Kryzys zmienił rynek usług prawnych w Polsce

Transkrypt

1 Kryzys zmienił rynek usług prawnych w Polsce Publication: Dziennik Gazeta Prawna Provider: INFOR PL S.A. June 29, 2010 Do kancelarii trafia mniej spraw z zakresu fuzji i przejęć oraz IPO. Ustabilizowała się natomiast sytuacja na rynku nieruchomości i zamówień publicznych. Nadal prawnicy najczęściej zajmują się sprawami gospodarczymi. Wyniki najnowszych badań WK Index wyraźnie pokazują, że nastąpił trwały odwrót od najbardziej dochodowych i najbardziej popularnych specjalizacji na rynku usług prawniczych w przeszłości, czyli fuzji i przejęć oraz IPO. Nadal zdecydowana większość ankietowanych deklaruje, że realizuje takich spraw dużo mniej niż rok i dwa lata wcześniej. Króluje gospodarka Stabilizuje się sytuacja na rynku nieruchomości, gdzie 29 proc. respondentów odpowiedziało, że realizuje więcej takich transakcji. Poprawia się również sytuacja na rynku zamówień publicznych. Jeszcze w grudniu 2009 roku ponad 68 proc. prawników mówiło, że pracuje mniej przy kontraktach publicznych, teraz tylko 8 proc. Nadal królują spory gospodarcze. Aż 69 proc. ankietowanych deklaruje, że prowadzi więcej takich spraw. Z badań wynika równolegle, że kancelarie radzą sobie dobrze, wykorzystując szanse, jakie niewątpliwie niesie ze sobą spadek koniunktury. Uważam, że dobrze zarządzane firmy prawnicze poradzą sobie w każdych warunkach rynkowych, zarówno w czasie kryzysu, stagnacji i prosperity. Zarządzający muszą być po prostu gotowi na przygotowanie swoich firm na zmianę struktury zleceń i, jak pokazują badania, polskie kancelarie są do tego przygotowane. Nasze badania mogą być jednym ze źródeł wiedzy dla partnerów, którzy na podstawie analizy IPSOS mogą się zastanowić nad polityką strategiczną swoich firm. Zlecane sprawy Wartością dodaną dla prawników są analizy trendów na rynku usług, które prowadzimy równolegle do badania koniunktury, zadając prawnikom pytania dodatkowe. Podczas dziewiątej edycji badania WK INDEX chcieliśmy się dowiedzieć, jakie sprawy najczęściej przedsiębiorcy zlecają zewnętrznym kancelariom. Znamy wyniki badań prawników w przedsiębiorstwach. Teraz zapytaliśmy o zdanie samych zainteresowanych. I tak: 91 proc. respondentów uważa, że są to kompleksowe audyty prawne, 85 proc., że transakcje fuzji i przejęć, 76 proc. wskazuje na IPO, a 68 proc. ankietowanych prawników postawiło na prawo własności intelektualnej, czyli na sprawy, których jest na rynku coraz mniej. Niewiele ponad połowa prawników deklaruje, że do kancelarii zewnętrznych najczęściej trafią procesy windykacyjne, a 24 proc., że sprawy dotyczące prawa pracy. Decyzja o wyborze A czym przedsiębiorcy się kierują, wybierając prawników? Według samych prawników najmniej istotnymi elementami są: dostępność doradcy (3 proc.), terminowość (6 proc.) i cena usługi (9 proc.). Najważniejszym wyróżnikiem jest doświadczenie i jakość usług (82 proc.).

2 Uważam, że należałoby skonfrontować te wyniki badań z analizą prowadzoną wśród klientów firm prawniczych i na tej podstawie sprawdzić, czy przedsiębiorcy i prawnicy mówią tym samym językiem i rozumieją wzajemne oczekiwania. Fot. Archiwum Włodzimierz Albin prezes Wolters Kluwer Polska Przesunięcia na rynku prawniczym Publication: Rzeczpospolita Provider: Presspublica June 24, 2010 Wśród usług prawniczych maleje znaczenie najbardziej dochodowych związanych z fuzjami i wprowadzaniem spółek na giełdę Więcej jest natomiast obsługi prawnej transakcji na rynku nieruchomości i zamówień publicznych. Dominują wciąż spory gospodarcze: 69 proc. ankietowanych szefów kancelarii deklaruje, że prowadzi więcej takich spraw. Rośnie też popyt na usługi podatkowe i celne. To wyniki badania WK Index przeprowadzonego przez firmę IPSOS na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer Polska. Tradycyjnie celem tych badań (już dziewiątych) jest ocena klimatu gospodarczego oraz sytuacji w branży usług prawniczych. Ankiety wypełniało 34 partnerów największych kancelarii prawniczych (głównie z Warszawy) oraz 143 wspólników kancelarii z pięciu wybranych województw. Po dużym spadku zaufania do siły gospodarki w latach szefowie kancelarii prawniczych odzyskują optymizm, tym bardziej że przedsiębiorca w tarapatach jeszcze bardziej potrzebuje prawnika. Największe kancelarie nie przewidują zwolnień, ale mec. Beata Gessel zauważa, że jeśli mimo spadku dochodów zatrudnienie kancelarii rośnie, znaczy to, że zwalniają najdroższych prawników. Poważna firma nie zwalnia najlepszych, gdyż oni są nośniami marki, renomy firmy replikował adwokat Piotr Nowaczyk. Z kolei mec. Maciej Łaszczuk zachęcał do korzystania z arbitrażu 68 proc. ankietowanych uważa, że arbitraż jest szybszy, a 50 proc. że bardziej skuteczną niż tradycyjny proces. Marek Domagalski

3 W kancelariach panuje optymizm Publication: Dziennik Gazeta Prawna Provider: INFOR PL S.A. December 21, 2009 Niemal wszyscy prawnicy z największych kancelarii (96 proc.) uważają, że sprawy naszego kraju zmierzają w dobrym kierunku. 59 proc. badanych spodziewa się, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw będą lepsze. Syntetyczny wskaźnik WK Index, który opisuje ogólną sytuację klientów firm prawniczych oraz sytuację na rynku usług prawniczych, znacznie wzrósł w ciągu ostatnich sześciu miesięcy i wynosi 112 pkt w skali od 0 do 200 punktów. Odnotowujemy wyraźną przewagę partnerów optymistycznie oceniających i spodziewających się poprawy sytuacji gospodarczej oraz sytuacji w branży usług prawniczych. 19 proc. respondentów w największych kancelariach wskazuje, że popyt na usługi prawnicze w ciągu najbliższych 12 miesięcy będzie rósł szybciej niż do tej pory, 75 proc. oczekuje stabilizacji, a tylko 4 proc. badanych spodziewa się pogorszenia koniunktury. Nikt nie oczekuje powrotu kryzysu, ale wyraźnie widać, że nastąpił trwały odwrót od najbardziej popularnych specjalizacji na rynku usług prawniczych w przeszłości, w kierunku: sporów sądowych, mediacji, windykacji i restrukturyzacji trudnych należności wynika z sondażu firmy badawczej IPSOS przeprowadzonego na zlecenie Wolters Kluwer Polska. Wyśrubowane oczekiwania Po raz pierwszy w czteroletniej historii badań koniunktury na rynku usług prawniczych prawnicy lepiej oceniają ogólną sytuację gospodarczą kraju niż sytuację ekonomiczną klientów największych kancelarii. Zaobserwowaliśmy wprost euforyczny wzrost optymizmu dotyczący ocen sytuacji gospodarczej w kraju: Economy Index wzrósł z 49 pkt do 103 pkt. Niemal wszyscy prawnicy z największych kancelarii uważają, że generalnie sprawy naszego kraju zmierzają w dobrym kierunku. Prawnicy z kancelarii lokalnych nie podzielają tego optymizmu (tylko 58 proc. wskazań). Jednocześnie aż 63 proc. ankietowanych uważa, że wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw klientów kancelarii, pogorszyły się, a 59 proc. badanych ostrożnie spodziewa się, że w ciągu najbliższych 12 miesięcy wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw będą lepsze. Powoli poprawiają się oczekiwania związane z bezrobociem w kraju. Partnerzy z największych kancelarii wprawdzie nadal często przewidują wzrost bezrobocia (46 proc.), to jednak 17 proc. spodziewa się jego spadku w najbliższych 12 miesiącach (dla porównania przed sześcioma miesiącami odsetek ten wynosił 11 proc.). Ponadto obecnie 75 proc. największych kancelarii oraz 48 proc. kancelarii lokalnych planuje zatrudnienie nowych osób. Zmiana trendów 79 proc. ankietowanych wspólników deklaruje, że realizuje mniej transakcji na rynku nieruchomości. Tylko 13 proc. ankietowanych powiedziało, że realizuje więcej takich spraw niż przed rokiem. Warto przy tym zwrócić uwagę, że podczas czerwcowej edycji badania nikt

4 nie zdecydował się powiedzieć, że realizuje więcej transakcji związanych z nieruchomościami. Można zatem stwierdzić, że na rynku coś drgnęło. Tak jak podczas czerwcowej edycji badania królują spory gospodarcze. Aż 79 proc. ankietowanych deklaruje, że prowadzi więcej takich spraw. Niespodziewanie 4 proc. badanych powiedziało, że prowadzi takich spraw mniej niż przed rokiem. Widać, że klienci stopniowo zwracają się w kierunku mediacji. Dużo więcej pracy mają prawnicy specjalizujący się w windykacji i restrukturyzacji trudnych należności, a także specjaliści od prawa pracy i zamówień publicznych. 75 procent największych kancelarii planuje w najbliższym czasie zatrudnienie nowych osób 33 procent prawników prowadzi więcej procesów mediacyjnych niż przed rokiem Maria Jasińska redaktor naczelna miesięcznika Kancelaria, Wolters Kluwer Polska Umiejętności młodych prawników zweryfikuje rynek Publication: Dziennik Gazeta Prawna Provider: INFOR PL S.A. December 21, 2009 Młodzi prawnicy będą sporą konkurencją dla małych kancelarii. Natomiast w większych firmach miejsce znajdą tylko najlepsi. Tegoroczny, wyjątkowo liczny nabór na aplikacje prawnicze zmieni rynek usług prawnych w Polsce. Doświadczeni prawnicy przewidują, że wystartować młodym będzie najtrudniej w małych ośrodkach, gdzie liczba klientów jest ograniczona, a dostęp do kariery prawniczej bardziej hermetyczny. Z kolei w większych miastach nasycenie rynku już dziś jest wystarczające. Bez wątpienia wybór pracowników jest spory i w tym obszarze konkurencja zaostrza się coraz bardziej mówi Grzegorz Zawada, partner w kancelarii KKPW Kaczor Klimczyk Pucher Wypiór. Napływu nowych aplikantów nie obawiają się kancelarie dużej i średniej wielkości oraz te, które mają ugruntowaną pozycję na rynku. Wzrost konkurencji na rynku spowodowany zalewem młodych prawników mogą odczuć mniejsze kancelarie. Dotyczy to zwłaszcza tych, które opierają swe funkcjonowanie na obsłudze niewielkich podmiotów gospodarczych, i koncentrują się na doraźnej pomocy osobom fizycznym.

5 Tutaj walka o klienta rzeczywiście rozgrywa się przede wszystkim w obrębie ceny. Dla tej kategorii klientów jest to niemal zawsze decydujący czynnik. Jednak ceny, już dziś bardzo przystępne, nie będą spadać w nieskończoność. Na rynku na pewno znajdą dla siebie miejsce najlepsi prawnicy. I nie chodzi tylko o posiadaną przez nich wiedzę merytoryczną. Aby skutecznie konkurować z bardziej doświadczonymi kolegami, młody stażem radca czy adwokat będzie musiał wykonywać zawód zgodnie z zasadami jego etyki i godności. Klient potrafi to ocenić, inaczej nie będzie miał zaufania. Ewentualna pomyłka w wyborze adwokata uczyni takiego klienta jeszcze bardziej wymagającym zapewnia adwokat Zenon Marciniak, wiceprezes Naczelnej Rady Adwokackiej. Daria Stojak daria.stojak@infor.pl KOMENTARZ Joanna Fijałkowska, dyrektor strategiczny Wolters Kluwer Polska Joanna Fijałkowska dyrektor strategiczny Wolters Kluwer Polska Celem realizowanego już po raz ósmy badania WK INDEX jest ocena klimatu gospodarczego oraz sytuacji w branży usług prawniczych. O opinie pytani są prawnicy partnerzy w największych kancelariach w Warszawie oraz w firmach regionalnych obsługujących przede wszystkim obrót gospodarczy. Obserwujemy, że prawnicy poszukują na bieżąco informacji na temat rynku, na którym prowadzą działalność gospodarczą. Wnioski z poprzednich fal badania WK INDEX dały początek dyskusji na temat, m. in.: dopuszczenia formy spółki kapitałowej do prowadzenia biznesu radców prawnych i adwokatów. Dzięki badaniom WK INDEX rozpoczęta została również na nowo dyskusja na temat ograniczeń reklamy usług profesjonalnych oraz problemu nowych, planowanych przepisów, dotyczących ograniczenia honorariów prawników i propozycji wprowadzenia rejestru umów z klientami kancelarii. Widać więc, że nasze badania mają realny wpływ na rynek, a opinie naszych respondentów mają znaczenie dla tworzenia wewnętrznych regulacji samorządowych. Ale nie tylko. Wyniki najnowszych badań WK INDEX wyraźnie pokazują, że nastąpił trwały odwrót od najbardziej popularnych specjalizacji na rynku usług prawniczych w przeszłości, czyli fuzji i przejęć, IPO oraz nieruchomości. Królują spory gospodarcze. Jednocześnie widać, co chciałabym bardzo wyraźnie podkreślić, że klienci stopniowo zwracają się w kierunku mediacji. 33 proc. prawników uważa, że prowadzi więcej procesów mediacyjnych niż 12 miesięcy temu. To cieszy podwójnie, ponieważ Wolters Kluwer Polska już od ponad dwóch lat czynnie angażuje się w promocję idei mediacji. Prawnicy: rok 2010 będzie lepszy

6 Publication: Rzeczpospolita Provider: Presspublica December 17, 2009 Kancelarie odnotowały wzrost liczby zleceń od firm na obsługę fuzji i przejęć oraz obrotu nieruchomościami To zjawisko zwiastuje poprawę sytuacji gospodarczej. Pokazała je ostatnia, ósma edycja badania opinii partnerów kancelarii prawniczych WK Index, której wyniki będą dziś ogłoszone. Sondaż przeprowadza co pół roku Instytut Badania Opinii Ipsos na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer. Ostatni, z przełomu listopada i grudnia, ujawnia wzrost optymizmu w porównaniu z badaniem sprzed pół roku. Prawnicy zajmujący się obsługą gospodarki oceniają, że najgorsze już za nami. Nadzieja na poprawę koniunktury ekonomicznej obejmuje także sytuację w branży prawniczej, która, jak skądinąd wiadomo, z kryzysem poradziła sobie niezgorzej. Dawkowany optymizm Co jest dowodem na zwyżkujące nastroje prawników? Dziś znacznie więcej osób niż w czerwcu 2009 r. ocenia, że sprawy kraju idą w dobrym kierunku tego zdania jest 96 proc. ankietowanych. Pokaźna grupa (ok. 20 proc.) twierdzi, że sytuacja gospodarcza w ostatnim roku poprawiła się, o 40 proc. spadł zaś odsetek tych, którzy uważają, iż się pogorszyła. W najbliższych 12 miesiącach jeszcze się polepszy tak sądzi ponad 70 proc. ankietowanych, o 30 proc. więcej niż w czerwcu. Znacząco, do 4 proc., zmniejszył się krąg przekonanych, że będzie gorzej. Prawie co piąty ankietowany zauważył, że w porównaniu z sytuacją sprzed roku do Polski napływa więcej zewnętrznego kapitału (wówczas nikt tak nie sądził). O jedną trzecią spadła liczba twierdzących, iż inwestorów zagranicznych jest mniej (58 proc.). Prawie połowa uważa, że w najbliższych 12 miesiącach przyjdzie do nas więcej kapitału. Jak się jednak okazuje, w jaśniejszych barwach widać rzeczywistość z dalszej perspektywy. Obraz z bliska jest bardziej szary. Oto bowiem tyle samo respondentów co pół roku temu ocenia jako niezbyt dobre wyniki ekonomiczne firm swoich klientów. Zaledwie 4 proc. sądzi, że się poprawiły. Nadal ponad 60 proc. ocenia, że dziś są gorsze. Przyszłość klientówprzedsiębiorców rysuje się jednak bardziej optymistycznie ponad połowa ankietowanych twierdzi, że będzie lepsza. Obiecująca prognoza Dobrym miernikiem koniunktury w przedsiębiorstwach jest rodzaj spraw, z jakimi przychodzą do firm prawniczych. Z sondażu wynika, że więcej kancelarii odnotowało przyrost obsługiwanych spraw z zakresu windykacji i restrukturyzacji długów oraz gospodarczych sporów sądowych. To objawy zakłóceń w gospodarce. Więcej było też spraw

7 z dziedziny zamówień publicznych, trochę więcej z prawa pracy oraz mediacji. Spadła natomiast liczba firm, które zanotowały wzrost spraw podatkowych i z dziedziny prawa własności intelektualnej. Największym powodem do optymizmu może być natomiast deklarowana przez kancelarie nieco większa liczba obsługiwanych fuzji i przejęć, transakcji na rynku nieruchomości, audytów prawnych, projektów lokowania spółek na giełdzie czy też zdobywania kapitału. To mogą być pierwsze symptomy przełamywania recesji. Prognozy dla rynku usług prawniczych są również obiecujące. To już kolejny sondaż, który potwierdza, że zadyszka gospodarki nie ma znaczącego wpływu na ceny tych usług. Zdaniem zdecydowanej większości badanych są one stabilne; nieco mniej osób niż w poprzednich badaniach obawia się ich spadku. W porównaniu z połową ankietowanych przed rokiem, obecnie prawie trzy czwarte pytanych szefów firm prawniczych deklaruje przyjmowanie nowych osób do pracy. Przy czym w największych kancelariach 80 proc., a w mniejszych, tzw. lokalnych prawie 90 proc. Prawie nikt nie planuje zwolnień. Popyt na usługi prawnicze może się zwiększyć w przyszłym roku uważa dwie trzecie respondentów. Tylko co trzeci jest zdania, że pozostanie na poziomie tegorocznym. Masz pytanie, wyślij do autora Beata Gessel-Kalinowska, wspólnik zarządzający w kancelarii Gessel Rynek giełdowych ofert publicznych zamarł. Zdecydowanie mniej pracy mieliśmy także w dziale nieruchomości. Zaskoczeniem była sytuacja w segmencie fuzji i przejęć, gdzie obroty w porównaniu z 2008 r. się nie zmieniły, mimo że liczba transakcji spadła. Kancelaria zanotowała w 2009 r. nieznaczny spadek przychodów. Monitorowaliśmy wydatki oraz płynność finansową. Nie zdecydowaliśmy się na zwolnienia pracowników, bo nie było takiej potrzeby. Prognozy na 2010 r. przewidują 15-proc. wzrost przychodów w porównaniu z 2009 r. Ewelina Stobiecka, partner zarządzający w kancelarii e n w c Kancelaria odnotowała wzrost liczby procesów gospodarczych o zapłatę, więcej zapytań o możliwości likwidacji nierentownego biznesu, jego restrukturyzację czy optymalizację zatrudnienia. Jeśli chodzi o kadry, nie było u nas redukcji, wręcz przeciwnie, przyjęliśmy dodatkowego adwokata. Nie obniżaliśmy też pensji. Ceny na usługi kancelarii utrzymały się na tym samym poziomie, choć wychodziliśmy naprzeciw stałym klientom z przejściowymi kłopotami. Popyt na nasze usługi i obroty kancelarii były takie same jak w zeszłym roku. Nie odczuliśmy kryzysu. W przyszłym roku należy się spodziewać wzrostu. Ireneusz Walencik Prawnicy są zaniepokojeni kondycją gospodarki

8 Publication: Dziennik Gazeta Prawna Provider: INFOR PL S.A. June 29, 2009 Kancelarie obsługujące polski biznes wciąż z niepokojem patrzą na sytuację naszej gospodarki. Głosy zapowiadające poprawę sytuacji w przyszłości są jednak coraz wyraźniejsze. Wyniki przeprowadzonego po raz siódmy na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer Polska przez pracownię Ipsos badania WK Index pokazują, że partnerzy z dużych kancelarii, ale także prawnicy prowadzący mniejsze lokalne kancelarie, dużo wiedzą o polskiej gospodarce. Potwierdzają także to, że prawidłowo oceniają oni jej kondycję i perspektywy na przyszłość. Najważniejszy z publikowanych na podstawie tego badania parametrów, czyli tytułowy WK Index, wyraźnie obniżył się w ciągu ostatniego półrocza i wynosi 91 punktów na 200 możliwych, co oznacza spadek o 12 pkt w stosunku do poprzedniego badania. To najniższy wynik w całej historii badania i pierwszy, w którym przeważają pesymistyczne opinie co do sytuacji całej gospodarki oraz sytuacji w branży usług prawniczych. Nie da się zaprzeczyć, że mamy spowolnienie gospodarcze. Aż 2/3 z prawników obsługujących przedsiębiorstwa zauważyło, że wyniki finansowe ich klientów pogorszyły się w ostatnim roku. To ogromny skok liczby takich ocen. Szczególnie gdy przypomni się, że w poprzednim badaniu taką ocenę prezentowało tylko 13 proc. ankietowanych, oraz że liczba zauważających pozytywnie zmiany w kondycji obsługiwanych firm spadła z 1/3 do zaledwie 4 proc. Według uczestników ankiety bezrobocie wzrasta i trend ten może utrzymać się w najbliższej przyszłości. Prawnicy obserwowali ostatnio, że ich klienci raczej zwalniali pracowników, a rzadziej widzieli zatrudnianie nowych ludzi. Jeszcze gorsze są opinie dotyczące napływu do Polski zagranicznego kapitału, prawie wszyscy ankietowani twierdzą, że w ostatnim okresie trafia go do naszego kraju mniej. Charakterystyczną cechą obecnej sytuacji w gospodarce jest też zmniejszenie się zainteresowania przedsiębiorstw inwestycjami. Opinie prawników trzeba uznać w tym zakresie za wiarygodne, gdyż to oni właśnie pomagają wielkim międzynarodowym koncernom w wyszukiwaniu w naszym kraju miejsc do inwestowania oraz w przeprowadzaniu fuzji i przejęć i generalnie wspierają firmy w procesie inwestycyjnym. Podobnie poważnie trzeba traktować ich opinie, że w najbliższym okresie może nie być w tej dziedzinie poprawy. Z części badania dotyczącej spraw, jakimi zajmują się kancelarie, wynika, że wyraźnie mniej otrzymują one zleceń z zakresu obsługi fuzji i przejęć, obsługi pozyskiwanego kapitału i wprowadzania spółek na giełdę oraz transakcji związanych z obrotem nieruchomościami. No cóż, jeszcze jedno potwierdzenie spowolnienia gospodarczego. Za to prawie trzykrotnie wzrosła w ciągu minionego roku liczba prawników otrzymujących więcej zleceń związanych z windykacją i restrukturyzacją należności, co też jest wyraźnym symptomem sytuacji kryzysowej. Przybyło również generalnie gospodarczych sporów sądowych i z zakresu prawa pracy.

9 Mimo negatywnych opinii na temat kondycji polskiej gospodarki w minionym roku, prawnicy obsługujący przedsiębiorstwa najwyraźniej uznają, że najgorsze ma ona już za sobą. Tylko jeden na pięciu z nich uważa, że kondycja firm może się jeszcze pogorszyć, a pozostali przewidują stabilizację lub nawet poprawę sytuacji. We współpracy ze swoimi klientami ze sfer gospodarczych prawnicy muszą wyczuwać jakieś korzystne zjawiska, skoro w ciągu sześciu miesięcy podwoiła się grupa tych, którzy uważają, że w najbliższym roku sytuacja poprawi się, a udział twierdzących, że będzie się pogarszać, spadła z ponad połowy do 1/3. Optymizmem może napawać odpowiedź na postawione w ankiecie pytanie, czy sprawy naszego kraju zmierzają w dobrym czy w złym kierunku. Prawie czterech na pięciu uczestników odpowiedziało, że w dobrym. Ocena sytuacji gospodarczej i kondycji przedsiębiorstw ma wpływ na strategie kancelarii prawniczych. Mimo osłabienia koniunktury gospodarczej starają się one w miarę możliwości unikać zwolnień pracowników, co można wiązać z ich stosunkowo dużym optymizmem co do najbliższej przyszłości polskiej gospodarki. Ponad połowa badanych uważa, że w ciągu najbliższego roku popyt na ich usługi będzie rósł w podobnym jak dotychczas lub nawet nieco wyższym tempie, chociaż ich ceny raczej ustabilizują się lub wzrosną tylko w niewielkim stopniu. Niestety, mniej optymizmu przynosi część badania poświęcona barierom, na jakie natrafiają przedsiębiorcy w swojej działalności. We wszystkich edycjach WK Indeks pytano o ten problem, ale ostatnia ankieta przynosi dość zaskakujące dane. Otóż mimo kryzysu o ponad połowę zmalała liczba opinii, że bardzo poważnym dla przedsiębiorstw problemem są opóźnienia w terminach płatności. Za to prawie podwoiła się grupa tych, którzy za taki poważny problem uważają przewlekłość postępowań sądowych w sprawach gospodarczych. Ta ocena musi niepokoić, szczególnie że Ministerstwo Sprawiedliwości od lat zapowiada poprawę sytuacji w tym zakresie. Najwyraźniej nie bardzo to wychodzi. Tradycyjnie jako poważne czynniki utrudniające prowadzenie działalności gospodarczej wymieniane są przez prawników (a więc także ich klientów): biurokracja i skomplikowane procedury administracyjnoprawne, niska jakość prawa, niska sprawność procesów upadłościowych, a także poziom obciążeń podatkowych i pozapłacowych kosztów pracy oraz korupcja w otoczeniu gospodarki. Najnowsze badanie WK Index potwierdza po raz kolejny, że opinie uczestników ankiety są zgodne z ocenami polskiej gospodarki formułowanymi przez ekonomistów. Pokazuje także, że prawnicy, a szczególnie duże kancelarie, są tą grupą, którą warto pytać zarówno o opinie na temat aktualnej sytuacji gospodarczej, jak i wykorzystywać je do prognozowania przyszłości. WK INDEX: TRENDY W BRANŻY USŁUG PRAWNICZYCH Już po raz siódmy przeprowadzone zostało przez firmę badawczą IPSOS, na zlecenie Wolters Kluwer Polska, badanie wśród partnerów firm prawniczych. Celem tych badań jest ocena klimatu gospodarczego oraz sytuacji w branży usług prawniczych wśród przedstawicieli środowisk prawniczych w Polsce. Swoje stanowisko wyrażają prawnicy partnerzy w największych kancelariach w Warszawie oraz w firmach regionalnych, obsługujących przede wszystkim obrót gospodarczy. Siódme badanie było przeprowadzane w dniach od 21 maja do 17 czerwca 2009 r. metodą wywiadu telefonicznego (CATI). Poprzedzone zostało akcją wprowadzającą, polegającą na przedstawieniu przedstawicielom kancelarii założeń, celu oraz zastosowań badania. W badaniu wzięło udział 27 partnerów reprezentujących największe

10 działające w Polsce kancelarie prawnicze. Równolegle prowadzono badanie lokalnych rynków usług prawniczych. W badaniu wzięło udział 99 wspólników i partnerów reprezentujących kancelarie prawnicze z siedzibą w jednym z następujących województw: lubelskie, małopolskie, podlaskie, pomorskie, wielkopolskie. Wszystkie kancelarie obsługiwały firmy zatrudniające więcej niż trzy osoby. WŁODZIMIERZ ALBIN prezes Wolters Kluwer Polska Kancelarie szukają sposobu na kryzys Publication: Rzeczpospolita Provider: Presspublica June 26, 2009 Prawnicy wierzą, że mimo załamania gospodarczego pracy raczej im nie zabraknie. Ale liczą się z tym, że klienci będą im za nią płacić mniej Jest dość kiepsko oceniła sytuację na rynku usług prawniczych Beata Gessel z kancelarii Gessel, komentując ogłoszone na wczorajszej konferencji wyniki badania nastrojów wśród prawników obsługujących przedsiębiorstwa WK Index. Na przełomie maja i czerwca przeprowadziła je firma IPSOS na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer (wyniki omówiliśmy we wczorajszej Rzeczpospolitej). Z sondażu wynika, że kancelarie nie zwalniają prawników, ale przecież my w środowisku wiemy, że największe zwalniały, tylko o tym nie mówią dodała. Zgodził się z nią Maciej Bobrowicz, prezes Krajowej Rady Radców Prawnych: Czytamy, że kancelarie mają się świetnie, nikt nie mówi o zwolnieniach, a rzeczywistość jest inna. To nieprawda, że prawnikom w każdej sytuacji gospodarczej jest dobrze. Jeśli gospodarce jest gorzej, to wszystkim jest gorzej. Wojciech Kocot z kancelarii Barylski, Olszewski, Brzozowski uważa, że największe firmy prawnicze mają dziś trudności, bo zajmowały się głównie fuzjami i transakcjami na rynku nieruchomości, a one na razie się skończyły. Z badania wynika natomiast, że małe kancelarie obsługujące lokalnych przedsiębiorców nie przeżywają dużych trudności. Według Wojciecha Kocota sposobem na sytuacje kryzysowe powinno być świadczenie zróżnicowanych usług w wielu dziedzinach prawa. Poparł go Ireneusz Jabłoński z Centrum im. Adama Smitha. Wysoka specjalizacja zwiększa ryzyko. Tak jest i w biznesie, i w usługach prawniczych twierdził.

11 Zdaniem Macieja Bobrowicza duże kancelarie po prostu wykorzystały okazje, a rynek niejako wymusza specjalizację. Wtórowała mu Beata Gessel: Prawnicy muszą się dziś specjalizować. Nie ma uniwersalnej recepty na kryzys. Dziś najważniejsze to utrzymać klientów, żeby nie odchodzili do konkurencji, skuszeni niższymi cenami. Klienci w czasie kryzysu racjonalizują swoje rachunki za usługi prawnicze mówiła. Jej zdaniem spowolnienie rozwoju to czas na porządki w kancelariach. Jesteśmy blisko dna i będziemy mogli się odbić twierdziła optymistycznie. I dodała, że w jej biurze po okresie posuchy miesiąc temu pojawiły się pierwsze zlecenia na obsługę fuzji. Są też projekty emisji obligacji przez przedsiębiorstwa oraz finansowania transakcji kredytami. Według Macieja Bobrowicza 80 proc. kancelarii w czasie kryzysu przyjęło strategię przetrwania i obrony swojego rynku, a 20 proc. wykorzysta ten czas na rozwój. Ireneusz Walencik Kancelarie muszą zaciskać pasa Publication: Rzeczpospolita Provider: Presspublica June 25, 2009 Większość kancelarii prawnych odczuwa skutki osłabienia gospodarczego. Ich szefowie wierzą jednak w poprawę sytuacji przedsiębiorstw. I dopasowują swoją ofertę do potrzeb firm w kryzysie Pokazuje to ostatnia, siódma już, edycja badania opinii środowiska prawników WK Index, której wyniki będą ogłoszone dziś. Ankieta przeprowadzana jest co pół roku wśród partnerów kancelarii prawniczych przez Instytut Badania Opinii Ipsos na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer. Gospodarka złapie oddech Ponad 90 proc. badanych (dwukrotnie więcej niż jesienią) wskazuje na pogorszenie krajowej sytuacji gospodarczej w ostatnich 12 miesiącach. W prognozach jest za to nieco więcej optymizmu już nie połowa, lecz jedna trzecia obawia się dalszego pogorszenia koniunktury. Dwa razy więcej jest tych, którzy wierzą w poprawę. Badani wyrażają także nadzieję, że wyniki ekonomiczne ich klientów-przedsiębiorców będą w najbliższych miesiącach lepsze. Na razie na gorszą sytuację gospodarczą wyraźnie wskazuje uchwycony w sondażu przyrost opinii wskazujących, że problemem w prowadzeniu biznesu stają się: przewlekłość postępowań sądowych w sprawach gospodarczych, opóźnienia w płatnościach i mała sprawność procesów upadłościowych.

12 Badanie pokazuje także charakterystyczną zmianę struktury usług świadczonych przez prawników. Już w kolejnej jego edycji coraz więcej ankietowanych stwierdza, że przybyło im gospodarczych sporów sądowych czy windykacji i restrukturyzacji trudnych należności. Niewiele firm prawniczych zarejestrowało zaś przyrost obsługiwanych fuzji i przejęć oraz kompleksowych audytów prawnych, zwykle poprzedzających transakcje sprzedaży przedsiębiorstw. Prawie zupeł- ni zamarł rynek nieruchomości, niewiele jest zleceń na prawną obsługę pozyskiwania kapitału. Kryzys uderzył tylko w niektóre praktyki. Kancelarie, które opierają się głównie na obsłudze transakcji w branży nieruchomości oraz rynków kapitałowych, najmocniej odczuły jego skutki twierdzi Maciej Jamka, partner zarządzający w kancelarii Hogan & Hartson. Z nadzieją na popyt Prognozy na rynku usług prawniczych nie są nadmiernie optymistyczne, ale też nie porażają pesymizmem. Prawie tyle samo pytanych co w badaniu jesiennym (41 w porównaniu z 36 proc.) spodziewa się dziś utrzymania popytu na dotychczasowym poziomie. Ponad połowa wierzy, że zapotrzebowanie na ich pracę wzrośnie. Mniejszy jest dziś procent badanych przekonanych, że ceny usług prawniczych będą rosły. Prawie dwie trzecie (a połowa na jesieni) jest przeświadczonych, że ich poziom się ustabilizuje. Zaostrzyła się konkurencja cenowa potwierdza Maciej Jamka. Badani wskazują, że dziś na rynku łatwiej znaleźć prawników do pracy. Jednocześnie najniższy od początku prowadzenia sondażu WK Index jest współczynnik kancelarii, które zamierzają zatrudniać nowych profesjonalistów. Co ciekawe, większą chęć przyjmowania do pracy wyrażają przedstawiciele kancelarii lokalnych niż największych. Będzie to nieco słabszy rok, ale bez dramatycznego załamania ocenia Cezary Wiśniewski z kancelarii Linklaters. Krzysztof Zakrzewski, szef firmy Domański Zakrzewski Palinka, potwierdza, że skutki kryzysu są odczuwalne na rynku. W wielu kancelariach były zwolnienia, obniżki pensji. Trzeba oszczędzać, ponieważ sprzedaż usług jest o proc. mniejsza mówi. Nie wszędzie jednak. Wygląda na to, że kryzys mocniej dotknął duże firmy, w tym międzynarodowe sieciowe, powiązane z Londynem i Nowym Jorkiem. Średnie i małe polskie jakoś się trzymają. Oczekujemy wyniku lepszego niż w 2008 r. Sam jestem zdziwiony. Czekaliśmy na ciężkie czasy, ale na razie wszystko się kręci mówi Tomasz Studnicki z krakowskiej kancelarii SPCG. masz pytanie, wyślij do autora

13 Ireneusz Walencik Prawnicy spodziewają się pogorszenia sytuacji ekonomicznej Publication: Dziennik Gazeta Prawna Provider: INFOR PL S.A. December 1, 2008 W ciągu ostatnich miesięcy nastąpiła radykalna zmiana ocen sytuacji gospodarczej oraz sytuacji przedsiębiorstw - klientów największych kancelarii prawniczych. Wśród prawników jest obecnie więcej pesymistów niż optymistów - wynika z sondażu przeprowadzonego przez firmę badawczą IPSOS wśród partnerów kancelarii, na zlecenie Wolters Kluwer Polska. Aż 51 proc. badanych spodziewa się pogorszenia sytuacji gospodarczej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Prawie 70 proc. ankietowanych uważa, że do Polski napłynie w najbliższym czasie wyraźnie mniej kapitału zagranicznego. 31 proc. ankietowanych oczekuje spadku koniunktury na rynku usług prawniczych, ale 23 proc. badanych uważa, że kryzys to szansa dla prawników i spodziewa się napływu nowych zleceń. Celem realizowanego już po raz szósty badania WK Index, finansowanego przez Wolters Kluwer Polska, jest ocena klimatu gospodarczego oraz sytuacji w branży usług prawniczych. O opinie pytani są prawnicy - partnerzy w największych kancelariach w Warszawie oraz w firmach regionalnych, obsługujących przede wszystkim obrót gospodarczy. Formułowane z tej perspektywy oceny mogą być same w sobie ciekawym materiałem do różnorodnych analiz, interesujące może być także ich porównanie z wynikami innych badań koniunktury gospodarczej w Polsce. Większość prawników w największych kancelariach ocenia, że bezrobocie w ciągu najbliższych 12 miesięcy będzie rosło (51 proc.). Po okresie systematycznego wzrostu można zauważyć pewne spowolnienie w obszarze gospodarki i biznesu - klientów największych kancelarii. Nikt nie spodziewa się, że sytuacja ekonomiczna klientów firm prawniczych będzie w ciągu najbliższych 12 miesięcy znacznie lepsza niż obecnie. 41 proc. ankietowanych prawników spodziewa się, że wyniki ekonomiczne przedsiębiorstw będą takie same jak dzisiaj, 36 proc. mówi, że będą nieco gorsze, a tylko 3 proc. ankietowanych spodziewa się znacznego obniżenia wyników finansowych swoich klientów. Według większości ankietowanych prawników kryzys nie wpłynie rynek usług prawniczych (38 proc.), 31 proc. ankietowanych spodziewa się spadku koniunktury, a 23 proc. oczekuje, że rynek usług prawniczych będzie rozwijał się w przyszłym roku jeszcze szybciej niż obecnie.

14 Na pytanie, które sektory biznesu w Polsce odczują najbardziej negatywne skutki globalnego załamania na rynkach finansowych, 87 proc. ankietowanych prawników odpowiedziało, że sektor budownictwa i nieruchomości. 26 proc. ankietowanych uważa, że pogorszenie koniunktury wpłynie na rynek usług, a 23 proc. oczekuje załamania w przemyśle. Według badanych kryzys finansowy najmniej dotknie handel, tylko 5 proc. wskazań. Aż 69 proc. ankietowanych uważa, że największym problemem w prowadzeniu działalności gospodarczej są obecnie opóźnienia w terminach płatności. Prawnicy spodziewają się znacznego obniżenia aktywności na rynku transakcji nieruchomości (49 proc.) oraz w procesach pozyskiwania kapitału z kredytów bankowych (26 proc.). Jednocześnie oczekują więcej spraw z zakresu windykacji i restrukturyzacji trudnych należności (49 proc.) oraz gospodarczych sporów sądowych (23 proc.) Ankieterzy zapytali również partnerów w kancelariach radców prawnych o planowane wprowadzenie kodeksu dobrych praktyk dla kancelarii radców prawnych. Zasady dobrych praktyk to zbiór praktyk, wzorców umów, sposobów zachowań, które mogą być stosowane w stosunkach z klientem. Kodeks będzie wprowadzany dobrowolnie. Nieprzyjęcie podwyższonych standardów nie pociągnie za sobą żadnych konsekwencji prawnych dla firm prawniczych, ale jest wyraźną informacją dla potencjalnego klienta. Kancelaria, która zdecyduje się na poddanie rygorom wynikającym z kodeksu dobrych praktyk, będzie informowała, że w obrocie gospodarczym, w stosunkach z klientem przyjęła dobrowolnie pewne zasady, które są bardziej rygorystyczne, bardziej uciążliwe dla tej kancelarii, ale korzystne dla klientów. 82 proc. ankietowanych prawników chce wprowadzenia kodeksu dobrych praktyk dla kancelarii radcowskich, 5 proc. jest przeciw, 12 proc. nie słyszało o takim projekcie. 51 proc. prawników spodziewa się wzrostu bezrobocia BADANIE WK INDEX Już po raz szósty przeprowadzone zostało przez firmę badawczą IPSOS, na zlecenie Wolters Kluwer Polska, badanie wśród partnerów firm prawniczych. Celem tych badań jest ocena klimatu gospodarczego oraz sytuacji w branży usług prawniczych wśród przedstawicieli środowisk prawniczych w Polsce. Za pomocą specjalnej ankiety prawnicy oceniali sytuację gospodarczą, czyli poziom cen, bezrobocia czy też napływ kapitału zagranicznego. Pytania dotyczą oceny kondycji firm, ich wyników ekonomicznych, poziomu inwestycji, zatrudniania oraz barier stojących na przeszkodzie działalności gospodarczej w Polsce. Kancelarie prawne odpowiadają także na pytania dotyczące prowadzonych spraw oraz klientów. Mówią o swoich planach odnośnie do zatrudniania nowych pracowników kancelarii, co się wiąże z oceną panującej i przewidywanej koniunktury na rynku usług prawniczych. W badaniu wzięło udział 39 partnerów reprezentujących największe działające w Polsce kancelarie prawnicze oraz 136 wspólników i partnerów reprezentujących kancelarie prawnicze z siedzibą w jednym z następujących województw: lubelskie, małopolskie, podlaskie, pomorskie, wielkopolskie. Wszystkie kancelarie obsługiwały firmy zatrudniające więcej niż trzy osoby. PAWEŁ OSOWSKI

15 partner w agencji PR Konsultanci Warszawscy OPINIA BEATA GESSEL-KALINOWSKA VEL KALISZ wspólnik zarządzający kancelarii Gessel To, co dzieje się na rynkach międzynarodowych, już ma wpływ na nasz rynek i kondycję finansową przedsiębiorstw. Reagując na obecną sytuację, firmy zaczęły nie tylko bardziej przyglądać się kosztom, ale ograniczać je. Wśród tych pozycji mogą znaleźć się usługi prawne i z tego kancelarie muszą zdawać sobie sprawę. Będą też musiały wykazać się elastycznością i jeszcze większym wyczuciem rynku. Sądzę, że kancelarie wyciągnęły lekcję z kryzysu sprzed kilku lat, są lepiej przygotowane na sprostanie trudnościom obecnej koniunktury, np. mniejszego zapotrzebowania na usługi w niektórych dziedzinach, choćby transakcji finansowych czy giełdowych. Wiedzą, jak ważne jest prowadzenie obsługi także w segmentach dużo mniej wrażliwych na sytuację gospodarczą (np. kwestie antymonopolowe, prawo spółek), czy wręcz mają przygotowany plan działania na kryzys. Wiedząc, na jakie usługi zapotrzebowanie spadnie, będą jednocześnie rozwijały działania w innych segmentach obsługi prawnej. W perspektywie można się spodziewać więcej transakcji ratunkowych, mniej - wynikających z rozwoju przedsiębiorstwa. Dla klienta kancelarii liczy się specjalizacja, znajomość rynku oraz jakość usług Publication: Dziennik Gazeta Prawna Provider: INFOR PL S.A. December 1, 2008 Klienci poszukują prawników, którzy są doświadczonymi fachowcami rozumiejącymi mechanizmy rządzące biznesem. Dlatego też, mimo spowolnienia popytu na usługi prawnicze, kancelarie nadal będą zatrudniać wykwalifikowanych specjalistów. Rynek usług prawniczych w Polsce w ciągu ostatnich lat rozwijał się bardzo dynamicznie. Teraz prawnicy spodziewają się pogorszenia sytuacji gospodarczej oraz spowolnienia wzrostów na rynku usług prawniczych. Nie oznacza to jednak, że kancelarie przestaną powiększać swoje zespoły. Teza ta znajduje potwierdzenie chociażby w wynikach WK Index, w których pytano partnerów reprezentujących największe działające w Polsce kancelarie prawnicze o to, czy zamierzają w najbliższym czasie zatrudniać nowe osoby. Twierdząco odpowiedziało 64 proc. respondentów. Fachowcy poszukiwani Z odpowiedzi na kolejne pytania wynika, że najbardziej poszukiwani są doświadczeni radcowie prawni i adwokaci. Takich specjalistów w swoich kancelariach chciałoby aż 56 proc. spośród badanych partnerów. To z kolei prowadzi do kolejnego wniosku - dla kancelarii

16 i ich klientów liczą się przede wszystkim kompetentni prawnicy. To głównie oni stanowią o sukcesie. Obecnie nie wystarczy, aby prawnik miał ogólną wiedzę na temat wszystkich gałęzi prawa. Klienci coraz częściej poszukują bowiem specjalistów z określonych, nieraz bardzo wąskich dziedzin prawa. Z drugiej jednak strony, decydując się na usługi danej kancelarii, oczekują, że uzyskają w niej kompleksową obsługę. To z kolei wymusza na kancelariach zatrudnianie większej liczby prawników specjalizujących się w różnych dziedzinach. Analitycy rynku spodziewają się, że po okresie tak szybkiego wzrostu zainteresowania usługami prawniczymi w Polsce nadchodzi czas stabilizacji. Kancelarie muszą więc wykazać się dobrą znajomością potrzeb swoich klientów oraz pracować nadal nad budowaniem trwałego, opartego na wzajemnym zaufaniu, kontaktu z klientem. Wszystkie, zasygnalizowane powyżej czynniki prowadzą natomiast do dwóch wniosków - konkurencja wśród kancelarii będzie nadal rosnąć i nie będzie opierać się tylko na cenie świadczonych usług. Potencjalny klient, o którego będzie toczyć się walka, jest bowiem w stanie zapłacić wysokie stawki za obsługę prawną. Jest tylko jeden warunek - obsługa musi być najwyższej jakości. Jakość decyduje o sukcesie Jakość usług prawniczych to klucz do sukcesu. Takie jest zdanie większości partnerów zarządzających kancelariami. - O konkurencyjności kancelarii prawniczych coraz bardziej będą decydowały specjalizacja oraz dogłębna znajomość i wyczucie rynku, zrozumienie biznesu i jego mechanizmów. Na rosnące oczekiwania klientów kancelarie będą musiały odpowiadać wysoką jakością obsługi, wysokimi kompetencjami i profesjonalizmem prawników - twierdzi Beata Gessel-Kalinowska vel Kalisz, wspólnik zarządzający kancelarii Gessel. Jej zdaniem dla silnej pozycji i sukcesu kancelarii niezmiennie będzie miała znaczenie reputacja, z którą wiąże się jakość obsługi klientów oraz ich opinie na temat współpracy. Ten pogląd podzielają inni prawnicy. - Mając na względzie szczególny charakter usług prawniczych, bardzo istotne przy wyborze prawnika kancelarii jest właśnie zaufanie. Bardzo często prawnik w ramach świadczenia pomocy prawnej ma dostęp do informacji poufnych z punktu widzenia klienta - mówi Grzegorz Kotarba, radca prawny, wspólnik w Kancelarii Radców Prawnych M. Wojciechowska-Szac, G. Kotarba. Dodaje, że nie mniej istotne są doświadczenie oraz opinia rynkowa o danej kancelarii. Nie jest tajemnicą, że podstawowym atutem prawnika, biorąc pod uwagę zakres potencjalnych problemów, z jakimi może się spotkać w ramach swojej działalności, jest doświadczenie. Kolejnym aspektem, który ma wpływ na konkurencyjność kancelarii, jest umiejętność zrozumienia mechanizmów biznesowych. - Klient przychodzi do prawnika z konkretnym problemem i oczekuje przede wszystkim jego rozwiązania, i to z uwzględnieniem i ze zrozumieniem jego aktualnych uwarunkowań biznesowych.

17 Nawet nasza najlepsza porada prawna nie będzie wiele warta dla naszego klienta, jeśli nie weźmiemy pod uwagę ekonomicznych aspektów jego działalności. Bez tego nigdy nie będziemy wiedzieli, co jest dla niego ważne, a co nie, na co trzeba zwrócić szczególną uwagę, a co ma w danej sytuacji mniejsze znaczenie - uważa Przemysław Stopczyk, radca prawny, wspólnik w kancelarii Stopczyk & Mikulski. Zmiany na rynku Prawnicy zwracają uwagę na fakt, że wraz ze zmianami gospodarczymi zmieniają się także oczekiwania klientów względem usług świadczonych przez kancelarie. - Rynek usług prawnych bardzo się zmienił w ciągu ostatnich lat. Stało się tak między innymi z uwagi na zmianę oczekiwań przedsiębiorców wobec ich doradców prawnych. Każdy z klientów jest inny i wymaga bardzo indywidualnego podejścia - jeden oczekuje obszernych i szczegółowych opracowań na dany temat, drugi wyłącznie udzielenia krótkiej i esencjonalnej odpowiedzi na zadane pytanie - twierdzi Przemysław Stopczyk. Inni prawnicy również zwracają uwagę na fakt występowania zależności pomiędzy gospodarką a rynkiem usług prawniczych. - Mając na uwadze szybko rozwijającą się gospodarkę, nie sposób nie zgodzić się z tezą, iż postęp gospodarczy powinien iść w parze z ewolucją prawa - mówi Grzegorz Kotarba. Jego zdaniem to właśnie na tej płaszczyźnie można szukać odpowiedzi na pytania dotyczące preferencji klientów kancelarii. - Stwierdzić bowiem należy, iż wobec szeregu regulacji prawnych odnoszących się do poszczególnych gałęzi gospodarki ze szczególnym uwzględnieniem konkretnych, bardzo wąskich zakresów działalności ludzkiej w ramach wolnego rynku w Polsce, poszczególne podmioty świadczące usługi prawnicze dostosowują swoją działalność do aktualnych potrzeb klientów - mówi Grzegorz Kotarba. Dodaje, że ma na myśli w szczególności bardzo wąskie wyspecjalizowane działy funkcjonujące w ramach kancelarii odpowiadające bardzo skonkretyzowanym potrzebom klientów. Według niego stanowi to duże ułatwienie przy wyborze danej kancelarii. Cena usług Prawnicy podkreślają jednak, że nie bez znaczenia przy wyborze danej kancelarii będzie dla klienta także cena usług prawniczych. - Bez dłuższego zastanowienia należy stwierdzić, że od zawsze, bez względu na koniunkturę gospodarczą, podstawowym kryterium, jakie biorą pod uwagę klienci kancelarii, były, są i będą koszty usług prawniczych. Jednoznaczność tej odpowiedzi tłumaczy przede wszystkim fakt, iż usługi prawnicze, podobnie jak cała reszta usług świadczonych w ramach wolnorynkowej gospodarki, rządzi się prawami rynku - podkreśla Grzegorz Kotarba. Z kolei zdaniem Jarosława Ostrowskiego, radcy prawnego, wspólnika w kancelarii Nowakowski & Wspólnicy, od pewnego czasu obserwowaną tendencją jest wzmożona

18 dbałość klientów o uzyskanie najlepszej relacji ceny do jakości nabywanych usług prawniczych. - Oczekują oni wyspecjalizowanego serwisu, przy czym coraz częściej poszukują go w kancelariach krajowych. Według mnie tendencja ta wynika z dwóch przyczyn - z wysokiego profesjonalizmu i specjalizacji krajowych kancelarii oraz z poszukiwania oszczędności w obliczu nadchodzących trudnych czasów - twierdzi Jarosław Ostrowski. Dla klienta ważne jest także, aby prawnik wiedział, że ten oczekuje od niego konkretnych rozwiązań. - Czasem rzeczywiście jest tak, że trzeba klientowi powiedzieć: tego nie możesz zrobić. Jednak trzeba pamiętać, że nasze doradztwo ma wyłącznie charakter służebny do działalności prowadzonej przez przedsiębiorców - tłumaczy Przemysław Stopczyk. I dodaje, że klienci nie chcą usłyszeć, że czegoś nie da się zrobić, tylko chcą się dowiedzieć, jak to zrobić i przede wszystkim, jakie jest ryzyko związane z podjęciem określonych działań. - Trzeba pamiętać, że ostateczną decyzję zawsze podejmuje klient. Nasze zadanie polega na doradztwie, czyli przedstawieniu, o ile jest to oczywiście możliwe i prawnie dopuszczalne, wariantów realizacji danego zamierzenia czy osiągnięcia konkretnego celu i wskazaniu ryzyk, które się z nimi wiążą, ewentualnie na rekomendacji jednego lub kilku z nich - konkluduje Przemysław Stopczyk. MaŁgorzata Kryszkiewicz malgorzata.kryszkiewicz@infor.pl OPINIA KRZYSZTOF ZAKRZEWSKI partner zarządzający Domański Zakrzewski Palinka Klienci są coraz bardziej konkretni i świadomi swoich oczekiwań. Znają rynek i wiedzą, jakiej jakości usług mogą oczekiwać - są coraz bardziej wymagający. Trudno powiedzieć, żeby zmieniali preferencje, po prostu oczekują odpowiedniego serwisu na najwyższym poziomie. Klienci wiodących kancelarii to wysokiej klasy profesjonaliści z pasją realizujący swoje zadania i projekty biznesowe przy udziale prawników. Takiej samej pasji i zaangażowania oczekują od nas. Kluczowa jest dla nich komunikatywność i dostępność prawnika. Nie interesują ich dywagacje i teoretyczne rozważania - oczekują propozycji konkretnych rozwiązań. Wyboru kancelarii dokonują najczęściej właśnie na podstawie oceny osób, z którymi mieliby pracować według wyżej wskazanych kryteriów. Dla dużej części klientów korporacyjnych (zwłaszcza z udziałem państwowym), samorządów czy organów administracji nadal jednak najistotniejszym kryterium jest cena. Radcowie chcą poprawiać jakość świadczonych usług

19 Publication: Rzeczpospolita Provider: Presspublica November 28, 2008 Samorząd radcowski przygotowuje zasady dobrych praktyk, czyli dobrowolnie przyjmowane przez radców podwyższone standardy świadczenia usług prawnych Czy są one potrzebne w środowisku prawników dyskutowano wczoraj po ogłoszeniu wyników badania nastrojów wśród partnerów kancelarii prawniczych WK Index, przeprowadzonego w październiku i listopadzie przez firmę IPSOS na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer (wyniki omówiliśmy we wczorajszej Rz). Jedno z pytań sondażu, w którym wzięli udział szefowie największych polskich firm prawniczych, dotyczyło zasad dobrych praktyk. Wprowadzenia ich w kancelariach radcowskich chce 82 proc. ankietowanych prawników, 5 proc. jest przeciw, pozostali nie słyszeli o takiej inicjatywie. Pierwszym krajem, w którym prawnicy przyjęli zasady best practice, była Anglia mówił prezes Krajowej Rady Radców Prawnych Maciej Bobrowicz. Chcemy drudzy w Europie takie reguły opracować i zaproponować do stosowania członkom naszego samorządu. Wśród nich znalazłaby się np. wzorcowa umowa o stałą obsługę prawną przedsiębiorcy oraz karta praw klienta. Stosowanie dobrych praktyk byłoby dobrowolne, ale klient mógłby wybrać prawnika, kierując się tym, że przyjął on wyższe niż zwykłe standardy udzielania pomocy prawnej. Prezes Bobrowicz podkreślał, że radcowie podlegają już obowiązkowo samorządowym regułom etyki profesjonalnej. Dobre praktyki to byłoby dodatkowe zobowiązanie do polepszania jakości usług. Wiesław Rozłucki, były prezes warszawskiej Giełdy Papierów Wartościowych, mówił o zasadach tzw. ładu korporacyjnego (corporate governance), czyli dobrych praktyk przyjmowanych przez spółki notowane na giełdzie, dotyczących m.in. przejrzystości i stosunków z inwestorami. Firmy, które nie akceptują wszystkich lub niektórych zasad, muszą jasno oświadczyć, że ich nie przyjmują podkreślał. Dzięki temu inwestorzy znają stosunek spółek do tych norm i na tej podstawie mogą je oceniać. Klienci radców będą mogli podczas wyboru prawnika brać pod uwagę, że są tacy, którzy narzucili sobie surowsze wymagania niż inni, i potraktować to jako dodatkową wartość mówił Robert Mikulski z kancelarii Stopczyk & Mikulski. Ostrzegał jednak, by nie regulować zbyt ściśle wszystkiego. Ireneusz Walencik

20 Pogorszenie nastrojów w kancelariach prawnych Publication: Rzeczpospolita Provider: Presspublica November 27, 2008 Kryzys finansowy natychmiast odbił się na samopoczuciu prawników. Jak bańka mydlana prysło przekonanie o długotrwałym boomie na ich usługi Pokazuje to ostatnia edycja badania WK Index, które jest barometrem opinii środowiska prawników obsługujących biznes. Ankietę przeprowadza co pół roku Instytut Badania Opinii IPSOS na zlecenie wydawnictwa Wolters Kluwer. W porównaniu z badaniem z czerwca 2008 r. nastroje są zdecydowanie mniej optymistyczne. Przeświadczenie o wyśmienitej koniunkturze w gospodarce i popycie na usługi prawnicze nie przetrwało pół roku i konfrontacji z realiami rynku. Optymizm oklapł Wydatnie opadł poziom optymizmu. Z 92 do 72 proc. spadł współczynnik tych, których zdaniem polskie sprawy idą w dobrym kierunku. Jeszcze bardziej, bo z 47 do 18 proc., zmniejszyła się liczba tych, którzy oceniają, iż sytuacja gospodarcza w Polsce w ostatnich miesiącach się poprawiła. Z 4 do 38 proc. wzrosła zaś tych, według których się pogorszyła. Tylko 18 proc. ankietowanych (przedtem 53) uważa, że w najbliższym roku sytuacja ekonomiczna się polepszy, aż 51 (było 20 proc.) sądzi, iż będzie gorsza. Oceny dotyczące inwestycji zagranicznych nie są lepsze. Dwie trzecie pytanych szefów kancelarii uważa, że do naszego kraju napływa dziś mniej kapitału niż rok temu. Tyle samo jest przeświadczonych, iż w najbliższym roku będzie go mniej niż dziś, a tylko 10 proc., że więcej. Z badania da się odczytać charakterystyczną dla kryzysu gospodarczego zmianę struktury usług. Więcej niż w poprzednim sondażu partnerów odnotowuje wzrost liczby obsługiwanych sporów gospodarczych, spraw podatkowych, z prawa pracy, windykacji i restrukturyzacji trudnych należności. Mniej firm prawniczych zarejestrowało wzrost obsługi fuzji i przejęć, transakcji na rynku nieruchomości, audytów prawnych, pozyskiwania kapitału, wprowadzania spółek na giełdę. Włączone hamulce W prognozach popyt na usługi prawne w biznesie również hamuje. Co trzeci ankietowany uważa, iż w najbliższym roku popyt się nie zmieni. Po raz pierwszy od dawna w sondażu WK Index ujawniła się grupa (5 proc.) przekonanych o jego spadku. Więcej osób niż latem sądzi, że popyt będzie rósł wolniej niż dotychczas, a o połowę mniej ludzi uważa, że będzie rósł w tempie dotychczasowym. W kryzysie łatwiej, w opinii uczestników sondażu, zatrudnić doświadczonego prawnika. Jednak o prawie 10 proc. mniej niż latem (czyli dwie trzecie) deklaruje dziś chęć przyjmowania ludzi do pracy. Co piąta kancelaria planuje zwolnienia.