIRE, natomiast Zasady Wdrażania odpowiadają na pytanie jak czyli w jaki sposób należy realizować zapisy Rozporządzenia. IV. Organizacje standaryzujące w zakresie geoinformacji (geomatyki). Budowa Infrastruktury Informacji Przestrzennej oparta jest na standardach geoinformacyjnych, które stoją u podstaw zapewnienia interoperacyjności wymaganej dla spełnienia podstawego założenia funkcjonowania INSPIRE Informatyka, pojmowana jako dziedzina wiedzy, faktycznie nie zajmuje się aspektem przestrzennym informacji. Opracowanie standardów w zakresie informacji przestrzennej jest zadaniem geomatyki (geoinformatyki) [Michalak, 2003] jako dziedziny wiedzy wyodrębnionej niejako na styku szeroko pojętych Nauk o Ziemi i informatyki. Standardami z zakresu geomatyki, zajmuje się wiele różnych organizacji, wśród których znajdują się posiadające mandat prawny komitety normalizacyjne, stowarzyszenia branżowe, inicjatywy, organizacje typu non-profit, a nawet społeczności internetowe. Standardy te są opracowywane przeważnie w ramach poszczególnych organizacji lub ściśle współpracującej grupy ośrodków. Zdarza się także, że organizacje tylko firmują (przyjmują) i publikują określony standard, nie biorąc udziału w jego opracowywaniu. Przykładem takiego postępowania może być KML (Keyhole Markup Language) język oparty na języku XML pozwalający na wizualizację trójwymiarowych danych przestrzennych, wykorzystywany w aplikacjach: Google Earth, Google Maps, Google Mobile, Live Search Maps, Yahoo! Maps, oraz NASA World Wind. KML został opracowany przez firmę Keyhole Inc., wdrożony przez Google i przyjęty przez OGC (Open Geospatial Consortium) jako jeden ze standardów OpenGIS. Liderami w opracowywaniu standardów geoinformacyjnych nadal pozostają dwie organizacje międzynarodowe: OGC (Open Geospatial Consortium) i działający w ramach ISO Komitet Techniczny ISO/TC 211. Role tych organizacji w procesie standaryzacji są różne. OGC zajmuje się sprawami technologii i praktycznych implementacji, a ISO bardziej formalną i proceduralną stroną zatwierdzania ich jako oficjalne dokumenty [Michalak, 2003]. 18 Rozdział 1. - INSPIRE

19 W praktyce zatem OGC zajmuje się opracowywaniem specyfikacji technicznych, natomiast ISO/TC 211 zatwierdzaniem ich jako międzynarodowych standardów norm ISO serii Z racji rosnącego zainteresowania geoinformacją oraz szerszego i głębszego wkraczania jej do świata Internetu i technologii mobilnych, coraz większego znaczenia, przy opracowywaniu standardów geoinformacyjnych, nabiera ścisła współpraca ośrodków geomatycznych z organizacjami zajmującymi się standaryzacją rozwiązań Internetowych (W3C) oraz dla e-biznesu (np. OASIS). Przykładem takiej współpracy może być opracowanie przez OGC, we współpracy z OASIS, standardu ebrim dla katalogów metadanych [Senkler, 2007]. IV. 1.Organizacje standaryzujące w zakresie geoinformacji (geomatyki) IV.1.1. ISO International Organization for Standardization [ Pozarządowa międzynarodowa organizacja normalizacyjna, odpowiedzialna za promowanie i rozwój standardów w celu ułatwienia międzynarodowej wymiany towarów i usług. Oficjalnie rozpoczęła działalność 23 lutego 1947 roku. ISO zrzesza krajowe organizacje normalizacyjne, ale jej członkowie nie są delegowani przez rządy, pomimo że niektóre organizacje członkowskie znajdują się w strukturach rządowych. Stawia to ISO w specjalnej pozycji pomiędzy sektorem państwowym a prywatnym, szczególnie wobec stowarzyszeń przemysłowych. Każdy kraj z zasady reprezentuje w ISO tylko jedna organizacja. Obecnie członkami ISO są organizacje reprezentujące około 160 krajów świata. Członkiem-założycielem ISO jest Polski Komitet Normalizacyjny (PKN). Działalność ISO finansowana jest ze składek członkowskich ustanawianych proporcjonalnie do produktu krajowego brutto. Dodatkowe dochody przynosi sprzedaż wydawnictw m. in. norm. Respektowanie standardów (norm) ISO jest dobrowolne. Jako organizacja pozarządowa ISO nie może narzucać, ani też wymuszać ich stosowania. Autorytet organizacji wynika z międzynarodowej reprezentacji, sposobu ustanawiania standardów na zasadzie konsensusu, oraz ze zrozumienia wpływu normalizacji na ekonomię i rynek. W ramach ISO działa kilkaset komitetów technicznych i grup roboczych zajmujących się opracowywaniem poszczególnych standardów. IV.1.2. Komitet Techniczny ISO/TC 211 Geographic Information/Geomatics [ Rozdział 1. - INSPIRE 19

20 Komitet Techniczny ISO/TC 2011 działa w ramach ISO, a celem jego działania jest ustanawianie standardów (norm) w zakresie informacji geograficznej i geomatyki. Siedziba komitetu znajduje się w Norwegii. Program prac ISO/TC211 obejmuje przygotowanie ponad 50 standardów, czyli norm ISO serii Standardy te określają metody, narzędzia i usługi związane z zarządzaniem danymi przestrzennymi (w tym definicje i opisy): pozyskiwaniem, przetwarzaniem, analizowaniem, dostępem, prezentacją i przekazywaniem tych danych w postaci elektronicznej między użytkownikami różnych systemów. Obok prac standaryzacyjnych w zespołach roboczych ISO/TC211 prowadzone są prace nad informacją przestrzenną w aspekcie ontologicznym i semantycznym. W prace Komitetu Technicznego ISO/TC211 aktywnie zaangażowanych jest wiele organizacji, m.in. CEN Europejski Komitet Normalizacyjny, krajowe organy normalizacyjne w tym PKN, OGC, agendy ONZ oraz międzynarodowe organizacje zawodowe i sektorowe, takie jak: FIG [ ICA [ DGIWG [ iicao [ IV.1.3. OGC Open Geospatial Consortium [ Międzynarodowe konsorcjum zrzeszające obecnie ponad 370 podmiotów z całego świata: organizacje komercyjne, instytucje rządowe, organizacje typu non-profit oraz uczelnie. OGC nie jest organizacją normalizacyjną. OGC powstało w 1994 roku, natomiast do 2004 roku organizacja ta znana była jako Open GIS Consortium. Głównym zadaniem OGC jest opracowywanie uzgodnionych i zaakceptowanych specyfikacji dotyczących problematyki interoperacyjności, czyli zdolności do współdziałania, w zakresie geoinformacji. Zakres ten jest rozumiany bardzo szeroko. Specyfikacje dotyczą zatem zarówno bardzo ogólnych modeli pojęciowych jak i szczegółowych dokumentacji technicznych dla konkretnych implementacji [Michalak, 2008]. OGC ściśle współpracuje z takimi organizacjami jak: ISO (TC211), W3C, OASIS, WFMC i IETF. Posiada także swój oddział w Europie OGC Europe. Aktualnie jedynym członkiem OGC z Polski jest Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej (PTIP), które przystąpiło do konsorcjum w 2006 roku. Do tego czasu tę rolę pełnił Uniwersytet Warszawski, który przystąpił do OGC w 1997 roku, 20 Rozdział 1. - INSPIRE

21 czyli w okresie, kiedy konsorcjum dopiero rozpoczynało działalność i był pierwszą organizacją z Europy Wschodniej w nim zrzeszoną. IV.1.4. CEN Europejski Komitet Normalizacyjny [ (ang. European Committee for Standardization, fra. Comite Europee de Normalisation) Prywatne stowarzyszenie techniczne typu non-profit, działające w ramach prawa belgijskiego z siedzibą w Brukseli. CEN oficjalnie utworzone zostało w 1974 roku, jednak początki działalności komitetu datuje się od 1961 roku w Paryżu. Podstawowym zadaniem CEN jest opracowywanie, przyjmowanie i rozpowszechnianie norm europejskich (EN) oraz innych dokumentów normalizacyjnych we wszystkich obszarach gospodarki z wyłączeniem elektrotechniki, elektroniki i telekomunikacji. System normalizacyjny CEN jest wielonarodową, wielosektorową i zdecentralizowaną organizacją. Członkami CEN są krajowe jednostki normalizacyjne państw Unii Europejskiej i Europejskiego Stowarzyszenia Wolnego Handlu (EFTA). CEN liczy ponad 30 członków. Jednym z nich jest Polski Komitet Normalizacyjny (PKN), który uzyskał status pełnoprawnego członka w dniu 1 stycznia 2004 roku. Członkowie CEN mają obowiązek wprowadzania norm europejskich EN do systemów norm krajowych i wycofania dotychczasowych norm krajowych sprzecznych z wprowadzanymi normami EN. Dzięki temu powstaje wspólny system rozwiązań europejskich. CEN ściśle współpracuje z CENELEC (Europejski Komitet Normalizacyjny Elektrotechniki), ETSI (Europejski Instytut Norm Telekomunikacyjnych) oraz ISO. W ramach CEN funkcjonuje wiele komitetów technicznych, z których jednym jest Komitet Techniczny CEN/TC 287 Geographic Information zajmujący się normami z zakresu informacji geoprzestrzennej. IV.1.5. Komitet Techniczny CEN/TC 287 Geographic Information [ Zgodnie z oficjalnym dokumentem, podstawowym priorytetem komitetu jest ułatwienie budowy Infrastruktury Informacji Przestrzennej w Europie poprzez: 1. przyjęcie standardów serii ISO jako norm europejskich (EN), Rozdział 1. - INSPIRE 21

22 2. opracowanie nowych standardów, specyfikacji i profili dla przepisów wykonawczych INSPIRE, w sytuacji gdy staną się one dostępne, opracowanie w razie potrzeby nowych norm, specyfikacji technicznych i raportów (w razie potrzeby), 3. zapewnienie interoperacyjności poprzez współpracę, w szczególności z ISO/TC 211, koordynatorem technicznym INSPIRE oraz OGC, 4. ustalenie podstawowych zasad realizacji adaptacji kulturowej i językowej w krajach członkowskich CEN, oraz badanie możliwości finansowania z 7 Programu Ramowego UE pracy nad tym projektem, który jest niezbędny dla Europy, 5. promowanie stosowania i edukacji w sprawie standardów dotyczących informacji geograficznej. IV.1.6. PKN Polski Komitet Normalizacyjny [ Krajowa organizacja normalizacyjna, będąca państwową jednostką budżetową. PKN powołano w 1924 roku a w latach wraz z Głównym Urzędem Miar, PKN tworzył Polski Komitet Normalizacji Miar i Jakości. Podstawą prawną działalności PKN w obecnym zakresie jest Ustawa z dnia 12 września 2002 roku o normalizacji (Dz. U. Nr 169 z 2002 r., poz. 1386). Od 1991 roku PKN (wówczas PKNMiJ) był afiliantem CEN (Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego) i CENELEC (Europejskiego Komitetu Normalizacyjnego Elektrotechniki), natomiast od dnia 1 stycznia 2004 roku jest pełnoprawnym członkiem obu tych organizacji standaryzujących. PKN prowadzi działalność podstawową w zakresie: określania stanu i kierunków rozwoju normalizacji, organizowania i nadzorowania działań związanych z opracowywaniem i rozpowszechnianiem Polskich Norm (PN) i innych dokumentów normalizacyjnych, zatwierdzania i wycofywania Polskich Norm (PN) oraz innych dokumentów normalizacyjnych, reprezentowania Rzeczypospolitej Polskiej w międzynarodowych i regionalnych organizacjach normalizacyjnych, inicjowania i organizowania pracy komitetów technicznych do realizacji zadań związanych z opracowywaniem dokumentów normalizacyjnych, organizowania i prowadzenia działalności szkoleniowej, wydawniczej, promocyjnej i informacyjnej dotyczącej normalizacji i dziedzin pokrewnych oraz opiniowania projektów aktów prawnych związanych z normalizacją. 22 Rozdział 1. - INSPIRE

23 Ponadto PKN ma obowiązek wprowadzania norm europejskich EN do systemu norm krajowych i wycofywania dotychczasowych norm PN sprzecznych z wprowadzanymi normami EN. W ramach PKN funkcjonuje wiele komitetów technicznych, jednym z nich jest Komitet Techniczny PKN/KT 297 ds. Informacji geograficznej. [ IV.1.7. Komitet Techniczny PKN/KT 297 ds. Informacji Geograficznej [ Organ Polskiego Komitetu Normalizacyjnego (PKN), działający w ramach środków finansowych, lokalowych, organizacyjnych i innych Głównego Urzędu Geodezji i Kartografii. Sekretariat KT 297 działa, na mocy porozumienia pomiędzy PKN a GUGiK, w ramach jego struktur. Zakres tematyczny PKN/KT 297 obejmuje całokształt zagadnień związanych z modelowaniem i projektowaniem zasobów danych w systemach informacji przestrzennej oraz przepływów informacji przestrzennej pomiędzy różnymi użytkownikami i systemami. Szczegółowo został on określony w przyjętym 16 lutego 2002 roku Programie prac normalizacyjnych w zakresie informacji geograficznej [Pachelski, 2002]. Naczelnymi celami działalności normalizacyjnej w ramach KT 297 ds. Informacji Geograficznej są: podniesienie znaczenia i stopnia wykorzystania informacji geograficznej w różnych dziedzinach, podniesienie stopnia dostępności informacji geograficznej oraz ułatwienie dostępu do niej przez różnych użytkowników, jak też ułatwienie jej powiązań (integracji) z innymi typami informacji, uporządkowanie sfery pojęciowej i terminologicznej dla stworzenia podstaw komunikacji informacyjnej, tworzenie podstaw warsztatowych dla projektantów systemów informacyjnych powiązanych z informacją geograficzną, ułatwianie efektywnego obiegu informacji geograficznej, udział, poprzez współpracę w międzynarodowych i europejskich organizacjach normalizacyjnych, w skoordynowanym tworzeniu międzynarodowej społeczności informacyjnej. Ponadto, jednym z głównych zadań tego komitetu, wynikających z obowiązków wobec EU, jest wprowadzanie europejskich norm EN-ISO z zakresu informacji przestrzennej i geomatyki do systemu norm krajowych i wycofania dotychczasowych norm PN sprzecznych z wprowadzanymi normami EN-ISO. Rozdział 1. - INSPIRE 23

24 W przypadku geoinformacji oznacza to wprowadzanie norm ISO serii 19100, przyjętych przez CEN jako normy europejskie EN-ISO. Komitet PKN/KT 297 prowadzi także portal internetowy zawierający elektroniczną wersję przewodnika terminologicznego (e-przewodnik) do Polskich Norm w dziedzinie informacji geograficznej [ IV.1.8. W3C World Wide Web Consortium [ Organizacja W3C zajmuje się ustanawianiem standardów interoperacyjnych, umożliwiających dostarczanie informacji on-line, w tym standardów pisania i przesyłu stron WWW. W3C została założona w 1994 roku przez Tima Berners-Lee, twórcę pierwszej przeglądarki internetowej oraz tzw. globalnej pajęczyny - World Wide Web (WWW). W3C współcześnie zrzesza ponad 400 różnych organizacji, firm, agencji rządowych i uczelni z całego świata. Publikowane przez W3C specyfikacje (będące de facto rekomendacjami) nie mają mocy prawnej, nakazującej ich użycie, lecz wpływ samej organizacji nie pozwala się z nimi nie liczyć. Większość wspólnych protokołów i definicji dotyczących Internetu jest określone i utrzymywane przez W3C, np. XML, XML Schema, WSDL, RDF, HTML, CSS, itp. IV.1.9. OASIS Organization for the Advancement of Structured Information Standards [ Międzynarodowe konsorcjum o charakterze non-profit, zajmujące się rozwojem standardów dotyczących e-biznesu, w tym także standardów sieciowych. OASIS powstało w 1993 roku pod nazwą SGML Open, w celu promocji języka SGML (Standard Generalized Markup Language). Nazwę organizacji zmieniono w 1998 roku, aby odzwierciedlić poszerzenie obszaru jej działań. W skład OASIS wchodzi ponad 5 tysięcy podmiotów z ponad 100 krajów, w tym ponad 600 organizacji. OASIS ściśle współpracuje z OGC w zakresie geoinformacji. Proces podejmowania decyzji przez członków konsorcjum jest otwarty i demokratyczny. Prace odbywają się obecnie między innymi w takich działach jak usługi sieciowe, e-handel, bezpieczeństwo, prawo i administracja, aplikacje, dokumenty, przetwarzanie XML czy zgodność i współpraca. IV DCMI Dublin Core Metadata Initiative [ Inicjatywa o charakterze otwartej organizacji zaangażowanej w rozwój standardów dla interoperacyjności metadanych w Internecie, które obsługują szeroki zakres 24 Rozdział 1. - INSPIRE

25 celów, danych i modeli biznesowych. DCMI określiła standard Dublin Core (Dublin Core Metadata Element Set, DC, DCES) ogólny standard metadanych, przyjęty jako standard ISO Standard ten definiuje 15 prostych elementów służących do opisu zasobów (np. bibliotecznych). V. Dlaczego korzystamy ze standardów? Pojęcie standardów jest powszechnie znane. Systemy informatyczne, do których należą także Systemy Informacji Geograficznej/ Przestrzennej (GIS, SIP, SIT, LIS, itd.), dla prawidłowego i efektywnego funkcjonowania powinny być projektowane i budowane w oparciu o powszechnie zaakceptowane i przyjęte standardy. Zasada ta jest podstawą współczesnej informatyki i bez jej spełnienia nie byłoby możliwe funkcjonowanie takich rozwiązań jak , czy WWW. Standardy są podstawą dla współdziałania (interoperacyjności) systemów informatycznych i stanowią wspólny mianownik do wymiany informacji pomiędzy nimi. V.1. Standardy, normy, specyfikacje... W potocznym użyciu, często spotyka się różne rozumienie i stosowanie znaczenia pojęć standard, norma, specyfikacja oraz pojęć podobnych. Dlatego też, przed przystąpieniem do omawiania zagadnień związanych ze standaryzacją w geoinformacji, omówione zostaną używane definicje wspomnianych pojęć oraz zasady ich stosowania w tej publikacji. V.2. Standard i norma Standard (ang. standard) w znaczeniu informatycznym to inaczej norma wzorzec rozwiązania sprzętowego lub programowego zatwierdzony przez instytucję standaryzacyjną lub przyjęty nieformalnie wskutek dużego upowszechnienia; w przypadku standardów informatycznych najczęściej o zasięgu światowym [Płoski, 1999]. Według internetowego Leksykonu Geomatycznego PTIP (Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej) [ standard definiowany jest jako: 1. akceptowany poziom jakości (w znaczeniu ogólnym), 2. synonim normy i oznacza przyjęty w drodze uzgodnienia dokument zawierający zasady, wskazówki, definicje lub kryteria, które mają na celu zapewnienie odpowiedniej jakości materiałów, produktów, procesów i usług (w zakresie normalizacji). Rozdział 1. - INSPIRE 25

26 Przy czym, rozróżnia się: a) standardy de jure: opracowane i zatwierdzone przez odpowiednie organizacje normalizacyjne działające na poziomie krajowym np. PKN, regionalnym np. CEN i globalnym np. ISO, b) standardy de facto: stosowane ze względu na ich popularność i znaczenie na rynku, np. standard ODBC (Object Database Connectivity) wprowadzony przez Microsoft czy standard WMS (Web Map Service) opublikowany przez OGC. V.3. Specyfikacja Według internetowego Leksykonu Geomatycznego PTIP (Polskiego Towarzystwa Informacji Przestrzennej) [ specyfikacja definiowana jest w sposób następujący: 1. W informatyce w znaczeniu ogólnym dokument lub opis, który określa w sposób kompletny, precyzyjny i sprawdzalny wymagania, projekt lub charakterystykę systemu lub jego fragmentu i często także procedury dla określenia czy te wymagania są spełnione. 2. W języku UML i w konsekwencji także w normach serii ISO szczegółowy i kompletny opis określający czym coś jest lub co robi. 3. W specyfikacjach OGC (Open Geospatial Consortium) dokument opracowany przez konsorcjum, dostawcę technologii lub użytkownika, który określa pewien obszar zagadnień technologicznych w danym zakresie i który jest w głównej mierze przeznaczony dla programistów jako zbiór wskazówek i zaleceń dla opracowania implementacji tej technologii. Ponadto specyfikacja nie musi być uznanym formalnie standardem (czyli normą), ale najczęściej jest przedstawiana jako projekt standardu do oficjalnych instytucji standaryzacyjnych, na przykład do ISO. Na potrzeby tej publikacji pojęcie standardu i normy, traktowane będzie równoważnie. Jednakże z powodu funkcjonowania w polskiej literaturze standaryzacyjnej pojęcia normy w odniesieniu do standardów de jure, określono normami standardy przyjęte przez komitety techniczne ISO/TC 211, CEN/TC 287 i PN/KT 297 i odpowiednio pre-normami dokumenty jeszcze nie przyjęte, ale będące aktualnie przedmiotem prac tych komitetów. 26 Rozdział 1. - INSPIRE

27 VI. Specyfikacje OGC czy normy ISO W celu przybliżenia zagadnień związanych z normami ISO serii oraz specyfikacjami OGC należy odpowiedzieć na trzy najczęściej zadawane pytania dotyczące omawianych standardów geoinformacyjnych [Michalak, 2002a, 2002b]: Czego dotyczą specyfikacje OpenGIS i standardy ISO 19100? Przede wszystkim dotyczą interoperacyjności (współdziałania) systemów geoinformacyjnych, które stanowią podstawę funkcjonowania Infrastruktur Informacji Przestrzennej. Specyfikacje obejmują zatem m. in. zagadnienia, dzięki którym internoperacyjność może być uzyskana, czyli: ujednolicenie modeli danych przestrzennych, definiowanie interfejsów, języki dostępu i manipulacja danymi w oparciu o te interfejsy, automatyczne zarządzanie danymi i modelami. Czego nie dotyczą specyfikacje OpenGIS i standardy ISO 19100? Nie dotyczą aspektu tematycznego (dziedzinowego) geoinformacji np. definiują klasy obiektów: punkt, linia, poligon, ale nie definiują punktu wodowskazowego, rzeki czy jeziora. Te zagadnienia należą do poszczególnych dziedzin tematycznych np. hydrologii, itd. Co jest lepsze: normy ISO serii 19100, czy specyfikacje OGC? Współpraca obu organizacji jest tak daleko posunięta, że rezultaty prac standaryzacyjnych w zakresie informacji geograficznej są ich wspólnym dziełem znaczna część standardów ISO to adaptacje specyfikacji OGC. Podstawowa róznica pomiędzy tymi standardami polega na tym, że specyfikacje OGC mają charakter dokumentacji technicznych, natomiast standardy ISO są specyfikacjami o charakterze formalnym normatywnym. Dość istotną różnicą pomiędzy normami ISO a specyfikacjami OGC jest odpłatność za standardy. Specyfikacje OGC są wolne od opłat i można je pobrać za darmo ze strony internetowej OGC. Normy wydawane przez ISO, CEN i PKN są płatne. Informacje o aktualnych cenach oraz możliwościach zakupu dostępne są na stronach internetowych ISO, CEN oraz PKN. VII. Normy ISO serii Standardy geoinformacyjne ISO są zformalizowanymi specyfikacjami i z tego powodu różnią się znacznie od typowych norm kryterialnych. Rozdział 1. - INSPIRE 27

28 Spośród innych norm wyróżniają je także zawarte w nich diagramy w języku UML: Unified Modeling Language Ujednolicony Język Modelowania język formalny służący do opisu świata obiektów w analizie obiektowej oraz programowaniu obiektowym opisujące szczegółowo i precyzyjnie modele pojęciowe (rys. 2). <<Abstract>> MD_SpatialRepresentation (from Spatial representation information) +spatialrepresentationinfo 0..* MD_ReferenceSystem (from Reference system information) +resourcesysteminfo 0..* MD_MetadataExtensionInformation (from Metadata extension information) DQ_DataQuality (from Data quality information) +dataqualityinfo 0..* MD_Distribution (from Distribution information) +contentinfo 0..* <<Abstract>> MD_Contentlnformation (from Content information) +distributioninfo 0..1 MD_Metadata +resourceextensioninfo 0..* + fileidentifier [0..1]: CharacterString + language [0..1]: CharacterString + characterset [0..1]: MD_CharacterSetCode= utf8 + parentidentifier [0..1]: CharacterString + hierarchylevel [0..*]: CharacterString + hierarchylevelname [0..*]: CharacterString + contact [1..*]: Cl_ResponsibleParty + datestamp : Date + metadatastandardname [0..1]: CharacterString + metadatastandardversion [0..1]: CharacterString + dataseturi [0..1]: CharacterString MD_MaintenanceInformation (from Maintenance information) resourcemaintenance 1..* 0..* +resourcemaintenance <<Abstract>> MD_Identyfication (from Identification information) +portrayalcatalogueinfo 0..* MD_PortrayalCatalogueReference (from Portrayal catalogue information) +metadataconstraints 0..* +resourceconstraints 0..* MD_Constraints (from Constraint information) +applicationschemainfo 0..* MD_ApplicationSchemaInformation (from Application schema information) Conditional statements: language: documented if not defined by the encoding standard charakterset: documented if ISO not used and not defined by the encoding standrad hierarchylevel: documented hierarchylevel not = dataset hierarchylevelname: documented if hierarchylevel not = dataset Rys. 2. Informacje o zbiorze encji metadanych - przykład modelu pojęciowego UML z normy ISO W tabeli 1 przedstawiono zestawienie tabelaryczne problematyki poruszanej w poszczególnych normach ISO serii [za Michalak, 2002 zaktualizowane i uzupełnione]. Omawiane normy, choć występują jako oddzielne dokumenty są bardzo ściśle powiązane ze sobą i wzajemnie się uzupełniają. Zależności pomiędzy poszczególnymi normami ISO przedstawia rysunek 3). 28 Rozdział 1. - INSPIRE

29 Tab. 1. Normy ISO serii 19100, z uwzględnieniem odpowiadających im norm PN/EN. ISO 19101:2002 PN-EN ISO 19101:2005 Reference model Model tworzenia norm (ang.) Norma określa zakres serii norm i podział tego zakresu zakresy na bardziej szczegółowe podzakresy, cele i środki realizacji, podstawowe terminy oraz powiązania z innymi dokumentami normalizacyjnymi i specyfikacjami. Stanowi wprowadzenie i przewodnik w zakresie norm serii ISO dotyczących informacji geoprzestrzennej i umożliwiających powszechne użycie cyfrowej geoinformacji. ISO :2008 Brak normy EN i PN Reference model Part 2: Imagery Model tworzenia norm cz. 2: Obrazy Specyfikacja techniczna określa wzór odniesienia do normalizacji w dziedzinie przetwarzania obrazów geoprzestrzennych. Opisuje model referencyjny obejmujący dane typu grid z położonym naciskiem na zdjęcia lotnicze i obrazy satelitarne. ISO Brak normy EN i PN Overview Przegląd Projekt usunięty w 2001 r. i dalej nierozwijalny. ISO 19103:2005 Brak normy EN i PN Conceptual schema language Język schematów pojęciowych Norma opisuje język UML (Unified Modeling Language zunifikowany język modelowania) jako przyjęty przez ISO/TC211 język schematów pojęciowych. Określa profil języka UML w odniesieniu do informacji geoprzestrzennej. Przewiduje zasady i wskazówki dotyczące korzystania z koncepcyjnych schematów języka UML w standardach ISO dla informacji geoprzestrzennej. Aktualnie trwają prace nad projektem normy EN planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19104:2008 Brak normy EN i PN Terminology Terminologia Norma odnosi się do komunikacji międzynarodowej w dziedzinie informacji geoprzestrzennej. Stanowi wytyczne w zakresie gromadzenia i utrzymywania terminologii w dziedzinie geoinformacji. Ustanawia kryteria wyboru koncepcji, które mają być ujęte w innych normach dotyczących informacji geoprzestrzennej (opracowanych przez ISO/TC 211), określając strukturę terminologiczną oraz zasady opisu i definiowania. Dokument ten zawiera miedzy innymi zbiór składający się z: 11 metaterminów i 1488 terminów, z czego 793 odnosi się do nich definicji oraz wielu symboli, skrótów i akronimów. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektami norm EN i PN. ISO 19105:2000 PN-EN ISO 19105:2005 Conformance and testing Zgodność i testowanie zgodności (ang.) Norma przedstawia wytyczne, koncepcje, kryteria oraz metodologię sprawdzania zgodności danych geoprzestrzennych, produktów i serwisów informatycznych oraz specyfikacji, w tym profili i standardów funkcjonalnych, z normami ISO w zakresie informacji geoprzestrzennej. W normie tej zdefiniowano dwie klasy zgodności: zgodność specyfikacji z serią norm ISO z zakresu informacji geograficznej oraz zgodność rozdziałów traktujących o zgodności z postanowieniami normy ISO Dokument ten ustala także zasady definiowania abstrakcyjnych testów zgodności i procedur testowych. Ponadto, zawiera opisy zidentyfikowanych typów testów zgodności, procesów oceny zgodności oraz omówienia metodyki testowania. ISO 19106:2004 PN-EN ISO 19106:2006 Profiles Profile (norm bazowych) (ang.) Norma definiuje pojęcie profilu norm bazowych ISO z zakresu informacji geoprzestrzennej (opracowanych przez ISO/TC 211) oraz podaje wytyczne do opracowania takich profili. Zgodnie z tą normą tylko te składniki specyfikacji, które odpowiadają podanej tu definicji profilu Rozdział 1. - INSPIRE 29

30 mogą być ustalane i stosowane za pomocą mechanizmów opisanych w niniejszej normie. Profile te mogą podlegać procesom normalizacji międzynarodowej. Norma podaje również wytyczne w zakresie ustalania, stosowania i normalizacji na poziomie krajowym. ISO 19107:2003 PN-EN ISO 19107:2005 Spatial schema Schemat przestrzenny (ang.) Norma ustala schematy pojęciowe do opisywania przestrzennych cech obiektów geograficznych oraz manipulowania tymi cechami. Cechy obiektów zostały opisane wyłącznie za pomocą danych wektorowych. Modele geometryczne objęte niniejszą normą dostarczają środków do opisów ilościowych, za pomocą współrzędnych i funkcji matematycznych, przestrzennych cech obiektów. Zawarte w normie modele topologiczne dostarczają środków do opisów jakościowych przestrzennych charakterystyk obiektów geograficznych i związków pomiędzy nimi. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19108:2002 PN-EN ISO 19108:2005 Temporal schema Schemat czasowy (ang.) Norma określa pojęcia służące do opisu aspektów czasowych informacji geograficznej. Definiuje (pojęciowy) model czasowy dla informacji geoprzestrzennej, w obszarze którego określa: czasowe prymitywy geometryczne i czasowe obiekty topologiczne, położenie czasowe oraz czasowe systemy odniesienia. Ustanawia zasady definiowania czasowych atrybutów, operacji i powiązań obiektów geoprzestrzennych, jak również czasowych elementów metadanych geoprzestrzennych. Uzupełnieniem do normy są dokumenty: ISO 19108:2002/Cor 1:2006 (PN-EN ISO 19108:2005/AC:2008) Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19109:2005 PN-EN ISO 19109:2009 Rules for application schema Reguły dla schematu aplikacyjnego (pol.) Norma definiuje reguły tworzenia i dokumentowania schematów aplikacyjnych, łącznie z zasadami definiowania obiektów modelowych. Uwzględna: modelowanie pojęciowe obiektów i ich właściwości w danym zakresie przedmiotowym; definiowanie schematów aplikacyjnych; stosowanie języka schematu pojęciowego w schematach aplikacyjnych; integrowanie schematów znormalizowanych z innych norm w dziedzinie informacji geoprzestrzestrzennej z danym schematem aplikacyjnym. ISO 19110:2005 PN-EN ISO 19110:2006 Feature cataloguing methodology Metodyka katalogowania wyróżnień (ang.) Norma definiuje metodykę katalogowania typów obiektów oraz określa jak klasyfikacja typów obiektów jest zorganizowana w katalogu obiektów oraz przedstawiana użytkownikom zasobów danych geoprzestrzennych. Metodyka ta ma zastosowanie do tworzenia katalogów typów obiektów w uprzednio nieskatalogowanych dziedzinach, jak też do rewizji istniejących katalogów obiektów w celu uzyskania zgodności z praktyką normalizacyjną. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19111:2007 PN-EN ISO 19111:2007 Spatial referencing by coordinates Odniesienie przestrzenne poprzez współrzędne (ang.) Norma przedstawia elementy niezbędne do pełnego zdefiniowania różnych typów układów współrzędnych oraz systemów odniesienia, mających zastosowanie w geoinformacji. Opisuje również transformacje współrzędnych i konwersje współrzędnych pomiędzy dwoma różnymi systemami odniesienia. W załącznikach do normy podano procedurę sprawdzania zgodności opisu systemu odniesienia z normą oraz przykłady opisu systemu odniesienia. Podano także obszerne objaśnienia wybranych terminów zawartych w normie. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia 30 Rozdział 1. - INSPIRE

31 prac: r. ISO/PRF Brak norm EN I PN Spatial referencing by coordinates - Part 2: Extension for parametric values Odniesienie przestrzenne poprzez współrzędne cz. 2: Rozszerzenie dla wartości parametrycznych Projekt normy określa koncepcyjny schemat opisu odniesień przestrzennych przy użyciu wartości parametrycznych lub funkcji. Ma zastosowanie dla schematu ISO poprzez połączenie miejsc referencyjnych przez współrzędne z wartością parametryczną do utworzenia przestrzennoparametrycznego referencyjnego systemu współrzędnych (CRS), który może zostać rozszerzony również o czas. Projekt normy ISO planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19112:2003 PN-EN ISO 19112:2005 Spatial referencing by geographic identifiers Odniesienie przestrzenne poprzez identyfikatory geograficzne Norma określa koncepcyjny schemat odniesień przestrzennych w oparciu o identyfikatory geograficzne. Ustanawia ogólne odniesienie modelu przestrzennego za pomocą identyfikatorów geograficznych, określa składniki przestrzennego systemu odniesienia oraz podstawowe składniki dla usług typu gazetteer. Dokument ten w pewien sposób pomaga użytkownikom w zrozumieniu stosowania odniesień przestrzennych dla danych. Ma zastosowanie do cyfrowych danych geoprzestrzennych, ale jej zasady mogą być rozszerzone na inne rodzaje informacji np. mapy, plany, dokumenty tekstowe. ISO 19113:2002 PN-EN ISO 19113:2009 Quality principles Podstawy opisu jakości (pol.) Norma definiuje schemat dla oceny jakości danych geoprzestrzennych: serii zbiorów, zbiorów danych oraz podzbiorów. Określa podstawowe mierzalne i niemierzalne komponenty jakości danych geograficznych oraz zasady organizacji informacji o jakości zbiorów. W normie zamieszczono ogólne wytyczne dotyczące zapisu informacji o jakości. Norma przeznaczona jest dla producentów zbiorów danych geoprzestrzennychy udostępniających informację o jakości produktów oraz dla użytkowników pragnących sprawdzić w jakim stopniu dany produkt spełnia ich oczekiwania. ISO 19114:2003 PN-EN ISO 19114:2005 Quality evaluation procedures Procedury oceny jakości (ang.) Norma podaje wytyczne dotyczące procedur oceny aspektów mierzalnych jakości zbiorów geoprzestrzennych zgodnie z modelem jakości podanym w ISO Dokument zawiera opisy 5- cio etapowego procesu oceny jakości, sklasyfikowane metody oceny jakości i zdefiniowane procedury oceny jakości danych geograficznych. Ponadto obejmuje wskazówki dotyczące zapisu wyników oceny jakości danych geoprzestrzennych bezpośrednio w metadanych oraz zewnętrznym raporcie. Norma jest dedykowana zarówno dla producentów zbiorów geograficznych dostarczających informację o stopniu zgodności zbiorów danych ze specyfikacją produktu jak również dla użytkowników danych pragnących sprawdzić czy dany zbiór zawiera dane odpowiedniej jakości. Uzupełnieniem do normy są dokumenty: ISO 19114:2003/Cor 1:2005 (PN-EN ISO 19114:2005/AC:2006) ISO 19115:2003 PN-EN ISO 19115:2005 Metadata Metadane (ang.) Norma określa strukturę opisu zbiorów danych geoprzestrzenych i serwisów geoprzestrzennych. Definiuje metadane (dane o danych) do zapisu informacji o identyfikacji zbiorów geoprzestrzennych, zasięgu, jakości danych, zastosowanych schematach przestrzennych i czasowych, systemach odniesienia oraz zasadach rozpowszechniania i udostępniania cyfrowych danych geoprzestrzennych. Wyznacza pojęciowy schemat metadanych, wskazując obligatoryjne, fakultatywne i warunkowe elementy metadanych. Ustanawia jednolitą terminologię dla metadanych Rozdział 1. - INSPIRE 31

32 oraz przedstawia mechanizmy rozszerzania normatywnych metadanych o nowe elementy w celu zaspokojenia specyficznych potrzeb informacyjnych użytkowników normy. Schemat metadanych przedstawiony jest w formie diagramów klas języka UML uzupełnionych opisem tabelarycznym zamieszczonym w normatywnym załączniku B. Norma przeznaczona jest dla analityków systemowych, projektantów, programistów systemów informatycznych i wszystkich zainteresowanych podstawowymi założeniami i wymaganiami w zakresie standaryzacji informacji geoprzestrzennej. Dokument, odnosi się głownie do cyfrowych zasobów geoprzestrzennych, ale może mieć również zastosowanie do wielu innych form danych geoprzestrzennych takich jak np. mapy w formie papierowej, wykresy i dokumenty tekstowe, a także dane nie geoprzestrzenne. Uzupełnieniem do normy są dokumenty: ISO 19115:2003/Cor 1:2006 (PN-EN ISO 19115:2005/AC:2008) Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO :2009 Brak normy EN i PN Metadata - Part 2: Extensions for imagery and gridded data Metadane cz. 2: Rozszerzenie dla zobrazowań I danych typu grid Norma rozszerza istniejące standardy dotyczące metadanych geoprzestrzennych określając wymagany schemat opisu dla danych typu grid i danych obrazowych: zdjęć lotniczych i obrazów satelitarnych. Opisany schemat zawiera informacje na temat właściwości urządzeń pomiarowych wykorzystywanych do zdobywania danych, geometrii procesu pomiaru oraz procesu produkcyjnego w tym digitalizacji danych surowych. Aktualnie trwają prace nad projektem normy EN planowany termin zakończenia prac: r. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektem normy PN. ISO 19116:2004 PN-EN ISO 19116:2006 Positioning services Usługi wyznaczania położenia (ang.) Norma określa strukturę danych i zawartość interfejsu w sposób umożliwiający komunikację pomiędzy urządzeniami służącymi do wyznaczania położenia a urządzeniami wykorzystującymi to położenie, w sposób pozwalający na jednoznaczną interpretację informacji o położeniu i stwierdzenie, czy wyniki odpowiadają wymaganiom użytkowania. Znormalizowany interfejs informacji geograficznej i położenia pozwala na integrację danych o położeniu, uzyskaną za pomocą różnych technologii, z różnymi zastosowaniami informacji geograficznej w takich dziedzinach, jak np.: pomiary geodezyjne, nawigacja czy inteligentne systemy transportu. ISO 19117:2005 PN-EN 19117:2006 Portrayal Obrazowanie (ang.) Norma definiuje schemat opisujący obrazowanie informacji geograficznej w formie zrozumiałej dla człowieka. Obejmuje metodykę opisywania symboli oraz wpisywania tego schematu do schematu aplikacyjnego. Nie obejmuje ujednolicenia symboli kartograficznych oraz ich geometrycznego i funkcjonalnego opisu. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19118:2005 PN-EN ISO 19118:2006 Encoding Kodowanie (ang.) Norma określa wymagania dotyczące reguł definiujących kodowanie danych, jakie mają być stosowane do wymiany danych geoprzestrzennych w ramach norm międzynarodowych: tworzenie reguł kodowania na podstawie schematów języka UML, tworzenie usług kodowania oraz nienormatywną, opartą na schemacie XML, regułę kodowania dla niezależnej od platformy wymiany danych geoprzestrzennych. Reguły zapisy geoinformacji zgodne ze schematami pojęciowymi stosowanymi do tej informacji w przypadkach składowania lub transmisji, a także definicje dotyczące odwzorowania pomiędzy 32 Rozdział 1. - INSPIRE

33 językiem schematów pojęciowych i regułami zapisu. Dokument nie określa żadnych mediów cyfrowych, nie definiuje żadnych usług przesyłania lub przekazywania protokołów, ani nie określa sposobu kodowania on-line dużych obrazów. ISO 19119:2005 PN-EN ISO 19119:2006 Services Usługi (ang.) Norma identyfikuje i definiuje wzorce strukturalne dla interfejsów usług w dziedzinie informacji geoprzestrzennej. Przedstawia systematykę usług oraz listę przykładowych usług zamieszczonych w tej systematyce. Zawiera wytyczne dla wyboru i wyspecyfikowania usług w dziedzinie informacji geoprzestrzennej zarówno w aspekcie usług niezależnych od platformy, jak też usług specyficznych dla konkretnych platform. Definiuje także interfejs powiązań z modelem OSE (Open Systems Environment). Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO/TR 19120:2001 Brak standardu EN i PN Functional standards Standardy funkcjonalne Raport techniczny dotyczący określenia obszarów, w których rozwijanie bazowych standardów ISO powinno odbywać się pod wpływem doświadczeń zdobytych przez środowiska stosujące te standardy. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektami standardów EN i PN. ISO/TR 19121:2000 Brak standardu EN i PN Imagery and gridded data Dane obrazowe i siatkowe Raport techniczny dotyczący sposobu traktowania obrazów i danych siatkowych (macierzowych) w kontekście zastosowania ich na polu informacji graficznej i geomatyki. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektami standardów EN i PN. ISO/TR 19122:2004 Brak standardu EN i PN Qualifications and certification of personnel Kwalifikacje personelu i nadawanie uprawnień Raport techniczny dotyczący organizacyjnego systemu określania kwalifikacji i nadawania certyfikatów personelowi w zakresie geoinformacji i geomatyki (Geographic Information Science / Geomatics). Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektami standardów EN i PN. ISO 19123:2005 PN-EN ISO 19123:2007 Schema for coverage geometry and functions Schemat dla form geometrycznych i funkcji pokryć (ang.) Norma definiuje schemat pojęciowy dla przestrzennych charakterystyk pokryć terenowych (coverage). Pokrycia te wspomagają odwzorowanie dziedziny przestrzennej, czasowej i czasoprzestrzennej na wartości atrybutów obiektów, przy czym typy atrybutów są wspólne dla wszystkich położeń obiektów w danej dziedzinie. Dziedzina pokryć składa się ze zbioru położeń bezpośrednich w przestrzeni współrzędnych, która może być zdefiniowana do trzech wymiarów, jak również w wymiarze czasowym. Przykłady pokryć obejmują rastry, nieregularne siatki trójkątów, pokrycia punktowe oraz pokrycia złożone z wieloboków Standardowy schemat pojęciowy dla opisu przestrzennej charakterystyki pokryć. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO Brak norm EN i PN Imagery and gridded data components Składniki danych obrazowych i siatkowych Koncepcje opisu i reprezentacji obrazów i danych siatkowych w kontekście innych standardów tej grupy. Projekt nie realizowany. Rozdział 1. - INSPIRE 33

34 ISO :2004 PN-EN ISO :2006 Simple feature access Part 1: Common architecture Środki dostępu wyróżnień prostych cz. 1: Wspólna architektura (ang.) Norma ustala wspólną spójną strukturę prostych obiektów geometrycznych oraz definiuje pojęcia stosowane w ramach tej struktury. Normalizuje nazwy i definicje typów geometrycznych. Nie obejmuje wymagań co do sposobów definiowania typów geometrycznych w schemacie wewnętrznym. Zawiera implementację profilu schematu przestrzennego opisanego w normie EN- ISO W Załączniku A (informacyjnym) podano współzależność koncepcji wspólnej struktury, zawartych w niniejszej normie, z koncepcjami modelu geometrycznego według EN-ISO Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO :2004 PN-EN ISO :2006 Simple feature access Part 2: SQL option Środki dostępu do prostych wyróżnień cz. 2: Opcja SQL Norma określa schemat w języku SQL wspomagający przechowywanie, odzyskiwanie, zapytania i aktualizację zbiorów prostych obiektów geoprzestrzennych za pomocą pakietu SQL Call Level Interface (SQL/CLI) (według normy ISO/IEC :2003). Ustanawia strukturę dla implementacji tablic obiektów. Definiuje terminy stosowane w ramach tej struktury. Definiuje profil normy EN-ISO dla obiektów prostych. Opisuje zbiór danych typu geometrycznego w języku SQL (Geometry Type) Ta część normy ISO 19125:2004 nie jest próbą ujednolicenia i nie zależy od żadnej części mechanizmu, za pomocą którego typy są dodawane i utrzymywane w środowisku SQL, w tym: - składni i funkcji przewidzianych dla określenia typów; - składni i funkcji przewidzianych dla określenia funkcji SQL; - fizycznego składowania typu instancji w bazie danych; - specyficznych terminów używanych w odniesieniu do określonych typów użytkowników, np. UDT. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO/FDIS pren ISO Feature concept dictionaries and registers Słownik i rejestry obiektów Projekt normy - dokument definiuje profil oparty na słowniku wyróżnień i atrybutów tych wyróżnień zawartym w standardzie DIGEST. Aktualnie trwają są prace nad projektem normy planowany termin zakończenia prac dla normy EN: r. ISO/TS 19127:2005 Brak norm EN i PN Geodetic codes and parameters Kody i parametry geodezyjne Specyfikacja techniczna definiuje reguły opracowania jednej międzynarodowej bazy danych dotyczących układów odniesienia i odwzorowania geoprzestrzennego. Określa zasady prowadzenia i utrzymania rejestrów geodezyjnych kodów i parametrów oraz identyfikuje elementy danych, zgodnie z ISO i ISO 19111, wymagane w tych rejestrach. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektem norm EN i PN. ISO 19128:2005 PN-EN ISO 19128:2008 Web Map server interface Interfejs internetowego serwera map (ang.) Norma definiuje zachowanie usług, które na podstawie informacji geograficznej dynamicznie tworzą mapy danych odnoszonych przestrzennie. "Mapa" stanowi zobrazowanie informacji geograficznej jako obrazu cyfrowego zapisanego w postaci pliku właściwego do wyświetlenia na ekranie monitora. Mapy produkowane przez WMS są dostarczane w formie pliku rastrowego takiego jak PNG, GIF, JPEG, lub rzadziej - w formie wektorowych elementów graficznych SVG czy WebCGM. Mapa nie stanowi danych, dlatego WMS nie może być wykorzystywany jako źródło aktualnych danych o obiektach lub pokryciach terenowych. Zdefiniowano trzy operacje: - GetCapabilities - do pozyskania szczegółowego opisu na temat map oferowanych przez serwer, - 34 Rozdział 1. - INSPIRE

35 GetMap - do pobrania mapy, oraz - GetFeatureInfo - do zapytania serwera o dane obiektów wyświetlonych na mapie. GetCapabilities i GetMap są obligatoryjne, dlatego muszą być zaimplementowane w każdej usłudze WMS. Przyjęto protokół HTTP oraz metodę HTTP GET za podstawowy mechanizm komunikacji pomiędzy klientem i serwerem WMS Udostępnianie map za pośrednictwem Internetu, a w tym tworzenie na postawie języka zapytań map w formie obrazu, zbioru graficznych elementów lub zestawu danych odnoszących się do wybranych wyróżnień. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO/TS 19129:2009 Brak norm EN i PN Imagery, gridded and coverage data framework Podstawy danych obrazowych, siatkowych i pokryciowych (ang.) Specyfikacja techniczna koncepcje opisu i reprezentacji obrazów, danych siatkowych i pokryć. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektami standardów EN i PN. ISO/CD TS Brak norm EN i PN Sensor and data models for imagery and gridded data Modele danych i sensorów dla danych obrazowych i siatkowych (ang.) Projekt specyfikacji technicznej model sensora opisujący jego fizyczne i geometryczne właściwości, a także danych dla sensorów do pozyskiwania informacji w formie obrazów i danych siatkowych. Brak informacji o rozpoczęciu prac nad projektami standardów EN i PN. ISO 19131:2007 PN-EN ISO 19131:2008 Data product specifications Specyfikacje produktów danych (ang.) Norma opisuje wymagania dotyczące specyfikowania produktów będących danymi geograficznymi. Określa strukturę i zakres specyfikacji, oraz podaje przykład zastosowania wytycznych do opisu produktu danych. Specyfikacja produktów będących danymi geograficznymi jest szczegółowym opisem technicznym serii zbiorów danych, uzupełnionym o informację na temat tworzenia, dystrybucji i wykorzystania produktu przez inne strony. Specyfikacja produktu określa zbiór danych w ujęciu wymagań, które powinien lub może spełniać ten zbiór ISO 19132:2007 PN-EN ISO 19132:2008 Location based services possible standards Usługi oparte na lokalizacji model referencyjny (ang.) Norma definiuje model referencyjny i schemat pojęciowy usług opartych na lokalizacji użytkownika (LBS) oraz opisuje podstawowe zasady współdziałania aplikacji LBS. Podaje związek tego schematu z innymi schematami, aplikacjami i usługami dotyczącymi informacji geograficznej oraz z aplikacjami klienckimi. ISO 19133:2005 PN-EN ISO 19133:2007 Location based services tracking and navigation Usługi oparte na lokalizacji śledzenie i nawigacja (ang.) Norma opisuje typy danych i związanych z nimi działania służące do implementacji usług śledzenia i nawigacji. Niniejsza norma jest przeznaczona do specyfikowania usług sieciowych, jakie mogą być dostępne dla urządzeń bezprzewodowych poprzez aplikacje sieciowe typu proxy, nie jest jednak ograniczona wyłącznie do tego środowiska. ISO 19134:2007 PN-EN ISO 19134:2008 Multimodal location based services for routing and navigation Usługi lokalizacji Śledzenie i nawigacja z wykorzystaniem wielu środków transportu Norma określa schemat opisu danych i usług wspierających aplikacje śledzenia i nawigacji mobilnych klientów, którzy chcą dotrzeć do celu podróży wykorzystując dwa lub więcej środki transportu. Opisuje rodzaj usługi wspierającej śledzenie i nawigację opartą na środkach transportu o ściśle ustalonej trasie przejazdu lub rozkładzie jazdy. Usługa taka może być dostarczana dla urządzeń bezprzewodowych poprzez sieciowe aplikacje proxy. Dopusza także implementacje usługi w innych środowiskach. Dla każdej operacji zdefiniowano parę żądanie/odpowiedź oraz typy danych dla transferu, planowania i informacji o trasie środka transportu Rozdział 1. - INSPIRE 35

36 ISO 19135:2005 PN-EN ISO 19135:2007 Procedures for registration of geographical information items Procedury rejestracji pozycji rejestrowych (ang.) Norma podaje procedury postępowania w toku ustanawiania, utrzymywania i publikowania rejestrów dla unikalnych, jednoznacznych i trwałych identyfikatorów i znaczeń przypisywanych pozycjom rejestrowym informacji geograficznej. Dla osiągnięcia tego celu specyfikuje szczegóły informacji, które są niezbędne dla zapewnienia identyfikacji i znaczeń zapisanych pozycji rejestrowych oraz dla zarządzania tą rejestracją. Aktualnie trwają są prace nad polską wersją językową tej normy planowany termin zakończenia prac: r. ISO 19136:2007 PN-EN ISO 19136:2009 Geography Markup Language GML Język znaczników geograficznych GML (ang.) Norma definiuje język znaczników geograficznych (GML) w celu znormalizowanego zapisu XML dla przestrzennych i nieprzestrzennych właściwości obiektów geograficznych. Język GML określa składnię schematów XML, mechanizmy i reguły, które wspólnie tworzą podstawę niezależnego systemowo opisu geoprzestrzennych schematów aplikacyjnych. Zapis XML ustanowiony w języku GML jest zgodny z wytycznymi ISO dla transportowania i składowania informacji geograficznej zamodelowanej zgodnie z wytycznymi modelowania pojęciowego stosowanymi w rodzinie Norm Międzynarodowych ISO ISO 19137:2007 PN-EN ISO 19137:2008 Core profile of the spatial schema Profil bazowy schematu przestrzennego (ang.) Norma definiuje profil bazowy dla ISO 19107, który określa najmniejszy zbiór elementów geograficznych potrzebny do tworzenia schematów aplikacyjnych. Profil wspiera typy danych dla zero- jedno- i dwu-wymiarowych prostych elementów geometrycznych. Profil może zostać rozszerzony w przyszłości o pakiet prostych elementów topologicznych. Profil ma wspierać wiele formatów danych przestrzennych oraz języków opisu wykorzystywanych na szeroką skalę przez wiele krajów członkowskich i organizacji współpracujących z ISO. Załącznik A wymienia niektóre specyfikacje oparte na tym profilu. Grupy użytkowników mogą definiować własne profile spełniające specyficzne wymagania wybiegające poza profil bazowy. Reguły tworzenia rozszerzeń profilu bazowego omówiono w Załączniku C ISO/TS 19138:2006 Brak norm EN i PN Data quality measures Dane wysokiej jakości Specyfikacja techniczna określa zestaw danych wysokiej jakości. Mogą one być wykorzystane przy zgłaszaniu jakości danych. ISO/TS 19139:2007 pren ISO Metadata - XML schema implementation Metadane schemat implementacji XML ISO / TS 19139:2007 określa kodowanie metadanych geoprzestrzennych w XML (gmd). Aktualnie trwają prace nad projektem normy EN planowany termin zakończenia prac: r. ISO Brak normy EN i PN Projekt nie realizowany. ISO 19141:2008 prpn-pren ISO Schema for moving features Schemat dla obiektów poruszających się Norma podaje metodę opisu geometrii obiektu, który porusza się jako ciało sztywne. Ruch posiada zdefiniowane cechy. Obiekt porusza się w obrębie dziedziny złożonej z obiektów przestrzennych jak określono w ISO 19107, po zaplanowanej trasie, ale dopuszcza się, że z niej zbacza. Na ruch mogą oddziaływać: pola np. grawitacyjne lub siły wewnętrzne, a także inne obiekty. Poruszający się obiekt może także oddziaływać na inne obiekty. Porusza się po zaplanowanej trasie, części sieci i 36 Rozdział 1. - INSPIRE

37 dopuszcza się, że zmienia trasę w znanych punktach. Dopuszcza się także, że obiekty przyciągają się (łączą) i odpychają (rozdzielają), są ograniczane w celu otrzymania przestrzennej relacji dla pewnego okresu czasu. Nie uwzględniono innych zmian obiektu takich jak: deformacje, sukcesje, zmiany atrybutów opisowych obiektów. Termin publikacji normy EN: r. Aktualnie trwają prace nad projektem normy PN planowany termin zakończenia prac: r. ISO/DIS prpn-pren ISO Web Feature Service Internetowa usługa dostępu do obiektów Projekt normy definiuje internetową usługę dostępu do obiektów geograficznych umożliwiającą pobieranie ich z bazy danych serwera i modyfikowanie. Usługa dostarcza także środków do konstruowania, przechowywania i parametryzowania zapytań do serwera. Nie obejmuje natomiast kontroli dostępu do obiektów geograficznych. Aktualnie trwają prace nad projektem normy PN planowany termin zakończenia prac: r. ISO/DIS Filter encoding Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO/FDIS Classification systems - Part 1: Classification system structure Brak norm EN i PN Ostateczny projekt normy. ISO/CD Classification Systems -- Part 2: Land Cover Classification System (LCCS) Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO/CD Registry of representations of geographic point location Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO/DIS prpn-pren ISO Cross-domain vocabularies Słowniki międzydziedzinowe Projekt normy określa powiązania między słownikami technicznymi, przyjętymi przez różne społeczności geoprzestrzenne, zajmujące się zastosowaniami w przemyśle. Opisuje również jak w celu integrowania słowników wielodziedzinowych ma być stosowana norma ISO Informacja geograficzna-procedury zapisu pozycji rejestrowych, przy rejestracji pozycji informacji geograficznej. Aktualnie trwają prace nad projektem normy PN planowany termin zakończenia prac: r. ISO Brak norm EN i PN Projekt nie realizowany. ISO/CD pren ISO Location based services Linear referencing system Location based services Linear referencing system Projekt normy Aktualnie trwają prace nad projektem normy EN planowany termin zakończenia prac: r. ISO/CD Rights expression language for geographic information GeoREL Brak norm EN i PN Projekt normy. Rozdział 1. - INSPIRE 37

38 ISO Brak norm EN i PN Projekt nie realizowany. ISO/NP Dynamic position identification scheme for Ubiquitous space (uposition) Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO/CD pren ISO Land Administration Domain Model LADM Land Administration Domain Model LADM Aktualnie trwają prace nad projektem normy EN planowany termin zakończenia prac: r. ISO/WD Geospatial Digital Rights Management Reference Model (GeoDRM RM Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO Brak norm EN i PN Projekt nie realizowany. ISO/NP Place Identifier (PI) Architecture Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO/CD Observations and measurements Brak norm EN i PN Projekt normy. ISO/NP pren ISO Data quality Data quality Aktualnie trwają prace nad projektem normy EN planowany termin zakończenia prac: r. ISO/NP TS Quality assurance of data supply Brak norm EN i PN Projekt specyfikacji technicznej. Tabela 3.1. Zestawienia aktualnego stanu norm ISO serii 19100, z uwzględnieniem odpowiadającym im norm PN lub EN. Objaśnienia do tabeli: Numer normy ISO Tytuł normy ISO Numer normy PN lub EN Tytuł normy PN lub EN (w przypadku norm PN w nawiasie podano język, w którym norma PN jest publikowana) Abstrakt i komentarze. Abstrakty opisujące normy i projekty opracowano na podstawie informacji pochodzących ze stron internetowych: Rozdział 1. - INSPIRE

39 Rys. 3. Schemat zależności i powiązań pomiędzy wybranymi normami ISO serii VIII. Specyfikacje OGC Specyfikacje opracowywane przez OGC podzielone są na dwa poziomy pod względem ogólności. Część tych specyfikacji przekazano do Komitetu Technicznego ISO/TC211 i po zakończeniu procedur formalnych, przyjęto jako normy ISO serii Poziom wyższy nazywany Specyfikacją Aplikacyjną (Abstract Specification) jest niezależny od środowiska systemowego. Poziom niższy stanowią Specyfikacje Implementacyjne (Implementation Standard) odpowiedniki specyfikacji z poziomu wyższego dostosowane do różnych środowisk implementacyjnych. Do tego poziomu zalicza się także wiele innych opracowań implementacyjnych OGC, które nie mają odpowiedników w specyfikacjach abstrakcyjnych [Michalak, 2003]. W tabeli 2 przedstawiono przykładowe zestawienie problematyki poruszanej w poszczególnych specyfikacjach OGC [za Michalak, 2002 zaktualizowane i uzupełnione]. Rozdział 1. - INSPIRE 39

40 Tab. 2. Specyfikacje OpenGIS (OGC). [Na podstawie: oraz Michalak, 2003]. Tytuł dokumentu Wersja Dokument Data aktualizacji Temat 0 Opis ogólny specyfikacji abstrakcyjnej (Abstract Specification Overview) Określa ogólne zasady dotyczące całej Specyfikacji OpenGIS, określa język UML jako podstawowe narzędzie opisu i zasady jego stosowania w tej specyfikacji. Obejmuje wstęp i mapę drogową dla Specyfikacji OpenGIS. Temat 1 Geometria wyróżnień (Feature Geometry) Definiuje elementarne i złożone formy geometryczne i topologiczne, a także topologiczne operatory stosowane do wyróżnień. Odpowiada normie ISO Temat 2 Układy odniesienia przestrzennego (Spatial Reference Systems) r Określa wszystkie zagadnienia związane z bezpośrednim odniesieniem geoprzestrzennym. Temat 3 Struktury dla danych geometrycznych dotyczących położenia (Locational Geometry Structures) Definiuje struktury, które określają związki pomiędzy zamianą jednego układu odniesienia w drugi, a zamianą odpowiadających im wartości współrzędnych. Temat 4 Funkcje składowe i interpolacja (Stored Functions and Interpolation Określa reguły stosowane do funkcji będących składnikami wyróżnień w sensie przyjętym przez paradygmat obiektowości wywodzący się z przyjętego tu języka UML. Temat 5 Wyróżnienia (Features) Definiuje najważniejsze pojęcie z zakresu informacji geoprzestrzennej: wyróżnienie jest podstawową (elementarną) jednostką geoinformacji i szereg szczegółowych zagadnień z nim związanych. Temat 6 Typ pokrycie i jego podtypy (The Coverage Type and its Subtypes) Definiuje pokrycie jako podtyp wyróżnienia, jego model zasadniczy i szereg podtypów pokryć. Temat 7 Przypadek zobrazowania Ziemi (The Earth Imagery Case) Określa obrazy Ziemi (np. zdjęcia lotnicze i satelitarne) jako specjalny podtyp pokrycia posiadający składową funkcję przejścia z elementu obrazu na odpowiadające im współrzędne określonego układu odniesienia. Odpowiada ISO Temat 8 Zależności pomiędzy wyróżnieniami (Relationships Between Features) r Określa typy zależności, role poszczególnych wyróżnień w tych zależnościach i typy tych ról. Temat 10 Zbiory wyróżnień (Feature Collections) Definiuje zbiór wyróżnień jako abstrakcyjny obiekt zawierający wystąpienia wyróżnień, łącznie z 40 Rozdział 1. - INSPIRE

41 odnoszącym się do nich schematem. Temat 11 Metadane (Metadata) Definiuje metadane jako dane odnoszące się do zbioru wyróżnień lub określonych wyróżnień będących składnikami takiego zbioru. Wprowadza pojęcie encji metadanych i zbiór metadanych stanowiący kolekcję ich encji, a także pojęcie podklas metadanych. Temat 12 Architektura serwisów OpenGIS (OpenGIS Service Architecture) Podstawowe serwisy, jakie mogą być stosowane w środowisku systemowym zgodnym ze Specyfikacją OpenGIS. Odpowiada normie ISO Temat 13 Serwisy katalogowe (Catalog Services) Jest to rozszerzenie serwisu dostępu do informacji geoprzestrzennej drogą uszczegółowienia usług z nim związanych poprzez zdefiniowanie katalogu, wejścia do katalogu, bibliotekarza i encji metadanych w katalogu. Temat 14 Zagadnienia semantyczne i społeczności informacyjne (Semantics and Information Communities) W kontekście Specyfikacji OpenGIS społecznościami informacyjnymi są najczęściej określone środowiska zawodowe mające do czynienia z geoinformacją i wymieniające się między sobą tą informację. Temat 15 Serwisy wykorzystywania obrazów (Image Exploitation Services) Do tych serwisów należą między innymi: transformacja współrzędnych naziemnych i współrzędnych na obrazie, lokalizacja czasowa obrazu, modyfikacje i przekształcenia obrazu. Temat 16 Serwisy transformacji współrzędnych obrazów (Image Coordinate Transformation Services) Dotyczy całości zagadnień związanych z przestrzennymi i czasowymi przekształceniami obrazów, a w tym ortorektyfikacji tych obrazów. Temat 17 Location Based Mobile Services Projekt dotyczący usług opartych na serwisach pozycjonujących. Nigdy formalnie przyjęte. Temat 18 Geospatial Digital Rights Management Reference Model (GeoDRM RM) r Niniejszy dokument jest punktem odniesienia dla zarządzania prawami cyfrowymi (DRM) funkcjonalności dla geoprzestrzenne zasobów (GeoDRM). Tabela 3.2. Specyfikacje OpenGIS (OGC). Opracowano na podstawie informacji zawartych na stronie oraz w pracy J. Michalaka [2003]. Rozdział 1. - INSPIRE 41

42 42

43 Rozdział 2 Metadane w IIP I. Co to są metadane? Wyobraźmy sobie, że jesteśmy w wielkiej bibliotece wypełnionej tysiącami książek i chcemy znaleźć wszystkie książki o motylach. Książki te zostały napisane przez różnych autorów, w różnych latach, pod różnymi tytułami i znajdują się na różnych regałach i półkach i akurat nie ma nikogo, kto mógłby nam pomóc (rys. 4). Rys. 4. Biblioteka Rozdział 2. Metadane w IIP 43

44 W tej sytuacji jedynym wyjściem jest skorzystanie z katalogów bibliotecznych, które zawiera skrótowe informacje opisujące każdą książkę w bibliotece: tytuł, imię i nazwisko autora, rok wydania, wydawnictwo, tzw. słowa kluczowe, numery (indeksy), dzięki którym można zlokalizować książkę na odpowiednim regale i półce (rys. 5). Rys. 5. Katalogi biblioteczne Dzięki tym skrótowym opisom, zawierającym skrótowe informacje o każdej książce oraz jej lokalizacji w bibliotece, spośród tysięcy książek bardzo szybko możemy wyszukać te które nas interesują. Te skrótowe opisy to metadane, w tym przypadku opisujące książki w bibliotece, a katalog biblioteczny można uznać za klasyczny przykład zbioru metadanych. Zatem każdy nas korzystał już kiedyś praktycznie z metadanych. Współczesne katalogi metadanych bibliotecznych przybrały postać komputerowych baz danych, które połączone są ze sobą za pomocą Internetu. 44 Rozdział 2. Metadane w IIP

45 Dzięki korzystaniu z komputerów wyszukiwanie jest znacznie łatwiejsze, szybsze i nie ruszając się sprzed komputera możliwe jest przeszukanie zasobu biblioteki odległej o tysiące kilometrów, na przykład Biblioteki Kongresu Stanów Zjednoczonych [ II. Definicja metadanych Metadane definiowane są powszechnie jako dane o danych (informacja o informacji). Zatem są to dane z przedrostkiem meta, który pochodzi z jezyka greckiego i oznacza: wśród, między, po, z tyłu lub zmiana, natomiast w nauce używany jest w znaczeniu: ponad, poza, o czymś w innym kontekście. Tworzenie i korzystanie z metadanych jest niezastąpione w przypadku dużych zasobów danych przestrzennych, które zgromadzone są w postaci cyfrowej jako pliki komputerowe lub też w tzw. postaci analogowej np. papierowe arkusze mapy. III. Metadane w geoinformacji (geomatyce) Podstawę funkcjonowania geoinformacji stanowią dane przestrzenne i powiązane z nimi dane opisowe (atrybuty). Dane przestrzenne przyjmują postać plików komputerowych występujących w różnych formatach wektorowych (np. SHAPE FILE), rastrowych (np. GEOTIFF) lub opisowych (np. GML, SWDE). Dane przestrzenne gromadzone są najcześciej w bazach danych ale mogą być również przechowane wprost na dysku twardym komputera (lub innym nośniku pamięci). Gromadzenie danych przestrzennych w bazach ułatwia zarządzanie nimi, aktualizowanie oraz ich udostępnianie i wymianę. Dane przestrzenne występujące w postaci analogowej również powinny być opisywane poprzez metadane pomimo że Dyrektywa INSPIRE i budowa IIP dotyczą wyłącznie danych przestrzennych w postaci cyfrowej. Opisywanie metadanymi całości zasobu danych stanowi przydatną dobrą praktykę budowy IIP. Równie klasycznym, jak katalog biblioteczny dla książek, zbiorem metadanych dla danych przestrzennych są opisy pozaramkowe mapy, zawierające informację o godle i nazwie ar kusza, użytych znakach (legenda), autorze, aktu alności, itp. ( rys. 6). W praktyce metadane przyjmują formę tagów (znaczników), które umożliwiają opisanie i zidentyfikowanie różnych rodzajów informacji, w tym także geoinformacji. Rozdział 2. Metadane w IIP 45

46 Rys. 6. Opisy pozaramkowe arkusza mapy jako przykład źródła metadanych. W geoinformacji metadane mogą odnosić się zarówno do całego zasobu danych przestrzennych, poszczególnego arkusza mapy, MPZP lub zdjęcia lotniczego, jak również do klasy obiektów (typu obiektów) w danym zbiorze, konkretnej instancji obiektu, lub nawet typu atrybutów czy samego atrybutu. Mogą także charakteryzować: funkcje i procedury, modele, a nawet oprogramowanie czy zestawy sprzętu komputerowego [PN EN ISO 19115:2005]. Jednakże w większości przypadków opisują: zbiory danych przestrzennych, serie zbiorów danych przestrzennych oraz związane z nimi usługi (serwisy internetowe np. geoportale) tworzenie tego typu metadanych wymagane jest przez Dyrektywę INSPIRE. Przyjmuje się, że odpowiednio przygotowane metadane opisujące zbiór danych przestrzennych, powinny zawierać informacje: o położeniu i rodzaju obiektów oraz ich atrybutów, pochodzeniu, dokładności, szczegółowości i aktualności zbioru danych, zastosowanych standardach, prawach własności i prawach autorskich, cenach, warunkach i sposobach uzyskania dostępu do danych zbioru oraz ich użycia w określonym celu [Gaździcki, 2003]. 46 Rozdział 2. Metadane w IIP

47 IV. Rodzaje metadanych Zgodnie z definicją zaproponowaną przez organizację GSDI (Global Spatial Data Infrastructure) wyróżnia się trzy poziomy stosowania metadanych i związane z nimi trzy rodzaje metadanych [Gaździcki, 2003; The Cookbook, 2004]. Podstawowym rodzajem metadanych są tzw. metadane wyszukania (ang. discovery metadata). Służą one do wybrania zbiorów danych przestrzennych i/lub usług danych przestrzennych, które mogą być przedmiotem zainteresowania użytkownika o określonych wymaganiach. Metadane wyszukania odpowiadają na pytania: co?, dlaczego?, kiedy?, kto?, gdzie?, jak?. Metadane wyszukania dostarczają podstawowych informacji zawierających: nazwę i opis zbioru danych przestrzennych (abstrakt/streszczenie), podstawowe przeznaczenie i zakres stosowania danych przestrzennych, datę pozyskania danych przestrzennych i ich aktualizacji, producenta, dostawcę i głównych użytkowników danych przestrzennych, obszar, do którego dane się odnoszą określony przez współrzędne, nazwy geograficzne lub jednostki podziału administracyjnego, strukturę zbioru i sposób dostępu do danych przestrzennych. Bardziej szczegółowe są metadane rozpoznania (ang. exploration metadata). Zawierają one bardziej szczegółowe informacje, które mają pozwolić użytkownikowi na: ocenę właściwości zbioru danych przestrzennych, określenie przydatności zbioru danych przestrzennych pod kątem potrzeb, nawiązanie kontaktu z dysponentem danych przestrzennych celem uzyskania dalszych informacji (określenia warunków korzystania z danych, itd.). Metadane rozpoznania odpowiadają na następujące pytania: jaka jest zawartość zasobu danych przestrzennych? jaka jest dokładność? jakie jest pochodzenie danych źródłowych? jaka jest częstotliwość aktualizacji? Kolejnym poziomem, są metadane stosowania (ang. exploitation metadata). Określają one te właściwości zbioru, które są potrzebne do odczytania danych przestrzennych i ich transferu oraz interpretacji danych i praktycznego korzystania z nich w oprogramowaniu użytkownika. Rozdział 2. Metadane w IIP 47

48 Metadane stosowania odpowiadają na pytania: jaki jest układ współrzędnych? jaki jest format danych przestrzennych? w jaki sposób można otrzymać/kupić dane przestrzenne? w jaki sposób danymi zasilić aplikację użytkownika? Wymienione poziomy stosowania metadanych i odpowiadające im rodzaje metadanych tworzą hierarchiczną strukturę wyborów (decyzji) dokonywanych przez użytkownika i umożliwiających ustalenie, jakie zbiory danych znajdują się w zakresie jego zainteresowania, które z nich odpowiadają jego wymaganiom, jak do nich dotrzeć, a także jak przetransferować wybrane dane przestrzenne oraz zastosować je we właściwy sposób, odpowiadający potrzebom użytkownika [Gaździcki, 2003]. Współcześnie najczęściej wykorzystywane jest połączenie metadanych wyszukania i rozpoznania. V. Rola metadanych w IIP Metadane stanowią jeden z elementów niezbędnych do funkjconowania infrastruktur informacji przestrzennej IIP i tym samym pełnią kluczową rolę w budowie IIP. Odpowiednio opracowane i udostępniane informacje pozwalające na wyszukiwane odpowiednich zasobów oraz ich ocenę pod względem indywidualnego zapotrzebowania różnych grup użytkowników IIP, w tym przydatności do konkretnych zastosowań. Stanowią zatem niezbędny wymogiem krok milowy w budowie IIP. VI. Korzyści ze stosowania metadanych w IIP Metadane służą w IIP do opisania zbiorów danych przestrzennych i związanych z nimi usług danych przestrzennych oraz umożliwienie wyszukiwania odpowiednich zasobów i ich ocenę pod względem indywidualnych zapotrzebowań, w tym głównie przydatności do konkretnych zastosowań. Metadane pełnią funkcje, z których wynikają bezpośrednie korzyści, wśród których należy wymienić [za: Gaździcki, 2003; Iwaniak i inni, 2006; Soczewski, 2005]: ułatwienie organizacji i zarządzania zbiorami danych (zasobami geoinformacyjnymi) w ramach organizacji odpowiedzialnej za te dane (zasoby), ułatwienie rozpoznania i ponownego wykorzystania danych, 48 Rozdział 2. Metadane w IIP

49 ułatwienie korzystanie z nagromadzonych zasobów zgodnie z aktualnymi potrzebami, a także stwarzanie możliwości korzystania z nich w przyszłości, gdy będą stanowiły materiały historyczne (archiwalne), ułatwienie lokalizowania, uzyskiwania dostępu, oceniania, nabywania i wykorzystywania danych przestrzennych, optymalizację przedsięwzięć dotyczących pozyskiwania i aktualizacji danych, umożliwienie użytkownikom ustalenia, czy dane przestrzenne znajdujące się w zasobie będą dla nich przydatne, rozszerzanie kręgu użytkowników danych przestrzennych, umożliwia realizację istotnych usług w ramach infrastruktur danych przestrzennych, eliminację redundancji danych możliwość uniknięcia budowy zbiorów danych, które zawierają informacje zgromadzone już przez inne organizacje, ułatwienie uzyskania informacji o wszystkich zbiorach danych (zasobach) dostępnych dla interesującego obszaru. Ponadto metadane są kluczem do prawdziwej i pełnej interoperacyjności w środowisku geoinformacyjnym. Rozszerzają ideę wymiany danych pomiędzy organizacjami i użytkownikami współużytkowania danych przestrzennych. Zwiększają również użyteczność i wartość zasobów danych przestrzennych zasoby, które nie posiadają odpowiednio przygotowanych metadanych, mają znacznie mniejszą wartość, a w skrajnych przypadkach mogą stawać się całkowicie bezużyteczne [Gaździcki, 2003]. VII. Obowiązki tworzenia metadnych geoinformacyjnych Obowiązki tworzenia i udostępniania metadanych geoinformacyjnych opisujących zasoby danych przestrzennych w ramach IIP wynikają z prawa europejskiego, krajowego oraz z przepisów wewnętrznych (np. branżowych) ustanawianych na wyraźne potrzeby danej dziedziny/tematu wymienionego w ustawie o Infratsrukturze informacji przestrzennej - na przykład zagospodarowanie przestrzenne. VII.1. Dyrektywa INSPIRE a metadane Metadane w Dyrektywie 2007/2/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 14 marca 2007 roku ustanawiającej infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz. U. UE Nr LL 108/1) pełnią kluczową rolę, która ma odzwierciedlenie w konkretnych zapisach Dyrektywy. Rozdział 2. Metadane w IIP 49

50 Już w preambule do Dyrektywy (Punkt 15) mowa jest o kluczowym znaczeniu metadanych: główną przeszkodą dla pełnego wykorzystania dostępnych danych jest czasochłonność i kosztowność poszukiwania istniejących danych przestrzennych lub sprawdzanie, czy mogą one być użyte w danym celu, z tego też powodu państwa członkowskie powinny dostarczać opisy dostępnych zbiorów danych przestrzennych oraz usług w formie metadanych. Ponadto Dyrektywa definiuje podstawowe terminy związane z Infrastrukturą Informacji Przestrzennej (Rozdział I, Artykuł I, Punkty 1-9), w tym metadane. Według definicji zawartej w Dyrektywie, metadane to: informacje opisujące zbiory danych przestrzennych i usługi danych przestrzennych oraz umożliwiające ich odnalezienie, inwentaryzację i używanie (Rozdział I, Artykuł 3, Punkt 6). Metadanym w Dyrektywie poświęcony został Rozdział II, w którym m.in. ustalono że w pierwszej kolejności, do dnia 15 maja 2008 roku (przed wszystkimi innymi Zasadami Wdrażania INSPIRE), mają być przyjęte przepisy wykonawcze służące wdrażaniu metadanych: uwzględniające stosowne, istniejące normy międzynarodowe oraz potrzeby użytkowników, w szczególności w odniesieniu do metadanych weryfikacyjnych (Rozdział II, Artykuł 5, Punkt 4). VII.2. Jakie podstawowe obowiązki związane z metadanymi nakłada Dyrektywa INSPIRE? Dyrektywa INSPIRE nakłada na państwa członkowskie obowiązek zapewnienia: utworzenia metadanych dla zbiorów oraz usług danych geoprzestrzennych odpowiadających tematom wymienionym w załącznikach I, II i III, a także bieżące uaktualnianie tych metadanych (Rozdział II, Artykuł 5, Punkt 1). Ponadto państwa członkowskie mają: podjąć niezbędne środki w celu zapewnienia, by metadane były kompletne, a pod względem jakości wystarczające do: wyszukiwania, inwentaryzacji danych przestrzennych i korzystania z nich (Rozdział II, Artykuł 5, Punkt 3). VII.3. Dla jakich zasobów należy opracować metadane w INSPIRE? Dyrektywa INSPIRE nakłada obowiązek utworzenia metadanych dla zbiorów danych przestrzennych, serii zbiorów danych przestrzennych oraz dla usług danych przestrzennych (serwisów), które spełniają następujące warunki (Rozdział I, Artykuł 4, Punkty 1): odnoszą się one do obszaru, na którym państwo członkowskie ma lub wykonuje uprawnienia jurysdykcyjne; są w formie elektronicznej; 50 Rozdział 2. Metadane w IIP

51 znajdują się w posiadaniu lub są przechowywane w imieniu organów publicznych oraz odnoszą się do jednego lub większej liczby tematów wymienionych w załącznikach I, II, lub III. Warto podkreślić, że z jednej strony Dyrektywa nie wymaga gromadzenia nowych zasobów danych przestrzennych (Rozdział I, Artykuł 4, Punkt 4), co oznacza, że metadane w INSPIRE należy opracować tylko dla istniejących już zasobów. Z drugiej jednak strony należy pamiętać, że zasoby te będą musiały być zgodne z wytycznymi (Zasadami Wdrażania INSPIRE). Może się zdarzyć, że dla uzyskania pełnej zgodności z wytycznymi zaistnieje potrzeba transformacji istniejących zasobów danych przestrzennych, ich uzupełnienia a w pewnych przypadkach pozyskania brakujących. VII.4. Jakie informacje powinny zawierać metadane w INSPIRE? Według Dyrektywy INSPIRE (Rozdział II, Artykuł 5, Punkt 2) metadane geoinformacyjne powinny zawierać następujące informacje na temat: zgodności zbiorów danych przestrzennych z przepisami wykonawczymi (IR Implementing Rules), warunków uzyskania dostępu do zbiorów danych przestrzennych i usług danych przestrzennych oraz warunki ich wykorzystania, wysokości odpowiednich opłat w przypadku gdy ma to zastosowanie, jakości i ważności zbiorów danych przestrzennych, organów publicznych odpowiedzialnych za utworzenie, administrowanie, utrzymywanie i dystrybuowanie zbiorów oraz usług danych przestrzennych, ograniczeń dostępu publicznego oraz powodów takich ograniczeń (chodzi tu głównie o ograniczenia z tytułu: niekorzystnego wpływ na stosunki międzynarodowe, bezpieczeństwo publiczne, obronę narodową, poufność działań organów publicznych, działalność wymiaru sprawiedliwości, poufność informacji handlowych lub przemysłowych w tym zachowanie poufności danych statystycznych i tajemnicy podatkowej, prawa własności intelektualnej, poufność danych osobowych, ochrony środowiska w zakresie informacji o miejscach występowania rzadkich gatunków. Szczegółowo te kwestie reguluje Artykuł 13 Dyrektywy INSPIRE). VII.5. Do kiedy należy utworzyć i opublikować metadane w INSPIRE? Szczegółowe terminy utworzenia i opublikowania metadanych dla poszczególnych tematów danych przestrzennych zawiera mapa drogowa INSPIRE (INSPIRE Roadmap) [ Rozdział 2. Metadane w IIP 51

52 VII.6. Które usługi INSPIRE powinny zostać wdrożone dla metadanych? Oprócz utworzenia metadanych, państwa członkowskie zobligowane zostały do utworzenia i utrzymania konkretnych usług sieciowych (serwisów) związanych z obsługą metadanych (Rozdział IV, Artykuł 11, Punkt 1). Zgodnie z zapisami Dyrektywy INSPIRE, usługami tymi powinny być: usługi wyszukiwania (ang. discovery), które umożliwiają wyszukiwanie zbiorów oraz usług danych przestrzennych na podstawie zawartości odpowiadających im metadanych, jak również pozwalają na wyświetlanie zawartości metadanych, usługi przeglądania (ang. view), które umożliwiają co najmniej: wyświetlanie, nawigowanie, powiększanie i pomniejszanie, przesuwanie lub nakładanie na siebie zbiorów danych przestrzennych, jak również wyświetlanie informacji z legendy oraz wszelkich istotnych informacji pochodzących z zawartości metadanych. Obowiązkiem państw członkowskich jest dopilnowanie, aby organy publiczne dysponowały odpowiednimi środkami technicznymi, które umożliwią połączenie metadanych oraz związanych z nimi usług za pomoca sieci teleinformatycznych (Rozdział IV, Artykuł 12), o których mowa w Rozdziale II Artykule 11, Punkcie 1. Usługi sieciowe (serwisy) wymagane dla metadanych powinny być oparte o następujące standardy: usługa wyszukiwania (Discovery) realizowana przez serwery katalogowe w standardzie OGC CS-W (Catalog Serwice for Web), usług przeglądania (View) realizowana przez serwery mapowe w standardzie OGC WMS (Web Map Service) (norma ISO 19128). VIII. Standardy dla metadanych geoinformacyjnych Charakteryzując standardy dla metadanych geoinformacyjnych można podzielić je na dwie podstawowe grupy. Pierwsza z nich obejmuje standardy określające zasady opisu zasobów tworzenia metadanych. Do drugiej grupy można natomiast zaliczyć standardy dedykowane usługom metadanych standardy dla katalogów metadanych. 52 Rozdział 2. Metadane w IIP

53 Ponieważ poszczególne standardy nie są w stanie w pełni wyczerpać danego zagadnienia, w wielu miejscach odwołują się do innych standardów np. jeżeli norma dla metadanych wymaga podania daty ich utworzenia to sposób zapisu daty reguluje norma utworzona dla odniesień czasowych. Z tego powodu można też podzielić omawiane standardy na standardy główne, dotyczące bezpośrednio metadanych oraz standardy dodatkowe niezbędne do prawidłowego utworzenia i/ lub funkcjonowania metadanych, ale dotyczące zasadniczo innych zagadnień, które maja zastosowanie w metadanych. Do grupy głównych standardów dotyczących tworzenia metadanych należy zaliczyć przede wszystkim normę ISO VIII.1. ISO 19115:2003 Geographic information Metadata Norma ISO została opublikowana w maju 2003 roku. Jej treść jest rezultatem szerokiej współpracy międzynarodowej z udziałem przedstawicieli 33 krajów i 12 organizacji, którą prowadzono z uwzględnieniem bogatych doświadczeń zebranych przy opracowaniu i stosowaniu wcześniejszych standardów dla metadanych: europejskiej prenormy CEN z 1998 roku oraz normy FGDC Federalnego Komitetu Danych Geograficznych USA (Federal Geographic Data Committee) z 1994 roku. Norma ISO określa strukturę opisu zasobów danych przestrzennych oraz związanych z nimi serwisów. Stosuje się ją do katalogowania danych oraz ich pełnego opisu. Zawarte w tej normie zasady można stosować do opisu zarówno danych przestrzennych, serii danych przestrzennych oraz poszczególnych obiektów i ich poszczególnych atrybutów. W normie ISO zdefiniowano zestawy metadanych do zapisu informacji o: identyfikacji zbiorów danych przestrzennych, ich zakresu i zasięgu, jakości danych, zastosowanych schematach przestrzennych i czasowych, systemach odniesienia i układach odwzorowania, zasadach dystrybucji danych przestrzennych w postaci cyfrowej (rys. 7). W normie zdefiniowano pojęciowy schemat metadanych, w postaci diagramów klas języka UML uzupełnionych opisem tabelarycznym. Wskazane zostały obligatoryjne, fakultatywne i warunkowe elementy metadanych oraz określono profil ISO metadanych. Ustanowiono również jednolitą terminologię dla metadanych oraz przedstawiono mechanizmy rozszerzania zawartych w normie metadanych o nowe elementy metadanych w celu zaspokojenia specyficznych potrzeb informacyjnych użytkowników normy twórców metadanych. Rozdział 2. Metadane w IIP 53

54 Rys. 7. Pakiety metadanych według normy ISO Norma ISO ma z założenia zastosowanie do danych przestrzennych w wersji cyfrowej jednak może być także wykorzystywana do opisu (tworzenia metadanych) dla informacji przestrzennej w postaci nie cyfrowej (nie elektronicznej), na przykład: map w wersji papierowej, wykresów i dokumentów tekstowych oraz zasobów danych nie przestrzennych. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że niektóre obowiązkowe według tej normy elementy metadanych mogą nie mieć zastosowania do wymienionych innych form występowania danych przestrzennych. VIII.2. ISO/TS 19139:2007 Geographic information Metadata XML schema implementation Kolejnym z głównych standardów jest norma ISO/TC Określa ona sposób zapisu metadanych ISO w notacji języka XML (tzw. XML Schema) zgodnie z konkretnie przyjętem wzorcem XSD (XML Schema Definition). 54 Rozdział 2. Metadane w IIP

55 Stosowanie tej normy jest konieczne w przypadku, kiedy metadane mają być publikowane w katalogach metadanych i poprawnie funkcjonować w sieci Internet, a tym samym w ramach Infrastruktury Informacji Przestrzennej (IIP). Norma ISO/TS 19139:2007 jest de facto specyfikacją techniczną określającą sposób kodowania zapisu metadanych utworzonych według normy ISO w notacji języka XML. VIII.3. ISO 19119:2005 Geographic information Services Najważniejszym standardem, który można zaliczyć do grupy standardów dla katalogów metadanych jest norma ISO Dotyczy ona ogólnie wszystkich serwisów danych przestrzennych, w tym katalogów metadanych. W normie tej zidentyfikowano i zdefiniowano wzorce strukturalne dla interfejsów usług w dziedzinie informacji przestrzennej oraz określono ich stosunek do środowiska OpenSource (FOSS). Ponadto, przedstawiono systematykę usług oraz listę przykładowych usług zamieszczonych w tej systematyce. Zawarto również wytyczne dla wyboru i wyspecyfikowania usług w dziedzinie informacji przestrzennej zarówno w aspekcie usług niezależnych od platformy, jak też usług specyficznych dla konkretnych platform. VIII.4. ISO 19135:2005 Geographic information Procedures for item registration Kolejnym bardzo istotnym standardem zaliczanym już do grupy standardów dodatkowych z racji konieczności opracowania odpowiednich identyfikatorów dla plików metadanych i systemów nimi zarządzających jest norma ISO 19135:2005. Norma ta określa procedury postępowania podczas ustanawiania, utrzymywania i publikowania rejestrów dla unikalnych, jednoznacznych i trwałych identyfikatorów i znaczeń przypisywanych pozycjom rejestrowym informacji przestrzennej. Dla osiągnięcia tego celu norma specyfikuje te szczegóły informacji, które są niezbędne dla zapewnienia identyfikacji i znaczeń zapisanych w pozycjach rejestrowych oraz dla zarządzania tą rejestracją. IX. Profil metadanych Profil metadanych to podzbiór klas i elementów podstawowego standardu metadanych jakim jest norma ISO 19115, rozszerzony ewentualnie o elementy metadanych nie występujące w standardzie podstawowym, utworzony w celu zaspokojenia wymagań określonej grupy użytkowników [Pachół, 2008]. Rozdział 2. Metadane w IIP 55

56 Norma ISO19115 definiuje około 400 elementów metadanych, z których większość jest fakultatywna, zatem ich stosowanie jest dobrowolne i nieobowiązkowe. Istnieje także zbiór elementów obligatoryjnych (obowiązkowych), który stanowi bazowy zbiór komponentów metadanych. W większości przypadków w praktyce wykorzystywany jest jedynie określony podzbiór elementów metadanych. Jednakże w każdym przypadku musi on obejmować (zawierać) bazowy zbiór komponentów metadanych. Obligatoryjne elementy metadanych są niezbędne do prawidłowej identyfikacji zasobów danych przestrzennych oraz możliwości ich katalogowania. Bazowy profil metadanych ISO został szczegółowo omówiony w dalszej części tego rozdziału. Uczestnicy IIP, np. organy odpowiedzialne, mogą tworzyć własne profile metadanych np. branżowe specyficzne dla danej dziedziny/tematu, na przykład zagospodarowanie przestrzenne. W praktyce pewne dodatkowe elementy metadanych dla tematów danych przestrzennych wymienionych w Dyrektywie zostały zawarte w dokumentach specyfikujących dane przestrzenne. W przypadku tematu zagospodarowanie przestrzenne jest to dokument D2.8.III.4 INSPIRE Data Specification on Land use Draft Technical Guidelines z dnia roku. Profile mogą zawierać zarówno elementy metadanych zdefiniowane w normie ISO , jak również elementy utworzone dodatkowo i nie występujące w niej. Zarówno tworzenie profili metadanych opartych o elementy metadanych z normy, jak również rozszerzanie zakresu profili musi być realizowane zgodnie z zasadami opisanymi w normie ISO (rys. 8). Rys. 8. Związek między bazowymi komponentami metadanych (bazowym zbiorem metadanych), pełnym profilem metadanych oraz profilem branżowym (tu: Społeczności) [za Pachoł 2008]. 56 Rozdział 2. Metadane w IIP

57 Norma ISO określa następujące reguły tworzenia profili metadanych: 1. przed utworzeniem własnego profilu należy sprawdzić profile już istniejące, 2. profil musi stosować się do zasad definiowania rozszerzeń (w przypadku, gdy mamy do czynienia z profilem zawierającym elementy metadanych spoza zbioru elementów metadanych ISO), 3. profil nie powinien zmieniać nazwy, definicji lub typu danych elementu metadanych, 4. profil powinien zawierać: bazowe metadane zebrane dla cyfrowego zbioru danych przestrzennych, wszystkie obligatoryjne elementy metadanych ze wszystkich obligatoryjnych sekcji, wszystkie warunkowe elementy metadanych ze wszystkich obligatoryjnych sekcji, jeśli zbiór spełnia warunek wymagany przez element metadanych, wszystkie obligatoryjne elementy metadanych z warunkowych sekcji, jeśli zbiór danych spełnia warunek wymagany przez sekcję, wszystkie warunkowe elementy metadanych ze wszystkich warunkowych sekcji, jeśli zbiór danych spełnia warunek wymagany przez element i sekcję metadanych. 5. związki podane w schematach modelu UML dla profilu powinny być zdefiniowane tak, że struktura i schemat profilu mogą zostać określone, 6. profil powinien umożliwiać każdemu pozyskanie metadanych, które zostały utworzone zgodnie z tym profilem. X. Struktura profili metadanych W normie ISO metadane posiadają określoną hierarchiczną strukturę i prezentowane są w postaci pakietów UML opisujących sekcje metadanych. Każda sekcja metadanych (pakiet w terminologii UML) zawiera jedną lub więcej encji metadanych (klas w terminologii UML), które mogą być uszczegóławiane (specjalizowane) lub generalizowane (uogólniane). Encje mogą być zagregowane i w razie potrzeby powtarzane, w celu spełnienia wymagań obligatoryjnych wynikających z normy lub dodatkowych wymagań użytkownika. Podstawową jednostką tej struktury są elementy metadanych (atrybuty w terminologii UML). Rozdział 2. Metadane w IIP 57

58 Definicja składników struktury zgodnie z normą ISO 19115: 1. element metadanych (metadata element) dyskretna (najmniejsza, podstawowa) jednostka metadanych. Elementy metadanych są jednoznaczne w ramach encji metadanych. 2. encja metadanych (metadata entity) zbiór elementów metadanych opisujących ten sam aspekt danych. Encja może zawierać jedną lub więcej encji metadanych. 3. sekcja metadanych (metadata section) podzbiór metadanych, który składa się z kolekcji związanych encji metadanych i elementów metadanych. Struktura profilu jest opisana w normie poprzez diagramy modelu UML oraz tzw. słowniki danych dla metadanych przestrzennych (Data dictionary for geographic metadata), przy czym diagramy modelu UML są tratowane nadrzędnie w przypadku wystąpienia rozbieżności. Diagramy UML, w połączeniu ze słownikiem danych, pozwalają na pełne zdefiniowanie kompletnego abstrakcyjnego modelu metadanych. W tabeli przedstawiono zależności pomiędzy modelem UML, a słownikiem danych dla metadanych geoinformacyjnych (Tab. 3). Model UML Pakiet metadanych Nadklasa Podklasa Klasa Atrybut Powiązanie Słownik danych Sekcja metadanych Encja metadanych Encja metadanych Encja metadanych Element metadanych Element metadanych XI. Rodzaje elementów i encji metadanych Zgodnie z norma ISO poszczególne encje metadanych lub element metadanych mogą być obligatoryjne (obowiązkowe), fakultatywne (nie obowiązkowe) lub ich zastosowanie może wynikać z określonych warunków (warunkowe). 1. elementy obligatoryjne elementy metadanych, które powinny bezwzględnie być udokumentowane, czyli powinny mieć przypisane wartości. 2. elementy fakultatywne elementy metadanych, które mogą, lecz nie muszą, być udokumentowane. 58 Rozdział 2. Metadane w IIP

59 Fakultatywne encje metadanych i fakultatywne elementy metadanych zostały zdefiniowane w celu zapewnienia, możliwości pełnego udokumentowania danych przestrzennych. Jeśli encja fakultatywna nie jest używana, to elementy w niej zawarte (z elementami obligatoryjnymi włącznie) również nie będą wykorzystane. Encje fakultatywne mogą posiadać obligatoryjne elementy, które stają się obligatoryjne tylko w sytuacji, gdy encja fakultatywna jest wykorzystywana. Norma ISO określa przypadki, w których pewne warunkowe encje metadanych lub elementy metadanych stają się obligatoryjne. Dla każdej encji metadanych lub elementu metadanych określona jest tzw. maksymalna liczba wystąpień. Wskazuje ona największą liczbę wystąpień, jakie może mieć dana encja metadanych lub element metadanych np. zbiór danych może posiadać tylko jedną nazwę (tytuł), ale wiele słów kluczowych. XII. Pakiety (sekcje) metadanych XII.1. Rodzaje pakietów metadanych Norma ISO definiuje 14 pakietów metadanych (odpowiadających sekcjom metadanych) zawierających jedną lub więcej encję metadanych. Na rysunku 8 wskazane są zależności pomiędzy poszczególnymi pakietami metadanych. XII.2. Encje metadanych w ISO pobrane z innych norm ISO Część encji w normie ISO pochodzi z innych norm ISO. Do encji pochodzących z zewnątrz należą: informacje Date i DateTime. Encja Date podaje wartości dla roku, miesiąca i dnia. Encja DateTime jest połączeniem typów daty i czasu (opisanego godziną, minutą i sekundą). Zapisy obu encji powinny być zgodne ISO Obie klasy (encje) są w pełni udokumentowane w ISO/TS informacja o odległości (Distance), kącie (Angle), mierze (Measure), numerze (Number), rekordzie (Record), typie rekordu (RecordType), skali (Scale) i mierze długości (UnitOfMeasure, UomLength). Klasy te są w pełni udokumentowane w ISO/TS informacja o typie obiektu (GF_AttributeType), typie właściwości (GF_ FeatureType) i typie atrybutu (GF_PropertyType). Klasy te są w pełni udokumentowane w ISO Rozdział 2. Metadane w IIP 59

60 informacja o długości okresu czasu trwania okresu zgodnie z ISO 8601 (TM_PeriodDuration) i elemencie geometrycznym klasa abstrakcyjna reprezentująca niepodzielny element geometryczny lub topologiczny (TM_ Primitive). Klasy te są w pełni udokumentowane w ISO informacja o punkcie (GM_Point) i obiekcie (GM_Object). Klasy te są w pełni udokumentowane w ISO informacja o zbiorze (Set) i sekwencji (Sequence). Klasy te są w pełni udokumentowane w ISO/TS informacja o nazwie typu obejmująca klasy: AttributeName, GenericName i MemberName. Klasy te są w pełni udokumentowane w ISO/TS informacja o pionowym układzie odniesienia (SC_CRS) zbiór parametrów opisujący relację grawitacyjnie związanych wysokości z Ziemią. Klasa ta jest w pełni udokumentowana w ISO XIII. Typy danych i ich dziedziny Typ danych określa zbiór nie powtarzających się, dopuszczalnych wartości (dziedzinę) służących do reprezentowania elementów metadanych. Typy danych opisujące elementy metadanych zdefiniowane są w normie w ISO Przykładowymi typami danych są: Integer, Real, Boolean, String, Date, DataTime, SG_Point. Atrybut typu danych wykorzystywany jest w normie ISO również do definiowania encji metadanych, stereotypów i powiązań metadanych. Dla elementu metadanych dziedzina określa dopuszczalne wartości lub użycie tzw. dowolnego tekstu. W przypadku metadanych wyrażenie dowolny tekst oznacza, że na wartość elementu metadanych nie ma nałożonych żadnych ograniczeń, co do zawartość danego pola. Natomiast dopuszczalne wartości mogą być określane przez typ danych lub specjalne listy kodowe (z kodami opartymi na liczbach całkowitych). Norma ISO określa 25 list kodowych (klasy o stereotypie <<CodeList>>) i 2 wyliczenia (klasy o stereotypie <<Enumeration>>), zawierających od 2 do 29 pozycji (kodów), dla określenia wartości elementów metadanych. Należy zauważyć, że wyliczenia są zamknięte (nierozszerzalne), natomiast listy kodów są rozszerzalne i można do nich dodawać pozycje zgodnie z metodami określonymi przez normę. Z tego powodu w klasach o tych dwóch stereotypach nie występuje wartość inny oprócz pozycji: inneograniczenia; kod: 008; definicja: nie wymienione powyżej ograniczenia; lista kodów: MD_RestrictionCode. 60 Rozdział 2. Metadane w IIP

61 XIV. Rozszerzenia profili metadanych Norma ISO jako specyfikacja de jure o zasięgu i charakterze ogólnoświatowym została opracowana w ten sposób, że definicje i wartości dziedzin elementów metadanych są w swoim założeniu na tyle ogólne, aby spełniać wymagania w zakresie metadanych z wielu dyscyplin. Jednakże różnorodność zasobów danych przestrzennych oraz szeroki wachlarz dziedzin związanych z geoinformacją w pewnych sytuacjach może spowodować, że ogólne metadane zawarte w normie ISO mogą nie pasować do wszystkich zastosowań. Z powyższych powodów omawiana norma przewiduje i zakłada możliwość tworzenia profili - na przykład branżowych i zawiera reguły definiowania i stosowania dodatkowych metadanych w celu dostosowania profilu do specyficznych wymagań i potrzeb użytkownika. Norma pozwala na następujące typy rozszerzeń: 1. dodanie nowej sekcji metadanych, 2. tworzenie nowej listy kodów metadanych w celu zastąpienia dziedziny istniejącego elementu metadanych, która jako wartość dziedziny ma podany dowolny tekst, 3. tworzenie nowych elementów listy kodów metadanych (rozszerzanie listy kodów), 4. dodanie nowego elementu metadanych, 5. dodanie nowej encji metadanych, 6. narzucenie silniejszego obowiązku występowania istniejącego elementu metadanych, 7. nałożenie bardziej ograniczonej dziedziny na istniejącego elementu metadanych. Zasady tworzenia rozszerzeń wymagają, aby przed utworzeniem rozszerzonych metadanych uważnie przejrzeć istniejące metadane zawarte w normie w celu upewnienia się, że opracowywane metadane nie istnieją. Dla każdej rozszerzonej sekcji, encji i/lub elementu metadanych, powinna zostać określona: nazwa, nazwa skrócona, definicja, występowanie, warunek, maksymalna liczba wystąpień, typ danych, dziedzina. Rozdział 2. Metadane w IIP 61

62 Związki podane w schemacie modelu UML powinny być zdefiniowane tak, aby mogły zostać określone struktura i schemat profilu. Reguły tworzenia rozszerzeń profilu metadanych są zbliżone do reguł tworzenia profilu metadanych: 1. rozszerzone elementy metadanych nie powinny być stosowane w celu zmiany nazwy, definicji lub typu danych istniejącego elementu, 2. rozszerzone metadane mogą być zdefiniowane jako encje i mogą zawierać jako komponenty rozszerzone oraz istniejące elementy metadanych, 3. dozwolone jest rozszerzenie w celu narzucenia na istniejące elementy metadanych silniejszego obowiązku niż wymaga tego norma (elementy metadanych, które w normie są fakultatywne mogą być w rozszerzeniu obligatoryjne), 4. dozwolone jest rozszerzenie w celu otrzymania elementów metadanych o dziedzinach, które są bardziej ograniczone niż w normie (elementy metadanych, których dziedziny w normie mają dowolny tekst, w profilu mogą mieć zamkniętą listę kodów właściwych wartości), 5. dozwolone jest rozszerzenie w celu ograniczenia stosowania wartości dziedziny dozwolonych w normie. Jeżeli norma zawiera pięć wartości dla dziedziny istniejącego elementu metadanych, to profil użytkownika powinien określać rozmiary pól i dziedziny dla wszystkich elementów metadanych. Jeżeli jeden system użytkownika używa trzydziestodwu (32) bitowych znaków dla tytułu zbioru danych, a inny system używa w tym celu ośmio (8) bitowe znaki, to współpraca nie będzie możliwa. Normalizacja wybranych dziedzin użytkownika jest istotna w celu umożliwienia bardziej wydajnego wyszukiwania i lepszej kontroli systemu. Szczegółowe informacje na temat profili użytkownika zawiera norma ISO 19106, 6. dozwolone jest rozszerzenie w celu rozszerzenia liczby wartości w liście kodów, 7. rozszerzenie nie powinno pozwalać na coś, co nie jest dozwolone w normie. Opisana w normie metodyka rozszerzania metadanych (Załącznik F) zawiera wskazówki dotyczące rozszerzania metadanych oraz ściśle określoną dziewięcioetapową metodologię: Etap 1. Przegląd istniejących elementów metadanych. Etap 2. Definicja nowej sekcji metadanych. Etap 3. Definicja nowej listy kodów metadanych. Etap 4. Definicja nowego elementu listy kodów metadanych. Etap 5. Definicja nowego elementu metadanych. Etap 6. Definicja nowej encji metadanych. Etap 7. Definicja silniejszego obowiązku występowania dla metadanych. 62 Rozdział 2. Metadane w IIP

63 Etap 8. Definicja bardziej ograniczonej listy kodów metadanych. Etap 9. Dokumentacja rozszerzeń metadanych. XV. Profil metadanych INSPIRE Profil metadanych dla INSPIRE określają dwa dokumenty: Rozporządzenie Komisji (WE) NR 205/2008 z dnia 3 grudnia 2008 r. w sprawie wykonania Dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie metadanych INSPIRE Metadata Implementing Rules: Technical Guidelines based on EN ISO and EN ISO (Zasady Wdrażania Dyrektywy INSPIRE w zakresie metadanych). Pierwszy z tych dokumentów w sposób formalny określa zbiór elementów metadanych stanowiących profil metadanych INSPIRE oraz podaje dla nich liczności i dziedziny wartości. Drugi z omawianych dokumentów stanowi praktycznie dokumentację profilu metadanych INSPIRE. Omawiane Zasady Wdrażania INSPIRE podają również listę dokumentów niezbędnych do stosowania wraz z nimi, przy opracowywaniu metadanych zgodnie z profilem INSPIRE. Lista ta składa się z następujących dokumentów: EN ISO 19115:2005, Geographic information - Metadata1 ISO 19115/Cor.1:2006, Geographic information Metadata, Technical Corrigendum 1 ISO 19119:2005, Geographic information - Services ISO 19119:2005/Amd 1:2008, Extensions of the service metadata model EN ISO 19108:2005, Geographic information Temporal Schema2 ISO 639-2, Codes for the representation of names of languages - Part 2: Alpha-3 codeda control ISO 8601, Data elements and interchange formats - Information interchange Representation of dates and times ISO/TS 19139:2007, Geographic information - Metadata XML Schema Implementation CSW2 AP ISO, OpenGIS Catalogue Services Specification ISO Metadata Application Profile, Version 1.0.0, OGC , 2007 ISO , Information technology Universal Multiple-Octet Coded Character Set (UCS)- Part 1: Architecture and Basic Multilingual Plane. Rozdział 2. Metadane w IIP 63

64 Podstawą do opracowania profilu metadanych INSPIRE był bazowy profil metadanych ISO Należy pokreślić, że obecna wersja profilu (z 19 grudnia 2008 roku) w pewnych obszarach rozszerza profil ISO, ale również niektóre z opcjonalnych elementów bazowego profilu ISO nie są w nim uwzględnione. Ponadto, profil INSPIRE doprecyzowuje i uszczegóławia miejscami bardzo ogólny bazowy profil ISO, określając poszczególne elementy metadanych w tych encjach, których szczegółowo nie rozpisano w profilu ISO. Profil INSPIRE zmienia także liczności dla niektórych encji metadanych i elementów metadanych, jak również rozszerza i ogranicza listy kodów i enumeratory. Wszystkie powyższe zmiany zrealizowano według metodyki budowy i rozszerzania profili metadanych określonych przez normę ISO Profil INSPIRE obejmuje te same pakiety metadanych (sekcje metadanych), co bazowy profil metadanych rekomendowany przez normę ISO 19115, oprócz informacji o systemie odniesienia (MD_ReferenceSystem). Należą do nich następujące sekcje metadanych: Metadane o metadanych (w ramach MD_Metadata); Informacja o identyfikacji (MD_Identification); Informacja o dystrybucji (MD_Distribution); Informacja o jakości danych (DQ_DataQuality); Należy podkreślić, że profil INSPIRE, zgodnie z Dyrektywą INSPIRE oraz wspomnianym rozporządzeniem, stosuje się tylko do trzech typów zasobów: zbiorów danych przestrzennych, serii zbiorów danych przestrzennych, usług (serwisów) danych przestrzennych. Poniżej podano definicje tych zasobów zgodnie z normą ISO 19115, Dyrektywą INSPIRE i Rozporządzeniem Komisji (WE) NR 205/2008: 1. zbiór danych przestrzennych oznacza rozpoznawalny zestaw danych przestrzennych (identyfikowalną kolekcja danych). Zbiór danych może być mniejszą grupą danych, która przypuszczalnie limitowana pewnym ograniczeniem takim jak zasięg przestrzenny czy też typ obiektu fizycznie znajduje się w większym zbiorze danych. Teoretycznie zbiór danych może składać się tylko z jednego obiektu lub atrybutu obiektu zawartego w większym zbiorze danych. Mapa drukowana lub wykres mogą być także traktowane jako zbiór danych, 2. seria zbiorów danych przestrzennych zestaw zbiorów danych przestrzennych charakteryzujących się tą samą specyfikacją produktu, 3. usługi danych przestrzennych oznaczają operacje, które mogą być wykonywane przez aplikację komputerową na danych przestrzennych zawartych w zbiorach danych przestrzennych lub na powiązanych z nimi metadanych. 64 Rozdział 2. Metadane w IIP

65 Rozporządzenie NR 205/2008 de facto określa trzy profile metadanych INSPIRE, oprócz profilu metadanych dla zbiorów danych przesztrzennych i serii zbiorów danych przestrzennych, określa także profil metadanych dla usług (serwisów) przestrzennych. Rozszerzenia profilu dotyczą także typu usług danych przestrzennych oraz klasyfikacji usług danych przestrzennych. Jeżeli chodzi o typ usług, rozszerzenie to realizowane jest poprzez dodanie do klasy SV_ServiceIdentification elementu metadanych servicetype pochodzącego z normy ISO Dziedziną wartości tego elementu jest lista kodów obejmująca typy usług określone w Dyrektywie INSPIRE oraz w części D 3 Rozporządzenia NR 205/2008 : usługa wyszukania (discovery), usługa przegladania (view), usługa pobierania (download), usługa transformacji (transformation), usługa uruchamiania usług (invoke), pozostałe usługi (other). Natomiast opis klasyfikacji usług realizowany jest poprzez wprowadzanie jako słów kluczowych wartości z dziedziny określonej w części D 4 Rozporządzenia NR 205/2008 obejmującej taksonomię aż 70 typów usług danych przestrzennych, która pochodzi z normy ISO Schemat profilu metadanych INSPIRE dla zbiorów danych przestrzennych i serii zbiorów danych przestrzennych wygląda następująco: + language [1] : LanguageCode + hierarchylevel [1] : MD_ScopeCode + contact [1..*] : Cl_ResponsibleParty + organizationname [0..1] : CharacterString + contactinfo [1] : Cl_Contact + address [1..*] : Cl_Address + electrinic address [1..*] : CharacterString + role [1] : Cl_RoleCode + datestamp [1] : Date + identificationinfo [1..*] : MD_DataIdentification + citation [1] : Cl_Citation + title [1] : CharacterString + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (publication) + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (revision) + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (creation) Rozdział 2. Metadane w IIP 65

66 + identifier [1..*] : MD_Identifier + code [1] : CharacterString +codespace [0..1] : CharacterString + abstract [1] : CharacterString + pointofcontact : CI_ResponsibleParty + organisationname [1] : CharacterString + contactinfo [1] : Cl_Contact + address [1..*] : Cl_Address + electrinic address [1..*] : CharacterString + role [1] : Cl_RoleCode + descriptivekeywords [1..*] : MD_Keywords + keyword [1..*] : CharacterString + thesaurusname [0..1] : Cl_Citation + resourceconstraints [1..*] : MD_Constraints + uselimitation [0..*] : CharacterString + accessconstraints [0..*] : MD_RestrictionCode + otherconstraints [0..*] : CharacterString + classification [0..1] : MD_ClassificationCode + spatialresolution : MD_Resolution + equivalentscale [0..1] : MD_RepresentativeFraction + denominator [1] : Integer + distance [0..1] : Distance + language [1..*] : LanguageCode + topiccategory [0..*] : MD_TopicCategory + extent [1] : EX_Extent + geographicelement [1..*] : EX_GeographicBoundingBox + westboundlongitude [1] : Decimal + eastboundlongitude [1] : Decimal + southboundlatitude [1] : Decimal + northboundlatitude [1] : Decimal + temporalelement [0..*] : EX_temporalExtent + extent [1] : TM_Primitive + distributioninfo [0..*] : MD_Distribution + transferoptions [0..*] : MD_DigitalTransferOptions + online [0..*] : CI_OnlineResource + linkage [1] : URL + dataqualityinfo : DQ_DataQuality + scope [1] : DQ_Scope + level [1] : MD_ScopeCode + extent [0] : EX_Extent? + report [0..*] : DQ_Element + measureidentification [1] : MD_Identification +result [1] : DQ_ConformanceResult + specification [1] : Cl_Citation + explanation [1] : CharacterString + pass [1] : Boolean + lineage [1] : LI_Lineage + statement [1] : CharacterString 1. Usunięcie: fileidentifier : CharacterString 2. Zmiana: language : CharacterString > LanguageCode 3. Usunięcie: characterset : MD_CharacterSetCode 66 Rozdział 2. Metadane w IIP

67 4. Dodanie: hierarchylevel [1] : MD_ScopeCode 5. Uszczegółowiono: + contact [1..*] : Cl_ResponsibleParty + organizationname [0..1] : CharacterString + contactinfo [1] : Cl_Contact + address [1..*] : Cl_Address + electrinic address [1..*] : CharacterString 6. Usunięcie: metadatastandardname : CharacterString 7. Usunięcie: metadatastandardversion : CharacterString 8. Usunięcie: referencesysteminfo : MD_ReferenceSystem 9. Uszczegółowienie: + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (publication) + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (revision) + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (creation) 10. Uszczegółowienie: + pointofcontact : CI_ResponsibleParty + organisationname [1] : CharacterString + contactinfo [1] : Cl_Contact + address [1..*] : Cl_Address + electrinic address [1..*] : CharacterString + role [1] : Cl_RoleCode 11. Dodanie: + descriptivekeywords [1..*] : MD_Keywords + keyword [1..*] : CharacterString + thesaurusname [0..1] : Cl_Citation 12. Dodano: + resourceconstraints [1..*] : MD_Constraints + uselimitation [0..*] : CharacterString + accessconstraints [0..*] : MD_RestrictionCode + otherconstraints [0..*] : CharacterString + classification [0..1] : MD_ClassificationCode 13. Usynięcie: + spatialrepresentationtype : MD_ SpatialRepresentationTypeCode 14. Dodanie: + identifier [1..*] : MD_Identifier + code [1] : CharacterString +codespace [0..1] : CharacterString 15. Uszczegółowienie: + spatialresolution : MD_Resolution + equivalentscale [0..1] : MD_RepresentativeFraction + denominator [1] : Integer 16. Zmiana: language : CharacterString > LanguageCode 17. Usunięcie: + characterset : MD_CharacterSetCode 18. Zmiana: + topiccategory [0..*] : MD_TopicCategoryCode > MD_ TopicCategory Rozdział 2. Metadane w IIP 67

68 19. Zmiana liczności: + extent [0..*] > [1] : EX_Extent + geographicelement [0..*] > [1..*] : EX_ GeographicBoundingBox + westboundlongitude [1] : Decimal + eastboundlongitude [1] : Decimal + southboundlatitude [1] : Decimal + northboundlatitude [1] : Decimal 20. Uszczegółowienie: + temporalelement [0..*] : EX_temporalExtent + extent [1] : TM_Primitive 21. Usunięcie: + verticalelement : EX_VerticalExtent Usunięcie: distributionformat : MD_Format + name : CharacterString + version : CharacterString 23. Uszczegółowienie: + distributioninfo [0..*] : MD_Distribution + transferoptions [0..*] : MD_DigitalTransferOptions + online [0..*] : CI_OnlineResource + linkage [1] : URL 24. Dodanie: + dataqualityinfo : DQ_DataQuality + scope [1] : DQ_Scope + level [1] : MD_ScopeCode + extent [0] : EX_Extent? 25. Uszczegółowienie: + dataqualityinfo : DQ_DataQuality + lineage [1] : LI_Lineage + statement [1] : CharacterString 26. Dodanie: + dataqualityinfo : DQ_DataQuality + report [0..*] : DQ_Element + measureidentification [1] : MD_Identification + result [1] : DQ_ConformanceResult + specification [1] : Cl_Citation + explanation [1] : CharacterString + pass [1] : Boolean Schemat profile metadanych INSPIRE dla usług przestrzennych wygląda następująco: + language [1] : LanguageCode + hierarchylevel [1] : MD_ScopeCode + contact [1..*] : Cl_ResponsibleParty + organizationname [0..1] : CharacterString + contactinfo [1] : Cl_Contact + address [1..*] : Cl_Address + electrinic address [1..*] : CharacterString + role [1] : Cl_RoleCode + datestamp [1] : Date + identificationinfo [1..*] : SV_ServiceIdentification + citation [1] : Cl_Citation + title [1] : CharacterString + date [0..1] : Cl_Date 68 Rozdział 2. Metadane w IIP

69 + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (publication) + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (revision) + date [0..1] : Cl_Date + date [1] : Date + datetype [1]: Cl_DateTypeCode (creation) + identifier [1..*] : MD_Identifier + code [1] : CharacterString +codespace [0..1] : CharacterString + abstract [1] : CharacterString + pointofcontact : CI_ResponsibleParty + organisationname [1] : CharacterString + contactinfo [1] : Cl_Contact + address [1..*] : Cl_Address + electrinic address [1..*] : CharacterString + role [1] : Cl_RoleCode + descriptivekeywords [1..*] : MD_Keywords + keyword [1..*] : CharacterString + thesaurusname [0..1] : Cl_Citation + resourceconstraints [1..*] : MD_Constraints + uselimitation [0..*] : CharacterString + accessconstraints [0..*] : MD_RestrictionCode + otherconstraints [0..*] : CharacterString + classification [0..1] : MD_ClassificationCode + servicetype [1] : GenericName + couplingtype [1] : SV_CouplingType + containsoperation [1..*] : SV_OperationMetadata + operationname [1] : CharacterString + DCP [1..*] : DCPList + connectpoint [1..*] : Cl_OnlineResource + linkage [1] : URL + extent [1] : EX_Extent + geographicelement [1..*] : EX_GeographicBoundingBox + westboundlongitude [1] : Decimal + eastboundlongitude [1] : Decimal + southboundlatitude [1] : Decimal + northboundlatitude [1] : Decimal + temporalelement [0..*] : EX_temporalExtent + extent [1] : TM_Primitive + distributioninfo [0..*] : MD_Distribution + transferoptions [0..*] : MD_DigitalTransferOptions + online [0..*] : CI_OnlineResource + linkage [1] : URL + dataqualityinfo : DQ_DataQuality + scope [1] : DQ_Scope + level [1] : MD_ScopeCode + extent [0] : EX_Extent? + report [0..*] : DQ_Element + measureidentification [1] : MD_Identification +result [1] : DQ_ConformanceResult + specification [1] : Cl_Citation + explanation [1] : CharacterString + pass [1] : Boolean Rozdział 2. Metadane w IIP 69

70 XVII. Co to jest XML. XML (ang. extensible Markup Language) Rozszerzalny Język Znaczników powstał w wyniku dynamicznego rozwoju Internetu. XML stanowi alternatywę dla języka HTML (ang. HyperText Markup Language) Hipertekstowy Język Znaczników i jako elastyczniejszy w użyciu dla programistów stał się następcą języka HTML. Język XML jest przeznaczony do wymiany informacji w sieci (Internecie) i do reprezentowania różnych rodzajów danych w zestrukturalizowany sposób. XML pełni też rolę metajęzyka, czyli języka opisującego inne języki. Jako metajęzyk służy również do definiowania innych języków. Język XML przyczynił się rozwoju Internetu dzięki możliwości łatwego i dokładnego przekazywania (przesyłania) danych o złożonych strukturach. Ponadto struktura języka XML dobrze nadaje się do przesyłania intuicyjnie odbieranej hierarchii ważności informacji. XML jest niezależny od platformy systemowej, co umożliwia łatwą wymianę dokumentów zapisanych w tym języku pomiędzy różnymi systemami. Język XML został wyspecyfikowany i jest rekomendowany do stosowania przez organizację standaryzującą World Wide Web Consortium W3C [ XVII.1. XML Schema. XML Schema schemat języka XML służy do definiowania struktury dokumentów XML. XML Schema jest częścią XML. Dokumenty zawierające definicje XML Schema zapisywane są zazwyczaj w plikach z rozszerzeniem.xsd (od XML Schema Definition). Specyfikacja XML Schema została opracowana przez W3C w 2001 r. i składa się z 3 części: Primer (elementarz) nienormatywna część, zawierająca podstawy XML Schema Structures struktury Datatypes typy danych XVII.1.1. XML Schema a dokumenty metadanych. Dokumenty metadanych zapisywane są zgodnie z przyjętymi standardami w języku XML (pliki.xml), zatem w języku XML Schema definiowana jest struktura tych dokumentów. 70 Rozdział 2. Metadane w IIP

71 Nowe dokumenty metadanych powinny (muszą) zostać sprawdzone pod kątem zgodności ich struktury z odpowiednim, przyjętym wzorcem XML Schema Definition (XSD) zapisanym w plikach.xsd. Proces sprawdzania poprawności określany jest jako walidacja dokumentów metadanych a funkcja walidacji powinna być udostępniona w edytorze metadanych. Przykład pliku.xsd: <?xml version= 1.0 encoding= utf-8?> - <xs:schema targetnamespace= elementformdefault= qualified version= 0.1 xmlns:xs= XMLSchema xmlns:xlink= xmlns:gco= isotc211.org/2005/gco xmlns:gmd= > - <!-- ================================= Annotation ================= =============== --> - <xs:annotation> <xs:documentation>this file was generated from ISO TC/211 UML class diagrams == :40:05 ======</xs:documentation> </xs:annotation> - <!-- ================================== Imports ================== ================ --> <xs:import namespace= schemalocation=../gco/gco. xsd /> <xs:include schemalocation=../gmd/metadataentity.xsd /> - <!-- ######################################################### ################## --> - <!-- ######################################################### ################## --> - <!-- ================================== Classes ================== =============== --> - <xs:complextype name= AbstractDS_Aggregate_Type abstract= true > - <xs:annotation> <xs:documentation>identifiable collection of datasets</xs:documentation> </xs:annotation> - <xs:complexcontent> Rozdział 2. Metadane w IIP 71

72 - <xs:extension base= gco:abstractobject_type > - <xs:sequence> <xs:element name= composedof type= gmd:ds_dataset_propertytype maxoccurs= unbounded /> <xs:element name= seriesmetadata type= gmd:md_metadata_propertytype maxoccurs= unbounded /> <xs:element name= subset type= gmd:ds_aggregate_propertytype minoccurs= 0 maxoccurs= unbounded /> <xs:element name= superset type= gmd:ds_aggregate_propertytype minoccurs= 0 maxoccurs= unbounded /> </xs:sequence> </xs:extension> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= AbstractDS_Aggregate type= gmd:abstractds_aggregate_type abstract= true /> - <! > - <xs:complextype name= DS_Aggregate_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:abstractds_aggregate /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_DataSet_Type > - <xs:annotation> <xs:documentation>identifiable collection of data</xs:documentation> </xs:annotation> - <xs:complexcontent> - <xs:extension base= gco:abstractobject_type > - <xs:sequence> <xs:element name= has type= gmd:md_metadata_propertytype maxoccurs= unbounded /> 72 Rozdział 2. Metadane w IIP

73 <xs:element name= partof type= gmd:ds_aggregate_propertytype minoccurs= 0 maxoccurs= unbounded /> </xs:sequence> </xs:extension> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_DataSet type= gmd:ds_dataset_type /> - <! > - <xs:complextype name= DS_DataSet_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_dataset /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_OtherAggregate_Type > - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:abstractds_aggregate_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_OtherAggregate type= gmd:ds_otheraggregate_type substitutiongroup= gmd:abstractds_aggregate /> - <! > - <xs:complextype name= DS_OtherAggregate_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_otheraggregate /> Rozdział 2. Metadane w IIP 73

74 </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_Series_Type > - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:abstractds_aggregate_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_Series type= gmd:ds_series_type substitutiongroup= gmd:abstractds_aggregate /> - <! > - <xs:complextype name= DS_Series_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_series /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_Initiative_Type > - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:abstractds_aggregate_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > 74 Rozdział 2. Metadane w IIP

75 <xs:element name= DS_Initiative type= gmd:ds_initiative_type substitutiongroup= gmd:abstractds_aggregate /> - <! > - <xs:complextype name= DS_Initiative_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_initiative /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_Platform_Type > - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:ds_series_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_Platform type= gmd:ds_platform_type substitutiongroup= gmd:ds_series /> - <! > - <xs:complextype name= DS_Platform_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_platform /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================= --> - <xs:complextype name= DS_Sensor_Type > Rozdział 2. Metadane w IIP 75

76 - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:ds_series_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_Sensor type= gmd:ds_sensor_type substitutiongroup= gmd:ds_series /> - <! > - <xs:complextype name= DS_Sensor_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_sensor /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_ProductionSeries_Type > - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:ds_series_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_ProductionSeries type= gmd:ds_productionseries_type substitutiongroup= gmd:ds_series /> - <! > - <xs:complextype name= DS_ProductionSeries_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_productionseries /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> 76 Rozdział 2. Metadane w IIP

77 <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================= ================== --> - <xs:complextype name= DS_StereoMate_Type > - <xs:complexcontent> <xs:extension base= gmd:ds_otheraggregate_type /> </xs:complexcontent> </xs:complextype> - <! > <xs:element name= DS_StereoMate type= gmd:ds_stereomate_type substitutiongroup= gmd:ds_otheraggregate /> - <! > - <xs:complextype name= DS_StereoMate_PropertyType > - <xs:sequence minoccurs= 0 > <xs:element ref= gmd:ds_stereomate /> </xs:sequence> <xs:attributegroup ref= gco:objectreference /> <xs:attribute ref= gco:nilreason /> </xs:complextype> - <!-- ========================================================== ================ --> </xs:schema> XVII.1.2. XML Schema a norma ISO Wzorzec XML Schema dla dokumentów metadanych został opisany w postaci specyfikacji technicznej w normie ISO 19139:2007: Geographic Information- Metadata-XML Schema implementation i stanowi podstawę walidacji oraz zestandaryzowanej wymiany plików metadanych pomiędzy różnymi systemami. Specyfikacja ta pozostaje w relacji z opisem metadanych zawartym w normie ISO Rozdział 2. Metadane w IIP 77

78 XVII.1.3. Aplikacje języka XML w metadanych. W profilach metadanych mogą wystąpić specyficzne encje metadanych i elementy metadanych, których opisanie językiem XML jest niewystarczające, ponieważ język ten dla wielu przypadków jest zbyt ogólny. W takich przypadkach należy użyć dedykowanych aplikacji języka XML, które stanowią jego uszczegółowienia i rozwinięcia dla danej dziedziny lub zakresu danych. Teoretycznie wiele aplikacji języka XML może mieć zastosowanie w rozszerzonym poza normę ISO profilu metadanych. Jednak najczęściej wykorzystywany jest język GML. XVII.2. GML GML (Geography Markup Language) język opisu danych przestrzennych (geograficznych) jest aplikacją języka XML opracowaną przez OGC (Open Geospatial Consortium). GML jest formatem wymiany danych pomiędzy różnymi Systemami Informacji Geograficznej (GIS) oraz został przyjęty do wymiany informacji przestrzennej w ramach Infrastruktur Informacji Przestrennej (rys. 9). Rys. 9. Wizualizacja danych Corine Land Cover zapisanych w języku GML. 78 Rozdział 2. Metadane w IIP

79 GML posiada specjalizowane aplikacje, na przykład GeoSciML (GeoScience Markup Language) stosowaną w opracowaniu metadanych dla Nauk o Ziemi GeoSciML jest językiem znaczników specyficznych dla Nauk o Ziemi (aktualnie głównie z zakresu geologii) i ma na celu wspieranie wymiany informacji geograficznej. Język został opracowany przez grupę roboczą CGI (Commission for the Management and Application of Geoscience Information), którą jest Komisja IUGS (International Union of Geological Sciences). Język zawiera opis: wieku geologicznego (tablicę stratygraficzną) (rys. 10), typów skał i gleb (litologia, geneza, petrografia), struktur geologicznych, itp. W przyszłości ma stanowić podstawę wymiany danych (w tym opisu elementów metadanych) z zakresu Nauk o Ziemi w ramach Infrastruktur Inormacji Przestrzennej - INSPIRE. Rys. 9. Implementacja języka GeoSciML tablica stratygraficzna. Rozdział 2. Metadane w IIP 79

80 80 Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP

81 Rozdział 3 Dane przestrzenne IIP I. Dane przestrzenne Zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie INSPIRE dane przestrzenne oznaczają wszelkie dane odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio odniesione do określonego położenia lub obszaru geograficznego. Pojęcie danych przestrzennych jest często zamieninie używane z innymi podobnymi (tożsamymi) pojęciami, np.: czy dane geograficzne, dane geoprzestrzenne czy inną definicje danych przestrzennych: Aby lepiej zrozumieć istotę znaczenia danych przestrzennych zostaną przytoczone również inne powszechnie funkcjonujące definicje danych przestrzennych: 1. dane geograficzne: dane dotyczące obiektów położonych na powierzchni Ziemi i powiązanych ze sobą różnymi związkami; obiekty te mają charakter naturalny lub antropogeniczny; 2. dane geoprzestrzenne: dane przestrzenne dotyczące Ziemi i wszelkich obiektów z nią powiązanych; synonim danych geograficznych 3. dane przestrzenne: dane dotyczące obiektów przestrzennych oraz zjawisk i procesów: właściwości geometrycznych obiektu przestrzennego a zwłaszcza jego położenia względem przyjętego dwu lub trójwymiarowego układu współrzędnych, charakterystyki obiektu pod względem czasu, na przykład jego utworzenia; wyróżnionych atrybutów opisowych obiektu przestrzennego służących do jego identyfikacji oraz określających jego podstawowe właściwości, związków przestrzennych (topologicznych) obiektu z innymi obiektami w przestrzenii. Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP 81

82 I.1. Zbiory danych przestrzennych. Pośród zagadnień dotyczących budowy Infrastruktury Informacji Przestrzennej (IIP) powszechnie używane jest pojęcie zbiór danych przestrzennych, który zgodnie z definicją zawartą w Dyrektywie INSPIRE oznacza rozpoznawalny zestaw danych przestrzennych. II. Tematy danych przestrzennych w INSPIRE Obszar tematyczny, którego dotyczy Dyrektywa INSPIRE został opisany w postaci 34 tematów danych przestrzennych zawartych w załączniku do Dyrektywy. Po transpozycji Dyrektywy INSPIRE do prawa polskiego tematy te zostały analogicznie zapisane w Załączniku do ustawy z dnia 4 marca 2010 r. o infrastrukturze informacji przestrzennej. Załacznik obejmuje trzy rozdziały, z których pierwszy opisuje pierwszą grupę tematyczną a kolejne odpowiednio: drugą i trzecią grupę tematyczna. W każdej grupie ujęta jest inna liczba tematów danych przestrzennych, i tak: pierwsza grupa tematyczna obejmuje 9 tematów danych przestrzennych, druga grupa tematyczna obejmuje 4 tematy danych przestrzennych, trzecia grupa tematyczna obejmuje 21 tematów danych przestrzennych. Poniżej przedstawione zostały poszczególne grupy tematów danych przestrzennych: Pierwsza grupa tematyczna 1. systemy odniesienia za pomocą współrzędnych, rozumiane jako systemy do jed-noznacznego przestrzennego odnoszenia informacji przestrzennej za pomocą współrzędnych x, y, z lub za pomocą szerokości i długości geograficznej oraz wysokości na podstawie geodezyjnego poziomego i pionowego układu odniesienia; 2. systemy siatek georeferencyjnych, rozumiane jako systemy tworzone na podsta-wie zharmonizowanej wielorozdzielczej siatki o znormalizowanym położeniu i wielkości oczek oraz wspólnym punkcie początkowym; 3. nazwy geograficzne, rozumiane jako nazwy obszarów, regionów, miejscowości, miast, przedmieść lub osiedli, a także nazwy innych obiektów geograficznych lub topograficznych o znaczeniu publicznym lub historycznym; 4. jednostki administracyjne, rozumiane jako jednostki zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa; 5. adresy, rozumiane jako informacje o lokalizacji nieruchomości na podstawie danych adresowych, zazwyczaj nazwy miejscowości, nazwy ulicy, numeru budynku i kodu pocztowego; 82 Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP

83 6. działki ewidencyjne, rozumiane jako ciągłe obszary gruntu, znajdującego się w granicach jednego obrębu ewidencyjnego, jednorodne pod względem prawnym, wydzielone z otoczenia za pomocą linii granicznych; 7. sieci transportowe, rozumiane jako sieci transportu drogowego, kolejowego, lotniczego i wodnego, w tym morskiego, wraz z powiązaną z nimi infrastrukturą, obejmujące również połączenia między różnymi sieciami, łącznie z transeuropejską siecią transportową w rozumieniu decyzji Nr 1692/96/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 czerwca 1996 r. w sprawie wspólnotowych wytycznych dotyczących rozwoju transeuropejskiej sieci transportowej (Dz. Urz. UE z 1996 r. L 228, str. 1, z późn. zm.); 8. hydrografia, rozumiana jako elementy hydrograficzne, w tym obszary morskie oraz jednolite części wód wraz z podjednostkami hydrograficznymi i regionami wodnymi; 9. obszary chronione, rozumiane jako obszary wyznaczone lub zarządzane w ramach prawa międzynarodowego, europejskiego prawa wspólnotowego lub prawa państw członkowskich Wspólnot Europejskich w celu osiągnięcia szczególnych celów ochrony. Druga grupa tematyczna 1. ukształtowanie terenu, rozumiane jako cyfrowe modele wysokościowe powierzchni terenu, obejmujące również batymetrię oraz linię brzegową; 2. użytkowanie ziemi, rozumiane jako fizyczne i biologiczne użytkowanie po -wierzchni ziemi, włączając w to powierzchnie naturalne i sztuczne, obszary rolnicze, lasy, tereny podmokłe, akweny; 3. ortoobrazy, rozumiane jako dane obrazowe powierzchni ziemi mające odniesienie przestrzenne, pochodzące z rejestracji lotniczej lub satelitarnej; 4. geologia, rozumiana jako informacja dotycząca skał i osadów, w tym informacja o ich składzie, strukturze i genezie, a także dotycząca struktur wodonośnych i wód podziemnych w nich występujących, w tym jednolite części wód podziemnych. Trzecia grupa tematyczna 1. jednostki statystyczne, rozumiane jako jednostki służące do rozpowszechniania lub wykorzystywania informacji statystycznych; 2. budynki, rozumiane jako informacje o lokalizacji przestrzennej budynków; 3. gleba, rozumiana jako gleby i podglebie charakteryzowane na podstawie głębokości, tekstury, struktury i zawartości cząstek oraz materiału organicznego, kamienistości, erozji, a w odpowiednich przypadkach na podstawie przeciętnego nachylenia oraz przewidywanej zdolności zatrzymywania wody; Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP 83

84 4. zagospodarowanie przestrzenne, rozumiane jako zagospodarowanie terenu, w jego obecnym lub przyszłym wymiarze funkcjonalnym, lub przeznaczenie społeczno-gospodarcze terenu, w tym mieszkaniowe, przemysłowe, handlowe, rolnicze, leśne, wypoczynkowe, wynikające z dokumentów planistycznych; 5. zdrowie i bezpieczeństwo ludności, rozumiane jako rozmieszczenie geograficzne występowania patologii chorobowych, informacje dotyczące wpływu na zdrowie lub dobre samopoczucie ludności związane bezpośrednio lub pośrednio z jakością środowiska; 6. usługi użyteczności publicznej i służby państwowe, rozumiane jako instalacje użyteczności publicznej, takie jak: kanalizacja, gospodarowanie odpadami, dostawa energii i dostawa wody, administracyjne i społeczne służby państwowe lub samorządowe, takie jak: obiekty administracji publicznej, obiekty obrony cywilnej kraju, szkoły, szpitale; 7. urządzenia do monitorowania środowiska, rozumiane jako lokalizacja i funkcjonowanie urządzeń do monitorowania środowiska i punktów pomiarowo-kontrolnych do obserwacji i pomiarów emisji, stanu zasobów środowiska i innych parametrów ekosystemu w szczególności różnorodności biologicznej, warunków ekologicznych wegetacji; 8. obiekty produkcyjne i przemysłowe, rozumiane jako zakłady przemysłowe oraz urządzenia poboru wody, miejsca wydobycia i składowiska; 9. obiekty rolnicze oraz akwakultury, rozumiane jako urządzenia rolnicze oraz urządzenia produkcyjne łącznie z systemami nawadniania, szklarniami i stajniami; 10. rozmieszczenie ludności (demografia), rozumiane jako geograficzne rozmieszczenie ludności, łącznie z poziomami aktywności i charakterystyką ludności po - Kancelaria Sejmu s. 3/ grupowanej według siatki georeferencyjnej, regionu, jednostki administracyjnej lub innej jednostki analitycznej; 11. gospodarowanie obszarem, strefy ograniczone i regulacyjne oraz jednostki sprawozdawcze, rozumiane jako obszary zarządzane, regulowane lub wykorzystywane do celów sprawozdawczych na poziomie międzynarodowym, europejskim, krajowym, regionalnym i lokalnym; obejmują również wysypiska śmieci, obszary o ograniczonym dostępie wokół ujęć wody pitnej, strefy zagrożone przez azotany, uregulowane drogi wodne na morzach lub wodach śródlądowych o dużej powierzchni, obszary przeznaczone pod składowiska odpadów, strefy ograniczeń hałasu, obszary wymagające zezwolenia na poszukiwania i wydobycie, obszary dorzeczy, odpowiednie jednostki sprawozdawcze i obszary zarządzania strefą brzegową; 12. strefy zagrożenia naturalnego, rozumiane jako obszary zagrożone, charaktery-zowane na podstawie zagrożeń naturalnych, w tym zjawisk atmosferycznych, hydrologicznych, sejsmicznych, wulkanicznych oraz pożarów, które ze względu na swoją lokalizację, dotkliwość i częstotliwość mogą wywierać poważny wpływ na społeczeństwo, np. powodzie, osunięcia ziemi i osiadanie gruntu, lawiny, pożary lasów, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów; 84 Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP

85 13. warunki atmosferyczne, rozumiane jako warunki fizyczne w atmosferze; obejmują dane przestrzenne oparte na pomiarach, modelach lub na kombinacji tych dwóch elementów, a także lokalizacje pomiarów; 14. warunki meteorologiczno-geograficzne, rozumiane jako warunki atmosfryczne i ich pomiary z uwzględnieniem opadu atmosferycznego, temperatury, ewapotranspiracji, prędkości i kierunku wiatru; 15. warunki oceanograficzno-geograficzne, rozumiane jako warunki fizyczne mórz i oceanów, w szczególności: charakter dna, prądy, pływy, zasolenie, stany wody, stany morza, wysokość fal; 16. obszary morskie, rozumiane jako obszary mórz i akwenów słonowodnych w podziale na regiony i subregiony o wspólnych cechach ze względu na ich warunki fizyczne; 17. regiony biogeograficzne, rozumiane jako obszary o stosunkowo jednorodnych warunkach ekologicznych i o wspólnych cechach; 18. siedliska i obszary przyrodniczo jednorodne, rozumiane jako obszary geograficzne odznaczające się szczególnymi warunkami przyrodniczymi, procesami, strukturą i funkcjami, które fizycznie umożliwiają egzystencję żyjącym na nich organizmom; obejmują obszary lądowe i wodne z wyróżniającymi się cechami geograficznymi, abiotycznymi i biotycznymi, w całości naturalne lub półnaturalne; 19. rozmieszczenie gatunków, rozumiane jako geograficzne rozmieszczenie występowania gatunków zwierząt i roślin pogrupowanych według siatki geograficznej, regionu, jednostki administracyjnej lub innej jednostki analitycznej; 20. zasoby energetyczne, rozumiane jako zasoby energii, w tym węglowodory, energia wodna, bioenergia, energia słoneczna, wiatrowa, łącznie z informacjami dotyczącymi głębokości/wysokości i rozmiarów danych zasobów; 21. zasoby mineralne, rozumiane jako zasoby mineralne, w tym rudy metali, surowce skalne i chemiczne, łącznie z informacjami dotyczącymi głębokości/wysokości i rozmiarów danych zasobów. III. Zagospodarowanie przestrzenne w INSPIRE Zagadnieniom tematycznie związanym z danymi z zakresu zagospodarowania przestrzennego dedykowany jest temat 4 z trzeciej grupy tematycznej, tj: zagospodarowanie przestrzenne, rozumiane jako zagospodarowanie terenu, w jego obecnym lub przyszłym wymiarze funkcjonalnym, lub przeznaczenie społeczno-gospodarcze terenu, w tym mieszkaniowe, przemysłowe, handlowe, rolnicze, leśne, wypoczynkowe, wynikające z dokumentów planistycznych. Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP 85

86 III.1. Specyfikacja danych przestrzennych dla tematów INSPIRE. Każdy z wydzielonych 34 zakresów danych przestrzennych posiada (lub będzie sposiadał) specyfikację danych przestrzennych, uwzględniająca specyficzne z punktu widzenia UE zagadnienia związane z danym tematem. Dla tematu zagospodarowanie przestrzenne specyfikacja danych zawarta jest w dokumencie D2.8.III.4 Data Specification on Land Use Draft Guidelines v3.0 RC3 z dnia 04 lutego 2013 roku ( Należy pamiętać, że dokumenty techniczne INSPIRE, w tym również specyfikacje danych przestrzennych ewaluują, o czym świadczy dopisek draft guidelines. Zatem przed praktycznym korzystaniem ze specyfikacji danych należy zweryfikować, czy aktualnie posiadany dokument jest dokumentem najnowszym. Można to zrobić wprost na stronie INSPIRE pod adresem: pageid/2 Specyfikacje danych przestrzennych publikowane są w języku angielskim. IV. Rola danych przestrzennych w INSPIRE I IIP Dane przestrzenne stanowią podstawowe dane, dla których powstała Dyrektywa IN- SPIRE definiująca konieczność wspólnego korzystania z danych przestrzennych oraz porządkująca zasady korzystania z danych przestrzennych. Aktualnie w przestrzeni publicznej (rząd, samorząd każdego szczebla) oraz prywatnej (firmy, instytucje) zdecydowana większość decyzji (wszystkie) poprzedzona jest analizą danych przestrzennych. Istnieją również potrzeby wykorzystania danych przestrzennych w interesie publicznym, na przykład w sytuacjach kryzysowych (obszar bezpieczeństwa publicznego) jak i podczas planowania rozwoju terytorialnego, budowy dróg, infrastruktury, itd. Dyrektywa INSPIRE nie mówi wprost o danych przestrzennych, a tylko o infrastrukturze, dzięki której zostanie zapewniony wspólny i konieczny zestandaryzowany dostęp do danych przestrzennych na różne potrzeby. Dyrektywa odnosi się przy tym do już istniejących danych przestrzennych zapisanych i przechowywanych w postaci elektronicznej Dyrektywa nie nakazuje tworzenia nowych danych przestrzennych, jednak nowo utworzone dane powinny być tworzone w postaci elektronicznej i na bieżąco udostępniane poprzez Infrastrukturę Informacji Przestrzennej zgodnie z przpisami prawa obowiązującego w Polsce. Należy przy tym pamiętać, że obowiązująca Ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej jest aktem prawa polskiego i nie można jej zapisów traktować inaczej niż innych ustaw obowiązujących w Polsce. 86 Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP

87 IV.1. Przechowywanie danych przestrzennych w INSPIRE Dane przestrzenne powinny zgodnie z Dyrektywą INSPIRE być przechowywane jak najbliżej miejsca ich powstania. W praktyce oznacza to, że dane przestrzenne dla obszaru gminy czy powiatu powinny być przechowywane w zasobie danych przestrzennych właśnie tej gminy lub powiatu i udostępniane w ramach Infrastruktury Informacji Przestrzennej za pośrednictwem usług sieciowych. Bezwzględnie nie powinny być przekazywane dane przestrzenne innym instytucjom, w celu ich udostępniania z innych zasobów dane przestrzenne, które znajdą się poza zasobem przechowywanym poza miejscem wytworzenia danych (gminą, powiatem, itd.) tracą praktycznie od razu na aktualności i jakości. Trudno jest z powodów organizacyjnych i finansowych utrzymywać dane przestrzenne w odpowiedniej jakości i aktualności, kiedy traci się nad nimi kontrolę. Inne instytucje, zlokalizowane na wyższych (centralnych) poziomach, niż obszary opisane danymi przestrzennymi (gmina, powiat) nigdy nie zapewnią właściwej jakości i aktualności danych przestrzennych. Rozdział 3. Dane przestrzenne w IIP 87

88 88

89 Rozdział 4 Usługi w IIP I. Definicja usług w INSPIRE W preambule Dyrektywy INSPIRE stwierdza się, że do wspólnego korzystania z danych przestrzennych na różnych poziomach organów publicznych we Wspólnocie niezbędne są usługi sieciowe. Usługi te powinny umożliwiać wyszukiwanie, przetwarzanie, przeglądanie i pobieranie danych przestrzennych oraz wykorzystywanie danych przestrzennych i usług świadczonych drogą elektroniczną. W celu zapewnienia interoperacyjności infrastruktur utworzonych przez państwa członkowskie usługi sieciowe powinny funkcjonować zgodnie ze wspólnie uzgodnionymi specyfikacjami i minimalnymi kryteriami wydajności. Sieć usług powinna również obejmować możliwości techniczne pozwalające organom publicznym na udostępnianie ich zbiorów danych przestrzennych i usług. Art. 9. Ust. 1 ustawy o infrastrukturze informacji przestrzennej stanowi o organach administracji prowadzących rejestry publiczne, które zawierają zbiory związane z wymienionymi w załączniku do ustawy tematami danych przestrzennych, jako zobowiązane do tworzenia i obsługi w zakresie swojej właściwości, sieci usług dotyczących zbiorów i usług danych przestrzennych, do których zalicza się: 1. usługi wyszukiwania, umożliwiające wyszukiwanie zbiorów oraz usług danych przestrzennych na podstawie zawartości odpowiadających im metadanych oraz umożliwiające wyświetlanie zawartości metadanych; 2. usługi przeglądania, umożliwiające co najmniej: wyświetlanie, nawigowanie, powiększanie i pomniejszanie, przesuwanie lub nakładanie na siebie zobrazowanych zbiorów oraz wyświetlanie objaśnień symboli kartograficznych i zawartości metadanych; 3. usługi pobierania, umożliwiające pobieranie kopii zbiorów lub ich części oraz, gdy jest to wykonalne, bezpośredni dostęp do tych zbiorów; 4. usługi przekształcania, umożliwiające przekształcenie zbiorów w celu osiągnięcia interoperacyjności zbiorów i usług danych przestrzennych; Rozdział 4. Usługi w IIP 89

90 5. usługi umożliwiające uruchamianie usług danych przestrzennych ta usługa jak dotąd została tylko nazwana, natomiast nie istnieją dokumenty o charakterze implementacyjnym usługi, jak również nie ma jej na mapie drogowej wdrażania INSPIRE. II. Standardy techniczne dla usług w INSPIRE Standardy techniczne dla usług sieciowych w INSPIRE i IIP wprowadzone zostały zastosowanymi Rozporządzeniami na poziomie UE. II.1. Usługa wyszukiwania Usługa wyszukiwania (discovery service) zdefiniowana została w Rozporządzeniu Komisji (WE) NR 976/2009 z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie usług sieciowych (Dz. U. UE Nr LL 274/9). Rozporządzenie wskazuje między innymi na niezbędne do zapewnienia parametry świadczenia usługi, tj: 1. WYDAJNOŚĆ: Czas potrzebny do przesłania odpowiedzi wstępnej na polecenie dotyczące usługi wyszukiwania wynosi maksymalnie 3 sekundy w normalnych warunkach. Normalne warunki to warunki panujące poza okresami szczytowego obciążenia. Przyjmuje się, że wystepują one w 90 % czasu. 2. PRZEPUSTOWOŚĆ Minimalna liczba obsługiwanych jednocześnie poleceń dotyczących usługi wyszukiwania zgodnie z jakością usługi w zakresie wydajności wynosi 30 na sekundę. 3. DOSTĘPNOŚĆ Prawdopodobieństwo dostępności usługi sieciowej wynosi 99 % czasu. Standardy techniczne usługi wyszukiwania: Standardy techniczne i sposób realizacji usługi zawarty został w dokumencie: Technical Guidance for the implementation of INSPIRE Discovery Services v 3.1 z dnia 07 lipca 2012 roku. Usługa wyszukiwania oparta jest na standardzie OGC CSW w wersji INSPIRE Profile of CSW ISO AP. 90 Rozdział 4. Usługi w IIP

91 II.2. Usługa przeglądania Usługa przeglądania (view service) zdefiniowana została w w tym samym co usługa wyszukiwania Rozporządzeniu Komisji (WE) NR 976/2009 z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie usług sieciowych (Dz. U. UE Nr LL 274/9). Realizacja usługi przegladania na wymaganym poziomie wymaga następujących cech: 1. WYDAJNOŚĆ: W przypadku obrazu wielkości 470 kilobajtów (np pikseli przy głębi koloru 8 bitów) czas potrzebny do przesłania odpowiedzi wstępnej na polecenie Uzyskaj mapę w usłudze przeglądania wynosi maksymalnie 5 sekund w normalnych warunkach. Normalne warunki to warunki panujące poza okresami szczytowego obciążenia. Przyjmuje się, że wystepują one w 90 % czasu. 2. PRZEPUSTOWOŚĆ Minimalna liczba obsługiwanych jednocześnie poleceń dotyczących usługi przeglądania zgodnie z jakością usługi w zakresie wydajności wynosi 20 na sekundę. 3. DOSTĘPNOŚĆ Prawdopodobieństwo dostępności usługi sieciowej wynosi 99 % czasu. Standardy techniczne usługi przeglądania: Standardy techniczne i sposób realizacji usługi zawarty został w dokumencie: Technical Guidance for the implementation of INSPIRE View Services v3.0 z dnia 21 marca 2011 roku. Usługa przeglądania oparta jest na standardzie OGC WMS (norma ISO 19128) I.3. Usługa pobierania Usługa pobierania (downolad service) zdefiniowana została Rozporządzeniem Komisji (UE) NR 1088/2010 z dnia 23 listopada 2010 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 976/2009 w zakresie usług pobierania i usług przekształcania (Dz. U. UE Nr LL 323/1). Realizacja usługi pobierania na wymaganym poziomie wymaga następujących cech: 1. WYDAJNOŚĆ Normalne warunki to warunki panujące poza okresami szczytowego obciążenia. Przyjmuje się, że występują one przez 90 % czasu. Rozdział 4. Usługi w IIP 91

92 W przypadku operacji»uzyskaj zbiór danych przestrzennych«i operacji»uzyskaj obiekt przestrzenny«oraz zapytania zawierającego wyłącznie prostokąt ograniczający czas potrzebny do przesłania odpowiedzi wstępnej wynosi maksymalnie 30 sekund w normalnych warunkach, a dla usługi pobierania, również w normalnych warunkach, utrzymuje się stałą szybkość odpowiedzi większą niż 0,5 megabajta na sekundę lub większą niż 500 obiektów przestrzennych na sekundę. W przypadku operacji»opisz zbiór danych przestrzennych«i operacji»opisz typ obiektu przestrzennego«czas potrzebny do przesłania odpowiedzi wstępnej wynosi maksymalnie 10 sekund w normalnych w warunkach, a dla usługi pobierania, również w normalnych warunkach, utrzymuje się średnią szybkość odpowiedzi większą niż 0,5 megabajta na sekundę lub większą niż 500 opisów obiektów przestrzennych na sekundę. 2. PRZEPUSTOWOŚĆ Minimalna liczba obsługiwanych jednocześnie poleceń dotyczących usługi pobierania zgodnie z jakością usługi w zakresie kryteriów wydajności wynosi 10 na sekundę. Liczbę jednocześnie realizowanych poleceń można ograniczyć do DOSTĘPNOŚĆ Prawdopodobieństwo uzyskania dostępu do usługi sieciowej w danym czasie wynosi 99 %. Standardy techniczne usługi przeglądania: Standardy techniczne i sposób realizacji usługi zawarty został w dokumencie: Technical Guidance for the implementation of INSPIRE Download Services v 3.0 z dnia 12 czerwca 2012 roku. Usługa pobierania oparta jest na standardzie OGC WFS (ISO 19142, ISO 19143). II.4. Usługa przekształcania Usługa przekształcania (transformation service) zdefiniowana została rozporządzeniem Komisji (UE) NR 1088/2010 z dnia 23 listopada 2010 r. zmieniający rozporządzenie (WE) nr 976/2009 w zakresie usług pobierania i usług przekształcania (Dz. U. UE Nr LL 323/1). Realizacja usługi przekształcania na wymaganym poziomie wymaga następujących cech: 1. PRZEPUSTOWOŚĆ Minimalna liczba obsługiwanych jednocześnie poleceń dotyczących usługi przekształcania zgodnie z jakością usługi w zakresie kryteriów wydajności wynosi 5 poleceń na sekundę. 92 Rozdział 4. Usługi w IIP

93 2. DOSTĘPNOŚĆ Prawdopodobieństwo uzyskania dostępu do usługi sieciowej w danym czasie wynosi 99 %. Standardy techniczne usługi przeglądania: Sposób realizacji usługi przekształcania zawarty został w dokumencie: Technical Guidance for the INSPIRE Schema Transformation Network Service z dnia 12 lipca 2010 roku. III. Rola usług w INSPIRE i IIP Usługi sieciowe w INSPIRE pełnią niezwykle ważną rolę z punktu widzenia zapewnienia inteopracyjności (rozumianej jako współpraca) pomiędzy różnymi systemami i aplikacjami za pośrednictwem których dane przestrzenne i opisujące je metadane geoinfomacyjne są tworzone i udostępniane. Zapewnienie usług sieciowych na właściwym poziomie stoi u podstaw budowy Infrastruktury Informacji Przestrzennej INSPIRE, a zatem również publicznego dostępu do danych przestrzennych. Rozdział 4. Usługi w IIP 93

94 94

95 LITERATURA cytowana i zalecana INSPIRE (Architecture and Standards WG) 2002 INSPIRE Architecture and Standards Position Paper. JRC Institute for Environment and Sustainability, Ispra. INTEROPERABILITY Program, 2002 Open GIS Consortium, Wailand, URL: ISO/TC a ISO/TC 211 Programme of work. Arch. ISO/TC 211, URL: IWANIAK A., 2006 Infrastruktura danych przestrzennych inaczej system metadanych dla PZDGiK. Geodeta, 1. KMIECIK A., 2004 Analiza dokumentów ISO serii w zakresie metadanych i jakości danych geograficznych. Biuletyn Informacyjny Głównego Geodety Kraju. KOMISJA Europejska (JRC), 2002 Welcome to the EC GI & GIS Web Portal. URL: KUBIK T., 2007 Technologiczne uwarunkowania implementacji serwisów metadanych. Materiały posiedzenia Rady ds. Implementacji INSPIRE. GUGiK, Warszawa. KUBIK T., 2009 Serwery metadanych usługi katalogowe oparte na wolnym oprogramowaniu. Materiały ze szkolenia: Wolne oprogramowanie dla wykonawstwa i administracji geodezyjnej. Materiały wogis, Wrocław. KUHN W., 1997 Liaison contribution from OGC: Toward Implemented Geoprocessing Standards: Converging Standardization Tracks for ISO/TC 211 and OGC. URL: protdoc/211n418/. GAŹDZICKI J., 2001 Leksykon geomatyczny. Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, Wyd. Wiedza Jutra. Warszawa. GAŹDZICKI J., 2002 Standardy krajowe czy międzynarodowe? Geodeta, 12, 91. GAŹDZICKI J., 2003 Kompendium infrastruktury danych przestrzennych. Geodeta, 2, 3, 4, 5. GAŹDZICKI J., MICHALAK J., 2002 Polemika: Normalizacja w polskiej geomatyce kierunki działań. Nie wyważajmy otwartych drzwi. Geodeta, 9, 88. Literatura 95

96 GAŹDZICKI J., MICHALAK J., 2005 Internetowy Leksykon Geomatyki. URL: MCKEE L., ØSTENSEN O., 1997 The relationship between ISO/TC 211 and Open GIS Consortium, Inc. Discussion paper. URL: MICHALAK J., 1997 OGIS integracja systemów informacji geoprzestrzennej w geologii. Materiały konferencji: INFOBAZY 97, CI TASK, Gdańsk. MICHALAK J., 1998 OpenGIS rozproszone obiekty w ujęciu praktycznym. Materiały IV Konferencji: GIS w praktyce, Wyd. Centrum Promocji Informatyki, Warszawa. MICHALAK J., 2000a Geomatyka (geoinformatyka) czy nowa dyscyplina? Prz. Geol., 48, 8: MICHALAK J. 2000b GML język zapisu geoinformacji. Mat. X Konferencji nauk.-techn. SIP, Zegrze. MICHALAK J., 2001 Problemy standaryzacji w GIS. Materiały VIII Konferencji: GIS w praktyce. Wyd. Centrum Promocji Informatyki, Warszawa. MICHALAK J., 2002a Interoperacyjność w zakresie informacji geoprzestrzennej. Mat. XII Konferencji nauk.-techn. SIP, Warszawa. MICHALAK J., 2002b Standardy OpenGIS w realizowanych projektach i planach Unii Europejskiej. Materiały z S eminarium PTIP: Infrastruktura danych przestrzennych na poziomie europejskim i globalnym. Warszawa. MICHALAK J., 2003a Modele pojęciowe hydrogeologicznych danych geoprzestrzennych podstawy metodyczne. Biul. Państw. Inst. Geol., 406: 154 s. MICHALAK J. 2003b Standardy ISO i O pengis jako podstawa państwowej infrastruktury geoinformacyjnej w zakresie geologii. Prz.Geol., 51, 4: MICHALAK J., 2008 Inicjatywa OWS-5 kolejny etap rozwoju i harmonizacji specyfikacji OGC dotyczących geoprzestrzennych usług sieciowych. PTIP Roczniki Geomatyki, 6, 5. LITWIN L., ROSSA M.,: 2011: Geoinformation metadata in INSPIRE i SDI. Springer. OGC, 2002 Open Geospatial Consortium, Inc. URL: OpenGIS Project Document Archive, 2001 Open GIS Consortium, Wayland. URL: 96 Literatura

97 PACHELSKI W., 1999 Źródła europejskiego SIT oraz udział norm europejskich w jego budowie i rozwoju. Prace IGiK, 46, 98. PACHELSKI W., 2002 Program prac normalizacyjnych w zakresie informacji geograficznej. Dokument Komitetu Technicznego nr 297 ds. Informacji geograficznej. PKN, Warszawa. PACHELSKI W., WYSOCKA E Standaryzacja systemów informacji przestrzennej: teoria i praktyka. Prace IGiK, 46, 98. PACHÓŁ P., 2008: Tworzenie i publikacja metadanych profilu krajowym. Nowoczesne Formy Udostępniania PZGiK, Konferencja. PŁOSKI Z., 1999 Informatyka. Słownik encyklopedyczny. Wyd. Europa, Wrocław. ROSSA M., LITWIN L., 2008 Edytory metadanych porównanie wybranych aplikacji Open Source. PTIP Roczniki Geomatyki, 6, 7. SCHELL D., 1999 About Open GIS Consortium. W: Open GIS Consortium Spatial connectivity for a changing world. OGC Press, Wayland.SENKLER K., 2006 Lecture on interoperable metadata catalogues. Materiały seminarium nt. implementacji katalogów metadanych. GUGiK, Warszawa. SŁAWECKIT., 2005 Rejestry publiczne. Funkcje instytucji. LexisNexis Sp. z o.o., Warszawa. SOCZEWSKI P., 2007 Metadane. Artykuł w wersji elektronicznej: bgwm.pl/artykuly.htm SPECYFIKACJA metadanych geoinformacyjnych dla Polski na potrzeby projektu GE- OPORTA L.GOV.PL, Warszawa. SUBIETA K., 1999 Słownik terminów z zakresu obiektowości. Akademicka Oficyna Wydawnicza PW, Warszawa. Literatura 97

98 Akty prawne 1. Ustawa o infrastrukturze informacji przestrzennej z dnia 4 marca 2010 roku (Dz. U. Nr 76, poz. 489). 2. Dyrektywa 2007/2/WE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY z dnia 14 marca 2007 roku ustanawiająca infrastrukturę informacji przestrzennej we Wspólnocie Europejskiej (INSPIRE) (Dz. U. UE Nr LL 108/1). 3. Rozporządzenie Komisji (WE) NR 1205/2008 z dnia 3 grudnia 2008 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie metadanych (Dz. U. UE Nr LL 326/12). 4. Rozporządzenie Komisji (WE) NR 976/2009 z dnia 19 października 2009 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie usług sieciowych (Dz. U. UE Nr LL 274/9). 5. Rozporządzenie Komisji (UE) NR 1088/2010 z dnia 23 listopada 2010 r. zmieniające rozporządzenie (WE) nr 976/2009 w zakresie usług pobierania i usług przekształcania (Dz. U. UE Nr LL 323/1). 6. Rozporządzenie Komisji (UE) NR 1089/2010 z dnia 23 listopada 2010 r. w sprawie wykonania dyrektywy 2007/2/WE Parlamentu Europejskiego i Rady w zakresie interoperacyjności zbiorów i usług danych przestrzennych (Dz. U. UE Nr LL 323/11). 98 Akty prawne

99 Metadane - dane o danych, np. klasyczne katalogi biblioteczne. Za pomocą metadanych opisywane są dokumenty elektroniczne, w szczególności dokumenty dostępne przez sieci komputerowe, np. strony WWW dostępne w sieci internetowej, jak również dokumenty tworzące nowoczesne biblioteki cufrowe. Jednym ze standardów metadanych jest Dublin Core Metadata Element Sef (DCMES). Metadanymi są również informacje na temat plików i katalogów zapisanych za pomocą systemu plików na zewnętrznym nośniku danych. W systemach plików z księgowaniem do metadanych zalicza się też plik dziennika tzw. kronikę systemu plików. W przypadku bazy danych, metadanymi są definicje tabel, widoków, kluczy itp. natomiast danymi - zawartość tych tabel, widoków - rekordy. Wydawca: Towarzystwo Urbanistów Polskich Oddział w Katowicach na zlecenie Ministerstwa Transportu, Budownictwa i Gospodarki Morskiej, Warszawa