Pan Aleksander GRAD Minister Skarbu Państwa

Transkrypt

1 WICEPREZES NAJWYśSZEJ IZBY KONTROLI Warszawa, dnia kwietnia 2008 r. Stanisław Jarosz I/06/004 LLO /08 Pan Aleksander GRAD Minister Skarbu Państwa WYSTĄPIENIE POKONTROLNE Na podstawie art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 23 grudnia 1994 r. o NajwyŜszej Izbie Kontroli (t.j. Dz. U. z 2007 r. Nr 231, poz. 1701), zwanej dalej ustawą o NIK, NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Łodzi skontrolowała w Ministerstwie Skarbu Państwa (zwanym dalej MSP lub Ministerstwem ) przebieg procesu prywatyzacji Tomaszowskich Kopalń Surowców Mineralnych Biała Góra Sp. z o.o. w Smardzewicach oraz reprezentowanie interesów Skarbu Państwa wobec tego podmiotu. W związku z kontrolą, której wyniki przedstawione zostały w protokóle kontroli podpisanym w dniu 22 stycznia 2008 r. NajwyŜsza Izba Kontroli Delegatura w Łodzi, stosownie do art. 60 ustawy o NIK, przekazuje Panu Ministrowi niniejsze wystąpienie pokontrolne. Proces prywatyzacji Tomaszowskich Kopalń Surowców Mineralnych Biała Góra Sp. z o.o. (zwanej dalej Spółką lub TKSM ) przeprowadziła w imieniu Skarbu Państwa - Agencja Prywatyzacji (zwana dalej AP lub Agencją ) 1, natomiast wykonywanie praw z naleŝących do Skarbu Państwa ( SP ), udziałów w tej Spółce - realizował w latach Prezes Agencji, a następnie Minister Skarbu Państwa. 1 Ustawa z dnia 8 sierpnia 1996 r. o urzędzie Ministra Skarbu Państwa (Dz. U. nr 106, poz. 493, ze zm.)

2 2 NajwyŜsza Izba Kontroli ocenia negatywnie działalność AP w zakresie prowadzenia procesu prywatyzacji Spółki, jak równieŝ sprawowanie przez Prezesa Agencji nadzoru właścicielskiego nad Spółką z tytułu posiadanych w niej 5,11% udziałów. Negatywna ocena powyŝszego nadzoru obejmuje równieŝ kolejnych Ministrów Skarbu Państwa, wypełniających ten obowiązek w latach W styczniu 1992 r., przedsiębiorstwo państwowe Tomaszowskie Kopalnie Surowców Mineralnych Biała Góra zostało przekształcone w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa z ograniczoną odpowiedzialnością. W latach zarówno MSP, jak i Agencja podejmowały próby prywatyzacji TKSM Biała Góra. Starania o nabycie kontrolnego pakietu udziałów Spółki czyniły w tym czasie m.in. takie znane na rynku firmy jak: Quartzwerke GmbH Kaskedenweg, Euro Agro Centrum (grupa J. Kulczyka) z Warszawy oraz Kopalnia i Zakład Przetwórczy Piasków Szklarskich OSIECZNICA z Osiecznicy. W Istotnych warunkach sprzedaŝy Spółki z 1998 r. wskazano m.in., Ŝe prywatyzowany podmiot jest największym polskim producentem piasków szklarskich i dostarcza na rynek polski ok. 45% produkcji krajowej tego surowca. Z kolei, na terenie działania Spółki (Niecka Tomaszowska) złoŝa piasków stanowią ok. 85% całości zasobów krajowych. Podano teŝ, iŝ TKSM posiada silną i ustabilizowaną pozycję na rynku krajowym i zagranicznym. W latach Spółka osiągała zyski netto odpowiednio w wysokości: 1,1 mln zł, 1,2 mln zł i 2,3 mln zł. NIK negatywnie ocenia niedokonanie prywatyzacji ww. podmiotu, w sytuacji, gdy zainteresowane tą prywatyzacją były firmy o duŝej renomie i posiadające wysoki standing finansowy. Podanej przyczyny niesprywatyzowania wówczas Spółki (oferty pochodziły od firm zagranicznych lub działających z udziałem kapitału zagranicznego) nie moŝna bowiem uznać za wystarczającą. 2. W październiku 1997 r. Sekretarz Stanu w MSP, Andrzej Pęczak udzielił Prezesowi Agencji Prywatyzacji upowaŝnienia m.in. do dokonania w imieniu Skarbu Państwa czynności prawnych niezbędnych do prywatyzacji TKSM oraz do wykonywania praw z naleŝących do SP udziałów. Działania prywatyzacyjne Agencji poprzedzone zostały zamieszczeniem w dzienniku Rzeczpospolita (z 6 sierpnia 1998 r.) zaproszenia do przetargu pisemnego na zakup od 51% do 80% udziałów Spółki. Do przetargu dopuszczono osoby fizyczne posiadające obywatelstwo polskie oraz osoby prawne niekontrolowane przez podmioty zagraniczne.

3 3 W przypadku osób prawnych wymagano przedstawienia szczegółowych informacji o ich sytuacji prawnej i standingu finansowym (wypisy z rejestru handlowego, zaświadczenia z ZUS i Urzędów Skarbowych, zweryfikowane przez biegłych rewidentów bilanse, opinie banków). Natomiast w przypadku osób fizycznych nie zaŝądano przedłoŝenia jakichkolwiek informacji obrazujących ich sytuację majątkową, czy prawną. W ocenie NIK, brak takiego zapisu wskazuje na nierzetelny sposób opracowania niektórych warunków uczestnictwa w przetargu, co w efekcie pozbawiło organ dokonujący prywatyzacji moŝliwości zweryfikowania sytuacji prawnej i finansowej osób fizycznych, zainteresowanych objęciem udziałów w TKSM. 3. NIK negatywnie ocenia działania i decyzje Wiceprezesa Agencji Prywatyzacji Józefa Kowalczyka w zakresie doboru członków Komisji ds. przetargu w sprawie sprzedaŝy udziałów TKSM (zwanej dalej Komisją ), zaakceptowane następnie przez Prezesa AP Ryszarda Szulca (30 lipca 1998 r.). W ocenie Izby, skład tej Komisji został ustalony w sposób nierzetelny. Spośród czworga jej członków, tylko dwoje posiadało kwalifikacje niezbędne do oceny ofert (wyŝsze wykształcenie prawnicze, poparte staŝem pracy w MPW i MSP). Kolejny członek Komisji, legitymował się wprawdzie wyŝszym wykształceniem (zarządzanie i marketing), ale miał zaledwie roczny staŝ pracy najpierw w MSP, a następnie w Agencji (inspektor). Czwarta osoba była inŝynierem agrotechniki. Zdaniem NIK, istotną nieprawidłowością przy doborze członków Komisji był brak w niej osób posiadających niezbędną wiedzę z zakresu finansów i bankowości, co uniemoŝliwiało prawidłową ocenę oferentów pod kątem moŝliwości sfinansowania zakupu Spółki, jak równieŝ zrealizowania oczekiwanych zobowiązań inwestycyjnych (co najmniej w wysokości 20 mln zł). Ponadto, jak ustalono w toku kontroli, wszystkie osoby powołane do ww. Komisji nie brały wcześniej udziału w tego typu pracach, tym samym nie posiadały Ŝadnego doświadczenia w zakresie weryfikacji ofert. NIK negatywnie ocenia takŝe wybór przez kierownictwo Agencji Prywatyzacji trybu zbycia udziałów Spółki. Mając do wyboru m.in. takie tryby zbywania udziałów naleŝących do SP, jak: oferta ogłoszona publicznie, przetarg publiczny, rokowania podjęte na podstawie publicznego zaproszenia 2 - wybrano tryb najmniej korzystny dla interesów zbywającego, tj. przetarg publiczny, niepozwalający (jak np., w przypadku rokowań) na wynegocjowanie najlepszych warunków zbycia udziałów oraz na wnikliwą weryfikację (podczas posiedzeń komisji) wiarygodności finansowej potencjalnych inwestorów. 2 art. 33 ustawy z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji stan prawny na sierpień 1998 r.

4 4 PowyŜszy tryb zbycia udziałów skrytykował (jeszcze przed działaniami prywatyzacyjnymi podjętymi przez Agencję) Adam Kowalczyk - Dyrektor Departamentu Prywatyzacji Kapitałowej MSP, stwierdzając w piśmie skierowanym do Podsekretarza Stanu w tym Ministerstwie, Ŝe prywatyzacja TKSM Biała Góra powinna się odbyć w drodze pełnej procedury prywatyzacyjnej, ze względu na moŝliwość uzyskania powaŝnych dochodów dla SP, m.in. z uwagi na to, Ŝe Spółka posiada szczególnie cenne złoŝa piasków kwarcowych. 4. NIK negatywnie ocenia działania Komisji, związane z wyborem inwestora strategicznego dla Spółki. Ustalenia kontroli wskazują, Ŝe jej członkowie w sposób nierzetelny przeanalizowali złoŝone oferty oraz dokonali wyboru inwestora dla TKSM Biała Góra. W odpowiedzi na ogłoszenie zamieszczone w dzienniku Rzeczpospolita, w dniu 10 sierpnia 1998 r. oferty zakupu złoŝyli: D.J. 3 (zamieszkały w USA), Chemia Polska Sp. z o.o. z Warszawy oraz Konsorcjum w skład, którego wchodziło EURO AGRO CENTRUM S.A. z Warszawy oraz Nieorganika Sp. z o.o. z Warszawy. Kontrola NIK ustaliła, Ŝe materiały załączone do dwóch spośród ww. ofert, tj. Chemii Polskiej Sp. z o.o. oraz Konsorcjum dawały pełną moŝliwość dokonania oceny tych podmiotów pod względem statusu prawnego i standingu finansowego oferentów. Zdaniem NIK, oba te podmioty dysponowały zarówno odpowiednimi zasobami środków finansowych, jak równieŝ doświadczeniem - niezbędnymi do realizacji zadań inwestycyjnych na rzecz Spółki. Natomiast oferta złoŝona w imieniu D.J. 3 przez jego pełnomocnika, adwokata A.L. 3, została sporządzona nierzetelnie. NIK ustaliła bowiem, Ŝe oferta ta zawierała szereg nieprawdziwych danych, jak równieŝ załączono do niej dokumenty, w których poświadczono nieprawdę, a jeden z tych dokumentów nosił wyraźne cechy świadczące o jego sfałszowaniu. Z kolei, inne dokumenty nie potwierdzały moŝliwości sfinansowania przez D.J. 3 zakupu udziałów Spółki i zainwestowania w niej 25 mln zł. I tak w szczególności: w celu zaprezentowania swoich moŝliwości inwestycyjnych, jak równieŝ na potwierdzenie zamiaru stworzenia holdingu szklarskiego, D.J. 3 kilkakrotnie zawarł w ofercie nieprawdziwą informację, Ŝe spółka Hermes Management S.A. z siedzibą w Szwajcarii (w której posiada większość akcji) jest nabywcą od Narodowego Funduszu Inwestycyjnego Hetman i 14-tu tzw. Funduszy mniejszościowych (zwanych dalej 3 art.5 ust.2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz ze zm.)

5 5 NFI ) - kontrolnego pakietu akcji Huty Szkła Okiennego (HSO) Szczakowa S.A. w Jaworznie. Tymczasem, jak ustaliła NIK, w dniu 27 maja 1998 r. Hermes Management S.A. (reprezentowany m.in. przez D.J. 3, jako prezesa zarządu tej spółki) zawarł wprawdzie umowę kupna akcji HSO Szczakowa S.A., na mocy której NFI sprzedały ww. spółce łącznie akcji na okaziciela za kwotę 2 mln zł, jednakŝe warunkiem wykonania tej umowy było uzyskanie stosownego zezwolenia Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) oraz decyzji Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji (Minister SWiA) zezwalającej na nabycie akcji. Pierwszy z tych warunków został spełniony, gdyŝ w dniu 20 lipca 1998 r. UOKiK Delegatura w Katowicach zawiadomiła pełnomocnika Hermes Management S.A., Ŝe nie zgłasza zastrzeŝeń do zamiaru łączenia polegającego na nabyciu przez tę firmę akcji HSO Szczakowa S.A., powodującego przekroczenie 50% głosów na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy tej spółki. Natomiast, nigdy nie został spełniony drugi warunek omawianej umowy. Wprawdzie w dniu 29 maja 1998 r. Hermes Management S.A. skierowała do MSWiA wniosek o wydanie zezwolenia na nabycie od NFI akcji HSO Szczakowa S.A. (51%), to jednak pomimo wielokrotnego monitowania tego podmiotu przez MSWiA o udokumentowanie sposobu uzyskania środków płatniczych koniecznych do przeprowadzenia powyŝszej transakcji, spółka Ŝądanej dokumentacji nie przedłoŝyła. Natomiast w listopadzie 1999 r. MSWiA poinformowało Spółkę Hermes Management S.A. o zakupieniu 7 stycznia 1999 r. akcji Huty Szczakowa przez obywatela polskiego D.J. 3 (pomimo toczącego się postępowania w sprawie nabycia tych samych akcji przez Hermes Management S.A.), a w dniu 6 grudnia Minister SWiA umorzył postępowanie w sprawie nabycia przez nią ww. akcji. W zasięgniętej w toku kontroli NIK informacji z NFI podano, Ŝe w wyniku niespełnienia warunku zawieszającego umowę w postaci uzyskania zgody Ministra SWiA na nabycie akcji Huty, sprzedaŝ tych akcji nie doszła do skutku, tym samym w styczniu 1999 r. została zwrócona Hermes Mangement S.A. kwota 2 mln zł otrzymana na poczet ceny sprzedaŝy akcji. Z ustaleń kontroli wynika, iŝ członkowie Komisji (w tym dwie osoby z wykształceniem prawniczym) nie zakwestionowali faktu podania przez D.J. 3 (większościowego udziałowca Hermes Management S.A.) informacji o zakupieniu przez tę spółkę akcji Huty, pomimo tego Ŝe umowa sprzedaŝy jednoznacznie warunkowała wspomnianą

6 6 transakcję uzyskaniem zgody Ministra SWiA, a do czasu posiedzenia Komisji (10-11 sierpnia 1998 r.) takiej zgody nie było. Komisja nie zweryfikowała równieŝ, czy osoba podpisująca omawianą umowę w imieniu Hermes Management S.A (D.J. 3 ) była upowaŝniona do takiej czynności. Bezkrytycznie przyjęto bowiem, załączony przez D.J. 3 do umowy sprzedaŝy ww. akcji dokument w postaci wypisu z rejestru handlowego w Aubonne w Szwajcarii, dotyczącego Hermes Management S.A. (potwierdzony za zgodność w dniu 15 maja 1998 r.), z którego wynikało, Ŝe prezesem zarządu tej spółki jest D.J. 3. Tymczasem omawiany dokument zdaniem NIK - nosił wyraźne cechy przerobienia, polegającego na późniejszym dopisaniu w nim D.J. 3 jako prezesa zarządu spółki. NIK ustaliła natomiast bezspornie, Ŝe w/wymieniony do dnia 24 czerwca 1998 r. takiej funkcji nie pełnił. Tym samym D.J. 3, podpisując w dniu 27 maja 1998 r. omawianą umowę, poświadczył nieprawdę. Komisja nie zwróciła takŝe uwagi na oczywistą, zdaniem NIK, okoliczność, iŝ spółka Hermes Management jest pod względem finansowym podmiotem niezdolnym do realizacji przedsięwzięć, jakie zadeklarował w ofercie prywatyzacyjnej D.J. 3. Spółka ta posiadała w tym czasie kapitał zaledwie w wysokości 150 tys. CHF i zatrudniała dwie osoby. Izba ustaliła takŝe, iŝ w 1997 r. omawiany podmiot gospodarczy osiągnął obroty zaledwie w wysokości 350 tys. CHF oraz nie posiadał wystarczającej zdolności płatniczej, jak teŝ nie miał zdolności kredytowej; w ocenie NIK, załączone do oferty prywatyzacyjnej dokumenty instytucji finansowych (United European Bank w Genewie, CA IB Securities z Warszawy, Credit Suise ze Szwajcarii) 4 w Ŝadnym stopniu nie odzwierciedlały moŝliwości płatniczych D.J. 3, a Komisja przeanalizowała je w sposób nierzetelny i mało wnikliwy. Zdaniem Izby, zawarte w tych dokumentach informacje świadczyły jedynie o tym, Ŝe D.J. 3 jest klientem powyŝszych instytucji. Nie wynikało z nich natomiast, Ŝe posiada on zasoby środków finansowych, które pozwalają mu zakupić udziały TKSM Biała Góra i sfinansować potencjalne zobowiązania inwestycyjne. PowyŜszą opinię potwierdził równieŝ ówczesny Prezes AP Ryszard Szulc, który przesłuchany w charakterze 4 art.5 ust.2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz ze zm.) oraz art. 104 i 105 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (t.j. Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 ze zm.)

7 7 świadka stwierdził m.in., Ŝe sformułowania zawarte w dokumentach określających standing finansowy D.J. 3 były lakoniczne. Informacje zawarte w wymienionych dokumentach, nie mogły zatem uwiarygodnić zamieszczonego w ofercie prywatyzacyjnej stwierdzenia, Ŝe oferent zapłaci przelewem cenę za udziały Spółki na rachunek Agencji środkami własnymi, zgromadzonymi w United European Bank i Creditanstalt Poland S.A. 4 Potwierdzeniem braku moŝliwości zrealizowania przez D.J. 3 zapłaty za nabyte udziały Spółki z własnych środków zgromadzonych na rachunkach ww. instytucji finansowych, jest takŝe to, Ŝe ostatecznie zapłaty za wspomniane udziały dokonał on ze środków kredytu konsumpcyjnego udzielonego mu przez Kredyt Bank I Oddział w Katowicach (umowa kredytowa nr KT 1/KZ/015/98 z dnia 14 września 1998 r.) 4. W dniu 14 września 1998 r. ww. bank wystawił polecenie przelewu kwoty zł na rachunek Agencji Prywatyzacji. Kwota ta wraz z wpłaconym wcześniej wadium stanowiła równowartość zakupionych udziałów. Z ustaleń kontroli wynika, Ŝe istotną przyczyną zaakceptowania przez Komisję ww. dokumentów instytucji finansowych, które w Ŝadnym stopniu nie odzwierciedlały standingu finansowego D.J. 3, mogła być okoliczność, iŝ Ŝaden z członków komisji nie dysponował wiedzą z zakresu oceny sytuacji finansowej podmiotów gospodarczych, jak równieŝ nawet elementarną wiedzą w zakresie bankowości. Fakt ten potwierdzają ich zeznania złoŝone w charakterze świadków; nieprawdziwa była zamieszczona w ofercie informacja, Ŝe partnerami D.J. 3 na terenie Polski w zakresie obrotu produktami naftowymi były Petrochemia Płock i Rafineria Gdańska. Z informacji zasięgniętej w toku kontroli z Grupy LOTOS S.A. w Gdańsku (następca Rafinerii Gdańskiej) oraz z PKN ORLEN S.A. (wcześniej Petrochemia Płock) wynika, Ŝe firmy te nie współpracowały zarówno z D.J. 3, jak równieŝ z Hermes Management S.A. Podkreślić naleŝy, Ŝe Komisja nie podjęła Ŝadnych działań mających na celu zweryfikowanie ww. informacji. Znamienne jest równieŝ to, Ŝe jeden z oferentów ( EURO AGRO CENTRUM S.A.), w piśmie z dnia 17 sierpnia 1998 r. poinformował Prezesa AP, iŝ z rozmów jakie przeprowadzono z kierownictwami CHZ CIECH S.A., Petrochemii Płock S.A., Rafineria Gdańska S.A. oraz KGHM Polska Miedź S.A. wynikało, Ŝe ani D.J. 3, jak równieŝ firma Hermes Management S.A., której prezesem jest D.J. 3, nie są znane na polskim i międzynarodowym rynku ropy naftowej, miedzi i aluminium. W piśmie tym nadmieniono takŝe, iŝ z uwagi na to Ŝe informacje podane przez D.J. 3 są

8 8 niewiarygodne, poŝądana byłaby ich weryfikacja oraz powtórne, wnikliwe rozpatrzenie wszystkich złoŝonych ofert. Nie wzbudziła równieŝ podejrzeń Komisji zawarta w ofercie informacja, Ŝe D.J. 3 osiąga roczne obroty w wysokości 10 mld USD. NIK ustaliła tymczasem, Ŝe D.J. 3 nie prowadził samodzielnie działalności gospodarczej, lecz pracował w dwóch firmach usytuowanych na wyspie Man: Nafta NNG Ltd. 3 (handel ropą naftową) oraz Leo Trust Company 3 (handel aluminium z Rosją), których właściciel (wg informacji uzyskanych przez NIK z Ambasady RP w Federacji Rosyjskiej) był wówczas obiektem zainteresowania organów ścigania Federacji Rosyjskiej. Wobec powyŝszych ustaleń NIK uznaje za nierzetelne jednogłośne stanowisko członków Komisji w sprawie przyznania D.J. 3 maksymalnej liczby punktów (5) za czas istnienia podmiotu na rynku, uzasadnione tym, Ŝe D.J. 3 prowadził działalność gospodarczą od czasu uzyskania pełnoletniości. Z badań kontrolnych wynika tymczasem, Ŝe powyŝsze stwierdzenie Komisji było bezpodstawne, gdyŝ D.J. 3 po ukończeniu 18 lat nie podjął działalności gospodarczej. NIK stwierdziła ponadto, Ŝe prace Komisji były prowadzone w pośpiechu, pomimo tego iŝ dysponowała ona odpowiednio długim czasem, aby wnikliwie zbadać oferty. Ustalono bowiem, Ŝe oferty zostały dostarczone do godziny w dniu 10 sierpnia 1998 r. Natomiast juŝ w dniu następnym (czyli w ciągu jednego dnia) Komisja dokonała oceny merytorycznej poszczególnych ofert (mimo Ŝe np. oferty: Chemii Polskiej, czy Konsorcjum EURO AGRO CENTRUM liczyły po kilkaset stron maszynopisu kaŝda). Natomiast juŝ 12 sierpnia 1998 r. Wiceprezes Agencji Józef Kowalczyk zaakceptował protokół Komisji, która rekomendowała sprzedaŝ udziałów TKSM Biała Góra D.J. 3 i w tym samym dniu poinformował pełnomocnika D.J. 3, Ŝe przetarg rozstrzygnięto, a jego oferta została przyjęta. Wynika z tego, Ŝe w ciągu dwóch dni (11 i 12 sierpnia) Komisja dokonała oceny ofert, zarekomendowała inwestora Spółki, a Wiceprezes Agencji poinformował go o wygraniu przetargu. Tymczasem w zaproszeniu do pisemnego przetargu na zakup Udziałów TKSM (pkt VIII 3) stwierdzono, Ŝe rozpatrzenie ofert nastąpi w ciągu 14 dni od dnia ich złoŝenia, a o wyniku przetargu oferenci zostaną powiadomieni w terminie 14 dni od daty wyłonienia nabywcy (pkt X). Z powyŝszego wynika, Ŝe Komisja miała 14 dni na zbadanie ofert i wyjaśnienie powstałych wątpliwości, a kolejne 14 dni miało kierownictwo Agencji na przeanalizowanie rekomendacji Komisji przed powiadomieniem inwestora

9 9 o rozstrzygnięciu przetargu. Łącznie Agencja dysponowała więc 28 dniami na prace związane z wyłonieniem nabywcy udziałów Spółki. NIK nie podziela argumentacji członków Komisji zaprezentowanej, w składanych wyjaśnieniach, iŝ jednodniowe rozpatrywanie ofert było spowodowane przyjętymi w Agencji procedurami, skoro w oficjalnym dokumencie ( Zaproszenie do przetargu ), zaakceptowanym przez Prezesa AP, podano znacznie dłuŝsze terminy. 5. NIK uznaje za spóźnione działania ówczesnego Prezesa Agencji R. Szulca (nieobecnego w pracy w trakcie rozpatrywania ofert i wyboru inwestora), mające na celu ustalenie czy D.J. 3 faktycznie posiada niezbędne środki finansowe na zakup udziałów TKSM Biała Góra oraz na realizację zobowiązań inwestycyjnych. W tym celu, 9 września 1998 r. skierował on do pełnomocnika D.J. 3 pismo, w którym zaŝądał przedstawienia dokumentów świadczących o tym, Ŝe środki na zakup TKSM pochodzą z działalności gospodarczej jego klienta (z podaniem, o jaką działalność chodzi i jakie przynosi ona zyski). Gdyby zaś okazało się, Ŝe nabycie ma być sfinansowane kredytem bankowym - Prezes wnosił o udokumentowanie, czy D.J. 3 posiada odpowiednią zdolność kredytową. W odpowiedzi na powyŝsze pismo pełnomocnik stwierdził, Ŝe Ŝądanie Agencji dotyczące przedłoŝenia powyŝszych dokumentów nie ma podstaw prawnych, gdyŝ przetarg został rozstrzygnięty i umowa prywatyzacyjna, zgodnie z ogłoszeniem w sprawie przetargu, powinna być zawarta w terminie 30 dni od powiadomienia oferenta o wyborze. Wobec takiego stanowiska pełnomocnika D.J. 3, Prezes R. Szulc poinformował go, Ŝe odmawia zawarcia umowy sprzedaŝy udziałów Spółki z uwagi na brak wiarygodności finansowej D.J. 3. W szczególności podniósł, Ŝe zakup udziałów powinien być sfinansowany środkami własnymi inwestora, a na podstawie otrzymanego przez Agencję polecenia przelewu, stwierdzono iŝ na zakup udziałów zostały udostępnione D.J. 3 środki z kredytu udzielonego przez Kredyt Bank. Prezes zwrócił teŝ uwagę, na to, Ŝe pełnomocnik nie dostarczył AP dokumentów uwiarygodniających pochodzenie środków finansowych na zakup ww. udziałów. W odpowiedzi na Ŝądanie Agencji, pełnomocnik przesłał dwa pisma United European Bank w Genewie 4 (z 24 sierpnia 1998 r. i 30 września 1998 r.), które w ocenie NIK, nie potwierdzały faktu posiadania przez D.J. 3 własnych środków finansowych na zakup udziałów Spółki. Kolejnym dokumentem, mającym na celu uwiarygodnienie wysokiego standingu finansowego D.J. 3, był przesłany przez niego do AP faks (z 5 października 1998 r.), do którego załączono kserokopię listu Dyrektora Generalnego Krasnoyarsky Aluminium

10 10 Smelter 4 (takŝe datowanego na 5 października 1998 r.), skierowanego do Prezesa Agencji. W dokumencie tym stwierdzono m.in., Ŝe poprzez kontrakty zawarte z D.J. 3 i przy jego pomocy, w latach dostarczono do Deawoo Corp. i Gerald Metals tys. ton aluminium o wartości kontraktowej 720 mln USD, a roczny zysk D.J. 3 z tych transakcji wynosi 14% wartości kontraktu. AP nie podjęła działań mających na celu zbadanie wiarygodności tego dokumentu. NIK ustaliła natomiast, Ŝe przesłuchany w dniu 11 maja 2001 r. przez Prokuratora miasta Bracka dyrektor ww. firmy, zeznał m.in., Ŝe okazane mu pismo z dnia 5 października 1998 r. widzi po raz pierwszy i nie zostało ono przez niego podpisane, a D.J. 3 - obywatela Polski i USA - osobiście nie zna i stwierdza, Ŝe okazany mu dokument podpisany w jego imieniu został podrobiony. W rezultacie, zdaniem NIK, Komisja wybrała niewiarygodnego inwestora strategicznego dla Spółki, który nie przedstawił Ŝadnych dokumentów świadczących o moŝliwościach zakupu udziałów TKSM z własnych środków finansowych, jak równieŝ zrealizowania zobowiązań inwestycyjnych tym samym w ocenie NIK działała na szkodę tego podmiotu. 6. W dniu 17 listopada 1998 r. zawarta została pomiędzy Skarbem Państwa, reprezentowanym przez Agencję Prywatyzacji, a D.J. 3, umowa sprzedaŝy 80% udziałów TKSM Biała Góra za cenę 28,6 mln zł. Kupujący zobowiązał się jednocześnie do podwyŝszenia kapitału Spółki, poprzez wniesienie wkładu pienięŝnego w wysokości 25 mln zł, z przeznaczeniem tych środków na dokonanie inwestycji w majątek trwały Spółki. Realizacja powyŝszych zobowiązań winna była nastąpić ze środków własnych kupującego lub z dywidendy przypadającej kupującemu za okres od dnia zawarcia umowy. W umowie ustalono m.in., Ŝe w przypadku niezrealizowania zobowiązań inwestycyjnych w całości, kupujący będzie obciąŝony karą umowną w wysokości 70% kwoty stanowiącej róŝnicę między kwotą faktycznych inwestycji, a kwotą gwarantowanych inwestycji. NIK podziela opinię Zespołu Prawnego AP, Ŝe Prezes Agencji wobec wyłonienia w sierpniu 1998 r. oferenta na zakup udziałów Spółki i powiadomienia go o wyborze, nie miał moŝliwości nie podpisania ww. umowy. W opinii tej (z 6 listopada 1998 r.) stwierdzono m.in., Ŝe nie jest moŝliwe odstąpienie od przetargu, gdyŝ został on juŝ rozstrzygnięty, a tym samym zakończony oraz Ŝe z chwilą otrzymania przez oferenta pisma informującego o tym fakcie, powstaje zobowiązanie do podpisania umowy

11 11 sprzedaŝy udziałów, tym bardziej, Ŝe D.J. 3 w dniu 15 września 1998 r. dokonał pełnej wpłaty za udziały Spółki. Zdaniem NIK, niekorzystne dla Spółki i SP było nie zawarcie w umowie prywatyzacyjnej tzw. transzowania przyrzeczonej inwestycji, tj. określenie, jaka kwota powinna być zainwestowana w kaŝdym roku okresu inwestycyjnego wynoszącego 4 lata, z ustaleniem kar umownych w przypadku niezrealizowania rocznych nakładów inwestycyjnych. Pozwoliłoby to na bieŝące kontrolowanie zaawansowania procesu inwestycyjnego. Natomiast wg zapisu zawartego w ww. umowie, kontrola realizacji zobowiązań inwestycyjnych mogła nastąpić dopiero po zakończeniu okresu inwestycyjnego, tj. po 4 latach. Z tego powodu stosowna kontrola (przeprowadzona przez Delegaturę Ministra Skarbu Państwa w Łodzi) miała miejsce dopiero w dniach lutego 2003 r. W jej wyniku ustalono, iŝ D.J. 3 nie podwyŝszył kapitału zakładowego Spółki o kwotę 25 mln zł, albowiem wszystkie nakłady inwestycyjne wykazane przez Spółkę, jako realizacja zobowiązania inwestycyjnego, były finansowane z innych źródeł niŝ wskazane w umowie prywatyzacyjnej. W związku z niezrealizowaniem zobowiązań inwestycyjnych, w maju 2003 r. Dyrektor Delegatury Ministra SP skierował do Departamentu BudŜetu i Finansów MSP pismo z wnioskiem o wezwania inwestora do zapłaty kary umownej w wysokości 17,5 mln zł. Wobec tego, Ŝe D.J. 3, pomimo wezwania nie zapłacił tej kary, wspomniany Departament w sierpniu 2003 r. zwrócił się do Departamentu Zastępstwa Procesowego (DZP) MSP o wszczęcie postępowania sądowego o zapłatę przez D.J. 3 kwoty 17,5 mln zł wraz z odsetkami ustawowymi. W ocenie NIK - DZP rzetelnie i skutecznie działał w zakresie zgromadzenia materiałów procesowych, doprowadzając tym samym do wydania korzystnego dla SP wyroku sądowego. Pozew o zapłatę kary umownej wraz z naleŝnymi odsetkami, został skierowany do Sądu Okręgowego Warszawie juŝ we wrześniu 2003 r. Niekorzystny dla Skarbu Państwa wyrok tego Sądu (z listopada 2004 r.), zasądzający od D.J. 3 tylko kwotę 10,4 mln zł, MSP zaskarŝyło do Sądu Apelacyjnego w Warszawie, który w październiku 2005 r. zmienił zaskarŝony wyrok w ten sposób, Ŝe podwyŝszył karę umowną do 17,5 mln zł. ZłoŜona przez D.J. 3 w lutym 2006 r. skarga kasacyjna do Sądu NajwyŜszego, została przez ten Sąd oddalona w dniu 7 lipca 2006 r.

12 12 7. Pozytywnie naleŝy ocenić postępowanie komórek organizacyjnych MSP zmierzające do wyegzekwowania od D.J. 3 kary umownej (17,5 mln zł) wraz z naleŝnymi odsetkami). I tak, w grudniu 2005 r. Departament BudŜetu i Finansów MSP skierował do Delegatury Ministra SP w Łodzi pismo, informujące Ŝe D.J. 3 nie zapłacił zasądzonej kary umownej, wnioskując jednocześnie o podjęcie kroków egzekucyjnych. W rezultacie Delegatura podejmowała szereg działań w celu wyegzekwowania naleŝnej kary umownej, występując zarówno do właściwych Sądów, jak równieŝ do Komorników Sądowych w Tomaszowie Maz, Zakopanem i Wrocławiu. Czynności podejmowane przez Delegaturę były w toku kontroli monitorowane przez NIK, poprzez pobieranie od ww. komorników informacji o postępach w egzekwowaniu od D.J. 3 naleŝnych Skarbowi Państwa kwot. Analiza tych informacji, potwierdzała właściwe działanie Delegatury w przedmiotowej sprawie. PowyŜsze działania spowodowały, Ŝe D.J. 3 w toku kontroli NIK (sierpień 2007 r.) dokonał na rzecz Skarbu Państwa łącznej wpłaty w wysokości ,12 zł (kara umowna, odsetki ustawowe, koszty postępowania procesowego). 8. NIK pozytywnie ocenia działania Pana Ministra w zakresie niedopuszczenia do odkupienia od Skarbu Państwa (drugie półrocze 2007 r.) naleŝących do D.J udziałów TKSM po znacznie zaniŝonej cenie. Jak ustaliła kontrola NIK, w sierpniu 2007 r. pomiędzy spółką SILICA SAND INDUSTRIES S.A.R.L. z Luksemburga 5, a D.J. 3 została zawarta umowa, na mocy której D.J. 3 odsprzedał ww. spółce swoich udziałów w TKSM Biała Góra za kwotę ,4 tys. zł. (2.415,47 zł za jeden udział). Pomimo tego, Ŝe decyzją z dnia 18 października 2007 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia wykreślił w rejestrze handlowym zapis o posiadaniu przez D.J udziałów Spółki - działający w jego imieniu pełnomocnik w dniu 22 października 2007 r. (a więc 4 dni później) wystąpił do MSP (wykorzystując błędne przekonanie Ministerstwa, Ŝe D.J. 3 jest nadal większościowym udziałowcem Spółki) z ofertą odkupienia udziałów tego podmiotu naleŝących do SP, za kwotę 526,1 tys. zł (390 zł za jeden udział). Biorąc pod uwagę zarówno kwotę za jaką D.J. 3 odsprzedał swoje udziały, jak i teŝ wycenę TKSM Biała Góra dokonaną w marcu 2006 r. na zlecenie firmy SIBELCO 5 art.5 ust.2 ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej (Dz.U. Nr 112, poz ze zm.) oraz art. 11 ust. 4 ustawy z dnia 16 kwietnia 1993 r. o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (t.j. Dz.U. z 2003 r. Nr 153, poz ze zm.).

13 13 (w przedziale mln EURO), kontroler NIK uznał, Ŝe wartość udziałów SP znacznie odbiega od kwoty zaproponowanej przez pełnomocnika D.J. 3 (526,1 tys. zł). Z uwagi na prawdopodobieństwo naraŝenia SP na wysokie straty wynikające z odsprzedaŝy D.J. 3 naleŝących do SP udziałów Spółki po znacznie zaniŝonej cenie - kontroler dwukrotnie (15 października i 7 listopada 2007 r.) powiadomił Ministra Skarbu Państwa w trybie art. 51 ustawy o NIK o moŝliwości powstania znacznej szkody w mieniu SP. W rezultacie, podjęto działania mające na celu niedopuszczenie do odsprzedaŝy D.J. 3 mniejszościowego pakietu udziałów Spółki po cenie nieadekwatnej do jego faktycznej wartości. I tak, niezwłocznie pozyskano z Ministerstwa Sprawiedliwości informacje na temat objęcia większościowego pakietu udziałów w Spółce przez innego inwestora (SILICA SAND INDUSTRIES) 6, a następnie zlecono czynności zmierzające do wyceny wartości tych udziałów (oszacowanie wartości rynkowej), celem ich odsprzedaŝy w trybie publicznym. 9. W ocenie NIK, Agencja Prywatyzacji w latach w sposób nierzetelny wykonywała prawa z udziałów Spółki naleŝących do Skarbu Państwa (5,1%). I tak np. Agencja posiadała informacje, iŝ w styczniu 1999 r. zarząd TKSM zaciągnął kredyt w wysokości 31 mln zł w celu odkupienia za tę kwotę od D.J. 3 kontrolnego pakietu akcji HSO Szczakowa S.A., które to akcje wcześniej nabył on od NFI za 2 mln zł. NIK ustaliła, iŝ akcje tej Huty nie przedstawiały Ŝadnej wartości rynkowej, albowiem za 1999 r. podmiot ten odnotował stratę netto w wysokości 27 mln zł, jego kapitały własne w ciągu tego roku zmalały o ca 30 mln zł, a strata operacyjna wyniosła 14,7 mln zł. Informacje o wyjątkowo niekorzystnej sytuacji Huty, Agencja uzyskała m.in. z materiałów, jakie przesłała Spółka przed Zwyczajnym Zgromadzeniem Wspólników, które miało ocenić działanie organów TKSM za 1999 r. RównieŜ na cztery dni przed tym Zgromadzeniem (31 maja 2000 r.) były prezes zarządu Spółki, a jednocześnie jej udziałowiec, skierował do Prezesa AP R. Szulca pismo, w którym stwierdził m.in., Ŝe półtoraroczna działalność nowego właściciela D.J. 3 spowodowała obniŝenie wyników produkcji i sprzedaŝy, wypracowanie zysku netto zaledwie w kwocie 229,2 tys. zł (w latach poprzednich wynosił on 3-4 mln zł). Podkreślił takŝe, iŝ odkupienie od D.J. 3 bezwartościowych akcji Huty wpłynęło negatywnie na finanse Spółki. Z dokonanych w toku niniejszej kontroli ustaleń wynika, Ŝe kierownictwo Agencji wypracowując stanowisko na Walne Zgromadzenie w sprawie oceny działalności organów Spółki nie uwzględniło powyŝszych informacji, nie podjęło teŝ starań, aby

14 14 pozyskać szczegółowe dane dotyczące finansów Huty, pomimo tego iŝ podmiot ten pozostawał w nadzorze MSP, które posiadało pełne informacje na jego temat. W świetle powyŝszych ustaleń decyzja kierownictwa AP o udzieleniu skwitowania organom Spółki za wykonywanie obowiązków w 1999 r. wraz ze stwierdzeniem, Ŝe zarząd Spółki działał zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa, Umową Spółki i w jej interesie, zdaniem NIK, była nieuzasadniona. Identyczne stanowisko AP zajęła na Walnym Zgromadzeniu kwitującym działalność organów Spółki za rok 2000, pomimo nieuzyskania przez nią zadowalających wyników finansowych, co podnosili w trakcie Zgromadzenia pracownicy będący udziałowcami TKSM. RównieŜ MSP (w latach ) nierzetelnie wywiązywało się z obowiązku wykonywania praw z naleŝących do SP udziałów w Spółce, w tym m.in. oceny sytuacji finansowej Spółki i działania jej organów, przed Zgromadzeniami Wspólników TKSM, na których udzielano absolutorium tym organom. Kontrola NIK ujawniła np., Ŝe po ogłoszeniu w 2002 r. upadłości HSO Szczakowa S.A. i dokonaniu za ten rok w bilansie Spółki pełnej aktualizacji wartości zakupionych akcji tego podmiotu (co spowodowało stratę netto na poziomie 24,4 mln zł), juŝ w następnych latach ( ) Spółka, wbrew przepisom prawa, wykazywała w bilansach TKSM wzrost wartości akcji Huty do 10 mln zł, pomimo tego Ŝe w tym czasie sytuacja finansowa tego podmiotu radykalnie się pogorszyła. Tymczasem odpowiedzialni za ocenę działalności zarządu Spółki pracownicy MSP w ogóle nie zwracali uwagi na te ewidentne nieprawidłowości, co skutkowało głosowaniem przez przedstawicieli SP za udzielaniem absolutorium organom Spółki. Dopiero w 2007 r. (w toku kontroli NIK) MSP dokonało rzetelnej oceny działalności zarządu Spółki za 2006 r. i na Zwyczajnym Zgromadzeniu Wspólników, jakie miało miejsce w czerwcu 2007 r., przedstawiciel MSP głosował przeciw uchwale przewidującej zatwierdzenie sprawozdania finansowego Spółki za 2006 r. i udzielenie absolutorium członkom zarządu i Rady Nadzorczej TKSM z wykonania przez nich obowiązków w okresie obrachunkowym roku Przedstawiając powyŝsze oceny i uwagi, NajwyŜsza Izba Kontroli wnosi o rzetelne i wnikliwe przeprowadzanie analiz: ofert prywatyzacyjnych przez powoływane w MSP komisje prywatyzacyjne, materiałów przedkładanych przez spółki działające z udziałem Skarbu Państwa, w celu wypracowania właściwego stanowiska w sprawie udzielania absolutorium organom tych spółek.

15 15 NajwyŜsza Izba Kontroli, na podstawie art. 62 ust. 1 ustawy o NIK, prosi Pana Ministra o poinformowanie w terminie 30 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego, o sposobie wykorzystania uwag i wykonaniu wniosków bądź o działaniach podjętych w celu realizacji wniosków lub przyczyn niepodjęcia takich działań. Ponadto, NIK prosi Pana Ministra o poinformowanie o sposobie i finansowych efektach sprzedaŝy pozostałych udziałów, jakie Skarb Państwa posiada w TKSM Biała Góra. Zgodnie z treścią art. 61 ust. 1 ustawy o NIK, w terminie 7 dni od daty otrzymania niniejszego wystąpienia pokontrolnego przysługuje Panu Ministrowi prawo zgłoszenia na piśmie do Kolegium NIK umotywowanych zastrzeŝeń w sprawie ocen, uwag i wniosków zawartych w tym wystąpieniu. W razie zgłoszenia zastrzeŝeń, zgodnie z art. 62 ust. 2 ustawy o NIK, termin nadesłania informacji, o którym wyŝej mowa wyŝej, liczy się od dnia otrzymania uchwały Kolegium NIK.