PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ

Transkrypt

1 Załącznik nr 2 PODRĘCZNIK ŚWIAT DOBREJ PRZYSZŁOŚCI INNOWACYJNA METODA I NARZĘDZIA PRACY WYCHOWAWCZEJ MACIERZ KOMPETENCJI 1

2 MACIERZ KOMPETENCJI KOMPETENCJE OSOBISTE Umiejętności intrapersonalne to znajomośd siebie samego. Jeśli siebie nie poznasz, swoich mocnych i słabych stron, swojego organizmu, psychiki, duchowości jak możesz sobą kierowad? Rozróżnij to co niezmienne, z czym musisz żyd od tego co możesz zmienid, nad czym musisz pracowad. Musisz wiedzied jak sobą zarządzad, jak się motywowad, mobilizowad, jak się oceniad. I. Samoświadomość: wiedza o tym, co odczuwamy w danej chwili, oraz wykorzystanie tych uczud dla kierowania naszym procesem decyzyjnym; realistyczna ocena naszych zdolności i dobrze uzasadniona wiara w swoje możliwości. II. Samoregulacja: panowanie nad emocjami, aby zamiast utrudniad nam wykonanie bieżącego zadania, ułatwiały to; sumiennośd i umiejętnośd odłożenia nagrody na później, po to, by zająd się osiągnięciem wyznaczonego celu; szybkie dochodzenie do siebie po kłopotach emocjonalnych. KOMPETENCJE SPOŁECZNE Umiejętności interpersonalne to wiedza o innych. Musisz wiedzied, czy inni są Twoimi rywalami czy sprzymierzeocami, jak zmienid rywala w sojusznika, jak żyd z ludźmi i między ludźmi, jak negocjowad, jak byd asertywnym, jak innymi kierowad, motywowad ich, jak nimi zarządzad. I. Empatia: wyczuwanie uczud innych osób, umiejętnośd spojrzenia na sytuację z ich punktu widzenia, tworzenie i podtrzymywanie więzi porozumienia z nimi. II. Umiejętności społeczne: dobre panowanie nad emocjami w kontaktach z innymi i dokładne rozpoznawanie sytuacji społecznych oraz sieci powiązao, bezkolizyjne utrzymywanie kontaktów z innymi oraz wykorzystywanie tych umiejętności dla przewodzenia, negocjowania i łagodzenia sporów, współpracy i pracy zespołowej. 1 III. Motywacja: kierowanie się swoimi największymi preferencjami w wyznaczaniu celów i dążeniu do nich, przejmowaniu inicjatywy i staraniach doskonalenia się oraz w nieustawaniu w wysiłkach mimo niepowodzeo, porażek i zawodów. 1 D. Goleman, Inteligencja emocjonalna w praktyce, Wydawnictwo Media-Rodzina, Poznań 1999, 2

3 3

4 KOMPETENCJE OSOBISTE I. SAMOŚWIADOMOŚĆ Samoświadomośd jest czymś w rodzaju wewnętrznego barometru, który wskazuje, czy to, co robimy (albo mamy zamiar zrobid), jest tego warte. Ostatecznego i precyzyjnego odczytu wskazao tego barometru dostarczają uczucia. Jeśli między uznawaną przez nas wartością a tym, co robimy, istnieje różnica lub sprzecznośd, to rezultatem będzie złe samopoczucie, objawiające się uczuciem wstydu lub poczuciem winy, dużymi wątpliwościami albo zastanawianiem się, czy postąpiliśmy właściwie, skrupułami albo wyrzutami sumieniami, i temu podobnymi przykrymi stanami emocjonalnymi. Działa ono jak emocjonalna kłoda u nogi, rozbudzając uczucia, które mogą osłabiad, a nawet niweczyd, nasze wysiłki. 1. Świadomość emocjonalna, czyli umiejętnośd rozpoznawania jak nasze emocje wpływają na naszą pracę (szerzej: zachowanie) oraz są wykorzystywane w podejmowaniu decyzji; świadomośd emocjonalna to rozpoznawanie własnych emocji i ich skutków. Osoby posiadające tą kompetencją wiedzą, jakie odczuwają emocje i dlaczego je odczuwają zdają sobie sprawę ze związków między swoimi uczuciami a tym, co myślą, robią i mówią. zdają sobie sprawę z tego, jak ich uczucia wpływają na ich zachowanie mają świadomośd swoich wartości i celów i kierują się nią 2. Poprawna samoocena, czyli bezstronne wyczucie naszych osobistych zalet i ograniczeo, jasny obraz tego, co musimy poprawid oraz umiejętnośd uczenia się na doświadczeniach; poprawna samoocena to poznanie własnego bogactwa wewnętrznego, zdolności i ograniczeo. Osoby posiadające tą kompetencją są świadome swoich silnych i słabych stron skłonne do refleksji i chętne do wyciągania wniosków ze swoich doświadczeo otwarte na szczere uwagi, gotowe przyjąd inny punkt widzenia, stale uczyd się i rozwijad zdolne do spojrzenia na siebie z humorem i dystansem 4

5 3. Wiara w siebie, czyli odwaga, która bierze się z niezłomnego przekonania o naszych zdolnościach, umiejętnościach, wartościach i celach; wiara w siebie to silne poczucie własnej wartości i świadomośd swoich możliwości i umiejętności Osoby z tą kompetencją prezentują się pewnie; mają prezencję potrafią wyrażad niepopularne poglądy i nawet w osamotnieniu bronid tego, co uważają za słuszne, są zdecydowane, umieją podejmowad dobre decyzje mimo braku pewności i nacisków ze strony innych osób lub okoliczności II. SAMOREGULACJA Samoregulacja to radzenie sobie z impulsami oraz nieprzyjemnymi uczuciami zależy od współdziałania ośrodków emocjonalnych i znajdujących się w płatach czołowych ośrodków decyzyjnych. Te dwie naczelne umiejętności panowanie nad impulsami i opanowywanie zdenerwowania i przygnębienia są rdzeniem kompetencji emocjonalnych. 1. Samokontrola, czyli skuteczne radzenie sobie z gwałtownymi emocjami i impulsami. Osoby o tej kompetencją: dobrze sobie radzą z grożącymi nagłymi wybuchami uczud i niepokoju oraz przygnębiającymi emocjami zachowują spokój i pozytywne nastawienie, nie upadają na duchu nawet w najtrudniejszych chwilach zachowują zdolnośd jasnego myślenia i koncentracji mimo wywieranej na nie presji. 2. Spolegliwość i sumienność, czyli wykazywania się uczciwością i prawością oraz odpowiedzialnośd i skrupulatnośd w wykonywaniu swoich obowiązków; uczciwe postępowanie i przyjmowanie odpowiedzialności za swoje działania. Osoby o tej kompetencji: Postępują etycznie i są bez zarzutu Budzą zaufanie dzięki temu, że można na nich polegad, 5

6 Przyznają się do własnych błędów i potępiają nieetyczne zachowania innych Zajmują twarde, pryncypialne stanowisko, nawet jeśli nie cieszy się ono poparciem Wykonują swoje zadania i wywiązują się z zobowiązao Uważają, że sami są odpowiedzialni za osiągania swoich rezultatów Są zorganizowani i wykonują swoją pracę starannie. 3. Przystosowalność i innowacyjność, czyli elastycznośd przy dostosowaniu się do zmian i podejmowania wyzwao; otwartośd na nowatorskie pomysły oraz elastycznośd w dostosowaniu się do zmian. Osoby o tej kompetencji: Dobrze sobie radzą z różnorodnymi wymaganiami zmieniającymi się priorytetami i szybkimi zmianami Dostosowują swoje reakcje i taktykę do zmiennych okoliczności Dostosowują swój sposób widzenia do wydarzeo Poszukują świeżych pomysłów z różnych źródeł Rozważają oryginalne rozwiązania problemów Występują z nowymi pomysłami Obierają nowe punkty widzenia i podejmują nowe ryzyko III. MOTYWACJA Chcąc spojrzed na motywację z właściwej perspektywy należy odróżnid motywację poprzez nastawienie (attitude motivation) od motywacji poprzez zachętę (incentive motivation). Motywacja poprzez nastawienie Oznacza to, w jaki sposób ludzie myślą i czują. Oznacza ich poczucie pewności siebie, wiarę w siebie, nastawienie do życia - bez względu na to, czy jest pozytywne, czy negatywne. Oznacza ich odczucia dotyczące przyszłości i ich sposoby reagowania na przeszłośd. Każdy z nas od czasu do czasu musi upewnid się, czy ma właściwe nastawienie. 6

7 Motywacja poprzez zachętę Występuje wtedy, gdy dana osoba lub zespół czerpią korzyści z określonego działania. Można to podsumowad następująco: Zrób jedno, a dostaniesz drugie". Bardzo ważne jest zrozumienie różnicy pomiędzy tymi dwoma rodzajami motywacji oraz zaakceptowanie faktu, że obie są skuteczne, o ile tylko zostaną zastosowane w praktyce. 1. Dążenie do osiągnięć, czyli starania o lepsze wyniki albo spełnienie kryteriów doskonałości. Są nastawione na osiąganie dobrych wyników i usilnie dążą do osiągnięcia swoich celów oraz sprostania kryteriom, któ e sobie wyznaczają. Ustanawiają sobie trudne cele i podejmują starania obliczone ryzykiem Poszukują informacji, która zmniejsza do minimum niepewnośd oraz znajdują sposoby lepszego wykonania swoich zadao Uczą się, jak podnosid jakośd swojego działania 2. Zaangażowanie, czyli przyjęcie celów i wizji grupy lub organizacji za swoje. Chętnie poświęcają swoje przyjemności dla celów grupy Znajdują poczucie celu w dążeniu do tego, do czego dąży cała grupa Przy podejmowaniu decyzji i dokonywaniu wyboru kierują się głównie wartościami grupy Wyszukują okazje umożliwiające grupie spełnienie misji. 3. Inicjatywa i optymizm, kompetencje bliźniacze, które mobilizują nas do wykorzystywania szans i pozwalają na łatwe radzenie sobie z trudnościami i niepowodzeniami; wykazywanie się aktywnością wyprzedzającą i wytrwałością. 7

8 Gotowi są wykorzystywad każdą nadarzającą się szansę Dążą do osiągnięcia celów przekraczających to, czego się od nich wymaga lub oczekuje Walczą z oporem biurokracji i naginają przepisy, kiedy jest to konieczne do wykonania zadania Mobilizują innych dzięki swojej przedsiębiorczości i niezwykłym staraniom sprostania wyzwaniom Nie ustają w dążeniu do celu mimo przeszkód i niepowodzeo Działają raczej z nadzieją na sukces niż strachem przed porażką Postrzegają niepowodzenia raczej jako wynik okoliczności nad którymi można zapanowad, niż jako skutek własnej wady czy nieporadności. I. EMPATIA KOMPETENCJE SPOŁECZNE Pierwsze lekcje empatii ludzie pobierają w okresie niemowlęcym, kiedy matka czy ojciec trzymają dzieci na rękach. Te podstawowe więzi emocjonalne tworzą podstawę do uczenia się, jak i współdziałania z grupą i byd przez nią mile widzianym. Stopieo, w jakim opanujemy emocjonalne abecadło określa stopieo naszej kompetencji społecznej. Z powodu różnic między ludźmi w stopniu opanowania podstawowych umiejętności składających się na świadomośd społeczną istnieją również odpowiadające im różnice w kompetencjach przydatnych w miejscu pracy, a nadbudowujących się na empatii. Empatia jest umiejętnością będącą fundamentem dla wszystkich kompetencji ważnych w relacjach międzyludzkich. 1. Rozumienie innych to wyczuwanie uczud i punktów widzenia innych osób oraz aktywne zainteresowanie ich troskami, niepokojami i zmartwieniami. 8

9 Są wyczulone na sygnały emocjonalne i umieją dobrze słuchad innych Wykazują się wrażliwością na sprawy innych i zrozumieniem ich punktu widzenia Pomagają innym, opierając się na zrozumieniu ich potrzeb i uczud. 2. Kształtowanie innych to wyczuwanie w innych potrzeby rozwoju i rozwijania ich zdolności. Doceniają i nagradzają zdolności i osiągnięcia osób, z którymi utrzymują relacje Służą pozytywnymi opiniami o działaniach innych oraz odkrywają ich potrzeby dalszego rozwoju Służą radą i wskazówkami, współdziałają z innymi tak, aby mogli oni wykorzystywad i rozwijad swoje zdolności. 3. Nastawienie usługowe to uprzedzanie, rozpoznawanie i zaspokajanie potrzeb osób będących z nami w relacji. Rozumieją potrzeby osób bliskich (partnerów, przyjaciół) lub osób związanych z nimi zawodowo (pracodawcy, klienci) i dostosowują do nich swoje wsparcie lub/i usługi Szukają sposobów na zwiększenie zadowolenia osób ważnych w życiu osobistym i zawodowym aby chcieli utrzymywad relacje Chętnie z własnej inicjatywny proponują pomoc Potrafią dostrzec punkt widzenia osób obecnych w życiu osobistym i zawodowym oraz kierowad się nim w działaniu. 4. Wspieranie różnorodności polega na tworzeniu i podtrzymywaniu szans na osiągnięcia, dzięki dostrzeganiu oraz wykorzystywaniu różnych typów ludzi. 9

10 Szanują ludzi z różnych środowisk i odnoszą się do nich z pełną kulturą osobistą oraz ogładą Rozumieją odmienne światopoglądy i są wrażliwi na różnice grupowe Postrzegają różnorodnośd jako szansę i wspierają tworzenie środowiska, w którym mogą współdziaład różni ludzie Występują przeciwko uprzedzeniom i nietolerancji. 5. Świadomość polityczna to umiejętnośd rozpoznawania politycznych i społecznych prądów w organizacji, w której się funkcjonuje. Trafnie rozpoznają stosunki między kluczowymi osobami w kręgu władzy Wykrywają ważne sieci układów towarzyskich Rozumieją siły, które kształtują poglądy oraz zachowania osób w grupie czy organizacji oraz poza nimi. II. UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE Każdy z nas, z dobrym czy złym skutkiem wkracza na terytorium emocjonalne osoby, z którą pozostaje w kontaktach; stale wzbudzamy w innych jakieś stany emocjonalne, podobnie jak oni u nas. Fakt ten jest ważnym argumentem przeciwko niczym nieskrępowanemu wyrażaniu emocji w organizacji, w której się funkcjonujemy. Z drugiej strony, nasze pozytywne uczucia w stosunku do organizacji opierają się w znacznym stopniu na tym, jakie uczucia wzbudzają w nas osoby będące jej częścią. Pokaz emocji przypomina w istocie teatr. Każdy z nas posiada kulisy, ukrytą strefę, w której odczuwa emocje, i scenę, na której przedstawia te z nich, które zdecyduje się ujawnid. Ten podział na prywatne i publiczne życie emocjonalne odpowiada podziałowi na sklep i biuro na jego zapleczu. Najczęściej pokaz uczud jest starannie wyreżyserowany, kiedy odbiorcą tego widowiska jest klient, natomiast na zapleczu mniej dbamy o to, by dobrze wypaśd. 10

11 Umiejętności społeczne, w podstawowym sensie tego terminu, sprowadzają się do kierowania emocjami innej osoby i leżą u podstaw poniższych kompetencji: wpływanie na innych, porozumienie, łagodzenie konfliktów, przewodzenie, katalizowanie zmian. Szereg badao i analiz jednoznacznie wskazuje, iż kluczowe znaczenie dla jakości pracy grupy mają umiejętności interpersonalne i zdolności poszczególnych jej członków. Czynnik ludzi odgrywa niezmiennie największą rolę w jakości pracy grupowej kluczowe są stosunki między członkami zespołu oraz między zespołem a osobami spoza niewiele umiejętności najlepszych członków organizacji czy grupy opiera się na fundamentalnych ludzkich zdolnościach koordynacji społecznej: tworzenia więzi, współpracy i współdziałania oraz umiejętności zespołowych. 1. Wpływanie na innych, czyli opanowanie metod skutecznego przekonywania. Potrafią pozyskiwad sobie innych Dostosowują przekaz do słuchacza Wykorzystują złożone strategie, takie jak uzyskiwanie wsparcia od osób pośrednich, dla uzyskania zgody i wsparcia. Aranżują dramatyczne wydarzenia, aby skutecznie zwrócid na coś uwagę. 2. Porozumienie, rozumiane jako wysyłanie jasnych i przekonujących przekazów. Osoby posiadające tę kompetencję: Chętnie idą na ustępstwa, rejestrując sygnały emocjonalne i dostosowując do nich swoje komunikaty Mówią o trudnych sprawach wprost, nie rozmywają przekazu Uważnie słuchają, szukają wzajemnego zrozumienia i z chęcią dzielą się z innymi pełnymi informacjami Zachęcają do otwartości w kontaktach wzajemnych i przyjmują zarówno dobre, jak i złe wieści. 11

12 3. Łagodzenie konfliktów, polegające na pośredniczeniu w sporach i rozwiązywaniu ich. Podchodzą do osób z trudnym charakterem i do napiętych sytuacji dyplomatycznie i z taktem Zauważają sytuacje będące potencjalnymi źródłami konfliktów, otwarcie przedstawiają nieporozumienia i pomagają je wyjaśnid Zachęcają do dyskusji i otwartej wymiany poglądów Proponują rozwiązania do przyjęcia dla obu stron. 4. Przewodzenie, rozumiane jako inspirowanie jednostek i grup oraz kierowanie nimi. Wyrażają i wzbudzają entuzjazm dla wspólnej wizji i celów Podejmują się przewodzenia, bez względu na zajmowaną pozycje w grupie czy organizacji Kierują działaniami innych, udzielając im rad i wskazówek, ale nie zwalniając ich z odpowiedzialności za wyniki Służą własnym, dobrym przykładem. 5. Katalizowanie zmian, czyli inicjowanie, propagowanie albo kierowanie zmianami. Zauważają potrzebę zmiany i usuwają stojące na drodze do niej przeszkody Kwestionują istniejący stan rzeczy, aby wskazad potrzebę zmiany w pozytywnym kierunku Są orędownikami zmian i pozyskują ich zwolenników Są wzorami zmian, których oczekują od innych. 12

13 6. Tworzenie więzi polega na pielęgnowaniu instrumentalnych stosunków z innymi ludźmi. Tworzą i podtrzymują rozległe nieformalne sieci powiązao Szukają korzystnych dla obu stron związków z różnymi osobami Nawiązują z innymi więzi porozumienia Nawiązują i podtrzymują przyjaźo z kolegami z pracy. 7. Współpraca i współdziałanie to praca z innymi dla osiągnięcia wspólnego celu. Zachowują równowagę między koncentracją na zadaniu a dbałością o właściwe związki z innymi Współpracują z innymi, dzielą się z nimi planami, informacjami i zasobami Szukają okazji do współpracy. 8. Umiejętność pracy zespołowej, czyli organizowanie współdziałania wszystkich członków grupy dla osiągnięcia wspólnego celu. Osoby, które posiadają tę umiejętnośd: Kształtują takie cechy zespołowe, jak wzajemny szacunek, chęd pomocy innym oraz współpraca Wciągają wszystkich członków zespołu do aktywnego i entuzjastycznego udziału w jego pracach Zachęcają członków grupy do utożsamiania się z nią, solidarności i zaangażowania Chronią zespół i jego reputację, dzielą się zasługami. Opracowane na podstawie książki Daniela Golemana Inteligencja emocjonalna w praktyce 13