Teoria treningu. Wpływ wybranych elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m przez płotki. Janusz Iskra

Transkrypt

1 Teoria treningu Zakłócenia rytmu biegu, spowodowane zmianą liczby kroków, najczęściej między 8. a 10. płotkiem, w decydującym stopniu wpływają na obniżenie wyniku w biegu na 400 metrów przez płotki. Dobrym wskaźnikiem utrzymania rytmu biegu płotkarskiego może być częstotliwość kroków. Dalsze poszukiwania cech rytmu płotkarskiego wydają się niezbędne. 25 Wpływ wybranych elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m przez płotki W artykule przedstawiono wyniki analizy parametrów biegu 73 najlepszych na świecie biegaczy na 400 metrów przez płotki, rozegranych na zawodach najwyższej rangi igrzyskach olimpijskich ( ), mistrzostwach świata ( ) oraz Europy ( ). Pod uwagę wzięto czasy pokonania wybranych odcinków między płotkami oraz liczbę kroków, długości i częstotliwości kroków, rekordy życiowe w biegu na 400 m i 400 m przez płotki, budowę somatyczną i wiek zawodników. Przeprowadzona analiza dowiodła, że miarą poziomu sportowego może być różnica czasu między najszybszą i najwolniejszą jednostką rytmową. Stwierdzono też, że wskaźnikiem utrzymania rytmu biegu płotkarskiego może być częstotliwość kroków między płotkami, której zmiany w istotny sposób wpływają na końcowy rezultat biegu. SŁOWA KLUCZOWE: lekkoatletyka bieg na 400 m przez płotki rytm biegu a wynik sportowy. Sport Wyczynowy 2003, nr 9-10/

2 26 Bieg na 400 m przez płotki zaliczany jest do złożonych, pod względem motorycznym i technicznym, konkurencji lekkoatletycznych. O uzyskiwanym w nim wynikach decyduje poziom wytrzymałości, technika pokonywania płotków oraz tzw. rytm płotkowy (17, 21, 24). Quercetani (44) uważa, że zmiany ostatniego z tych czynników, zachodzące począwszy od Igrzysk Olimpijskich w Paryżu w 1900 roku, przyczyniły się w zasadniczym stopniu do rozwoju uzyskiwanych wyników. Biorąc to pod uwagę, podjąłem próbę ustalenia zależności pomiędzy parametrami rytmu biegu a uzyskiwanymi przez biegaczy wynikami. Korzystam przy tym z wiedzy teoretycznej i własnego doświadczenia, wyniesionego z trenowania zawodników wysokiej klasy. Pojęcie rytmu Słowo rytm pochodzi od greckiego rytmos oznaczającego miarę, takt, proporcję. Słownik wyrazów obcych (Warszawa 1980, PWN) określa go jako powtarzanie się czegoś w jednakowych odstępach czasu lub ustaloną kolejność czegoś. Meinel i Schnabel (41) określają rytm jako dynamiczno-czasowe uporządkowanie ruchu. Uważam, iż ta definicja doskonale pasuje do biegu przez płotki, gdzie główną rolę odgrywa czas pokonania poszczególnych fragmentów dystansu oraz wyzwalana energia (moc, siła). Blume (3) rytmizację ruchów zalicza do zdolności koordynacyjnych, a Hirtz (15), dzieląc koordynację na szybką i dokładną, wiąże ją z obydwoma jej przejawami oraz orientacją przestrzenną i różnicowaniem kinestetycznym. Blume (3) oraz Blume i Zimmermann (4) dowiedli, że rytmizacji nie można uznać za samodzielną (niezależną) kategorię koordynacyjną, należy ją raczej uważać za wewnętrzny przejaw zdolności motorycznych, poddający się analizie subiektywno-jakościowej (w przeciwieństwie do cech mechanicznych, które poddać można analizie obiektywno-jakościowej). Wśród testów, stosowanych dla oceny zdolności rytmizacyjnych (28, 29), brakuje takich, które choćby częściowo odpowiadały specyfice biegu przez płotki. Przeważają próby odtwarzania rytmu, a także ćwiczenia rytmowe, angażujące niewielkie grupy mięśni. Test oceniający zdolności rytmizacji musi dokładnie odtwarzać rytm biegu przez płotki, powinien zatem opierać się na powtarzaniu tzw. jednostek rytmowych, czyli kolejnych odległości między płotkami. Obok tych proporcji czasowych (obojętnie jaki fragment biegu weźmiemy pod uwagę) uwzględniać należy także tempo biegu. Rytm biegu na 400 m przez płotki Jeżeli przyjmiemy, że rytm oznacza powtarzalność określonych wzorców (szablonów) ruchowych, to w biegu na 400 m przez płotki będą to wzorce czasowe i strukturalne. Do wzorców czasowych zaliczam czasy pokonania kolejnych odległości

3 Wpływ elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m ppł 27 międzypłotkowych (t 2-1, t 3-2, t t 10-9 ), czasy fragmentów biegu (np.: t 200m, t 300m, t 400m ) lub czasy połówek dystansu (t 1-5 i t 6-10 ). Analiza tych czasów oraz zależności między nimi były głównym przedmiotem badań, dotyczących biegu na 400 m przez płotki (6, 12, 35, 49, 52). Do wzorców strukturalnych natomiast można zaliczyć liczbę kroków: w kolejnych odcinkach międzypłotkowych (n 2-1, n n 10-9 ), w wybranych fragmentach biegu (n 1-3, n 3-5, n 5-8, n 8-10 ) lub w dwóch jego częściach (n 1-5, n 6-10 ). Wzrost liczby kroków w kolejnych odcinkach między płotkami, liczbę zmian nogi atakującej czy typowych wzorców ich liczby analizowali m.in.: Letzelter (36), Canova (8), LeMasurier (33), Moravec i Susanka (42), König (26), Starosta i Kędziora (50), Iskra (20, 21), Vonstein (52) i inni. Oba wzorce rytmu (czasowy i strukturalny) łączy częstotliwość kroków, którą w biegu na 400 m przez płotki brała m.in. po uwagę H. Letzelter (34). Niektórzy autorzy przekształcają podstawowe parametry biegu przez płotki (czas i liczbę kroków) na parametry pośrednie, takie jak prędkość i długość kroków. Prędkość biegu, z uwagi na łatwiejszą analizę statystyczną (dodatnie korelacje z poziomem sportowym), wyznaczali m.in. Ilin (16) i König (26). Inni natomiast porównywali długość kroków między płotkami z ich długością na dystansie bez płotków (25, 37, 47). Na rytm płotkarski można też spojrzeć od innej strony rejestrując np. zaburzenia powtarzalności kolejnych faz biegu poprzez zmiany parametrów dynamicznych ruchu (siły reakcji podłoża, czasu fazy lotu i fazy podporu 1, 38, 47) oraz zmiany techniki biegu (parametrów kinematycznych). Trenerzy określają zaburzenia rytmu biegu na 400 m przez płotki za pomocą prostych wskaźników przygotowania technicznego (10, 46). Rytm w przedstawionym wyżej rozumieniu zależy od płci, budowy somatycznej, poziomu zdolności kondycyjnych (przygotowania sprawnościowego), techniki pokonywania płotków, cech psychicznych płotkarza, warunków atmosferycznych i wielu innych czynników (18). Materiał i metody Materiału do naszych badań rytmu w biegu przez płotki dostarczyły 73 biegi mężczyzn na dystansie 400 m przez płotki, rozgrywane na zawodach lekkoatletycznych najwyższej rangi igrzyskach olimpijskich ( ), mistrzostwach świata ( ) oraz Europy ( ). Podstawowe dane (czasy pokonania poszczególnych odległości między płotkami oraz liczbę kroków) uzyskaliśmy z oficjalnych dokumentów Międzynarodowej Federacji Lekkiej Atletyki (IAAF) oraz z wcześniejszych badań (m.in. 6, 8, 22, 33, 48). Dodatkowy materiał (rekordy życiowe na 400 m i 400 m przez płotki, budowa somatyczna, wiek) pochodzi z roczników IAAF z lat Pozostałe analizowane parametry obliczono, wzorując się na wcześniejszych publikacjach. Długość i częstotliwość kroków wyliczono z wzorów zapropono-

4 28 wanych przez H. Letzelter (34). W sumie pod uwagę wzięto 48 parametrów, które określały. I. Poziom sportowy zawodnika wynik w biegu na 400 m ppł (t 400 ppł ). II. Poziom jego przygotowania motorycznego wynik w biegu na 400 m (rekord życiowy) (t 400 ). III. Poziom przygotowania technicznego WPT = t 400 ppł t 400 (10, 17, 35). IV. Budowę somatyczną - wysokość ciała, masa ciała, wskaźnik Rohrera. V. Doświadczenie, staż treningowy, wiek VI. Parametry czasowe: czas dobiegu, od startu do 1. płotka t 1 czas biegu od startu do 3. płotka (czas pierwszego wirażu) t 3 czas biegu od startu do 5. płotka (czas pierwszej części biegu < 200 m) t 5 czas biegu od startu do 6. płotka (czas pierwszej części biegu > 200 m) t 6 czas biegu od startu do 8. płotka (czas dwóch wiraży i prostej) t 8 czas biegu od startu do 10. płotka (czas pokonania wszystkich płotków) t 10 czas biegu od 1. płotka do 3. płotka (czas pierwszego wirażu bez dobiegu) t 1-3 czas biegu od 3. do 5. płotka (czas pierwszej prostej) t 3-5 czas biegu od 5. do 8. płotka (czas drugiego wirażu) t 5-8 czas biegu od 8. do 10. płotka (czas drugiej prostej bez wybiegu) t 8-10 czas biegu od 1. do 5. płotka (czas pierwszej połowy dystansu bez dobiegu) t 1-5 czas biegu od 6. do 10. płotka (czas drugiej części dystansu wariant 2) t 6-10 czas biegu od 10. płotka do mety (czas wybiegu) t 10-F czas najszybszej odległości międzypłotkowej t min. czas najwolniejszej odległości międzypłotkowej t max VII. Liczbę kroków: między 1. a 3. płotkiem n 1-3 między 3. a 5. płotkiem n 3-5 między 5. a 8. płotkiem n 5-8 między 8. a 10. płotkiem n 8-10 między 1. a 5. płotkiem (w pierwszej części biegu) n 1-5 między 6. a 10. płotkiem (w drugiej części biegu) n 6-10 całkowitą liczbę kroków międzypłotkowych n 1-10 średnią liczbę kroków n (x - ) najmniejszą liczbę kroków między płotkami n min. największa liczbę kroków między płotkami n max VIII. Długość kroków biegowych między płotkami W jej wyliczaniu korzystano z wzoru, zaproponowanego przez H. Letzelter (34). Odległość między płotkami pomniejszono o długość kroku płotkowego 2,70 m (35,00 m- -2,70 m = 32,30 m), a następnie biorąc pod uwagę odpowiednią liczbę takich odległości pokonany dystans dzielono przez liczbę wykonanych kroków. W ten sposób obliczono: średnią długość kroku biegowego w pierwszej części dystansu l 1-5 średnią długość kroku biegowego w drugiej części dystansu l 6-10 średnią długość kroku biegowego na całym dystansie l 1-10

5 Wpływ elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m ppł 29 IX. Częstotliwość kroków Korzystając z wzoru, zaproponowanego przez H. Letzelter (34), w którym liczbę wykonanych kroków na danym odcinku dzieli się przez czas jego pokonania, wyliczono: częstotliwość kroków w pierwszej części biegu f 1-5 = (n ) / t 1-5 częstotliwość kroków w drugiej części biegu f 6-10 = (n ) / t 6-10 częstotliwość kroków na całym dystansie f 1-10 = (n ) / t 1-10 X. Wskaźniki zachowania rytmu biegu przez płotki: różnica czasu między pierwszą a drugą częścią dystansu Δt 1 ; Δt 1 = t t 1-5 różnica czasu między najwolniejszą a najszybszą odległością między płotkami Δt 2 ; Δt 2 = t max - t min. różnica między liczbą kroków w drugiej i pierwszej części dystansu Δn 1 ; Δn 1 = n n 1-5 różnica między największą i najmniejszą liczbą kroków w jednostce rytmicznej Δn 2 ; Δn 2 = n max - n min. różnica między średnią długością kroku biegowego w pierwszej i drugiej części dystansu Δl; Δl = l l 6-10 różnica częstotliwości kroków w pierwszej i drugiej części dystansu Δf = f f 6-10 Wyniki badań opracowano statystycznie. Obliczono podstawowe parametry średnią arytmetyczną, wartości minimalne i maksymalne (min. i max), odchylenie standardowe (s) oraz współczynnik zmienności (V). W celu uzyskania zależności między wynikami w biegu na 400 m przez płotki a badanymi parametrami zastosowano analizę korelacji prostej. Wszystkie dane opracowano za pomocą programu Statistica. Analiza materiału Przygotowanie motoryczne i techniczne oraz budowa somatyczna Większość autorów, poszukujących czynników, które decydują o poziomie wyników w biegu na 400 m przez płotki, wskazuje na istotne znaczenie przygotowania motorycznego, głównie w zakresie wytrzymałości specjalnej. Dołgij (11) w badaniach najlepszych płotkarzy świata z lat 70-tych uzyskał zależność między wynikami biegów na 400 m i 400 m przez płotki na poziomie r = 0,778. Podobne zależności stwierdzili Kostial i współpr. (30) u zawodników niższej klasy (r = 0,823). Ponadto na podstawie badań płotkarzy w różnym wieku ustalono, że zależność ta wzrastała od 0,672 w wieku lat do 0,803 w wieku seniora (31). Wysoką korelację (p < 0,001) między czasami biegów na 400 m bez płotków i z płotkami, stwierdzono również w grupie najlepszych polskich płotkarzy (21) (r = 0,61). W opisywanych tu badaniach najlepszych płotkarzy świata związek ten był podobny r = 0,63 (p < 0,001), co wskazuje, że nie sposób jest osiągnąć wysokiego poziomu sportowego w biegu na 400 metrów przez płotki bez właściwego przygotowania w zakresie wytrzymałości specjalnej (o charakterze beztlenowym). W wielu publikacjach metodycznych jako miarę specyficznego rytmu płotkarskiego (czasami utożsamianego z techniką biegu) przyjmuje się różnicę

6 30 Tabela 1 Budowa somatyczna, wiek i przygotowanie techniczne a poziom sportowy w biegu na 400 m ppł Parametr j.m. x min. max s V r (400 m ppł) t 400 m ppł s 48,80 46,78 51,10 0,96 1,97 - t 400 m s 45,96 4,71 47,94 0,83 1,81 0,63*** WPT s 2,84 1,42 5,01 0,78 27,61 0,56*** Wysokość ciała m 184, ,34 2,89-0,18 Masa ciała kg 75, ,13 8,11-0,14 Wskaźnik Rohrera 1,20 1,08 1,33 0,06 5,00 +0,06 Wiek lata 25, ,31 12,83-0,14 We wszystkich tabelach: * p < 0,05, ** p < 0,01, *** p < 0,001. czasu w biegu na 400 m przez płotki i rezultatu w biegu na 400 m (nazywaną indeksem techniki lub wskaźnikiem jej poziomu). Nasze badania wykazały, że im wskaźnik ten jest mniejszy, tym poziom wyników wyższy (r = 0,56) (tab. 1). Świadczy on z pewnością o opanowaniu podstawowych nawyków ruchowych, związanych z pokonaniem płotka. W poszukiwaniu czynników, wpływających na wyniki, uzyskiwane przez zawodników w wybranych konkurencjach lekkoatletycznych, nie sposób pominąć elementów ich budowy somatycznej. W badanej przez nas grupie najlepszych płotkarzy świata nie zauważono zależności między podstawowymi elementami budowy somatycznej a wynikami biegu płotkarskiego (tab. 1). Ani wysokość i masa ciała, ani będący ich pochodną wskaźnik Rohrera, nie miały istotnego wpływu na uzyskiwane wyniki. Potwierdzają to wybitne osiągnięcia polskich płotkarzy (P. Januszewski, M. Plawgo), którzy z całą pewnością nie należą do wysokich. Ujawniono ponadto brak zależności między wiekiem uzyskania przez danego zawodnika najlepszego wyniku a rekordowym rezultatem (r = -0,14). Czasy pokonania poszczególnych odcinków dystansu Analiza międzyczasów biegu na 400 m przez płotki stanowiła podstawę rozważań wielu autorów (m.in. 2, 13, 45, 48). Część z nich starała się odpowiedzieć na pytanie, który fragment biegu posiada decydujące znaczenie w osiąganiu wysokich rezultatów. Boczwarow (5), dzieląc dystans na 4 równe części (po 100 m), stwierdził, że o wynikach decydują czasy pokonania drugiej i trzeciej części (r = 0,89 i 0,88). Sedlacek i Matousek (48) jako najważniejsze wyodrębnili dwa fragmenty biegu: od 2. do 4. płotka oraz od 7. do 8. Wcześniejsze badania własne dowiodły, że

7 Wpływ elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m ppł 31 Tabela 2 Międzyczasy w biegu na 400 m ppł i ich związek z końcowym rezultatem Fragmenty biegu Parametr x min. max s V r (400 m ppł) Międzyczasy t 1 6,04 5,67 6,42 0,14 2,28 0,31** t 3 13,67 12,98 14,46 0,29 2,11 0,70*** t 5 21,57 20,55 22,97 0,48 2,23 0,78*** t 6 25,71 24,66 27,30 0,57 2,20 0,82*** t 8 34,37 32,98 36,28 0,72 2,11 0,90*** t 10 43,51 41,77 45,74 0,87 1,99 0,97*** Czasy kolejnych t 1-3 7,63 7,22 8,31 0,22 2,94 0,69*** fragmentów biegu t 3-5 7,90 7,42 8,51 0,23 2,91 0,73*** t ,78 12,05 13,48 0,31 2,46 0,87*** t ,14 8,66 9,75 0,24 2,67 0,78*** t 10-F 5,30 4,42 6,20 0,26 4,87 0,48*** Czasy połówek t ,54 14,73 16,72 0,42 2,73 0,77*** biegu t ,80 16,89 18,75 0,43 2,40 0,91*** Skrajne czasy jed- t min 3,76 3,54 4,07 0,10 2,56 0,62*** nostek rytmowych t max 4,65 4,40 5,20 0,14 3,11 0,71*** podczas rywalizacji na najwyższym poziomie decydujący jest drugi wiraż odcinek między 5. a 8. płotkiem (21, 22). W omawianych tu badaniach (tab. 2) największą zależność z końcowym wynikiem miał również czas, uzyskany na drugim wirażu, między 5. a 8. płotkiem (r = 0,87, p < 0,001). Stwierdzono też, że o poziomie sportowym płotkarza w większym stopniu decyduje czas drugiej połowy biegu (r = 0,91, p < 0,001). Okazało się zarazem, iż na końcowy wynik w większym stopniu wpływa lepszy czas najwolniejszego odcinka międzypłotkowego (t max ) niż najszybszego (t min. ). Oznacza to, że dobry płotkarz nie może dopuścić do wyraźnego spadku prędkości biegu. Równocześnie uzyskane wyniki wskazują, że szybsza najlepsza jednostka rytmowa (tj. bardzo wysoka chwilowa prędkość biegu) to wyższy poziom sportowy płotkarza (r = 0,62, p < 0,001). Z naszej analizy wynika, że zachowanie właściwego rytmu biegu, pojmowanego jako najmniejsze straty prędkości, odzwierciedla poziom sportowy płotkarza. Wzrastające zmęczenie, trudności techniczne, związane z pokonaniem płotka w trakcie biegu po wirażu, oraz pierwsze zmiany ilości kroków międzypłotkowych stano-

8 32 wią znaczną przeszkodę w pokonywaniu kolejnych płotków. Liczba kroków między płotkami Optymalizacja treningu technicznego (rytmowego) w biegu na 400 m przez płotki zmierza do minimalizowania liczby kroków (7, 40). Dawniej preferowany bieg 15-krokowy między płotkami został zastąpiony biegiem 13-, a nawet 12-krokowym. Letzelter (34), w badaniach 36 najlepszych płotkarek świata, uzyskała korelację rytmu krokowego z wynikiem sportowym równą r = 0,47 (p < 0,01). Nieco niższą zależność (r = 0,41; p < 0,01) w grupie najlepszych zawodniczek okresu późniejszego uzyskał Iskra (22). Stwierdzono też, że mniejsza liczba kroków międzypłotkowych w większym stopniu wpływa na wynik, uzyskiwany przez mężczyzn niż kobiety. Kostial i współpr. (30) uzyskali tu korelację na poziomie r = 0,78, natomiast Iskra (20, 22) w grupie 52 płotkarzy światowego poziomu z lat r = 0,67 (p < 0,001). Obecne dane, dotyczące 73 biegów najlepszych zawodników świata, wskazują, że wpływ liczby kroków na wynik w biegu na 400 m przez płotki jest różny w zależności od fragmentu pokonywanego dystansu. Największe zależności (r = 0,69; p < 0,001) występują na ostatniej prostej (tab. 3). Tylko najlepsi zawodnicy potrafią, mimo zmęczenia, pokonywać cały dystans między płotkami niezmienną liczbą kroków. Można zatem stwierdzić, że wskaźnikiem mistrzostwa płotkarskiego w biegu na 400 metrów przez płotki jest liczba kroków na ostatniej odległości międzypłotkowej (n max ). Jeżeli przyjmiemy, że miarą rytmu płotkarskiego jest pokonanie całego dystansu bez zmiany liczby kroków między płotkami, to utrzymanie rytmu 13, 14 lub 15 kroków można by uznać za wzorcowe. Byłaby to jednak interpretacja nieco uproszczona. Albowiem dwóch zawodników, biegających 15 krokami między płotkami (mających ten sam rytm kroków), prezentować może różny poziom sportowy (22). Zmiany długości kroku biegowego Dążenie do minimalizacji liczby kroków między kolejnymi płotkami sprawia, że niezwykle istotną rolę we wzroście poziomu sportowego może mieć wydłużenie kroku. Letzelter i współpr. (37) zaobserwowali istotny statystycznie wpływ długości kroku międzypłotkowego na wyniki w biegu przez płotki (r = 0,58 w grupie juniorów, r = 0,50 w grupie juniorek). Przyjmując, iż długość kroku jest pochodną liczby kroków, wykonywanych w kolejnych odcinkach międzypłotkowych, można powyższe wskaźniki traktować wymiennie (tab. 3 i 4). W opisywanych tu badaniach zaobserwowano, że długość kroku biegowego szczególnie w drugiej części biegu ma istotne znaczenie dla poziomu wyników. Korelacja długości kroku z końcowym wynikiem była istotna statystycznie: r = -0,47 w pierwszej i r = -0,61 (p < 0,001) w drugiej części biegu (tab. 4). Słuszny wydaje się więc pogląd, iż umiejętność biegu długim

9 Wpływ elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m ppł 33 Tabela 3 Liczba kroków między płotkami w poszczególnych częściach dystansu i ich związek z wynikami w biegu na 400 m ppł Lp. Parametr x min. max s V r (400 m ppł) 1 n , ,19 4,49 0,59*** 2 n , ,31 4,96 0,49*** 3 n , ,05 4,91 0,43*** 4 n , ,49 5,18 0,69*** 5 n , ,46 4,63 0,45*** 6 n , ,83 4,96 0,60*** 7 n , ,08 4,11 0,60*** 8 n 13,73 12,67 15,00 0,56 4,11 0,60*** 9 n min. 13, ,63 4,79 0,49*** 10 n max 14, ,73 5,03 0,69*** Tabela 4 Długość i częstotliwość kroków między płotkami i ich wpływ na wynik w biegu na 400 m ppł Parametr j.m. x min-max s V r (400 m ppł) l 1-5 m 2,44 2,15-2,69 0,11 4,34-0,47*** l 6-10 m 2,27 2,15-2,48 0,12 5,12 0,61*** l 1-10 m 2,36 2,15-2,55 0,10 4,05 0,61*** f 1-5 1/s 3,67 3,44-4,10 0,15 3,99-0,03*** f /s 3,21 2,90-3,48 0,13 4,18-0,23*** f /s 3,54 3,32-3,86 0,12 3,25 0,06*** krokiem sprzyja osiąganiu najlepszych wyników. Obok długości kroku należy wziąć pod uwagę drugi wskaźnik czas wykonywania kroku (-ów) i całych fragmentów ruchu, a więc częstotliwość kroków. Idealnym rozwiązaniem byłoby pokonanie dystansu jak najmniejszą liczbą kroków w jak najkrótszym czasie. W trakcie biegu następuje wzrost obydwu parametrów, co w istotnym stopniu wpływa na zmiany częstotliwości kroków (z 3,67 na 3,21 kroków na sekundę tab. 4). Badania Letzelter

10 34 (34) udowodniły, że częstotliwość kroków w końcowej części biegu ma szczególne znaczenie u kobiet. Nasze analizy, przeprowadzone w grupie płotkarzy, potwierdzają te dane. Wzrost częstotliwości kroków po 200 m ma istotny (p < 0,05) wpływ na końcowy wynik. Większa zależność (r = -0,61; p < 0,001) dotyczy wydłużenia kroków w drugiej części dystansu (tab. 4). Wskaźniki rytmu biegu Poszukując parametrów (testów), oceniających powtarzalność (rytmiczność) wybranych cyklicznych fragmentów biegu, pod uwagę wzięto 6 wskaźników: dwa czasowe (Δt 1, Δt 2 ), trzy przestrzenne (Δn 1, Δn 2, Δl) oraz jeden czasowo-przestrzenny (Δf). Wśród wskaźników czasowych istotne znaczenie dla oceny przygotowania rytmowego miała różnica czasu między najszybszą i najwolniejszą odległością międzypłotkową (r = 0,27; p < 0,05 tab. 5). Oznacza to, że płotkarz wysokiej klasy nie może pozwolić sobie na błąd (spowodowany np. zmęczeniem, zmianą nogi atakującej itp.) w żadnej części biegu. Jeżeli w czasie pokonywania tylko jednej odległości międzypłotkowej nastąpi gwałtowne skrócenie bądź wydłużenie kroku, wtedy pojawia się zmiana rytmu i w końcowym rozrachunku wzrost czasu biegu. W obrębie większych odcinków czasowych (wskaźnik Δt 1 ) nie zaobserwowano istotnych statystycznie zależności. Innymi słowy, różnica czasu pokonania pierwszej i drugiej części dystansu nie wpływała na ostateczny rezultat. Wyniki analizy udowodniły celowość stosowania w szkoleniu wskaźników rytmu płotkarskiego, opartych na liczbie kroków między płotkami. Powtarzalność szablonów kroków ( stride pattern ) w pierwszej i drugiej połowie dystansu (Δn 1 ) ma związek z zachowaniem specyficznego rytmu płotkarskiego na poziomie p < 0,05 (tab. 5). Podobna zależność występuje w przypadku wskaźnika Δn 2, będącego różnicą między największą i najmniejszą liczbą kroków między płotkami (tab. 5). Im mniejszy Tabela 5 Wskaźniki zachowania rytmu w biegu na 400 m ppł i ich związek z poziomem wyników Wskaźnik j.m. x min. - max s r (400 m ppł) r (inne) Δt 1 s 2,26 1,10-3,35 0,44-0,10 0,62***(t 8-10 ), 0,52***(t 6-10 ) Δt 2 s 0,89 0,60-1,35 0,16 0,27* 0,80***(t max ), 0,30** (n max ) Δn 1 n 4, ,66 0,24* 0,61***(n 8-10 ), 0,55** (n max ) Δn 2 n 1, ,74 0,26* 0,55***(n 8-10 ), 0,63***(n max ) Δl m 0,16 0-0,31 0,10-0,20 0,58***(n 8-10 ), -0,56***(l 6-10 ) Δf 1/s 0,46 0,10-0,80 0,16 0,24* 0,62***(f 1-5 ), -0,51***(f 6-10 )

11 Wpływ elementów rytmu płotkarskiego na wynik biegu na 400 m ppł 35 wzrost liczby wykonanych kroków, tym większa możliwość zachowania rytmu biegu i uzyskania lepszego wyniku. Wcześniejsze analizy przeprowadzone przeze mnie (21, 22) wskazują, iż zmiany liczby kroków najczęściej występują między 5. a 8. płotkiem. Istotność statystyczna (p < 0,05) ma miejsce także w przypadku korelacji wskaźnika Δf z wynikiem biegu. Jeżeli w drugiej połowie dystansu częstotliwość kroków wzrasta, prawdopodobne jest uzyskanie znaczącego wyniku. Wszystkie zależności wyodrębnionych wskaźników z poziomem sportowym nie przekraczają (pomimo istotności statystycznej) wartości r = 0,30 (tab. 5), co wskazuje, że być może należałoby poszukiwać innych wskaźników oceny rytmu płotkarskiego. Ważnym źródłem informacji są także powiązania wskaźników rytmowych z innymi parametrami. Z tego, że wskaźnik Δt 1 w głównej mierze zależy od czasu pokonania drugiej części dystansu, zwłaszcza ostatnich odległości międzypłotkowych (t 8-10 ), wynika, że niezbędne jest przygotowanie płotkarza, umożliwiające mu właściwą kontynuację biegu przy wysokim poziomie zmęczenia. Świadczą o tym niezwykle wysokie wartości mleczanu, często przekraczające 20 mmol/l, rejestrowane u płotkarzy po zakończeniu biegu (9). Istotne znaczenie końcowego fragmentu biegu podkreślają także zależności w obrębie wskaźnika Δt 2, na którego wartość wpływa głównie czas pokonania ostatniej odległości międzypłotkowej (t max ). Obok parametrów czasowych istotny związek ze wskaźnikiem Δt 2 ma także maksymalna liczba kroków między płotkami, która w pośredni sposób wpływa na czas pokonania ostatniej odległości między płotkami. Im większe straty prędkości biegu (t max ) oraz im większa liczba kroków w końcowych jednostkach rytmowych, tym większy wskaźnik Δt 2. Podobnie jak we wskaźnikach czasowych najważniejszy wpływ na wartość wskaźników przestrzennych (uwzględniających liczbę i długość kroków) mają elementy drugiej części dystansu. Liczba kroków na ostatniej prostej (między 8. i 10. płotkiem) decyduje o wartości wskaźników Δn 1 i Δn 2. Podobne wysokie współczynniki korelacji z tymi Tabela 6 Zależność wskaźników zachowania rytmu od budowy somatycznej i wieku Parametr Wskaźnik Δt 1 Δt 2 Δn 1 Δn 2 Δl Δf Wysokość ciała -0,14-0,15-0,12 0,01-0,10-0,01 Masa ciała -0,08-0,14-0,14 0,11 0,01-0,07 Wskaźnik Rohrera 0,11 0,03 0,03 0,16 0,18-0,12 Wiek 0,09 0,06 0,06 0,06 0,02 0,03

12 36 wskaźnikami posiada liczba kroków, wykonywanych w ostatnich jednostkach rytmicznych (n max ). Nieco inna sytuacja ma miejsca w zakresie wskaźnika Δf, o którego wartości w większym stopniu decyduje większa częstotliwość kroków w pierwszej części biegu, niż jej spadek między 6. a 10. płotkiem (tab. 5). Interesujące, że nie zaobserwowano wpływu budowy somatycznej, w tym także wysokości ciała płotkarzy, na żaden ze wskaźników rytmowych (tab. 6). Potwierdza to wyniki wcześniejszych badań (21), mówiące o tym, że w biegu na dystansie 400 m przez płotki sukcesy odnoszą zawodnicy o zróżnicowanej budowie somatycznej. Podsumowanie W wyniku badań, w których analizowano m.in. tzw. jednostki rytmowe, 9 cyklicznych biegów na odcinkach 35 m, zakończonych pokonaniem płotka, stwierdzono, że miarą poziomu sportowego może być różnica czasu między najszybszą i najwolniejszą taką jednostką (wskaźnik Δt 2 ), o której decyduje głównie spadek prędkości biegu na ostatniej prostej. Znaczenie drugiej części biegu podkreślają także dwa wskaźniki strukturalne (Δn 1 i Δn 2 ). Wzrost liczby kroków między 8. a 10. płotkiem to główna przyczyna zmiany rytmu biegu, a tym samym obniżenia wyniku. Przyjmując częstotliwość kroków między płotkami jako wskaźnik utrzymania rytmu biegu płotkarskiego stwierdzamy, że jej zmiany (Δf) w istotny sposób wpływają na końcowy rezultat biegu. Badania wskazały jednocześnie na potrzebę dalszego poszukiwania cech rytmu w biegu na 400 m przez płotki. Przeprowadzone analizy mogą być przydatne dla oceny zmian rytmu biegu, ale uzyskane zależności nie są tak znaczące dla płotkarzy, jak w ocenie poziomu przygotowania motorycznego oraz techniki biegu. Piśmiennictwo dostępne u autora (ksiawf@neostrada.pl) lub w redakcji.