Umiejętności psychologiczne w pracy doradcy cz 1b. percepcja interpersonalna. dr Małgorzata Artymiak

Transkrypt

1 Umiejętności psychologiczne w pracy doradcy cz 1b. percepcja interpersonalna dr Małgorzata Artymiak

2 Uwarunkowania spostrzegania interpersonalnego w komunikacji, czyli jak siebie widzimy i poznajemy Trzy grupy czynników determinujących percepcję interpersonalną: 1. Determinanty wrodzone płeć i temperament 2. Efekty i mechanizmy poznawcze 3. Reguły wpływu społecznego 4. Czynniki osobowościowe i charakterologiczne

3 Efekty i mechanizmy poznawcze 1/7 Efekt halo = efekt pierwszego wrażenia Efekt nimbu = efekt aureoli Efekt Pigmaliona = efekt Rosenthala Mechanizm atrybucji Stereotypy i uprzedzenia Postawy

4 Efekty i mechanizmy poznawcze 2/7 Efekt halo (ang. hallo effect) niekontrolowana wstępna pozytywna lub negatywna ocena poznawanej osoby dokonana w bardzo krótkim czasie. Bardzo niska trafność Efekt nimbu =efekt Galatei, Polyanny, aureoli tendencja do przypisywania osobie innych cech pozytywnych na podstawie dostrzeżonych pozytywnych i analogicznie dla cech negatywnych (wówczas efekt Golema, efekt diabelski) U jego podłoża leży podstawowy błąd atrybucji: jeśli osoba posiada jedną ważną dla mnie ceche pozytywną, posiada też inne pozytywne

5 Efekty i mechanizmy poznawcze 3/7 Efekt Pigmaliona=Rosenthala: zdentyfikowany po raz pierwszy przez Roberta Mertona. Polega na spełnianiu się pozytywnego oczekiwania wobec kogoś dlatego, że to pozytywne oczekiwanie sobie wytworzyliśmy. Nauczyciel jest przekonany, że niektóre dzieci w jego klasie są szczególnie zdolne (może być to np. losowe przypisanie tym dzieciom wyniku w teście inteligencji). Dlatego traktuje je inaczej niż resztę. Na przykład daje im zadania i nie pomaga, wierząc, że poradzą sobie z nimi same. W tym czasie nauczyciel pomaga dzieciom, które uważa za mniej zdolne. W efekcie dzieci rzekomo bardziej bystre, zmuszone są do samodzielnego radzenia sobie i zaczynają faktycznie więcej umieć, bardziej wierzą w swoje siły oraz kompetencje, a ich myślenie staje się bardziej bystre. W efekcie po jakimś czasie faktycznie wypadają lepiej w testach inteligencji niż te dzieci, o których nauczyciel był przekonany, że są mniej zdolne. Dzieci, o których nauczyciele myśleli, że są mniej zdolne stają się przykładem efektu Golema.

6 Efekty i mechanizmy poznawcze 4/7 Mechanizm atrybucji Fritz Heider Rodzaje atrybucji: a) Wewnętrzna (dyspozycyjna) - upatrywanie przyczyn zachowań w cechach osobowości b) Zewnętrzna (sytuacyjna) - przypisywanie przyczyn warunkom sytuacji zewnętrznej. c) Egocentryczna przekonanie, że sukcesy są moją zasługą, a niepowodzenia występują z winy innych. d) Generalizacyjna, gdy uważamy, że te same czynniki występują w różnych sytuacjach. e) Stabilna uważamy, że te same przyczyny nie ulegają zmianie, mimo zmianie czasu.

7 Błędy atrybucyjne: 1. Błąd personalizmu przecenianie roli cech osobowościowych 2. Błąd sytuacjonizmu przecenianie roli sytuacji 3. Błąd percepcji członków grupy własnej i obcej 4. Błedy uwarunkowane kulturowo kultury kolektywistyczne i indywidualistyczne

8 Efekty i mechanizmy poznawcze 5/7 Stereotyp: konstrukcja myślowa, zawierająca komponent poznawczy (zwykle uproszczony), emocjonalny i behawioralny, zawierająca pewne nie zawsze fałszywe przeświadczenie, dotyczące różnych zjawisk, w tym innych grup społecznych. Stereotyp jest przekonaniem zbiorowym - jest to przekonanie żywione przez pewną grupę ludzi Stereotyp przyjęty może być przez jednostkę w wyniku własnych obserwacji, przejmowania poglądów innych osób, wzorców przekazywanych przez społeczność, może być także wynikiem procesów emocjonalnych (np. przeniesienia agresji).

9 Efekty i mechanizmy poznawcze 6/7 Uprzedzenie: - rodzaj postawy polegającej na odrzucaniu czegoś lub kogoś bez racjonalnych przesłanek. Jednostka podejmuje ocenę, wyraża negatywny osąd bez wcześniejszego doświadczenia z daną osobą, czy zjawiskiem, najczęściej na podstawie obiegowych opinii lub ocen osób znaczących. - Stają się groźne, gdy stają się źródłem ideologii (np.. rasizm)

10 Efekty i mechanizmy poznawcze 7/7 Postawa (Mika, Aronson): Postawa to względnie trwała (utrzymująca się przez dłuższy czas) gotowość do pozytywnego lub negatywnego odniesienia do przedmiotu postawy: ludzi, obiektów i pojęć. Na postawę składają się: -komponent emocjonalny (to, co czujemy; reakcje emocjonalne wobec przedmiotów); -komponent poznawczy (to, co myślimy; myśli i przekonania o przedmiocie postawy); -komponent behawioralny (to, co robimy; działania, zachowania wobec przedmiotu);

11 Reguły wpływu społecznego Reguła wzajemności Reguła niedostępności Społeczny dowód słuszności Reguła autorytetu Reguła zaangażowania i konsekwencji Reguła sympatii

12 REGUŁA WZAJEMNOŚCI- czujemy się zobligowani do oddania otrzymanej przysługi. Reguła wzajemności to także mechanizm adaptacyjny, umożliwiający podział pracy, wymianę różnych dóbr i usług oraz stworzenie takiej sieci współzależności, która wiąże poszczególne jednostki w skuteczne zespoły. REGUŁA NIEDOSTĘPNOŚCI- to, czego nie mamy, co jest zabronione, tajemnicze, ukryte, ciekawe, kontrowersyjne przyciąga nas z magiczną siłą. Poziom niedostępności danej rzeczy, usługi, osoby przekłada się na nasze nieświadome pożądanie. SPOŁECZNY DOWÓD SŁUSZNOŚCI- w swoich wyborach, ocenach, decyzjach opieramy się na tym, co myślą i co robią inni, szczególnie w sytuacjach, w których nie wiemy, jak się zachować. Ulegamy sugestii, że skoro wiele osób tak czyni, to nie może to być złe. Kopiowanie zachowań i decyzji innych stanowi wygodną drogę na skróty, a w wielu sytuacjach jest to jedyne wyjście.

13 REGUŁA AUTORYTETU- mamy tendencję do ulegania osobom, które cenimy pod jakimś względem. Ufamy, że one mają kompetencje i wiedzę, która spowoduje większe efekty w danej dziedzinie. REGUŁA ZAANGAŻOWANIA I KONSEKWENCJI- mamy tendencję do umocnienia się w przekonaniu co do słuszności podjętej decyzji wynika z naszej wrodzonej, nieświadomej i automatycznej chęci bycia konsekwentnym oraz bycia postrzeganym jako osoba konsekwentna. Kiedy już wybór zostanie dokonany, podjęta decyzja, zajęte określone stanowisko, uruchamia się impuls postępowania zgodnie z tym, w co się zaangażowaliśmy. REGUŁA SYMPATII- ulegamy wszystkim, co budzi pozytywne uczucia i skojarzenia, co wydaje się miłe, co się podoba lub co lubimy. Działanie reguły sympatii można zawęzić do pięciu głównych cech. Lubimy to, co jest: przyjemne, podobne do nas, śmieszne, znane lub ładne.

14 Czynniki osobowościowe i charakterologiczne Niektóre znaczące wymiary to: - Neurotyzm - Ugodowość - Otwartość na doświadczenie - Zewnątrz-, wewnątrzsterowość - Poziom agresji/skłonność do agresji - Dominacja/submisja - Psychotyzm/charakteropatia - Przekaz transgeneracyjny (międzypokoleniowy) - uwarunkowania społeczne i kulturowe - Skłonność do uzależnień

15 Determinanty wrodzone temperament 1/6 Temperament: podstawowe, względnie stałe czasowo cechy osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania zespół dziedziczonych cech osobowości, zdeterminowanych genetycznie i ujawniających się już od urodzenia. Cechy pierwotnie zdeterminowane przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, podlegające zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania i starzenia się (Hipokrates-Galen, Le Senne, Pawłow, Strelau)

16 Determinanty wrodzone temperament 2/6

17 Determinanty wrodzone temperament 3/6 Melancholik (gr. mélanos czarny + chole żółć; prawdopodobnie stąd m.in. "czarne myśli") to osoba o pesymistycznym, lękowym, negatywnym podejściu do przyszłości, życia, samego siebie, a także codziennych spraw. Melancholik cechuje się temperamentem reprezentującym słaby układ nerwowy (wg teorii Pawłowa) i jest to człowiek o powolnych, słabych, lecz długotrwałych reakcjach uczuciowych. Osoba taka często popada w stany ruminacji, ma trudności z podejmowaniem decyzji, brakuje jej wiary w siebie. Melancholik jest wrażliwy na krytykę swojej osoby, obraźliwy, nerwowy i skłonny do zadumy, spokojny, wyciszony, powściągliwy i mało elastyczny w zachowaniu. Lubi marzyć, oddawać się zadumie.

18 Melancholik Zalety: Wady: Empatia Wrażliwość Solidność Perfekcjonizm Bezkonfliktowość (?) Skłonność do ruminacji Depresyjność Perfekcjonizm Nastawienie ksobne

19 Determinanty wrodzone temperament 4/6 Flegmatyk (gr. φλεγμη śluz) cechuje się temperamentem reprezentującym silny, zrównoważony i bezwładny układ nerwowy (wg teorii Pawłowa. Flegmatyk to osoba: Pogodna, o wysokim poziomie samokontroli, zrównoważona emocjonalnie, zdystansowana obiektywna w ocenie i obserwacji, łagodna, solidna w relacjach interpersonalnychnajczęściej nieufna i chłodna, dyplomatyczna, pojednawcza Cierpliwa, cicha, dowcipna, potrafiąca poświęcić dużo czasu sprawie czy człowiekowi lubiąca obserwować ludzi, potrafiąca współczuć, preferująca pracę nie wymagającą pośpiechu i tempa powolna w działaniu, potrafiąca słuchać, potrafiąca zachować spokój, nawet w trudnych sytuacjach

20 Flegmatyk Zalety: Zdolność pracy przy obciążeniach Odporność na stres Zrównoważenie Lojalność, uczciwość Wady: Niewielkie zapotrzebowanie na stymulację Lenistwo Brak inicjatywy Skłonności samotnicze

21 Determinanty wrodzone temperament 5/6 Choleryk (gr.chole żółć, stąd "żółć go zalewa") przeciwieństwo flegmatyka, typ pobudliwy, przejawiający tendencje do ciągłego niezadowolenia i agresji. Charakteryzuje go silne przeżywanie emocji oraz duża energia życiowa i aktywność. Cholerycy bywają uparci, a ich reakcje na bodźce są szybkie i często nieprzemyślane, bywają też zakompleksieni. Często żałują wypowiedzianych słów. Są nastawieni na działania i kierowanie. Wzbudzają wśród ludzi zaufanie i respekt, często pracują dla potrzeb grupy. Są szybcy w działaniu, preferują pracę, którą mogą sami zorganizować. Lubią przewodzić i organizować pracę innym. Gdy ktoś się z nim nie zgodzi, denerwuje się, krzyczy, staje się agresywny.

22 Choleryk Zalety: Wady: Ambicja Potrzeba osiągnięć Kreatywność Przedsiębiorczość Zdolności kierownicze Wybuchowość Wysokie wymagania Poczucie nieomylności

23 Determinanty wrodzone temperament 6/6 Sangwinik (łac. sanguis, czyt. sangwis krew) najbardziej ustabilizowany typ charakteru. Sangwinik to osoba o optymistycznym podejściu do życia, otwarta na relacje interpersonalne, towarzyska, beztroska. Lubi być w centrum zainteresowania, władcza i dominująca, czasem dumna i spoglądająca na innych "z góry". Jest emocjonalna i spontaniczna, ma duże poczucie humoru, potrafi przyciągać do siebie ludzi. Tryska energią i entuzjazmem, jest twórcza, lubi komplementy, szybko przeprasza.

24 Sangwinik Zalety: Wady: Optymizm Pogoda Aktywność Towarzyskość Witalność Niestaranność Niedokładność Nieporządek Powierzchowność relacji

25 Determinanty wrodzone - płeć Różnice w funkcjonowaniu obu płci mają podłoże w aktywności mózgu: kobiety 1. Kompetencje językowe mężczyźni 1. Myślenie przestrzenne 2. empatia 2. Zdolność pracy poza wpływem emocji 3. całościowa praca mózgu intuicja, podzielność uwagi 3. Operacje liczbowe i myślenie abstrakcyjne

26 Determinanty wrodzone - płeć kobiety Budują relacje symetryczne mężczyźni Budują relacje niesymetryczne Dążą do upodobnienia do innych kobiet Chętnie sięgają po wsparcie Dążą do podniesienia statusu i uzyskania pozycji w hierarchii Nie potrafią prosić o pomoc Oczekują współodczuwania i rozumienia Koncentrują się na szczegółach przeżyć Udzielają rad, dążą do rozwiązania problemu Koncentrują się na szczegółach faktów

27 Język kobiet a język mężczyzn Różnice w języku kobiet i mężczyzn dotyczą zarówno celu komunikacji, jak i jej stylu. Kobiety -Dążą do konsensusu - mówią językiem emocji - używają zdrobnień - w sytuacjach obserwacji przez mężczyzn częściej się uśmiechają - nieprecyzyjnie określają ilości, odległości - częściej zabierają głos w sytuacjach prywatnych - tematyka osobista Mężczyźni -Okazują dominację -Język jest językiem faktów - w sytuacjach obserwacji przez kobiety podkreślają swoją pozycję - są precyzyjni w wypowiedziach -- częściej zabierają głos w sytuacjach publicznych - tematy ogólne

28 Język kobiet a język mężczyzn Język kobiet to język budowania więzi, Język mężczyzn to narzędzie budowania statusu, potwierdzania swojej pozycji